MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Iwona Sosnowska
Wykonywanie ćwiczeń słuchowo-głosowych
311[18].O2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\. Piotr Sieczka
mgr Marcin Winiarski
Opracowanie redakcyjne:
mgr Iwona Sosnowska
Konsultacja:
dr in\. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[18].O2.02
,,Wykonywanie ćwiczeń słuchowo-głosowych , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik instrumentów muzycznych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Charakterystyka słyszenia muzycznego. Cechy dzwięku 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Rozpoznawanie interwałów 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.2.4. Sprawdzian postępów 12
4.3. Gamy do pięciu znaków chromatycznych. Skale 13
4.3.1. Materiał nauczania 13
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian postępów 21
4.4. Trójdzwięki i dominanta septymowa 23
4.4.1. Materiał nauczania 23
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.4.3. Ćwiczenia 28
4.4.4. Sprawdzian postępów 29
4.5. Rytm przebiegi rytmiczne 30
4.5.1. Materiał nauczania 30
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.5.3. Ćwiczenia 33
4.5.4. Sprawdzian postępów 34
4.6. Ćwiczenia melodyczne 35
4.6.1. Materiał nauczania 35
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.6.3. Ćwiczenia 38
4.6.4. Sprawdzian postępów 39
5. Sprawdzian osiągnięć 40
6. Literatura 44
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci słu\ył do przyswajania wiedzy i rozwijania umiejętności
dotyczących wykonywania ćwiczeń słuchowo-głosowych.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\ opanowałeś określone treści,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą .
Jednostka modułowa Wykonywanie ćwiczeń słuchowo - głosowych , której treści
poznasz w przedstawianym Ci poradniku stanowi jeden z elementów modułu 311[18].O2
Podstawy teorii muzyki , którego struktura jest zilustrowana na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie realizacji zajęć musisz przestrzegać regulaminów, przepisów BHP
i instrukcji przeciwpo\arowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Wiadomości
dotyczące przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\arowej oraz ochrony
środowiska znajdziesz w jednostce modułowej 311[18].O1.01 Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\arowej oraz ochrony środowiska .
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[18].O2
Podstawy teorii muzyki
311[18].O2.01 311[18].O2.03
Posługiwanie się Klasyfikowanie
notacją muzyczną instrumentów muzycznych
311[18].O2.02
Wykonywanie ćwiczeń
słuchowo-głosowych
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
dokonywać analizy i syntezy określonych treści,
posługiwać się notacją muzyczną,
posługiwać się pamięcią,
przyswajać sobie nową wiedzę,
korzystać z literatury i programów komputerowych,
przestrzegać przepisów BHP i ochrony przeciwpo\arowej,
korzystać z ró\nych zródeł informacji.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wyjaśnić pojęcie słuchu relatywnego i absolutnego,
- określić cechy charakteryzujące dzwięk,
- rozpoznać słuchem interwały muzyczne w obrębie oktawy, wykonywane melodycznie
i harmoniczne,
- zapisać ze słuchu interwały i rozwiązania dysonansów,
- rozpoznać półtony i całe tony,
- zaśpiewać interwały proste,
- zaśpiewać rozwiązania dysonansów,
- rozpoznać słuchem i nazwać odmiany gam durowych i molowych,
- wykonać głosem gamy durowe i molowe do pięciu znaków chromatycznych nazwami
literowymi i solmizacyjnymi,
- zaśpiewać interwały charakterystyczne w gamach durowych i molowych.
- zaśpiewać trójdzwięki durowe i molowe,
- zaśpiewać trójdzwięki zmniejszone i zwiększone,
- zapisać dominantę septymową w ró\nych postaciach,
- zaśpiewać dominantę septymową w ró\nych postaciach wraz z rozwiązaniami,
- rozpoznać przebiegi harmoniczne oparte o triadę harmoniczną,
- zaśpiewać triady harmoniczne w gamach durowych i molowych,
- określić ze słuchu kadencje muzyczne,
- rozpoznać pentatonikę, skalę kościelną, góralską i cygańską,
- wykonać głosem pentatonikę, skalę kościelną, góralską i cygańską,
- zastosować zasady taktowania,
- wykonać ćwiczenia rytmiczne jedno i dwugłosowe,
- zapisać dyktanda rytmiczne jedno i dwugłosowe,
- zapisać dyktanda melodyczne,
- powtórzyć głosem krótkie przykłady muzyczne,
- wykonać ćwiczenia głosowe jedno i dwugłosowe,
- wykonać ćwiczenia głosowe z uwzględnieniem chromatyzacji,
- wykonać ćwiczenia głosowe z zastosowaniem zasad chromatyki i enharmonii,
- odczytać a vista głosem teksty muzyczne,
- posłu\yć się oprogramowaniem komputerowym rozwijającym umiejętności słuchowo-
głosowe.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Charakterystyka słyszenia muzycznego. Cechy dzwięku
4.1.1. Materiał nauczania
SÅ‚uch relatywny i absolutny.
Ze względu na sposób reagowania na dzwięki ró\nej wysokości rozró\niamy dwa rodzaje
słuchu: relatywny i absolutny. Większość ludzi odró\nia tylko dzwięki wysokie od niskich,
a w procesie kształcenia muzycznego równie\ interwały ró\nego rozmiaru. Taki słuch
nazywamy relatywnym albo względnym.
Około 8% ludzi posiada słuch absolutny, który charakteryzuje się rozpoznawaniem
bezwzględnej wysokości dzwięku. Ludzie posiadający słuch absolutny potrafią określić nazwę
dzwięków (jeśli znają u\ywane w muzyce oznaczenia dzwięków). Słuch absolutny jest cechą
wrodzoną, której nie mo\na uzyskać przez ćwiczenia. Wśród muzyków spotykana jest
umiejętność określania wysokości dzwięku, która nie jest słuchem absolutnym, ale
wyćwiczoną umiejętnością powstałą na skutek skojarzenia wysokości dzwięku z wra\eniem
jego barwy.
Cechy dzwięku
Wyró\niamy cztery podstawowe cechy dzwięku: wysokość, natę\enie, czas trwania
i barwa.
