Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

e-booksweb.pl - audiobooki, e-booki

.

M

ę czy ni na przełęczy ycia.

Studium socjopedagogiczne

Iwona Chmura-Rutkowska

Joanna Ostrouch

M

ę czy ni na przełęczy ycia.

Studium socjopedagogiczne

Oficyna Wydawnicza „Impuls”

Kraków 2007

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Recenzent:

prof. zw. dr hab. Zbigniew Kwieci

ński

Redakcja merytoryczna:

Iwona Chmura-Rutkowska

Joanna Ostrouch

Redakcja wydawnicza:

Beata Bednarz

Korekta:

Urszula Lisowska

Projekt ok

ładki:

Ewa Beniak-Haremska

Ksi

ą ka przygotowana i opublikowana w ramach projektu

badawczego nr 1 H01F 014 27 finansowanego przez

Komitet Bada

ń Naukowych w latach 2004–2006.

ISBN 978-83-7308-825-2

Oficyna Wydawnicza „Impuls”

30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. [phone], fax [phone]

www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: [e-mail]

Wydanie I, Kraków 2007

Spis tre ci

Wst

ęp ......................................................................................................................... 9

Cz

ę ć I. Problematyka badań

Rozdzia

ł 1. Męsko ć jako kategoria kulturowo-społeczna ..................................... 17

1.1. Przemiany spo

łeczne w Polsce a sytuacja mę czyzn ................................ 17

1.2. Socjalizacja do m

ęsko ci ............................................................................. 23

Rozdzia

ł 2. Procedura badawcza .............................................................................. 31

Cz

ę ć II. Kryzys przełomu połowy ycia u mę czyzn

Rozdzia

ł 3. Kryzys połowy ycia a zadania rozwojowe .......................................... 41

Rozdzia

ł 4. Specyfika okresu po egnania z młodo cią u mę czyzn ..................... 45

4.1. „Ten czas ucieka wr

ęcz. Dzień nie jest z gumy, niestety”

– czas w yciu m

ę czyzn ............................................................................. 48

4.2. „Najbardziej po dzieciach wida

ć, e szybciej czas leci”

– perspektywa temporalna ycia ............................................................... 53

4.3. „Czasy s

ą niepewne. Nie ma co gdybać nad przyszło cią”

– refleksje nad staro ci

ą i miercią ............................................................. 55

4.4. „Wiele rzeczy mog

łem zrobić jeszcze lepiej... Ale ogólnie nie jest le”

–

bilans

ycia ................................................................................................ 60

4.5. „Cz

łowiek jako skapcaniał” – tęsknota za młodo cią ............................. 69

4.6. „To nie jest takie proste w jeden dzie

ń wszystko rzucić”

– ostatni moment, by rozpocz

ąć nowe ycie .............................................. 74

4.7. „M

ę czy ni najlepiej sami się leczą”

– (nie)dbanie o zdrowie ............................................................................... 77

Podsumowanie ................................................................................................... 83

6

Spis tre ci

Cz

ę ć III. Między domem a pracą

Rozdzia

ł 5. Praca zawodowa ..................................................................................... 89

5.1. Praca jako centralna warto

ć to samo ci mę czyzny

w wieku od 35 do 40 lat .............................................................................. 90

5.2. „Nie chodzi o kokosy” – satysfakcja z pracy ............................................. 102
5.3. „Cz

ę ciej przebywam w pracy ni w domu, chocia dom

jest

najwa niejszy” – rodzina a praca zawodowa m

ę czyzn ..................... 108

5.4. „Chcia

łbym, eby moja ona była prezesem,

ale

eby by

ła przy tym normalną kobietą”

–

m

ę czy ni a praca zawodowa kobiet ....................................................... 115

Podsumowanie ................................................................................................... 123

Rozdzia

ł 6. Czas wolny ............................................................................................. 129

Rozdzia

ł 7. Obowiązki domowe ............................................................................... 137

7.1. Idea równo ci p

łci w Polsce ........................................................................ 137

7.2. „Na onie opiera si

ę prowadzenie domu i tutaj daję jej

ca

łkowitą swobodę” – podział obowiązków domowych ........................... 144

7.3. „Nie lubi

ę sprzątać, nie lubię miotły, nie lubię ciery”

– nastawienie do prac domowych ............................................................... 148

7.4. „U mnie jest sprawiedliwie, pod warunkiem e

nie rozumiemy sprawiedliwo ci jako równo”

– ocena podzia

łu obowiązków .................................................................... 152

7.5. „Matka wszystkim si

ę zajmowała”– dom rodzinny

a

w

łasny związek ......................................................................................... 154

