49

Streszczenie

Cel pracy. Porównanie wytężenia struktur nienaru-

szonych zębów, zębów z wypreparowanymi ubytkami

MOD i zębów odbudowanych wkładami ceramicznymi

MOD wg zmodyfikowanego kryterium zniszczenia von

Misesa.

Metoda. Badanie przeprowadzono metodą elemen-

tów skończonych. Stworzono 3 trójwymiarowe modele

zębów pierwszych trzonowych żuchwy: A – zęba niena-

ruszonego, B – zęba z wypreparowanym ubytkiem MOD,

C – zęba odbudowanego wkładem ceramicznym MOD.

Każdy model obciążono ciśnieniem działającym na po-

wierzchnię żującą, które odpowiadało sumarycznej sile

200N wywieranej na ząb trzonowy żuchwy podczas fazy

zamykania cyklu żucia. W szkliwie i zębinie badanych

zębów obliczono naprężenia zredukowane i współczyn-

niki według zmodyfikowanego kryterium zniszczenia

von Misesa (mvM). Wyniki obliczeń w każdym modelu

poddano analizie i porównano między sobą.

Wyniki. W tkankach zęba trzonowego z ubytkiem

MOD (B) wartości naprężeń zredukowanych były 1.9-3

krotnie wyższe w porównaniu z naprężeniami w niena-

ruszonym zębie (A). Współczynnik zmodyfikowanego

kryterium von Misesa w przyszyjkowym szkliwie, w

dystanej części zęba osiągnął 2,6. Według mvM kryte-

rium, szkliwo w tym obszarze jest narażone na znisz-

czenie. Stan naprężeń w zębie opracowanym pod wkład

sprzyjał odłamaniu ściany językowej. W strukturach

zęba odbudowanego ceramicznym wkładem (C), na-

prężenia mvM były mniejsze o 36%-71% niż w zębie

Czy adhezyjnie cementowane wkłady koronowe wzmacniają

struktury zębów?

Do bonded inlays reinforce teeth structures?

Beata Dejak

Z Zakładu Protetyki Katedry Protetyki i Zaburzeń Czynnościowych Fizjologii Narządu Żucia

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Kierownik: prof. dr hab. M. Romanowicz

Summary

Aim of the study was to compare strength of intact

teeth, teeth with the MOD cavity preparations and teeth

restored with the ceramic MOD inlays according to the

modified von Mises failure criterion.

Material and methods. The study was performed ap-

plying a 3-dimensional finite element analysis. Three

3-D models of first mandibular molars were created: A

– intact tooth; B – tooth with the MOD cavity prepa-

ration; C – tooth restored with the MOD ceramic inlay.

Each model was subjected to pressure exerted on the

occlusal surface which was equivalent of total force of

200N, acting on the molar during the closing phase of

mastication. The equivalent stresses and index of mo-

dified von Mises (mvM) failure criterion occurring in

enamel and dentine of the teeth were calculated. The

results were analysed in every model and compared to

each other.

Results. In tissues of the molar with the MOD cavity

preparation (B), the values of the equivalent stresses

were 1.9–3 times higher than those in the intact tooth

(A). The index of the modified von Mises failure crite-

rion in cervical enamel in the distal part of the tooth

reached the value of 2.6. According to mvM criterion,

this area of enamel is prone to failure. The state of

stresses in the unrestored tooth predisposed the lingual

wall to fracture. In the structure of the tooth restored

with the ceramic inlay (C), the equivalent mvM stresses

were 36-71% lower than in the unrestored tooth (B) and

21-85% higher than in the intact tooth (A). The mvM

HASŁA INDEKSOWE:

ceramiczne wkłady, wytężenie zębów trzonowych, 3D

metoda elementów skończonych, zmodyfikowane kry-

terium zniszczenia von Misesa

KEY WORDS:

ceramic inlay, strength of molars, 3D finite element

analysis, modified von Mises failure criterion

PROTET. STOMATOL., 2008, LVIII, 1, 49-55

B. Dejak

50

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 1

Wstęp

Opracowanie ubytku MOD w zębie trzonowym

powoduje zmniejszenie grubości i względny wzrost

wysokości pozostałych ścian zęba. Moment siły żu-

cia działającej na guzki takiego zęba jest większy

niż przy obciążeniu nienaruszonego zęba (1). W

badaniach wytrzymałościowych, zęby z wyprepa-

rowanymi ubytkami MOD były mniej odporne na

złamania w porównaniu z nietkniętymi zębami (2,

3). Wkłady ceramiczne i kompozytowe są adhezyj-

nie cementowane. Cementy kompozytowe charak-

teryzują się najwyższą wytrzymałością połączenia

z tkankami w porównaniu z innymi materiałami łą-

czącymi (4, 5, 6). Silne zespolenie wkładu z tkan-

kami scala i wzmacnia osłabione struktury zębów

(7, 8). Czy adhezyjna odbudowa przywraca zębom

ich pierwotną odporność na złamania?

Cel pracy

Celem pracy było porównanie wytężenia struk-

tur nienaruszonych zębów, zębów opracowanych

pod wkłady i odbudowanych wkładami ceramicz-

nymi wg zmodyfikowanego kryterium zniszczenia

von Misesa.

Metoda

Tworzenie modeli zębów do obliczeń MES

Badanie naprężeń w zębach pierwszych trzo-

nowych żuchwy z wkładami wykonanymi z róż-

nych materiałów przeprowadzono metodą elemen-

tów skończonych (MES) (9). Wykonano skan po-

wierzchni żującej zęba pierwszego trzonowego pra-

wego żuchwy skanerem laserowym Cercon brain

(DeguDent, Hanau, Germany) i przetworzono go

za pomocą oprogramowania Cercon design. Zbiory

Full Scan zawierające współrzędne punktów na po-

wierzchni okluzyjnej badanego zęba wprowadzo-

no do programu ANSYS 10 (ANSYS wersja10.;

ANSYS Inc, Canonsburg, Pa). Wybrane punkty po-

wierzchni żującej w płaszczyznach czołowych co

0,1mm, połączono krzywymi. Na podstawie tych

linii utworzono powierzchnię okluzyjną badane-

go zęba.

Na powierzchni bocznej zęba, wzdłuż jego dłu-

giej osi, odmierzono odcinki 1 mm. Tkanki zęba

zeszlifowywano o 1 mm i skanowano poszczegól-

ne przekroje poprzeczne. Na każdym skanie koro-

ny zaznaczono linię szkliwno-zębinową. Punkty

na obwodzie przekrojów poprzecznych zęba i na

granicy szkliwno-zębinowej wprowadzono do pro-

gramu Ansys i połączono krzywymi. Na ich pod-

stawie utworzono powierzchnie przekrojów zęba w

płaszczyznach horyzontalnych. Po złączeniu tych

powierzchni oraz powierzchni okluzyjnej powstała

bryła modelu zęba z wyodrębnionym szkliwem, zę-

biną i komorą zęba. Wokół korzeni zamodelowano

ozębną o grubości 0,2 mm. W ten sposób powstał

komputerowy trójwymiarowy model nietkniętego

zęba trzonowego żuchwy (A) (ryc. 1a).

W preprocesorze programu Ansys stworzono

bryłę wkładu o szerokości 3,5 mm i głębokości 2,5

mm isthmusa, z boksami o wymiarach 1.5 mm i 4,5

mm (10, 11). Nachylenie ścian osiowych wynosi-

ło 10°. Bryłę tą odjęto od modelu A, dzięki temu

powstał model zęba z ubytkiem wypreparowanym

pod wkład (B) (ryc. 1b). Model zęba C z ceramicz-

nym wkładem został utworzony przez dodanie do

modelu A bryły wkładu o właściwościach ceramiki

leucytowej otoczonego warstwą 0,1 mm cementu

kompozytowego (ryc. 1c). Założono, że cement był

idealnie związany z tkankami i uzupełnieniem.

Dane materiałowe

Wprowadzono wartości modułów elastyczno-

z ubytkiem (B). Jednocześnie były one wyższe o 21%-

-85% w stosunku do naprężeń w nienaruszonym zębie

(A). Współczynnik mvM w szkliwie zęba z wkładem był

większy od 1.

Wnioski. Adhezyjnie zacementowane wkłady wzmac-

niają struktury wypreparowanych zębów, ale nie przy-

wracają im pierwotnej odporności na złamania.

index in the enamel of molar with inlay exceeded 1.

Conclusion. Adhesively bonded ceramic inlays rein-

force the structure of prepared teeth, but they do not

restore their original failure resistance.