Wysokość dzwięku określamy nazwami dzwięków, które zapisujemy na pięciolinii.
Uzale\niona ona jest od ilości drgań na sekundę, które wykonuje zródło dzwięku (na przykład
struna lub płytka). Struna lub płytka krótka i cienka wykonująca tysiące drgań na sekundę
wydaje dzwięk wysoki, natomiast struna lub płytka gruba i długa wykonujące kilkadziesiąt
drgań na sekunde wydają dzwięk niski. Według obowiązującego stroju dzwięk a z oktawy
razkreślnej to 440 drgań na sekundę, czyli a1 = 440 Hz. W muzyce u\ywa się dzwięków od C
z oktawy subkonta - 16 drgań na sekundę do c5 4186 drgań na sekundę, chocia\ ucho
ludzkie zdolne jest rozró\niać dzwięki o częstotliwości ok. 20000 drgań na sekundę. Mo\na
określić, \e obszar słyszalności człowieka wynosi od 16 Hz do 20000 Hz. Największą
wra\liwość człowiek ma w zakresie od 1000 do 4000 Hz.
Natę\enie (głośność) dzwięku to cecha, która wią\e się z amplitudą fali dzwiękowej.
Jednostka poziomu natÄ™\enia to bel, a w powszechnym u\yciu jest jednostka stanowiÄ…ca 1/10
bela, czyli decybel (skrót: dB). Dla dzwięków ledwie słyszalnych poziom natę\enia zbli\a
się do 0 dB, a najgłośniejsze efekty dzwiękowe osiągają natę\enie ok. 120 dB. Przy
zwiększaniu natę\enia do ok. 140 dB osiągamy próg bólu. Poziom natę\enia dzwięków jest
mierzalny jedynie przy u\yciu aparatów pomiarowych. W praktyce muzycznej głośność
dzwięków określamy za pomocą mało precyzyjnych oznaczeń dynamicznych od pppp
(mo\liwie najciszej) do ffff (mo\liwie najgłośniej).
Czas trwania dzwięku zale\y od czasu, w jakim drga ciało; z chwilą, gdy ciało przestaje
drgać, gdy drgania zanikają, zanika równie\ i dzwięk. Czas trwania dzwięku mo\na określić
w jednostkach czasu (sekundach), ale w praktyce stosujemy względne określenia czasu
trwania dzwięków, dokonujące się poprzez u\ywanie wartości rytmicznych, w połączeniu
z określeniem tempa utworu.
Barwa dzwięku zale\y od ilości i natę\enia zawartych w niej tonów składowych. Dwa
dzwięki o tej samej wysokości i głośności (np. ze skrzypiec i fortepianu) ró\nią się między
sobą. Cecha, która je ró\ni to barwa dzwięku. Do określenia barwy dzwięków terminologia
muzyczna u\ywa bardzo ogólnych terminów: są to nazwy instrumentów np. barwa
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
wiolonczelowa, skrzypcowa, klarnetowa, bądz związanych z temperaturą, kształtem,
kolorami. Np.: barwa jasna, ciemna, ciepła, płaska. Fizyka określa barwę dzwięku za pomocą
tzw. widma akustycznego, czyli wykresu, na którego osi odciętych znajdują się częstości
podane w Hz, a na osi rzędnych poziom natę\enia w decybelach.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak scharakteryzujesz cechy słuchu relatywnego?
2. Co oznacza określenie słuch absolutny?
3. Jakie znasz podstawowe cechy dzwięku?
4. Od czego uzale\niona jest wysokość dzwięku?
5. Jaka jest częstość dzwięku a1?
6. W jakich jednostkach mierzony jest poziom natę\enia dzwięku?
7. Jaki jest obszar słyszalności człowieka?
8. Jakie oznaczenia muzyczne stosujemy dla określenia natę\enia dzwięku?
9. Jaką cechę dzwięku określają wartości rytmiczne?
10. Od czego jest uzale\niona barwa dzwięku?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ cztery podstawowe cechy ró\nych dzwięków zaprezentowanych przez
nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) wymienić cztery cechy dzwięku,
3) rozró\nić słuchem zaprezentowane dzwięki,
4) określić ich cechy, u\ywając terminów muzycznych,
5) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały piśmiennicze,
- instrument muzyczny,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Zaprezentuj dwa ró\ne dzwięki, określ ich wysokość, czas trwania, głośność i barwę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zaprezentować dwa ró\ne dzwięki przy u\yciu instrumentu lub głosu,
3) określić ich cechy u\ywając terminów muzycznych,
4) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały piśmiennicze,
- instrument muzyczny,
- literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować pojęcie słuch relatywny ?
1 1
2) zdefiniować pojęcie słuch absolutny ?
1 1
3) wymienić podstawowe cechy dzwięku?
1 1
4) określić jednostkę natę\enia dzwięku?
1 1
5) rozpoznać określenia muzyczne dotyczące dynamiki ?
1 1
6) określić obszar słyszalności człowieka?
1 1
7) wymienić cechę dzwięku określaną przez wartości rytmiczne?
1 1
8) wymienić elementy składowe ró\nicujące barwę dzwięku?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Rozpoznawanie interwałów
4.2.1. Materiał nauczania
Nazwy interwałów określają odległość dzwięków między stopniami gamy. I tak: pryma to
odległość od I do I stopnia gamy, (czyli powtórzenie tego samego dzwięku), sekunda od I do
II stopnia, tercja od I do III, kwarta od I do IV, kwinta I-V, seksta I-VI, septyma I-VII,
a oktawa to odległość od I do VIII stopnia gamy.
Dokładny rozmiar interwałów określa ilość półtonów pomiędzy tymi dwoma dzwiękami.
Interwały rozszerzają się poprzez dodawanie półtonów.
W systemie równomiernie temperowanym oktawa dzieli się na dwanaście półtonów.
Półton jest jednostką, którą mierzone są odległości między dwoma dzwiękami, czyli ró\nice
wysokości między nimi. Często dla uproszczenia posługujemy się odległością całego tonu,
który jest równy odległości dwóch półtonów. W praktyce odległość półtonu od całego tonu
odró\niamy słuchem i jest to podstawowa umiejętność potrzebna do rozpoznawania kolejnych
interwałów.
