Strona z
1
3
Prof. dr hab. Ryszard Stachowski
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania
w Warszawie
Wydział Psychologii
ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z PRZEDMIOTU
METODOLOGIA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH
Psychologia rok II, semestr III, studia dzienne, rok akademicki 2014/2015
. Dwa znaczenia terminu nauka. Nauka jako ogół czynności wykonywanych przez uczonych
1
jako takich oraz wytwór tych czynności. Pseudonauka i pseudopsychologia. Kiedy
w wyjaśnianiu naukowym powstaje „błędne koło” (idem per idem)?
2. Metodologia i jej podział. Metodologia ogólna i metodologia szczegółowa. Metodologia
normatywna i metodologia opisowa (deskryptywna). Dwa cele nauczania metodologii
psychologii. Główne zadania psychologii jako nauki. Cechy poznania naukowego
(psychologicznego). Obserwacja zachowania człowieka i interpretacja zaobserwowanych
faktów jako podstawowy sposób zdobywania wiedzy o człowieku w psychologii.
Idealizacyjny charakter poznania naukowego w psychologii. Główne zadania psychologii
jako nauki. Mocna i słaba zasada racjonalności. Model indukcjonistyczny
i falsyfikacjonistyczny sprawdzania twierdzeń naukowych. Model hipotetyczno-dedukcyjny.
3. Model badawczy eksperymentalny i korelacyjny. Podstawowa różnica między nimi.
Przebieg badania eksperymentalnego. Manipulowanie zmienną niezależną jako wyróżnik
metody eksperymentalnej. Wariancja międzygrupowa i wariancja wewnątrzgrupowa jako
składniki wariancji całkowitej. Jak odbywa się nadzór nad wpływem na wynik
eksperymentu zmiennych niezależnych ubocznych i zakłócających? Grupa
eksperymentalna i grupa kontrolna w badaniu eksperymentalnym. Funkcja placebo
w postępowaniu eksperymentalnym. Dobór osób do badań: losowy i nielosowy. Zasada
randomizacji w badaniu eksperymentalnym. Randomizacja R-I oraz R-II. Pojedynczo ślepa
próba i podwójnie ślepa próba.
4. Język naukowy w psychologii. Czynnik teoretyczny T jako pojęcie o charakterze
ontologicznym. Wielkość W i zmienna Z jako pojęcia o charakterze epistemologicznym.
Zmienna niezależna i zmienna zależna. Zmienna zależna (1) skorelowana z procedurą
badania i (2) nieskorelowana z procedurą badania. Zmienna: manipulacyjna/
klasyfikacyjna, ilościowa/jakościowa, ciągła/dyskretna, dwuwartościowa (dychotomiczna)/
wielowartościowa (politomiczna) i zdychotomizowana. Zmienna nominalna, porządkowa,
interwałowa (przedziałowa) i ilorazowa (stosunkowa). Zmienna: istotna/nieistotna, ważna/
zakłócająca, główna/uboczna. Błąd stały/błąd badania.
Strona z
2
3
5. Struktura i etapy procesu badawczego w psychologii. Sposób przedstawiania wyników
badań empirycznych. Wskaźniki tendencji centralnej: średnia arytmetyczna, mediana
i modalna. Wskaźniki dyspersji wyników badania: odchylenie i wariancja. Wskaźniki
kształtu rozkładu wyników badania: skośność i kurtoza. Krzywa normalna.
6. Język teorii i język obserwacji. Na czym polega procedura operacjonalizacji terminów
teoretycznych w badaniu eksperymentalnym? Na jakie trzy pytania pozwala odpowiedzieć
procedura operacjonalizacji? Treść zasady empiryzmu w metodologii badań
psychologicznych. Jakie trzy działania tworzące procedurę operacjonalizacji zmiennych
wynikają z zasady empiryzmu?