Podsumowanie ................................................................................................... 156

Cz

ę ć IV. Relacje interpersonalne

Wprowadzenie ........................................................................................................... 161

Rozdzia

ł 8. Męska przyja ń ..................................................................................... 171

Rozdzia

ł 9. Mą /partner – związki z kobietami/mał eństwo ................................ 187

9.1. Mi

ędzy tradycją a nowoczesno cią ............................................................. 187

9.2. „Kobieta przy m

ę czy nie chce czuć się bezpieczna”

– wzajemne oczekiwania ............................................................................ 196

9.3. „Ostatni raz, e kocham, to 15 lat temu powiedzia

łem”

– okazywanie uczu

ć w związku .................................................................. 198

9.4. „S

ą plusy i minusy. Ale plusów więcej”

–

ma

ł eństwo jako pułapka? ....................................................................... 204

9.5. „Mo e nie by

ło łatwiej, ale na pewno mniej stresująco”

– jak by

ć mę czyzną/partnerem/mę em w dzisiejszych czasach ............. 206

Spis tre ci

7

9.6. „Ojciec gra

ł pierwsze skrzypce, a u mnie ju tak nie jest”

– deklarowany model zwi

ązku a związek rodziców ................................ 209

Podsumowanie ................................................................................................... 212

Rozdzia

ł 10. Ojciec – ojcostwo i relacje z dziećmi ................................................. 217

10.1. Generatywno

ć i współczesne dylematy wokół roli ojca ........................ 217

10.2. „Obowi

ązek, odpowiedzialno ć, przyjemno ć”

– co to znaczy by

ć ojcem ......................................................................... 228

10.3. „Ja jestem niestety podobny do swojego ojca”

– wychowanie kiedy a dzi ...................................................................... 235

10.4. „A ja to bym nawet nie pozwoli

ł, eby nie kąpać”

– ojcowie ma

łych dzieci ............................................................................ 239

10.5. „Widz

ę córkę w sobotę... Je li oczywi cie nie pracuję w sobotę”

– czas dla dzieci i wspólne rozmowy ...................................................... 241

10.6. „Tata, czy ty mnie kochasz?”

– okazywanie uczu

ć dziecku ................................................................... 249

10.7. „Raz po raz trzeba pokaza

ć silną rękę, je eli zasłu y”

– ojcowski autorytet i metody wychowawcze ........................................ 252

10.8. „Dziewczynka ma inne zainteresowania”

– wychowanie dziecka a p

łeć ................................................................... 256

10.9. „Nie ma wywn

ętrzniania się” – rozmowy o dzieciach .......................... 258

Podsumowanie ................................................................................................... 259

Rozdzia

ł 11. Syn/zięć – relacje z rodzicami ............................................................ 265

Zako

ńczenie .............................................................................................................. 277

Bibliografia ................................................................................................................ 287

Aneksy ....................................................................................................................... 301
Aneks 1. Dyspozycje do wywiadu biograficznego ................................................. 303
Aneks 2. Scenariusz do wywiadu grupowego (focus group interview) ................... 307

Spis tabel, schematów i wykresów .......................................................................... 315

Wst

ęp

W Polsce zarówno dla kobiet, jak i dla m

ę czyzn szczę cie rodzinne

jest warto ci

ą cenioną szczególnie wysoko. W wymiarze symbolicznym

rodzina to najwy sze dobro. W dyskursie publicznym nadal jest widocz-
na silna tradycja my lenia o rodzinie w kategoriach ostoi narodowej to -
samo ci, polskiej tradycji i religii katolickiej. Deklaracje spo

łeczeństwa

nie budz

ą wątpliwo ci: kobieta pełnowarto ciowa i spełniona to kobieta-

-matka. A jednak Polki rodz

ą coraz mniej dzieci

1

. W 2000 roku spo

łeczeń-

stwo polskie obieg

ła wiadomo ć, e w XXI wiek wkraczamy z ujemnym

przyrostem naturalnym. W rodkach masowego przekazu przedstawiano
coraz bardziej pesymistyczne analizy i prognozy. Ich wspóln

ą cechą był

mocno promowany pogl

ąd, e odpowiedzialno ć za ten stan rzeczy pono-

sz

ą tylko kobiety. Przekonywano, e mamy do czynienia z „macierzyń-

skim strajkiem kobiet”, „ucieczk

ą kobiet przed macierzyństwem” i „ko-

biecym kultem bezdzietno ci”