Półton tworzy interwał sekundy małej (2m), a cały ton- sekundy wielkiej (2w).
Trzy półtony to tercja mała (3m), cztery to tercja wielka (3w), pięć kwarta czysta (4cz),
sześć- tryton, czyli kwarta zwiększona(4zw) lub kwinta zmniejszona(5zmn), siedem- kwinta
czysta (5cz), osiem -seksta mała (6m), dziewięć półtonów seksta wielka (6w), dziesięć-
septyma mała (7m), jedenaście- septyma wielka (7w), a dwanaście oktawa czysta (8cz).
Rozpoznając słuchem interwały nale\y określać ich nazwę, czyli odległość między stopniami
gamy. Ka\da gama zbudowana jest z sekund. Nale\y opanować umiejętność dochodzenia
do danego interwału kolejnymi stopniami gamy, traktując ni\szy dzwięk jako I stopień.
W określeniu dokładnego rozmiaru interwału wa\na jest świadomość występowania
interwałów w gamach durowych i molowych (np. odległość od I do III stopnia gamy molowej
to 3m, a w gamie durowej to 3w). Pomocna jest te\ pamięć muzyczna, wra\enie, jakie
wywołuje brzmienie lub współbrzmienie poszczególnych interwałów. Niekiedy pomocne jest
przypomnienie sobie utworu muzycznego, piosenki rozpoczynającej się danym interwałem.
Tym samym kierujemy się intonując poszczególne interwały.
Wszystkie interwały mogą być wykonywane w obu kierunkach, czyli w górę i w dół oraz
harmonicznie jako współbrzmienia. W takich postaciach występują w utworach muzycznych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 1. Interwały melodyczne i harmoniczne [4, s. 34]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznaczają nazwy poszczególnych interwałów?
2. Jakie są rozmiary interwałów?
3. Co to jest półton?
4. Jak nale\y zapisać cały ton w obu kierunkach od dzwięku c1?
5. Z jakich interwałów zbudowana jest gama?
6. Czym się ró\ni 3m od 3w?
7. Ile półtonów ma seksta wielka?
8. Co oznaczajÄ… symbole 2m, 4cz, 6m i 7w?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Od podanego przez nauczyciela dzwięku zbuduj półton i cały ton w obu kierunkach
i wykonaj je głosem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zbudować i zapisać podane odległości,
3) zaśpiewać je,
4) sprawdzić na instrumencie brzmienie zapisanego półtonu i całego tonu,
5) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały piśmiennicze, papier nutowy,
- instrument muzyczny,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj zaprezentowane przez nauczyciela interwały proste i zapisz je stosując
symbole cyfrowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) wysłuchać i zapisywać kolejno prezentowane interwały,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
3) sprawdzić określone interwały podczas ich powtórnej prezentacji,
4) dokonać samooceny pracy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały piśmiennicze,
- instrument muzyczny,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Od dzwięku d1 zbuduj i zaśpiewaj wszystkie interwały proste w górę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zbudować i zapisać kolejne interwały,
3) wykonać je głosem,
4) sprawdzić na instrumencie muzycznym poprawność wykonywanych interwałów,
5) dokonać samooceny.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- materiały piśmiennicze,
- instrument muzyczny,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie półtonu i całego tonu?
1 1
2) rozpoznać w zapisie półton i cały ton?
1 1
3) rozró\nić słuchem półton i cały ton w obu kierunkach?
1 1
4) nazwać interwały proste?
1 1
5) rozpoznać z zapisu nutowego rozmiary interwałów prostych?
1 1
6) określić rozmiar usłyszanego interwału melodycznego?
1 1
7) określić rozmiar usłyszanego interwału harmonicznego?
1 1
8) wykonać głosem od dowolnego dzwięku interwały proste w obu
kierunkach ? 1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.3. Gamy do pięciu znaków chromatycznych. Skale
4.3.1. Materiał nauczania
Gamy durowe
Podstawową gamą jest gama C-dur, która w swej budowie opiera się na skali majorowej
naturalnej. Dzwięki tej gamy obejmują zakres ośmiu dzwięków od c do c i znajdują się
wyłącznie na białych klawiszach fortepianu. Gama C-dur nie posiada \adnych znaków
chromatycznych. Zarówno gama C-dur jak i wszystkie gamy durowe mają jednakową
budowę: składają się z całych tonów i półtonów (2w i 2m), przy czym półtony występują
między III i IV oraz między VII i VIII stopniem. Między pozostałymi stopniami są całe tony.
Gama składa się z dwóch odcinków po cztery dzwięki. Są to tetrachordy. Obydwa
tetrachordy (dolny i górny) zbudowane są z dwóch całych tonów i jednego półtonu (czyli
z dwóch sekund wielkich i sekundy małej). Budowę tę podaje się w skrócie jako ccp czyli
2w2w2m lub spotykane w praktyce muzycznej 222>. Śpiewając gamy nale\y u\ywać
zarówno nazw literowych jak i solmizacyjnych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 2. Gamy durowe krzy\ykowe do pięciu znaków przykluczowych [4, s. 50-51]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 3. Gamy durowe bemolowe do pięciu znaków przykluczowych [4, s. 54-56]
Gamy molowe
IstniejÄ… cztery odmiany gamy molowej: eolska, harmoniczna, dorycka i melodyczna.
Charakterystyczną cechą wszystkich rodzajów gam molowych jest półton (czyli 2m)
w pierwszym tetrachordzie między II i III stopniem gamy. Tetrachord ten jest wspólny dla
wszystkich odmian, gamy te ró\nią się II tetrachordem.
Tabela 1. Budowa tetrachordów w gamach molowych
odmiana gamy molowej I tetrachord II tetrachord
gama molowa eolska 2w 2m 2w 2m 2w2w
gama molowa harmoniczna 2w 2m 2w 2m 2zw 2m
gama molowa dorycka 2w 2m 2w 2w 2w 2m
gama molowa melodyczna 2w 2m 2w Ä™! jak dorycka “! jak eolska
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 4. Odmiany gamy a-moll [4, s. 58-61]
Gamy molowe krzy\ykowe budujemy od VI stopnia kolejnych gam durowych
krzy\ykowych, czyli o tercję małą ni\ej ni\ gamę durową ,np. gama molowa z jednym
krzy\ykiem to gama e-moll (rozpoczyna się o tercję mała ni\ej ni\ gama G-dur).
