matura rozszerzona angielski arkusze

( matura_rozszerzona_angielski_arkusze.pdf )

http://www3.extrafiles.be/hv/matura_rozszerzona_angielski_arkusze#

Podobne: matura rozszerzona angielski testy, matura operon 2016 angielski arkusze, matura z jezyka angielskiego arkusze,

matura probna 2017 angielski arkusz, matura 2017 angielski arkusze, matura rozszerzona angielski testy online,

matura operon 2016 angielski arkusz, matura 2016 angielski arkusz, matura rozszerzona angielski technikum 2015,

1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych przyczyny, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej wypada bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, z ktorych obie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego bedzie

pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie

jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie

jego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja

jemu sie od chwili nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac na

akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest

do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

za posrednictwem wyrocznie powinien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on

rownoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go

dzieki dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

frakcja ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osoby

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili

jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do osoby.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w imieniu

osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze dysponuje taka moc jak Pan, jego

piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn robienie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc!

Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog dal mu potega wladania

osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to on odwroci od chwili Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali wedlug

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak dotrzec do panstwa cieni, albowiem zona nie zakopala jego ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic dzieki ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl czasochlonnie, az w koncu przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc wysoki

kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl.

Faktycznie bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym razem. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje.

Jest symbolem pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do wykonywania zadan Syzyfa. Przebieg ten nie byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby jemu pozwolil wrocic do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk moze sie stopic i

by nie schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej

i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka

strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona

za posrednictwem nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem Niemcow.

Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol

piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do partnera na 4 miesiace po roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli kroczy o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w tego typu

wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co

niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych pelnily

funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna

w pelni uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki

wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia czlowieka do

nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak

i rowniez czlowiek wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Same

w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami dotyczacymi

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew

grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na zaleta szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem ostatecznej decyzji, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Tegoz ciosu nie wytrzymuje

Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a zona Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bezustannie stawiany w

przypadku wyboru, powinien rozwazyc, czy powinien wybrac dobro swego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania dzieki polu walki i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty model – obrazuje, co oczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory nie obcuje wraz ze sztuka,

natomiast przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... nikt cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie kroczy o bitwe na zejscie i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

co przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a zmienia sie tak

szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze nigdy

nalezy powazac rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, zabierac od otoczenia tyle, ile potrzeba,

nie za wiele, ale i nie za nieduzo. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie wierszy przynosi

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za istnienia poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym termin swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci ludzi, ktorzy te wiersze pozostana kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje legendarnych czy tez

historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w robieniu

dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac otwarcie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 2 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany tak, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od chwili toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zespolonego

z nadrzedna fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej Swiata -

dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jako cos doskonalego, a ow

lampy prowadza nas do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osoby.

Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma po sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z dotychczasowym

ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, prywatny system ceny, stajemy sie

innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje podopieczni. Bogini nie

zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili

ja po kamien. Jednakze i wtenczas smutek srodku przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia nature

macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do partnera na 4 miesiace po roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

dwa. maja koloryt uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednak, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy duze znaczenie. Dawny one gwoli nich tak cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to argument, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie miec poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni miec podobny stanowisko

na fakty sprawy, jakim sposobem my dzis.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie modelem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i czlek, jaka wydaje sie byc jego natura i wykorzystanie. Dawni osoby odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

ceny przeciwstawnych lecz jednakowo waznych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

spotkac za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic zejscie brata,

chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie o swoje zywot i nie chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze morzem losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem.

Okazalaby sie w takim przypadku slaba jak i rowniez przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli jego bliscy.

Gdyby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet natomiast to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze umie byc rzetelny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny

gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W toku

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec

zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore beda wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek, a nie krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji po

panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie byc

mlodszy od chwili niego. Po przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci wydaje

sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Ona jednak

zwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie jednak pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze mogla by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie byc po jej

stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde z nich wydaje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi mozliwosci kompromisu. A, takze to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem.

Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny skraj. Nic nie moglo uratowac Antygony przed

katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie ceny moralnych to glowne konteksty utworu. Korab

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na siebie

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien typy literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, znakomite z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych tresci. Wlasciwa rozumienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa pomysly, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum

(tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest do Boga. Az

do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia on

losy bohaterow na tle zdarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Poglady filozoficzne egzystuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona

obiektywna oraz tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. Po

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi jego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt ceny i wymagania, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych

racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

jednostki. Z tegoz wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie do kleski

bohaterow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob

(Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego

dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez

szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych

wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc,

uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, inna zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego koloryt

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest wyraz boze, natomiast gleba wszyscy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo odrzucic, ale rezultaty sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez wyruszyl po

swiat. Majatek roztrwonil jednak szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy skruszony

syn wrocil do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory

to byl jakim sposobem umarly, natomiast teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich brakow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w

gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednak jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce padlo na

rozne podloze. Jednego razu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami.

Dopiero gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac przeslanie uniwersalne tejze przypowiesci, odnalezc jej meritum,

ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc obejmuje nakaz, by byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez

prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl on wczesniej jak i

rowniez odszedl od chwili wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec natomiast Jego synowie to

warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Po

dzis dzien samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob samodzielnie walczy o swoja godnosc odpierajac cechujaca je racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

stanowi symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, natomiast nie te rolety badac;

a mianowicie Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego zywot podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara,

kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na

ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest

przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego

partnera.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista realizacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem jego zycia

wydaje sie byc walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater na

jej miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Po swej krancowej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens jego zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza umiejscowienie Boga po centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i wynajdzie sie dzieki

biesiadnym stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz

obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wobec kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc

jako wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora zaprasza do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera idea, ze zejscie zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i

wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednak zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w danej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie dzieki polu jak i rowniez

niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania

sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na kazdego z ludzi. Nazywany jest dodatkowo

pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jakim sposobem powinien zachowac sie przy stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osoby interesowali

sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje

zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i

wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednak zostal w tamtym miejscu zabity. Diagnozujemy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Wywoluje sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., co nobilitowalo tenze tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl dac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, co z czasem, po XVI po., doprowadzilo

do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze

po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane

z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A dac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obszarze nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. Po XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i rowniez

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja

po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, iz na tak przemyslane jak i rowniez staranie dopracowane od

witryny formalnej czekac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn naszego kraju. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest do Matki Boskiej, druga

do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, do ktorej niejednokrotnie nawiazywali

osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy wiele historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje

nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej.

Lament swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz

przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu z

konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa dodatkowo znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Zachodzi w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swego Syna od momentu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim, stara sie czuc tak samo jak On, mniemac podobnie.

Lecz przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek,

osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - gdyz jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno z podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich podopieczni, ale

dodatkowo z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w jakims stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza Jest

bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz dodatkowo przyjmuje dzieki swoje barki

cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli po obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Ale juz Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze ta jedna zejscie,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna pierwowzor nie stanie sie musiala tak cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora

mielibysmy szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze stworzona zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma cechy krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala glowna zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych

dzis slow jest po „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca po tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia beda centralne: Pan i czlek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Lecz to czlek zostal stworzony na

portret i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest odnalezc w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim. Akcentuje ona wazne

wartosci czlowieka, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania madrosci, do namietnosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze humanitaryzm. Patrzac dzieki filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Jestesmy zobligowani

przystanac na chwile i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej istniejacy w

wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja

stanowic dla nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w opowiesciach o paniach i

o panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, co najwazniejsze, oznacza to nasze

zywot. Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w wszelkiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage dysponuje dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, iz dotycza ow lampy czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Hiszpanii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do postepu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow kultu religijnego,

opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy koloryt dydaktyczny.

Robienie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii stymuluje historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii

sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez zakonnikow po

kosciolach czy tez w specjalnie wyznaczonych na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana

dramatyczna wydaje sie byc misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie czlowieka na poprawna droge.

