„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ewa Jasińska

Ocena jakości produkcji obuwniczej 744[02].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Smerda
dr inż. Elżbieta Wiśnios



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ewa Jasińska

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka










Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[02].Z1.02
„Ocena jakości produkcji obuwniczej”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu obuwnik.






















Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania

6

4.1. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze przedprodukcyjnej

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

12

4.2. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze produkcyjnej

13

4.2.1. Materiał nauczania

13

4.2.2. Pytania sprawdzające

19

4.2.3. Ćwiczenia

19

4.2.4. Sprawdzian postępów

21

4.3. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze poprodukcyjnej

22

4.3.1. Materiał nauczania

22

4.3.2. Pytania sprawdzające

24

4.3.3. Ćwiczenia

24

4.3.4. Sprawdzian postępów

25

5. Sprawdzian osiągnięć

26

6. Literatura

31

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu zadań kontroli jakości

produkcji obuwniczej w sferze przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej, określeniu
metod, przyrządów i narzędzi stosowanych w procesie kontroli jakości.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane przed przystąpieniem do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, jakie powinieneś osiągnąć w czasie zajęć edukacyjnych tej jednostki

modułowej,

−

materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych

celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści z materiału

nauczania,

−

ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

−

kartę odpowiedzi,

−

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

Jednostka modułowa „Ocena jakości produkcji obuwniczej”, której treści teraz poznasz

stanowi jeden z elementów modułu 744[02].Z1, którego struktura jest zilustrowana na
stronie 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

Schemat układu jednostek modułowych.

744[02].Z1.02

Ocena jakości

produkcji obuwniczej

744[02].Z1.03

Sporządzanie kalkulacji kosztów

wytwarzania obuwia

744[02].Z1

Podstawy produkcji obuwia

744[02].Z1.01

Określanie zasad konstruowania

obuwia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

charakteryzować materiały podstawowe i pomocnicze stosowane w produkcji obuwia,

−

określać wymagania techniczne i przetwórcze dla materiałów na cholewki i spody
obuwia i materiałów pomocniczych,

−

dobierać materiały podstawowe i pomocnicze, półprodukty oraz środki wykończalnicze
odpowiednio do konstrukcji, typu, przeznaczenia i techniki wytwarzania obuwia,

−

charakteryzować składowe części obuwia,

−

charakteryzować podstawowe rodzaje obuwia oraz typy cholewek,

−

klasyfikować obuwie według rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych,

−

sporządzać szkice elementów, półproduktów i typów obuwia, wykonywać rysunki
przekrojów obuwia wytwarzanego z zastosowaniem różnych systemów montażu,

−

odczytywać rysunki wykonawcze elementów, półproduktów i wyrobów obuwniczych,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się terminologią dotyczącą kontroli międzyoperacyjnej,

−

określić zadania i strukturę komórki kontroli jakości produkcji obuwniczej,

−

określić metody, przyrządy i narzędzia stosowane w procesie kontroli jakości,

−

zastosować zasady kontroli przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej,

−

posłużyć się dokumentacją oraz normami przedmiotowymi i czynnościowymi
dotyczącymi oceny jakości materiałów, półproduktów i wyrobów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Kontrola

jakości

produkcji

obuwnia

w

sferze

przedprodukcyjnej

4.1.1. Materiał nauczania

Cele i zadania kontroli jakości

Znanych jest wiele definicji jakości, które są używane w zależności od kontekstu. Jakość

towaru rozumianego jako dobro przeznaczone do wymiany w drodze kupna – sprzedaży jest
określona w następujący sposób: „Jakość jest to stopień w jakim określony obiekt (rzecz lub
usługa) odpowiada określonemu użytkownikowi (konsumentowi), bądź spełnia wymagania
określonego użytkownika (konsumenta)”. Spełnienie prawidłowo wymagań powinno
prowadzić do wytworzenia wyrobu posiadającego wartość użytkową, dzięki której może on
być wymieniany na inne towary. Wartość towaru jest mu nadana przez jego użyteczność.
Zatem: „Jakość towaru określa się jako zdolność towaru do zaspokajania potrzeb”.

Rozwój gospodarki rynkowej w Polsce stwarza dla większości przedsiębiorstw nowe

wyzwania związane z jakością, która obok ceny wyrobu i terminowości dostaw stanowi
podstawowy element walki konkurencyjnej o utrzymanie się na rynku. Jakość powinna być
świadomym celem strategicznym polityki zakładu lub przedsiębiorstwa, a strategia
jakościowa firmy powinna być przełożona na ścisłe wymagania techniczne wyrobu,
zmierzające do zaspokojenia potrzeb nabywcy. Jest to więc wartość, którą trzeba świadomie
i kompleksowo kształtować w środowisku pracy.

Każda firma, również i obuwnicza, aby móc prowadzić handel z innymi krajami Europy

musi dostosować się do wymagań stawianych przez Unię Europejską, a więc musi wdrażać
systemy jakości zgodne z wymaganiami norm międzynarodowych i europejskich.

Narzędziem do budowy systemów jakości i zarządzania jakością jest pakiet norm

międzynarodowych

ISO 9000.

Zostały

one

przyjęte

przez

Europejski

Komitet

Normalizacyjny i są znane jako normy europejskie EN 29000. W roku 1993 ustanowiono ich
polskie odpowiedniki PN-EN 29000. Normom tym towarzyszy pakiet pomocniczych norm
międzynarodowych ISO 10000 oraz norma terminologiczna ISO 8402 (EN 28402). W sposób
szczególny problematyką zarządzania jakością zajmuje się norma międzynarodowa ISO 9004
(PN-EN 29004). Zwraca ona uwagę na dwa powiązane ze sobą aspekty systemu zarządzania
jakością:

−

potrzeby i interesy przedsiębiorstwa – osiągnięcie żądanej jakości przy optymalizacji
kosztów. Aspekt ten związany jest z planowym i efektywnym wykorzystaniem zasobów
technicznych, ludzkich i materialnych, którymi przedsiębiorstwo dysponuje;

−

potrzeby i oczekiwania odbiorcy – zaufanie do tego, że przedsiębiorstwo jest zdolne do
zapewnienia i utrzymania żądanej jakości. System zarządzania jakością musi zaspokajać
potrzeby i oczekiwania odbiorcy, chroniąc równocześnie interesy przedsiębiorstwa.
Częścią integralną systemów zabezpieczenia jakości obuwia stosowanych w Polsce

(oprócz norm międzynarodowych) są Polskie Normy. Są one swoistym językiem
porozumiewania się, dają możliwość, poprzez określenie metod badań i sprecyzowanie
wymagań dokonywania obiektywnej oceny. Przykładem może być norma dotycząca
klasyfikacji obuwia wyjściowego, domowego i roboczego PN-86/0-91011, która uwzględnia
również nazwy i określenia wad i błędów niedopuszczalnych dla poszczególnych gatunków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

W odniesieniu do przemysłu obuwniczego normy te można podzielić na dwie

podstawowe grupy:

−

normy stosowane do oceny materiałów przeznaczonych do produkcji obuwia,

−

normy dotyczące oceny gotowego obuwia.
Niektóre z nich np. normy czynnościowe dotyczące metod badań materiałów

w większości przypadków mają swoje odpowiedniki w normach międzynarodowych
i zagranicznych normach państwowych. Natomiast np. normy określające wymagania dla
podstawowych surowców stosowanych do produkcji obuwia nie mają odpowiedników
w normach międzynarodowych ISO i europejskich EN.