7. Istota i ogólna charakterystyka pomiaru w psychologii. Pomiar a skala pomiarowa.
Typologia skal pomiarowych S. S. Stevensa. Co to znaczy, że charakter skali określa, jakie
wnioski z analizy danych uzyskanych dzięki pomiarowi są dopuszczalne, tzn. dają wyniki
sensowne dla mierzonych zmiennych? Czym się różni skalowanie od pomiaru?
8. Przestrzeń wpływu czynnika T, obszar identyfikacji czynnika T oraz obszar przestrzeni
zmiennych istotnych dla zmiennej Y.
9. Negatywny wpływ interakcji „psycholog (jako badacz) – osoba uczestnicząca w badaniu
naukowym”. Efekt Rosenthala. Efekt Pigmaliona.
10.Główne etyczne zasady przeprowadzania badań naukowych w psychologii: instrukcje
maskujące i problem etycznego ich uzasadnienia, perfekcjonizm etyczny, siedem nakazów
etycznych. Ocena etyczności badań naukowych w psychologii na przykładzie
eksperymentów Solomona Ascha, Stanleya Milgrama i Philipa Zimbardo.
Numery zagadnień i odpowiadająca im literatura:
1. SD: 4.2 (s. 178–180).
2. SD: s. 180–193 (w tym Ramka 4.1); SZ: s. 42–45; 54–61.
3. SD: s. 216–221; 224–226 (oraz Ramka 4.8); s. 272–278; 291–292; 295–297.
4. SD: s. 194–202.
5. SD: s. 205–221 oraz Tab. 4.4.
6. SJ: 11.1 (s. 389–394); BJ: 9 (s. 206–215).
7. SZ: s. 27; 30–32.
8. SJ: 9.3 (s. 349–353).
9. SD: 4.4.3 (s. 295–300).
10. SD: 3.6 (s. 152–169).
Strona z
3
3
LITERATURA I JEJ OZNACZENIA SYMBOLICZNE
Strelau, J. (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne: Gdańsk 2000.
SYMBOL: SJ.
Z Rozdziału 9:
9.3. Proces badania naukowego w psychologii (s. 349–354);
11.1. Operacjonalizacja terminów teoretycznych: czynnik, wielkość, zmienna (s. 389–394).
Strelau, J. i Doliński, D. (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1. Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne: Gdańsk 2008.
SYMBOL: SD.
Z Rozdziału 3:
3.6. Etyczne zasady prowadzenia badań naukowych w psychologii (s. 152–168).
Z Rozdziału 4:
4.1. Wprowadzenie (s. 175–177); 4.2. Poznanie psychologiczne jako poznanie naukowe
(s. 178–207; 4.3.2. Dobór osób do badań psychologicznych (s. 223–228); 4.4.
Podstawowe modele badawcze: eksperymentalny i korelacyjny (s. 272–285, opuścić
Ramkę 4.9); 4.4.2.
Model korelacyjny (s. 291–300); 4.5. Podsumowanie (s. 300–301).
Stachowski, R. i Zeidler, W. (red.). Opisowa metodologia badań psychologicznych.
Studia i przykłady. Wydawnictwo VIZJA, Press&IT: Warszawa 2008. SYMBOL: SZ.
Zeidler, W. Opisowa metodologia badań psychologicznych. Główne problemy
i antynomie (s. 42–82). Z tego: s. 42–45, p.1 oraz s. 54–61, p. 2.
Stachowski, R., O niektórych problemach metodologicznych pomiaru w psychologii
(s. 27–41). Z tego: s. 27 oraz 30–32 punkt 2).
Brzeziński, J., Metodologia badań psychologicznych. Wydawnictwo Naukowe
PWN: Warszawa 1996
. SYMBOL: BJ.
Z Rozdziału 7: Zmienne i ich operacjonalizacja (s. 183–215); 9. Nowe ujęcie problemu
operacjonalizacji zmiennych psychologicznych (s. 206–215).