Gamy molowe bemolowe budujemy w taki sam sposób, odnosząc się do gam durowych
bemolowych np. gama molowa z jednym bemolem to gama d-moll.
Interwały charakterystyczne w gamach durowych i ich rozwiązania
Specyficzną odległością w gamach durowych jest interwał składający się z trzech całych
tonów (czyli z sześciu półtonów). Jest to tryton. Tryton występuje w dwóch postaciach: jako
kwarta zwiększona (4zw) i kwinta zmniejszona (5zm). Kwinta zmniejszona na tercję
wielkÄ… (3w).
Kwarta zwiększona (4zw) znajduje się na IV stopniu gamy durowej, natomiast kwinta
zmniejszona na VII stopniu. Tryton jako interwał dysonujący wymaga rozwiązania. Kwarta
zwiększona (4zw) rozwiązuje się w gamie durowej na sekstę małą (6m), a kwinta
zmniejszona na tercjÄ™ wielkÄ… (3w).
Interwały charakterystyczne w gamach molowych i ich rozwiązania
W gamach molowych harmonicznych interwały charakterystyczne występują jako:
a) tryton: kwarta zwiększona na IV i VI stopniu oraz kwinta zmniejszona na II i VII stopniu;
4zw rozwiÄ…zuje siÄ™ w gamie molowej harmonicznej na 6w, a 5zm na 3m.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 5. Tryton
b) sekunda zwiększona (2zw) na VI stopniu; rozwiązuje się na 4cz
Rys. 6. Sekunda zwiększona
c) septyma zmniejszona (7zm) na VII stopniu rozwiÄ…zuje siÄ™ na 5cz
Rys. 7. Septyma zmniejszona
Skale poza systemem dur-moll
Istnieją inne skale, poza systemem dur-moll, na których opierają się utwory muzyczne.
Nale\Ä… do nich:
Pentatonika - czyli skala pięciodzwiękowa. Rozró\niamy dwie odmiany pentatoniki:
a) bezpółtonowa - oparta na interwałach całych tonów (czyli2) i tercji małej (3>)
b) półtonowa - posiadająca jeden lub dwa półtony (czyli 2>) i tercję wielką (3)
Rys. 8. Odmiany pentatoniki [4]
Skale kościelne (średniowieczne), wśród których wyró\niamy 4 główne skale:
a) dorycka - budowana jak gama C-dur, ale od II stopnia, czyli od dzwięku d
b) frygijska -budowana jak gama C-dur od III stopnia, czyli od dzwięku e
c) lidyjska - budowana jak gama C- dur od IV stopnia, czyli od dzwięku f
d) miksolidyjska - budowana jak gama C-dur od V stopnia, tj. od dzwięku g
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 9. Skale kościelne [4, s. 144]
Skale: cygańska i góralska wywodzą się z systemu dur- moll, lecz mają inną budowę.
Skala cygańska charakteryzuje się występowaniem dwóch sekund zwiększonych. Istnieją
dwie odmiany ustawienia tych interwałów na ró\nych stopniach tej skali:
a) na III-IV stopniu oraz VI-VII
b) na II-III oraz VI-VII stopniu.
Skala góralska charakteryzuje się występowaniem sekund małych między: IV-V oraz VI-VII
stopniem.
Rys. 10. Skale cygańskie i góralskie [4, s. 145]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest budowa gamy C-dur?
2. Z jakich interwałów zbudowana jest ka\da gama?
3. Na których stopniach gamy durowej występują interwały charakterystyczne?
4. Jak rozwiązuje się kwarta zwiększona, a jak kwinta zmniejszona w gamach durowych?
5. Czym charakteryzuje siÄ™ I tetrachord gamy molowej?
6. Jaka jest budowa II-go tetrachordu w gamie molowej eolskiej, harmonicznej i doryckiej?
7. Na których stopniach gamy molowej harmonicznej występują interwały
charakterystyczne?
8. Jakie znasz odmiany pentatoniki?
9. Jakie są 4 główne skale kościelne?
10. Czym charakteryzuje się skala cygańska?
11. Jaka jest budowa skali góralskiej?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Nazwij otrzymane na planszy gamy durowe i wykonaj je głosem u\ywając nazw
literowych i solmizacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zanalizować otrzymane gamy i podać ich nazwy,
3) zaśpiewać podane gamy nazwami solmizacyjnymi,
4) wykonać powtórnie u\ywając nazw literowych,
5) dokonać samooceny.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- plansza z zapisem nutowym ró\nych gam,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozró\nij słuchowo zaprezentowane przez nauczyciela tetrachordy gamy molowej i podaj
ich nazwÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) przypomnieć budowę tetrachordów gamy molowej,
3) uwa\nie wysłuchać prezentowane tetrachordy,
4) określić i zapisać nazwę tetrachordów gamy molowej,
5) dokonać samooceny,
6) zaprezentować rezultaty pracy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier nutowy,
- instrument muzyczny,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Zapisz skalę góralską i wykonaj ją głosem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zapisać skalę góralską,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
3) zaśpiewać ją,
4) dokonać samooceny sprawdzając brzmienie skali na instrumencie.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- papier nutowy,
- instrument muzyczny,
- przybory piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić budowę gamy durowej?
1 1
2) wykonać gamy durowe krzy\ykowe do 5 znaków u\ywając nazw
solmizacyjnych i literowych? 1 1
3) zrealizować gamy durowe bemolowe do 5 znaków?
1 1
4) scharakteryzować budowę gam molowych w 4 odmianach?
1 1
5) wykonać gamy molowe harmoniczne?
1 1
6) rozró\nić odmiany gam molowych?
1 1
7) rozpoznać interwały charakterystyczne w gamach durowych?
1 1
8) wskazać interwały charakterystyczne w gamach molowych?
1 1
9) zapisać i rozpoznać skale kościelne?