Przedmiotowe normy krajowe są bardziej obszerne od norm międzynarodowych

i zagranicznych. Uwzględniają dodatkowo:

−

sposób dokonywania badań odbiorczych partii obuwia, określenie wad i błędów
wykonania, podział na gatunki,

−

wymagania jakościowe w postaci zestawu wskaźników badanych cech dla
poszczególnych rodzajów obuwia i gotowych elementów obuwia (obcasy, usztywniacze),

−

zróżnicowanie wymagań w zależności od przeznaczenia obuwia (wyjściowe, domowe, do
użytku w pracy), sposobu montażu, konstrukcji cholewki lub spodu, materiałów
stosowanych na wierzchy i spody (obuwie tkaninowo–gumowe, gumowo–filcowe,
gumowe wyjściowe).
W krajach Europy Zachodniej badania gotowego obuwia prowadzone są w mniejszym

zakresie niż w Polsce. W krajach tych systemy zapewniania jakości koncentrują się na
właściwym przygotowaniu produkcji oraz doborze i ocenie materiałów do produkcji obuwia,
a także kontroli procesu produkcyjnego.

Aktualnie w Polsce prawie we wszystkich zakładach produkujących obuwie istnieje

własny system kontroli jakości. W dużych zakładach lub przedsiębiorstwach nadzór nad
całokształtem prac związanych z działalnością profilaktyczną i kontrolną w zakresie jakości
wyrobów sprawują wyspecjalizowane służby skupione w komórce zwanej Działem Kontroli
Jakości (DKJ) lub Działem Zabezpieczenia Jakości (DZJ). W celu zapewnienia prawidłowego
funkcjonowania tych komórek ustala się ich miejsce i powiązania w strukturze zakładu lub
przedsiębiorstwa oraz strukturę organizacyjną zgodną z charakterem zakładu. Służby kontroli
jakości są podporządkowane zazwyczaj bezpośrednio dyrektorowi naczelnemu lub prezesowi.
Czasami jednak podlegają zastępcy dyrektora ds. produkcji lub zastępcy dyrektora ds.
administracyjno-handlowych.

Większość dużych zakładów posiada laboratoria kontrolno – pomiarowe, które podlegają

komórce zajmującej się sprawami jakości lub przy innym usytuowaniu w schemacie
organizacyjnym zakładu wykonują na jej zlecenie odpowiednie badania. Badania mogą
dotyczyć jakości materiałów wprowadzonych do produkcji lub też jakości gotowego obuwia.

W mniejszych zakładach kontrolą jakości zajmują się wyznaczone do tych zadań osoby.

Najczęściej podlegają one bezpośrednio właścicielowi zakładu.

Zadania kontroli jakości w przemyśle obuwniczym obejmują swym zasięgiem wszystkie

sfery procesu wytwarzania obuwia: przedprodukcyjną, produkcyjną, poprodukcyjną.

Do podstawowych zadań kontroli jakości w przemyśle obuwniczym należą:

−

okresowa ocena poziomu jakości wyrobów,

−

określenie kierunków projektowania zmierzających do poprawy jakości, marketing,

−

ocena jakości przygotowanego wzornictwa,

−

kontrola jakości surowców i materiałów,

−

kontrola jakości narzędzi, urządzeń i maszyn,

−

kontrola jakości procesów we wszystkich oddziałach produkcyjnych,

−

klasyfikacja wyrobów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

rozpatrywanie reklamacji,

−

gromadzenie danych o jakości, prowadzenie statystyki,

−

analizowanie przyczyn złej jakości i jej skutków finansowych,

−

koordynowanie działań na rzecz jakości.

Działania kontroli jakości w sferze przedprodukcyjnej

Zgodnie z normą ISO 9004 (PN-EN 29004) wymagania jakościowe wyrobu należy

ustalić przede wszystkim na podstawie marketingu, którego fundamentalną zasadą są
potrzeby klienta. Dlatego właśnie kontrola jakości w sferze przedprodukcyjnej rozpoczyna się
od działań marketingowych, poprzez przygotowanie produkcji, zaopatrzenie i badania
laboratoryjne.

W czasie działań marketingowych należy:

−

określić zapotrzebowanie na poszczególne wzory obuwia,

−

określić popyt i sektor rynkowy, co wiąże się z określeniem klasy, ceny, ilości oraz
oszacowania terminów dostaw wyrobu,

−

określić wymagania odbiorcy przez badania rynku (identyfikacja potrzeb), badania
produktów (testowanie rynkowe nowych wzorów obuwia), przegląd umów, kontraktów,
zamówień od dystrybutorów,

−

przekazywać informacje o wszystkich wymaganiach odbiorcy w sposób jasny
i precyzyjny.
Przeprowadzenie marketingu powinno umożliwić zestawienie wymagań i oczekiwań

odbiorcy w formie wstępnej specyfikacji, będącej podstawą do późniejszych prac
projektowych. Wymagania takie mogą obejmować informacje np. o preferowanym
asortymencie

obuwia,

wzorach,

rodzajach,

kolorystyce,

materiałach,

rozmiarach,

wysokościach obcasa, optymalnej cenie. Wszystkie zdobyte w działaniach marketingowych
informacje powinny być analizowane, porównywane, interpretowane i przekazywane zgodnie
z określonymi procedurami. Informacje takie powinny być przydatne do określenia istoty
i skali występowania problemów dotyczących produkowanego obuwia, związanych
z doświadczeniami jego odbiorcy i użytkownika. Stwarzają podstawy do wprowadzenia
koniecznych (ale możliwych) zmian projektu obuwia.

Jakość w projektowaniu jest ściśle związana z działaniami marketingowymi, które

stanowią dane wejściowe projektu. Dane te powinny zawierać opis planowanej kolekcji
obuwia (ilość wzorów, rodzaj, cechy charakterystyczne obuwia), stosowane materiały,
procesy wymagające odpowiedniego przygotowania, analizy wymagań i oczekiwań
użytkowników, niezbędne badania wzorów (próby pasowności), dane pochodzące z norm
i innych przepisów. Kolekcja przygotowywana w oparciu o wytyczne stanowiące wynik
działań marketingowych powinna uwzględniać aktualne tendencje mody i możliwości
techniczne realizacji produkcji, informacje posiadane przez zakład obuwniczy w zakresie
właściwości materiałów podstawowych i pomocniczych, powinna podlegać weryfikacji
w celu sprawdzenia, czy spełnia wymagania i oczekiwania klientów oraz czy może być
zrealizowana przy zastosowaniu środków technicznych, którymi dysponuje producent.

W przypadku wzorów wykonywanych na nowych kopytach przy zastosowaniu nowych

materiałów podstawowych i pomocniczych może być niezbędne wykonanie prób pasowności,
prób użytkowania obuwia (według odpowiedniej metodyki badań) lub czasami może być
celowe wykonanie innych badań np. wytrzymałościowych.

Rezultaty projektowania stanowią dane wyjściowe wykorzystywane przy zakupach

materiałów i komponentów, w produkcji, kontroli i badaniach wyrobu.

Najskuteczniejszą formą realizacji procesu przygotowania produkcji (wykonanie modelu,

prototypu, serii informacyjnej, przeprowadzenie badań na tych etapach) jest kontrola każdego
etapu przygotowania dokumentacji i każdego etapu badań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Do szczegółowych zadań kontroli jakości w zakresie przygotowania produkcji należą:

−

współudział w pracach związanych z opracowaniem założeń konstrukcyjnych dla
nowych wzorów obuwia i technicznym przygotowaniem ich do produkcji,

−

kontrola opracowanych wniosków dotyczących konstrukcji i technologii produkcji,

−

opiniowanie nowych wzorów obuwia,

−

kontrola materiałów stosowanych do próbnej produkcji oraz kontrolowanie i opiniowanie
reżimu technologicznego próbnej produkcji wzoru,

−

kontrola maszyn i urządzeń przed przeprowadzeniem prób na oddziale doświadczalnym
i w czasie ich trwania,

−

kontrola jakości wyrobów gotowych przeznaczonych na targi, wystawy,

−

kontrola jakościowa wzorów przekazywanych do produkcji seryjnej i kontrola
towarzyszącej im dokumentacji technicznej,

−

przeprowadzanie systematycznych okresowych badań wadliwości materiałów w procesie
technologicznym,

−

przeprowadzanie wyrywkowych badań parametrów techniczno – użytkowych gotowych
wyrobów.
Istotny wpływ na jakość wyprodukowanego obuwia ma sprawnie działające zaopatrzenie.
Jednym z warunków zapewniających prawidłową jakość dostaw jest poprawnie

sformułowane zamówienie. W zamówieniu nie wystarczy użyć tylko nazwy materiału
obuwniczego, ale trzeba w pełni scharakteryzować zamawiany materiał podając np. sposób
wykończenia, kolor, grubość, rodzaj tłoczenia, splot, fakturę, oczekiwane własności fizyczne
i chemiczne.