Wkłady koronowe

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 1

51

ści i współczynników Poissona dla szkliwa (12),

zębiny (13), ozębnej (14), IPS Empress (Ivoclar,

Vivadent AG, Schaan, Lichtenstein) (15), Variolink

II (Ivoclar, Vivadent AG, Schaan, Lichtenstein)

(16). Przyjęto wartości wytrzymałości na rozcią-

ganie i ściskanie dla szkliwa (17, 18),

zębiny (18,

19), ceramiki (20) i cementu kompozytowego (21).

Dane zestawiono w tabeli I. Założono, że materia-

ły użyte w modelu były elastyczne, homogenne,

ale miały różną wytrzymałość na ściskanie i roz-

ciąganie.

Podział modeli na elementy skończone

W celu dokonania obliczeń każdy model podzie-

lono na 20-węzłowe bryłowe elementy (Solid 186).

W modelu zęba A użyto 24 298 elementów złączo-

nych w blisko 35 176 węzłach, w modelu B zęba z

ubytkiem 34 785 elementów złączonych w 51 816

węzłach, w modelu C zęba z wkładem było 67 680

elementów złączonych w 91 207 węzłach.

Utwierdzenia modeli i obciążenia

Modele utwierdzono w węzłach na zewnętrznej

powierzchni ozębnej korzeni zębów trzonowych

żuchwy. Modele A i C obciążono ciśnieniem o war-

tości 2,82 MPa działającym na ich powierzchnie żu-

jącące. Model zęba opracowanego pod wkład (B)

był poddany ciśnieniu 6,23 MPa działającemu na

zredukowaną powierzchnię okluzyjną. Obciążenie

odpowiadało sile 200 N działającej na ząb trzono-

wy żuchwy podczas miażdżenia pokarmu w fazie

zamykania cyklu żucia (22).

Obliczenia

Tkanki zębów i ceramika są materiałami, któ-

re charakteryzują się inną wytrzymałością na roz-

ciąganie i na ściskanie. Jednym z kryteriów uży-

Ryc. 1. Komputerowe trójwymiarowe modele badanych zębów; a – model A – nienaruszony ząb pierwszy prawy

trzonowy żuchwy, b – model B – ząb trzonowy żuchwy z ubytkiem MOD, opracowany pod wkład koronowy, c – mo-

del C – ząb trzonowy żuchwy odbudowany ceramicznym wkładem MOD.

Ta b e l a I . Dane materiałów użytych w modelach zębów trzonowych żuchwy

Materiał

Moduł elastyczno-

ści (GPa)

Współczynnik

Poisson’a

Wytrzymałość na

ściskanie (MPa)

Wytrzymałość na

rozciąganie (MPa)

Szkliwo

72,7

0,33

11,5

384

Zębina

18,6

0,31

105

297

Ozębna

0,05

0,45

-

-

Ceramika leucytowa

65,0

0,19

24,8

149

Cement kompozytowy

8,3

0,35

45,1

178

B. Dejak

52

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 1

wanych do oceny wytężenia takich materiałów w

złożonych stanach naprężeń jest zmodyfikowane

kryterium von Misesa (mvM) (23). Obliczono na-

prężenia zredukowane mvM w szkliwie, zębinie,

ceramice wkładu, cemencie w modelach zębów

trzonowych. Rozkład tych naprężeń przedstawio-

no w postaci map w poszczególnych materiałach

modeli. Maksymalne wartości naprężeń zestawio-

no w tabeli II. Według tego kryterium materiał ule-

gnie zniszczeniu, gdy wartości naprężeń zreduko-

wanych mvM przekroczą wartość wytrzymałości

tego materiału na rozciąganie. Obliczono współ-

czynniki zmodyfikowanego kryterium von Misesa

dla każdego materiału w modelach, które wyrażono

ilorazem największego zredukowanego naprężenia

w danym materiale i wytrzymałości tego materiału

na rozciąganie (tab. III). Współczynnik większy od

1 wskazywał na zniszczenie materiału.

Wyniki

W modelu nietkniętego zęba (A) największe na-

prężenie zredukowane według zmodyfikowanego

kryterium von Misesa (mvM) o wartości 10,223

MPa powstało wzdłuż bruzdy centralnej, w szkli-

wie (ryc. 2a) (tab. II). W zębinie maksymalne war-

tości naprężeń 4,229 MPa wystąpiły nad tylno-

-językowym rogiem miazgi (ryc. 2b) (tab. II).