1 1
10) rozró\nić skalę cygańska i góralską?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.4. Trójdzwięki i dominanta septymowa
4.4.1. Materiał nauczania
W gamach durowych i molowych trójdzwięki budowane są tercjowo, są następstwem lub
współbrzmieniem dwóch tercji. W zale\ności od wielkości i ustawienia tercji istnieją
4 rodzaje trójdzwięków:
Durowy (majorowy), molowy(minorowy), zmniejszony i zwiększony.
Trójdzwięk durowy (majorowy) zbudowany jest z tercji wielkiej i tercji małej(3w+3m
lub 3+3>).
Trójdzwięk molowy(minorowy) zbudowany jest z tercji małej i tercji wielkiej(3m+3w
lub 3>+3).
Zarówno trójdzwięk durowy jak i molowy ma dwa przewroty. Tabela przedstawia
budowę obu rodzajów trójdzwięku we wszystkich postaciach.
Rodzaj trójdzwięku Postać zasadnicza I przewrót II przewrót
dur 3w + 3m 3m + 4cz 4cz + 3w
moll 3m + 3w 3w + 4cz 4cz + 3m
Trójdzwięk zmniejszony zbudowany jest z dwóch tercji małych (3m + 3m).
Rys. 11. Trójdzwięk zmniejszony
Trójdzwięk zwiększony zbudowany jest z dwóch tercji wielkich (3w + 3w).
Rys. 12. Trójdzwięk zwiększony
Triada muzyczna to trzy trójdzwięki zbudowane od I (Tonika), IV (Subdominanta) i V
(Dominanta) stopnia gamy.
W gamach durowych są to trójdzwięki durowe, które określa skrót TSD. W gamach
molowych harmonicznych tonika i subdominanta są molowe, a dominanta durowa. Określa je
skrót: oT oS D.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 13. Trójdzwięk triady w gamach durowych bemolowych
Wykonując głosem triady muzyczne nale\y je śpiewać indywidualnie oraz grupowo,
melodycznie i harmonicznie z podziałem na trzy głosy. Słuchowe rozpoznanie triad powinno
obejmować rozró\nianie ich w gamach durowych i molowych oraz rozpoznawanie
składników triady (toniki, subdominanty, dominanty).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Dominanta septymowa czyli czterodzwięk na V stopniu gamy durowej i jednoimiennej gamy
molowej harmonicznej występuje w czterech postaciach: w postaci zasadniczej,
w I przewrocie, w II i w III przewrocie.
Dominanty septymowe w gamach durowych krzy\ykowych do 5 znaków:
Rys. 14. Dominanty septymowe w gamach durowych krzy\ykowych do 5 znaków
Dominanty septymowe w gamach durowych bemolowych do 5 znaków:
Rys. 15. Dominanty septymowe w gamach durowych bemolowych
Dominanty septymowe w gamach molowych krzy\ykowych do 5 znaków:
Rys. 16. Dominanty septymowe w gamach molowych krzy\ykowych do 5 znaków
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Dominanty septymowe w gamach molowych bemolowych do 5 znaków:
Rys. 17. Dominanty septymowe w gamach molowych bemolowych
Przewroty dominanty septymowej
W I przewrocie D najni\szym składnikiem jest tercja (3) środkowymi kwinta (5) i septyma
(7) a najwy\szym pryma (1).
Rys. 18. Przewroty dominanty septymowej
W II przewrocie D najni\szym składnikiem jest kwinta (5), środkowymi septyma (7) i pryma
(1) a najwy\szym tercja (3).
Rys. 19. Przewroty dominanty septymowej
W III przewrocie D7 najni\szym składnikiem jest septyma (7) środkowymi pryma (1) i tercja
(3) a najwy\szym kwinta (5).
Rys. 20. Przewroty dominanty septymowej
RozwiÄ…zania dominanty septymowej
Dominanta septymowa zbudowana na V stopniu gamy rozwiązuje się na trójdzwięk
toniczny na pierwszym stopniu.
W tonacjach durowych D7 rozwiÄ…zuje siÄ™ na tonikÄ™ (T) a w molowych na tonikÄ™ molowÄ… (oT)
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 21. Przewroty dominanty septymowej
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich interwałów zbudowane są trójdzwięki?
2. Czym ró\ni się trójdzwięk durowy od molowego?
3. Jaka jest budowa trójdzwięku durowego w pierwszym i drugim przewrocie?
4. Jaka jest budowa trójdzwięku molowego w pierwszym przewrocie?
5. Czym charakteryzuje się trójdzwięk zmniejszony?
6. Jaką budowę ma trójdzwięk zwiększony?
7. Co oznacza skrót TSD?
8. Jakie trójdzwięki tworzą triadę muzyczną gamy molowej harmonicznej?
9. Co to jest dominanta septymowa?
10. W jakich postaciach występuje D7?
11. Jak rozwiÄ…zuje siÄ™ D?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4.2. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Od podanego przez nauczyciela dzwięku zbuduj i wykonaj cztery rodzaje trójdzwięków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zbudować i zapisać trójdzwięki: moll, dur, zmn, zw,
3) wykonać je głosem,
4) sprawdzić zrealizowane trójdzwięki na instrumencie,
5) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- przybory piśmiennicze,
- papier nutowy,
- instrument muzyczny,
- literatura z rozdziału szóstego.
Ćwiczenie 2
Określ rodzaj i postać podanych na planszy trójdzwięków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zanalizować otrzymane na planszy trójdzwięki,
3) określić ich rodzaj i postać,
4) podpisać trójdzwięki u\ywając symboli muzycznych,
5) dokonać samooceny wykonanego zadania,
6) zaprezentować rezultaty wykonanej pracy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- przybory piśmiennicze,
- papier nutowy,
- instrument muzyczny,
- literatura z rozdziału szóstego.
Ćwiczenie 3
W dostępnym Ci komputerowym programie muzycznym wyszukaj dział dotyczący
akordów i zrealizuj dziesięciopunktowy test.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
2) znalezć w programie komputerowym test na rozpoznawanie akordów,
3) określić dziesięć prezentowanych akordów,
4) dokonać samooceny na podstawie uzyskanej punktacji.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- program komputerowy,
- literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić budowę czterech rodzajów trójdzwięków?
