WOLNOŚĆ

determinizm vs. indeterminizm

© Jarosław Kucharski

Wolność

Definicja wolności

Możliwość działania sprawczego niezdeterminowana
czynnikami zewnętrznymi, brak przymusu.

Wolność wymaga:

Wolność wymaga:

Zdolności sprawczej

Możliwości wyboru

Przewidywania konsekwencji

Wiedzy o sposobie działania

© Jarosław Kucharski

Krytyka przyczynowości

David Hume

Jesteśmy w stanie dostrzec jedynie wiązki wrażeń

Nie potrafimy dostrzec takich przedmiotów jak przyczyna
lub skutek

D. Hume

1711 – 1776

lub skutek

A zatem:

Bycie przyczyną lub stukiem czegoś to efekt naszego postrzegania
rzeczywistości

To co bierzemy za przyczyny lub skutki to jedynie prawidłowości
statystyczne, bez rzeczywistych związków przyczynowych.

© Jarosław Kucharski

Wolność a przyczynowość

Niebo gwiaździste nade mną

prawo moralne we mnie.

Dwie sfery rządzące się osobnymi prawami:

Immanuel Kant

1724-1804

Dwie sfery rządzące się osobnymi prawami:

Świat „zewnętrzny” – obowiązują w nim prawa fizyki.

Świat „wewnętrzny” – obowiązują w nim prawa moralne

(prawa wolnej woli)

© Jarosław Kucharski

Prawa świata „zewnętrznego”

Immanuel Kant:

Świat jest ściśle zdeterminowany, wg praw fizyki
Newtona

Immanuel Kant

1724-1804

Znajomość stanu teraźniejszego oznacza możliwość
odtworzenia wszelkich stanów przeszłych i przewidzenia
wszelkich stanów przyszłych.

Wszystko to, co jest materialne podlega prawom fizyki.

© Jarosław Kucharski

Prawa świata „wewnętrznego”

Immanuel Kant

Wola może sama sobie nakazać działanie.

Wola przedstawia sobie czyny za pomocą maksym –
nakazów działania.

Immanuel Kant

1724-1804

nakazów działania.

Wola może odkryć prawo moralne za pomocą rozumu
praktycznego.

Powinnością moralną woli jest działać zgodnie z prawem
moralnym.

© Jarosław Kucharski

Determinizm vs. indeterminizm

Immanuel Kant

Jak możliwe jest działanie w świecie fizycznym za pomocą

wolnych (=niezdeterminowanych przez żadne czynniki

wolnych (=niezdeterminowanych przez żadne czynniki

zewnętrzne) decyzji woli?

Immanuel Kant

1724-1804

© Jarosław Kucharski

Determinizm starożytny

Demokryt z Abdery

Istnieją tylko atomy i próżnia
(atomos – niepodzielny)

Atomy są materialne, poruszają się po liniach prostych,
zderzają się ze sobą.

Demokryt z Abdery

460-370 pne.

zderzają się ze sobą.

Atomy mogą się z sobą łączyć – tworzą byty

Najbardziej gładkie (doskonałe z atomów) tworzą duszę

Wszystkie atomy są materialne i wszystkie podlegają
prawom

Ruch atomów jest ściśle określony – nie ma wolności

© Jarosław Kucharski

Determinizm

STOICY :

Zenon z Kition,
Chryzyp z Soloi

Wszystko jest tylko częścią jednej, zdumiewającej

całości, której ciałem jest natura, Bóg duszą

Zenon z Kition

333-262 pne

Chryzyp z Soloi

279-206 pne

Cały świat jest materialny – skąłda się z atomów

Atomy są rządzone przez LOGOS – rozum

Prawa świata obowiązują wszystkich

Rolą mędrca jest świadomie poddać się prawom

© Jarosław Kucharski

Determinizm

Georg Wilhelm Fridrich Hegel / Karol Marks

Wolność to uświadomiona konieczność

Świat rozwija się według obiektywnych
praw historii

Są to prawa rozwoju ducha (HEGEL)

Są to prawa rozwoju człowieka (MARKS)

G. W. F. Hegel

1770 – 1831

Są to prawa rozwoju człowieka (MARKS)

Postęp w historii to postęp w uświadamianiu
sobie wolności (możliwości działania)

Obiektywne prawa historii „wykorzystują” jednostki

„chytrość rozumu” (HEGEL)

Należy rozpoznawać i podążać za aktualnym rozwojem
historii

K. Marks

1818 – 1883

© Jarosław Kucharski

Determinizm

Augustyn Aureliusz

Wielu jest powołanych, ale niewielu wybranych

Bóg jest wszechwiedzący – zna wydarzenia przeszłe,
teraźniejsze i przyszłe

św. Augustyn

354 - 430

Nie jesteśmy w stanie uczynić niczego, o czym Bóg nie
wiedziałby, że zostanie uczynione.