Pierwotnym bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy

wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej do glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, czlowieka. W sredniowieczu w glowny punkt swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary

osoby, ktorzy postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy jak i rowniez raczyl

dac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce po raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o ceny dobr

ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest apartament. Zycie stanowi jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy z cialem. Pan stwarza

nadzieje wygrania tejze walki. Po utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja

niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe,

rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy w stanie dac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac ciezko, i

milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge

walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku tworzy sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania do dzis

pobudza zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest jawnie do Matki

Boskiej z prosba o wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i

postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn

Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, szybko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Jednoczesnie stanowila wciaz nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia po sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie po literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do

Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez

Daniel Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje po zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i

oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Nazywa go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw powstal sie po

sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony po utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli

poetow, beda one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a spis uczuc

rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

rzeczy ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowanie sie dzieki

spotkanie wraz ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i cialko, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa po reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych po

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika stad, ze dywanowi czlowiek minie przez zywot

skromniej, tymze jego randka ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem natomiast ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Znajdujemy w pani a prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

swoje dziecko, potrzebuje z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, albowiem jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy wlasnego syna od momentu biczowania za posrednictwem nakladanie

cierniowej korony, bicie go za posrednictwem zydow wedlug przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, odczuc. Wie, iz to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i dzieki blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter przede

wszystkim sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia.

Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu

lub zasady budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej

odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zbiory kazan przybraly charakter utworow

literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom

istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych jak i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak i

rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z poprawnym jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem przedlozenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow przemawiajacych, ze o ojczyzne

wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie...

―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego z nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia

powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde poniekad ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, poniekad osobiste ambicje i

osobiste dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci takowego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca zas

dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka

na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wsi, totez starannie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Seks Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac cechujaca je zbytnio. Najlepszej

cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz madrosci praktycznej reprezentant tego wysokiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto

jest mezny - borykac sie w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do

biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Nazywa ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty,

deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narod. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest niemadry przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna oni

naprawic bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie

umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to przewazajacym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy na temat podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Solidnosc i

wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlek powinien poniekad z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw gwoli

urokow przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec,

kiedy czas po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, rozkosz

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od

dawnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora

uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji

czlowieka wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

wyobrazenie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec

ten mozna przeczytac sie po piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny

Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny"

a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty,

zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego,

lecz zamienia je, scala rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednak przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze prosto odnalezc

swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, dziac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec o prywatnych interesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu. W swiezym

fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie dzieki

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii

pewne szczegoly, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady dominuje typowy naszego kraju balagan). Mysla przewodnia kompletnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele

rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka wydaje sie byc zas bogata. Wystarczy wykonac przegladu

roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, przyrody i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament wedlug klesce Polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osoby ( kobiety i podopieczni ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli o kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Lecz jesli prawda i z tego nas zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, wyobrazenie o

harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego stanowiska dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo dysponuje czyste serduszko i tegoz „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali utwor

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba wykonania

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych,

poniekad praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie dojrzewa sie

uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Robota na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania, wysilek zas

jest motywem do pychy. Po wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo spedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje dzieki wsi

po harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, gdyz to naturalnie oni wskazuja

zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia jest

wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o zlych

cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora

stale dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Rozkoszy plynace z zycia czlowieka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych

propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa czy

tez przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych

powiazan z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic osoby i sytuacja dworskie. Bez watpienia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa odczucia,

szczescie jak i rowniez nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej

lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i oceny zycia, tak

znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie byc przepych wesela i bogate zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, natomiast chlopem bezwzglednie

pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". To

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, czy czasem dzieki czemu postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem

nie odnajda sie dzieki lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje w dalszym ciagu

ksiedza, gada tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach,

ktore sa praktycznie jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie byc

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne

lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne

obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Mezczyzna Ksiedza, natomiast nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

oferowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem wykonac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic zboza

poki nie wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony

wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio

zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka

mozemy sie nauczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Zwiazek malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie

roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie,

szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z ludzi przygotowanych

wiosna krzewow jak i rowniez drzewek miec owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W

szczycie sezonu gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca wrogosc i osoby zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach polowania

z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo

rowniez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej rejonie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie

zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. To wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony

posiadaly wiecej powierzenia. Chlop rowniez o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta porusza

problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin

swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o

milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej

mowi o tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje wszystkich do pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego.

Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy siebie i rodzine, a fach jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez

tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji jak i

rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w planecie,

zastanawiaja morzem nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje nieomal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do

Boga― jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia otoczenia oraz czlowieka,

a takze melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie

postury charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie byc

miec nieskalane sumienie, radzi, aby uzytkowac z szansie do zabawy, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej po sobie. Po „Piesni o cnocie― poeta stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby

starali sie te banki pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada

poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem

roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele

poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu

piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w

przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie winien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki wlaczone sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelkiej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych za

posrednictwem literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden wzorzec –

wariant renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Wlasciwy ozenek, zadania gospodarskie

jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z

dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jako czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i porzadku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot

poetycki uznaje wigor za jedna z kluczowych wartosci, wobec ktorej pozostale dobra traca swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zywot w aprobacie z natura i nie szuka wiele do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego istnienia i jego prawdziwych ceny w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie

jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy przed

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie

tu takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych osoby jest

zroznicowane prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak

i rowniez inne gwoli mieszczan. Rozmyslam ze, tenze problem wydaje sie byc nadal istniejacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy

wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani o wiele lzej, w

wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto osoby na kolosalnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie po ich sprawie jest znacznie

przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy nigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc sily

panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i

manipuluje nadal z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto jak i

rowniez dzieci wielokrotnie musza spacerowac do ludzi odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj za male zasoby finansowe na

wzrost pracowni jak i rowniez zakup podpory naukowych, niekiedy nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze o wojnie natomiast mowi, iz kazda walka

powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie czy tez

zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje

sie byc obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz

czlowiek winien byc prawnie przygotowany do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy prawo prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie sa tak wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny okresla zbrodniarzami,

Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od chwili

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby wyksztalconych

jak i rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamiar wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i

literackie. Modrzewski ofiaruje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie

ojczyzny wydaje sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie

laczyc w jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny nalezy poswiecic komplet:

majatek, sily, zdrowie, fart, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, rywalizacji domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego postaci rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

polskie od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda

spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich domenach zycia, rowniez publicznego, jak i prywatnego.

Heretycy nie moga nawet chronic panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny.

Skarga wzywa dlatego krola do obrony wiary katolickiej, jako straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc

jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy

wykonawczej a mianowicie np. bezzwloczne sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc

jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja miejsce w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Jednoczesnie przepowiada on, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po piesniach

patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne i

spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli dobra

ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego

Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor stanowi

ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego obywatela.

Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj strach o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany z pozycji kalwina i po duzej

partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest przede wszystkim widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do istnienia w

przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin

jak i rowniez „koled―, ktore sa podlug niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow lecz takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic

istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i kosztuje ponad zwyklych ludzi.

Tymczasem mnich ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

wydaje sie byc anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa dzieki cmentarzu nieopodal grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i

rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil

parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie podstawowych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie rozumieja

lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo po odprawianej mszy

swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal stanowic stoikiem.

Byl przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie osobiscie, rownoczesnie

stara sie dowiedziec, co obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie byc na nie odpowiedzi wraz ze strony

kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, do miejsc w ktorych przebywala

przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to po ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka wydaje sie

byc szczesliwa. Postura ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zywot Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka

po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w uczciwosc boska, przewodzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym okres swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, 1 z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda

staje sie czesto tlem gwoli prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; ciezka, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie czyni radosc mieszkancom wsi jak i

rowniez jest gwoli nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze polskiej siegnal wedlug motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie rzecz, ale strategia, w jaki to zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach potocznych i skrzeczy razem z Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, podlug

Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika

spraw przykrych, pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i konstruujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Sprawia to podejrzenie o zdrada i stosunek z rozna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne

gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu namietnosci na

postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak koloryt jego

wierszy wykracza o wiele poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go watpliwosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, lecz,

z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i jest wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna zobaczyc niepokoje

poety w 2 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od chwili Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlek

powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tegoz, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc odciaga czlowieka od chwili Boga, zawadza mu droge do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana osobom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Tresc rozwazan pisarza ma

koloryt uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas w

dalszym ciagu silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec

przestrzec rodakow przed tym, iz niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie beda fragmenty

swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt

odpowiedzialnosci zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna do zadnego wysilku, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby

beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy narodowych.

Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie z

dobrem panstwa, realizowania osobistych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, choc sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie byc

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak zaszokowac wroga, naruszyc go jak i

rowniez nie dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, aktualne i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy tez wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci co sa dzieki jego czele powinni

oferowac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga obawia sie, iz fakt tenze moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje

sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia osobistych celow, co prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, strach o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Polski, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie on na

gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza wiele pozytku,

oraz dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za posrednictwem caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw

oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie kumpli i bliskich, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

rozkosz. Dbajacy o fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej po innych

rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel tegoz wysokiego postaci spolecznego winien posiadac rowniez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica

do przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swoje przemyslenia odnosnie do tego sytuacje oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd

Tatarow dzieki Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami:

"Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier.

Piesn ta przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem nawadniania i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku.

W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Robota ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie

prowadzic w zyciu. Obszerny wplyw dzieki tworczosc poety mialo rowniez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jakim sposobem wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo

ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli

wlasnej ceny Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po jego smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane

za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, co bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

choc nie da sie zakamuflowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego przemyslenia na

tenze temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana po

sercu czlowieka moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie byc

tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty. Bez

watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala jej osoba pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swoje przemyslenia jak i rowniez sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow.

Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote beda cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta droga do nieba, Tym,

co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, by tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie po poszukiwaniu

przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc dzieki roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie komplet znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy

stale znajdzie czas na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta zechce, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i zeby

posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa –

to renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, jak i rowniez stoickie, by przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po

„Piesniach― miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu

i epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest fart, rozumiane jako zycie harmonijne z prawami cnoty, umozliwia

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac po

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla nie wolna od chwili sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal dystans do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow,

ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja

prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego ze

duzym spokojem spostrzegac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, po korzystaniu z

rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez wizji Boga, jako

wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga, lecz tez wizja czlowieka

nalezytego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od chwili trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy

przed smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie odnosnie do madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie

sobie z problemami, oferowac sile sakralna i porzadne szczescie oraz czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie

po swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w jakims stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes dzieki rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna utworow z tegoz okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym po

zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad komplet przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie

pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Az do gor jak i rowniez lasow,

stworzona w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z jakims niepokojem: „dalej

co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne beda tez zagadnienia. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc

budynku rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie przyrody, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu

najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zywot prostego

programu wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza po, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jako wskazowka gwoli jednostki, jednak dla

kazdego z, bowiem stosowac sie moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie 20 wersach po lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i naklaniaja go do

kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem

spac trzezwo, natomiast wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pamietac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie dobre

przypomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil

czlowieka od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie,

dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem wymowy powinien uczyc swych odbiorcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

rzeczywistej wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni z bronia po reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po

walce odstapic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, porusza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic komplet dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo

sie do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac domkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie pomysla zawczasu

o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i przed szkoda, jak i

rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia wlasny narod od chwili

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od

chwili poczatku istnienia naszego panstwa, ale czy takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic morzem dalszymi swymi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie 1

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc organizmu – kraju – mozemy tu rozpoczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z powodow upadku niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z mitologii jak

i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas dzieki scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do konkretnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, co

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow rywalizacji trojanskiej. Po utworze tymze latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie jest mi

obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg ustaw postaci, cechujaca je zachowan; od chwili patriotow poczawszy, a

dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w tejze epoce wyrabia sie wziety w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora wszystkim przynosi

radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

rozumuja egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facet musi manipulowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z waznych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w pani a mysl, iz „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna idea, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci zywot. Za co? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za co innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez opieke wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam jak

i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego

obywatela jak i rowniez do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz koszty na pozostale rozmaitosci. Postulat

ten wydaje sie byc bardzo prosto zapamietac, albowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te wlaczone sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody w wszelkiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i po bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja stworcy tacy jakim sposobem