Aby utrzymać odpowiedni poziom jakości należy zapewnić rytmiczne, zgodne z planami

i kontrolowane dostawy materiałów podstawowych, pomocniczych i półfabrykatów (gotowe
spody, zdobiny, obcasy). Należy utrzymywać ścisłe kontakty z każdym dostawcą i uzgodnić
system wzajemnego przekazywania informacji. Pozwoli to na opracowanie i realizację
programu ciągłej poprawy jakości i uniknie różnic w ocenie jakości dostaw. Dostawy
powinny być kontrolowane i segregowane w celu uniknięcia przypadkowego wykorzystania
do produkcji materiałów lub elementów nie spełniających wymagań. W przypadku
stwierdzenia, że materiały lub elementy nie odpowiadają określonym wymaganiom należy
odpowiednio je oznaczyć, wydzielić, dokonać ewentualnych badań dodatkowych,
udokumentować podjęte działania.

Do szczegółowych zadań kontroli jakości w zakresie zaopatrzenia należą:

−

kontrola każdej dostawy materiałów podstawowych i pomocniczych przyjętych do
magazynów,

−

wyrywkowa kontrola półfabrykatów sprowadzanych z innych zakładów (obcasy,
podeszwy),

−

opracowanie, w przypadku braku odpowiednich norm, metod badań, warunków odbioru
do umów z dostawcami,

−

reklamowanie materiałów złej jakości,

−

wyrywkowa kontrola warunków i prawidłowości składowania materiałów.
Ocenę materiałów i surowców przeprowadza się metodą organoleptyczną oraz

laboratoryjną. W kontroli organoleptycznej sprawdza się między innymi zgodność
asortymentu z zamówieniem, grubość i spadek grubości, kolor, fakturę, deseń. Wykorzystuje
się podstawowe przyrządy pomiarowe: grubościomierz, suwmiarka, twardościomierz, taśma
miernicza, planimetr i inne. Natomiast w ocenie laboratoryjnej bada się odporność na
zginanie, ścieranie, łamliwość, nasiąkliwość, twardość, przeprowadza się badania
wytrzymałościowe, korzystając z wagi, zrywarki, fleksometru itp. W przypadku klejów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

oznacza się dodatkowo lepkość, suchą pozostałość, wytrzymałość na rozwarstwianie przy
stosowaniu zestawu materiałów w układzie wierzch/spód.

Zakres prowadzonych badań laboratoryjnych obejmuje:

−

prowadzenie fizykochemicznych badań materiałów podstawowych i pomocniczych
sprowadzanych do zakładu, a szczególnie materiałów nowych, dotychczas nie
atestowanych,

−

przeprowadzanie prób przydatności w produkcji materiałów chemicznych, takich jak:
kleje, apretury, farby, lakiery, woski, zmywacze itp.,

−

nadzorowanie i kontrolowanie prawidłowości produkowania materiałów chemicznych
w oddziałach pomocniczych zakładu,

−

wystawianie atestów analitycznych na wykonanie badania i przeprowadzone analizy,

−

badanie warunków klimatycznych w pomieszczeniach magazynowych i produkcyjnych,

−

opracowanie receptur na sporządzanie apretur, farb, past oraz instrukcji do ich
stosowania.
Ważne jest, aby wszystkie wyniki badań (bez względu na to, czy badania są wykonane

w zakładzie obuwniczym, czy też zostały zlecone wyspecjalizowanej jednostce badawczej)
były odpowiednio udokumentowane, a dokumentacja była gromadzona, przechowywana
i udostępniana.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób można zdefiniować jakość?
2. Jakie znasz normy międzynarodowe i europejskie dotyczące jakości produkcji?
3. W jaki sposób zorganizowana jest kontrola jakości w dużych i małych zakładach?
4. Jakie są podstawowe zadania kontroli jakości w przemyśle obuwniczym?
5. W jaki sposób można podzielić zadania kontroli jakości w przemyśle obuwniczym?
6. Na czym polega kontrola jakości w działaniach marketingowych?
7. W jaki sposób działania marketingowe wpływają na jakość w projektowaniu?
8. Jakie są podstawowe zadania kontroli jakości w zakresie przygotowania produkcji?
9. Jakie są podstawowe zadania kontroli jakości w zakresie zaopatrzenia?
10. Jakie są podstawowe narzędzia kontroli jakości w sferze przedprodukcyjnej?
11. Jakimi metodami przeprowadza się ocenę materiałów i surowców?
12. Jakie są podstawowe zadania kontroli jakości w zakresie badań laboratoryjnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny organoleptycznej skóry naturalnej zamówionej przez zakład obuwniczy

do produkcji czółenka damskiego. Zapisz wyniki sporządzonej oceny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) sprawdzić skórę pod względem zgodności asortymentu z zamówieniem: rodzaj, kolor,

deseń, grubość, spadek grubości, gatunek, cechowanie,

4) sprawdzić zgodność z wymaganiami fizycznymi i chemicznymi na podstawie

załączonego przez dostawcę świadectwa wyników badań laboratoryjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóra naturalna, kwit zamówienia, wyniki badań laboratoryjnych skóry,

−

grubościomierz, planimetr,

−

przybory piśmiennicze, kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Odszukaj w Internecie informacje na temat norm dotyczących jakości produkcji. Wybierz

te informacje, które dotyczą norm mogących znaleźć zastosowanie w kontroli jakości sfery
przedprodukcyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) odszukać w Internecie wiadomości dotyczące norm związanych z jakością produkcji,
3) wybrać informacje dotyczące treści ćwiczenia,
4) skopiować wiadomości związane z treścią ćwiczenia,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z możliwością dostępu do Internetu,

−

przybory piśmiennicze, kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj kontroli zamówienia materiału tekstylnego przeznaczonego na wierzchy obuwia

domowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wypisać cechy i właściwości jakie ma posiadać zamawiana tkanina,
4) sprawdzić, czy wszystkie cechy i właściwości tkaniny zostały ujęte w kwicie

zamówienia,

5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin, kwit zamówienia tkaniny,

−

przybory piśmiennicze, kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować jakość?





2) wymienić normy międzynarodowe i europejskie dotyczące jakości

produkcji?





3) przedstawić organizację kontroli jakości w dużych i małych

zakładach?





4) określić na czym polega kontrola jakości w działaniach

marketingowych?





5) sformułować zadania kontroli jakości w zakresie przygotowania

produkcji?





6) sformułować zadania kontroli jakości w zakresie zaopatrzenia?





7) sformułować

zadania

kontroli

jakości

w

zakresie

badań

laboratoryjnych?





8) wymienić narzędzia kontroli jakości w sferze przedprodukcyjnej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2. Kontrola jakości produkcji obuwia w sferze produkcyjnej

4.2.1. Materiał nauczania

Kontrolę produkcji określa się jako stopień spełnienia wymagań stawianych w procesie

produkcyjnym. Głównymi elementami składowymi jakości produkcji są: jakość wykonawcy,
jakość warunków pracy, jakość materiałów i organizacji.

Kontrola jakości procesu produkcyjnego ma decydujący wpływ na ocenę gotowego

obuwia. Działania w tej sferze polegają na zapewnieniu zgodności wytwarzanych wyrobów
z wzorcem. Wiąże się to ściśle z rytmicznością dostaw, stabilnością jakości surowców
i półfabrykatów otrzymywanych od kooperantów, czyli z działaniami kontroli jakości
realizowanymi w sferze przedprodukcyjnej.

Kontrola jakości w sferze produkcyjnej obejmuje kontrolę międzyoperacyjną

bezpośrednio przy stanowiskach pracy, w końcowych operacjach poszczególnych etapów
produkcji oraz magazynach podręcznych i przejściowych, kontrolę stosowania norm
i instrukcji podczas produkcji i magazynowania. Taki zakres działania służb kontroli jakości
wymaga sprawnej organizacji, dostosowanej do profilu zakładu, wielkości produkcji, rodzaju
i typu produkowanego obuwia.
Kontrola międzyoperacyjna

Kontrola międzyoperacyjna jest podstawową formą kontroli ciągłej wszelkich operacji

technologicznych procesu produkcyjnego. Celem jej działania jest poprawa jakości produkcji
przez eliminowanie wadliwych półfabrykatów. Do podstawowych zadań kontroli
międzyoperacyjnej zalicza się:

−

ocenę jakości półfabrykatów metodą organoleptyczną i za pomocą prostych przyrządów
pomiarowych,

−

wycofywanie półfabrykatów wadliwych,

−

zapewnienie dozorowi technicznemu bieżących informacji o jakości i źródłach
wadliwości w procesie produkcji.

Rozróżnia się następujące formy kontroli międzyoperacyjnej:

−

samokontrolę,

−

kontrolę końcową w określonej fazie procesu produkcji sprawowaną przez brakarzy oraz
robotników, którym dodatkowo zlecono kontrolę jakości,

−

inspekcje dozoru.
Bardzo ważne jest wprowadzenie pełnej samokontroli pracowników na każdym

stanowisku pracy i w odniesieniu do poprzednich czynności. Samokontrola ma na celu
niedopuszczenie w poszczególnych etapach produkcji do odchyleń od obowiązujących
parametrów, ma charakter ciągły.

W podstawowych etapach produkcji dodatkowo kontrolę jakości sprawują brakarze, czyli

osoby powołane przez kierownictwo zakładu do sprawowania kontroli międzyoperacyjnej.
Ważnym czynnikiem zapewniającym odpowiednią jakość jest właściwe rozmieszczenie
stanowisk kontroli międzyoperacyjnej w procesie technologicznym, ponieważ kontrola
w toku produkcji pozwala na wcześniejsze skorygowanie błędów.

Przykłady kontroli w poszczególnych odcinkach produkcji:

−

faza rozkroju – pracownicy o dużym doświadczeniu zawodowym wyrywkowo
sprawdzają zestawienie kompletów wykrojonych elementów i ich zgodność
z dokumentacją technologiczną;

−

faza opracowania elementów spodowych – w zakresie samokontroli sprawdza się
stemplowanie i kompletowanie elementów, opracowanie podpodeszew, podeszew,
zakładek, obcasów, pasów, otoków i innych elementów w zależności od wzoru obuwia;
w zakresie kontroli międzyoperacyjnej brakarze sprawdzają opracowane elementy spodu
przed ich skierowaniem do magazynu;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

−

faza szwalni – w zakresie samokontroli sprawdza się wydawanie elementów
wierzchowych, ich ścienianie, szycie podszewek i wierzchów, obszywanie cholewek,
kompletowanie; w zakresie kontroli międzyoperacyjnej brakarze oceniają jakość gotowej
cholewki w końcowym odcinku taśmy szwalniczej;

−

faza montażu – w zakresie samokontroli sprawdza się wydawanie kopyt i cholewek,

ćwiekowanie cholewek, nakładanie i prasowanie podeszew, wklejanie wyściółek i inne
czynności wykończalnicze, pakowanie i jednostkowe znakowanie obuwia; w zakresie
kontroli międzyoperacyjnej brakarze sprawdzają gotowe obuwie, klasyfikując je na
gatunki.

Ocena organoleptyczna gotowego obuwia

Do oceny jakości gotowego obuwia stosowane są dwie metody: organoleptyczna

i laboratoryjna.

W metodzie organoleptycznej ocenia się jakość gotowego obuwia za pomocą wzroku

i dotyku. W niektórych przypadkach korzysta się z przyrządów pomiarowych i wzorników
kontrolnych. Podstawą tej oceny jest norma PN-86/0-91011 dotycząca obuwia wyjściowego,
domowego i roboczego oraz uwzględniająca wady materiałowe i błędy wykonania
niedopuszczalne w obuwiu (z wyjątkiem obuwia wulkanizowanego i na spodach
drewnianych).

Wady materiałowe i błędy wykonania obniżające wygląd estetyczny obuwia ocenia się

w parze (tabela 1). Jeżeli w ocenianym obuwiu stwierdzi się wady i błędy inne niż
zamieszczone w tabeli, ale wpływające w istotny sposób na wartość użytkową lub estetyczną,
to o dopuszczeniu takiej pary do obrotu decyduje producent w porozumieniu z odbiorcą.

Tabela 1 Niedopuszczalne wady materiałowe oraz błędy wykonania [7, s. 259].

Lp.

Rodzaj wady lub błędu

Określenie i wygląd

1

Trwałe i rażące zdeformowanie spodu
obuwia

Pęcherze w spodach z gumy i tworzyw, zatarcia protektora,
wykrzywienie podeszwy

2

Rażące zniekształcenie nosków lub pięt
oraz pomarszczenie wierzchu

Zniekształcenie oceniane w parze lub zmarszczki na linii
łączenia cholewki ze spodem lub w innym miejscu

3

Nadmierna sztywność lub wiotkość

Wada całej cholewki lub jej części w porównaniu ze
wzorcem – bada się dotykiem

4

Wystające części metalowe
i inne wewnątrz obuwia

Wystające kołki, śruby, gwoździe wewnątrz obuwia oraz
wystające oczka, haki i klamry wyczuwalne dotykiem

5

Nieodpowiednie

umieszczenie

lub

umocowanie klamer, ozdób, sprzączek
i innych

Skrzywienie ustawienia klemer lub sprzączek utrudniające
użytkowanie obuwia, nieodpowiednie umocowanie tych
elementów

6

Fałdy

wewnątrz

obuwia

oraz

zgrubienia

Fałdy podszewki lub wyściółki lub inne zgrubienia
utrudniające użytkowanie, nieodpowiednie umocowanie tych
elementów w konstrukcji obuwia

7

Różnice w długości zewnętrznej półpar

Różnice w długości spodu jednej pary przekraczające 3 mm
w obuwiu wyjściowym, 5 mm w obuwiu roboczym

8

Miejscowe

nieprzyklejenie

spodów

obniżające wartość użytkową obuwia

Miejscowe nieprzyklejenie podeszwy, szczeliny między
częściami składowymi spodu

9

Pęknięcia,

rozdarcia,

nacięcia

wierzchów oraz podszewek

Miejscowe uszkodzenia lub wady materiałowe wierzchu
obniżające

wytrzymałość

lub

estetykę

obuwia

lub

uszkodzenie podszewki

10

Wady materiałów zastępujących skórę
na wierzchy, podszewki lub spody

Wszelkie wady tkanin, dzianin, włóknin, filców: fałdy,
odciski,

przebicia

podłoża,

rysy,

zanieczyszczenia

mechaniczne powłoki, ślady łączenia materiałów, łuszczenie
i

marszczenie

tworzyw

poromerycznych,

wykwity,

wytrącenia ciał obcych na spodach z gum

11

Przepuszczone lub przerwane ściegi
szycia

Przepuszczenie ściegów szycia obniża trwałość obuwia
i jego estetykę; zagęszczenie lub zbyt luźne ułożenie
ściegów osłabia łączenie elementów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

12

Skrzywienie ściegów szycia

Widoczne skrzywienie na linii tylnego paska lub tylnego
albo przedniego szwu cholewki, powtarzanie się linii szycia