Współczynniki mvM w strukturach nienaruszone-

go zęba nie przekroczyły 1 (tab. III).

W modelu zęba z wypreparowanym ubytkiem

(B) maksymalne naprężenia zredukowane (mvM)

29,640 MPa skoncentrowały się w przydziąsło-

wym pasie szkliwa, po stronie dystalnej zęba (ryc.

3a) (tab. II). W tym rejonie współczynnik mvM

osiągnął wartość 2,6 (tab. III). W zębinie, na dnie

ubytku, wzdłuż krawędzi językowo-komorowej

naprężenia mvM wyniosły 17,507 MPa (ryc. 3b)

(tab. II).

W modelu zęba C naprężenia zredukowane o

wartości 18,911 MPa wystąpiły w przydziąsłowym

szkliwie, otaczającym wkład od strony dystalnej

(rys. 4a) (tab. II). Współczynnik mvM osiągnął w

tym miejscu wartość większą od 1 (tab. III). W zębi-

nie maksymalne naprężenia nie przekroczyły 5,109

MPa (rys. 4b) (tab. II).

Ta b e l a I I . Maksymalne wartości naprężeń zredukowanych według zmodyfikowanego kryterium zniszczenia

von Misesa (mvM) w materiałach badanych modeli zębów trzonowych żuchwy (MPa)

Symbol

modelu

Model zęba

trzonowego

Naprężenia mvM

w szkliwie (MPa)

Naprężenia mvM

w zębinie (MPa)

Naprężenia mvM

w ceramice (MPa)

Naprężenia mvM

w cemencie (MPa)

A

Zdrowy ząb

10,223

4,229

-

-

B

Ząb z ubytkiem

MOD

29,640

17,507

-

-

C

Ząb z ceramicznym

wkładem MOD

18,911

5,109

8,833

2,171

Ta b e l a I I I . Współczynniki zmodyfikowanego kryterium zniszczenia von Misesa (mvM) w materiałach

badanych modeli zębów trzonowych żuchwy

Symbol

modelu

Model zęba

trzonowego

Współczynnik

mvM szkliwie

Współczynnik

mvM w zębinie

Współczynnik

mvM w ceramice

Współczynnik

mvM w cemencie

A

Zdrowy ząb

0,889

0,040

-

-

B

Ząb z ubytkiem

MOD

2,577

0,166

-

-

C

Ząb z ceramicznym

wkładem MOD

1,644

0,048

0,356

0,048

Wkłady koronowe

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 1

53

Dyskusja

Z przeprowadzonych badań wynika, że w mo-

delu nietkniętego zęba pierwszego trzonowego żu-

chwy (A) naprężenia zredukowane według zmody-

fikowanego kryterium von Mises nie przekroczy-

ły wytrzymałości tkanek na rozciąganie. Zdrowy

ząb nie powinien ulec uszkodzeniu podczas fizjo-

logicznych obciążeń. Tkanki zęba tworzą integral-

ną całość odporną na złamania, dopóki nie zosta-

ną naruszone przez próchnicę i nie zostanie w nich

wypreparowany ubytek (1).

W modelu zęba opracowanego pod wkład MOD

(B) wartości naprężeń mvM wzrosły 1,9-krotnie w

szkliwie i ponad 3 krotnie w zębinie w porównaniu

z nienaruszonym zębem (tab. II). Współczynnik

zmodyfikowanego kryterium zniszczenia von

Misesa w cienkim szkliwie, wzdłuż krawędzi ję-

zykowo-dodziąsowej, w dystanej części zęba osią-

gnął 2,6 (tab. III). Według kryterium mvM szkliwo

w tym miejscu jest narażone na zniszczenie. W zę-

binie największe naprężenia powstały u podstawy

ściany językowej wypreparowanego ubytku zęba

(ryc. 3b). Taki stan naprężeń w zębie trzonowym

żuchwy z ubytkiem predysponuje do odłamania

jego ściany językowej. Wyniki przeprowadzonych

badań potwierdzają, że preparacja ubytku MOD w

zębie znacznie osłabia jego strukturę (24). W te-

Ryc. 2. Rozkład i wartości naprężeń zredukowanych według zmodyfikowanego kryterium von Misesa w modelu

nietkniętego zęba (A) (największe naprężenia oznaczono na czerwono) (MPa); a – w szkliwie, b – w zębinie.

Ryc. 3. Rozkład i wartości naprężeń zredukowanych według zmodyfikowanego kryterium von Misesa w modelu

zęba z ubytkiem MOD (B) (największe naprężenia oznaczono na czerwono) (MPa); a – w szkliwie, b – w zębinie.

B. Dejak

54

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 1

stach wytrzymałościowych odporność na złamania

takich zębów była mniejsza o 59%-76% w porów-

naniu z nietkniętymi zębami (2, 25, 26).

W modelu zęba C założono, że wkład ceramiczny

był idealnie zespolony cementem kompozytowym z

tkankami. Mimo to naprężenia zredukowane mvM

były wyższe o 85% w szkliwie i o 21% w zębinie

tego zęba w stosunku do naprężeń w nienaruszo-

nym zębie (A) (tab. II). Jednocześnie były mniej-

sze o 36% w szkliwie i o 71% w zębinie w porów-

naniu z naprężeniami w zębie z wypreparowanym

ubytkiem MOD (B) (tab. II). Współczynnik zmo-

dyfikowanego kryterium zniszczenia von Misesa

był mniejszy niż w szkliwie opracowanego zęba,

ale nadal większy od 1. Adhezyjnie cementowane

wkłady koronowe odbudowują brakujące tkanki i

odtwarzają anatomiczną formę zęba. Dodatkowo

wzmacniają strukturę opracowanego zęba (25, 26).

Niestety nie przywracają w pełni zębom ich pier-

wotnej odporności na złamania (2, 26).

Wnioski

1. W szkliwie i zębinie zębów odbudowanych ad-

hezyjnymi wkładami naprężenia zredukowane we-

dług zmodyfikowanego kryterium von Misesa były

mniejsze niż w tkankach zęba z wypreparowanym

ubytkiem, ale większe niż w nietkniętym zębie.

2. Ceramiczne wkłady cementowane adhezyjnie

wzmacniają struktury wypreparowanych zębów, ale

nie przywracają zębom pierwotnej odporności na

złamania.

Podziękowania. Autorka pragnie podziękować pracowni

Natrodent za udostępnienie do badań skanera Cercon bra-

in (DeguDent, Hanau, Germany) oraz Panu Profesorowi

Kołakowskiemu kierownikowi Katedry Wytrzymałości

Materiałów i Konstrukcji Uniwersytety Technicznego w Łodzi

za umożliwienie korzystania z oprogramowania Ansys.

Piśmiennictwo

1. Shillingburg H., Jacobi J., Brackett S.: Zasady

opracowania zębów pod protezy stałe metalowe i por-

celanowe. Wyd.1, Kwintesencja, 1999, Warszawa, p.

237-241. – 2. St-Georges A., Sturdevant J., Swift E.,

Thompson J.: Fracture resistance of prepared teeth

restored with bonded inlay restorations. J. Prosthet.

Dent., 2003, 89, 551-557. – 3. Mondelli J., Steagall

L., Ishikiriama A., Navaro M. F., Soares F. B.: Fracture

strengths of human teeth with cavity preparations.

J. Prosthet. Dent., 1980, 43, 419-422. – 4. Michelini

F., Belser U., Scherrer S., De Rijk W.: Tensile bond

strength of gold and porcelain inlays to extracted teeth

using three cements. Int. J. Prosthodont., 1995, 8, 324-

331. – 5. Lafuente J., Chaves A., Carmiol R.: Bond

strength of dual-cured resin cements to human teeth.

J. Esthet. Dent., 2000, 12, 105-110. – 6. Hikita K., Van

Meerbeek B., De Munck J., Ikeda T., Van Landuyt K.,

Maida T., Lambrechts P., Peumans M.: Bonding effec-

Ryc. 4. Rozkład i wartości naprężeń zredukowanych według zmodyfikowanego kryterium von Misesa w modelu

zęba odbudowanego ceramicznym wkładem koronowym MOD (C) (największe naprężenia oznaczono na czerwo-

no) (MPa); a – w szkliwie, b – w zębinie.

Wkłady koronowe

PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2008, LVIII, 1

55

tiveness of adhesive luting agents to enamel and dentin.