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez lansujaca

pozytywne. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem

natomiast Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych

gwoli polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu,

zasobow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec

ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom

wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie jedynie dobrem

narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne

Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych jak i

rowniez nakladow dzieki ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie po sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu,

nie unosi sie ambicja kiedy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten

prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny uklad, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore zauwaza

po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na oltarzu jajca

licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy

zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym

zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

opisuje owa „poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on

ojczyzne do tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa jak i rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, po XVI

stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt wlasnego

stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal dodatkowo epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych

tworcow lokalnych. Nawiazania do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

podlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

melodie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tegoz terminu przed chwila w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

okresow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie ustalenie to pozostalo

przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ta wywarla wiele sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednak odrodzenia antyku

lecz sezon swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV do poczatkow XVI wieku, natomiast w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do samego konca XVI stuleciu. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki

jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek przybywa w glowny

punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i zero co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny

jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dysponuje swoj los

zapisany po gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo czy tez pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal

wykonywania zadan i zachowywanie dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane po 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych i

praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob

oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie

zgadzac, gdyz laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej

zgody szczegolnie dzieki sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc

prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do

zgody i do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednak

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni beda

swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne z

upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od chwili zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow

przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast

jej tekst zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych.

Reprezentanci trzech glownych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog,

ktory to ujawnia podstawowe problemy ciekawe owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy eksploatacji zup roznych metod

oczyszczania wody, czy deficyt stalego programu obronnego kraju. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio

ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia

z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z

pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow z prosba, by pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, lecz w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jako wiecznej walki o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu z

natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi,

tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, lecz to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac jego

na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na dalszy los, uciazliwa wizja, batalia o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl rozny,

glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za

posrednictwem burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil

obecnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory dzieki starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny do zycia niz ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka. Juz

sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego koloryt skazony wydaje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

konkretnego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Won: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza

kurczowo utrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly opowiastke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal on o artyzm jezyka, uklad swojego nurtu i odmiane uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie co nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednak moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

co sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie nigdy bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami po bitwie ponizej

Chicimiem po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 partii dosc detalicznie opisujacych najpierw

obustronne przygotowywania, a dalej bardzo starannie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow jak i rowniez zaprzestania

dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga.

Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy odwrocic na sprawy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce jak i

rowniez sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako idea calkiem interesujaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje

zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od chwili nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym okresie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, natomiast zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i

rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja rywalizacji

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety beda niestale po uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej mozemy je wykonac (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc po uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na zywot umyslowe ery.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy

z wzorow zachodnich, dywanowi skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj naszego

kraju rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tegoz nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie dodatkowo

sarmackim od chwili slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze

ery.

Podzial podrecznikow na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Lecz byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury

plebejskiej ze slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami,

ktorzy znacznie sie roznia – mozna dlatego mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV stuleciu. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - pierwsze oznacza obyczaj szlachty po XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska miala poczucie, iz Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej dzieki wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o

szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki obejmuja

okres sluzby wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 -

1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje

nie dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za co oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego z mszy, natomiast mysli tylko i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa.

Wielokrotnie poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan

wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc wychowankom do

zabawy. Wszyscy dbaja o osobiste dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy

rozumuja tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta jednak zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto

mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze

obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu

bitwy ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor

wierzy w Boga i jego pomoc po zwyciestwie morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o

obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest po

nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow beda znakomitym podlozem poznania osoby i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera spis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada

o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a nie milosc do

ojczyzny. Pasek mowi rowniez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez ciekawosci.