13

Różnice w odcieniu barwy i struktury
wierzchów

Niezamierzone różnice odcienia barwy wierzchów lub ich części
składowych, słabe zespolenie lica ze skórą (pływające lico),
zniekształcenie naturalnego uziarnienia lica lub tłoczonego
wzoru, chropowatość powłoki, niezamierzone jarzma

14

Rażące plamy, zabrudzenia, obtarcia

Wszelkie zaplamienie z wyjątkiem zacieków z klejów
widoczne na wierzchach i obrzeżach spodu obniżające
estetykę wyrobu; ślady retuszowania uszkodzeń i usuwania
zmarszczek; obtarcia warstwy zewnętrznej materiału
wierzchowego, ślady drapania, zacieki lub smugi apretury

15

Rażące ubytki, niedobory, nadlewy na
obrzeżach spodu

Widoczne na obrzeżach spodu przecięcia, pęcherze
powietrzne, niedolewy lub nadlewy gumy i tworzywa

16

Pękanie, łuszczenie się lub lepkość
apretury

Pękanie

apretury

przy

próbie

zginania

wierzchu,

niezwiązanie powłoki kryjącej z materiałem wierzchowym
lub warstwy laminatu z wierzchem

17

Rażące różnice w wymiarach lub
usytuowaniu elementów

Niesymetryczne rozmieszczenie oczek, haków, dziurek,
zatrzasków, nitów i guzików, nieprawidłowe umieszczenie
obcasów; różnice w wysokości obcasów jednej pary powyżej
2 mm w obcasach do 30 mm wysokości i 3 mm w obcasach
powyżej 30 mm; różnice wymiarów kołnierzy, mankietów,
wypustek, pasków, lamówek, odchylenia linii przeszywania,
kołkowania, śrubowania lub gwoździowania

18

Korozja części metalowych lub ubytki
w częściach lakierowanych

Odpryski lub brak lakieru na metalowych częściach
lakierowanych, a także brak powłoki galwanicznej na
częściach metalowych

Do ostatecznej oceny gotowego obuwia należy również sprawdzenie prawidłowości

montażu oraz wymiarów wewnętrznych i zewnętrznych, a także porównanie każdej półpary
w parze ocenianego obuwia. Przykłady podstawowych chwytów, które powinien wykonać
kontroler jakości gotowego obuwia przedstawia rysunek 1.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

Rys. 1. Ocena organoleptyczna obuwia: a), b), c), d), e), f), g), h), i), j) – kolejne chwyty przy kontroli jakości

gotowego obuwia [7,s. 261].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

−

Pozycja a (rys.1a) umożliwia sprawdzenie symetryczności rozłożenia elementów
naszywanych na cholewce, liczby rzędów szycia, ich równomierności, odcieni koloru
przyszwy w parze, symetrii naszycia noska, ułożenia perforacji w przyszwie, układu
deseni lub wzorów w materiałach na wierzchy. Jest to chwyt podstawowy do oceny
ogólnego wyglądu obuwia, ponieważ porównywalnie ustala się zgodność półpar w parze
obuwia, ocenia dobór materiałów na elementy składowe cholewki.

−

Pozycja b (rys.1b) umożliwia sprawdzenie strony zewnętrznej obuwia i porównanie jej
w półparach, dokładności łączenia przyszwy i obłożyny, prawidłowości wykończenia
brzegów cholewki, lamowania. Stwierdza się dotykiem nadmierną sztywność lub
wiotkość w porównaniu z wzorcem.

−

Pozycja c (rys.1c) umożliwia sprawdzenie sztywności i sprężystości podnosków, symetrii
kształtów, stwierdzenie zniekształceń nosków i sfałdowania w miejscu łączenia ze
spodem.

−

Pozycja d (rys.1d) umożliwia sprawdzenie tylnej części cholewki, symetrii naszycia
pasków tylnych w półparach, wysokości obcasów, zgodności koloru i wykończenia
obcasów skórzanych.

−

Pozycja e (rys.1e) umożliwia porównanie wysokości obłożyn w pięcie i tylników
w parze. Wizualnie sprawdza się prawidłowość przyklejenia spodu do zaćwiekowanej
cholewki.

−

Pozycja f (rys.1f) umożliwia sprawdzenie różnic w długości w półparach oraz
porównanie wysokości obcasów. W takim ustawieniu półpar obuwia możliwe jest
sprawdzenie symetrii obszyć przyszwy i obłożyny, ich połączenie od strony
przyśrodkowej.

−

Pozycja g (rys.1g) umożliwia sprawdzenie prawidłowości wykonania podeszew
i obcasów w obuwiu o spodach formowanych i wulkanizowanych. Sprawdza się
obecność wybrzuszeń, pęcherzyków, zatarcia protektorów, wykrzywienie spodów,
prawidłowość ocechowania, symetrię ułożenia obcasów.

−

Pozycja h (rys.1h) służy do sprawdzenia wnętrza obuwia, stwierdzenia, czy nie wystają
teksy, klamerki, czy wyściółka lub podpiętek są wklejone prawidłowo. Sprawdza się przy
tym prawidłowość ułożenia podszewki oraz prawidłowość zanitowania oczek, krążków,
nitów.

−

Pozycja i (rys.1i) umożliwia sprawdzenie wyglądu w układzie bocznym od strony
zewnętrznej, skontrolowanie prawidłowości przyklejenia spodu do zaćwiekowanej
cholewki.

−

Pozycja j (rys.1j) umożliwia sprawdzenie ocechowania obuwia i jego zgodności z KTM
(szczególnie numer wielkościowy, tęgość).
W przypadku wprowadzenia nowego wzoru obuwia do seryjnej produkcji stosuje się,

w zależności od potrzeb, dodatkowe badania, korzystając z różnych przyrządów i urządzeń
pomiarowych. Przykładowo można:

−

ustalać gęstość ściegów szwu na długości 10 mm, grubość nici przy użyciu szkła
powiększającego ×6,

−

sprawdzać symetrię ułożenia perforacji w parze za pomocą przymiaru obuwniczego,
mierząc odległość tych samych szczegółów perforacji od osi podłużnej obuwia
i w zależności od typu obuwia – od różnych punktów cholewki,

−

sprawdzać symetrię naszywania różnych elementów za pomocą przymiaru obuwniczego,
mierząc odległość tych samych szczegółów od osi podłużnej obuwia,

−

sprawdzać wysokość obłożyn w półbutach za pomocą wysokościomierza wzdłuż paska
lub szwu tylnego (rys.2a i 2b),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

−

sprawdzać wysokość cholewy za pomocą przymiaru od górnej krawędzi do punktu styku
ze spodem (rys.2c),

−

sprawdzać szerokość cholewy za pomocą przymiaru, mierząc w najwęższym miejscu
powyżej kostki i w najszerszym miejscu łydki (rys.2c).
Program badań partii produkcyjnej oraz wielkość próbki do badań ustala producent

w zależności od potrzeb bieżącej kontroli, zapewniającej jakość wykonania czynności
technologicznych produkowanego wzoru obuwia.

Rys. 2. Sprawdzanie: a) wysokości obłożyn wzdłuż paska, b) wysokości obłożyn wzdłuż szwu tylnego,

c) wysokości i szerokości cholewy: A – wysokości cholewy, B – szerokości cholewy w najwęższym miejscu

powyżej kostki, C – szerokości cholewy w najszerszym miejscu łydki [7, s. 264].

Ocena laboratoryjna gotowego obuwia

Oprócz oceny organoleptycznej w przemyśle obuwniczym dokonuje się wielu badań

laboratoryjnych, umożliwiających ocenę użytkową gotowego obuwia. Podstawową grupę
stanowią badania wytrzymałościowe i badania właściwości higienicznych obuwia. Poza nimi
można przeprowadzać badania odpornościowe powłoki na wielokrotne zginanie, na tarcie
suche i mokre. Badania laboratoryjne mogą stanowić uzupełnienie badań organoleptycznych,
a niektóre z nich są obowiązujące w kontroli jakości obuwia.

Przykładowe badania laboratoryjne dotyczą:

−

wytrzymałości przymocowania podeszwy w czubku i przedstopiu obuwia,

−

wytrzymałości przymocowania podeszwy do cholewki lub podsuwki,

−

wytrzymałości sklejenia pasa z cholewką,

−

wytrzymałości połączeń szytych cholewki ze spodem lub wszelkich połączeń elementów
spodu między sobą,

−

wytrzymałości połączeń cholewki ze spodem w obuwiu wywrotkowym,

−

wytrzymałości przymocowania obcasa do spodu obuwia,

−

wytrzymałości względnej szwów cholewki na ścinanie,

−

masy obuwia,

−

elastyczności spodów,

−

współczynnika trwałości zachowania kształtu (dla obuwia mającego podnoski i zakładki),

−

przemakalności obuwia jesienno – zimowego i całorocznego,

−

ciepłochronności.
Wyznaczenie powyższych wskaźników wykonuje się przede wszystkim w czasie

opracowywania nowego wzoru, przy zmianie konstrukcji lub technologii w czasie produkcji,
w przypadku zmian materiałów podstawowych lub pomocniczych w produkcji bieżącej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Pobieranie próbek do badań powinno się odbywać drogą losową. Wyniki badań żadnej ze
sprawdzanych półpar nie mogą być niższe od określonych w normie.
Ocena jakościowa gotowego obuwia

Wytycznymi do oceny jakości gotowego obuwia są przede wszystkim normy

przedmiotowe, dokumentacja techniczno technologiczna i materiałowa, wzory obuwia
zatwierdzone przez handel oraz dodatkowe warunki odbioru ustalone między producentem
i odbiorcą. Przy ocenie obuwia wyodrębnia się wady i błędy obniżające jakość gotowego
wyrobu lub wygląd estetyczny oraz te, które powstały podczas produkcji. W obecnie
obowiązującej normie PN-86/O-91011 obuwie wyjściowe dzieli się na trzy gatunki, a obuwie
domowe i robocze na dwa. Wady i błędy, w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia mogą
być niedopuszczalne tylko dla określonego gatunku lub dla wszystkich gatunków. Na
przykład wada zdefiniowana jako „rażące ubytki, niedolewy, nadlewy na obrzeżach spodów”
nie może występować w obuwiu wyjściowym pierwszego gatunku, natomiast w obuwiu
wyjściowym drugiego gatunku jest niedopuszczalna tylko wtedy, gdy spowoduje obniżenie
wartości użytkowej obuwia. W obuwiu trzeciego gatunku niedopuszczalna będzie tylko taka
wada, która uniemożliwi jego użytkowanie. Wśród wad i błędów istnieją takie, które są
niedopuszczalne dla wszystkich gatunków. Przykładem może być wada „wystające części
metalowe i inne wewnątrz obuwia”, która może spowodować niebezpieczny uraz stopy.

Każda sklasyfikowana para obuwia powinna być oznakowana znakami kontroli jakości

i znakiem gatunku. Do znakowania należy stosować tusz i farby wyraźnie kontrastujące
z podłożem, na którym znaki są umieszczone. Każdy znak powinien mieć czytelny inicjał KJ
i numer brakarza odpowiedzialnego za przeprowadzoną ocenę. Dla gatunków 1, 2, 3 stosuje
się pieczątki o kształtach przedstawionych na rysunku 3:

a)

b)

c)

Rys. 3. Oznaczenie gatunków obuwia: a) gatunek 1, b) gatunek 2, c) gatunek 3

Dopuszcza się rozdzielenie pieczątki znaku gatunku od pieczątki znaku kontroli jakości.

Pieczątki będą miały następujące kształty:
a) b)

Rys. 4. Kształty pieczątek po rozdzieleniu znaków: a) kontroli jakości, b) gatunku

W ocenie jakości obuwia bardzo ważna jest właściwa interpretacja wad i błędów. Aby

zapobiec rozbieżnościom w ocenie, do pracy na stanowiskach tzw. brakarzy należy zatrudniać
pracowników mających doświadczenie zawodowe i dużą wiedzę fachową, którzy przy
kontroli obuwia i jego klasyfikacji będą kierować się nie tylko obowiązującymi przepisami,
ale także obiektywizmem i fachowością.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób można zdefiniować kontrolę produkcji?
2. Jakie są podstawowe zasady kontroli międzyoperacyjnej?
3. Jakie stosuje się formy kontroli międzyoperacyjnej?
4. Na czym polega metoda organoleptyczna oceny jakości gotowego obuwia?
5. Jakie znasz niedopuszczalne wady i błędy wpływające na jakość obuwia?
6. Jakie znasz podstawowe chwyty stosowane przez brakarzy w kontroli jakości gotowego

obuwia?

7. Jakie dodatkowe badania można stosować przy wprowadzaniu nowego wzoru do seryjnej

produkcji?

8. Jakie badania można wykonywać w ocenie laboratoryjnej gotowego obuwia?
9. Jakie znasz wytyczne do oceny jakości gotowego obuwia?
10. Jak obowiązująca norma przedstawia podział obuwia na gatunki?
11. Kto w zakładzie obuwniczym powinien zajmować się kontrolą jakości gotowego

obuwia?

12. W jaki sposób oznacza się gatunkowość obuwia?
13. Jakie kształty mają pieczątki używane do oznaczania poszczególnych gatunków obuwia?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny pary gotowego obuwia otrzymanej od nauczyciela. Przy ocenie skorzystaj

z tabeli 1 „Niedopuszczalne wady materiałowe oraz błędy wykonania” zamieszczonej
w materiale nauczania. Ocenę przedstaw pisemnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zapoznać się z treścią tabeli,
4) dokonać pisemnej oceny pary obuwia pod względem wad materiałowych i błędów

wykonania,

5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

para obuwia, tabela z wadami materiałowymi i błędami wykonania,

−

artykuły piśmiennicze, papier formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny organoleptycznej pary obuwia wybranej drogą losową, stosując 10

podstawowych chwytów wykonywanych przez kontrolerów w zakładach obuwniczych przy
ocenie jakości gotowego obuwia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wylosować parę obuwia do oceny,
4) ocenić parę obuwia stosując 10 podstawowych chwytów,
5) dokonać samooceny wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pary obuwia przeznaczone do oceny, plansze obrazujące podstawowe chwyty
kontrolerów jakości gotowego obuwia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj pomiaru szerokości i wysokości cholewy kozaka damskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zmierzyć wysokość cholewy,
4) zmierzyć szerokość cholewy w najwęższym miejscu powyżej kostki i w najszerszym

miejscu łydki,

5) zapisać wyniki pomiarów,
6) dokonać samooceny wykonania ćwiczenia,
7) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

obuwie damskie z wysoką cholewą, przymiar obuwniczy,

−

artykuły piśmiennicze, papier formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Sprawdź symetrię ułożenia perforacji i naszycia ozdoby w parze obuwia otrzymanej od

nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) sprawdzić symetrię ułożenia perforacji w parze, mierząc odległość tych samych

szczegółów perforacji od osi podłużnej obuwia,

4) sprawdzić symetrię naszycia ozdoby, mierząc długość tych samych szczegółów ozdoby

od osi podłużnej obuwia,

5) zapisać wyniki pomiarów,
6) dokonać samooceny wykonania ćwiczenia,
7) zaprezentować wykonaną pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

obuwie z perforacją i naszytą ozdobą, przymiar obuwniczy,

−

artykuły piśmiennicze, papier formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować termin: kontrola produkcji?





2) przedstawić zasady kontroli międzyoperacyjnej?





3) określić formy kontroli międzyoperacyjnej?





4) scharakteryzować metodę organoleptyczną oceny jakości gotowego

obuwia?





5) scharakteryzować niedopuszczalne wady i błędy wpływające na

jakość gotowego obuwia?





6) pokazać podstawowe chwyty stosowane przez brakarzy w kontroli

gotowego obuwia?





7) omówić

dodatkowe

badania,

jakie

można

stosować

przy

wprowadzaniu nowego wzoru do seryjnej produkcji?





8) wymienić badania wykonywane w ocenie laboratoryjnej gotowego

obuwia?





9) przedstawić wytyczne do oceny jakości gotowego obuwia?





10) wyjaśnić podział obuwia na gatunki według obowiązującej normy?





11) przedstawić sposób oznaczania gatunkowości obuwia?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.3. Kontrola

jakości

produkcji

obuwia

w

sferze

poprodukcyjnej

4.3.1. Materiał nauczania

Działania kontroli jakości w sferze poprodukcyjnej

Odpowiedzialność za jakość wyprodukowanego i dostarczonego na rynek obuwia ponosi

producent. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego w momencie sprzedaży obuwia
odpowiedzialność za jego jakość ponosi również handel. Dlatego można organizować odbiór
jakościowy obuwia przez handel bezpośrednio u producenta.

Obuwie przedstawiane handlowcom do odbioru jakościowego i ilościowego powinno być

przygotowane w partiach jednorodnych, według asortymentów, klas jakości i wzorów
w otwartych kartonach zbiorczych. Próbki do kontroli pobiera się losowo, zgodnie
z obowiązującymi zarządzeniami, stosując formy kontroli:

−

normalnej,

−

ulgowej, jeżeli kontrolerzy stwierdzą, że kilka kolejnych partii wykazuje wskaźnik
wadliwości niższy od założonego,

−

zaostrzonej, jeżeli kontrolerzy stwierdzą, że kilka kolejnych partii wykazuje wskaźnik
wadliwości wyższy od założonego.
Liczba próbek wymaganych do oceny obuwia podana jest w tabeli 2.

Tabela 2 Liczba próbek wymaganych do oceny obuwia [ 7, s. 271].

Liczebność partii

(sztuk)

Liczebność próbki par

(sztuk)

Maksymalna ilość par obuwia
zawierającego błędy niedopuszczalne
według normy

1

2

3

do 150

151÷280
281÷500

501÷1200

1201÷3200

20
32
50
80

125

2
3
5
7

10

Kontrola normalna stosowana jest zawsze do oceny pierwszej partii obuwia. Stosuje się

ją tak długo, dopóki nie zaistnieje konieczność wprowadzenia kontroli ulgowej lub
zaostrzonej. Przejście z kontroli normalnej na zaostrzoną następuje wtedy, gdy w czasie
kontroli normalnej dwie z kolejnych pięciu partii zostaną uznane za niezgodne
z wymaganiami. Dotyczy to partii obuwia, które po raz pierwszy przedstawione są do
odbioru. Gdy w czasie kontroli zaostrzonej pięć kolejnych partii zostanie uznanych za zgodne
z wymaganiami, wprowadza się ponownie kontrolę normalną.

Przejście z kontroli normalnej na ulgową następuje wtedy, gdy w czasie kontroli

kolejnych 10 partii zostało uznanych za zgodne z wymaganiami. Przejście z kontroli ulgowej
na normalną może być spowodowane zmianami warunków technologicznych produkowanego
obuwia, zmianą rytmiczności dostaw lub niezgodnością z wymaganiami.

W przypadku uznania partii obuwia za dobrą przedstawiciel odbioru jakościowego

handlu stempluje kartony zbiorcze, dokonując ostatecznego odbioru.

Do zakresu działań służb kontroli jakości w sferze poprodukcyjnej należy również tzw.

kontrola wtórna. Podstawowe jej zadania to:

−

wyrywkowa ocena obuwia po okresie sezonowania,

−

ocena zgodności rodzaju opakowania, jego prawidłowości, stanu i wyglądu
zewnętrznego, etykiet i cechowania,

−

ocena wyrobu gotowego w odniesieniu do obowiązującej normy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

−

wyrywkowa kontrola dotycząca prawidłowości przeprowadzonej klasyfikacji,

−

sprawdzenie, czy nie występują w wyrobie zmiany technologiczne (deformacja,
łuszczenie apretury, itp.),

−

załatwianie reklamacji jakościowych napływających z przedsiębiorstw handlowych i od
indywidualnych użytkowników.

Reklamacje obuwia

Reklamacje obuwia można podzielić na:

−

przedsprzedażne,

−

klientowskie.
Obuwie zareklamowane przekazywane jest do działu zbytu, który ewidencjonuje

i rozpatruje reklamacje. Ewidencja obuwia reklamowanego prowadzona jest w specjalnym
zeszycie według wzoru przedstawionego w tabeli 3:

Tabela 3 Ewidencja reklamowanego obuwia

Rodzaj

obuwia

Dowód i podpis

rozpatrującego

Lp

Z

n

a

k

do

k

u

m

e

n

tu

re

k

la

m

a

cji

N

az

w

a

zak

ła

du

,

pr

ze

d

si

ęb

ior

st

wa

N

az

wa

Wz

ór

Ilość

Cena

Wa

rto

ść

w

ed

łu

g

c

e

n

y

z

by

tu

P

rz

y

cz

y

na

Ja

k

r

o

z

p

at

rz

ono

N

u

me

r

p

a

cz

ki

D

n

ia

P

odp

is

Reklamacje przedsprzedażne dotyczą obuwia, które nie było użytkowane. Załatwiane są

między przedstawicielami handlu i producenta.

W razie uznania partii obuwia za jakościowo wadliwą przedstawiciel odbioru

jakościowego handlu sporządza reklamację zgodnie z zasadami przewidzianymi w ogólnych
warunkach umowy sprzedaży. Każda partia obuwia, która w wyniku oceny stron lub
orzeczenia rzeczoznawcy została uznana za niezgodną z wymaganiami podlega pełnemu
przesortowaniu. Obuwie, które w wyniku przesortowania partii uznane zostało przez
producenta za:

−

zgodne z wymaganiami, podlega ponownemu odbiorowi jakościowemu,

−

odpowiadające wymaganiom obuwia II lub III gatunku podlega przeklasyfikowaniu
według upustów cenowych (15%, 30%, 45%, 60%),

−

kwalifikujące się do usunięcia wad, powinno być zabrane z magazynu w celu dokonania
poprawek, a następnie przedstawione ponownemu odbiorowi jakościowemu.
Reklamacje klientowskie dotyczą obuwia użytkowanego. Nie są przyjmowane

bezpośrednio od klienta, lecz od odbiorcy np. hurtowni, sklepu detalicznego. Reklamacje
rozpatruje dział zbytu wspólnie z kierownictwem produkcji, decydując o ich zasadności. Jeśli
składana reklamacja jest niezasadna, wówczas jest odsyłana do nadawcy wraz
z uzasadniającym pismem.

W szczególnych przypadkach, jeśli reklamacje są duże pod względem ilościowym można

skorzystać z pomocy rzeczoznawców wydających niepodważalne opinie.