1 1
2) rozpoznać z zapisu nutowego odmiany trójdzwięków?
1 1
3) rozró\nić słuchem trójdzwięki: dur, moll, zmn., zw.?
1 1
4) określić budowę trójdzwięku durowego i molowego w I przewrocie?
1 1
5) określić budowę trójdzwięku durowego i molowego w II przewrocie?
1 1
6) zaśpiewać triadę muzyczną w gamach durowych?
1 1
7) rozpoznać triady muzyczne gam molowych?
1 1
8) wykonać dominantę septymową wraz z rozwiązaniem?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.5. Rytm - przebiegi rytmiczne
4.5.1. Materiał nauczania
Taktowanie to wykonywanie rękami określonych ruchów wskazujących jednostki metryczne
w takcie. Poni\ej przedstawiono ogólnie przyjęty sposób taktowania na 2, 3, 4, 5 i 6.
Rys. 22. Sposoby taktowania [3, s. 78]
Schemat taktowania ilustruje ilość jednostek metrycznych występujących w jednym
takcie. Nie mówi jednak o tym, jakie to są jednostki. Np. taktowanie na 4 mo\e oznaczać, \e
w takcie są 4 ćwierćnuty (metrum 4/4), 4 ósemki (metrum 4/8) lub 4 półnuty (metrum 4/2).
Taktowanie stosuje się przy realizacji przebiegów rytmicznych i melodycznych dla
utrzymania jednakowego pulsu.
Przebiegi rytmiczne w taktach prostych
Takty proste to takie, które mają jeden akcent naturalny. Górna liczba oznaczenia metrum
w tych taktach to 2 lub 3 . Nale\ą do nich takty z następującymi oznaczeniami metrum:
2/2, 3/2 2/4, 3/4, 2/8, 3/8.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Rys. 23. Przykłady ilustrujące przebiegi rytmiczne w taktach prostych [2]
Przebiegi rytmiczne w taktach zło\onych
Takty zło\one mają co najmniej dwa akcenty metryczne. Składają się one z taktów
prostych. Nale\ą do nich takty zło\one regularne, w których górna liczba oznaczenia metrum
jest wielokrotnością 2 lub 3 np. 4/4,6/4, 4/8,6/8,9/8,12/8 oraz takty zło\one nieregularne,
których górna liczba oznaczenia metrum nie dzieli się przez 2 , ani przez 3 np:
5/4,5/8,7/4,7/8. Wykonując przebiegi rytmiczne w taktach zło\onych nale\y zaznaczać
akcenty zgodnie z grupowaniem wartości rytmicznych w danym takcie np. w takcie na 5 mogą
to być grupy 2+3 lub 3+2 (ósemki w takcie5/8, ćwierćnuty w takcie 5/4).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 24. Przykłady ilustrujące przebiegi rytmiczne w taktach zło\onych [2]
Synkopy w przebiegach rytmicznych
Najczęściej synkopa występuje jako przedłu\enie wartości rytmicznej znajdującej się na
słabej części taktu o wartość z następnej (mocniejszej) części taktu, za pomocą łuku łącznika.
Powstaje w ten sposób dodatkowy akcent na słabej części taktu lub grupy rytmicznej.
Zastosowanie pauzy na mocnej części taktu równie\ powoduje powstawanie akcentu na
słabszej części taktu.
Rys. 25. Przykłady ilustrujące opisane sposoby powstawania synkop [2]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Grupy niemiarowe w przebiegach rytmicznych
Realizacja rytmów z niemiarowymi grupami słu\y do wyćwiczenia umiejętności ich
realizacji w utworach muzycznych. Grupy niemiarowe powstają z nieregularnego podziału
wartości rytmicznych. Do najczęściej spotykanych niemiarowych grup nale\y triola. Powstaje
ona z podziału dwudzielnej wartości rytmicznej na trzy zamiast na dwie krótsze wartości:
triola ósemkowa to trzy ósemki zamiast dwóch, przypadające na jedna miarę taktu (w taktach,
w których jednostką miary jest ćwierćnuta).
Poni\szy przykład ilustruje zastosowanie trioli ósemkowej oraz kwintoli i sekstoli
szesnastkowej.[2]
Rys. 26. Triolia ósemkowa oraz kwintola i sekstola szesnastkowa
Przebiegi rytmiczne dwugłosowe
Wykonując przebiegi rytmiczne dwugłosowe nale\y jednocześnie rozczytywać dwa ró\ne
rytmy. Najczęściej górny głos realizuje jedna ręka, a dolny druga. Dla zró\nicowania barwy
jednego z głosów mo\na zastosować jakiś przedmiot (ołówek, klawes), którym wystukiwany
będzie rytm lub realizować go pstrykaniem, tupaniem itp. Realizacja dwugłosowych
przebiegów rytmicznych jest wskazana dla wszystkich uczących się gry na fortepianie, gdy\
rozwija umiejętność rozczytywania faktury wielogłosowej. Stanowi te\ wstęp do słyszenia
polifonicznego.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 27. Przebiegi rytmiczne dwugłosowe
W rozdziale tym podano przykłady ró\norakich przebiegów rytmicznych, zaczerpnięte
z podręczników dla szkoły muzycznej I stopnia autorstwa Marii Wacholc Solfe\
elementarny dla klas I-VI. Powinny one stanowić podstawę do wykonywania ćwiczeń
rytmicznych dla uczniów realizujących tę jednostkę modułową.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest taktowanie?
2. Jaki jest schemat taktowania na 2,3,4?
3. Jakie oznaczenia metrum maja takty proste?
4. Co charakteryzuje takty proste?
5. Jakie znasz rodzaje taktów zło\onych?
6. Jak rozpoznajemy takty zło\one regularne?
7. Jakie znasz oznaczenia metryczne taktów zło\onych nieregularnych?
8. Jak powstaje synkopa?
9. Co to jest triola?
10. W jakim celu realizuje się dwugłosowe przebiegi rytmiczne?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Śpiewając zgodnie z zapisem nutowym piosenkę Wlazł kotek na płotek wykonaj
odpowiednie ruchy taktowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zanalizować zapis nutowy piosenki i określić jego metrum,
3) zaśpiewać piosenkę równocześnie wykonując odpowiednie ruchy taktowania,
4) skontrolować na pianinie zgodność wykonywanych dzwięków,
5) dokonać samooceny.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- zapis nutowy piosenki Wlazł kotek na płotek ,
- pianino.