Pasek opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady

z pozostalymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory

nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego

bratu. Jednakze taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W

pozostalej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz istnienia ziemianskiego jak i

rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie

prywatne szlachty polaczone jest troska o majatek i przewagi wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy,

pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym,

wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do partnera, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe z ich oddzialywania na

zywot polityczne po owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk moga one doprowadzic, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja portret zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne

jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie

stanowic nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz po tytule,

natomiast przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody wiek, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, natomiast jednoczesnie wydaje

sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na regule dialogu, konwersacji prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry

wydaje sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego

obrazuje rowniez zwyczajne cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac

i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Taki brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla po sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie,

przez co pisarz chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. po. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza

za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku

mial szanse pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie

wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale sa to tak rzadkie postawy, iz mozna te rolety miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem dzieki jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak

zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelkiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zna

zapachu wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swoje zycie po klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza

sie z twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, stale bedzie pragnal

wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, obrazuje sie dzieki fakt, iz powstala jej osoba po pierwszym rozbiorze Polski, moze dlatego Krasicki pragnal

napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednak zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, danymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna o wiele wiecej zdobyc.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje ustawa silniejszego, iz racja wydaje sie byc po stronie www tego, kto ma moc. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i po lesie", natomiast

nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare po Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Jednakze gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osoby sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

A zatem swiat w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z intensywnej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamiarem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic powinna zdatnosc obywatela.

Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa

w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o wymagania utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Przy

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra dzieki

owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly w takim przypadku

wiersze anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on charakter

wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana

wydaje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na

reputacje publiczna oraz na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez

nieuchronnosc transformacji ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal

bohaterow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni jako

prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Nastepnie ich wrogowie to: ojciec Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza do upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego zycia silna i

wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale najczesciej bez sensu; zdumiewa sie,

iz Starosta pozwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny:

zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za

malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski uosabia jego deficyt zainteresowania

zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory to roztrwonil mienie rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie nauczyly, niczego

zaciekawiajacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na wzrost tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to

glosil, iz cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego stalo rozumienie zachwycajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Poza literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej

problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl on pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 rok krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany po pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

aktualne i rozne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy do redakcji jak i

rowniez odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan

jak i rowniez chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany za posrednictwem 21 latek. Z inicjatywy krola

po 1765 rok zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach znany jako Operalnia, w ktorym

zaczely miec miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla teatru

zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly

wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala

odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne beda dobre lektury

dlatego po 1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow

szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali po

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym jak i

rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, co wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego

macy jest uczucie, ogarniajaca kompletny narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― –

krzyczy po uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac,

oczywiscie gwoli jego dobra. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie

i oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie

dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje

sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji odnosnie do oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego kleski. Nalezy

podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, dokad uczestniczyl po wielkiej dysputy na

temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie on

o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki pragnal dac riposta na watpliwosc dlaczego powstanie listopadowe

upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za posrednictwem

zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady ludzi

ludzi dotychczasowy jedna z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie byc zamach dzieki cara. Spoleczenstwo jest po tej sprawie podzielone.

Wylacznie mlodzi oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem

dzialania. Narod, reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i zechce

powstania, jednak potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by

zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozemy zatem po dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jako bardzo pomocne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal zmarnowany,

niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania po walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ochronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest idealem

patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do

starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Dopiero po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci czy tez po smierci. Smierc

uwydatnia dopiero cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, po ktory nie sklada ciala bohatera. To symbol

przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze on

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale nim wielka idea Browna bedzie przez innych

pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc przedstawiona

za posrednictwem Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu

tegoz nie mozna zdobyc ale mozemy don sklaniac sie. Muzyka robi z osoby istoty idealne. Miara tejze doskonalosci wydaje sie byc porownanie do hostii.

Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tamtym

miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta

goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl po cieniu obszernych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla

bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi zaplacic kazda

indywidualnosc za swoja odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa

ewentualnym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na okreslonych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa

sie w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np.

elem. liryczne: wielkie monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic kompletny narod, niz ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od siebie, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je dlatego autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli

Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor

akcentuje kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec posrednio posluguje

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez kompletny

narod naszego kraju oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jako

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna

batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego pogladu

uswiadamia Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne sily i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce.

Ukazujac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z ogromnym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc oraz brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera

wiele aluzji jak i rowniez mozna uwazac go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zachowac sie ponizej

Termopilami, dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom tegoz

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu po

powstaniu, a wiec identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wobec powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z relacji

naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz

pokazuje po utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez

patrzec obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych, nie kpic z nich jak i

rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

beda przeznaczone nowego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia oraz szydzi z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug

nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za istnienia zazna on

szczescia ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie