Dedykuję tę książkę moim rodzicom, którym zawsze tyle kłopotu sprawiało objaśnienie, z czego
właściwie żyje ich syn, oraz mojej żonie Lizie, tak zawsze pomocnej mi w pracy, i mojemu synowi
Jasonowi, któremu niezmiernie zależy na tym, aby jego imię znalazło się w książce.

John Fisher

OKIEM PSA

PORADNIK PSIEJ PSYCHOLOGII

Przekład ANNA REDLICKA

Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne

Tytuł oryginału: Think Dog! An Owner's Guide to Canine Psychology Autor: John Fisher

John Fisher jest specjalistą w dziedzinie behawioryzmu psów z rozległą, wieloletnią praktyką w Bookham,
Surrey, związanym od lat z grupą weterynarzy z Kliniki Woodthorpe w Londynie. Wykłada też w Instytucie
Studiów nad Psem i jest konsultantem wielu oficjalnych struktur weterynaryjnych zajmującym się
problemami związanymi z zachowaniem się psów. Jest też członkiem-założycielem Association of Pet
Behaviour Consultants.

First published in Great Britain 1990 by H. F. and G. Witherby Ltd.

© John Fisher

Zdjęcia na wkładkę wykonał: Robert Król

Projekt okładki i strony tytułowej: Dariusz Miroński

Zdjęcie na okładce: Agencja East-News

© Copyright for the Polish edition

by Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne,

Redaktor merytoryczny: Marta Jerzmanowska Redaktor techniczny: Jolanta Dubielecka Korektor: Elżbieta
Głuchowska

ISBN 83-09-01605-0 636.7

SPIS TREŚCI

Od tłumacza 7
Wprowadzenie 9

• Część I. Czym jest pies?

1. Pochodzenie psa 11

2.

Przodkowie 13

3.

Wilcze ścieżki 14

2. Jak rozwijała się psychika psa? 16
Noworodek (O do 13 dni) 18
Faza psiej socjalizacji (14 do 49 dni) 18
Faza socjalizacji z człowiekiem (7 do 12 tygodni) 19
Faza ustalania hierarchii (12 do 16 tygodni) 23
Faza ucieczek (4 do 8 miesięcy) 24
Okres dojrzewania (6 do 14 miesięcy) 25
Wiek dojrzewania (l do 4 lat) 26

3. Miejsce psa w ludzkim stadzie 28
Zamieńmy się miejscami 34

4. W jaki sposób psy się uczą? 39
Negatywna tigmotaksja 41
Wrażliwość na dotyk 41
Wrażliwość na dźwięki 42
Wrażliwość wzrokowa 42
Wrażliwość psychiczna 43
Zachowania charakterystyczne dla różnych ras 44

5. Sztuka stosowania nagród 46
Zasady postępowania 47
Zastosujmy to w praktyce 49

6. Sztuka stosowania kar 51

• Cześć II. Pozytywne podejście do problemów behawioralnych

7. Trudności wychowawcze 59

8. Stresy 65

9. Kłopoty żywieniowe — wskazania 73

10. Kłopoty żywieniowe — fakty 78
Eukanuba 81
Dieta Hilla 83
Dieta naturalna 84
Jak czytać etykiety 85
Podsumowanie 87

11. Uboczne skutki leczenia 88

12. Kłopoty wychowawcze: spojrzenie tresera 98

13. Kłopoty z hierarchią stada 105

Psy i niemowlęta 105
Psy i dzieci 110
Psy i dorośli 113
Psy i psy 118

14. Agresja 121
Agresja dziedziczna 124
Agresja nerwicowa 125

15. Nadmierna pobudliwość 128

16. W co się bawić z własnym psem? 132

Zabawy w domu 133

Zabawy w ogrodzie 133

Zabawy w parku 133

• Część III. Porady dla właścicieli psów od A do Z

Kłopoty z psem: jak się ich pozbyć 135

Agresja 135

Brudzenie w domu 135

Ciągnięcie na smyczy 136

Dieta 137

Goście 137

Gonienie innych zwierząt 137

Gryzienie przedmiotów 138

Kopanie 138

Lizanie 139

Nadaktywność 140

Nadmierne poczucie własności 140

Nadpobudliwe zachowanie 141

Nerwowość 141

Niszczycielstwo 141

Obrona 142

Obrona terytorium 142

Ogryzanie 142

Odruchy kopulacyjne 142

Przywoływanie 143

Podniecenie jazdą samochodem 143

Szczekliwość 143

Ucieczki 144

Gryzienie 145

Walka 145

Wskakiwanie na ludzi 147

Wycie 147

Zjadanie odchodów 147

Znaczenie terenu 148

Żebractwo 148

OD TŁUMACZA

Pies, udomowiony przez człowieka przed tysiącami lat, bardzo szybko stał się czymś więcej niż
zwyczajnym zwierzęciem gospodarskim. Był pomocnikiem, nieodłącznym towarzyszem polowań,
po prostu przyjacielem. Ten trwający przez wieki bardzo bliski kontakt spowodował, że niemal
zapomniano o jego pochodzeniu od dzikiego drapieżcy. Dama pieszcząca miniaturowego pudełka
— pisze Fisher — ze zgrozą odrzuciłaby sugestię, że w drobnym ciałku jej pupila drzemią uśpione
instynkty wilka. Rzeczywiście dzisiaj rzadko o tym pamiętamy.

Dobry pies był przez wieki powodem do dumy. Toteż wieczorami, przy dzbanie wina, opowiadano
niestworzone historie, których bohaterem był pies — mądry ponad miarę, sprytny i przemyślny. Z
czasem okazywało się, że jeden potrafi liczyć, inny podawać panu ogień, jeszcze inny kradł węgiel,
by jego ukochany pan nie zamarzł z zimna. Opowiadano też o psach, które rannych towarzyszy
prowadziły prosto do lekarza weterynarii po pomoc. Wrodzonym przymiotom psa dodawano coraz
to więcej cech czysto ludzkich. Od dawna też pisano dydaktyczne bajki, w których typowo ludzkie
zalety i przywary przypisywano zwierzętom. Często ich bohaterem bywał pies, przedstawiany jako
uosobienie wierności i lojalności, choć czasem i niewolniczego poddaństwa.

Antropomorfizację psa doprowadzono do szaleństwa w Hollywood. Po sukcesie Lassie, producenci
często sięgali po “psie tematy", stawiając przed czworonożnymi bohaterami coraz trudniejsze
zadania, często stojące w rażącej sprzeczności z wrodzonymi predyspozycjami psa. W rezultacie
widzowie otrzymywali przesłodzony obraz, na którym psy odbierają telefony lub ratują życie
dzieciom w zupełnie nieprawdopodobnych okolicznościach, choćby stosując sztuczne oddychanie
czy masaż serca.

Nic dziwnego, że karmieni taką “wiedzą" od najwcześniejszych lat zapomnieliśmy o prawdziwej
naturze psa. Konsekwencje tego są fatalne. Oczekiwania i nadzieje właściciela rozmijają się
zupełnie z faktycznymi możliwościami psa. Właściciel bądź rezygnuje z posiadania czworonoga,
bądź morduje się przez kilkanaście lat z rozwydrzonym potworem, stanowiącym zagrożenie dla
wszystkich wokoło.

Książka ta jest pierwszym w Polsce przewodnikiem psychologii psów, mającym pomóc
właścicielom w wychowaniu miłego, posłusznego zwierzęcia ku obopólnej satysfakcji. Bez
łamania charakteru i stosowania przemocy. Fisher obala wiele mitów i przesądów, głęboko
zakorzenionych w powszechnym mniemaniu — zaiste nie łatwe to zadanie, nie ma bowiem nic
trwalszego niż powszechnie uznane sądy.

Bardzo ciekawe są rozważania autora o wpływie diety na zachowanie psów. Nie wszystkie z
wymienionych karm są już na naszym rynku, ale warto wiedzieć, jaki wpływ na organizm
zwierzęcia mogą mieć poszczególne składniki pożywienia.

Wiele miejsca poświęca autor leczeniu homeopatycznemu, jednak radziłabym powstrzymać się od
sprawdzania działania tych leków — lekarze weterynarii mają pełne ręce roboty z naprawieniem
błędów domorosłych znachorów. Bywa, że na skuteczną pomoc jest już za późno.

Wszystkim hodowcom polecam natomiast rozdział o kształtowaniu się charakteru szczeniaka.
Jakże często, ogarnięci chęcią wyhodowania pięknego psa, zapominają o tym, że sukces na
wystawie to pięć minut radości, a z psem przebywamy dwadzieścia cztery godziny na dobę przez
wiele lat. Na ogół nabywcom nie zależy wcale na wystawach, oni chcą mieć po prostu wiernego
przyjaciela. Z tej książki dowiedzą się jak wybierać szczeniaka, aby codzienne życie z nim było
przyjemnością, a nie męczarnią.

WPROWADZENIE

Czy jest przyjaciel równy mu,
co ścieżkę wskaże ci.
Uczciwe serce, wierny druh,
duch wielki w oczach lśni.
Artysta w pracy,
w sportach mistrz,
rodziny i stad stróż.
Faworyt królów,
pieszczoch dam,
to przecież pies i już!
choć ciałem raczej mały,
to podbił on świat cały...

Wiersz ten jest uroczym hołdem wyrażającym uwielbienie milionów ludzi dla nieodłącznego
towarzysza, dzielącego z nimi dom i los — psa. “Przewodnik wskazujący ścieżki" — przywodzi na
myśl psa przewodnika wiodącego ślepca. “W pracy swej artysta" to choćby border collie pędzący
stado owiec. “Strażnik rodziny i stad" — toż to owczarek niemiecki stróżujący u furtki czy bobtail
czujnie obserwujący obejście. Psy z łatwością spełniają nie tylko te zadania, ale też wiele, wiele
innych. Pozwala nam to przypuszczać, że rozumiemy te zwierzęta z taką samą łatwością, jak one
pojmują, czego od nich oczekujemy. Ale czy naprawdę rozumiemy psy? Podejrzewam, że jednak
nie. Co więcej, powstaje pytanie, czy psy rzeczywiście rozumieją nas? I znów obawiam się, że
odpowiedź brzmi — nie.

Kiedy jednak zupełnie bezstronnie zastanowimy się, czym właściwie jest pies, łatwo zauważymy,
jak naiwne jest przypisywanie mu ludzkiego systemu wartości czy ludzkiego sposobu
rozumowania w postępowaniu. Ta książka ma za zadanie pomóc w zrozumieniu psa takim, jaki on
jest w rzeczywistości. Kiedy nauczymy się, jakie są psie motywacje, system wartości, dlaczego
postępuje tak, jak postępuje i w jaki sposób się uczy, wtedy nasze stosunki z czworonogim
przyjacielem staną się w pełni satysfakcjonujące. Niestety, nader często dbający o swoich
podopiecznych

właściciele są błędnie informowani o tym, jak mają postępować. Recenzowałem ostatnio książkę,
której autor zalecał używanie cienkiego, bambusowego pręta przy uczeniu psa chodzenia przy
nodze. Prętem tym należy uderzać psa po pysku, ilekroć spróbuje wysunąć się przed przewodnika.
Ten sam autor ma prostą receptę, jak oduczyć psa przyjmowania smakołyków od obcych. Otóż w
kawałek mięsa należy zawinąć ni mniej ni więcej tylko pinezkę, tak aby ostry szpikulec wystawał
nieco na zewnątrz. Kiedy pies spróbuje zjeść smakołyk, ukłuje się w nos! Z podobnym skutkiem
można użyć widelca. Ostre zęby wystające podstępnie ponad smaczny kąsek skutecznie mają
zniechęcić psinę do przyjmowania czegokolwiek do jedzenia od obcych. Na okładce tego dzieła
widnieją nazwiska wielce czcigodnych i zasłużonych kynologów, którzy poniewczasie odżegnują
się od jego treści. Książka jest atrakcyjnie wydana, a jej cena nader umiarkowana. Moją negatywną
recenzję pominięto milczeniem, a książka jest dostępna tak w sklepach, jak w bibliotekach. Jakże
wiele szkody ta ogólnie dostępna publikacja wyrządzi dbałym o psy właścicielom i ich
podopiecznym, którzy zechcą oprzeć się na “fachowej" literaturze!

Jako psi behawiorysta upatruję źródła większości problemów, jakie mają właściciele ze swoimi
psami, w fałszywym rozumieniu normalnego psiego zachowania. Zdarzają się, bez wątpienia, psy o
chwiejnej psychice i złym temperamencie, u których cechy te są uwarunkowane genetycznie, ale
ich liczba jest znacznie mniejsza niż wskazywałaby liczba eutanazji, dokonywanych z
wymienionych powodów. Nie zawsze też wina złych psich zachowań spoczywa jedynie na
właścicielu. Twierdzenie, że “nie ma głupich psów, są tylko źli właściciele" niekoniecznie musi być

prawdziwe.

Dlaczego psy objawiają czasem zaburzenia zachowania, które z pozoru wydają się być nie do
rozwiązania? Czytając tę książkę przekonacie się, jak wiele okoliczności trzeba wziąć pod uwagę
przed postawieniem diagnozy, czy to pies jest przebiegłym szelmą, czy też właściciel głupcem.

Książka podzielona jest na trzy części. Część pierwsza wyjaśnia zachowania psów i ich przyczyny.
Druga traktuje o najczęściej występujących zaburzeniach zachowania psów i sposobach ich
rozwiązywania. Część trzecia to łatwy w użyciu przewodnik dla tych, którzy mają kłopoty z
zachowaniem się ich podopiecznych. Jako właściciel, trener, wystawca i sędzia znam doskonale
blaski i cienie, jakie przynosi zajmowanie się trudnymi zwierzętami. Wiem też doskonale, że wiele
z tych problemów można rozwiązać, o ile uda się ustalić jakie są ich przyczyny. Tylko wtedy, gdy
rozumiemy w jaki sposób pies się uczy, będziemy w stanie nauczyć go prawidłowego reagowania
na nasze komendy, co zdecydowanie różni się od wpajania mu naszego systemu wartości. Aby
postępować właściwie, musimy spojrzeć na życie psa w ludzkim stadzie z jego punktu widzenia.
Innymi słowy musimy zacząć myśleć jak pies!

CZĘŚĆ l

CZYM JEST PIES?

1

POCHODZENIE PSA

W książce zapisów miałem zanotowane: poniedziałek, 9 rano — pani Gort z dwuletnim samcem
rottweilerem — agresywny w stosunku do ludzi. “Cóż za radosny początek nowego tygodnia" —
zdążyłem pomyśleć, a już usłyszałem zajeżdżający samochód. Zupełnie wtedy nie przypuszczałem,
jak ważny będzie ten przypadek dla dalszej mojej działalności. To on uświadomił mi, że w leczeniu
zaburzeń beha-wioralnych znacznie ważniejsze jest ustalenie przyczyn złego zachowania, niż
koncentrowanie się li tylko na objawach.

Kiedy wyszedłem, aby powitać moich pacjentów, uderzył mnie widok kruchej starszej pani, dobrze
po sześćdziesiątce, trzymającej się zderzaka i desperacko usiłującej utrzymać się na nogach. Od
razu zobaczyłem przyczynę tych rozpaczliwych wysiłków — w drugiej ręce trzymała smycz, na
której wisiał wielki, rozwścieczony rottweiler. Sytuację pogarszało to, że jego złość była
skierowana wyraźnie przeciwko mnie. Jednocześnie nawiedziły mnie dwie myśli “Czy ona będzie
w stanie go utrzymać" i “Czemu kobieta w jej wieku wybrała sobie tak dużego psa".

Żeby nie przedłużać tej historii nadmiernie — jakoś udało się psa opanować. Okazało się, że obecna
właścicielka nie tyle wybrała sobie takiego potwora, ile go odziedziczyła. Pani Gort była
gospodynią domową emerytowanego oficera. Rudi, bo tak nazywał się pies, był jego własnością.
Kiedy pan zmarł, zapisał swojej gospodyni w testamencie zarówno dom, jak i rottweilera. Zapisowi
testamentowemu towarzyszyła instrukcja, że Rudiemu nie może zbywać na niczym. Nie minęło
wiele czasu, a Rudi okazał się nieznośny. Pani Gort przypuszczała, że przydałoby mu się trochę
ćwiczeń. Ale kiedy tylko wstałem, by przygotować dla nas herbatę, Rudi szarpnął się tak, że pani
Gort znalazła się na podłodze razem z krzesłem. Stało się oczywiste, że jakikolwiek trening jest
ostatnią rzeczą, na którą miałby ochotę. Na szczęście pani Gort udało się utrzymać smycz,

nie

jestem bowiem wcale pewien, czy Rudi wstał z miejsca tak gwałtownie, aby pomóc przynieść mi
filiżanki. Mieliśmy tu do czynienia z sytuacją, kiedy po śmierci swego pana Rudi był jedynym
dorosłym samcem w domu. Z racji wieku i kondycji pani Gort nie była w stanie zapewnić mu
niezbędnej porcji codziennych ćwiczeń. Ponadto, stosując się do ostatniej woli właściciela,
staruszka zapewniała psu trzy razy dziennie porcję świeżego mięsa.

Zanim cokolwiek można było postanowić, Rudi musiał na powrót znaleźć się pod kontrolą.
Ograniczenie jego praw w domu i odebranie pewnych przywilejów miało prowadzić do
zaakceptowania przez niego nowych reguł postępowania. Pomóc miała jednocześnie wprowadzona
zmiana diety na mniej energotwórczą i niskobiałkową. Pewną sumę pieniędzy trzeba było wydać na
zaangażowanie doświadczonej w postępowaniu z psami osoby, która zapewniłaby psu codzienną
porcję ruchu, zabierając go na długie spacery. Miały one spożytkować nadmiar energii i dostarczyć
nowych bodźców psychicznych, rozpraszając nudę. Doradzane długie spacery miały na celu
ograniczenie nadmiernie rozwiniętego instynktu terytorialnego Rudiego i, według mojej opinii,
było znacznie sensowniej szym sposobem wydawania pieniędzy niż płacenie gigantycznych,
cotygodniowych rachunków u rzeźnika. (Wszystkie elementy mojej porady zostaną później
omówione dokładniej).

Ten nowy sposób postępowania z Rudim przyniósł spodziewane rezultaty w bardzo krótkim czasie.
Rudi stał się miłym, delikatnym w obejściu olbrzymem, jak zresztą większość przedstawicieli tej
rasy. Nie sądzę, aby podobnie dobre rezultaty udało się uzyskać, próbując konwencjonalnych
metod tresury ze znudzonym, przekarmionym i pełnym niespożyt-kowanej energii psem. Jedynym

rezultatem byłaby prawdopodobnie próba sił, z której wyszlibyśmy oboje, tak jak ja i pani Gort,
ciężko pogryzieni. Tego roku otrzymałem kartkę świąteczną od pani Gort ze zdjęciem Rudiego.
Stał na tylnych nogach przy kuchennym zlewie, najwyraźniej pomagając przy zmywaniu. Czyż nie
miało to znaczyć, że wreszcie udało się jej obłaskawić swego domowego samca! Rudi nie był psem
z natury agresywnym, on jedynie zachowywał się agresywnie i na tym polegał problem. Mam
nadzieję, że uda mi się uzmysłowić państwu różnice tych dwóch postaw. Lubię rottweilery i jestem
pewien, że ich fatalna opinia jest niezasłużona. Na takie a nie inne zachowanie się Rudiego miał
niewątpliwy wpływ fakt, że oddano mu przewodnictwo stada. Postępował on zatem tak, jak
powinien odpowiedzialny za stado przewodnik. Na pierwszy rzut oka mówienie o rodzinie jako o
stadzie może się wydawać dziwactwem, bowiem my, ludzie, postrzegamy to zupełnie inaczej. Psy,
jako zwierzęta z natury stadne, rodzą się z potrzebą bycia członkiem stada z zachowaniem całej
jego hierarchii. Tak też patrzą na rodzinę, w której przyszło im żyć.

Przodkowie

Aby w pełni zrozumieć zachowania psów, niezbędna jest znajomość zachowań gatunków, od
których się one wywodzą. Poznając wzorcowe zachowania, możemy sobie wyrobić jasny pogląd na
przyczyny takiego, a nie innego postępowania psów. Zdaję sobie przy tym sprawę, że choćby ze
względu na różnice rozmiarów przyjęcie założenia o wspólnym pochodzeniu doga niemieckiego i
chihuahua może wzbudzać niejakie opory. Istnieją dostatecznie pewne dowody na to, że pies
pochodzi od jednego gatunku, który żył na terenach Europy Północnej ponad dziesięć tysięcy lat
temu. To bynajmniej nie wyklucza możliwości, że współczesny pies mógł równolegle rozwinąć się
z innych, blisko spokrewnionych gatunków, prowadzących wędrowny tryb życia w innych
regionach. Choć współczesne psy domowe różnią się znacznie wielkością, to wykonane w 1937
roku przez E. Dahra pomiary czaszek psich wykazały, że niezależnie od rasy i wielkości stosunek
szerokości szczęki w najwęższym jej punkcie do jej długości jest stały. Co więcej, takie same
rezultaty otrzymał on mierząc czaszki psów z epoki kamiennej. Mierząc długość rzędu zębów
trzonowych i porównując ją z wysokością żuchwy uzyskał zbliżone rezultaty. Jego badania
dowodzą, że w okresie początkowego udomowiania psów ich wielkość była zbliżona, a ich wygląd
ulegał późniejszym zmianom w obrębie tego samego typu.

Podbudowaniu tej teorii może służyć także fakt, że mózgoczaszka wszystkich psów ma zbliżoną
objętość. Zatem różnica pomiędzy dogiem a chihuahua jest świadomie wykreowaną przez
człowieka różnicą wielkości i kształtu ciała. Skoro wszystkie psy wywodzą się od jednego
wspólnego przodka, zastanówmy się, który z dziś wolno żyjących gatunków ma posłużyć nam za
model do naszych behawioralnych obserwacji? Miałżeby to być (jak chce większość naukowców)
wilk czy może szakal? Szukając podobieństw pomiędzy psem a oboma tymi gatunkami,
dochodzimy do Wniosku, że jednak raczej wilk jest prawdopodobnym przodkiem. Przede
wszystkim wzór zębowy psa i wilka jest zbliżony, podczas gdy u szakala jest on różny od obydwu.
Znamienne, że kiedy w roku 1965 Fuller i Scott ustalili dziewięćdziesiąt wzorów zachowań psów,
aż osiemdziesiąt jeden było charakterystycznych też dla wilków. Dźwięki wydawane przez psy i
wilki są podobne, a wydawane przez szakale — różne od obydwu. Podobnie ma się rzecz z
zachowaniami stadnymi.

W świetle tych faktów wydaje się, że to właśnie wilk jest tym zwierzęciem, na którym powinniśmy
skoncentrować naszą uwagę.

Wilcze ścieżki

Wilki są zwierzętami stadnymi o silnie rozwiniętym poczuciu hierarchii stada. Wilk Alfa jest
przewodnikiem stada. Wbrew obiegowym opiniom nie utwierdza on swojej pozycji w stadzie
nieustannym okazywaniem agresji wobec pozostałych jego członków. To inne, słabsze
osobniki podbudowują jego autorytet nieustannym demonstrowaniem uległości. Oczywiście,
kiedy w stadzie pojawi się osobnik na tyle silny, że może zagrozić pozycji lidera, natychmiast
pojawia się agresja i rzecz cała kończy się walką. Ale są to nader rzadkie przypadki. Na ogół

stado żyje w harmonii i spokoju. Niejedno ludzkie skupisko mogłoby się wiele nauczyć
obserwując współdziałanie stada wilków w walce o przetrwanie. Badania nad zdziczałymi
psami wykazały, że ich sposób życia i wzory zachowania są niezwykle podobne do tych, jakie
występują u wilków. Kiedy na przykład samica wilka rodzi miot młodych, jednocześnie dwie
lub trzy inne w stadzie zaczynają produkować mleko, na wypadek gdyby naturalna matka
została zabita. U psów domowych stosunkowo często spotykamy się ze zjawiskiem ciąży
urojonej. Ostatnio spotkałem się z tym, że suka dobermanka zaczęła produkować mleko, gdy
kocica najbliższych sąsiadów urodziła młode. Zgoda — to nader rzadki przypadek, ale
dowodzi, jak silne są instynkty macierzyńskie u psów.
Wilki mają bardzo silny instynkt terytorialny. W walce o przeżycie każde stado broni zajętego
przez siebie terytorium. Wilki znakują jego granice kałem i moczem, pozostawianym w
punktach o strategicznym znaczeniu. Specyficzny zapach stada stanowi ostrzeżenie dla innych
stad czy pojedynczych osobników, że wkroczyły na obcy teren. Podobne zachowania przy
znakowaniu własnego terytorium możemy zaobserwować u psów, chociaż wydawać by się
mogło, że dostępność pożywienia powinna znieść konieczność obrony własnego terenu.
Zwykle wyprowadzamy nasze psy na spacery w miejsca uczęszczane przez ich większą liczbę i
od wczesnego wieku staramy się je socjalizować i na ogół nie mamy większych kłopotów z
poskromieniem instynktu obrony własnego terytorium przez psy. Jednak, kiedy dwa o silnej
osobowości psy spotkają się na terenie, który każdy uważa za własny, łatwo może dojść do
walki, zwłaszcza kiedy oba są głodne.
Postawa ciała wilka i psa są niemal identyczne. Jako właściciele nie mamy na ogół kłopotów z
odczytaniem mowy ciała naszego domowego ulubieńca. Orientujemy się kiedy jest zły,
zadowolony, kiedy nam się poddaje. Ale rzadko kiedy potrafimy prawidłowo odczytać subtelne
znaki, jakie wymieniają między sobą dwa psy. Zresztą często podkładamy pod nie własne, z
gruntu fałszywe interpretacje. Kiedy golden retriever macha
łagodnie nisko opuszczonym ogonem, dla większości ludzi oznacza to dokładnie to samo, co
wysoko zadarty ogon owczarka niemieckiego, szybko kiwający się na boki.
Fakt, że stykamy się z tak dużą liczbą ras, powiększa zamieszanie powstałe w wyniku błędnych
interpretacji psich zachowań. Mieszkając pod jednym dachem z golden retrieverem, który
radośnie macha ogonem, możemy być nieco zaskoczeni, kiedy ugryzie nas owczarek
niemiecki, którego próbowaliśmy pogłaskać, bo tak radośnie machał wysoko zadartym
ogonem.
Gdybyśmy znali primitywne wzorce zachowań byłoby jasne, że o ile pierwsza postawa jest
podyktowana poddańczą postawą i oznacza, jestem miły dla ciebie, ty bądź miły dla mnie", o
tyle druga, odstraszająca mówi — “nie podchodź bliżej, bo cię ugryzę". Jeszcze trudniej
odczytać mowę psa, który zgodnie ze standardem rasy ma obcięty ogon.
Nieliczne są takie zachowania psów, których nie spotykamy u ich dzikich kuzynów. Powstały
one, jak sądzę, w wyniku świadomych działań hodowców, którzy nader chętnie utrwalali
dziwne czy oryginalne cechy, jakie ujawniły się u szczeniąt w ich hodowli. Zachodzi
uzasadnione podejrzenie, że niektóre z tych wyprodukowanych przez człowieka ras
pozostawione same sobie nie mogłyby przeżyć w stanie dzikim. Prawa natury są być może
okrutne dla odmieńców, ale dzięki nim przeżywają osobniki najlepiej przystosowane. Nic nie
zmieni też faktu, że choćbyśmy nie wiem jak starali się wpłynąć na wygląd i psychikę
rozmaitych psich ras, i tak w ostatecznym rozrachunku okaże się, że drzemią w nich instynkty i
wzory zachowań dzikiego wilka.

2

JAK ROZWIJAŁA SIĘ

PSYCHIKA PSA?

Cykl życiowy każdego gatunku zwierząt podzielić można na określone fazy. U psa długość każdej z
tych faz można określić niemal co do dnia. Znajomość krytycznych faz rozwoju psa może pomóc
nam w lepszym zrozumieniu jego zachowań. Zdecydowanie zbyt często spotyka się psy, u których
zaburzenia zachowania wynikają z ignorancji hodowcy, czy później — właściciela. Psy urodzone w
dużych hodowlach, w których selekcjonuje się je pod kątem przyszłej kariery wystawowej, często
pozostają u hodowcy dłużej niż czternaście tygodni. Trzymane w kojcu zaczynają zdradzać objawy
kenelozy — choroby kenelowej. Trafiając w końcu do nabywcy jako psy kanapowe są tak
uciążliwe dla właściciela, że zupełnie nie spełniają pokładanych w nich oczekiwań. Mają ogromne
kłopoty w nawiązaniu kontaktu z człowiekiem i są wyjątkowo mało odporne na stresy. Znakomicie
natomiast czują się w towarzystwie innych psów. Wynika to stąd, że przebywając w kojcu
szczenięta takie miały zaburzoną fazę socjalizacji (8—12 tydzień). O ile nauczyły się w tym czasie
nawiązywać kontakt z innymi psami, o tyle nie miały szans na pełny, intensywny kontakt z
człowiekiem. Można powiedzieć, że są przesocjalizowane w stosunku do psów, a
niedo-socjalizowane w stosunku do ludzi.

Dla kontrastu producenci szczeniąt, którym zależy jedynie na szybkim obrocie, zabierają szczenięta
z gniazda bardzo wcześnie, w wieku czterech, pięciu tygodni. Maleństwa często są transportowane
w kiepskich, streso-twórczych warunkach do handlarzy, sklepów czy nowych domów. Takie
szczenięta tracą w swym rozwoju inny ważny okres, w którym przebywając z matką i rodzeństwem
uczą się typowych psich zachowań. One już nigdy nie nauczą się, co to znaczy być naprawdę psem.
Z takich szczeniąt wyrastają często osobniki nadmiernie agresywne, które zwyczajnie nie potrafią
współżyć z innymi psami. Są one też bardzo trudne w układaniu, gdyż nie nauczyły się od matki
prawidłowego reagowania na jej dyscyplinujące działania.

Okresy socjalizacji z psami i z ludźmi są niesłychanie ważne dla prawidłowego rozwoju charakteru
psa. Jednak wielu ludzi skłania się ku

składaniu wszelkich zaburzeń charakterologicznych psów na karb czynników genetycznych. Są
pewni, że skoro pies odziedziczył złe skłonności po którymś z rodziców, to żaden trening nie
pomoże. W większości przypadków jest to nieprawda. Natomiast powołanie się na czynniki
genetyczne to z reguły bardzo wygodny wykręt ze strony osób, które poproszono o pomoc w
układaniu trudnego psa, a które zupełnie nie wiedzą, jak się do tego zabrać.

Zdarzają się oczywiście przypadki, kiedy zaburzenia charakteru są odziedziczone po rodzicach, ale
znacznie częściej wywołane są one jakimiś wpływami środowiska zewnętrznego. Zachowanie suki
ma ogro-mny wpływ na rozwój charakteru szczeniąt według zasady “małpa widzi, małpa robi". Na
przykład dominująca nad członkami rodziny suka będzie warczeć na każdego, kto zbliży się do
szczeniąt. Te, kiedy podrosną, z łatwością przejmą wzór zachowania matki, co może być z
łatwością odczytane jako odziedziczona agresja. Jeżeli suka znajduje się niżej w hierarchii stada niż
TY — wtedy, uznając TWOJE przewodnictwo, nie będzie warczeć na ludzi, których TY
przyprowadzisz, aby podziwiali jej szczenięta. Trzeba pamiętać, że szczenięta pomiędzy czwartym
a siódmym tygodniem życia rozwijają się niezwykle intensywnie. W wieku siedmiu tygodni ich
mózg jest już tak rozwinięty, że łatwo uczą się biorąc przykład z innych.

Teoria wpływów środowiska na rozwój charakteru dopiero zaczyna zdobywać sobie szersze
uznanie, natomiast znaczenie kolejnych faz rozwoju szczenięcia zostało poznane i uznane wiele lat
temu. W roku 1963 Clarence Pfaffenberger opublikowała książkę pod tytułem “Nowa wiedza o
zachowaniu psa". We wstępie Pfaffenberger pisała:

“Życie rodzinne psów jest dla mnie czymś najbardziej interesującym w świecie zwierzęcym. Jest
ono prawie tak zajmujące, jak życie rodzinne człowieka. Podobieństwa są tak duże, że obserwując
zachowanie psów, a zwłaszcza szczeniaków, możemy najlepiej poznać i zrozumieć nasze ludzkie

modele zachowań.

Zachowania psa w stosunku do jego ludzkiej rodziny (właścicieli) bardzo przypominają
zachowanie dziecka wobec własnej rodziny. Wzajemne zachowania szczenięcia i suki bardzo
przypominają związki pomiędzy matką i niemowlęciem".

Ogólnie rzecz biorąc książka Pfaffenberger opisuje wysiłki autorki w kierunku wyselekcjonowania
szczeniaka, który w przyszłości miałby stać się idealnym psem przewodnikiem. Jednak jej badania
nad kolejnymi fazami rozwoju szczeniaka, przeprowadzone w końcu lat pięćdziesiątych, miały
daleko większe znaczenie.

Noworodek (0 do 13 dni)

W tym okresie, kiedy rozwijają się ich zmysły, szczenięta zaczynają żmudną naukę bycia psem.
Początkowo, kiedy nieporadnie pełzają po pudle, w którym przyszły na świat, ich zachowanie jest
zupełnie nie psie. W tych dniach szczenięta używają rozwijających się zmysłów do poznawania
otaczającego je świata drogą pozytywnych i negatywnych doświadczeń. Uczą się działać w sposób
właściwy swemu gatunkowi. Kiedy, na przykład, po dotarciu do ścianki kojca szczeniak próbuje się
na nią wspinać jak kot, kończy się to zawsze upadkiem na plecy. To negatywne doświadczenie
przekonuje psiaka, że nie może się wspinać jak kot. Kiedy natomiast w trakcie pełzania wokół
ścianek kojca szczeniaki wpadają na siebie, ten pierwszy, przypadkowy kontakt jest wstępem do
późniejszych zabaw miotowego rodzeństwa, choć początkowo kończy się raczej tym, że przytuleni
do siebie malcy zasypiają. To pozytywne doświadczenie prowadzić będzie w przyszłości do
typowych psich zachowań.

Faza psiej socjalizacji (14 do 49 dni)

Szczenięta swoim wyglądem i zachowaniem zaczynają coraz bardziej przypominać dorosłe psy, a
ich bezładne i nie skoordynowane działania stają się znacznie bardziej celowe. W
improwizowanych walkach używają danych przez Matkę Naturę, ostrych jak igły zębów, ucząc się,
jak mocno należy ugryźć, aby zadać ból. Czując ugryzienia dowiadują się, co to jest zadany ból.
Zadawanie i poznawanie bólu to jedna z przyczyn, dla których mleczne zęby są tak ostre. W tej
fazie rozwoju zęby nie służą do rozrywania mięsa, gryzieniu kości, zdobywaniu pokarmu, słowem
żadnej z form dorosłej aktywności psów. Mięśnie szczęk u szczeniąt są bardzo słabe,
niedorozwinięte i w tej fazie rozwoju malcy uczą się dopiero regulować i kontrolować siłę
ugryzienia. Głośny pisk ugryzionego w ucho brata jest sygnałem dla gryzącego, że chwyt był zbyt
mocny. Ostre odgryzienie, jakie otrzymuje w rewanżu jest niezłą lekcją, co to znaczy zbyt mocny
chwyt.

Kiedy faza ta ma się ku końcowi, matki zaczynają odstawiać szczenięta od piersi (czas, kiedy to
robią, jest sprawą osobniczą, gdyż niektóre suki są bardziej macierzyńskie od innych). Początkowo
suka pomrukuje na szczeniaka ostrzegawczo, a kiedy mimo to malec zabiera się do ssania, warczy,
patrząc przeszywającym wzrokiem. Może nawet stanąć nad przewróconym na grzbiet
szczeniakiem, który na ogół przypłaszcza się do ziemi, popiskując. Następnym razem po takiej
lekcji ostrzegawcze mruknięcie wystarcza już, aby zdyscyplinować malca.

Jest to jedna z dróg wpajania szczeniętom dyscypliny w tej fazie rozwoju. Niestety, wielu
niedoświadczonych hodowców uważa takie zachowanie matki za objaw szczególnej niechęci suki
do własnego dziecka lub wprost agresji, która zakończyć może się nawet zagryzieniem
niesfor-nego malca. Każda suka podejmuje ostre działania dyscyplinujące w stosunku do tego
szczeniaka, który przejawia szczególnie dominujący charakter. W zbędnej trosce o życie
szczeniaka nowicjusze potrafią nawet odizolować matkę od miotu lub oddzielić od reszty
“zagrożonego" malca. Niezwykle rzadko zdarza się, aby w tym stadium rozwoju suka zagryzła
swoje młode. Jest to natomiast niezwykle ważne, by wszystkie szczenięta pozostawały razem z
matką do końca tej fazy rozwoju. Tylko wtedy ich charakter ma szansę ukształtować się
prawidłowo. Nasza niewczesna interwencja w dyscyplinujące działania matki w stosunku do psiaka
o silnie dominującym charakterze zaowocuje w przyszłości rozlicznymi kłopotami
wychowawczymi, jakie sprawi on swemu właścicielowi.

Choć w tej fazie rozwoju najważniejsze jest, aby szczeniak nauczył się zachowania w stosunku do
innych psów, umiał regulować siłę ugryzienia i rozumiał znaczenie porządku sfory, nie można
zapomnieć o znaczeniu kontaktów z człowiekiem, jakie nawiąże w tym czasie.

Hodowca powinien często brać na ręce każdego szczeniaka, głaskać, delikatnie przewracać na
grzbiet, kontrolować stan oczu, uszu, łap, oglądać zęby, pielęgnować. W trakcie tych zabiegów
szczeniak nie tylko uczy się, że kontakty z człowiekiem są przyjemnym doświadczeniem, ale też
przeżywa, przynajmniej początkowo, lekki stres. Pozwala to na wykształcenie odpowiedniej
odporności na stres, niezbędnej w dorosłym życiu. Ze szczeniąt, które w tej fazie rozwoju miały
zapewnione zarówno ciepło i bezpieczeństwo opieki matczynej, jak i przyjemność kontaktu z
człowiekiem, wyrastają na ogół prawidłowo przystosowane do życia psy.

Faza socjalizacji z człowiekiem (7 do 12 tygodni)

Nauczywszy się w poprzednich fazach rozwoju jak być psem, szczenięta muszą teraz nauczyć się,
jak przystosować się do życia wśród ludzi. Najlepiej, aby szczeniak zmieniał dom tuż po
ukończeniu siedmiu tygodni. Odpowiedzialny hodowca, mając szczenięta w tym wieku, powinien
skontaktować się z doświadczonym trenerem psów lub behawiorystą, który przeprowadziłby testy
charakteru wszystkich szczeniąt w miocie.

Niestresujące, przeprowadzone w tym wieku testy pozwolą określić temperament i przyszły
charakter malca. Pewna wiedza na ten temat pozwoli wybrać odpowiedniego szczeniaka zgodnie z
oczekiwaniami przyszłych właścicieli. Testowane są dziedziczne predyspozycje, odmienne u
różnych szczeniąt. Testy przeprowadzone w późniejszym wieku mogą dać wynik zafałszowany
wpływami środowiska. Rzadko zdajemy sobie sprawę, jak ważna może być rola hodowcy we
właściwym doborze pary szczeniak — przyszły właściciel. Zatraciłem już rachubę, ilu właścicieli
odpowiedziało mi, że to nie oni wybrali sobie szczeniaka, ale to on sobie ich wybrał. Kiedy tylko
przyjechali obejrzeć szczenięta, on wybiegł im na spotkanie, rozpychając po drodze miotowe
rodzeństwo. Gdyby nabywcy zapytali hodowcy, powiedziałby im, że ten szczeniak był zawsze
pierwszy przy misce i wyrósł na większego i mocniejszego niż reszta rodzeństwa, ponieważ to on
ssał zawsze z najlepszego sutka. Hodowca świetnie wie, że ten właśnie szczeniak ma najbardziej
niezależny, dominujący charakter.

Ten samodzielny wybór właściciela jest pierwszą z wielu decyzji, jakie w przyszłości podejmie za
swoich państwa taki silnie dominujący szcze-niaczek. Uważam, że powinno być odwrotnie.

Większość z nas zdaje sobie sprawę, że nie należy wybierać najmniejszego, nieustannie
skamlącego szczeniaka, który siedzi wciśnięty gdzieś w róg kojca, zupełnie ignorowany przez
resztę rodzeństwa. Niejeden jednak ulegnie odruchowi litości, decydując się na kupno takiej
“sierotki". Mało kto zdaje też sobie sprawę, co go czeka z pieskiem, który sobie sam wybrał
właściciela. Gdy chcesz mieć miłego, niekłopotliwego i łatwego w prowadzeniu towarzysza,
wybierz szczeniaka kontaktywnego, ale nigdy zbyt ofensywnego i pewnego siebie.

Idealnie byłoby, aby wszystkie szczenięta były sprzedawane według poniższego, nieco utopijnego
schematu. Hodowca, po przeprowadzonej z nabywcą rozmowie decyduje, czy chce aby jego
szczenię trafiło do tego człowieka. Następnie, dowiedziawszy się, jakie są warunki domowe i
charakter pracy przyszłego właściciela, hodowca sam wybiera szczenię, które jego zdaniem
najlepiej sprosta stawianym mu oczekiwaniom. Niestety nie żyjemy w idealnym świecie. Zbyt
wielu hodowców produkuje szczenięta wyłącznie dla pieniędzy, nie interesując się ich dalszym
losem.

Przez lata opracowywano różne testy psychiczne, pozwalające określić przyszły charakter
szczeniaka i jego przydatność do pracy, jaką powinien wykonywać. Pfaffenberger przedstawia
testy pomocne przy wyborze idealnego psa przewodnika. W 1975 roku William E. Campbell
wymyślił testy mające pomóc w wyborze psa najlepiej nadającego się do codziennego życia z
rodziną. Wszyscy hodowcy, poważnie traktujący swoje zajęcie, powinni je znać i stosować.

Nie ma potrzeby zaznaczać, że testy powinna wykonywać osoba znająca je dobrze, możliwie obca
dla szczeniąt. Testowany szczeniak powinien znaleźć się w obcym sobie pokoju sam na sam z
przeprowadzającym test, tak aby obecność rodzeństwa nie dodawała mu pewności siebie. Testy

powinny mieć miejsce w porze największej aktywności szczeniąt.

Sprawdzają one pięć różnych typów zachowań, które są następująco punktowane:

Bardzo dominujący

l punkt

Dominujący

2 punkty

Uległy

3 punkty

Bardzo uległy

4 punkty

Niezależny

5 punktów

Szczeniaki, które otrzymały w punktacji głównie jedynki, są szczególnie predystynowane do pracy
psów stróżujących lub policyjnych. Wymagają one doświadczonego przewodnika. Nie zawsze psy
o takim charakterze

mają fizyczne warunki do podjęcia tego rodzaju zadań — sądzę, że nawet dzo dominujący
chihuahua będzie zmuszony pozostać nieodkrytym icyjnym talentem. Szczeniaka o takim
charakterze pod żadnym pozo-rem nie można sprzedać komuś, kto nie ma żadnego doświadczenia
w postępowaniu z psami. Pies, który zaliczył testy na jedynki i na dwójki, nawet z przewagą
dwójek, jest ciągle jeszcze niezłym materiałem na psa pracującego.

Te szczeniaki, które otrzymały dwójki i trójki, ale głównie dwójki, mogą być dobrymi psami dla
rodziny, choć nie dla każdej. Lepiej, aby

nie było tam dzieci, a przyszli właściciele mieli pewne doświadczenie wpostępowaniu z psami. Te,
które otrzymały głównie trójki, mogą być etnymi towarzyszami zabaw, nawet dla młodszych
dzieci. Te, które oceniono na trójki i czwórki, wymagają wrażliwych i spokoj-nych właścicieli.
Zwierzę z przewagą czwórek łatwo może stać się agresywnym tchórzem.

Pies, który otrzymał głównie piątki, znakomicie zniesie warunki dużej hodowli, natomiast
nieszczególnie nadaje się na przyjaciela rodziny.

Testy należy przeprowadzić następująco:

Test 1: Predyspozycje stadne / towarzyskość

Szczeniak powinien znaleźć się na podłodze, pośrodku pokoju, w którym przeprowadzany jest test.
Osoba prowadząca test powinna zwrócić uwagę szczeniaka na siebie i zachęcić go, aby podszedł.
Szybkość reakcji, zachowanie i postawa jaką szczeniak przyjmuje podchodząc do człowieka, jak
się wobec niego zachowuje — wszystko to ma wpływ na punktację.

Szybko, z podniesionym ogonem przychodzące szczenię, które podskakuje i podgryza ręce
testującego, otrzymuje l punkt. To, które podchodzi niepewnie z podwiniętym ogonem, poddańczo
posikując, otrzymuje 4. Natomiast taki piesek, który zupełnie ignoruje obecność człowieka, zajęty
swoimi sprawami otrzymuje 5 punktów.

Test 2: Chęć towarzyszenia człowiekowi

Kiedy udało się skłonić szczeniaka, by podszedł lub przynajmniej podążał w kierunku
prowadzącego test, ten powinien zrobić kilka kroków do tyłu i obserwować, czy szczeniak chętnie
mu towarzyszy. Bardzo dominujący szczeniak pójdzie za nim chętnie, plącząc się pod nogami, a
nawet próbując chwycić zębami za stopę. Bardzo uległy, delikatnie popchnięty pójdzie za
przewodnikiem, przewracając się na plecy za każdym razem, gdy ten się zatrzyma, aby go
pogłaskać. Niezależny zajmie się swoimi sprawami ignorując zaproszenie do spaceru.

Test 3: Pozbawienie swobody ruchu

Osoba testująca przewraca szczeniaka delikatnie na grzbiet i unieruchamia go na około trzydzieści
sekund. W tym teście przyznawane są punkty od jednego do czterech, w zależności od tego, jak
energicznie malec protestuje przeciw tej pozycji. Jeden będzie wyrywał się próbując ugryźć
trzymającego (1), inny powstrzyma się od gryzienia, jeszcze inny będzie protestował leciutko lub
pogodzi się z przemocą, liżąc ręce trzymającego.

Test 4: Reakcja na gesty dominacyjne

Często zdarza się nam widzieć spotkanie dwóch obcych psów, zdawałoby się równych siłą. Po
chwili zastanowienia jeden z nich kładzie łapę lub opiera podbródek na kłębie drugiego.
Widywaliśmy zapewne obydwa możliwe warianty rozwiązania tej sytuacji, w której jeden z psów
wykonał typowe gesty dominacyjne. W pierwszym wariancie drugi uznał się za słabszego i psy
rozeszły się spokojnie. W drugim — uznał, że jest równie silny i spotkanie zakończyło się walką.
Test ma sprawdzić reakcje szczeniaka na gesty dominacyjne. Osoba testująca głaszcze malca po
głowie, następnie schodzi ręką w dół i zatrzymuje dłoń na kłębie na około trzydzieści sekund. Jeden
punkt otrzymuje szczeniak, który zacznie protestować, powarkując i starając się wywinąć. Bardzo
uległy (4 punkty) prawdopodobnie posiusia się trochę, przypadając do ziemi. Niezależny, podobnie
jak w poprzednich testach, zignoruje całą procedurę (5 punktów).

Test 5: Pelna dominacja przez podniesienie do góry Podobnie jak w teście 3 przyznajemy punkty
od l do 4, gdyż, jak przekonamy się za chwilę, szczeniak jest pozbawiony możliwości wykazania
się niezależnością. Osoba testująca podnosi delikatnie szczeniaka na około trzydzieści sekund,
splatając mu dłonie pod brzuszkiem. Taki chwyt stawia osobę testującego w pozycji absolutnego
dominanta. W zależności od stopnia poddania przyznajemy punkty od l do 4.

Siedmiotygodniowy szczeniak przypomina niemal nie zapisaną kartę, tak niewielki jest zespół
zachowań nabytych. W tym wieku ich reakcje odzwierciedlają głównie odziedziczone skłonności.
Późniejsze doświad-czenia oraz wpływy środowiska ukształtują ostatecznie temperament psa.
Testy przeprowadzone w siódmym tygodniu życia pozwolą hodowcy Z dużą dozą
prawdopodobieństwa określić przyszły charakter malca i wybrać dla niego odpowiedni dom.

Kiedy szczeniak znajdzie się w nowym domu, jego kontakty z domownikami, obcymi ludźmi,
gośćmi powinny być tak sympatyczne, jak to tylko możliwe. Nowi właściciele powinni unikać, jeśli
to możliwe, zbyt ostrego karcenia malca zarówno krzykiem, jak i wymierzaniem zbyt mocnych kar
fizycznych. Pomiędzy ósmym a jedenastym tygodniem szczeniak poznaje uczucie strachu. Toteż,
jeśli w tym okresie doświadczy zbyt silnego strachu lub bólu, stanie się nadmiernie lękliwy i
wyprowadzenie go z tego stanu może być bardzo trudne. Nowy właściciel musi bardzo delikatnie
traktować malca w tej fazie rozwoju, chroniąc go przed wszelkiego rodzaju urazami. W tym okresie
warto udać się z malcem do lekarza weterynarii nie w celu dokonania jakiegokolwiek
nieprzyjemnego zabiegu, ale po to tylko, aby lekarz obejrzał go po przyjacielsku. W trakcie takiej
wizyty warto dać pieskowi jakiś smakołyk, a potem spokojnie udać się do domu. To bardzo ważne,
aby ten pierwszy kontakt z weterynarzem, którego psy na ogół nie darzą sympatią, odbył się w
takich bezstresowych warunkach.

Faza ustalania hierarchii (12 do 16 tygodni)

Mniej więcej w tym wieku psiak przestaje być szczeniakiem, a staje się młodym dorosłym. Czuje
się już zadomowiony w swoim nowym otoczeniu. Często nadmiernie zażywa wolności i otrzymuje
przywileje, których nie miałby nigdy pozostając w gnieździe z matką i rodzeństwem, lub żyjąc w
stadzie dzikich czy zdziczałych psów. Patrząc z naszego, ludzkiego punktu widzenia, wciąż
postrzegamy takiego dwunaste- czy szesnastotygodniowego psa jako szczeniaka i tolerujemy w
jego zachowaniu rzeczy, których nigdy nie zaakceptowali byśmy u dorosłego psa. Zupełnie
zapominamy o tym, że psy rozwijają się znacznie szybciej niż ludzie. A przecież — skoro nie
akceptujemy zuchwałości dziesięcio- czy dwunastolatka, nie powinniśmy zatem tak łatwo
zezwalać na nią podrastającym szczeniakom.

Tę fazę rozwoju nazywa się często fazą ząbkowania — zmiany zębów. Charakteryzuje się ona
nieodmiennie gryzieniem wszystkiego, co popadnie. Psiak w tym okresie zaczyna czuć się coraz
bardziej pewny siebie i próbuje ustalić wstępnie hierarchię stada, w którym się znalazł.

Dr Ian Dunbar z Kalifornii próbował ostatnimi laty ustalić, w jaki sposób przebieg socjalizacji z
psami i z ludźmi szczeniąt w wieku między dwunastym a osiemnastym tygodniem życia wpływa na
późniejsze zachowania dorosłego psa. Jego doświadczenia obejmowały wizyty szczeniaka w psim
przedszkolu, gdzie małe psy uczyły się opanować lęk na widok tych dużo większych. Duże zaś

uczyły się zachowywać delikatnie w obecności małych. Program przedszkola obejmował
wprowadzenie szczeniaków w sytuacje, z jakimi przyjdzie im się zmierzyć w dorosłym życiu, jak
choćby lekarska kontrola pazurów, oczu, uszu czy gruczołów okołoodbytowych. Cała rodzina, nie
wyłączając dzieci, była zapraszana do udziału w takich przedszkolnych spotkaniach. Właściciele
uczyli się jak sprawić, by psiak reagował na ich komendy — chodź, stój itd. Psia młodzież uczyła
się natomiast przebywania z dziećmi. Tymi nad wyraz ruchliwymi, obdarzonymi piskliwymi
głosami istotami, z którymi nigdy nie wiadomo, co też im strzeli do głowy, i nigdy nie wiadomo —
czy już się trzeba bać, czy może bronić się.

Okres pomiędzy dwunastym a osiemnastym tygodniem wybrano z następujących powodów:

1. Lekarz weterynarii nie zgodzi się, aby młodszy niż dwunastotygod-niowy szczeniak stykał się z
innymi psami, ze względu na kwarantannę poszczepienną.

2. Kiedy szczeniak ukończy osiemnaście tygodni, w jego organizmie zachodzą znaczące zmiany. U
samców rośnie poziom testosteronu. Zmienia się nie tylko ich nastawienie do innych psów, ale i
nastawienie innych psów do nich. To naturalne — przestają być szczeniakami.

Takie przedszkolne klasy dla podrastających szczeniąt są już znane także w Anglii i doradzałbym
wszystkim, którzy mają niewielkie doświadczenie w wychowaniu szczeniąt, aby skorzystali z
możliwości udziału w takich zajęciach. Wyniki badań dowodzą, że ze szczeniąt, które uczęszczały
do psich przedszkoli, wyrastają psy znacznie łatwiejsze w prowadzeniu. Bardzo rzadko wdają się
one w walki z innymi psami, nie przejawiają agresji w stosunku do ludzi i są znacznie lepszymi
pacjentami, gdy zajdzie potrzeba interwencji weterynaryjnej.

Faza ucieczek (4 do 8 miesięcy)

Skłonność do ucieczek można by określić jako zew wolności. W tym okresie pies, który do tej pory
posłusznie reagował na wołanie i szybko wracał do właściciela, kiedy usłyszy swoje imię,
zatrzymuje się, zawiesza wzrok gdzieś w przestrzeni, by w końcu pójść w przeciwną stronę.

Wśród dzikich zwierząt jest to zupełnie normalne zachowanie. Znaczy to tyle, że młody samiec lub
samica zaczyna rozglądać się za odpowiednim partnerem seksualnym (mniej więcej w tym czasie
młode samice mają pierwszą cieczkę) lub postanawia zwiedzić okolicę na własną rękę. Ta faza
rozwoju odpowiada wiekowi czternastu, szesnastu lat u ludzi. Nie znaczy to wcale, że pies ucieka
stale przez cztery miesiące. Na ogół trwa to kilka dni, czasami miesiąc, zawsze w tych granicach
czasowych. Dalsze, głęboko zakorzenione kłopoty z przychodzeniem psa na wołanie mogą
wynikać wtedy, gdy odkryje on, że nieposłuszeństwo może być świetną zabawą. Nader zabawne
może okazać się spotkanie i pogonienie zająca czy wyjedzenie kanapek, niebacznie
pozostawionych przez odpo-czywającą na pikniku rodzinę. W końcu atrakcją może być spotkanie
młodej chętnej do figli suczki, z którą można ganiać się po parku. Kiedy po dwóch godzinach takiej
pysznej zabawy winowajca natknie się na wściekłego, nie kryjącego swego zdenerwowania
właściciela, trudno się dziwić, że uzna go za zdecydowanie mniej atrakcyjnego od przeżytych
dopiero co przygód. Powrót do nieprzyjaźnie nastawionego właściciela skojarzy się na długo z
przykrością, a ucieczka, prawem kontrastu — z przyjemnością. Wiedząc o tym naturalnym
instynkcie, właściciele psów powinni w tym okresie zwracać szczególną uwagę na zachowanie
swoich podopiecznych. Kiedy zauważą skłonność do nagłego znikania na dobrze sobie znanym
terenie, mogą kontynuować spacery po tym samym terenie, ale na dłuższej smyczy. Mogą też
chodzić na spacery w miejsca dotąd psom nie znane. To drugie rozwiązanie wzmocni więzi w
stadzie i, jak przekonamy się w rozdziale trzecim, będzie stanowiło znakomitą wskazówkę dla psa,
że to właśnie właściciel jest przewodnikiem stada.

Okres dojrzewania (6 do 14 miesięcy)

W organizmie psów i suk zachodzą w tym okresie duże zmiany hormonalne. Reakcje organizmu na
te zmiany są u psów osobnicze, podobnie jak to jest u dojrzewających ludzkich nastolatków.
Niektóre nastolatki mają pryszcze, inne irracjonalne problemy emocjonalne. Zdarzają się, choć nie
często, tacy, którzy przechodzą ten trudny okres niemal niezauważalnie. Ci z nas, którzy mają
własne dzieci, wiedzą świetnie jak trudny i skomplikowany jest dla naszych dzieci ten okres

hormonalnych zmian. Wiemy też doskonale, jak ciężki i frustrujący jest ten okres dla nas,
rodziców.

Dla psów okres dojrzewania jest tak samo trudny. Kiedy ciało zmaga się z ustawieniem nowej
równowagi hormonalnej, pojawiają się efekty uboczne. Niektóre zmiany w zachowaniu mogą
nawet przestraszyć właścicieli. Klasycznym przykładem jest odmienna niż dotąd reakcja psa

na

rzeczy dobrze mu znane. Coś, obok czego przechodził obojętnie, wzbudza w nim teraz złość,
agresję lub strach. Niewłaściwa reakcja właściciela na te anomalie zachowania może w dużym
stopniu zaważyć na charakterze dorosłego psa. Kiedy na przykład pies zaczyna szczekać na
doskonale sobie znane krzesło, które przesunięto w nieco inne miejsce, właściciel nie powinien
zachęcać go, nawet łagodnie, do podejścia i sprawdzenia co to jest. Jeszcze większym błędem
będzie wręcz zmuszenie psa, aby podszedł do obiektu wzbudzającego lęk, bo na całe życie może
mu pozostać uraz, kojarzący to konkretne krzesło z czymś przerażającym. Błąd polega tu na
połączeniu ośmielania zwierzęcia z jednoczesnym nagrodzeniem (“Choć tu, zobacz, dobry
piesek"). Znacznie rozsądniej uczyni właściciel ignorując fanaberie psa. Powinien usiąść na krześle
ze słowami “nie zachowuj się jak durny pies" i spokojnie poczekać co będzie. Po paru chwilach pies
skojarzy “och, to tylko to krzesło, nie zorientowałem się, bo je przestawiono" i spokojnie podejdzie
do mebla.

Reakcja właściciela na irracjonalne zachowania dorastającego psa może ukształtować wzór
zachowania w całym dorosłym życiu. Może być pewien, że osiągnie skutek odwrotny od
oczekiwanego i to zarówno w postępowaniu z psem, jak i nastolatkiem, starając się dodawać mu
odwagi, stwarzać cieplarniane warunki i usuwać wszelkie przeszkody. Z drugiej strony równie złe
skutki przyniesie karanie za takie zachowania. Trzeba pamiętać, że w okresie dojrzewania niewiele
jest logiki w postępowaniu młodzieży. Swoim zachowaniem właściciel musi upewnić psa, że jego
młodzieńcze brewerie nie będą w żaden sposób nagradzane. Jeśli jednak dziwne zachowanie psa
powtarzać się będzie przez kilka dni z rzędu, trzeba się zastanowić, czy nie kryją się za nim inne niż
dojrzewanie przyczyny.

Wiek dojrzały (l do 4 lat)

Mniej więcej do czterech miesięcy fazy rozwoju szczeniąt różnych ras pokrywają się. Później
pojawiają się pewne różnice. Generalnie psy małych ras wchodzą w poszczególne fazy nieco
szybciej niż dużych. Okres dojrzewania aż do osiągnięcia pełnej dojrzałości trwa od roku do
czterech lat w zależności od rasy i wielkości psa.

Wraz z osiągnięciem pełnej dojrzałości pojawia się potrzeba przewartościowania hierarchii stada.
W tym okresie pies ustala swoją pozycję w stadzie raz na zawsze. (Posiadacze dorosłych psów nie
powinni przerywać lektury w tym miejscu, rozdziały 3, 5 i 6 przekonają ich, że zmiana hierarchii
stada jest jednak możliwa bez konieczności użycia siły). Jeśli pies ustalając wstępnie swoje miejsce
w stadzie (między dwunastym

a szesnastym tygodniem) zajął dość wysoką pozycje, może w późniejszym okresie, oczywiście
zależnie od temperamentu, podjąć próbę przejęcia przewodnictwa stada. Jego zachowanie może
być nawet agresywne w stosunku do właściciela. Czy i jak ta walka się rozegra, zależy w równej
mierze od psychiki psa, jak i postępowania właściciela.

Niektóre psy przejawiają czynne odruchy obronne, inne zaś bierne. Te o odruchach aktywnych
poprą swoją walkę o zmianę pozycji agresją. Psy o odruchach biernych przyjmą konieczność
współzawodnictwa głupim, szczenięcym zachowaniem lub od razu podporządkują się (Rozdział
14). Jeśli właściciel psa, zwłaszcza którejś z ras stróżujących czy obroń-czych, zezwolił na zajęcie
wysokiej pozycji w stadzie i nagle, w jakiejś określonej sytuacji spróbuje go sobie
podporządkować, nie może być zdziwiony, że spotkał się z agresją ze strony swego podopiecznego.
W stadzie wilków Alfa (przewodnik) utrzymuje w stałej dyscyplinie wszystkich niżej stojących
członków stada, pilnując starannie, aby nie dostały się im nienależne przywileje. Nie znaczy to
wcale, że jest on agresywny — to raczej jego pozycja w stadzie zmusza go do agresywnego
działania. Zachowanie twojego psa w okresie osiągnięcia dojrzałości będzie wynikało z jego
doświadczeń w poprzednich fazach rozwojowych oraz ze świadomości, na jak wiele mógł sobie do

tej pory pozwolić. Ten rozdział miał uświadomić właścicielom psów, że suma doświadczeń, jakie
zbierze ich pupil w kolejnych fazach rozwoju, da mu jasny pogląd na własną pozycję w stadzie w
chwili osiągnięcia dojrzałości. Następne rozdziały mogą pomóc tym, którzy mają kłopoty z
dorosłymi już, agresywnymi psami.

3

MIEJSCE PSA

W LUDZKIM STADZIE

Jak pisałem w poprzednich rozdziałach, wszystkie psy, niezależnie od wielkości i budowy ciała,
mają te same wzorce zachowania w poszczególnych fazach rozwoju, jak ich dzicy przodkowie.
Przez lata jednak wzorce te zostały zamaskowane tak skutecznie, że niemal niemożliwe stało się ich
prawidłowe rozpoznanie. Powstało wiele różnych ras, które zaspokoić mają odmienne oczekiwania
szerokiej rzeszy miłośników psów. Posiadanie psa stało się modne. Doszło do tego, że za
obowiązujący model pełnej rodziny zaczęto uważać rodzinę z dwójką dzieci, posiadającą dom,
samochód i psa. Większości z tych ludzi mogłaby nie przypaść do gustu wiadomość, że słodki,
mały pudełek smacznie śpiący na ich kolanach kryje w sobie instynkty dzikiego zwierzęcia. Być
może nie akceptowaliby go wówczas tak łatwo jako członka swojej rodziny.

W rezultacie trwającego przez setki lat udomowienia pies stał się, generalnie mówiąc, zwierzęciem
podporządkowanym człowiekowi. Jednak, jak wynika z dotychczasowej lektury, nawiązanie
ścisłego kontaktu z psem, który w fazie socjalizacji (do 14 tygodnia życia) miał niewielką styczność
z człowiekiem, jest trudne, a niektórzy twierdzą, że wręcz niemożliwe. Nie ulega wątpliwości, że
wzajemne zrozumienie pomiędzy psem i człowiekiem nie jest wrodzone. Jest nabyte, wdrukowane
we wczesnym szczenięctwie. Wczesna socjalizacja oraz fakt, że człowiek jest istotą dwunożną, o
postawie wyprostowanej, stawia go automatycznie w pozycji zwierzęcia dominującego i ułatwia
utrzymanie kontroli nad psem. Zdarza się jednak, że traci on tę kontrolę, stając się właścicielem psa
kąsającego dłoń, która go karmi.

Jeśli pominiemy różnice wyglądu różnych ras i spojrzymy na psa jako na zwierzę o
odziedziczonych instynktach, staje się jasne, jak powstają takie sytuacje. Analiza socjalnej
struktury wśród wilków, zdziczałych psów i, na koniec, udomowionych psów wskazuje, że mamy
do czynienia ze zwierzętami stadnymi. Dla prawidłowego funkcjonowania struktury socjalnej
każdego stada niezbędna jest obecność osobnika Alfa (przewodnika). Dla członków stada wilków
czy zdziczałych psów zrozumienie praw stada nie przedstawia większej trudności, gdyż w
ustabilizowanej strukturze stada każde zwierzę ma swoje określone miejsce. Im wyższa jest jego
pozycja w stadzie, tym większe ma on przywileje. Wszystkie zwierzęta w stadzie rozumieją mowę
ciała i znaczenie poszczególnych sygnałów. Kiedy niższy rangą uzurpuje sobie któryś z
zarezerwowanych dla osobnika Alfa przywilejów, wystarczy jedno spojrzenie, aby przywołać go
do porządku. Okazuje się, że w przypadku psów udomowionych sam fakt, że przyszło im żyć w
mieszanych, psio-ludzkich, stadach często komplikuje sytuacje. My, ludzie, próbujemy wpoić
psom nasz system wartości. One jednak nie są w stanie przekroczyć progu psiego pojmowania i
akceptują wyłącznie własny system wartości. Na ogół udaje się nam wszystko zagmatwać na tyle,
że aż dziw, jak psy są w stanie w ogóle nauczyć się żyć z tak dla nich nielogicznymi istotami.

Jeśli uświadomimy sobie, jakie prawa i przywileje przynależą w stadzie osobnikowi Alfa i
porównamy je ze stosunkami, jakie panują pomiędzy niektórymi z nas a naszymi psami, stanie się
jasne, w którym miejscu załamuje się system porozumienia między gatunkami, czego wynikiem
jest posiadanie niekiedy nieznośnych i nieposłusznych psów.

Wielu moich klientów opowiada mi o tym, że ich psom wolno wskakiwać na sofę czy fotel, by być
blisko pana, gdy ten ogląda telewizję. Większość tych psów sypia w łóżku lub przynajmniej
wskakuje tam na poranne pieszczoty. Niemal wszystkie mają przy tym własne posłanka do spania.
Większość z nich również w ciągu dnia ignoruje przeznaczone im posłania, wybierając sobie na
odpoczynek jakieś zupełnie inne miejsce, choćby pod kuchennym stołem czy na krześle w pokoju.
Moi klienci, pytani, czy posłania te są wygodne, przypuszczają, że tak, choć nigdy ich sami nie
próbowali.

Osobnik Alfa może spać tam, gdzie chce, lecz nikomu nie wolno spać w jego łóżku

Jeśli w tych rodzinach miejsce psa do spania jest nietknięte, a on sypia, gdzie tylko zechce, to kto
tam jest osobnikiem Alfa. Dla psów, jako dla drapieżników, pożywienie ma pierwszoplanowe
znaczenie nie tylko dla przetrwania, ale też dla funkcjonowania hierarchii stada. Mąż klientki, która
odwiedziła mnie ostatnio, pracował w dziwnych godzinach. W zależności od tego, jak ułożyła mu
się praca, wieczorny posiłek jadali raz o piątej po południu, raz o siódmej. Ich pies otrzymywał swój
posiłek zawsze o szóstej. Pani nie mogła zrozumieć, dlaczego pies nigdy nie żebrał przy stole, kiedy
jedli wcześniej, natomiast zawsze dopominał się o jedzenie, gdy obiad był późno, już po porze
karmienia, mimo że nigdy nic przy stole nie dostał.

Osobnik Alfa ma prawo do najlepszych kąsków i je pierwszy. Reszta stada zadowolić się musi tym,

co pozostawi, a i to tylko do czasu, gdy zdecyduje się zjeść coś jeszcze

Kiedy rodzina siadała do posiłku pierwsza, pies — choć głodny — instynktownie wiedział, że musi
poczekać na resztki. Kiedy pies jadł pierwszy, instynkt podszeptywał mu, że jako ważniejszy ma
również prawo do pozostałych resztek, to znaczy do posiłku, który spożywała rodzina (patrz
również pilnowanie pożywienia, rozdział 13).

Przeciąganie szmaty, starego paska, zabawki (wiele takich zabawek pojawiło się na rynku) — to
jedna z najpopularniejszych zabaw z młodymi psami. Na ogół, zachwyceni zaangażowaniem i
zajadłością naszego pupila, a także w poczuciu własnej przewagi fizycznej, pozwalamy mu wygrać
w tej nierównej próbie sił. Nieco brutalne siłowanie się także bywa atrakcyjną zabawą dopóki
malec, rozzuchwalony, nie zacznie kąsać zbyt mocno naszych rąk ostrymi ząbkami.

Polujące drapieżniki mają gięboko zakorzeniony instynkt unikania zranienia, toteż ustalanie

stosunków dominacji-podporządkowania następuje na ogól w zabawie

Nie można uczyć szczeniaka, że zajadłe, połączone z szarpaniem warczenie przynosi zwycięstwo.
On nie wie, że zaangażowawszy się w nieco brutalną zabawę, świadomie pozwoliliśmy mu wygrać.

Często klienci opowiadają mi o tym, że ich psy wyprzedzają ich na schodach i na podeście, z głową
zwróconą w kierunku pana, oczekują aż ten wespnie się na górę. Patrząc na ogół pod nogi, rzadko
rozmyślamy nad takim zachowaniem i ledwie je zauważamy. A jak ta sprawa wygląda z punktu
widzenia psa?

U psowatych i wilków osobnik słabszy okazuje szacunek silniejszemu podchodząc ze spuszczoną
głową i unikając jakiegokolwiek kontaktu wzrokowego.

Dla psa drzwi wejściowe mają zasadnicze znaczenie — stanowią wejście do gniazda. Korytarz przy
drzwiach jest zazwyczaj wąski. Zdecydowanie

W życiu codziennym stado ma obowiązek okazywać szacunek przywódcy

za często słyszę o tym, jak to pies przepycha się w takim korytarzyku, wyprzedzając właściciela w
drodze do drzwi. Na ogół kładzie się to na karb podniecenia psa procedurą wchodzenia do domu.
Często taka opowieść wiąże się z historyjką o tym, jak ten pies jest leniwy. Ułożywszy się w
drzwiach kuchni lub innym ruchliwym miejscu, ani drgnie, kiedy spróbować go przepędzić. Co
najwyżej przeciągnie się i zamruczy. Zwykle właściciele rezygnują z przeganiania delikwenta i
starannie obchodzą go dookoła.

Kiedy Alfa odpoczywa, pozostali członkowie stada pilnują, aby nic go nie niepokoiło. W wąskim
przejściu stado rozstępuje się tak, aby Alfa mógł przejść pierwszy. Są to wspólne dla wilków i
psowatych zachowania instynktowne. Jeśli się głębiej nad tym zastanowić, niewiele różnią się od
ludzkich. Starszeństwo ma swoje przywileje.

A ile razy, wciągnięci niemal bez reszty w niezwykle interesujący program w telewizji, mieliście
nagle podbite w górę ręce. W ten brutalny sposób zapomniany na chwilę pies domaga się pieszczot.
Najczęściej spełniamy jego życzenie bez zwłoki, po części dlatego, że nie chcemy, aby po raz drugi
nam brutalnie przerwano, a po części by nasz pupil nie pomyślał sobie, że przestał być kochany. A

tak naprawdę to cieszy nas taki objaw uczucia ze strony własnego psa.

Kiedy osobnik Alfa życzy sobie przejść którędy bądź, pozostali członkowie stada pierzchają natychmiast

— nie tyle ze strachu, co z chęci zademonstrowania zupełnego podporządkowania

Tymczasem sytuacja ta ma zupełnie inny wydźwięk. To pies zdecydował, kto i jak długo ma go
głaskać. Może się zatem zdarzyć, że właściciel, któremu nagle przyjdzie ochota na pieszczoty z
własnym psem, otrzyma w odpowiedzi na wołanie znudzone spojrzenie, czasem nawet warknięcie.
Niemal każdy właściciel wycofuje się wtedy z głupim uśmiechem, postanawiając nie budzić
śpiącego psa. Nim się spostrzegliśmy powstała sytuacja, która z punktu widzenia psa wygląda
następująco:

1. On śpi, gdzie chce, ale nikt nie śpi na jego posłaniu.

2. On zjada najlepsze kąski, a rodzina resztki.

3. On zawsze zwycięża w grach i zabawach.

4. To jemu okazujemy codziennie uległość, jako wyższemu rangą.

5. On jest zawsze przed nami w wąskich przejściach, a jeśli je z lekka zablokuje, obchodzimy go
dokoła, by mu nie przeszkadzać.

6. On żąda całej naszej uwagi, gdy przyjdzie mu na to ochota, my natomiast akceptujemy kiedy on
nas ignoruje.

A wszystko to są prawa osobnika Alfa. Nasz pies bynajmniej nie prosił o nie. Sami bezmyślnie mu
je przekazaliśmy. A skoro już wykreowaliśmy naszego psa na przewodnika, musimy zaakceptować
fakt, że wraz ze stanowiskiem wziął on na siebie i odpowiedzialność z nim związaną. Obowiązki
osobnika Alfa są następujące:

1. Prowadzi stado. Dlatego tak ciągnie na smyczy.

2. On utrzymuje zwartość stada. Dlatego też, spuszczony ze smyczy wybiega do przodu i wraca, a
nawet obiega nas wkoło. On nas pasie.

3. Dba o bezpieczeństwo stada. Dlatego przejawia agresję wobec każdego, kto naruszy nasze
terytorium, czy będzie to obcy pies, czy sąsiad trenujący poranne biegi.

4. Daje sygnał do polowania. Czyni to na przykład wtedy, gdy oskarżamy go o ucieczki.

5. Broni gniazda i dlatego jest agresywny w stosunku do naszych gości. Ta lista praktycznie nie ma
końca, toteż w następnych rozdziałach znajdziecie wyjaśnienie również innych zachowań o
podobnym znaczeniu. Psy, przejawiające takie wzorce zachowań, niekoniecznie są złe,
nieposłuszne czy agresywne. W znakomitej większości są to po prostu psy, które z pełną
odpowiedzialnością sprawują funkcję, którą ich obarczyliśmy.

Zamieńmy się miejscami

Zrozumiawszy istotę problemu sami możemy przejąć przewodnictwo stada, a wtedy większość
naszych kłopotów z nieznośnym psem zwyczajnie przestanie istnieć. Powinniśmy tylko:

1. Wyegzekwować, by pies nie spał w naszym łóżku i nie wylegiwał się na naszych fotelach — za
to my możemy siadać na jego posłaniu — może to brzmi śmiesznie, ale działa.

2. Przygotować jedzenie dla psa w jego obecności, ale przed podaniem go psu samemu zjeść
przynajmniej kanapkę, jeśli nie cały posiłek.

3. Wszystkie gry i zabawy powinny być pod naszą całkowitą kontrolą. Nigdy nie należy zaczynać
zabaw siłowych.

4. Na najwyższym stopniu schodów jesteś zawsze pierwszy, to pies podchodzi do ciebie. W
domach piętrowych piętro nie powinno być dostępne dla psów (ludzke gniazdo), co znakomicie
ułatwi zainstalowanie bramki.

5. Przy wychodzeniu z domu każdą próbę przepchnięcia się przed właściciela należy ukrócić
lekkim stuknięciem drzwiami w psi nos (tak aby go nie zranić i nie sprawić mu dużego bólu) — to
szybko nauczy go właściwego zachowania.

6. Przepędzamy psa z naszej drogi, kiedy utrudnia nam poruszanie się po domu.

Musimy przyzwyczaić psa do tego, że na różne przywileje musi on sobie zasłużyć — głaskanie,
smakołyki czy spacer. Wystarczy jakiekolwiek proste ćwiczenie, jak siad, stój czy leżeć — tak aby
wiedział, że kiedy chce coś od nas, musi na to zasłużyć. Wszelkie próby podgryzania czy szarpania
rąk, czy innych części ciała: ubrania, smyczy powinny spotkać się ze stanowczą komendą “zostaw",
popartą srogim spojrzeniem. Nawet szybka reakcja na tę komendę nie powinna spotkać się z żadną
nagrodą.

Te proste sposoby są dostosowane do możliwości pojmowania psa. Co więcej, ustawiają nas w
pozycji przewodnika, który decyduje o wszystkim. Niezwykle ważne jest, aby zasady
postępowania w stadzie zostały ustalone od samego początku i były zawsze przestrzegane.
Pamiętajmy na przykład o tym, że osobnik podporządkowany postępuje zawsze z tyłu

za

przewodnikiem, toteż jeśli pozwolimy psu ciągnąć na smyczy w drodze do parku lub nie
wyegzekwujemy przychodzenia na wołanie, tym samym pozwolimy psu na podniesienie jego
pozycji w stadzie, tracąc prawo do autorytatywnego ustalania naszych wzajemnych stosunków.

Należy przy tym zaznaczyć, że bardzo wiele psów otrzymuje przywileje, na które wcale nie
zasłużyły i nie ma to widocznego wpływu na ich zachowanie. Omawiane tu przypadki dotyczą
psów, których zachowanie wymyka się spod kontroli, co powoduje konieczność zbadania przyczyn
powstałych kłopotów. Doświadczenie uczy, że większość z nich ma swoje źródło w
nieuświadomionym przekazaniu praw i obowiązków lidera psu. Zmiana już ustalonej hierarchii
stada wiąże się z odebraniem psu zarezerwowanych dla lidera przywilejów. Zmiana porządku w
stadzie pod żadnym pozorem nie może odbywać się w drodze konfrontacji fizycznej. Wiadomo jak
kończą się próby podjęcia walki słabszego wilka z przewodnikiem stada.

W mojej praktyce nauczyłem się pokazywać moim klientom, jak w praktyce powinno odbywać się
obniżanie pozycji psa w stadzie i jakie korzyści wynikają z właściwego postępowania. Zazwyczaj
pies po przyjeździe przeciąga właściciela drogą z parkingu do mojego biura. Pytam wtedy, czy

właściciel chodził kiedykolwiek ze swoim psem na kurs tresury. Na ogół odpowiedź brzmi, że tak,
ale to niewiele pomogło w opanowaniu nawyku ciągnięcia. Kiedy usiądziemy już w moim biurze
nad kawą lub herbatą, proszę właściciela, aby puścił psa luzem i nie zwracał na niego żadnej uwagi,
chyba że zacznie się on zachowywać w sposób absolutnie nie do przyjęcia. Mam w tym swój ukryty
cel. Moje biuro to ewidentnie obce dla stada terytorium, toteż czuje się ono nieco niepewnie. Widać
to w zachowaniu ludzi. Siedzą wyprostowani na krzesłach, zapytani o tak prostą rzecz, czy podać
kawę czy herbatę, wymieniają między sobą spojrzenia.

Psy, które błyskawicznie czytają mowę ciała, natychmiast wychwytują te i inne, zbyt subtelne do
zauważenia ludzkim okiem sygnały. Kiedy stado jest w niebezpieczeństwie, lider musi przejąć
inicjatywę. W przeważającej części przypadków przewodnikiem okazuje się pies. Zwykle zaczyna
on wtedy przechadzać się, w przód i w tył, zawsze odgradzając mnie od rodziny. Jest to rodzaj
nadaktywnego zachowania, jakie często przejawiają psy będąc w gościnie lub wobec składających
wizytę w ich domu. Kiedy pies jest pozostawiony sam sobie, wszyscy muszą zachowywać się
zupełnie spokojnie. Nie głaskać go, nie kazać mu się położyć — wtedy jego aktywność zmierza w
kierunku zwrócenia na siebie uwagi.

Zaczyna podbiegać do drzwi, prosząc o wypuszczenie, szczeka usłyszawszy najmniejszy szelest w
nadziei, że ktoś każe mu się zamknąć, zaczyna mu być obojętne, czy wywoła reakcję pozytywną
czy negatywną. Będzie przewracał kosz na śmieci, wspinał się na meble lub pchał się właścicielom
na kolana.

Zachowanie psa w stworzonej przeze mnie sytuacji mówi mi wiele o jego pozycji w stadzie.
Wywiad na temat tego, co psu w domu wolno, potwierdza z reguły wnioski, jakie wyciągnąłem
wcześniej z obserwacji. Ponieważ ja również ignoruję psa i jego zachowanie, dochodzi on szybko
do wniosku, że moja pozycja w stadzie jest niższa niż jego. Wytłumaczywszy właścicielom to co
się dotąd zdarzyło mówię, że teraz przejmę przewodnictwo stada na swoim terenie według
następujących kryteriów:

1. Niższy rangą pies nawet nie spróbuje zabrać kości stojącemu wyżej od niego. Będzie stał w
bezpiecznej odległości przyglądając się jedynie. Ale wystarczy, by ten wyżej stojący,
niezadowolony, spojrzał ostro — i podporządkowany natychmiast odwraca wzrok.

2. Niższy w hierarchii pies zawsze przepuści dominującego nad nim w wąskim przejściu.
Obserwując stado foxhoundów wypuszczanych z kenelu szybko zorientujemy się, że określone psy
wychodzą zawsze pierwsze.

3. Niższy w hierarchii pies nie śmie dotknąć wyżej postawionego łapą, a tym bardziej zębami, w
żadnych okolicznościach. Jeśli nawet zbliży się do niego, to tylko zachowując wszystkie gesty
podporządkowania i tylko na taki dystans, na jaki mu się pozwoli.

Psy właściwie wychowywane w fazie socjalizacji z psami mają już wpojone te podstawowe psie
maniery. W wieku siedmiu tygodni są jeszcze dobrze wychowane — to my, ludzie psujemy je, gdy
staną się członkami naszego domowego stada. Trzeba im zatem przypomnieć to, czego nauczyły się
we wczesnym dzieciństwie.

Tu chciałbym zaznaczyć, że wobec psów agresywnych w stosunku do ludzi moje postępowanie jest
nieco inne, choć oparte na tych samych zasadach (patrz rozdział 6).

Biorę smaczny kąsek, trzymając go między kciukiem i palcem wskazującym. Nie podaję go psu.
Nawet na niego nie patrzę, kontynuując rozmowę z właścicielami. Na ogół pies prezentuje cały
swój repertuar trików. Siada i podaje łapę, zaczyna nawet szczekać. Nie wywoławszy oczekiwanej
reakcji (nie dostał przysmaku) postanawia wziąć go sobie sam. Mówię wtedy spokojnie “zostaw
to", a kiedy pies nie reaguje, natychmiast dosłownie ryczę “zostaw" jednocześnie patrząc mu ostro
w oczy. We wczesnym szczenięctwie pies spotkał się już z taką reakcją swojej matki, która
znaczyła tyle co “zostaw ten bar mleczny", a brak dostatecznie szybkiej reakcji powodował ostre
skarcenie. Nie nagradzam psa, kiedy wreszcie reaguje właściwie. To było moje pożywienie i nie

miałem ochoty dzielić się nim z psem. Odkładam przysmak i po chwili idę w drugi koniec pokoju.
Wołam psa do siebie. Chwalę go kiedy podejdzie.

Jakiś czas potem znów biorę przysmak do ręki. Jeśli pies niczego się nie nauczył, powtarzam
spokojnie “zostaw to". Ale rzadko mi się zdarza, abym musiał całą procedurę powtarzać. Pierwsza

zasada została wprowadzona w życie — Nie rusz mojej kości!

Następnie idę do drzwi i zachęcani psa, aby poszedł za mną. Chcę go nauczyć, aby nie przepychał
się przez nie pierwszy. Drzwi w moim biurze otwierają się na zewnątrz. Nie mówiąc ani słowa
zaczynam otwierać drzwi. Kiedy tylko pojawi się niewielka szparka, pies, zgodnie ze swoimi
nawykami, rzuca się ku niej, a ja zamykam drzwi. Bez słowa powtarzam całą procedurę. Za
czwarytm czy piątym razem kiedy otwieram drzwi, pies cofa się. Wychodzę i zamykam drzwi za
sobą. Przez cały czas nie mówię ani słowa, gdyż nie chcę sprowokować psa do zastosowania
znanych mu sztuczek. Nie chcę go prosić, aby mi ustąpił, musi to zrobić sam. Tak wchodzi w życie
druga zasada — Ja przechodzę pierwszy przez wąskie przejście.

Teraz pozostaje kilka minut za drzwiami. Kiedy wracam, nie życzę sobie, aby chwytał mnie zębami
za rękę, choćby nie wiem jak delikatnie, czy wskakiwał na mnie łapami. Niezależnie od intencji są
to zawsze gesty dominacyjne. Ja okazuję przyjazne zachowanie, głaszcząc głowę, szyję i kłąb psa
(tu opiera łapę lub podbródek osobnik dominujący słabszemu), ale na wszelkie próby
zdominowania mojej osoby reaguję stanowczym “zejdź", powtórzonym ostrzej, o ile zajdzie taka
potrzeba. Pies zaczyna pojmować, że jego pozycja spada, toteż głaszcząc go wyczuwam opór ciała,
ale kontynuuję moje działania, aż osłabnie, a w końcu zniknie.

Ten niewidoczny dla ludzkiego oka opór lub jego brak wyjaśnia, czemu przy spotkaniu dwóch
obcych psów w identycznej z pozoru sytuacji czasami dochodzi do walki, a czasami nie. Tak oto
weszła w życie trzecia zasada — powitanie odbywa się na moich warunkach!

Kiedy przypomniałem już psu, jakie zasady zachowania wpoiła mu matka we wczesnym
szczenięctwie, i nie wyczuwam oporu, kiedy kładę mu rękę na kłębie, mogę być pewien, że idąc ze
mną na smyczy, pies nie będzie ciągnął, bo nie śmie mnie wyprzedzić. Przyjdzie do mnie wtedy,
gdy ja będę tego chciał. Przestanie szczekać, warczeć czy skakać na wchodzących do mojego domu
na pierwsze moje życzenie, ponieważ, zgodnie z moją pozycją, to ja decyduję o tym, kto ma prawo
wstępu do mojego gniazda. Cała ta procedura nie daje właścicielom ani trochę większej kontroli
nad psem niż do tej pory. Pokazuje natomiast, jak mogą ułożyć się ich stosunki z psem, o ile
zdecydują się zmienić układ hierarchii własnego domowego stada. To w końcu nie jest nowa
koncepcja, że człowiek ma być przewodnikiem psa. Znana jest od dawna choćby w szkoleniu psów.
Zamiast tradycyjnej, opartej na przemocy szarpaninie, znacznie lepiej jest oprzeć się na znajomości
psiej psychologii.

Trudno nie zauważyć, jak zbliżone są struktury socjalne u psów i ludzi. W stosunku do wyższych
rangą zachowujemy się z podobną rewerencją, jak osobnik podporządkowany w stadzie. I jestem
więcej niż pewien, że poza określonymi korzyściami, jakie przyniosła nam przez wieki obecność
psa, tym co nas najbardziej zbliżyło z tym nieodłącznym towarzyszem naszego życia codziennego,
było podobieństwo podstawowych zasad zachowania i uznanie dla określonej hierarchii. Widząc te
same instynkty i zbliżone wzorce zachowania, trudno oprzeć się wrażeniu, że pomiędzy
człowiekiem i psem istnieje jednak pokrewieństwo dusz. Cały problem w tym, że przy
współczesnym modelu życia nasze psy otrzymały przywileje należne wysokiej rangi ludziom i nad
tymi musimy się nieco zastanowić.

Aby wyegzekwować swoje prawa przewodnika, musisz zrozumieć, co wynika z tego, że pies miał
takich, a nie innych przodków i zaakceptować fakt, że większość zachowań psich oparta jest na
instynktach i potrzebują one bardziej przewodnika niż wywierania presji. Musisz być świadom
znaczenia kolejnych faz rozwoju i ich wpływu na przyszły charakter dorosłego psa. Nie możesz,
powodowany błędnymi ideami, oddawać przewodnictwa stada lub nieprzemyślanym
postępowaniem dawać psu powód do wyciągania błędnych wniosków o polepszeniu jego pozycji w
stadzie. Swoim postępowaniem musisz kontynuować to, co wpoiła szczeniakowi matka we
wczesnych fazach rozwoju. Jeśli chcesz zmienić stosunki panujące w twoim domowym stadzie,
musisz przede wszystkim zrozumieć system wartości psa i drogi jego skojarzeń.

4

W JAKI SPOSÓB

PSY SIĘ UCZĄ

Jak psy się uczą? Otóż bardzo łatwo, o ile uczymy je prawidłowo. Istnieje ogromne
prawdopodobieństwo, że pies powtórzy działanie, które przyniosło mu korzyść. Równie duża jest
szansa, że działanie nie przynoszące korzyści nie zostanie powtórzone. Wszystkie zwierzęta uczą
się i działają dla określonych korzyści, i to nie wyłączając człowieka.

To podstawowe założenie nie jest niczym nowym. Od lat stanowi podstawę pracy treserów.
Zmieniła się natomiast interpretacja tej zasady. Przed laty uważano, że korzyść jest równoznaczna z
nagrodą, a jej brak z karą. Ale nagrody i kary nie wystarczą.

Nie można nauczyć słonia stania na tylnych nogach, mówiąc mu jedynie “dobry słoń". Podobnie
orka nie będzie wyskakiwać z basenu na gwizdek za pochwałę “dobra orka". Skąd zatem
przekonanie, że uda się ułożyć psa mówiąc mu po każdym dobrze wykonanym zadaniu “dobry
piesek" lub klepiąc go czasami po grzbiecie? Czy w następnym miesiącu podjąbyś pracę u szefa,
który jako zapłatę za miesiąc twoich wysiłków rzuciłby zdawkowe “dobry z ciebie facet",
okraszone uśmiechem i klepnięciem w łopatkę? Może zdecydowałbyś się na to wierząc, że
następny miesiąc przyniesie podwójną wypłatę. Kierowałbyś się czysto ludzką zdolnością do
abstrakcyjnego myślenia. Ale kiedy tylko zorientujesz się, że te słowa mają starczyć za całą zapłatę,
w mniej lub bardziej wytworny sposób poinformujesz szefa, by tę robotę robił sobie sam. Jeśli jest
inaczej, zadzwoń do mnie — dam ci parę rzeczy do zrobienia.

Całe zagadnienie szkolenia psów obrosło przez lata najróżniejszymi przesądami, popartymi
opowieściami rodem z wyobraźni “ciotki Klotki". Przez lata mojej praktyki przekonałem się, że
najbardziej bzdurne przesądy do dziś uznawane są za prawdy powszechne i nie łatwo z nimi
walczyć.

“Jeśli dajesz psu polecenie, musi on wykonać je natychmiast"

“Nigdy nie używaj jedzenia w szkoleniu psa, bo nauczysz go żebractwa. On ma robić to, o mu
każesz, bo ty tego chcesz"

“Szkolenie psa nie może się rozpocząć, zanim nie ukończy on szóstego miesiąca życia". (Na wiele
kursów tresury młodsze psy nie są przyjmowane).

“W szkoleniu psa najlepiej używać zaciskowego łańcuszka" (Nie tak dawno widziałem popularny
program telewizyjny, w którym trener demonstrował zalety takiego łańcuszka — cóż, stare
przesądy przekazujemy młodemu pokoleniu).

To tylko kilka przykładów prawd powszechnych. Sam w nie święcie wierzyłem, przystępując do
układania mojego pierwszego psa. Wydawało mi się wtedy, że uczę go aportowania, a zobaczcie
sami czego go nauczyłem.

1. Dałem mu komendę “siad", kiedy stał przy nodze. Ponieważ nie zareagował, od razu
pociągnąłem smycz, zaciskając oczywiście łańcuszek i naciskając jednocześnie na zad, zmusiłem
go by usiadł. Ja myślałem: Uczę go siadać na komendę.

On myślał: Nie znoszę tego słowa “siad" — wygląda na to, że on ma zamiar mnie udusić.

2. Dałem mu komendę: “zostań" i rzuciłem koziołek. Kiedy pies chciał pobiec za nim,
przytrzymałem go lekko, powtarzając “zostań". Ja myślałem: Uczę go nie ruszać z miejsca, zanim
mu nie pozwolę. On myślał: On zdecydowanie nie chce, abym poszedł po koziołek.

3. Dałem komendę “przynieś" i ruszyłem w kierunku koziołka, trzymając

psa na smyczy.

Ja myślałem: Uczę go, że teraz może iść po koziołek.

On myślał: No, teraz to już zupełnie nic nie rozumiem, przecież dopiero

co mi zabronił!

4. Podniosłem koziołek i podałem psu wraz z komendą “trzymaj". Kiedy pies wziął aport, ruszyłem
z powrotem w miejsce, z którego wyruszyliśmy. Ja myślałem: Teraz uczę go, że ma przynieść aport

z powrotem do mnie. On myślał: No, to mi chyba wolno, wezmę to. O rany, wracamy w to samo
miejsce, lepiej to wypluję.

5. Oczywiście wypluł aport. Mówiąc “Nie" wetknąłem mu koziołek w pysk, ściskając jego szczęki
z komendą “trzymaj to". Ja myślałem: Uczę go, żeby nie upuszczał aportu. On myślał: Wygląda na
to, że on sam nie wie, czego chce. Jak tylko mi się uda, wypluję to paskuctwo i, przysięgam, już
nigdy tego nie dotknę! Oczywiście trochę przerysowałem całą sytuację — aż tak złym
nauczycielem to ja nie byłem (No, może powinienem był zapytać o to mojego psa!).

Moim błędem było to, że próbowałem nauczyć mojego psa aportowania jako pełnego ćwiczenia,
zawierającego kilka kolejnych czynności, zamiast najpierw przećwiczyć z nim kolejne etapy.
Trochę dalej opisuję, jak uczyłem aportowania mojego obecnego psa. Jednak wcześniej chcę
przedstawić kilka czynników wpływających na proces uczenia się psa.

Negatywna tigmotaksja

Jakże uczenie brzmią te słowa. Można nimi błysnąć w lekkiej, towarzyskiej konwersacji nad
szklaneczką wina. A znaczą one po prostu to, że fizyczna presja, wywarta na jakiekolwiek zwierzę,
spotka się z kontrreakcją. Kiedy ktoś chwyci cię za rękaw i zaczyna ciągnąć, natychmiast będziesz
próbował się wyrwać.

Wiedząc, że opór jest instynktowną reakcją na przymus, nie powinniśmy dziwić się, że kiedy
usiłujemy nauczyć psa jakiejś określonej pozycji szarpiąc go lub naciskając, ten instynktownie
będzie stawiał opór. Próbując przydusić go do ziemi — pozycje siad i waruj — uzyskamy tyle, że
biedak będzie chciał utrzymać się na nogach lub natychmiast wstać. Wywołamy zatem reakcję
odwrotną do oczekiwanej. Chcąc przezwyciążyć tę, skądinąd naturalną reakcję, wzmacniamy
nacisk.

A może warto byłoby zastosować inną metodę treningu, znacznie bardziej efektywną i nie
wymagającą użycia siły?

Wrażliwość na dotyk

Jednym ze skutków planowanej hodowli jest to, że niektóre rasy są bardziej odporne na ból niż
inne. Rasy hodowane do walk i teriery są wrażliwe na ból w bardzo niewielkim stopniu. Możesz
łatwo sprawdzić odporność twojego własnego psa na ból. Wystarczy skórę pomiędzy drugim a
trzecim palcem w przedniej łapie ścisnąć kciukiem i palcem wskazującym. Początkowo delikatnie,
potem zwiększając siłę nacisku, licz jednocześnie od jednego do dziesięciu. Przerwij natychmiast,
gdy uzyskasz reakcję. Im krócej liczyłeś, tym większa wrażliwość psa na ból. Jakiż to może mieć
wpływ na zdolność uczenia się twojego psa? Niewrażliwe psy nie są podatne na niektóre metody
uczenia, podczas gdy te same metody w przypadku psa wrażliwego mogą na zawsze zrujnować
więź pomiędzy nim a właścicielem.

Pies zajęty czymś, co sprawia mu wyraźną przyjemność, wydaje się być mniej wrażliwy na ból.
Kiedy na przykład goni z pasją wiewiórkę po lesie, nie odczuwa bolesnych uderzeń małych
gałązek. I odwrotnie. Im mniej pies lubi to, co robi, tym jego wrażliwość wydaje się być większa.
Bardzo wrażliwy pies, zwłaszcza uczony ćwiczeń, które nie budzą jego entuzjazmu, musi być
traktowany “w rękawiczkach". Najlepiej jednak poszukać takiej metody nauki, która nie narazi na
szwank jego wrodzonej wrażliwości.

Wrażliwość na dźwięki

Nadmierne “efekty dźwiękowe" mogą mieć decydujące znaczenie w procesie nauki bardzo
wrażliwych psów.

Zapytajcie właścicieli sheltie. Często mam do czynienia z tymi, którzy nadużywali głosu w
układaniu tych, jakże wrażliwych piesków. Kiedyś — dawno nauczyli się nadużywać głosu i nigdy
nie spróbowali odmiennej metody. Psy są wrażliwe na dźwięki, ale niektóre z nich są wręcz
nadwrażliwe. Uczestnictwo w ogólnym kursie tresury może być dla takiego psa torturą nie do
opisania. Jego właściciel, wiedząc o tej nadwrażliwości, może chodzić wokół swego psa na
paluszkach i szeptać komendy — cóż kiedy obok trenuje swego półgłuchego psa myśliwy w

wielkich buciorach, który z przyzwyczajenia wręcz ryczy na swojego psa. Na takim kursie nawet
przeciętnie wrażliwy pies niewiele się nauczy, a co dopiero mówić o nadwrażliwym.

Dużą wrażliwość na dźwięki łatwo zauważyć. Trzeba pamiętać, że jest ona osobnicza, różna u
różnych psów, nawet tej samej rasy. Jeśli nie będziemy uważać, nadużywanie głosu może być
poważną przeszkodą w procesie uczenia się.

Wrażliwość wzrokowa

Border collie to klasyczny przykład takiego niezwykle spostrzegawczego psa. Jego oczy są jak
radary, czujnie rejestrujące najmniejszy ruch. Oczywiście trening takiego psa w miejscu, gdzie
dużo się dzieje, jest bardzo trudny. Każdy ruch rozprasza jego uwagę, którą powinien
skoncentrować na tym, czego w danej chwili się od niego wymaga.

Jest jeszcze coś szczególnego w pracy z takimi psami. Rasa jest znana z tego, że uczy się niemal
błyskawicznie, toteż często spotykam się z opowieściami o tym, że border collie wyprzedzają
życzenia swego przewodnika zgadując jaka będzie następna komenda, dzięki czemu zyskały opinię
wytresowanych w chwili urodzenia. W rzeczywistości border collie rejestruje w pamięci
najdrobniejsze ruchy ciała właściciela, poprzedzające taką czy inną komendę lub sytuację. Na
przykład zmianę pozycji nóg właściciela na chwilę przedtem jak wstanie z fotela, aby pójść na
spacer, czy spojrzenie na zegar, kiedy nadchodzi czas posiłku. Wiele psów tej rasy podbiega zanim
właściciel zawoła, wystarczy, że zwróci się w kierunku psa.

To mogłoby sugerować, że border collie umieją czytać w naszych myślach. Nie umieją, ale
spostrzegają i zapamiętują najdrobniejszy sygnał ciała, zdradzający zamiar właściciela. Kłopoty z
takim psem zaczynają się wtedy, gdy wydana komenda stoi w sprzeczności z zapamiętanymi
przezeń sygnałami mowy ciała (gesty właściciela), zwykle odmawia on wykonania takiej komendy.
I zaczyna się konflikt.

Nie tylko border collie są takie spostrzegawcze. To cecha osobnicza, niezależna od rasy. W
postępowaniu z takimi psami niezgodność mowy ciała z ustnymi komendami nieuchronnie
prowadzi do tego, że pies staje się nieposłuszny, a właściciel sfrustrowany licznymi
nieporozumieniami.

Wrażliwość psychiczna

Wiele psów, niezależnie od rasy, reaguje z ogromną wrażliwością na nastroje swoich właścicieli.
Wrażliwość psychiczna psów jest często związana z odpornością na stres. Kiedy jesteśmy
przygnębieni, wystawiając wrażliwego psa, on to wyczuje i na pewno pokaże się fatalnie.

Kiedyś pracowałem przy układaniu psów policyjnych do pokazów. Zdarzało mi się często w trakcie
ćwiczeń zauważyć “negatywne wibracje" pomiędzy przewodnikiem i jego psem, który wtedy
niemal nie reagował na komendy. To oczywiście czyniło cały pokaz z udziałem nadmiernie
wrażliwych psów zupełnie nieudanym i tylko pogarszało humor przewodnika, co z kolei jeszcze
pogarszało zachowanie psa. Błędne koło. Moja rada w takich przypadkach brzmiała nieodmiennie:
“Zostaw psa i idź wypij filiżankę kawy". Nie rozwiązywało to problemu, ale przynajmniej sytuacja
się nie pogarszała.

Presja psychiczna ze strony przewodnika może mieć ogromny wpływ na nadmiernie wrażliwego
psa. Nie ma przy tym większego znaczenia, czy zły humor przewodnika dotyczy bezpośrednio psa,
bo ten powiedzmy, ćwiczy gorzej niż psy kolegów, czy wynika z problemów domowych. Wrażliwy
psychicznie pies reaguje niemal tępotą, przestając rozumieć, czego się od niego oczekuje.
Nadmiernie wrażliwe psy pozostawione same sobie miewają kłopoty z opanowaniem lęku, co
wyraża się demolowaniem domu, niszczeniem przedmiotów, nieustannym szczekaniem czy nawet
wyciem. Taki pies czuje się całkowicie zależny od właściciela i bardzo potrzebuje jego akceptacji
dla każdego kroku. Dla niego zachmurzona mina, okazane zniecierpliwienie, czy nawet groźne
spojrzenie jest tragedią, niszczącą całą pewność siebie. Szczególnie pamiętam jeden taki
przypadek.

“Moja bulterierka zakwalifikowała się na Crufta — skarżył się właściciel — a potem na ringu
trzymała ogon podkulony pod brzuch".

(Co roku, przed tą niezwykle prestiżową imprezą, jaką jest wystawa Crufta, mam wiele telefonów
od wystawców, którym zależy, aby jak najlepiej wypaść na ringu. Nawet teraz, kiedy piszę te
słowa, moja żona właśnie przyjęła telefon od właścicielki suczki saluki, która na ringu nosi ogon
wysoko, a powinna nisko. Ta wystawa, którą udało jej się wygrać, odbywała się w bardzo gorącej
hali i suka, której się to nie podobało, nosiła ogon prawidłowo. Nie bardzo wiem, czego oczekuje
ode mnie ta pani, czy mam sprawić, aby jej suka przestała lubić wystawy?)

Wspomniana bulterierka było to najmilsze zwierzę tej rasy, jakie kiedykolwiek spotkałem. Kiedy
spotkałem ją po raz pierwszy, ucieszyła się ogromnie, niemal jakby mówiła “Zobaczcie, człowiek"
i podeszła do mnie prezentując wszystkie gesty psa respektującego moją wyższą rangę. Właściciel
natychmiast nawiązał do sprawy ogona. Zgodnie ze wzorcem bulterier powinien mieć wygląd
gladiatora. Sposób w jaki idzie, budowa ciała, jajowata głowa — wszystko ma sprawiać wrażenie
siły i pewności siebie. Nie znaczy to bynajmniej, że po wejściu na ring ma stoczyć walkę ze swymi
rywalami — ma tylko wyglądem wzbudzać respekt. Ale ta właśnie bulterierka była tak
podporządkowana ludziom, a zwłaszcza właścicielowi, że przez cały czas prezentowała właściwe
swojej pozycji w stadzie zachowania. Właściciel, który miał ogromne ambicje związane z jej
karierą wystawową, nie był oczywiście z tego zadowolony. A ona nie była w stanie pojąć, czego od
niej żąda. W rezultacie — błędne koło. Suka okazywała podporządkowanie, co przygnębiało
właściciela (jak każde jej zachowanie z wyjątkiem agresji), to z kolei deprymowało sukę tak, że
traciła resztki pewności siebie i tym mocniej podkreślała swoje podporządkowanie.

To był chyba jedyny mój klient, z którym się pokłóciłem. Pies miał mu służyć li tylko do
zaspokojenia jego własnych ambicji. Jestem pewien, że w innych rękach powróciłaby jej
zniszczona przez właściciela pewność siebie. Wrażliwość psychiczna ma ogromne znaczenie dla
obu stron, tak dla psa, jak i dla właściciela. Dlatego też przed rozpoczęciem nauki powinniśmy
dokładnie przeanalizować nie tylko, z jakim typem psychicznym psa mamy do czynienia, ale też
jaki typ psychiczny sami reprezentujemy.

Zachowania charakterystyczne dla różnych ras

Niektóre z nich już poznaliśmy. Collie uczą się szybko zauważając nawet te sygnały, które dajemy
im nieświadomie. Sheltie są bardzo wrażliwe na dźwięki i trzeba z nimi postępować bardzo
delikatnie. Psy stróżujące stróżują, a polujące polują. Jednak zdecydowanie za często traktujemy
wszystkie psy jednakowo, nie zwracając uwagi, do jakich celów nasi przodkowie je wyhodowali.

Często dzwonią do mnie właściciele psów, które nieustannie szczekają, co doprowadza do szału
sąsiadów. Na pytanie, o jakie psy chodzi,

najczęściej otrzymuję odpowiedź, że to owczarki niemieckie. Jeśli chcieli psy, które nie szczekają,
powinni raczej kupić basenji*, a nie psa o tak rozwiniętym instynkcie pilnowania i obrony
terytorium, jak właśnie owczarek niemiecki.

Psy pewnych ras pasą, innych biorą udział w łowach, jeszcze innych bronią. Niektóre rasy
wyhodowano dla ozdoby, inne jako psy gończe. Każda rasa ma jakieś swoje przeznaczenie i
powinna być układana zgodnie z nim. Można też w pewnych przypadkach spróbować takich metod
układania, które są przeciwne pierwotnemu przeznaczeniu rasy. Trudno je jednak będzie znaleźć na
ogólnych kursach szkolenia, gdyż te mają na ogół standardowy program. A tak wiele w szkoleniu
zależy od specyficznych dla rasy uwarunkowań zachowania. Często bywam na różnego rodzaju
spotkaniach klubowych i ciągle, na nowo, przekonuję się, że tak samo próbuje się uczyć
aportowania labradora i saluki. Tymczasem aportowanie, tak naturalne dla labradora, dla saluki jest
czymś zupełnie obcym.

Podsumujmy ten rozdział. Presja, dotknięcie, dźwięk, wzrok, wrażliwość psychiczna — wszystkie
te czynniki wraz z predyspozycjami, właściwymi różnym rasom, muszą być wzięte pod uwagę
przed ułożeniem programu szkolenia psa. Proces szkolenia może być zakłócony, jeśli zapomnimy o
którymkolwiek z wymienionych czynników. A ponieważ każdy pies jest wrażliwy przynajmniej na
jeden z nich, w następnym rozdziale poznamy metody ułatwiające układanie psów.

* Rasa psów pochodząca z Afryki, do oficjalnego rejestru wprowadzona w Wielkiej Brytanii. Są to

niewielkie, lekkie pieski o sylwetce przypominającej angielskiego konia pełnej krwi. Do Polski sprowadzone
w 1993 r.

5

SZTUKA

STOSOWANIA NAGRÓD

Metody nauczania, opisane w tym rozdziale, mogą być stosowane w układaniu różnych zwierząt,
ale szczególnie pasują do psów. Tworzą one system, polegający wyłącznie na wywołaniu
pożądanych reakcji bez stosowania przymusu i siły fizycznej. Mogą go stosować nawet dzieci, nie
wymaga bowiem specjalnych umiejętności. Nie polega na stosowaniu różnych tonów głosu,
synchronizacji, regularnych ćwiczeń ani żadnej innej z tradycyjnych metod układania psów.
Wymaga tylko dwóch rzeczy: rozumu i kawałka czegoś do jedzenia.

Przypatrzmy się dwóm odmiennym metodom nauczania psa przebywania w wybranym przez nas
kącie pokoju.

1. Możemy karcić go za każdym razem, gdy pójdzie nie tam, gdzie trzeba, do czasu aż pojmie, że
wybrane przez nas miejsce jest jedynym bezpiecznym rajem.

2. Możemy dać psu nader smakowity kąsek w wybranym przez nas miejscu, i kompletnie ignorując
jego obecność w innych kątach pokoju.

Jestem więcej niż pewien, że po przeczytaniu tych przykładów pomyślałeś “No to przecież
oczywiste? Co w tym nowego?" Tak, to oczywiste. Każdy właściciel postępuje podobnie ze swoim
psem codziennie, niemal nie zdając sobie z tego sprawy. A jednak kiedy chce nauczyć psa czegoś
nowego, przybiera pozy tresera i z groźną miną ustawia sprawę na płaszczyźnie “Ty pies — ja pan,
ja mówię — ty robisz".

Kiedy odwołujesz psa z ogrodu, to albo po to, by go nakarmić, albo założyć obrożę i pójść na
spacer, albo pokazać, że coś ci w kuchni upadło na podłogę i koniecznie trzeba to sprzątnąć. Rzadko
zdarza się, byśmy wołali psa ot, tak sobie, żeby przybiegł; na ogół mamy ku temu jakiś powód i
zazwyczaj wynika z tego jakaś nagroda. W związku z tym niewielu ludzi ma kłopoty z
przywołaniem psa do domu.

A jak to bywa w parku, to już zupełnie inne zagadnienie. Przechadzasz się po parku, a pies biega
luzem, bawiąc się z innymi psami, goniąc wiewiórki czy grzebiąc w śmietniku. Ty sobie
spacerujesz zatopiony we własnych myślach. Przy parkowej bramie wyciągasz smycz z kieszeni i
wołasz psa, aby go zabrać do domu. Nie można się dziwić, że wiele psów

w tym momencie

odwraca głowę w inną stronę, udając, że wołanie dotyczy kogoś zupełnie innego. Ty myślisz
wtedy, że czas pójść z psem na jakiś kurs tresury. A przecież to ty go tego nauczyłeś. Odniosłeś
duży sukces szkoleniowy, systematycznie ucząc go, jak nie przychodzić na wołanie. Jak? Pies
szybko pojął, że nieprzyjście jest korzystne — dłuższy spacer. Przyjście jest niekorzystne —
natychmiastowy powrót do domu.

Wystarczyłoby teraz zastosować metodę domową. Przy bramie parku zawołać psa, dać mu jakiś
smakołyk i ruszyć jeszcze raz wokół parku. Bardzo szybko przywołany na spacerze pies będzie
pędził do ciebie niczym kula. Przekupstwo? Powiedziałbym raczej — zdrowy rozsądek.
Uśmiecham się pod wąsem, kiedy przez telefon radzę stroskanym właścicielom, żeby nagradzali
swojego psa za dobre zachowanie, zamiast rozmyślać o karach za złe i w odpowiedzi słyszę pełne
zgorszenia: “To znaczy przekupywać go?"

Nadziwić się nie mogę, że to, co rzesze uczonych, psychologów i behawiorystów opisało jako
modyfikację, psychologię behawioralną — nie sposób wyliczyć wszystkie mądre terminy — nadal
postrzegane jest po prostu jako przekupstwo! Niezależnie od nazwy, prawidłowe stosowanie
nagród skutkuje w szybkim czasie, zmieniając złe zachowanie w dobre, czy może raczej —
niepożądane w pożądane. Istnieje oczywiście szereg zasad, których trzeba przestrzegać, stosując
wzmocnienia pozytywne (prościej mówiąc — metodę nagradzania) jako technikę szkoleniową, ale
zanim zaczniemy je stosować w praktyce, musimy dokładnie wiedzieć, jaki efekt chcemy uzyskać
w każdym stadium ćwiczenia. Myślę, że stosowanie niezwykle uczonych nazw dla każdego z
etapów, składających się na całe ćwiczenie, znudziłoby śmiertelnie każdego czytelnika lub, co

gorsza, zniechęciło go do dalszej lektury. W końcu, jeśli kogoś zainteresują głębsze naukowe
podstawy tego procesu, zawsze może poszukać książek z tej dziedziny w najbliższej bibliotece. Nas
interesuje zastosowanie tej metody treningu w praktyce.

Zasady postępowania

Przede wszystkim nie możemy traktować każdego ćwiczenia jako integralnej całości. Musimy
postępować metodą kolejnych kroków we właściwym kierunku. Wróćmy do przykładu, którego
użyłem wcześniej —jak nauczyć orkę wyskakiwania z wody na gwizdek. Stojąc nad basenem
trener gwiżdże (komenda), czeka, znów gwiżdże, robi krótką przerwę itd. W tym momencie dla
orki gwizd jest nic nie znaczącym dźwiękiem, ale gdy tylko, z jakiejkolwiek przyczyny, wystawi
nos z wody, treser gwiżdże, dając jej równocześnie rybę. Tę procedurę treser powtarza tak

długo, aż

w świadomości orki powstanie skojarzenie “Kiedy słyszę gwizdek, dostaję rybę".

To skojarzenie uznaje się za utrwalone, kiedy na dziesięć gwizdków orka wystawi nos z wody
dziesięć razy. Na razie trzeba na tym poprzestać. W pierwszych stadiach ćwiczenia nauka nie
postępuje zbyt szybko. Bardzo ważne jest, dla pełnego opanowania ćwiczenia, dokładne utrwalenie
w pamięci zwierzęcia tych pierwszych kroków. Sami się przekonacie, że kiedy w początkach
ćwiczenia zwierzę będzie dokładnie wiedziało, jaki jest związek między komendą i nagrodą, czyli
czego od niego oczekujesz, dalsza nauka pójdzie błyskawicznie.

Teraz treser przechodzi do stadium modelowania. Do tej pory ćwiczenie wyglądało tak: gwizdek —
nos orki nad wodą — za każdym razem ryba w nagrodę. Teraz trzeba dojść do modelu: gwizdek —
orka wyskakuje z wody — ryba od czasu do czasu w nagrodę.

Modelowanie polega na dochodzeniu krok po kroku do założonego z góry efektu, przy czym
musimy mieć pewność, że każdy etap został starannie utrwalony. Fenomenem tej metody jest to, że
o ile początkowo zwierzę nagradzamy za każdy najdrobniejszy krok w pożądanym kierunku, o tyle
w następnej kolejności redukujemy nagrody, mając pewność, że skojarzyło ono na zawsze
komendę z oczekiwaną reakcją.

Kiedy treser ma już całkowicie pewność, że orka wystawia nos z wody na każdy gwizdek, przy
kolejnej powtórce decyduje “Niedostatecznie, nie ma ryby". Orka jest zaskoczona “Co jest, zawsze
była ryba na gwizdek, może ktoś mi ją sprzątnął sprzed nosa, następnym razem muszę to
sprawdzić". W rezultacie przy następnym gwizdku wynurza się szybciej i całą głową. Oczywiście
dostaje rybę.

Teraz treser utrwala w pamięci zwierzęcia schemat: gwizdek — cała głowa nad wodą — ryba.
Utrwaliwszy, przechodzi do następnego etapu. Nauka kolejnych etapów trwa coraz krócej. Zwierzę
szybciej pojmuje, czego się od niego oczekuje. Jest to zjawisko lawinowe — najpierw wolniutko,
potem coraz szybciej i szybciej. Przykładu orki użyłem z pełną premedytacją, aby pokazać, że
nauka zwierząt nie musi, czasami wręcz nie może, opierać się na przemocy fizycznej. Trzeba
poczekać na pierwszy krok we właściwym kierunku, nagrodzić, a potem modelować dalsze
postępowanie.

Pytanie: Jaka jest różnica między tą metodą a przekupstwem? Odpowiedź: Przekupstwo stosujemy
wtedy, gdy używamy nagrody jako przynęty, aby sprowokować pożądaną reakcję, tu zaś
nagradzamy spontaniczne działanie w pożądanym kierunku. Pytanie: Czy zawsze trzeba dawać
nagrodę? Odpowiedź: Efekt jest lepszy, jeśli nie zawsze. Kiedy jakiś etap jest dobrze utrwalony,
wtedy tylko szybko i efektownie wykonane ćwiczenie powinno być nagrodzone. Czasami dopiero
za szóstym lub siódmym razem. Pytanie: Czy nagrodą musi być jedzenie?

Odpowiedź: Musi to być coś, co z punktu widzenia ucznia warte jest wysiłku. Ja, na przykład, nigdy
bym się nie wysilał dla talerza kapusty. Nie znoszę kapusty.

Zastosujmy to w praktyce

Poprzednio opowiadałem o tym, jak uczyłem aportowania mojego pierwszego psa. Opowiem teraz,
jak robię to dziś.

Mój pierwszy pies nauczył się po paru tygodniach aportowania, ale nigdy nie był to “występ w
wielkim stylu", choć był to owczarek niemiecki — rasa znana z łatwości uczenia się. Mój obecny

pies wykonuje to ćwiczenie z błyskiem w oku i niezwykle szybko, choć to akita inu. Jest to rasa
znana z uporu i niełatwa w układaniu. Z moim owczarkiem spędzałem wiele godzin dziennie przez
kilka tygodni na treningach, zanim pojął, w czym rzecz. Akicie poświęcałem kilka minut dziennie,
przez parę dni i ani razu nawet nie wstałem z krzesła. Tę samą metodę zastosowałem ostatnio w
uczeniu pewnego policyjnego owczarka niemieckiego. Nauczył się aportowania na poziomie
wymaganym przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w czasie o połowę krótszym niż psy uczone
tradycyjnymi metodami. Moja akita nazywała się Yoko. No, wiecie, John i Yoko... Miała piętnaście
miesięcy, kiedy zdecydowałem nauczyć ją aportowania. Co prawda nie mam teraz czasu, aby
uczestniczyć w próbach pracy, ale sędziuję je czasami. Właściwie to jeden z uczestników konkursu
sprowokował mnie do tego uwagą “Nigdy nie uda się nauczyć akity prawidłowego aportowania".
Wystarczyło, by ambicje we mnie zagrały!

Siedząc przy biurku w moim biurze położyłem w zasięgu ręki parę smakowitych kąsków.
Trzymając w ręku koziołek powiedziałem “przynieś to". Yoko obwąchała to, a ja ze słowami
“dobry pies" dałem jej nagrodę. Ta pierwsza lekcja nie trwała dłużej niż pięć minut i około 60%
reakcji mojej uczennicy zasługiwało na nagrodzenie. Reszta to wskakiwanie na mnie, drapanie
łapami, a nawet szczekanie, aby tylko dostać smakołyk. Tego samego dnia przy następnej sesji
ćwiczeniowej osiągnęliśmy poziom skojarzenia. Yoko trącała nosem koziołek na mój sygnał za
każdym razem.

Modelowanie następnego etapu zajęło nam nieco więcej czasu. Chciałem, żeby polizała koziołek,
zamiast trącać go nosem. Poświęciliśmy na to cztery pięciominutowe sesje. Procent prawidłowy
reakcji układał się następująco — 15%, 25%, 70%, 100%.

Kiedy przestałem nagradzać Yoko za lizanie koziołka, okazało się, że

efekt lawiny osiągnąłem w

czasie krótszym od spodziewanego. Porwała koziołek i trzymając go w pysku patrzyła na mnie z
pewnego dystansu, jakby mówiąc “Zobacz głupi, przecież dotknęłam tego, ciągle dotykam, dawaj
żarcie!"

Nie da się przewidzieć, jak szybko pies przejdzie pierwsze etapy ćwiczenia, ale to on narzuca tempo
kolejnych kroków, a nie twoje założenia. Jeśli już nagrodziłeś jakąś czynność, musi ona pozostać
jedyną nagradzaną w tej sesji ćwiczeniowej. Yoko niespodziewanie wykonała krok naprzód
wcześniej, niż oczekiwałem, a skoro nie nagrodziłem jej z entuzjazmem, myślałem, że na
powtórzenie tego samego zachowania będę musiał długo czekać. Ale zajęło to znacznie mniej czasu
niż się spodziewałem — muszę jednak przyznać, że to bardzo łakomy pies. Dalsza nauka nie trwała
długo. Wkrótce rzucałem koziołek na sofę w drugim końcu biura, a ona na komendę przynosiła go,
siadając przede mną dumna jak paw.

Jestem przekonany, że w oficjalnych zawodach z aportowania Yoko dostałbym dziesięć punktów
na dziesięć możliwych, chociaż może jestem nieco stronniczy.

Przeanalizujmy teraz dwa proste ćwiczenia: “siad" i “leżeć". Wbrew pozorom łatwo nauczyć psa
obu tych pozycji bez użycia rąk. Żeby przyspieszyć naukę, możemy uciec się do przekupstwa —
pokazujemy nagrodę, żeby wymóc pożądane działanie. Ale kiedy pies tylko zacznie rozumieć
nasze intencje, pozostajemy przy komendzie słownej, czekając z nagrodą na właściwą reakcję.
Potem pozostanie już tylko modelowanie.

Komenda “siad": Weź smakołyk do ręki i trzymaj go niemal przy nosie psa. Mówiąc spokojnym
głosem: “siad", przenieś go nad głową psa poza zasięg wzroku. Budowa ciała psa zmusi go, przy
wysokim podniesieniu głowy, do jednoczesnego obniżenia zadu. Będzie musiał przysiąść.

Komenda “leżeć": Znajdź w domu przeszkodę, pod którą twój pies mógłby się przeczołgać, a zatem
położyć się. Jej wysokość będzie zależała od rozmiarów twojego psa. Dla psa wielkości owczarka
niemieckiego doskonały będzie stolik-ława. Posadź psa za przeszkodą. Smakołyk trzymaj w
zasięgu jego wzroku. Kiedy sięgnie po niego, cofaj rękę mówiąc “leżeć" i zachęcając psa, aby
podążał za nią. Wczołgując się pod przeszkodę, pies będzie się powoli obniżał. Kiedy położy
brzuch na podłodze, daj mu nagrodę. Wykazując odrobinę inwencji i pomysłowości, możesz
nauczyć psa niemal wszystkiego. Można to osiągnąć nad wyraz łatwo, szybko i w sposób, który
sprawi twojemu pupilowi przyjemność.

Kiedy już uda się nauczyć psa, żeby robił to, co chcemy i żeby robił to w taki sposób, jak chcemy,

nie pozostaje nam nic innego jak oduczyć go złych nawyków postępowania. O tym, jak zrobić to
bez uciekania się do zbędnej przemocy, mówi następny rozdział.

6

SZTUKA

STOSOWANIA KAR

Działanie, które chcę teraz zaproponować, uczenie nazywa się “wzmocnieniem negatywnym" i
bardzo się różni od tradycyjnych metod, stosowanych w tresurze. Jest to coś, czego twój pies nie
lubi.

W przeszłości, aby skorygować złe lub niechciane zachowanie psa, zazwyczaj uciekano się do
przemocy fizycznej. Brutalne ściągnięcie zaciskowej obroży, lanie zwiniętą gazetą, potrząsanie
delikwentem chwyconym za skórę na karku — to tylko kilka z wielu popularnych metod dawania
do zrozumienia psu, jak mało zachwyca nas jego postępowanie. Problem polega na tym, że:

1. W większości tych metod karę aplikuje się za późno. Kiedy pies jest w trakcie działania lub, co
gorsza, po.

2. Karę wymierza zwykle właściciel. Bezpośrednio. W efekcie pies i tak robi, co chce, tyle że
starannie unika właściciela. Każdemu z nas zdarzyło się zapewne widzieć, jak pies na smyczy rzuca
się ze złością na innego, a chwilę potem przypada ze strachem do ziemi, łypiąc okiem na
właściciela. Jego nie nauczono, aby nie okazywał agresji w stosunku do innego psa, natomiast
nauczono obawiać się właściciela. Kara nie kojarzyła mu się z przestępstwem. Kojarzyła się z tym,
co stało się potem. Innymi słowy robił, co chciał, a potem okazywał podporządkowanie w
przekonaniu, że o to chodzi wyższemu rangą (właścicielowi).

Ludzkie poglądy na karanie są zaiste bardzo dziwne. Rabusie bankowi są w pewien sposób podobni
do psów, a może odwrotnie. Bandyci, decydując się na skok, nie przejmują się karą, jaka ich czeka,
choć działają tak, aby nie dać się złapać. Toteż, gdyby w chwili planowania skoku zapukał do drzwi
policjant z informacją “wiemy, że szykujecie skok, będziemy was obserwować", natychmiast
zrezygnowaliby z planu. I to nie byłaby kara — to właśnie byłoby “wzmocnienie negatywne".

Stosowanie kar to wielka sztuka. Trzeba psa przekonać, że to wyłącznie jego postępowanie
spowodowało nieprzyjemne dla niego konsekwencje. Oto klasyczny przykład właściwego
zastosowania kary. Twój pies odkrył śmietnik sąsiada. Zapachy z niego dochodzące wydały mu się
nad wyraz atrakcyjne, więc próbuje dostać się do środka. Jeśli w tym momencie sąsiad chluśnie na
niego z góry wiadro wody, ale tak, żeby pies go nie widział, możesz mieć stuprocentową pewność,
że twój pupil będzie omijał śmietnik sąsiada szerokim łukiem.

Najważniejsze w tej sytuacji było to, że nieprzyjemne dla psa działanie nie miało nic wspólnego ani
z tobą ani z twoim sąsiadem, jeśli wylał wodę w ponurym milczeniu. Krzyk przy zastosowaniu kary
przenosi uwagę psa z samej kary na karzącego i mija się z celem. Jeśli pies w stu procentach
koncentruje się na wykonywanej czynności, to niespodziewana nieprzyjemność ma szansę
wzbudzić stuprocentowy wstręt do tej czynności. To jest terapia “wstrętowa". Jeśli w dwudziestu
procentach zajmiesz uwagę psa swoim okrzykiem, o tyle też zmniejszy się skuteczność tej terapii.

Metoda wzmocnienia negatywnego bardzo skutecznie działa w tych sytuacjach, z których pies
czerpie dużą przyjemność dla siebie, jak skłonność do polowań, agresja, wskakiwanie na
człowieka, nadmierne szczekanie. Jednak w każdym przypadku trzeba się zastanowić, czy nie
istnieją obiektywne przyczyny takiego zachowania. Być może ich usunięcie zlikwiduje cały
problem.

Trzeba też się zastanowić, jakiego zachowania oczekujemy od psa zamiast tego, które nie budzi
naszego entuzjazmu. Zbyt często spotykam się z takimi radami, co trzeba robić, by psa odzwyczaić
od tego czy tamtego bez żadnej propozycji, co ma robić zamiast. Bardzo łatwo odzwyczaić psa od
robienia TEGO, jeśli NOWE będzie dla niego bardziej korzystne.

W mojej praktyce stosuję tylko takie techniki, które nie wymagają kar fizycznych, zadawania bólu,
czy bezpośredniej konfrontacji: próby sił między psem i właścicielem. Lata pracy przekonały mnie,
że najbardziej skuteczne są efekty dźwiękowe. Wymyśliłem nawet i opracowałem dyski
treningowe dla psów. Taki dysk treningowy składa się z wielu mosiężnych krążków, które wydają

niezbyt przyjemne dźwięki. Wprowadzone do akcji niespodziewanie przerywają niechcianą
czynność psa i zwracają jego uwagę na właściciela, który może wtedy przywołać go i
zaproponować w zamian jakąś inną czynność.

Technika ta jest poniekąd związana ze starą metodą, opisaną (o ile wiem, po raz pierwszy) w
książce “Układanie psów" — podręczniku pułkownika Konrada Mosta. Autor polecał lekki,
metalowy łańcuch na stopę długi, którym można rzucić w psa lub specjalnie porozmieszczane
pręty. Autor zaznaczał, że przedmiotami tymi należy rzucać tylko wtedy, gdy właściciel chce
zwrócić na siebie uwagę psa, który znajduje się z dala od niego i nie może się zorientować, skąd ten
dziwny przedmiot nadleciał. Natychmiast, gdy pies zareaguje, należy go przywołać. Metoda ta
działa według zasady “Możesz być nawet dziesięć metrów dalej, psie, ale i tak cię mogę
dosięgnąć".

Kiedy byłem jeszcze młodym, wrażliwym treserem psów, często stosowałem tę metodę —
nieodmiennie z dobrym skutkiem. Co prawda, jestem kiepskim strzelcem, często też pies w
ostatniej chwili zwracał się ku mnie i świetnie widział, że coś rzucam. Nie mogłem zatem pojąć,
dlaczego — mimo że pies widział, jak rzucam łańcuch, który chybiał w dodatku o milę —
przychodził do mnie na wołanie. Wydawało mi się to zupełnie nieracjonalne z psychologicznego
punktu widzenia. Przecież jeśli ktoś rzuca czymś we mnie, to powinienem postarać się o
zachowanie jak największego dystansu między mną a nim!

Minęło dobrych kilka lat, zanim znalazłem odpowiedź na to pytanie. Pomagałem pewnemu
pastorowi ułożyć jego dobermankę. Przyjechałem w chwili, kiedy szarpał się z nią, próbując zmusić
ją do wykonania komendy “leżeć", przeciw czemu opierała się niemal w panice. Wyjmując ręce z
kieszeni, żeby się przywitać przypadkowo upuściłem łańcuch. Kiedy upadł, suka zamarła w
bezruchu. Powiedziałem spokojnie “leżeć", a ona wykonała to natychmiast.

Byłem oszołomiony tym co zaszło, ale oczywiście udawałem, że to nic nadzwyczajnego. (Do dziś
opowiadam, że pastor zwykł potem składać mi wizyty co niedzielę, żeby pobyć z człowiekiem,
obdarzonym szczególną łaską bożą do nadzwyczajnego panowania nad zwierzętami. Kimże jestem,
aby rujnować jego wiarę?).

Wtedy mnie olśniło. Reakcje psów nie miały nic wspólnego z tym, czy właściciele trafiali w nie czy
nie. Kluczem do ich działania był dźwięk, bez względu na jego źródło. Doszedłszy do takiego
wniosku przez kilka miesięcy badałem przydatność dźwięków w procesie układania psów i
kontrolowania ich zachowania.

Jeszcze raz podkreślam — kontrolowania i układania, bo dźwięk, użyty prawidłowo, może nie
tylko przerwać niepożądane zachowanie, ale może też poprzeć komendę słowną. Wielu treserów,
przekonanych skądinąd o własnej słuszności, opowiada mi, że ten sam efekt można uzyskać
rzucając lekkim łańcuchem i pękiem kluczy, łańcuchem w dziecięcym kaloszu czy zwyczajną
laską. Wszystkie te praktyki wywodzą się z tego samego źródła — teorii Konrada Mosta karania na
odległość. Dopiero co spotkałem suczkę Jack Russell terierkę, która dosłownie skamieniała na mój
widok. Jeden z takich mędrków trafił w nią kaloszem nadzianym łańcuchem i od tej pory obcy
mężczyźni wzbudzają w niej paraliżujący lęk. Jak twierdzą właściciele, przed tym wypadkiem była
wesołą, otwartą, a nawet nadmiernie przyjacielską do ludzi suczką. Jej nadmierna ufność była
przyczyną tak silnej reakcji. Kalosz trafił ją niespodziewanie, kiedy nie robiła niczego złego. To
pożałowania godne zdarzenie zmieniło ją w trzęsący się w obecności obcych mężczyzn wrak. Kilka
tygodni wcześniej klient przyprowadził mi psa, któremu jeden z “oświeconych treserów" wybił oko
rzucając weń laską.

Prowadząc badania nad nową techniką treningową dałem ogłoszenia: “Darmowe szkolenie psów
mające wypróbować nową metodę układania". Zostałem zalany przez setki psów różnych ras, w
różnym wieku i oczywiście z różnymi problemami. Udało mi się ustalić, że bardzo istotne dla tej
metody jest źródło dźwięku. Dźwięk odrywający psa od absorbującego go zajęcia musi się
zdecydowanie różnić od znanych mu na co dzień. Innymi słowy łańcuszek, klucze, kalosze czy
laska mogą kojarzyć się psu pozytywnie z wyjściem na spacer. Przedmioty i dźwięki kojarzące mu
się dwojako pozytywnie i negatywnie dają krótkotrwały i łatwy do zapomnienia efekt wstrętu.

Sądząc z listów moich klientów, wymyślone przeze mnie dyski mają wręcz magiczne działanie,

choć nie ma na nich ukrytych żadnych czarów. Wybrane fragmenty listów znakomicie pokazują ich
różnorodne zastosowanie.

“Teraz wystarczy potrząsnąć dyskiem, kiedy ona jest bliska rozszczekania się. Dużym jego plusem
jest dla mnie to, że charakter mojej suczki nie został złamany, jest taka jak zawsze lecz nie
przywodzi mnie do rozpaczy swoim oszalałym szczekaniem" — Mrs. F. Hampshire

“Mieszkał u nas ostatnio przyjaciel z Francji. Dysk treningowy i jego działanie zrobiły na nim
ogromne wrażenie i nawet poprosił o kilka sztuk. Nasze życie jest teraz znacznie spokojniejsze i
używamy dysku tylko od czasu do czasu." Mr. O. Wimbledon

“Rzeczywiście dysk okazał się bardzo skuteczny przy pohamowaniu skakania na nas i
wykorzenianianiu innych wad naszego psa. — Gratulacje. Byliśmy przekonani, że nic już jej nie
nauczy." — Miss M. Surrey

“Przedsiębiorstwo telekomunikacyjne musiało wykopać dziurę w naszym ogrodzie, żeby naprawić
linię. Oczywiście Beck koniecznie chciała im ,,pomagać". Dałam im dysk i suka stała tylko z boku
obserwując! Te dyski są warte tyle złota, ile same ważąr — Val M. Bolton ,,Dla mnie te dyski to
magiczny przyrząd. Z ich pomocą mogę wyegzekwować komendę “leżeć" nawet będąc w odległości
40 czy 50 metrów od psa. To niesamowite." — Rosemary M. Dewn.

Oto tajemnica tych spektakularnych sukcesów:
1. Dźwięk nie jest podobny do żadnego innego.

2. Dyski można nosić w kieszeni czy schować w dłoni i użyć w każdej chwili, jeśli zajdzie taka
potrzeba.

3. Nie służą jako pociski do wyładowania złości właściciela, a ich użycie jest tylko reakcją na
niepożądane działanie psa. Kiedy nawet właściciel trafi psa, to dyski są na tyle lekkie, że nie zadają
bólu ani nie mogą zranić zwierzęcia, chyba że rozwścieczony właściciel trafi prosto w oko swego
podopiecznego (ale nieobliczalnemu właścicielowi może to się przydarzyć zawsze).

4. Kiedy ma się kłopoty z wykorzenieniem złych nawyków psa, użycie zaskakujących dźwięków
daje nadspodziewanie dobre rezultaty.

Ja sam mam zwyczaj zapoznawać psa z dyskiem w następujący sposób. Przywołuję psa do siebie i
daję mu jakiś smakołyk mówiąc “Masz". Powtarzam to kilka razy z rzędu. Potem, nie mówiąc
słowa do psa, kładę kąsek na podłodze. Kiedy pies chce go podnieść, dzwonię lekko dyskiem i
rzucam go tam, gdzie położyłem jedzenie. Natychmiast podnoszę jedno i drugie. Wszystko odbywa
się bardzo szybko. Rozmawiam nadal z właścicielami, ignorując zupełnie psa. Nie zawsze udaje mi
się zabrać kąsek, niektóre psy są bardzo łakome. Większość psów na tym etapie nie reaguje na
dźwięk jaki wydaje dysk, wiele dalej szuka jedzenia, drapiąc podłogę w miejscu, gdzie leżało.

Powtarzam całą procedurę ze smakołykiem, podawanym z przyzwoleniem, potem zaś sytuację, gdy
pies jest ignorowany i dysk ma go zniechęcić do podniesienia jedzenia, które nie jest przeznaczone
dla niego. Moje działanie ma na celu nauczenie psa, że jedzenie bywa przeznaczone dla niego i
wtedy dostaje je ze słowami “masz", a bywa też zdecydowanie nie dla niego i wtedy nikt go nie
zachęca do jedzenia. Mało tego, jeśli ja kładę moje jedzenie na mojej podłodze, to bez względu na
to, jak łakomy jest pies, nie ma on do niego żadnych praw. Lekkie dzwonienie dysku jest
ostrzeżeniem, a rzut dyskiem to już bezpośrednia reakcja na złe zachowanie psa. Ignoruję psa,
rozmawiając z właścicielami, żeby mu uświadomić, że nieprzyjemny dźwięk nie ma ze mną nic
wspólnego, wywołał go sarn pies swoim niewłaściwym zachowaniem.

Większość psów za pierwszym razem ignoruje dysk, ale już za czwartym zostawia smakołyk,
kładąc się na wszelki wypadek tuż obok krzesła właścicieli. Niektóre psy uczą się szybko, a
niektóre (bardzo nieliczne) wcale. Jak każda technika treningowa, ta też nie może skutkować w
przypadku każdego, bez wyjątku, psa.

Taka wstępna procedura ma na celu uwarunkowanie reakcji psa na konkretny dźwięk, mający
wzbudzić reakcję wstrętu, ale ma ona też głębsze podłoże. Przekazując psu informację “Możesz
dostać jedzenie, którego ja nie chcę, wtedy gdy ci na to pozwolę, ale nie waż się tknąć samowolnie
niczego, co znajduje się na moim terenie". Potwierdzam w ten sposób jeden ze świetnie wszystkim
zwierzętom stadnym znanych przywilejów starszego rangą. Pogłębiam potem działanie dysku
ćwiczeniem, w którym również wykorzystuję podstawowy przywilej wyżej stojącego w hierarchii:

“Kiedy ja przechodzę przez wejście do gniazda, nie przepychaj się przede mnie".

Wstaję i idę w kierunku drzwi. Mówię do psa “zostań na miejscu, piesku" stwierdzając fakt.
Celowo nie używam tonu komendy, która przygwoździłaby go do ziemi. Nie chcę też, by zapadła
martwa cisza, w której psu wydać by się mogło, że wszyscy patrzą na niego oczekując, co zrobi, a
wtedy nie zrobi nic. Otwieram drzwi, rozmawiając z właścicielami. Kątem oka cały czas obserwuję
psa. Nawet pół kroku w kierunku drzwi oznacza, że nie ma on zamiaru pozostać na miejscu.
Zamykam drzwi, rzucając dysk. Nie mówię do psa ani słowa, kontynuując rozmowę z
właścicielami. Jaka to zresztą rozmowa, pleciemy coś tam bez sensu, bo przecież niesłychanie
trudno prowadzić inteligentną konwersację, kiedy cała uwaga koncentruje się gdzie indziej, co
starannie próbujemy ukryć.

Po kilku powtórkach pies albo trochę się cofa, albo siedząc lub leżąc zostaje na miejscu — takie
zachowanie jest natychmiast nagradzane. Teraz można być pewnym, że pies dokona właściwego
wyboru. Z jednej strony przepychanka w drzwiach, z jego punktu widzenia niekorzystna, a z
drugiej — pozostanie na miejscu, czyli rezygnacja, która zostaje nagrodzona. Tylko całkiem głupi
pies będzie się nadal pchał do drzwi.

Sądzę, że już stało się jasne, że ta skądinąd odmienna technika treningowa opiera się na tych
samych co poprzednie, opisanych w rozdziale 3 zasadach.

Niemal każdy problem, związany z niepożądanym zachowaniem się psa, o ile nie ma swego źródła
w określonych czynnikach zewnętrznych, można rozwiązać, stosując zasady negatywnego i
pozytywnego wzmocnienia (umiejętnego stosowania korzystnej z punktu widzenia psa zachęty i
wzbudzającego odrazę zniechęcenia). Uwarunkowania dźwiękowe są przy tym bardzo pomocne.
Oto bardzo typowy przypadek z zastosowaniem uwarunkowania dźwiękowego (dla
bezpieczeństwa ten pies był na spacerach prowadzany na długiej smyczy): O, owca, zapoluję sobie,
ale coś dzwoni, lepiej zrezygnuję. Och, dostałem nagrodę, jak dobrze, że dałem sobie spokój z tą
owcą.

Bardzo rzadko zdarza mi się zetknąć z uczniami opornymi na techniki szkoleniowe z użyciem
dysku. Narowy niektórych z nich bywają niebezpieczne dla nich samych. Bywa że właściciel
stawia sprawę jasno — to szkolenie to ostatnia szansa psa, jak nic nie da, wtedy pozostaje już tylko
uśpienie. Tak było w przypadku mieszkającego w okręgu rolniczym

właściciela, którego pies z pasją dusił owce. Wtedy, choć z dużą niechęcią, stosuję urządzenie, coś
w rodzaju alarmu osobistego, wydające przeraźliwe, piszczące dźwięki o wysokiej częstotliwości.
Takie dźwięki wzbudzają w psie strach. Na bazie strachu można rozpocząć dalsze szkolenie, ale jest
to rozwiązanie dalekie od ideału, którym jest sięgnięcie do naturalnych instynktów. Niemniej jest
zdecydowanie lepsze od eutanazji.

Muszę jednak stwierdzić, że od lat stosuję dźwięki jako metodę przerywania niepożądanego
zachowania i bardzo niewiele psów okazało się na nie oporne. Trzeba było wtedy szukać innych
metod. Bardzo rzadko odwołuję się do zmysłu smaku. Bywa to konieczne, kiedy pies, mający
skłonności do gryzienia przedmiotów, ze szczególną pasją przeżuwa kable elektryczne. Nie muszę
podkreślać, jak to jest niebezpieczne i ile psów, zwłaszcza szczeniąt, straciło przy tym życie.
Zalecam wtedy smarowanie kabli specyfikiem o nazwie Bitter Apple. Jest nieszkodliwy, ale smak
ma niewyobrażalnie ohydny. (W naszych warunkach zastąpić go można np. roztworem chininy).*

Kiedy sprawa dotyczy tylko kabli, specyfik nałożony bezpośrednio na nie, znakomicie zniechęca
delikwenta. Gorzej, kiedy skłonność do przeżuwania i niszczenia przedmiotów związane jest z
nadmierną pobudliwością (patrz kłopoty i ich rozwiązanie od A do Z). Wówczas proponuję taki oto
wypróbowany sposób.

Kiedy twój pies z upodobaniem przeżuwa nogi cennego stolika z epoki królowej Anny (dla niego,
co tu dużo ukrywać, to tylko kawałek drewna), kuracja musi być wyjątkowo nieprzyjemna dla psa.
Potrzebna ci będzie butelka Bitter Apple, tanie perfumy i dwie chusteczki.

Jedną chusteczkę nasącz leciutkim roztworem perfum, drugą Bitter Apple. Podstaw psu pod nos
perfumowaną chusteczkę i jak tylko ją powącha, włóż mu do pyska tę z Bitter Apple i przytrzymaj
kilka sekund — zabieg bardzo nieprzyjemny. Potem weź ulubioną zabawkę psa, taką po którą
sięgnie, jak tylko ją zobaczy. Zmocz ją Bitter Apple, zostaw na widocznym miejscu, dookoła rozlej

trochę perfum. Pies idąc po zabawkę zauważy poznany wcześniej zapach, o ile go zapamiętał, lub
zarejestruje jako nowy. W każdym razie zapach zostanie zapamiętany.

Kiedy pies chwyci zabawkę, jej smak spowoduje, że wypluje ją czym prędzej, biegając wokół
pokoju, śliniąc się i plując. Zabawkę możesz od razu wyrzucić i kupić mu nową.

Teraz wystarczy każdy przedmiot, który chcesz ochronić przed zniszczeniem, spryskać lekko
perfumami. Obiekty szczególnie atrakcyjne dla psich zębów nieźle jest spryskać też Bitter Apple.
Delikatny sygnał

węchowy przypomina psu arcyniemiłe wydarzenie, powstrzymując go przed

ogryzaniem przedmiotów do tego nie przeznaczonych. Delikatny zapach perfum szybko staje się
niewyczuwalny dla naszego nosa, ale nos psa jest około 100 000 razy bardziej czuły. Toteż bardzo
długo jeszcze zabezpieczone przedmioty będą zapachowe kojarzyć mu się jednoznacznie,
wywołując silne postanowienie “nigdy więcej".

Cała sztuka skuteczności negatywnego wzmocnienia polega na konsekwencji — posłuszeństwo
musi być absolutne, a ostrzeżenie jednoznaczne. Ustalona komenda słowna, podzwanianie dysku,
słaby zapach perfum wywołają takie skojarzenia w umyśle psa, że natychmiast zrezygnuje z
podjętej akcji.

Część II

POZYTYWNE PODEJŚCIE DO PROBLEMÓW
BEHAWIORALNYCH

7

TRUDNOŚCI

WYCHOWAWCZE

Może się to wydać paradoksalne, ale tresura psuje niekiedy zachowanie psa. Zapomnijmy na chwilę
o tym, co wiemy o nowoczesnych metodach układania psów, i zastanówmy się, jakie są tradycyjne
metody powstrzymywania psa przed nieznośnym zachowaniem. Od wielu lat uważa się, że proces
uczenia się psa to seria stosowanych nagród i kar. Otrzymałem ostatnio zaproszenie na sympozjum
UFAW (Uniwersyteckie Stowarzyszenie Opieki nad Zwierzętami) w Cambridge. W programie
sympozjum znalazł się punkt “Tresura zwierząt opiera się na serii nagród i kar". To prawda, że po
sympozjum taki zapis nie znalazł się w protokóle, ale pierwsza myśl wskazywała na silne
obciążenie tradycyjnymi poglądami. Ilekroć spieram się z treserem w kwestii tych staroświeckich
sposobów myślenia, zwykle pytam go “Czy nauczysz orkę wyskakiwania z wody na gwizdek,
karząc ją za każdym razem, gdy odmówi?" Skądinąd te same zasady stosują się do ludzi. Kiedy
uczysz się czegoś nowego i nie bardzo ci to wychodzi, a za każdym razem spotykasz się z krytyką
lub karą, nie trzeba ci wiele czasu, żeby zrezygnować, w przekonaniu, że się do tego nie nadajesz.

Opiszę teraz klasyczny przypadek tradycyjnego stosowania metody nagród i kar, które dało
negatywne efekty.

Donner to rottweiler. Jego właściciele, małżeństwo w średnim wieku, przyjechali do mnie z
Leicestershire. Słowo rottweiler przywodzi na myśl osiłka, samca o skłonnościach do dominacji.
Nie w tym przypadku. Była to nadzwyczaj rasowa dwuletnia suczka, bardzo przyjacielska. Była
uważana za skłonną do walki morderczynię. A było tak.

Donner przybyła do nowego domu jako ośmiotygodniowe szczenię na miejsce starego rottweilera,
który właśnie zakończył życie. W tej rodzinie był też dorosły border terier, który od pierwszego
wejrzenia poczuł niechęć do nowo przybyłej. Nie przepuszczał też żadnej okazji, żeby zapędzić ją
na miejsce. Wychowanie, jakie suka odebrała w szczenięctwie, nie na wiele pomogło. Donner
dojrzewała i nabierała sił. Rozgorzała walka pomiędzy oboma zwierzętami o miejsce w domu.
Donner wykazywała typową dla rottweilera skłonność do dominacji i obrony, a terier był
nieustępliwy, jak to wszystkie teriery mają w obyczaju. W rezultacie tych nieustających walk
któregoś dnia, kiedy Donner miała około roku, teriera znalezionego z tak pokiereszowanym tyłem,
że nie pozostawało nic innego, niż go uśpić.

Od tego dnia Donner uznana została za złego psa i tak ją traktowano w obecności innych psów.
Lokalny klub tresury doradził właścicielom — “Za każdym razem kiedy ona tylko spojrzała na
innego psa, trzeba mocno ściągnąć zaciskowy łańcuch tak, żeby ją podwiesić". Innym
proponowanym środkiem wychowawczym był kawałek gumowego węża, którym miała dostawać
po głowie na widok obcego psa.

W miarę upływu czasu utrzymanie kontroli nad Donner było coraz trudniejsze. W konsekwencji
spacery coraz rzadsze. Ja byłem jej ostatnią szansą. Albo moje metody pomogą, albo trzeba ją
będzie uśpić.

Rozwiązując problem założyłem, że Donner wcale nie była typem mordercy. Fatalne zdarzenie z
terierem to przypadkowy wynik walki dwóch dominujących charakterów. Przyjęcie tego założenia
prowadziło do całkowitej zmiany sposobu, w jaki suka była traktowana. Zmieniliśmy kilka rzeczy:

1. Zaciskowy łańcuch zastąpiła szeroka, skórzana obroża.

2. Starą, krótką smycz zastąpiła nowa — długa, ale mocna.

3. Dopasowałem jej lekki kaganiec tak skonstruowany, że mogła dyszeć lub napić się swobodnie,
ale nie mogła ugryźć. Taki kaganiec pozwalał na kontakty na spacerach z wybranymi, nie
agresywnymi psami bez niebezpieczeństwa, że zrobi im krzywdę.

4. Autorytet właścicieli w kontroli nad biegającą luzem suką został wzmocniony przez użycie
dysku.

5. Zmieniliśmy jej dietę na taką, która działa uspokajająco (patrz rozdział 8).

Skórzana obroża nie zadawała jej bólu za każdym razem, kiedy zobaczyła obcego psa, była też
wygodniejsza. Długa smycz dawała jej większą swobodę. Sama też mogła wybierać w jakim
tempie i na jaką odległość podejdzie do spotkanego psa. Przedtem właściciele kontrolowali to w
znacznie większym stopniu. Te działania wpłynęły też uspokajająco na właścicieli, wywierali więc
na sukę mniejszą presję psychiczną. Użycie dysku spowodowało, że większą uwagą darzyła
Donner właścicieli, a dieta wpłynęła dodatkowo uspokajająco. Już po kilku dniach właściciele
mogli poznać i ocenić prawdziwy charakter suki. Okazała się być otwarta, wprawdzie niesforna, ale
przyjacielska.

Pierwsza konsultacja trwała niemal trzy godziny. Omówiliśmy w tym czasie sposoby
komunikowania się psów, język ciała. Uświadomiłem im, że z pewnością okaże podporządkowanie
wyższemu rangą psu. Kaganiec szybko wyszedł z użycia (to był tylko doraźny środek zaradczy).
Donner pozwolono stykać się z innymi psami i nie wynikły z tego większe problemy.

Jakiś czas potem właściciele Donner donieśli mi, że w rodzinie przybył nowy pies — szczeniak
terier. “Na wstępie szczeniak szczypnął ją, ale Donner przyjęła to za dobrą monetę, a do wieczora
szczeniak poczynił pewne postępy. Teraz stosunki między nimi układają się na zasadzie wzajemnej
akceptacji. Donner jest szefową, ale też bliskim kumplem. Tych dwoje spędza godziny na
wspaniałej zabawie, co szczególnie raduje Donner, która dorastając nie miała żadnego towarzysza
zabaw." Takie listy są dla mnie najlepszą nagrodą. Donner była o krok od śmierci, a teraz jest
kochanym i bardzo ważnym członkiem rodziny.

Inny przypadek negatywnego wpływu tresury na charakter psa to historia czarnego owczarka
belgijskiego. Było to śliczne, bardzo typowe dla rasy zwierzę, które zaczęło przejawiać agresję.
Żadne z jego rodziców ani rodzeństwa nie miało najmniejszych skłonności do agresji. Toteż fakt, że
Samson ugryzł sześć razy z rzędu i to w przejściu przez drzwi, był ogromnym zaskoczeniem dla
hodowczyni.

To ona przywiozła go do mnie z kenelu w Bristolu, gdzie pies stale przebywał. Obsługa kenelu nie
potrafiła sobie z nim poradzić. Właścicielka umieszczając psa w kenelu była przekonana, że nie jest
to pies agresywny.

Wcześniej, zanim go odebrała, sprzedała psa ludziom, którzy wyglądali bardzo sensownie, choć
nigdy wcześniej nie mieli psa. Po długim namyśle doszła do wniosku, że oddaje szczeniaka w
całkiem dobre ręce, postanowiła jednak zachować nad nim kontrolę. Już w bardzo wczesnym wieku
pies zdecydowanie przepychał się przez drzwi pierwszy, nie bacząc na właścicieli. Ci, jak to
niestety często bywa, nie rzekli słowa hodowczyni. Rozpytali się za to wśród tak zwanych
“ekspertów" od wychowania szczeniąt. Roi się od nich w każdym miejscu, gdzie na spacery
przychodzi więcej niż trzy psy. Poradzono im nieśmiertelny zaciskowy łańcuszek. Samsona, bo tak
nazywał się pies, mieli wyprowadzać na smyczy, a przy każdej próbie przepychania się w drzwiach
ściągać brutalnie smycz tak, aby znalazł się przy nodze z przednimi łapami wiszącymi w powietrzu,
jak narowisty koń gwałtownie spięty. Jak należało się spodziewać, na przepychanki w drzwiach
niewiele to pomogło, za to Samson zaczął przejawiać w takich momentach agresję. To z kolei
spowodowało, że właściciele ściągali mocno smycz, z góry oczekując niewłaściwego zachowania
psa.

Byłem świadkiem jego tak zwanej agresji. Pies wyskakiwał w górę krzyżując przednie łapy nad
smyczą z oczami wywróconymi tak, że było widać białka — klasyczna reakcja lękowa.
Właściciele, a później obsługa kenelu, brali to za agresję i sami reagowali agresją. Ich działanie
wyzwalało reakcję obrony lub walki. W tej sytuacji na plus zapisać trzeba psu, że te ugryzienia były

wyhamowywane — w zasadzie tylko zadrapania i siniaki. Ja na jego miejscu kogoś kto
doprowadził mnie do takiej paniki rozerwałbym na kawałki.

Założyliśmy Samsonowi szeroką skórzaną obrożę i automatycznie zwijającą się smycz (czyli
podobnie jak w poprzednim przypadku), aby zwiększyć krytyczną odległość i poczucie wolności.
Ruszyłem w kierunku drzwi biura, a Samson natychmiast wpadł w panikę cofając się o jakieś trzy
metry, na ile pozwoliła smycz. Szedłem dalej nie przymuszając go ani nie szarpiąc i mówiłem do
niego “Chodź, nie bądź głupi". Podbiegł i został nagrodzony smakołykiem. Przez następne pół
godziny powtórzyliśmy tę sytuację trzy czy cztery razy, zanim Samson nabrał zaufania i zaczął
spokojnie przechodzić przez drzwi na smyczy. Nasze działanie miało zneutralizować
dotychczasowe złe doświadczenia, które zaowocowały agresją na typowo ludzką skłonność do
karania za złe zachowanie zamiast nauczenia właściwego. Takie działanie określa się uczenie jako
“odczulenie". Znaczy to tyle, że naszym działaniem staramy się zmienić przypuszczenia psa co do
tego, co za chwilę nastąpi.

Wspomniałem, że ćwiczyliśmy aż do momentu kiedy Samson odzyskał trochę zaufania. Tu leży
klucz do rozwiązania problemu tego rodzaju agresji. To zrozumiałe, że Samson stracił zaufanie do
ludzi, nie mając pewności co jeszcze mu zrobią w drzwiach, kiedy będzie na zaciskowej obroży z
przypiętą smyczą.

Pełen sukces w wychowaniu Samsona może odnieść tylko ktoś, kto jest bardzo cierpliwy i
wyrozumiały i znakomicie rozumie psy oraz pobudki ich działania. Warunki, w jakich mieszka
hodowczyni, nie pozwalają jej aktualnie na trzymanie Samsona. Obawiam się się zatem o jego
przyszłość, jeżeli nie trafi w dobre ręce. Jest to dla mnie tym bardziej przygnębiające, że zdaję sobie
sprawę, jak wiele złego przyniosły mu bezsensowne metody wychowania, zastosowane w
najlepszej wierze przez niedoświadczonych właścicieli. Dlatego tak ważna wydaje mi się
popularyzacja podstawowych wiadomości o psychice psów i zasadach ich zachowania. Tylko
wtedy posiadanie psa będzie całkowicie bezpieczne dla właściciela, a życie psa w naszym domu
znacznie łatwiejsze i szczęśliwsze.

W obu opisanych przypadkach złe metody tresury, zamiast złagodzić problem, zintensyfikowały
go, a pies z dnia na dzień stawał się coraz bardziej niebezpieczny. To zdarza się znacznie częściej,
niż można by przypuszczać. Często objawy agresji towarzyszą próbom przejęcia dominującej
pozycji w stadzie. Od naszej reakcji zależy, jak ułożą się dalsze stosunki z psem. Źle wybrane
metody przeciwdziałania niepożądanym zachowaniom mogą na zawsze zerwać nić porozumienia,
natomiast właściwa reakcja szybko przywróci harmonię. Nieźle też jest mieć w pamięci fakt, że psy
mogą używać szczęk cztery razy szybciej niż my rąk, toteż jeśli kiedykolwiek pozwolimy mu
uznać, że stoi wyżej od nas w hierarchii stada, a dopiero potem spróbujemy dochodzić swoich praw
siłą, największe szansę mamy na ... dotkliwe pogryzienie.

Nie dziwmy się, kiedy nasze działania doprowadzą psa do stanu takiej paniki, że zacznie kąsać na
oślep. Nie chciałbym być źle zrozumiany. Ja nie usprawiedliwiam takiego zachowania, ale
doskonale rozumiem jego przyczyny.

Metody układania psów omówię znacznie dokładniej w rozdziale 12. Mam nadzieję, że możliwość
negatywnego wpływu tresury na zachowanie psa stanie się dla wszystkich oczywista. Do tej pory
starałem się uświadomić moim czytelnikom, że bardzo często dokładnie wiemy czego chcemy psa
nauczyć, lecz zupełnie nie zdajemy sobie sprawy, czego go naprawdę uczymy. Następny przypadek
znakomicie ilustruje tę moją tezę.

Zadzwoniła do mnie pani, której problem dotyczył dziewięciomiesięcznego psa, który w nocy
brudził w domu. Po rytunowych pytaniach o dietę, długość i czas trwania spacerów, pory karmienia
itd. zapytałem, jak reaguje ona, kiedy rano odkryje, że pies nabrudził. Odpowiedziała: “Nie karzę
go. Nie wierzę w skuteczność klapsów. Wszystko co robię, to wtykam jego nos w to, co zrobił i
wyrzucam go na dwór". Ona naprawdę wierzyła, że to jest najlepsza metoda odzwyczajenia psa od
brudzenia w domu. Pies z jej działań pojął tylko jedno — psia kupa to coś w rodzaju fetysza dla
ludzi. Wchodzą do pokoju wyraźnie szukając tego, a kiedy już znajdą, wpadają w trans, krzycząc
wielkim głosem zawsze te same słowa: “Co to jest?"

Pies, nieco już przestraszony wyglądem właściciela, kurczy się ze strachu słysząc ton głosu i

przyjmuje poddańczą postawę, która, kiedy był małym szczeniakiem przy matce, doskonale
pamięta, hamowała dalsze przejawy wrogości. Ale nie z ludźmi, nic z tych rzeczy! Łapią go za
skórę, pakują nosem prosto w kupę i zamykają samego za drzwiami na długi czas.

A co uzyskaliśmy w wyniku podjętych działań? Z naszego punktu widzenia trochę ekskrementów
wbitych w psi nos i brodę, a trochę w dywan. Z psiego punktu widzenia utrwalone skojarzenie, że
kupa na dywanie i jednoczesna obecność właściciela w pokoju to fatalna kombinacja. Gdybym był
psem o silnym instynkcie obrony, warczałbym i gryzł w obronie własnej i pewnie nazwano by mnie
agresywnym. Gdyby mój instynkt obrony był bierny, na pierwszy sygnał złości ze strony
właściciela wiałbym pod najdalsze krzesło, a właściciele byliby przekonani, że wiem jak źle
postąpiłem i bardzo się wstydzę. Gdybym był cwanym psem, nie chcąc narazić się na sytuację:
kupa na dywanie/właściciel w pokoju, zjadałbym ją, co pozwoliłoby sklasyfikować mnie jako
koprofaga.

Bez względu na mój charakter jednego jestem pewien — wystrzegałbym się jak ognia załatwiania
się w pobliżu moich właścicieli wiedząc, że wprawia to ich w stan tego dziwnego podniecenia.
Toteż ostatni, szybki spacerek w deszczowy wieczór mógłby się nieźle przeciągnąć, chyba że
pozwoliliby mi zniknąć z zasięgu ich wzroku lub ... wykonałbym rzecz całą po spacerze w drugim
pokoju, tak aby nie mogli tego szybko znaleźć.

Z psiego punktu widzenia załatwianie się poza własnym posłaniem już rozwiązuje problem
czystości. Sposób, w jaki uczymy go, że z ludzkiego punktu widzenia to za mało, może mieć
ogromny wpływ na wzajemne stosunki i, generalnie, na zachowanie się psa (patrz rozdz. Kłopoty i
ich rozwiązanie od A do Z). Kiedy spojrzymy na to oczami psa, nie będzie to takie trudne.

8

STRESY

U ludzi stres uznawany jest za przyczynę wielu chorób. Lekarze uważają, że stres jest głównym
czynnikiem wywołującym aż 70% ciężkich schorzeń. Jego rola jest jeszcze większa w wielkich
skupiskach ludzkich, w dużych metropoliach — 80%, a nawet 85% przypadków. Stres osłabia
system obronny organizmu, otwierając bramy różnego rodzaju infekcjom. Odbudowanie
odporności organizmu, tak immulogicznej na infekcje, jak i psychicznej na stresy, to żmudny i
powolny proces.

Długotrwały stres może być przyczyną wielu zagrażających życiu chorób, a także wielu schorzeń
natury psychicznej jak depresje, nadpobudliwość, chroniczne stany napięcia i wiele, wiele innych.
Trzeba przyznać, że większość stresowych sytuacji zawdzięczamy sami sobie. Narzuciliśmy sobie
pełen pośpiechu styl życia w pogoni za lepiej płatną pracą i coraz bardziej luksusowymi
przedmiotami. Lepiej płatna praca często oznacza konieczność dojazdów na znaczne odległości i
tak sami siebie skazujemy dwa razy dziennie na jazdę zatłoczonymi drogami. Toczymy się wraz z
falą samochodów od skrzyżowania do zjazdu w inną drogę, od stłuczki do stłuczki, tłocząc się,
przepychając, walcząc o lepsze miejsce w nieustannym zmaganiu z czasem. Kiedy rezygnujemy z
jazdy własnym samochodem, upchani jak śledzie w puszcze tłoczymy się w pociągach, autobusach
i tramwajach, przepychając się, walcząc o miejsce siedzące lub o lepszą pozycję w pobliżu drzwi.
Mamy coraz mniej miejsca dla siebie, a i tak jest ono stale zagrożone przez innych. Staramy się
zignorować ich obecność, udając, że ich nie dostrzegamy.

W pracy każdy udaje, że jest niezastąpiony. Każdy działa w pośpiechu. A pośpiechowi sprzyjają
coraz bardziej usprawniane środki łączności. Listy pisze się, aby potwierdzić wcześniejsze
ustalenia telefoniczne. Wysyła się faksy, a w ślad za nimi telefony, aby upewnić się, czy aby na
pewno doszły. W modę weszły teraz telefony osobiste, które nosi się przy sobie, aby tylko być do
dyspozycji, stale pod ręką, bo inaczej ktoś inny zajmie miejsce, złapie naszą okazję. Co dzień
pędzimy w bezsensownym wyścigu, który przynosi ogromne fizyczne zmęczenie i nieustanny
stres. Kiedy jest już całkiem źle, lekarze przepisując nam różne pigułki, mające złagodzić
nieprzyjemne objawy, nalegają jednak na zwolnienie tempa i wypoczynek niezbędny dla
zregenerowania organizmu.

Psy nie mogą wyjechać na urlop, ale przecież też doznają stresów i to głównie spowodowanych
przez stresogenny styl życia ich właścicieli. Jest to bez wątpienia zasadnicza przyczyna, dla której
specjaliści zajmujący się zaburzeniami psiego zachowania mają coraz więcej pracy.

Jeszcze nie tak dawno temu w przeciętnej rodzinie był tylko jeden samochód. Matka zwykła była
odprowadzać dzieci do szkoły, zabierając na spacer psa. Pies szedł grzecznie na smyczy, natykając
się na coraz to nowe sytuacje i bodźce stymulujące jego rozwój. W czasie takiego spaceru uczył się
karnego chodzenia na smyczy, oswajał się z obcymi, z dziećmi, z ruchem miejskim. Często
zostawał na chwilę pod sklepem, kiedy matka robiła niewielkie zakupy.

Dziś większość rodzin ma dwa samochody. Matka zawozi dzieci do szkoły zabierając ze sobą psa.
Potem podjeżdża do parku, gdzie pies biega bez smyczy na ogół tylko tak długo, dopóki się nie
załatwi. Potem do samochodu i ... godziny na parkingu pod supermarketem, gdzie pani domu robi
zakupy.

Nasz styl życia i codzienny pośpiech fatalnie wpływają na warunki życia naszych psów i jest często
źródłem wielu problemów z ich zachowaniem.

Brak stymulacji, zarówno psychicznej jak i fizycznej, fakt, że coraz więcej psów przebywa
samotnie przez długie godziny — w dzisiejszych czasach na ogół oboje małżonkowie pracują w
pełnym wymiarze godzin — to często przyczyny nerwowego, streso-pochodnego zachowania
wielu z nich.

W ogrodach zoologicznych badano wpływ uwięzienia na zachowanie się zwierząt. W rezultacie
stwierdzono, że najgorzej wpływa na nie brak zajęcia. Toteż opracowano całe programy zajęć dla
różnych zwierząt, mające zastąpić ich naturalną aktywność, choćby polowanie drapieżników. To

smutne, że nasze domowe psy zaczynają mieć gorsze warunki życia niż zwierzęta zamknięte na
stałe w ogrodach zoologicznych.

Kiedy powiedzieć właścicielom, że znakomitą większość ich problemów ze złym zachowaniem się
psów można by rozwiązać odkładając na bok telefon, zakładając dobre buty i raz dziennie idąc na
porządny spacer, taki spacer, na którym pies przeszedłby się na smyczy między ludźmi, a potem
pobiegałby sobie do woli luzem — to rozwiązanie, które wydaje się zbyt proste. A w przeważającej
liczbie przypadków to proste lekarstwo jest wystarczające. Cóż, kiedy w odpowiedzi słyszę ciągle o
braku czasu na takie codzienne eskapady i o tym, że duży ogród przecież wystarczy, aby pies się
wybiegał. “Wielkość więzienia — odpowiadam zwykle — nie ma większego znaczenia. A jeśli nie
masz czasu dla psa, to po co go w ogóle trzymasz?"

W rozdziale drugim wspomniałem o problemach, jakie mogą wyniknąć ze szczeniakiem kupionym
od pośrednika lub producenta szczeniąt. Z przykrością stwierdzam, że ten proceder staje się coraz
bardziej powszechny. Producenci starają się dostarczyć szczeniaka do nabywcy najszybciej jak to
tylko możliwe, podając najróżniejsze przyczyny, dla których nie można przyjechać i zobaczyć
matki i całego miotu. Jest to też nader intratne zajęcie dla właścicieli sklepów zoologicznych,
którzy skupują szczenięta byle gdzie, za bezcen i wmawiają naiwnym nabywcom, że sprzedają im
towar najwyższej jakości — szczenięta o świetnym pochodzeniu i znakomicie odchowane.
Oczywiście, żądając znacznie wyższej ceny, niż sami zapłacili.

Trzeba jednak przyznać, że większość z nich to nie są ludzie jakoś szczególnie okrutni. Oni po
prostu nie wiedzą co czynią. Nie znają faz rozwoju szczeniaka, nie mają pojęcia jaki wpływ na
psychikę psa może mieć zaburzenie którejś z nich. Zwłaszcza, że nie oni mają kłopoty z
problemem, który wywołali. Symptomatyczne, że ostatnimi czasy nawet rząd zaczął zajmować się
problemami związanymi z agresywnymi psami. W dodatku znajdziecie statystyczne dane
dotyczące moich dwunastomiesięcznych badań nad charakteropatiami psów — 25,6% przypadków
dotyczyło urazów nabytych we wczesnym szczenięctwie. Badania przeprowadzone przez
Ministerstwo Rolnictwa na terenie Anglii na zlecenie Europejskiej Rady Ekonomicznej wykazały,
że wielu farmerów zrezygnowało z dotychczasowej produkcji rolniczej na rzecz hodowli, a raczej
produkcji psów. Ze szczególną intensywnością zjawisko to występuje w Walii, a problemy ze
szczeniętami kupionymi z takich walijskich farm stały się szeroko znane w środowisku psiarzy.
Choć nie każdy, kto mając na sprzedaż szczenięta, nie chce pokazać matki, musi być od razu
nieuczciwym producentem, to jednak szczerze doradzam wszystkim przyszłym nabywcom
szczeniąt — kupujcie tylko od cenionych, szanujących się hodowców. Macie wtedy znacznie
większe szansę na to, że kupiony przez was szczeniak będzie prawidłowo odchowany, a jego
charakter nie będzie spaczony przez amatorskie działania ludzi, którzy nie mają pojęcia co robią.
Warto przecież unikać kłopotów, skoro łatwo można to zrobić.

Większość szczeniąt wziętych z farm lub sklepów choruje na poważne zaburzenia
żołądkowo-jelitowe, zapalenia płuc i wątroby. Główną ich przyczyną są fatalne warunki transportu.
Zimno, wibracje, zmiana wody i pokarmu, niedogodności fizyczne i psychiczne, wszystko to
wywołuje stres. W normalnych warunkach organizm szczeniaka uruchamia mechaniżmy obronne,
wytwarzając między innymi substancję hormonalną — ACTH. W nienormalnych warunkach —
nieprawidłowa wczesna socjalizacja, zmiana środowiska — organizm staje się mniej odporny na
stres, a tym samym podatny na różnego rodzaju infekcje.

Nic zatem dziwnego, że przewożone w złych warunkach, pozbawione matczynej opieki szczenięta
w ciągu dwóch tygodni zaczynają chorować. Na ogół w tym czasie są już sprzedane i cały kłopot z
leczeniem spada na nabywcę. Co prawda chorego szczeniaka może zwrócić, ale mało kto się na to
decyduje. Wielu właścicieli obarcza siebie winą za to, że szczeniak zachorował. Tylko wtedy, gdy
objawy chorobowe wystąpią w kilka godzin po nabyciu szczeniaka właścicielom przychodzi do
głowy, że być może chorobę wywołały warunki, z jakich szczeniak został kupiony. Wtedy też nie
spieszą się ze zwracaniem malca, obawiając się, w jakie ręce trafi następnym razem lub czy nie
zostanie uśpiony bez niepotrzebnych wydatków na leczenie.

Jak dotąd przedstawiłem dwa rodzaje reakcji na stres: pierwszy — kiedy stres jest przyczyną
zaburzeń natury psychologicznej, widocznych w zachowaniu — i drugi, kiedy jest przyczyną

dolegliwości zdrowotnych. A najczęściej stres u psów pojawia się wtedy, gdy nieświadomi niczego
właściciele składają na barki psa zbyt dużą odpowiedzialność, jak to opisałem w rozdziale 3. Często
psy nie są przygotowane do przyjęcia aż takiej odpowiedzialności, w stadzie dzikich psów nie
plasowałyby się wysoko w hierarchii i nigdy nie byłyby przewodnikiem, Alfa. Wśród ludzi też
przecież zdarzają się tacy, którzy źle się czują na eksponowanych stanowiskach i zdecydowanie
wolą, żeby ktoś inny podejmował za nich decyzje. Stres wywołany zbyt odpowiedzialnym
stanowiskiem objawia się irytacją, częstą złością, a w końcu nawet chorobą.

U ludzi stres wywołany wysoką odpowiedzialnością jest główną przyczyną zaburzeń zdrowotnych
i wyniosłego zachowania. To samo dotyczy psów. Wszystkie one reagują podobnie. Kiedy wkroczą
do mojego biura wraz z właścicielami, natychmiast przyjmują pozycję przewodnika stada. Kiedy
już uda się nam ustalić, że na tym terenie ja jestem przewodnikiem, każdy z nich, bez wyjątku,
kładzie się i zasypia. To jest zwolnienie od przerastającej je funkcji, czego tak bardzo
potrzebowały. Przestały być zestresowane lub przestraszone. Odpoczywają od niechcianej
odpowiedzialności i tym samym stają się spokojne i zrelaksowane. Zdolność do wytrzymania
stresu, związanego z przewodnictwem, jest odziedziczalna i nie może być narzucona. Wielu
właścicieli nie kryje zaskoczenia, jak miły staje się ich pies, kiedy zdejmie się zeń tę za dużą dla
niego odpowiedzialność.

U dorosłych psów objawy stresu mogą być zarówno pozytywne jak

negatywne. Od tego czy właściciele lub treser zauważą i właściwie je zrozumieją, będzie w dużej
mierze zależało, czy pies będzie dalej stresowany. Wspomniałem o treserze celowo, bo chciałbym
przejść do omówienia bardzo typowych sytuacji stresowych, jakie powstają na wielu kursach
szkolenia. Powstaje pytanie, jak rozpoznać, kiedy pies jest w stresie, a kiedy przyjmując pozycję
dominującą odmawia wykonania rozkazu. Według mnie każdy, kto mieni się być specjalistą od
układania psów i pobiera za to pieniądze, nawet niewielkie, musi dokładnie znać odpowiedź na to
pytanie, jeśli czuje się choć trochę odpowiedzialny za to, co robi. Jednego nie rozumiem. Nikt przy
zdrowych zmysłach nie będzie pobierał lekcji jazdy konnej u kowala, którego jedyną kwalifikacją
po temu jest umiejętność przybijania podków. Nikt przy zdrowych zmysłach nie kupi domu,
którego nie zbudowali fachowcy. Nie pójdzie też z bolącym zębem do tegoż kowala. Dlaczego
zatem w tak ważnej sprawie, jak szkolenie psów, zdajemy się na amatorów. A przecież, choćby
takie ogłoszenie jak to: “Pani B, posiadaczka wytresowanych z urodzenia border collie, układa
psy..." powinno wzbudzić naszą czujność. Czas już najwyższy żebyśmy zrozumieli, że są dobre
kursy tresury i złe kursy.

Na usprawiedliwienie pani B. i jej podobnych trzeba dodać, że oni głęboko wierzą w słuszność
swoich działań. Często pobierają wręcz symboliczne opłaty za swoje kursy, gdyż robią to z czystej
sympatii do psów i chęci niesienia pomocy innym. A że nie rozumieją psychiki psów — to już
zupełnie inne zagadnienie. Wedle ich najlepszej wiedzy wszystkie psy niezależnie od rasy to
maszynki skonstruowane według jednego planu i działające według tej samej zasady. Jeśli ich
collie reaguje na ostre szarpnięcie smyczy, to wszystkie dobermany, rottweilery, owczarki
niemieckie, spaniele i inne powinny reagować identycznie. Jeśli nie, to oczywiście wina leży po
stronie właścicieli, którzy coś na pewno robią źle. Na szczęście wielu właścicieli orientuje się w
sytuacji, kiedy jeszcze nie jest za późno i zwraca się o pomoc do fachowca. Mam tylko nadzieję, że
takie stanowisko będzie w przyszłości coraz bardziej popularne.

Pierwsza rzecz, na którą treser powinien zwrócić uwagę, to to, czy przypadkiem któryś z
uczestników kursu nie znajduje się pod wpływem silnego stresu. Mogą na to wskazywać różne
objawy.

Negatywne oznaki stresu

Mogą być one następujące: rozszerzone źrenice, uszy położone do tyłu, spocone poduszki łap,
zadyszka, ślinotok. Wiele psów przypada płasko do ziemi, zastygając bez ruchu.

Inne objawy to gwałtowne gubienie włosa, a nawet — mające oznaczać absolutne
podporządkowanie — oddawanie moczu. Jedynym wyjściem z sytuacji jest jak najszybsze zabranie
delikwenta spomiędzy innych psów.

Trzeba odwrócić jego uwagę od własnego strachu, bawiąc się z nim w atrakcyjną dla niego zabawę.
Największym błędem, jaki można popełnić, jest próba przełamania psiaka w myśl twierdzenia
“kiedyś się przecież przyzwyczai". Efekt będzie odwrotny od oczekiwanego, pies będzie
wystawiony na działanie stresu i na pewno niczego się nie nauczy.

Pozytywne oznaki stresu

Te objawy bardzo trudno odróżnić od nieposłuszeństwa i tak się je na ogół klasyfikuje. Często
trzeba poobserwować psa przez dłuższy czas, aby uzyskać pewność czy mamy do czynienia ze
stresem, czy tylko z nieposłuszeństwem. Pies nieposłuszny będzie szalał przez cały czas niezależnie
od sytuacji. Pod wpływem stresu zaś pies zaczyna się nagle zachowywać nadmiernie aktywnie. Jak
rozszalały szczeniak zaczyna biegać w koło, podskakując i zapraszając cię do zabawy. Im bardziej
będziesz próbował odzyskać nad nim kontrolę, tym bardziej głupio będzie się zachowywał. Trudno
go złapać i przywołać do porządku. Najlepiej od razu zabrać go ze stresującego go środowiska.

W odniesieniu do ludzi rozważa się wpływ stresu zarówno na psychikę jak i na zdrowie. Kiedy
chodzi o psy, przywykliśmy uważać, że są one pozbawione uczuć. Takie maszynki do
wykonywania rozkazów. Mówisz im “Zrób to", a one robią. Jakbyśmy zapomnieli, że człowiek i
pies żyją razem już ponad 10 000 lat, a wzajemne zrozumienie opiera się na dużych wzajemnych
podobieństwach. Niektóre przypadki stresu, z jakimi się zetknąłem u psów, wskazują, że
podobieństwa te są jeszcze głębsze niż można by przypuszczać.

Pewnego dnia zadzwoniła do mnie pani, której pies zachowywał się bardzo dziwnie za każdym
razem, kiedy miała gości.

“Jakiej to rasy pies i co takiego dziwnego robi?" zapytałem. “To trzyletnia Jack Russel terierka o
imieniu Jenny. Przez cały czas, kiedy są goście, liże. Tak samo się zachowuje, kiedy idziemy z
wizytą". Powiedziałem jej, że to nic nadzwyczajnego, że wyjątkowo przyjacielski pies liże ludzi, a
ona na to: “Jenny nie liże ludzi, ona liże ściany."

Jej lekarz weterynarii nie znalazł żadnej medycznej przyczyny takiego zachowania. To on poradził
jej skontaktować się ze mną. Po dłuższej rozmowie, kiedy dowiedziałem się, że Jenny liże nie tylko
ściany, ale także nogi od krzeseł czy stołu i inne przedmioty, umówiliśmy się na spotkanie. Oboje
państwo przyszli z Jenny. Po kilku minutach w moim biurze suka rzeczywiście zaczęła lizać ściany.
Przerażająca była energia, jaką wkładała w tę czynność. Przed ich wizytą zastanawiałem się nad
przyczynami tego dziwacznego zachowania i doszedłem do wniosku, że Jenny w ten sposób chce
zwrócić na siebie uwagę. To co zobaczyłem, zdawało się potwierdzić moją diagnozę, choć stan był
gorszy, niż się spodziewałem.

Powiedziałem im, żeby przez chwilę zupełnie ignorowali Jenny i odmówili jej tej uwagi, o którą tak
zabiegała. Potem próbowaliśmy różnych technik wstrętowych, nieodmiennie z tym samym
rezultatem — zachowywała się coraz gorzej. Mąż przez cały czas siedział nieruchomo, nie mówiąc
ani słowa, jakby przyjechał tylko jako szofer.

Za jakiś czas umówiliśmy się na następne spotkanie. Chciałem się przekonać, czy jakieś inne
warunki wywołują u Jenny podobne reakcje. Okazało się, że nie. Zachowywała się tak tylko wtedy,
gdy w pokoju znajdowały się więcej niż dwie osoby, niezależnie czy znała je czy nie.

W pewnej chwili właścicielka wyszła na chwilę, żeby przynieść coś z samochodu. Gdy tylko
znalazła się poza zasięgiem słuchu, mąż powiedział: “Widzi pan, ona kłamie. Pies zachowuje się
tak przez cały czas, kiedy ona jest w pobliżu". Jakby na potwierdzenie tych słów Jenny przestała
lizać i stała z boku zupełnie wyczerpana.

“To jej głos" — wyjaśniał mąż dalej — “Suka działa jak te nowomodne rośliny reagujące na
muzykę. Ona gada, a Jenny liże. Mówiłem to jej wiele razy, ale ona nie słucha. Jej matka jest
dokładnie taka sama — głos jak jakaś cholerna syrena mgłowa".

Pierwsze światełko zapaliło się w mojej głowie. Przypadek Jenny był klasyczną reakcją stresową na
brak harmonii w domu. Oni mnie nie potrzebowali. Oni potrzebowali kogoś z poradni małżeńskiej,
ale jak ja im to miałem powiedzieć?

“Zgodziłem się tu przyjechać — kontynuował mąż — tylko pod warunkiem, że ona się zgodzi
wyjść na chwilę, żebym mógł to panu powiedzieć. Zobaczy pan, jak ona tylko wróci, to Jenny

znowu zacznie lizać ściany".

Stało się dokładnie tak, jak powiedział. Kiedy żona wróciła, Jenny z furią zaczęła lizać ściany.
Wizyty u weterynarza, a potem u mnie, potwierdziły okoliczności, które u Jenny wywoływały
reakcję lizania ścian. W usunięciu przyczyn żaden z nas nie mógł pomóc. Przyczyny bowiem leżały
w tym, że Jenny spełniała rolę buforu w nieustających sporach w tym stadle. Tylko zmiana
warunków i czas mogły pomóc tej nieszczęsnej suce.

Spotkałem już w przeszłości psy, których zachowanie przy domowych nieporozumieniach bywało
dziwaczne. Muszę przyznać, że najczęściej brudziły w domu w najdziwniejszych miejscach,
choćby na łóżku właścicieli. Słyszałem nawet o takim, który załatwiał się na stole.

Przytaczając tę historię chciałem pokazać, jak głęboko związane są psy ze swoim ludzkim stadem.
Może nie mówią naszym językiem, czy raczej, nie zawsze jesteśmy w stanie je zrozumieć, lecz
związki pomiędzy psem i człowiekiem są znacznie głębsze niż pomiędzy innymi przedstawicielami
Królestwa Zwierząt, a bywa, że i pomiędzy ludźmi.

Jeden z moich kolegów, lekarz weterynarii Richard Bleckman, spytał mnie ostatnio, czy według
mnie problemy z zachowaniem się psów często są rezultatem stylu życia właścicieli?
Zdecydowanie za często — odpowiedziałem mu. Pytał mnie o to, gdyż niezależnie ode mnie
poczynił w trakcie swej praktyki takie same spostrzeżenia.

Zastanawiamy się teraz nad tym, jak uświadomić właścicielom, że większość ich kłopotów z psami
zniknie wtedy, gdy zechcą wreszcie zmienić choć trochę swój sposób na życie.

9

KŁOPOTY ŻYWIENIOWE

WSKAZANIA

"Jesteś tym, co jesz" — to bardzo stare i bardzo mądre powiedzenie. Niewielu jest ludzi, którzy nie
wiedzieliby o tym, że pewne pokarmy lub ich składniki mogą wpływać na zachowanie lub zdrowie
przynajmniej niektórych z nich. Podobne działania mogą mieć niektóre niealkoholowe napoje, zaś
o działaniu alkoholowych wiemy lub powinniśmy wiedzieć doskonale. Różni ludzie reagują na
różne rzeczy w różny sposób. Ta sama prawda dotyczy psów, choć rzadko bierze się to pod uwagę.

O ile wiem, jak dotąd nie przeprowadzono solidnych badań naukowych nad wpływem diety na
zachowanie się psów. Jedna z dużych firm produkujących jedzenie dla psów prowadzi ostanio
badania nad alergiami pokarmowymi. Zajmowali się tym tematem także czołowi weterynarze i
behawioryści. To oczywiste, że tam, gdzie wchodzi w grę alergia, tam bardzo zmienia się
zachowanie psa, ale podobnie jak to jest z ludźmi, każdy pies jest inny. Toteż trudne jest, jeśli nie
niemożliwe, określenie jakiejś jednej konkretnej diety, która ma negatywny wpływ na zachowanie
się wszystkich psów. Ale spróbujmy.

W tym miejscu muszę zaznaczyć, że nie jestem specjalistą w dziedzinie żywienia. Ale przez
ostatnie parę lat musiałem udzielić setek rad dotyczących diety moich pacjentów. Obserwując
rezultaty moich działań w tej dziedzinie doszedłem do wniosku, że nie można ignorować wpływu
diety na zachowanie. Powinni o tym pamiętać wszyscy zajmujący się poradnictwem dla właścicieli
psów. Rozległy temat różnych diet opisałem w dwóch rozdziałach. Ten pierwszy ma za zadanie
rozbudzenie czujności właścicieli, być może czytając go znajdziecie tu wskazówki dla siebie “Aha,
mój pies też tak robi. Może to właśnie o to chodzi. Spróbuję zmiany diety".

W rozdziale 10 omówiłem raczej techniczną stronę zagadnienia. Jest on przeznaczony dla
właścicieli, którzy w rozdziale 9 znaleźli opis problemów zbliżonych do tych, jakie mają ze swoim
psem.

Przełom w moich badaniach nad dietą jako środkiem terapeutycznym dokonał się parę lat temu za
sprawą pewnego psa rasy golden retriever. Był to trzyletni samiec o imieniu Roiły, zdecydowanie
nadpobudliwy, chociaż to nie jest dobre określenie. Kiedy podjechałem, Roiły dosłownie

fruwał

pod sufitem. Uspokoił się dopiero, kiedy właścicielka kazała mu leżeć. To było nader interesujące
zjawisko. Posłuchał jej — to był rezultat niezliczonych godzin prywatnych lekcji tresury — ale to
było takie niespokojne leżenie. Widać było, jak w środku coś mu się kotłuje, drży, jakby za chwilę
miało eksplodować. To drżenie można było ostatecznie zignorować, nie patrząc na niego, ale
straszliwe dźwięki, jakie z siebie wydawał, żadną miarą nie dały się zignorować, bo niosły się na
całą okolicę. Właścicielka powiedziała mi, że on się zawsze tak zachowuje, jeśli dać mu komendę
siad lub leżeć. Ja nie byłem ciekaw, czy rzeczywiście — ten dźwięk świdrował mi uszy. Kiedy
Roiły usłyszał komendę zwolnienia, zapadła cisza, a pies wrócił do swego nadmiernie
przyjacielskiego, zupełnie zwariowanego zachowania.

Właścicielka była stewardessą, latającą na krótkich lotach pomiędzy Londynem i Glasgow. Po
skończonym locie wolno jej było zabierać wszystkie nie zjedzone steki. Pies praktycznie jadał tylko
te steki.

Roiły był dobrze ułożony. Reagował prawidłowo na wszystkie komendy, więc z tym nie miałem
wiele do zrobienia. Trzeba było jakoś obniżyć poziom jego aktywności. Na początek
zaproponowałem dietę naturalną (patrz rozdział 10). Rezultat był oszołamiający. Właścicielka
zadzwoniła po kilku dniach: “Właściwie powinnam była zadzwonić wcześniej, ale początkowo
wszyscy sądziliśmy, że Roiły jest chory. Już po 24 godzinach był taki spokojny, że nie mogliśmy
uwierzyć, że to tylko zmiana diety. Teraz już wiemy, że nic mu nie jest i świetnie się czuje. Kiedy
trzeba, jest spokojny, kiedy trzeba — aktywny. Problem leżał w sposobie karmienia go."