Ćwiczenie 2
W podanym przez nauczyciela przykładzie przebiegu rytmicznego określ rodzaj taktu
i zrealizuj go w dowolny sposób.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zanalizować podany przykład przebiegu rytmicznego i określić jego metrum oraz rodzaj
taktu,
3) zrealizować rytm,
4) dokonać samooceny,
5) zaprezentować rezultaty pracy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- zapis nutowy przebiegu rytmicznego.
Ćwiczenie 3
Zrealizuj 2-głosowe ćwiczenie rytmiczne Nr 95 z Solfe\a elementarnego M. Wacholc
dla klasy IV szkoły muzycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zrealizować górny głos zapisu nutowego ćwiczenia,
3) zrealizować dolny głos ćwiczenia,
4) zrealizować jednocześnie obydwa głosy,
5) dokonać samooceny,
6) zaprezentować ćwiczenie.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- zapis nutowy ćwiczenia 95 z Solfe\a elementarnego dla klasy IV.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, co to jest taktowanie?
1 1
2) zastosować ruchy taktowania?
1 1
3) scharakteryzować takty proste?
1 1
4) wymienić po dwa oznaczenia metrum taktów zło\onych regularnych
i nieregularnych? 1 1
5) wyjaśnić jak powstaje synkopa?
1 1
6) zdefiniować grupy niemiarowe?
1 1
7) wykonać dwugłosowy przebieg rytmiczny?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.6. Ćwiczenia melodyczne
4.6.1. Materiał nauczania
Czytanie nut głosem, czyli inaczej mówiąc wykonywanie ćwiczeń melodycznych słu\y
świadomemu postrzeganiu zjawisk muzycznych, rozwija wyobraznie i pamięć muzyczną,
wra\liwość na intonację wykonywanych i słyszanych dzwięków. Wykonywanie ich bez
przygotowania nazywa się w muzyce śpiewaniem a vista. Termin ten odnosi się te\ do
wykonywania utworów instrumentalnych bez uprzedniego ich przygotowania.
Opanowanie tej umiejętności rozpoczyna się od wykonywania prostych melodii,
najczęściej w tonacji C-dur, opartych na pochodach sekundowych. Odległości większe od
sekundy mogą się pojawiać, ale w łatwym kontekście, w miejscach, gdzie posłu\yć się mo\na
pamięcią, odtwarzając brzmienie dzwięku, który pojawił się wcześniej.
Wa\ną rolę w opanowywaniu umiejętności czytania nut głosem ma kształcenie poczucia
tonalnego, poprzez zapamiętywanie toniki i intonowanie jej po dowolnym dzwięku, nawet bez
odnoszenia się do interwałów.
Ćwiczenia melodyczne powinny być śpiewane nazwami solmizacyjnymi i literowymi.
Poni\ej przykłady melodii opartych na pochodach sekundowych, ze skokami interwałowymi,
z zastosowaniem chromatyki, z II głosem rytmu oraz dwugłosowe ćwiczenie melodyczne.
Zostały wybrane z ró\nych części Solfe\a elementarnego M. Wacholc przeznaczonego dla
szkół muzycznych.. Solfe\ ten powinien być podstawą w kształceniu umiejętności
wykonywania ćwiczeń głosowych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rys. 28. Przykłady nut
Transpozycja to przeniesienie melodii o jakiś interwał w górę lub w dół. Wa\ne jest przy
tym zachowanie dokładnego rozmiaru interwałów występujących w danej melodii.
Najogólniej mo\na przyjąć, \e transpozycja to wykonanie danej melodii od innego dzwięku.
Transpozycją posługujemy się często, gdy określony utwór jest niewygodny do śpiewania ze
względu na skalę niezgodną z naszą skalą głosu.
Rys. 29. Melodia do transpozycji [4, s. 98]
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza określenie czytanie nut głosem ?
2. Czemu słu\y wykonywanie ćwiczeń głosowych?
3. Jakiego rodzaju ćwiczenia wykonuje się w początkowej fazie czytania nut głosem?
4. Co oznacza termin a vista?
5. Jakie nazwy stosujemy wykonując ćwiczenia głosowe?
6. Jakie umiejętności są kształcone podczas wykonywania ćwiczeń dwugłosowych?
7. Co oznacza termin transpozycja ?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprezentowany przez nauczyciela krótki przykład muzyczny powtórz głosem i określ
kierunek linii melodycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wysłuchać uwa\nie dwukrotnej prezentacji instrumentalnej,
2) powtórzyć głosem przykład muzyczny,
3) określić kierunek linii melodycznej,
4) dokonać samooceny.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
U\ywając fortepianu wykonaj samodzielnie ćwiczenie nr 95 z Solfe\a elementarnego
M. Wacholc dla klasy III.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zanalizować przykład muzyczny,
3) zaśpiewać górny głos podanego ćwiczenia,
4) zagrać dolny głos i zsynchronizować czynności,
5) dokonać samooceny,
6) zaprezentować rezultaty pracy.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- zeszyt ucznia,
- instrument muzyczny.
Ćwiczenie 3
Zrealizuj ćwiczenie nr105 z Solfe\a elementarnego M. Wacholc dla klasy III.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
2) zaśpiewać melodię z zapisu nutowego ćwiczenia,
3) wyklaskać ostinato rytmiczne,
4) zsynchronizować obie czynności,
5) dokonać samooceny,
6) zaprezentować ćwiczenie.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- Solfe\ elementarny M. Wacholc dla klasy III.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić termin czytanie nut głosem?
1 1
2) określić rolę ćwiczeń głosowych melodycznych?
1 1
3) rozpoznać melodię opartą na pochodach sekundowych?
1 1
4) wskazać skoki interwałowe w melodii?
1 1
5) zastosować nazwy solmizacyjne w realizacji ćwiczeń głosowych?
1 1
6) zastosować nazwy literowe w realizacji ćwiczeń głosowych?
1 1
7) przetransponować o dowolny interwał określoną melodię?