Zbawienie można osiągnąć dzięki łasce, darmo danej
od Boga – nie można na nią zasłużyć.

© Jarosław Kucharski

Indeterminizm

Epikur i epikurejczycy

Głównym źródłem cierpień człowieka są jego lęki: przed
bogami, karą pośmiertną i niemożliwością zaspokojenia
potrzeb

Są to lęki pozorne – bogowie, jeżeli są, są zbyt zajęci

Epikur z Samos

341 pne – 270 pne

Są to lęki pozorne – bogowie, jeżeli są, są zbyt zajęci
sobą i własnymi przyjemnościami, śmierć jest końcem
życia, nie można zaspokoić tylko nadmiernych potrzeb

Nie istnieją prawa wszechświata, którym trzeba być
podporządkowanym, należy korzystać z życia

W sposób dowolny można kształtować swój los – nasze
szczęście zależy w dużej mierze od nas samych

© Jarosław Kucharski

Indeterminizm

William James i funkcja wolności

Wolność jest konieczna do funkcjonowania
społeczeństwa i istnienia odpowiedzialności za czyny
ludzkie

W. James

1842 – 1910

ludzkie

Bez wolności niemożliwe jest tworzenie etyki i systemów
prawnych,

Wolność woli jest konieczna dla sprawnego
funkcjonowania społeczeństw

© Jarosław Kucharski

Indeterminizm

Jean Paul Sartre

Jesteśmy wolni – nic nas nie usprawiedliwi

Wolność to istotny element naszej egzystencji

Do istoty wolności należy odpowiedzialność

J. P. Sartre

1905 – 1980

Do istoty wolności należy odpowiedzialność

Człowiek powinien brać odpowiedzialność za własną
wolność – nie pozwalać się zdeterminować żadnymi
czynnikami zewnętrznymi

Powinno się brać odpowiedzialność za wolność innych –
nie mogę być wolny, gdy inni nie są wolni

© Jarosław Kucharski

Finalizm

Arystoteles

Cztery rodzaje przyczyn

Sprawcza

Celowa

Materialna

Arystoteles

384-322 pne

Materialna

Formalna

Wszystkie byty dążą do właściwego sobie celu –
eudaimonii

Dążenie do celu jest zasadą zmiany w świecie.

© Jarosław Kucharski

Stanowiska mieszane

Immanuel Kant

Postępuj tak, jak gdyby Twoja wola była wolna

Nie wiemy, jak nasza wola wpływa na świat zewnętrzny

Należy dbać o autonomie woli – działać z uwagi na

Immanuel Kant

1724-1804

Należy dbać o autonomie woli – działać z uwagi na
okrywane przez nią prawo.

Autonomiczna wolna = wola wolna od wszelkich
heteronomicznych (zewnętrznych) pobudek.

Działanie zgodne z autonomiczną wolą to działanie
najbliższe działaniu wolnemu

© Jarosław Kucharski

Stanowiska mieszane

Argumenty współczesne

Mamy poczucie posiadania wolnej woli:

Zazwyczaj mamy możliwość wyboru działania lub zaniechania

Nie jesteśmy w stanie w pełni przewidzieć ani naszego
zachowania ani czynów innych ludzi

Argument na podstawie „zasady nieoznaczoności”

Fizyka kwantowa dopuszcza niepewność w stosunku do
określonych wielkości fizycznych

ALE: niepewność nie oznacza jeszcze wolności – oznacza jedynie
nieprzewidywalność (prawa fizyki mogą ulec zmianie)

© Jarosław Kucharski

Klasyfikacja czynów

Czyny:

Czyny ludzkie (wykonywane przez człowieka)

Czyny człowiecze (zaplanowane przez człowieka)

Czyny dobrowolne

Czyny niedobrowolne

Czyny niedobrowolne

Czyny minowolne

Zaniechania

Zamierzone

Dopuszczone

© Jarosław Kucharski