Dent. Mater., 2007, 23, 71-80. – 7. Yamada Y., Tsubota

Y., Fukushima S.: Effect of restoration method on frac-

ture resistance of endodontically treated maxillary pre-

molars. Int. J. Prosthodont., 2004, 17, 94-98. – 8. Shor

A., Nichols J., Phillips K., Libman W.: Fatigue load of

teeth restored with bonded direct composite and indi-

rect ceramic inlays in MOD class II cavity preparations.

Int. J. Prosthod., 2003, 16, 64-69. – 9. Zienkiewicz O.,

Tylor R.: Finite element method. Volume1. The basis.

Wyd 5. Oxford. Butterworth-Heinemann. 2000. p. 87-

110. – 10. Banks R.: Conservative posterior ceram-

ic restorations. A literature review. J. Prosthet. Dent.,

1990, 63, 619-626.

11. Broderson S.: Complete-crown and partial-cov-

erage tooth preparation designs for bonded cast ceram-

ic restorations. Quintessence. Int., 1994, 25, 535-539.

– 12. Habelitz S., Marshall S., Marshall G. Jr., Balooch

M.: Mechanical properties of human dental enamel on

the nanometre scale. Arch. Oral. Biol., 2001, 46, 173-

183. – 13. Craig R. G., Peyton F. A.: Elastic and mechan-

ical properties of human dentin. J. Dent. Res., 1958, 37,

710-718. – 14. Rees J., Jacopsen P.: Elastic modulus of

the periodontal ligament. Biomaterials 1997, 18, 995-

999. – 15. Albakry M., Guazzato M., Swain M.: Biaxial

flexural strength, elastic moduli, and x-ray diffraction

characterization of three pressable all-ceramic materi-

als. J. Prosthet. Dent., 2003, 89, 374-380. – 16. Magne

P., Perakis N., Belser U., Krejci I.: Stress distribution

of inlay-anchored adhesive fixed partial dentures. A

finite element analysis of influence of restorative ma-

terials and abutment preparation design. J. Prosthet.

Dent., 2002, 87, 516-527. – 17. Giannini M., Soares C.,

Carvalho R.: Ultimate tensile strength of tooth struc-

tures. Dent. Mat., 2004, 20, 322-329. – 18. Craig R.,

Powers J., Wataha J.: Materiały stomatologiczne. Wyd.

1, Urban & Partner, Wrocław 2000, 22-24. – 19. Sano

H., Ciucchi B., Matthews W., Pashley D.: Tensile prop-

erties of mineralized and demineralized human and bo-

vine dentin. J. Dent. Res., 1994, 73, 1205-1211. – 20.

Leone E. F., Fairhurst C. W.: Bond strength and me-

chanical properties of dental porcelain enamels. J.

Prosthet. Dent., 1967, 18, 22, 155-159.

21. White S., Yu Z.: Compressive and diametral ten-

sile strengths of current adhesive luting agents. J.

Prosthet. Dent., 1993, 69, 568-572. – 22. Gibbs C.,

Mahan P., Lundeen H., Brehnan K., Walsh E., Holbrook

W.: Occlusal forces during chewing and swallowing as

measured by sound transmission. J. Prosthet. Dent.,

1981, 46, 443-449. – 23. De Groot R., Peters M., De

Haan Y., Dop G., Plasschaert A.: Failure stress criteria

for composite resin. J. Dent. Res., 1987, 66, 12, 1748-

1752. – 24. Cotert H. S., Sen B. H., Balkan M.: In vitro

comparison of cuspal fracture resistances of posterior

teeth restored with various adhesive restorations. Int.

J. Prosthodont., 2001, 14, 4, 374-378. – 25. Dalpino P.

H., Francischone C. E., Ishikiriama A., Franco E. B.:

Fracture resistance of teeth directly and indirectly re-

stored with composite resin and indirectly restored with

ceramic materials. Am. J. Dent., 2002, 15, 6, 389-394.

– 26. Santos M. J., Bezerra R. B.: Fracture resistance

of maxillary premolars restored with direct and indi-

rect adhesive techniques. J. Can. Dent. Assoc., 2005,

71, 8, 585.

Zaakceptowano do druku: 29.XI.2007 r.

Adres autorki: 92-213 Łódź, ul. Pomorska 251.

© Zarząd Główny PTS 2008.