1 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\dego zadania dołączone są 4 mo\liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\y błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\ jego rozwiązanie
na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 60 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Słuch relatywny oznacza słuch, którym człowiek
a) nie rozró\nia wysokich dzwięków.
b) rozró\nia tylko dzwięki wysokie.
c) odró\nia dzwięki wysokie od niskich bez określenia dokładnej wysokości.
d) rozró\nia tylko dzwięki niskie.
2. Obszar słyszalności człowieka mieści się w zakresie częstotliwości
a) od 16 Hz do 20000 Hz.
b) od 200 Hz do 1600 Hz.
c) od 100 Hz do 500 Hz.
d) od !60 Hz do 200 Hz.
3. Według obowiązującego stroju dzwięk a1 ma
a) 40 drgań na sekundę.
b) 440 drgań na sekundę.
c) 1400 drgań na sekundę.
d) 144 drgań na sekundę.
4. Decybel to jednostka
a) miary wysokości dzwięku.
b) barwy dzwięku.
c) czasu trwania dzwięku.
d) natę\enia dzwięku.
5. Barwa dzwięku uzale\niona jest od
a) ilości i natę\enia jego tonów składowych.
b) natę\enia dzwięku.
c) czasu trwania dzwięku.
d) wysokości dzwięku.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. Dokładny rozmiar interwałów określa
a) ilość czarnych klawiszy między nimi.
b) ilość stopni gamy pomiędzy tymi dzwiękami.
c) ilość półtonów pomiędzy dwoma dzwiękami.
d) ilość krzy\yków między nimi.
7. Kwarta czysta to interwał, który ma
a) 4 półtony.
b) 5 półtonów.
c) 2 półtony.
d) 7 półtonów.
8. Skrót ccp określa budowę
a) tetrachordów gam durowych.
b) całych tonów i półtonów.
c) I tetrachordu gamy molowej.
d) II tetrachordu gamy molowej.
9. I tetrachord gamy molowej jest
a) taki, jak w gamie durowej.
b) taki sam, jak II tetrachord.
c) zbudowany z sekund wielkich.
d) taki sam we wszystkich odmianach.
10. Interwał charakterystyczny w gamie durowej to
a) sekunda zwiększona.
b) tryton.
c) septyma mała.
d) seksta wielka.
11. Kwarta zwiększona w gamach molowych harmonicznych występuje na
a) IV i VI stopniu gamy.
b) II stopniu gamy.
c) II i IV stopniu gamy.
d) na VII stopniu gamy.
12. Budowę trójdzwięku durowego i molowego określają kolejno skróty
a) 3w+ 3w, 3m+ 3m.
b) 3m+ 3m, 3w+ 3w.
c) 3w+ 3m, 3m+ 3w.
d) 4cz+ 3m, 3m+ 4cz.
13. Pięciostopniowa skala muzyczna to
a) kwinta.
b) kwintola.
c) pentatonika.
d) skala cygańska.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
14. Skala kościelna dorycka budowana jest jak gama C-dur, ale
a) od V stopnia.
b) od II stopnia.
c) od VI stopnia.
d) od VII stopnia.
15. Para gam równoległych z czterema krzy\ykami to
a) A-dur i a-moll
b) As-dur i f-moll
c) D-dur i h-moll
d) E-dur i cis-moll
16. Skala góralska charakteryzuje się występowaniem
a) sekund małych między IV-V oraz VI-VII stopniem.
b) sekund wielkich między wszystkimi stopniami gamy.
c) sekundy małej między III-IV stopniem.
d) sekund wielkich między IV-V oraz VI-VII.
17. Kwinta zmniejszona w gamach durowych rozwiÄ…zuje siÄ™ na
a) tryton.
b) 3m.
c) 3w.
d) oktawÄ™.
18. Trzeci przewrót D7 rozwiązuje się na
a) tonikÄ™ w I przewrocie.
b) tonikÄ™ w II przewrocie.
c) na tonikÄ™ bez przewrotu.
d) na subdominantÄ™.
19. Interwał charakterystyczny w gamie molowej harmonicznej, który rozwiązuje się na 4cz to
a) tryton.
b) sekunda zwiększona.
c) septyma mała.
d) seksta wielka.
20. Kwintola szesnastkowa to grupa rytmiczna powstała z nieregularnego podziału ćwierćnuty
na
a) pięć szesnastek, zamiast na cztery.
b) pięć ósemek, zamiast na cztery szesnastki.
c) pięć szesnastek, zamiast na pięć ósemek.
d) siedem szesnastek.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Wykonywanie ćwiczeń słuchowo-głosowych
Zakreśl poprawną odpowiedz.
Nr
Odpowiedz Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
6. LITERATURA
1. Habela J.: Słowniczek muzyczny. PWM, Kraków 1980
2. Wacholc M. Solfe\ elementarny dla klas I-VI szkoły muzycznej I stopnia. Wydawnictwo
TRIANGIEL, Warszawa 2002
3. Wesołowski F.: Zasady muzyki. PWM, Kraków 2002
4. Zganiacz- Mazur L.: Teoria muzyki. Wydawnictwo Muzyczne Contra, Warszawa 2002
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
06 Wykonywanie prac z zakresu obróbki mechanicznej metali06 Wykonywanie ręcznej obróbki drewna06 Wykonywanie dzianin na maszynach dziewiarskich06 Wykonywanie prostych prac z zakresu obróbki ręcznejidd43andmp teksty do cwiczen w nasladowaniu glosow06 Wykonywanie prac przygotowawczo zakończeniowych713[08] Z3 06 Wykonywanie izolacji zimnochronnych rurociągów i komór chłodniczych06 Wykonywanie podstawowych robót ślusarskich06 Wykonywanie rysunków odręcznychsklady grup i terminy wykonywania cwiczen upd206 Wykonywanie badań mikrobiologicznychidd40712[02] Z1 06 Wykonywanie i demontaż rusztowań drewnianych06 Wykonywanie badań mikrobiologicznych06 metoda dobrego startu cwiczenia ruchowo sluchowo wzrokowe 113 6d04ida4915 Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznychid247Ćwiczenie 2 2 Wykonywanie pomiarówwięcej podobnych podstron