2

. Dominuj

ącym wątkiem stała się analiza

tej „patologii” z punktu widzenia „fatalnej w skutkach” erozji tradycyj-
nych ról rodzajowych w rodzinie, szkodliwej emancypacji oraz egoistycz-
nych postaw m

łodych kobiet. Na pierwszych stronach gazet i czasopism

1

Transformacja systemowa i gospodarcza wp

łynęła na gwałtowną zmianę procesów demo-

graficznych. Od pocz

ątku lat 90. nasila się model zawę onej reprodukcji i od 1989 roku jej

poziom nie gwarantuje prostej zast

ępowalno ci pokoleń. Współczynnik dzietno ci obni ył

si

ę z 2,04 w 1990 roku do 1,34 w 2000 i 1,25 w 2002 roku. W 2003 roku współczynnik

dzietno ci wynosi

ł 1,22 i był najni szy od ponad 50 lat (prosta zastępowalno ć pokoleń ma

miejsce przy wska niku dzietno ci powy ej 2,1 – kiedy w danym roku na jedn

ą kobietę

w wieku od 15 do 49 lat przypada rednio 2 dzieci). Wspó

łczynnik przyrostu naturalnego

(ró nica mi

ędzy liczbą urodzeń i zgonów) od 1999 roku jest ujemny: w 2004 roku wyniósł:

– 0,2. ród

ło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2004 roku. Opracowa-

nie, GUS, http://www.stat.gov.pl.

2

Zob. Z. Wojtasi

ński, S. Sachno, Kult bezdzietno ci. Co piąta kobieta nie chce być matką, „Wprost”

2003, nr 15, s. 82–87; Spó nione pocz

ęcie. Czy grozi nam bezdzietno ć?, „Forum” 2000, nr 16,

s. 6–9; M. Henzler, Model 2 + 0, „Polityka” 2000, nr 3, s. 3–4; E. Nowakowska, Sk

ąd się nie

bior

ą dzieci, „Polityka” 2000, nr 3, s. 5–8.

10

Wst

ęp

t

łustym drukiem – stosując często retorykę zastraszania – mobilizowano

„dezerterki” do rodzenia dzieci: „Nie da si

ę pogodzić kariery zawodowej

z urodzeniem dziecka. A zegar biologiczny tyka. Po trzydziestce mo e by

ć

za pó no!”

3

. W tej burzliwej debacie uderza

ł i dziwił fakt, e spadku liczby

urodze

ń nie wiązano w ogóle ze „strajkiem ojcowskim”. Dla alarmujących

demografów i komentatorów danych statystycznych rola ojca by

ła trakto-

wana jedynie jako pochodna roli matki. Nie brano prawdopodobnie pod
uwag

ę, e mała dzietno ć mo e wynikać równie z niechęci mę czyzn (a

nie tylko kobiet) do posiadania dzieci. Nie toczy

ła się adna równoległa

dyskusja na temat ewentualnego „egoizmu” czy „kultu bezdzietno ci”
m

ę czyzn, który mógłby mieć wpływ na odraczanie lub rezygnowanie

Polaków z rodzicielstwa. Nie brano równie pod uwag

ę tego, e męskie

postawy prokreacyjne i orientacje protagogiczne

4

czy sposób (nie)radzenia

sobie z gwa

łtownymi zmianami społeczno-gospodarczymi mogą mieć

znacz

ący wpływ na decyzje kobiet dotyczące macierzyństwa.

Mniej wi

ęcej w tym wła nie czasie, motywowane rozwiązywaniem

swoich problemów badawczych, szuka

ły my – ka da na własną rękę

– publikacji czy te wyników bada

ń nad ró nymi aspektami męsko ci,

a w szczególno ci ojcostwa. Zainspirowane wynikami bada

ń nad orien-

tacjami protagogicznymi m

łodych dorosłych

5

, mia

ły my nadzieję, e

znajdziemy podobne analizy dotycz

ące dorosłych i do wiadczonych ju

ojców. Brakowa

ło jednak takich opracowań. Nieliczne publikacje na ten

temat by

ły zazwyczaj tłumaczeniami artykułów i ksią ek zachodnich

autorów lub adaptacjami ich teorii, co stawia

ło pod znakiem zapytania

prawomocno

ć przenoszenia ich wniosków w polski kontekst społecz-

no-kulturowy. Po raz kolejny okaza

ło się, e ani naukowcy, ani o rodki

badania opinii publicznej, podobnie jak publicy ci i inni przedstawiciele

ycia publicznego, nie byli szczególnie zainteresowani tym, co m

ę czy -

ni my l

ą, jak działają i co mają do powiedzenia na temat swojego ycia

i samych siebie – zw

łaszcza je li chodzi o sferę uznawaną za intymną.