Reklamacje, które zostały uznane, załatwiane są przez naprawę obuwia lub zwrot

należności. Obuwie naprawione po zaewidencjonowaniu przesyłane jest do nadawcy.
W przypadku zwrotu należności, po wpisaniu do ewidencji i spisaniu protokołu, zwykle trafia
do klienta pełna kwota według cen zbytu. W uzasadnionych i logicznych przypadkach może
być zwracana część wartości ceny zbytu, zakładając, że klient użytkujący obuwie dłuższy
czas wykorzystał pewną jego wartość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie formy kontroli stosuje się przy odbiorze jakościowym obuwia?
2. Na czym polega kontrola normalna?
3. Kiedy wprowadza się kontrolę ulgową lub zaostrzoną?
4. Kiedy następuje przejście z kontroli normalnej na ulgową i z ulgowej na normalną?
5. Jakie są podstawowe zadania kontroli wtórnej?
6. Jakie znasz rodzaje reklamacji?
7. Na czym polegają reklamacje przedsprzedażne?
8. Na czym polegają reklamacje klientowskie?
9. W jaki sposób mogą być załatwiane reklamacje klientowskie?
10. W jaki sposób mogą być załatwiane reklamacje przedsprzedażne?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny opakowania dowolnie wybranej pary obuwia, zwracając uwagę na

zgodność rodzaju opakowania, jego prawidłowość, stan i wygląd zewnętrzny etykiet oraz
sposób cechowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wypisać cechy opakowania podlegające ocenie,
4) ocenić prawidłowość opakowania,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

obuwie w opakowaniu, etykiety, obowiązujące normy,

−

przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj ewidencji reklamowanego obuwia według tabeli 3 „Ewidencja reklamowanego

obuwia”, zamieszczonej w materiale nauczania. Przyczynę reklamacji ustal na podstawie
wadliwej pary obuwia otrzymanej od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy treści ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) rozpoznać usterkę kwalifikującą obuwie do reklamacji,
4) wypełnić kwit ewidencji reklamowanego obuwia,
5) dokonać samooceny wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonaną pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pary obuwia z usterkami,

−

przykładowa ewidencja reklamowanego obuwia,

−

przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić formy kontroli stosowane przy odbiorze jakościowym?





2) scharakteryzować formy kontroli stosowane przy odbiorze

jakościowym?





3) przedstawić zależność pomiędzy poszczególnymi formami kontroli

jakościowej?





4) wymienić i scharakteryzować rodzaje reklamacji obuwia?





5) przedstawić sposób załatwiania reklamacji klientowskich?





6) przedstawić sposób załatwiania reklamacji przedsprzedażnych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru:

−

1÷14 z poziomu podstawowego i 15÷20 z poziomu ponadpodstawowego (te mogą

przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe).

5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za
poprawną.

8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

11. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Narzędziem do budowy systemów jakości i zarządzania jakością jest pakiet norm

a) ISO 9000.
b) ISO3000.
c) ISO 29000.
d) ISO 28402.

2. Przeprowadzenie działań marketingowych przed rozpoczęciem produkcji umożliwia

a) ocenę materiałów podstawowych i pomocniczych użytych do produkcji.
b) zestawienie wymagań i oczekiwań odbiorcy w stosunku do wyrobu.
c) kontrolę procesu produkcji.
d) działania poprodukcyjne.

3. Ocenę materiałów i surowców użytych do produkcji przeprowadza się metodą

a) prób i błędów.
b) badawczą.
c) porównawczą.
d) organoleptyczną i laboratoryjną.

4. Jakość wykonawcy, warunków pracy, materiałów i organizacji to główne elementy

składowe jakości
a)

reklamacji.

b)

działań poprodukcyjnych.

c)

produkcji.

d)

projektowania.

5. Celem działania kontroli międzyoperacyjnej jest

a) badanie laboratoryjne.
b) eliminowanie wadliwych półfabrykatów.
c) ocena jakości obuwia.
d) eliminowanie wadliwego obuwia.

6. Samokontrola stanowi formę kontroli

a) poprodukcyjnej.
b) organoleptycznej.
c) międzyoperacyjnej.
d) laboratoryjnej.

7. Kontrolera jakości nazywa się

a) brakarzem.
b) dekarzem.
c) rymarzem.
d) brylarzem.

8. W metodzie organoleptycznej ocenia się jakość gotowego obuwia za pomocą

a) wzroku i badań laboratoryjnych.
b) smaku i węchu.
c) wzroku i dotyku.
d) badań laboratoryjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

9. Wysokość obłożyn sprawdza się wzdłuż paska tylnego lub szwu tylnego za pomocą

a) szablonu.
b) liniału.
c) grubościomierza.
d) wysokościomierza.

10. Obuwie wyjściowe dzieli się na

a) trzy gatunki.
b) dwa gatunki.
c) cztery gatunki.
d) pięć gatunków.

11. W sferze poprodukcyjnej stosuje się formy kontroli

a) zwyczajną, ulgową, zaostrzoną.
b) zwyczajną, cichą, zaostrzoną.
c) normalną, ulgową, zaostrzoną.
d) normalną, samokontrolę, cichą.

12. Kontrolę zaostrzoną stosuje się wtedy, gdy kilka kolejnych partii obuwia

a) wykazuje wskaźnik wadliwości wyższy od założonego.
b) wykazuje wskaźnik wadliwości niższy od założonego.
c) nie wykazuje wadliwości.
d) zostanie uznanych za zgodne z wymaganiami.

13. Zadanie związane z wyrywkową oceną obuwia po okresie sezonowania dotyczy kontroli

a) przedprodukcyjnej.
b) międzyoperacyjnej.
c) wtórnej.
d) w toku produkcji.

14. Reklamacje obuwia można podzielić na

a) ewidencjonowane i sprzedażne.
b) przedsprzedażne i klientowskie.
c) sprzedażne i przedsprzedażne.
d) klientowskie i sprzedażne.

15. Szerokość cholewy sprawdza się w

a) dowolnym miejscu.
b) najwęższym miejscu powyżej kostki i w najszerszym miejscu łydki.
c) najszerszym miejscu powyżej kostki.
d) najwęższym miejscu łydki.

16. Do oznaczenia gatunku 1 stosuje się pieczątkę

a)

trójkątną.

b) kwadratową.
c)

okrągłą.

d) prostokątną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

17. W jaki sposób sprawdza się symetrię ułożenia perforacji w parze obuwia

a) Mierząc odległość tych samych szczegółów perforacji od siebie.
b) Mierząc odległość tych samych szczegółów perforacji od osi podłużnej obuwia.
c) Mierząc wielkość otworów w perforacji.
d) Licząc ilość otworów w perforacji.

18. Pozycja chwytu przedstawiona na rysunku umożliwia sprawdzenie

a) symetryczności rozłożenia elementów, równomierności
rzędów szycia, odcieni koloru, ułożenia perforacji itp.
b) strony zewnętrznej obuwia i porównanie jej w półparach.
c) wysokości obcasów w półparach.
d) prawidłowości wykonania podeszew i obcasów w obuwiu

o spodach formowanych i wulkanizowanych.

19. Przejście z kontroli normalnej na ulgową następuje wtedy, gdy

a) w czasie kontroli zostaną wykryte nieprawidłowości.
b) kolejnych 10 partii zostało uznane za zgodne z wymaganiami.
c) kolejnych 10 partii zostało uznane za nie zgodne z wymaganiami.
d) kolejnych 10 partii zostało wycofane z produkcji.

20. Reklamacje przedsprzedażne dotyczą obuwia, które

a) znajduje się w magazynach producenta.
b) nie było dopuszczone do sprzedaży detalicznej.
c) było zakupione i użytkowane.
d) było zakupione, ale nie użytkowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Ocena jakości produkcji obuwniczej

Zakreśl poprawną odpowiedź

.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6. LITERATURA

1. Christ J.W.: Obuwnictwo. WPLiS, Warszawa 1965
2. Grabkowski M.: Obuwnictwo, Podręcznik dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1992
3. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia t. II Politechnika Radomska, Radom 2000
4. Grabkowski M.: Technologia obuwia. Ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt Wyższej Szkoły

Inżynierskiej w Radomiu, Radom 1982

5. Kolman. R.: Inżynieria jakości. PWE, Warszawa 1992
6. Nowakowski K.: Systemy jakości w obuwnictwie. Centralne Laboratorium Przemysłu

Obuwniczego, Kraków 1994

7. Persz T.: Obuwnictwo przemysłowe część II, Podręcznik dla technikum. WSiP,

Warszawa 1986

Czasopisma:
– Przegląd Skórzany (wydania archiwalne),
– Świat Butów (wydania archiwalne i numery bieżące).

Normy:
PN-86/0-91011

ISO 9004 (PN-EN 29004)