Ustalenie błędów w diecie nie było w tym przypadku takie znowu trudne. Roiły był karmiony
wyłącznie surowym mięsem. Trudno o gorzej zbilansowaną, bardziej wysokobiałkową dietę.

Zabrakło w niej odpowiedniej ilości węglowodanów i tłuszczy, toteż jego organizm uzyskiwał
niezbędną do życia energię w procesie spalania białka. Stąd jego ogromna nadpobudliwość. Gdyby
kontynuować ten sposób żywienia, w następnej kolejności pies zacząłby tracić kondycję.
Aminokwasy, z których zbudowane są białka, mają służyć organizmowi do regeneracji tkanek,
niezbędne są w procesie wzrostu i innych procesach fizjologicznych, toteż nie trudno przewidzieć,
jakie skutki dla organizmu na dłuższą metę przyniesie zużywanie ich jako źródła energii.

Wysokobiałkową dieta wcale nie musi być szkodliwa, ale pod warunkiem, że jest dobrze
zbilansowana z odpowiednią ilością węglowodanów i tłuszczy oraz dostosowana do rzeczywistych
potrzeb psa. Pies pracujący, prowadzący bardzo aktywny tryb życia, wymaga zupełnie innej diety
niż rozleniwiony domowy kanapowiec.

Reklamy telewizyjne kuszą: ...“Karm swojego psa naszą karmą, zobaczysz, że zdziała ona cuda, a
twój przyjaciel będzie ją wolał od wszystkich innych..." Przemysł produkujący jedzenie dla
zwierząt domowych to ogromny, niezwykle dochodowy rynek, a każda z firm stara się zagarnąć jak
największą jego część. Warunkiem sukcesu jest taki produkt, który na ludzkie oko wygląda
atrakcyjnie. Musi zawierać coś, co będzie wyglądało jak kawałek mięsa w smakowitym sosie —
soja i barwniki są tu bardzo pomocne. Pies musi to lubić bardziej niż inne produkty, dodaje się więc
przypraw i substancji zapachowych. No i cena musi być atrakcyjna, to znaczy tak niska jak to tylko
możliwe — co oznacza, że składniki użyte do produkcji muszą być tanie. A tanie, na ogół oznacza
kiepskiej jakości.

Nie chcę przez to powiedzieć, że pokarm, który twój pies lubi, a jest tani i wygląda dobrze, od razu
musi być złym pokarmem. Ale nie każdy pokarm musi służyć twojemu psu. Są pewne określone
wskazania co do tego, czy trzeba zmienić psu dietę czy nie. Wystarczy odpowiedzieć na 12
podstawowych niżej pytań:

1. Czy twój pies cieszy się dobrym zdrowiem, czy też miewa częste dolegliwości żołądkowe lub
regularnie pojawiające się alergie na pchły, pyłki traw itp.?

2. Czy twój pies cierpi na częste wzdęcia?

3. Czy jego odchody są zmiennej konsystencji, czasem luźne a czasem stałe?

4. Czy są obfite i cuchnące?

5. Czy twój pies je z wielkim apetytem i nie przybywa na wadze?

6. Czy poziom jego aktywności odbiega od normy?

7. Czy twój pies pije bardzo dużo wody?

8. Czy sierść i skóra wyglądają zdrowo i czy nie traci on stale zbyt dużo włosa?

9. Czy twój pies nadmiernie drapie się za uszami, po piersi, zadzie, bokach, gryzie się w nasadę
ogona, liże łapy i poduszki łap, trze oczy, nos i głowę o łapy lub dywan?

10. Czy twój pies je trawę, gryzie i zjada gałązki, kopie w ogrodzie, aby dobrać się do korzeni
roślin?

11. Czy twój pies kradnie ścierki, szmatki, ręczniki i czy drze je na kawałki podobnie jak inne
materiały?

12. Czy twój pies zjada swoje własne odchody?

Każdy z tych symptomów występujący osobno nie musi być związany z taką czy inną dietą. Bardzo
możliwe na przykład, że twój pies jest alergikiem. Zaburzenia w przyswajaniu pokarmu mogą
wpłynąć na konsystencję kału lub zjadanie odchodów, co niekoniecznie musi mieć związek z
rodzajem diety. Niska waga może wskazywać na robaki. Kiedy pies żuje i zjada patyki, może mieć
kłopoty z wypróżnieniem (rozdział 15). Jeśli jednak na większość pytań odpowiedź brzmi tak,
trzeba pomyśleć o zmianie diety.

Poniżej znajdziecie wyjaśnienie, jaki związek z dietą mogą mieć wymienione symptomy, ale
zastrzegam, to nie jest lekarska diagnoza, a tylko zestawienie możliwych przypadków:

1. Reakcje alergiczne. Mogą się nasilać, jeśli mechanizmy obronne organizmu są stale pobudzane
poprzez kontakt z alergenem, zawartym w podawanej karmie. Zmiana diety pozwoli mu wrócić do
równowagi.

2. Wzdęcia. Mogą występować, gdy proces trawienia w jelicie cienkim nie przebiega prawidłowo.
Niestrawiona masa pokarmowa, zalegając w jelicie grubym, zaczyna fermentować i stąd gazy. Taki

efekt może wywołać na przykład nadmierna zawartość soi w pożywieniu.

3. Luźne odchody. Mogą wkazywać, że pokarm nie jest prawidłowo trawiony. Procesy
fermentacyjne drażnią śluzówkę jelita i nie wchłania ona prawidłowo wody. Stąd półpłynna
konsystencja kału. Pies pije przy tym dużo wody, aby zrekompensować jej utratę.

4. Obfite, cuchnące odchody. To bezpośredni, łatwo zauważalny skutek złego trawienia.

5. Nadmierna szczupłość. To oczywiste, że jeśli twój pies jest źle jakościowo karmiony, to bez
względu na apetyt z jakim zjada, i tak będzie chudy.

6. Nadmierna lub obniżona aktywność. Jak zaznaczyłem na wstępie tego rozdziału dobrze
zbilansowana dieta to podstawa nie tylko zdrowia, ale też właściwego poziomu energii twojego psa.

7. Nadmierne picie wody. Może być oznaką zaburzeń funkcjonowania jelit.

8. Wygląd skóry i sierści. Źle zbilansowana dieta odbija się na ich wyglądzie. Może to być również
efekt braków witamin i mikroelementów. Moim zdaniem dobrze zbilansowana dieta nie wymaga
żadnych dodatków witaminowych.

9. Drapanie i lizanie się. Może być oznaką reakcji alergicznej na pożywienie lub na jeden z jego
składników. Pobudzenie systemu obronnego (immunologicznego) organizmu powoduje między
innymi uaktywnienie komórek produkujących histaminę. U psów są one zlokalizowane w
przeważającej liczbie na łapach, wokół uszu, oczu i nosa, wokół nasady ogona, na piersi i zadzie.
Zawzięte lizanie lub drapanie tych regionów, zwłaszcza tuż po jedzeniu, może doprowadzić do
powstawania ran, łatwych do zainfekowania. 10. Jedzenie trawy, gałązek i korzonków. Często
wskazuje, że pokarm

nie jest należycie trawiony. Psy to zwierzęta zdolne do wymiotów i łatwo tą drogą pozbywają się
obciążenia żołądka. Złe trawienie może sprowokować je do jedzenia trawy, aby zneutralizować
fermentację. Może też oznaczać braki mikroelementów w diecie, a instynkt podpowiada
zwierzęciu, gdzie ich szukać. Inną przyczyną zjadania zwłaszcza korzonków i gałązek może być
chęć uzupełnienia brakującego błonnika, usprawniającego pracę jelit. Trudno mi to uzasadnić
naukowo, ale jestem przekonany, że w tym przypadku tylko zmiana diety może pomóc.

11. Pies kradnie i drze szmaty, chustki itp. To delikatniejsza odmiana powyższego zachowania,
może także oznaczać potrzebę uzupełnienia błonnika.

12. Zjadanie własnych odchodów. Może oznaczać, że pokarm nie został należycie strawiony. To co
w nim pozostało, jest z punktu widzenia psa jeszcze całkiem wartościowym pożywieniem. Dla nas
nieco obrzydliwe, ale skądinąd zupełnie sensowne i normalne zachowanie. Jednak, gdy trwa przez
dłuższy czas, skontaktuj się lepiej z weterynarzem.

Pokusiłbym się o twierdzenie, że ponad 50% przypadków, z którymi miałem do czynienia, były to
psy, których zachowania miały coś wspólnego ze złym odżywianiem (przypominam, że jestem
behawiorystą i moje twierdzenie nie dotyczy wszystkich psów, a tylko tych, z którymi były jakieś
kłopoty wychowawcze). W kilku przypadkach zmiana diety była wystarczającym rozwiązaniem
problemu, w innych — czynnikiem pomocnym w opanowaniu złych nawyków pacjenta.

Jest jeszcze jedna sprawa, którą trzeba wziąć pod uwagę. Duże firmy produkujące jedzenie dla
psów dodają do niego składniki, które mają zapewnić psu zdrowie, szczupłą figurę i pełnię sił i
energii. Dbający o psa właściciel powinien zawsze brać pod uwagę skład kupowanej karmy nie
zapominając o trybie życie, jaki prowadzą i on, i jego pies. Zanim zaordynujesz swojemu psu dietę
zawodowych bokserów czy atletów, pomyśl, czy możesz mu zapewnić wystarczającą ilość
ćwiczeń, aby mógł spożytkować rozpierającą go energię.

Idealna dieta powinna pokrywać zapotrzebowanie psa i w żadnym wypadku go nie przekraczać.
Nie trzeba do tego być wykwalifikowanym specjalistą w zakresie żywienia. Wystarczą własne
obserwacje i odrobina zdrowego rozsądku.

10

KŁOPOTY ŻYWIENIOWE

FAKTY

Każdy, kto w poprzednim rozdziale znalazł odbicie problemów, jakie ma na co dzień ze swoim
psem, ale też każdy, kogo zainteresował problem jako taki, znajdzie w tym rozdziale wiele
interesujących informacji. Jest to wyciąg z artykułu Dawida Shawa, opublikowanego w Pet Product
Marketing w lipcu 1987 pod tytułem “Dobry pokarm kosztuje więcej".

Bardzo niewielu właścicieli ma jakiekolwiek pojęcie o wartości pokarmu dla zwierząt, jaki kupują.
Skoro dla właściciela wygląda przyzwoicie, a zwierzak go je, to znaczy, że musi być dobry.
Właściciel nigdy go nie próbuje i na dobrą sprawę nie ma możliwości ocenienia jego składu i
wartości. Jedyną informacją jest skład podany na opakowaniu — 20% białka, 4% tłuszczu, 3%
popiołów i trochę witamin. I co to właściwie znaczy? Nie zawsze wiele! Większość właścicieli
myśli, że 20% białka musi być lepsze niż 18%. Często nie wiedzą, że to białko (20%) może być
różnego pochodzenia — z suszonych pokrzyw, łubinu, brukselki i oczywiście z soi. Może ono
nawet pochodzić ze skóry starych butów. Co zatem oznacza te 20%?

Ogromna liczba przypadków kłopotów zdrowotnych psów spowodowana jest złym odżywianiem.
Rosną rachunki weterynarzy i niezadowolenie właścicieli. Największym problemem jest brak
błonnika — nie tego uwidocznionego, w składzie karmy na torbie, ale tego naturalnego, podanego
w odpowiedniej dawce — niezbędnego dla dobrego trawienia. Pies jest zwierzęciem przede
wszystkim mięsożernym i tysiące lat udomowienia nie zmienią tego faktu. Jego system trawienny
przystosowany jest do spożywania zdobyczy wraz z futrem, skórą, chrząstkami i tłuszczem, a nie
podawanych stale papkowatych pokarmów. My, ludzie, wywołujemy u siebie podobne schorzenia
spożywając papki sporządzone ze sproszkowanych produktów. Rodzaj białka w pokarmie jest
niezwykle istotny. Nie wszystkie aminokwasy w nim zawarte są psom potrzebne. Te niezbędne są
zawarte w białku zwierzęcym, czyli głównie w mięsie. Mięso, kupowane przez wszystkie
wytwórnie pasz na wolnym rynku, jest drogie. Wniosek — nie istnieje nic takiego, jak dobre i tanie
jedzenie dla psów.

Producent, któremu zależy, aby wprowadzić na rynek tanią karmę, musi siłą rzeczy zrezygnować z
wielu niezbędnych psu do prawidłowego trawienia składników. Innymi słowy — cena odpowiada
dokładnie jakości karmy.

Specjalnością wielu firm jest dodawanie przypraw. Na rynku dostępnych jest wiele wyszukanych
przypraw i substancji żelujących. Wystarczy trochę zręczności i trociny nie tylko będą pięknie
wyglądały, ale psy zjedzą je z apetytem. Dodatek soi zagwarantuje stosowną ilość białka! Ten opis
jest może trochę przesadzony, ale oddaje mechanizm funkcjonowania wielu firm.

Na co więc trzeba zwracać uwagę? Czytając skład na worku z karmą pamiętaj, że:

a) Podana jest średnia zawartość białka w karmie. Jeśli z dwóch substancji jedna zawiera go 20%, a
druga 10%, to średnia wyniesie 15%. Jeśli w karmie jest więcej składników, na przykład 10,
zawierających białko, to średnia jest liczona z tych 10 składników.

b) Im więcej jest składników wysokobiałkowych, tym wyższa zawartość białka, ale to, że białka
jest dużo, nie musi wcale oznaczać, że jest ono odpowiednie.

c) Wysokiej jakości składniki są zawsze drogie, kupuje się je na wolnym rynku z gwarantowanych
źródeł. Istnienie tanich i dobrych składników należy odłożyć między bajki.

Zróbmy teraz krok dalej. Oto przykładowy skład kompletnej karmy dla psów. Interesuje nas
zawartość białka. Załóżmy, że zmieszano l część mięsa (60% białka), 5 części soi (45% białka) i 14
części produktów zbożowych (10% białka). Razem 20 części.

Składniki

Białko

Przeliczenie na całkowitą zawartość białka

Mięso

60%

60

Soja

45%

225

Produkty zbożowe

10%

140

Pełna zawartość białka

425

Kiedy podzielić 425 na 20 części, otrzymamy średnią zawartość białka — 21,5%. Napisane
wygląda to nieźle. Przy założeniu 10% błędu można przypuszczać, że jest to nawet 22 lub 23%.
Średnią zawartość białka poprawiło dodanie soi. Soja jest tania i taką karmę można sprzedawać po
niższych cenach. Ale nie jest ona zbyt dobra. Zarówno soja, jak i produkty zbożowe zawierają
bardzo mało tłuszczów, średnio ok. 2,3%, a psy potrzebują ich trzy razy tyle. Podniesienie
zawartości tłuszczów jest drogie.

Dodatek mięsa uczyni karmę bardziej smakowitą (jeśli nie, trzeba będzie dodać trochę przypraw),
ale karma oparta głównie na soi nie jest zbyt wysokiej jakości. Psy nie są roślinożerne i dieta
wegetariańska nie jest i nie może być dla nich odpowiednia. Toteż wcześniej czy później taka dieta
zaowocuje kłopotami z trawieniem i dolegliwościami ze strony układu pokarmowego.

Do czego zatem doszliśmy? Mamy karmę, która na oko wygląda dobrze, zawiera odpowiednią ilość
białka. Trzeba ją jeszcze efektownie zapakować i... szybko sprzedać po atrakcyjnej cenie. Nikt nie
będzie się przejmował zawartością tłuszczów czy błonnika. Większość ludzi uzupełni psią dietę
mięsem z puszki lub salcesonem, co zawsze można uznać za przyczynę złej kondycji zwierzęcia.

Coraz częściej, niestety, ogarnięci obsesją taniej karmy dla psów, nie zawracamy sobie głowy jej
jakością. Jeszcze raz podkreślam — nie istnieją na wolnym rynku tanie i dobre składniki do
produkcji karmy dla zwierząt, toteż jej cena odpowiada jakości. Procentowa zawartość białka o
niczym nie świadczy. Jeśli jest to białko pochodzenia zwierzęcego, to wystarczy go nawet 18%,
jeśli zaś jest to białko roślinne, to i 100% będzie za mało.

Kupując gotową karmę patrzmy nie tylko na procenty, ale też na to, jakich składników użyto do
produkcji. Jeśli firma stara się to ukryć, bądźcie ostrożni! Lepiej kupić karmę firmy znanej z tego,
że jej produkty są odpowiedniej jakości. Nie zawsze łatwo dowiedzieć się o rzeczywisty skład
karmy. Wielu producentów deklaruje, że w skład produkowanej przez ich firmę karmy nie wchodzą
konserwanty czy antyutleniacze, gdyż oni sami ich nie dodawali. Fakt, że wcześniej użyto ich do
zabezpieczenia surowych składników karmy, jakoś umyka ich uwadze. Toteż napis “Nie zawiera
dodatkowych konserwantów." znaczy tyle, że przy produkcji karmy już ich nie dodawano. Kiedy
czytam “Nie zawiera dodatków, które nie są niezbędne w żywieniu zwierząt..." zastanawiam się
zawsze “co to w ogóle znaczy?"

Jeśli kompletna karma zawiera tłuszcze, to muszą być dodane antyutleniacze, aby zapobiec ich
jełczeniu. Zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę, jak długi jest przewidywany okres przydatności
do spożycia, trzeba zadać sobie pytanie, czego właściwie ta karma nie zawiera: tłuszczów czy
środków konserwujących? Oto, jak łatwo możemy być wprowadzeni w błąd!

Alfred J. Plechner, doktor nauk weterynaryjnych, w swojej książce o alergiach pisze: “Tak się
niedobrze składa, że większość — tak właścicieli, jak i weterynarzy — czerpie swą wiedzę o tym,
czym naprawdę karmione są zwierzęta, od producentów karmy, a dla nich nadrzędnym interesem
jest zysk, uzyskany ze sprzedaży. Po zbadaniu w latach siedemdziesiątych

różnych karm dla zwierząt Dr Paul M. Newberne z Departamentu Żywności i Żywienia Instytutu
Technologii Massachusetts stwierdził: “Większość informacji o tym, jak znakomite są te karmy,
jest zwodnicza, obliczona wyłącznie na szybką sprzedaż i rzadko mająca pokrycie w rzeczywistej
jakości. Tak właściciele, jak i weterynarze zdani są na łaskę producenta i informacje w środkach
masowego przekazu, jakże często, niestety, z uszczerbkiem dla zdrowia ich podopiecznych".
Plechner posuwa się do stwierdzenia: “Wiele dowodów wskazuje na to, że psy karmione wyłącznie
gotową karmą żyją krócej".

Choć badania były prowadzone w latach siedemdziesiątych, książka ukazała się dopiero w roku
1986. Plechner pisał: “Od lat obserwuję pojawiające się na rynku karmy dla zwierząt i widzę
pojawiające się coraz to nowe formuły, pełne najróżniejszych dodatków chemicznych, wątpliwych
składników, które nie mogą być przyswojone, o złym składzie witamin i mikroelementów.
Produkowane obecnie karmy nie nadają się do żywienia nimi zwierząt. Powoli zaczniemy pytać nie

o to, która karma jest najlepsza, a o to, która jest najmniej szkodliwa".

Zgadzam się z nim i sądzę, że czas zadać sobie parę pytań. Czy zaakceptowane przez Europejską
Radę Ekonomiczną barwniki, konserwanty i antyutleniacze przez sam fakt akceptacji stają się
nieszkodliwe? Skoro antyutleniacz BHT (często używany przy produkcji karmy dla zwierząt) nie
może znajdować się w pożywieniu, przeznaczonym dla dzieci, a produkty, do których jest
dodawany, muszą być wzbogacone witaminą A, i skoro o te obostrzenia walczyli ludzie, zajmujący
się na co dzień nadwrażliwymi dziećmi, to czy my, właściciele psów nie powinniśmy wyciągnąć z
tego daleko idących wniosków?

No dobrze, ale co ma zrobić właściciel, który po przeczytaniu rozdziału 9 doszedł do wniosku, że
musi zmienić dietę swojemu psu?

Są różne diety, które regularnie zalecam w zależności od kłopotów moich klientów.
Wypróbowałem je przez lata praktyki, eksperymentując z różnymi rodzajami pokarmów, toteż
mogę polecić je z czystym sumieniem. Przedstawiam je zaczynając od tych, które uważam za
najlepsze, za każdym razem uzasadniając mój pogląd.

Eukanuba

Jest to kompletna i dobrze zbilansowana sucha karma dla psów, zawierająca dobrej jakości białko
zwierzęce oraz dużo tłuszczów.

Karmię nią moje cztery psy od pierwszej chwili, kiedy pojawiła się na

naszym rynku. Jest łatwa w

użyciu, a ze względu na wysoką wartość odżywczą podaje się jej o jedną trzecią lub połowę mniej
niż innych karm. Zawsze, kiedy zachodzi potrzeba zmiany diety jakiegoś psa, polecam eukanubę, a
to z następujących powodów.

1. Psy bardzo łatwo ją akceptują.

2. Białko uzyskiwane z białego mięsa jest lekkostrawne i łatwo przyswajalne przez większość
psów.

3. Jest produkowana pod kontrolą specjalistów w dziedzinie żywienia i lekarzy weterynarii. To
oznacza, że wzięto pod uwagę dzienne zapotrzebowanie psów na rozmaite składniki pokarmowe.

Producenci eukanuby przestrzegają przed podawaniem psom dodatkowo witamin i
mikroelementów, gdyż wchodzą one w skład ich karmy. Podając je dodatkowo można łatwo
uzyskać efekt odwrotny od oczekiwanego — przedawkowanie ich może być równie szkodliwe jak
niedobór. Wprawdzie IAMS (producent eukanuby) nie prowadził żadnych badań nad wpływem
żywienia eukanubą na zachowanie się psów, ale wiem z własnego doświadczenia, że ta dieta działa
cuda wszędzie tam, gdzie występują zaburzone zachowania na tle złego żywienia.

IAMS zaleca, aby miska z karmą eukanubą stale była dla psa dostępna, tak aby mógł jeść wtedy,
gdy ma na to ochotę. Kiedy pies zrozumie, że miska stale stoi i to nie jest jakieś wyjątkowe święto,
będzie podchodził do niej od czasu do czasu, zjadając trochę i w ten naturalny sposób pokryte
zostaną jego zapotrzebowania pokarmowe. Wbrew pozorom, psy mają tendencje do samodzielnego
regulowania swoich aktualnych zapotrzebowań. Wielu klientów mówiło mi, że po szczególnie
leniwym dniu ich pupile zjadają mniej niż zwykle. Można kupić różne rodzaje tej karmy w
zależności od wieku i aktywności psa — jest karma dla szczeniąt, psów pracujących, starych itd.

Na opakowaniach napisano wyraźnie, że karma zawiera dwa anty-utleniacze, które dodane zostały
wcześniej do konserwacji półproduktów niezbędnych do wytwarzania karmy. We własnym
procesie technologicznym IAMS nie dodaje ich więcej i, zgodnie z obowiązującym prawem, nie
musiałby o tym zawiadamiać. Firma uważa jednak, że dbałość o dobre imię wymaga, aby
poinformować o tym nabywców. Te antyutleniacze to niewielka ilość BHA zabezpieczająca
tłuszcze przed jełczeniem i znajdujący się w mieszance witaminowej Ethooxyquin.

Omówiłem tę karmę tak dokładnie, gdyż właśnie ją polecam najczęściej. Można jej używać tak jak
zaleca IAMS, pozwalając psu jeść do woli, a równie dobrze można karmić nią tradycyjnie w
określonych porach posiłków. Przy zmianie diety zazwyczaj zalecam stosowanie Eukanuby przez
miesiąc, aby właściciel mógł się przekonać, czy pies rzeczywiście ją

lubi i czy karmienie nią

przynosi oczekiwane rezultaty. Zazwyczaj w obu przypadkach odpowiedź brzmi “tak".

Dieta Hilla

Dietę Hilla opracowali lekarze weterynarii i można ją kupić tylko w lecznicach. Do wyboru są
puszki i sucha karma, dostosowane do wieku i kondycji psa, co pozwala właścicielowi wybrać dietę
odpowiednią do aktualnych zapotrzebowań jego pupila.

Na opakowaniu zaznaczono, że karma zawiera antyutleniacze dopuszczone do użycia przez
Europejską Komisję Ekonomiczną, mające zapobiegać jełczeniu tłuszczów, co jest w pełni
zrozumiałe. Z wyjątkiem jednej, niskokalorycznej, diety Hilla są podobne do wysokokalorycznych
diet eukanuby, co oznacza, że mniejsza dawka pokrywa zapotrzebowanie pokarmowe. Głównym
powodem, dla którego polecam suchą karmę eukanubą i Hilla zamiast puszek jest fakt, że
puszkowane jedzenie wymaga zwykle jakichś dodatków w postaci wypełniacza (kaszy, makaronu
lub ryżu). Odkryłem, że wielu właścicieli ma wtedy kłopoty ze zbilansowaniem posiłku. Gotowa
pełna karma pozwala ominąć ten problem. Źle zbilansowane posiłki mogą być na dłuższą metę
szkodliwe dla psa. Wiem oczywiście, że miliony psów cieszą się znakomitym zdrowiem jedząc
karmę z puszek i suchary, ale w swojej praktyce zbyt często miałem do czynienia z
konsekwencjami nieodpowiedniego karmienia, żeby nie docenić wagi problemu.

Stale stykam się z klientami, którzy mają ogromne obiekcje przed używaniem gotowej, dobrze
zbilansowanej karmy. Powtarzają oni wszelkiego rodzaju mity, przesądy i obiegowe opinie,
wygłaszane najczęściej przez ludzi nie mających żadnego pojęcia, o czym mówią. Mam nadzieję,
że uda mi się rozwiać przynajmniej część z nich.

Najbardziej powszechne, jak sądzę, jest przekonanie, że gotowe karmy są zbyt bogate w białka i
tłuszcze, co prowadzi do nadaktywności i otyłości. Te karmy, które wymieniłem, są na tyle dobrze
zbilansowane, że jeśli podaje się je w ilościach zalecanych przez firmę, takie niebezpieczeństwo nie
istnieje.

Wielu właścicieli uważa, że ich psy lubią odmiany w swoich posiłkach. Skoro nam jednego dnia
smakuje jajko na szpinaku, a drugiego mamy smak na kotlet, to dlaczego nasze psy miałyby być
inne. W rzeczywistości system trawienny psa może przystosować się niemal do każdego rodzaju
pokarmu. W krótkim czasie rozwijają się w nim bakterie pomocne w procesie trawienia. Ciągła
zmiana rodzaju podawanej karmy uniemożliwia działalność drobnoustrojów, co doprowadzi
nieuchronnie do zaburzeń pokarmowych. Znacznie zdrowiej dla psa jest ustalić mu jedną, zdrową
dietę i już przy niej pozostać.

Kiedy zaczynasz używać eukanuby lub diety Hilla, możesz początkowo zaobserwować następujące
efekty uboczne:

1. Pies może wydawać się głodny zanim jego żołądek przyzwyczai się do zmniejszonych porcji
pożywienia.

2. Pies pije więcej wody. Gotowa sucha karma zawiera jej znacznie mniej niż puszkowana (sucha
— 10%, z puszki — 75-80%) i twój pies musi to sobie zrekompensować. Wydaje mi się, że
kupowanie jedzenia w puszkach to ekstrawagancko wysoka cena płacona za wodę.

3. Zmienia się ilość i rodzaj odchodów, jest ich mniej, są lepiej uformowane i nie mają tak
intensywnego zapachu.

Dieta naturalna

Polecam tę dietę wtedy, kiedy jestem przekonany, że kłopoty z zachowaniem się psa są związane z
żywieniem, a stosowanie eukanuby i diety Hilla nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Jej
składniki są proste: Gotowany brązowy ryż — 50%; biały, łuszczony ryż ma znacznie mniejszą
wartość odżywczą. Po zagotowaniu ryż należy odstawić w cieple aż do wchłonięcia wody, zachowa
wtedy najwięcej witamin. Jarzyny — 25%. Ja używam zwykle zielonych, ale tu wybór należy do
ciebie (unikaj ziemniaków, rzepy i innych, zawierających dużo skrobi). Mieszanka pietruszki i
brukwi wodnej ze sklepu ze zdrową żywnością z powodzeniem zastąpić może surowe jarzyny.

Białe mięso — 25%. Zazwyczaj wybiera się kurczaka, ale równie dobrze mogą to być ryby. Z
kurczaka nie należy odrzucać skóry, żołądka czy wątroby — są znakomitym dodatkiem do jedzenia
dla psa. Mięso powinno być ugotowane lub krótko usmażone.

Mieszając składniki można dodawać też trochę oleju słonecznikowego, czosnku, otrąb i

naturalnego jogurtu (dobrze wpływa na florę bakteryjną jelit).

Nie należy dodawać: czerwonego mięsa, żadnej karmy z puszek, gotowych ciasteczek,
“patyczków" i innych barwionych psich przysmaków.

Ilość podawanego pokarmu zależy od wagi i wielkości psa. Początkowo można mu dawać takie
same porcje, jak każdej innej karmy i w miarę potrzeby zwiększyć je lub zmniejszyć.

Przy diecie naturalnej powinno się karmić psa dwa razy dziennie — rano i wieczorem.
Przygotowaną karmę można przechowywać w lodówce przez trzy dni. Większą ilość można
podzielić na porcje i zamrozić. Jest to dieta niskobiałkowa (14-15%) i powinna być stosowana
przez krótki okres czasu, wystarczający aby stwierdzić, czy zaburzenia zachowania są w jakiś
sposób związane ze sposobem żywienia. Kiedy stosuje się ją dłużej niż trzy-cztery tygodnie, należy
dodatkowo podawać witaminy i mikroelementy.

Każdą zmianę w sposobie żywienia lepiej jest wprowadzać stopniowo, zwiększając ilość nowej
karmy o 25% dziennie — system trawienny psa przystosuje się wtedy łatwiej do zmiany.

Kiedy dokładnie przyjrzeć się nisko i wysokobiałkowym psim dietom staje się jasne, że jakość i
ilość podanego białka musi być starannie zbilansowana z innymi składnikami karmy. Z mojego
doświadczenia wynika, że w bardzo niewielu przypadkach sama zmiana diety wystarczy do
rozwiązania problemów związanych z zachowaniem się psa, choć często jest istotnym czynnikiem
wspomagającym. Trzeba jednak przyznać, że przestawienie nadmiernie żywiołowego psa na dietę
niskobiałkowa czyni cuda.

Jak czytać etykiety

Zgodnie z nowymi regulacjami prawnymi od 1992 roku na opakowaniach z gotową karmą dla
zwierząt powinny znajdować się informacje o procentowej zawartości białka, tłuszczów, błonnika i
wody. Wcześniej nie wszystkie firmy tego przestrzegały. Gotowe karmy różnych firm różnią się
bardzo zawartością wody i trzeba wiedzieć, ile jej naprawdę jest, aby ocenić zawartość innych
składników w suchej masie i przeprowadzić porównanie wartości karm różnych firm. Woda jako
taka nie ma żadnej wartości odżywczej, mają ją tylko substancje stanowiące suchą masę. Dawniej
dla wielu karm trzeba było samemu przeprowadzać żmudne obliczenia, dziś wszystkie firmy muszą
podawać procentowy skład na opakowaniu.

Porównajmy dwa rodzaje karmy — jedną wysokaloryczną (dieta A), drugą niskokaloryczną (dieta
B). Przekonamy się przy tym, jak ważne są te dodatkowe informacje, uwidocznione na etykiecie.