Tymczasem w ostatnich latach, na skutek przemian zachodz

ących w sy-

3

Spó nione pocz

ęcie..., op. cit., s. 1.

4

Znaczenie poj

ęcia „orientacje protagogiczne” przyjmujemy za Z. Kwiecińskim: Orientacje

protagogiczne m

łodych dorosłych – poziom, determinanty i predyktory. Studium empiryczne [w:] idem,

Tropy – lady – próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza, „Edytor”, Pozna

ń – Olsztyn 2000,

s. 193–214. Poj

ęcie to zostało szerzej omówione w rozdziale dziesiątym niniejszej ksią ki.

5

Z. Kwieci

ński, Tropy – lady – próby..., op. cit.

Wst

ęp

11

stemie ról p

łciowych, coraz czę ciej stawia się pytanie: co to znaczy być

kobiet

ą i mę czyzną we współczesnej Polsce. Z jednej strony proces in-

dywidualizacji ró nicuje sytuacj

ę kobiet i mę czyzn, z drugiej – zaciera

ich dotychczasowe role. Mimo e nowa, niejednoznaczna, p

łynna rzeczy-

wisto

ć społeczno-kulturowa, ekonomiczna i ustrojowa wymusza zmianę

dotychczasowych wzorców kobieco ci i m

ęsko ci, tradycyjne formy reali-

zowania tych wzorców wci

ą wydają się powszechne. Jak z nowymi wy-

zwaniami radz

ą sobie kobiety i mę czy ni? O ile o sytuacji kobiet pisze

si

ę coraz więcej (w Polsce badania dotyczące to samo ci płci to w przy-

t

łaczającej większo ci studia nad kobietami

6

), o tyle – powtórzmy to raz

jeszcze – do wiadczenia m

ę czyzn wydają się obszarem zaniedbanym

i przemilczanym, a w literaturze wyra ny jest brak komplementarnych
problemowo bada

ń nad mę czyznami. Podjęte przez nas badania miały

za zadanie przynajmniej cz

ę ciowo te luki wypełnić.

Problematyka ksi

ą ki koncentruje się wokół przemian, jakie towa-

rzysz

ą zjawisku tzw. kryzysu czy te przełomu połowy ycia u współ-

czesnych m

ę czyzn w Polsce, wpisując się w aktualny dyskurs doty-

cz

ący kształtowania się męskiej to samo ci. Celem naszych badań była

analiza i opis sposobów my lenia i dzia

łania mę czyzn – w kontek cie

najwa niejszych zada

ń rozwojowych redniej dorosło ci – w ró nych

przestrzeniach ycia: prywatnej, publicznej oraz w sferze symbolicz-
nych wzorców i modeli. Zastosowanie przez nas metod jako ciowych nie
pozwoli

ło na uogólnienia – co te nie było naszym celem – ale dało szansę

na dotarcie do istoty fenomenów wiata prze ywanego. Problemem za-
sadniczym by

ły do wiadczenia mę czyzn między 35. a 40. rokiem ycia,

którzy rozstaj

ą się definitywnie z młodo cią, a wkraczają w wiek red-

niej doros

ło ci. W Polsce 35–40-letni mę czy ni wchodzili w dorosło ć

w warunkach gwa

łtownej zmiany, zatem tradycyjny stereotyp męsko ci

i wzory ról rodzinnych wyniesione z socjalizacji pierwotnej okaza

ły się

nieadekwatne w nowej rzeczywisto ci politycznej, ekonomicznej i spo-

6

Zob. J. Sikorska (red.), Kobiety i ich m

ę owie. Studium porównawcze, IFiS PAN, Warszawa

1996; R. Siemie

ńska, Kobiety: nowe wyzwania. Starcie przeszło ci z tera niejszo cią, Instytut

Socjologii UW, Warszawa 1996; M. Strykowska, Psychologiczne mechanizmy zawodowego funk-
cjonowania kobiet, Wyd. Nauk. UAM, Pozna

ń 1992; M. Fuszara, Kobiety w Polsce na przełomie

wieków. Nowy kontrakt p

łci?, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002; A. Titkow (red.),

Szklany sufit. Bariery i ograniczenia karier kobiet, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003;
A. Titkow, D. Duch-Krzystoszek, B. Budrowska, Nieodp

łatna praca kobiet. Mity, realia, per-

spektywy, IFiS PAN, Warszawa 2004.

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

e-booksweb.pl - audiobooki, e-booki

.