Dieta A — 30% białka, 10% wody.

Dieta B — 9% białka, 80% wody.

W świetle tych informacji zawartość białka w diecie A wydaje się być większa niż w diecie B, ale
przeliczmy to w odniesieniu do suchej masy.

Dieta A — 30% białka, 90% suchej masy (minus 10% wody).

Dieta B — 9% białka, 20% suchej masy (minus 80% wody). Zatem dieta A zawiera 33,3% białka w
suchej masie, a dieta B 45%.

Jednak psy jedzą dekagramy pokarmu, a nie procenty, trzeba zatem przeliczyć je na dzienne
zapotrzebowanie na białko i inne substancje pokarmowe. Aby to zrobić, trzeba dzienną dawkę
karmy w gramach pomnożyć przez procent suchej masy i procent białka w suchej masie (tak samo
obliczamy dawkę innych substancji). Na bazie tych obliczeń możemy prowadzić porównania
różnych rodzajów suchych i puszkowanych karm.

Zróżnicowana wartość kaloryczna różnych karm powoduje, że producenci ściśle określają, jaką
ilość konkretnej karmy trzeba podać dziennie określonej wielkości psu. Nie wystarczy po prostu
popatrzeć na procenty podane na opakowaniu i tylko na tej podstawie określać dzienną dawkę
karmy. Stosowanie diety o niższej zawartości danego składnika odżywczego może spowodować, że
pies będzie dziennie otrzymywał go więcej.

Rozpatrzmy to na przykładzie:

Będziemy porównywać kompletną suchą karmę o 30% zawartości białka i 10% wody (dieta A) z
karmą puszkowaną, zawierającą 9% białka i 80% wody (dieta B), i zobaczymy, ile gramów białka
dziennie dostaje miniaturowy pudel o wadze 4,5 kg, jedząc każdą z tych karm.

Dieta A — porcja dzienna polecana przez firmę — 90 g

Dieta B — porcja dzienna polecana przez firmę — 555 g Teraz policzmy, jaki jest faktyczny skład
obu tych diet.

Dieta A — dawka dzienna (90 g) pomnożona przez zawartość suchej masy (90%) daje 81 g, co
pomnożone przez zawartość białka w suchej masie (33,3%) daje w efekcie 26,97 g białka na porcję.

Dieta B — dawka dzienna (555 g) pomnożona przez zawartość suchej masy (20%) daje 111 g, co
pomnożone przez zawartość białka w suchej masie (45%) daje 49,95 g białka na porcję.

I po raz kolejny okazuje się, że karma, która według etykiety ma niższą zawartość białka, jest w
efekcie dietą wysokobiałkową. Zadziwia mnie nieodmiennie niepewność moich klientów. Po
godzinnej dyskusji, w której starałem się wytłumaczyć im zasady obliczania dawek i namówić na
polecane przeze mnie karmy, idzie on do sklepu i natychmiast daje się przekonać subiektowi, że
wysokobiałkową karma nie jest dobra dla psów.

Każdy pies jest inny i każdy inaczej reaguje na różne karmy. Dlatego też wcale nie twierdzę, choć to
może tak wyglądać, że jakaś określona karma jest świetna dla wszystkich psów. Wiedząc, jakich
informacji dostarcza nam etykieta i obserwując uważnie swojego psa, jego wygląd i zachowanie,
sami musimy zdecydować, czym najlepiej go karmić, aby był zdrowy i zadowolony. Mam tylko
nadzieję, że ludzie zajmujący się produkcją i sprzedażą karmy dla zwierząt będą dbali o jej wysoką
jakość i prawidłową informację na opakowaniach.

Podsumowanie

Każdy właściciel psa powinien się dobrze zastanowić zanim zdecyduje jaką, nisko czy
wysokobiałkową dietę wybierze dla swojego psa. Najważniejszy jest jej długofalowy wpływ na
zdrowie i zachowanie zwierzęcia. Trzeba brać pod uwagę nie tylko procentowy skład karmy, ale
również rodzaj produktów użytych do jej produkcji. Może się zdarzyć, że kiepskiej jakości karma
nie tylko nie zaspokoi zapotrzebowań pokarmowych psa, ale również wpłynie negatywnie na jego
zdrowie.

Kiedy po przeczytaniu rozdziału 9 będziesz chciał zmienić dietę swojego psa na własną rękę i nie
masz pewności, jaką zawartość białka powinna mieć ta nowa, wystarczy według podanego w tym
rozdziale wzoru obliczyć, jaka jest zawartość białka w stosowanej dotąd i wybrać przeciwną.
Usilnie namawiam jednak, aby tę decyzję podjąć po konsultacji z lekarzem weterynarii. . .

W obu przypadkach rozważałem sposoby żywienia, ale mam nadzieję, że staną się one niezłą
pożywką do konstruktywnych przemyśleń.

11

UBOCZNE SKUTKI

LECZENIA

Nie chciałbym, aby ten rozdział był potraktowany jako atak na działalność lekarzy weterynarii.
Moje obserwacje dotyczą tylko tych psów, u których wystąpiły zaburzenia zachowania i w żadnym
razie nie mogę być reprezentatywne dla milionów psów żyjących z ludźmi i korzystających z opieki
lekarskiej. Jednak skoro w mojej praktyce zetknąłem się z zaskakującym wręcz, ubocznym
wpływem niektórych leków na zachowanie się psów, nie mogę tego zjawiska pominąć milczeniem.

Psy, podobnie jak ludzie, mogą różnie reagować na podane leki. Zastrzyki przeciwtężcowe i
antybiotyki wywołują u niektórych ludzi silne reakcje alergiczne, czego lekarz dowiaduje się z
wywiadu przed podjęciem leczenia lub wykonując rutynowe testy. Z psem nie da się przeprowadzić
rozmowy, pozostaje zatem obserwacja, choć często zmiany w sposobie zachowania się nie są w
żadnym stopniu kojarzone z konkretnymi działaniami medycznymi. Może dlatego, że winą za
wszystkie odbiegające od normy zachowania psa zwyczajowo obarcza się właściciela.

Opisany poniżej przypadek dotyczy mojego własnego psa. U Oliwera, dwuletniego samca wyżła
weimarskiego, wystąpiły na brzuchu swędzące wypryski. Diagnoza brzmiała — uczulenie na
trawy. Ze względu na porę roku wydawało się to wysoce prawdopodobne. Zaaplikowano mu
zastrzyk kortyzonu i, o ile to możliwe, Oliwer miał nie biegać po rozległych terenach porośniętych
trawą zwłaszcza świeżo skoszoną. Wkrótce po zastrzyku podrażnienie skóry zniknęło, ale
zauważyłem, że Oliwer stał się wyraźnie agresywny w stosunku do ludzi i obcych psów.
Uznaliśmy, że to są zwykłe zachowania młodego, dorastającego samca.

Zmieniliśmy trasy codziennych spacerów, mimo tego po sześciu tygodniach podrażnienie skóry
wróciło. Natomiast zauważalnie zmieniło się zachowanie psa. Złagodniał. Ponownie udaliśmy się
do weterynarza. Ten znowu zastosował kortyzon i zasugerował, że może to być alergia kontaktowa.
Zmieniliśmy mu posłanie i po paru dniach sytuacja wydawała się być opanowana. Z jednym
wyjątkiem — Oliwer znów stał się bardziej agresywny.

Cała nasza uwaga była skoncentrowana na zdrowiu Oliwera, toteż nie skojarzyliśmy wzmożonej
agresywności psa z zastrzykiem. Każde nieakceptowane zachowanie psa było surowo karcone.
Minęło wiele czasu zanim zauważyliśmy, że kiedy Oliwer się drapie przy nawrocie objawów
alergii, jest zupełnie spokojny i nie atakuje ani psów, ani ludzi. Kiedy po interwencji medycznej
przestaje się drapać, jest gotów rozerwać na sztuki każdego, kto wejdzie mu w drogę. Kortyzon w
zastrzykach to chemiczny odpowiednik hormonu o tej samej nazwie, mającego działanie
przeciwzapalne i zmniejszającego wrażliwość na czynniki alergizujące.

Jeszcze trochę czasu upłynęło nim odkryliśmy, że Oliwer jest uczulony na jeden ze składników
podawanej mu diety. Kortyzon łagodził objawy, a jednocześnie wywoływał agresję. Kiedy
kortyzon przestawał działać, uczulenie wracało, a pies się uspokajał. Błędne koło!

W końcu znaleźliśmy środki homeopatyczne łagodzące objawy alergiczne i pies się uspokoił.
Jednocześnie zmieniliśmy dietę i alergia nie wróciła. A, oto inny typowy przypadek.
Dziesięcioletnia pekinka zupełnie, zdawało się, bez przyczyny zaczęła walczyć z pięcioletnią
yorkshire terierką.

Przez lata suki mieszkały razem w wielkiej przyjaźni. Niewątpliwie walkę zaczęła pekinka, nie
bacząc na to, że terierką okazywała jej pełne podporządkowanie. Sytuacja pogarszała się coraz
bardziej, aż w końcu terierką spędzała większość czasu schowana w sypialni właścicielki, która
miała wszystkie palce oklejone plastrami — rezultat rozdzielania walczących suczek.

Okazało się, że przez dziesięć tygodni pekinka cierpiała na rozliczne schorzenia poczynając od
zapalenia uszu, a kończąc na stanie zapalnym pomiędzy poduszkami łap. Przeszła długą kurację z
zastosowaniem różnych antybiotyków. Sam po zażyciu niektórych z nich jestem poirytowany i
cierpię na przypadłości żołądkowe. Toteż po konsultacji z prowadzącym weterynarzem
zastąpiliśmy antybiotyki środkami homeopaty-cznymi. Po paru dniach domowa harmonia zaczęła

wracać, ale tylko w 60%. Niestety pekinka zasmakowała w tłamszeniu terierki, która była
nieustannie przerażona. W takich przypadkach często jedynym wyjściem z sytuacji jest
rozdzielenie zwierząt. Tak też stało się w tym przypadku. Pekinkę umieszczono u sąsiadów, gdzie
czuła się dobrze, a terierką po jakimś czasie wróciła do normy.

Opisałem ten przypadek także dlatego, aby pokazać, że nie zawsze

możliwy jest stuprocentowy sukces. Nie ma wątpliwości, że problem

powstał w wyniku leczenia weterynaryjnego i jego zmiana pomogła go

rozwiązać, ale... te dwa psy zdecydowanie przestały się ze sobą zgadzać.

Jakiś czas temu opracowałem korespondencyjny kurs dla słuchaczy Instytutu Badań Psów.
Dotyczył związków pomiędzy człowiekiem i psem. Kurs miał uświadomić ludziom pracującym z
psami, że w niektórych przypadkach problemów z psami nie da się rozwiązać tylko tresurą.

Jedno z poleceń dla studentów brzmiało: “Postaraj się znaleźć przykłady wpływu diety lub leczenia
na zachowanie twoich znajomych, rodziny, sąsiadów lub zwierząt domowych hodowanych przez
nich". Odpowiedzi na to pytanie były dla mnie prawdziwą kopalnią wiedzy o wpływie różnych
kuracji na ludzi. Na przykład w niektórych domach, gdzie były problemy z niesfornymi dziećmi,
zabroniono używania kolorowego papieru toaletowego, bo miało to zły wpływ na zachowanie się
dzieci. Jeżeli coś takiego wpływało na zachowanie dzieci, to jakie nieprzewidziane czynniki mogą
mieć wpływ na nasze psy?

Podkreślam jeszcze raz — kiedy pies jest chory, nic nie zastąpi leczenia weterynaryjnego. Ale
kiedy zastosowane leki wywołują niepokojące efekty uboczne, co zawsze może się zdarzyć, wtedy
trzeba szukać innych metod leczenia, ale też pod kierunkiem lekarza weterynarii. Leczenie na
własną rękę może przynieść więcej szkody niż pożytku. Leki homeopatyczne zyskują sobie coraz
większą popularność i znacznie łatwiej je obecnie kupić. Chętniej też sięgają po nie lecznice
weterynaryjne. Przyjęło się uważać, że leki homeopatyczne jako naturalne nie mogą zaszkodzić i
żadna konsultacja fachowa nie jest konieczna. Nic bardziej błędnego.

Alternatywne lub uzupełniające leczenie musi być bardzo precyzyjnie stosowane. Jednym z jego
pionierów wiele, wiele lat temu był doktor Edward Bach, bardzo szanowany lekarz z Harley Street.
Zaalarmowała go zwiększająca się liczba pacjentów wymagających wtórnego leczenia z powodu
powikłań po zastosowaniu leków. Jestem bardzo wdzięczny pani Violetcie Todd, która zapoznała
mnie z jego sposobami leczenia.

Dr Bach (czytaj Batch) zauważył, że w niektórych przypadkach zwiększenie dawki leku
maskowało tylko objawy, nie likwidując istotnych przyczyn choroby. Zaczął pracować nad innymi
środkami leczniczymi, wprowadzając leki homeopatyczne. Widząc ich znakomite działanie,
postanowił opracować system pozwalający niespecjaliście na samodzielną diagnozę i podjęcie
leczenia we własnym zakresie. Dr Bach opracował zastosowanie 38 leków homeopatycznych. Są to
wodne lub spirytusowe wyciągi substancji naturalnych. Zażywa sieje w postaci kropli, a w nazwie
leku uwidocznione jest, z jakiej rośliny pochodzi użyta substancja (np. modrzew, żarnowiec,
ciemiernik).

Choć wszystkie te “leki roślinne" stosowane są według naczelnej zasady homeopatycznej — im
mniejsza dawka tym lepszy skutek — to mechanizm ich działania jest różny.

Naturalne leki Bacha nie są przeznaczone bezpośrednio do likwidowania objawów choroby, lecz do
terapii całego organizmu, a ich stoso-wanie jest zindywidualizowane i uzależnione od osobowości i
charakteru osoby czy zwierzęcia, które ma być poddane kuracji. Każdy, kto od wielu łat zajmuje się
psami, przy stosowaniu kuracji Bacha musi zmienić nieco Spojrzenie na swego przyjaciela i starać
się obserwować go tak, jakby obserwował innego człowieka. Trzeba uciec się do antropomorfizacji
(od wieków już nie używałem tego słowa, ale czyż jakakolwiek książka o psach może się bez niego
obejść). Zasadą homeopatii jest podanie jednej lub kilku dawek słabego roztworu substancji, która
w większej dawce u osoby zdrowej wywoła takie objawy chorobowe, jakie występują u pacjenta.

Wyciąg z rośliny zwanej belladonna może być używany w niektórych przypadkach łagodzenia
agresji. Roślina zawdzięcza swoje imię pewnej Włoszce, która używała jej do rozszerzania źrenic,
aby jej oczy wyglądały pięknie. Jednym z objawów bezpośrednio poprzedzających atak agresji jest
właśnie rozszerzenie źrenic. Słowo homeopatia pochodzi od greckiego “homois", co znaczy

podobny i “pathos" — choroba, schorzenie. To wyjaśnia podstawową zasadę działania: “podobne
leczyć podobnym". Stosując tę zasadę uznałem, że skoro belladonna była dobra dla pięknej
Włoszki, powinna być też dobra dla moich agresywnych pacjentów.

Początkowo rezultaty moich działań nie były oszałamiające. Niektórzy z moich klientów
obserwowali znakomitą poprawę, podczas gdy inni nie widzieli żadnych zmian. Mój błąd polegał
na tym, że rozpatrywałem tylko objawy nie biorąc pod uwagę “całego" psa. Próbowałem
dopasować lekarstwo tylko do konkretnych objawów. Tymczasem, zanim ustali się określony
program działania przy podjęciu leczenia zaburzeń zachowania, trzeba podejść do pacjenta
holistycznie. Brzmi to skomplikowanie, a znaczy tyle, że trzeba wziąć pod uwagę wszystko, co
może mieć wpływ na to zachowanie, rozpatrując organizm i warunki, w których żyje, jako całość.

Podczas spotkania z właścicielami trzeba uwzględnić wszystkie szczegóły — gdzie pies śpi, co je,
kiedy chodzi na spacery itd., itp. — trzeba poznać każdy szczegół. Może się na przykład zdarzyć, że
zapomnimy zapytać dzieci, jaki jest ich pogląd na miejsce psa w domu, a to właśnie będzie klucz do
rozwiązania problemu.

Kiedy włączyłem homeopatię do rutynowych metod działania zrozumiałem, jak istotne jest
formułowanie jak najbardziej szczegółowych pytań, aby dotrzeć do prawdziwych przyczyn
problemu. Przy pierwszej konsultacji pytam o doświadczenia psa od wczesnego szczenięctwa, jego
dietę, jego miejsce i pozycję w rodzinie, czas i rodzaj szkolenia, leczenie weterynaryjne i tak dalej.
Z odpowiedzi wynikają dalsze pytania i kiedy powstanie w końcu jasny obraz charakteru i stylu
życia mojego pacjenta, mogę zdecydować, jaką terapię trzeba zastosować. W trakcie trwania

programu rehabilitacyjnego pozostaję w stałym kontakcie telefonicznym z właścicielami,
modyfikując postępowanie w razie potrzeby. W ten sposób większość problemów udaje się szybko
przezwyciężyć.

Kiedy inne metody zawodzą i trzeba uciec się do homeopatii, muszę jeszcze wiedzieć:

Czy pies jest nadwrażliwy nawet na lekki ból (zwłaszcza młody pies) i czy reaguje on agresywnie?
— Tego typu psychikę klasyfikujemy krótko jako “typ rumianku", bowiem działają na nie leki
zawierające ten środek. Czy pies stał się podniecony i oporny w znanych sobie sytuacjach, na
przykład przy wizytach u weterynarza i czy po wejściu staje się agresywny? — Jest to “typ
Gelsemium"(

liana północnoamerykańska, roślina trująca, używana do produkcji leków (przyp. tłum.).

Czy objawy agresji są związane z jakąś formą fobii, np. strach przed przebywaniem w zatłoczonym
miejscu? — To “typ tojadu".

Czy objawy agresji są związane z jakąś formą fobii (jak powyżej), ale powiązane z sensacjami
żołądkowo-jelitowymi, biegunką? Ten typ klasyfikujemy jako “typ azotanu srebra". Leki
homeopatyczne wszystkie odnoszą się do konkretnego typu zarówno w odniesieniu do psich jak i
ludzkich dolegliwości. Nazwy leków brzmią, jak sądzę, nieco egzotycznie dla większości
czytelników. Ale, jak wiem z moich doświadczeń, niezależnie od nazwy są bardzo skuteczne. Moje
zaufanie do nich stale rośnie. Ale muszę przyznać, że moje pierwsze doświadczenia z roślinnymi
lekami Bacha nie były tak obiecujące.

Wspomniałem już wcześniej Violettę Todd, zielarkę, która specyfiki Bacha stosowała z dużym
powodzeniem przez ponad trzydzieści lat. Kiedy dyskutowałem z nią pewien szczególnie oporny
na terapię przypadek, pełen podziwu dla jej wiedzy zapytałem, czy mogłaby mi jakoś pomóc.
Historia, którą teraz opiszę, jest jednocześnie hołdem dla tej niezwykłej kobiety, jak i
nadzwyczajnej “siły kwiatów".

Bobby, jedenastomiesięczny owczarek niemiecki był własnością drobnej, spokojnej Irlandki o
imieniu Nora. Bobby nie poradził sobie na kursie tresury w miejscowym klubie, a ponieważ Nora
nie radziła sobie z Bobbym, udała się po poradę do weterynarza. Oboje zwrócili się do mnie. Bobby
atakował wszystkie psy na kursie i nie pozwalał żadnemu instruktorowi zbliżyć się do swej pani.
Zanim zobaczyłem Bobbiego uprzedzono mnie, że jest “wielki jak dom" i bardzo agresywny. Za
każdym razem, gdy słyszę o takim zachowaniu psa, zastanawiam się czy słuszne jest podejmowanie
jakiejkolwiek terapii, skoro nigdy nie wiadomo czy odniesie ona skutek, a jej zastosowanie jest
związane z pewnym ryzykiem.

Zazwyczaj przy pierwszej wizycie obserwuję pacjenta około dwóch godzin. Z Bobbym to było

niemożliwe, już po dziesięciu minutach trzeba go było odprowadzić do samochodu. Jego wygląd
wskazywał na złą dietę, był chudy, miał matową sierść i skórę w złym stanie, a oczy zaropiałe. No i
był straszliwie aktywny. Ale nie to było powodem, że został odesłany do samochodu. Każdy mój
ruch, skrzyżowanie nóg, uniesienie pióra czy próba odebrania telefonu wywoływała z jego strony
taką agresję, że nie byłem pewien, czy Nora będzie w stanie go utrzymać. Zaordynowałem zmianę
diety i umówiłem się na następne spotkanie za dwa tygodnie.

Po dwóch tygodniach okazało się, że po zmianie diety pies bardzo poprawił się fizycznie, ale jego
zachowanie nie zmieniło się. Nie mogłem w żaden sposób pomóc Norze w odzyskaniu kontroli nad
psem, bo ten nie pozwolił mi ruszyć nawet palcem.

Przerażające było to, że każdy dźwięk, każdy ruch wprawiały go w agresję, która rosła przy każdym
powtórzeniu dźwięku. Po konsultacji z weterynarzem zaordynowałem belladonnę na wyciszenie
agresji i soliród na nadwrażliwość na dźwięki. Ta kuracja nieco pomogła, ale Bobby właśnie
wchodził w wiek dojrzały i jego skłonność do terroryzowania ludzi rosła. Wydawało się, że walka o
Bobbiego jest przegrana i jedynym wyjściem będzie eutanazja. Jedyne, co można było zapisać
Bobbiemu na plus to to, że przez cały czas nie wykazał nawet cienia agresji w stosunku do Nory i
jak dotąd nikogo jeszcze nie pogryzł. Właśnie wtedy Violetta zgodziła się włączyć w leczenie psa.

Przy pierwszym spotkaniu Bobby zachowywał się w stosunku do niej zupełnie tak samo, jak w
stosunku do mnie. To nie do wiary, ale wszystkie notatki musieliśmy zrobić dopiero wtedy, gdy
Bobby został odprowadzony do samochodu—nie pozwolił nam nawet wziąć pióra do ręki. Violetta
opisała go następująco: “Gdyby Bobby był mężczyzną, byłby zapewne gwałcicielem lub
napastowałby dzieci, osobą szukającą satysfakcji bez zwracania uwagi na odczucia drugiej osoby.
Zachowuje się jak właściciel Nory, ale nie okazuje ani miłości, ani przywiązania do niej". Violetta
zasugerowała nową terapię.

Minęły dwa tygodnie od naszego ostatniego spotkania. Dwa tygodnie nowej terapii. Kiedy weszli
do mojego biura. Nora pozwoliła psu obwąchać nas, a potem zdjęła mu smycz. Rozumie się, że
byliśmy z Violettą nieco zdenerwowani. Ku naszemu zaskoczeniu nic się nie stało. Bobby położył
się na środku pokoju i zapadł w drzemkę. Zadzwonił telefon i... odebrałem go. Violetta podeszła do
drzwi i udawała, że rozmawia z kimś na zewnątrz. Bobby okazał tylko lekkie zainteresowanie.
Najlepiej podsumowała sytuację Violetta, kiedy odwróciła się do mnie ze słowami: “Pierwszy raz
widzę, jak zupełnie odjęło ci mowę!"

Spotkaliśmy się z Norą i Bobbym jeszcze cztery razy. Za każdym razem zmienialiśmy nieco leki,
przystosowując je do zmian, jakie zachodziły w zachowaniu Bobbiego. Przez cały czas
obchodziliśmy się ze sobą bardzo delikatnie, ale przy ostatnim spotkaniu Bobby przywitał się ze
mną wylewnie i starannie wylizał Violettę.

Kiedy zaczynałem pracować w Klinice Weterynaryjnej Woodthorpe nie byłem pewien, jak tamtejsi
lekarze odniosą się do homeopatycznych metod leczenia i specyfików Bacha. Okazało się, że
zupełnie niepotrzebnie, bowiem dyrektor kliniki Keith Butt jest bardzo zainteresowany
zaburzeniami zachowania i niekonwencjonalnymi metodami leczenia. Richard Bleckman od dawna
używał specyfików Bacha w swojej praktyce weterynaryjnej. Już pierwszego dnia pracy
zobaczyłem na półce dobrze mi znaną buteleczkę z napisem “Dzika jabłoń", zapytałem więc
Richarda “W jakich przypadkach stosujesz ten specyfik?" “W wielu — odpowiedział — ale zawsze
gdy zalecam długą kurację antybiotykową, aby wzmocnić organizm". Pomyślałem wtedy “Co za
wspaniałe zastosowanie homeopatii, nie zamiast, ale razem z innymi, tradycyjnymi lekami" (Dzika
jabłoń jest znanym oczyszczającym specyfikiem Bacha).

W tej nowoczesnej klinice przez trzy tygodnie udzielałem porad właścicielom psów, których
zachowanie pozostawiało wiele do życzenia. W innych godzinach, w tym samym gabinecie
konsultacje prowadził mój kolega, również członek stowarzyszenia behawiorystów, Peter Neville,
wielki specjalista od zachowania kotów. Peter ze względu na swą wiedzę (ma wykształcenie
biologiczne) i doświadczenie jest uznanym autorytetem w swej dziedzinie. Do leczenia zaburzeń
zachowania miał zawsze bardzo naukowe podejście. Pewnego dnia zadzwonił do mnie z pytaniem
“Czy mógłbyś mi polecić któryś z tych swoich homeopatycznych cudów". Miał właśnie pod opieką
kota samca, mieszkającego z rodziną mającą dużo kotów. Ten samiec był na tyle agresywny, że

wszystkie inne koty żyły w stałym strachu przed nim.

Peter sądził, że gdyby właściciele pozwolili kotu na samodzielne spacery, jego terytorializm by
osłabł i działałoby na niego więcej bodźców stymulujących. Właścicielka jednak obawiała się, że
kocur ucieknie lub zaatakują go psy. Zaproponowałem Peterowi, aby zastosował któryś ze środków
Bacha i krótko omawiałem typy charakteru odpowiadające różnym środkom roślinnym. Kiedy
doszedłem do typu winorośli: dominujący nieugięty (tyran) arogancki — “Wystarczy —
wykrzyknął — to jego dokładny portret".

Następny telefon od Petera miałem tydzień później: “Pewnie nie uwierzysz, ale ten środek
naprawdę pomógł. Właściciele uważają, że jestem ósmym cudem świata!" Upewniłem go, że tego
właśnie się spodziewałem i obiecałem, że nie zrujnuję jego świetlanego wizerunku w oczach
właścicielki kota. Od tej pory Peter zaczął stosować specyfiki Bacha, zawsze z dobrym skutkiem.
Zgadzamy się co do tego, że przy stosowaniu

tej terapii bardzo istotnie jest wcześniejsze poznanie wszystkich czynników, jakie mają wpływ na
zachowanie się zwierzęcia. Na ogół po takim wywiadzie okazuje się, że interwencja medyczna jest
niepotrzebna. W tych przypadkach, kiedy trzeba wkroczyć z leczeniem, Peter pozostawia swoim
klientom wybór pomiędzy lekami tradycyjnymi a homeopatycznymi. i Kiedy ja podejmuję
leczenie oparte na homeopatii, najchętniej używam specyfików Bacha. Jest ich trzydzieści osiem,
co znacznie ułatwia diagnozowanie, oparte na opracowanych przez Bacha charakterystycznych
typów. Stosuję często kombinacje różnych specyfików w liczbie czterech czy pięciu. Można je
stosować w różnych układach, gdyż nie interferują ze sobą. Przypuśćmy na przykład, że mamy do
czynienia z nerwowym zwierzęciem. Jest to pies wystawowy, mało pewny siebie, który na ringu l
wystawowym zatraca się zupełnie, zaprzepaszczając swoje szansę. Poleciłbym w tym przypadku
następującą kurację:

osika (Populus tremula) — lękliwość bez powodu,

śliwa wiśniowa (Prunus cerasifera) — niekontrolowany, irracjonalny tok myśli,

modrzew (Larix) — brak pewności siebie, poczucie niższości, stałe przeczucie klęski,

kroplik (Mimulus) — strach przed nieznanymi rzeczami, płochliwość, lękliwość,

posłonek (Helianthemum) — przestrach, panika, gwałtowne reakcje alarmowe.

Kiedy jeden lub kilka z tych specyfików pasuje do charakteru psa, pozytywne skutki będą wkrótce
widoczne, ale jak szybko, zależy to od tego, jak długo pies cierpiał na te zaburzenia. Na ogół
pierwsze efekty widoczne są już po trzech do sześciu tygodni i utrzymują się przez długi czas.

Terapię homeopatyczną łączę zawsze z działaniami rehabilitacyjnymi. W przypadku nerwowego
psa wystawowego jednocześnie z kuracją zalecam właścicielom aranżowanie sytuacji
wystawowych na spacerach w towarzystwie znajomych psów, ale zamiast stosowania normalnej
wystawowej procedury osoba grająca rolę sędziego powinna pogłaskać psa, dając mu jakiś
smakołyk, a potem podejść do innych. Potem powinna wrócić do mojego pacjenta, znów zgłaszając
go i dając coś dobrego. Po kilku tygodniach takich zabaw nastawienie psa zmieni się na bardziej
pozytywne “zabierz mnie, proszę, na wystawę z taką dużą ilością sędziów, jak to tylko możliwe".

Jednym z najbardziej niesamowitych przypadków jakie leczyłem stosując specyfiki Bacha, była
pięcioletnia, wykastrowana kundliczka, która nagle zaczęła bać się pewnych miejsc w mieszkaniu.
Przekupując ją i ośmielając właścicielka odkryła, że problem dotyczy jednego pokoju, a raczej
jednej ściany. Suka starannie ją omijała.

Odwiedziła sąsiadów, aby się przekonać czy przypadkiem nie kupili nowego sprzętu grającego,
który zainstalowali na tej właśnie ścianie, co wywołało wibracje lub ultradźwięki, mogące
wystraszyć psa. Okazało się, że nie. Zdesperowana właścicielka poprosiła księdza, żeby poświęcił
mieszkanie. Ale to też nie pomogło.

Problem narastał. Suka zaczęła bać się wchodzenia do mieszkania, potem do bloku. W końcu
objawy strachu zaczynała zdradzać już na drodze do domu. Z dala od niego czuła się świetnie nie
zdradzając żadnych dziwactw w zachowaniu.

Mieszkanie znajdowało się na trzecim piętrze w bloku położonym na niewielkim osiedlu. Ściana,

od której zaczęła się cała historia, znajdowała się naprzeciwko okna wychodzącego na plac zabaw.
Naprzeciw okna wisiało duże lustro. Według najlepszej pamięci właścicielki cała sprawa zaczęła
się na początku listopada.

Nie mając żadnych dodatkowych informacji poza tym, że wibracje, ultradźwięki, duchy i zjawy
zostały wyeliminowane musiałem, podobnie jak wielu behawiorystów przede mną, zdać się na
domysły. Wysunąłem przypuszczenie, że być może jakiegoś ciemnego wieczora, kiedy suka była
sama w domu, sztuczne ognie eksplodowały za oknem i świetlne refleksy odbiły się w lustrze
(początek listopada *, spisek prochowy, sztuczne ognie to droga moich skojarzeń). Po powrocie
właścicielka zapewne zwróciła uwagę na większe niż zwykle podniecenie suki i dlatego mogła
sobie choć w przybliżeniu przypomnieć, kiedy to było. Pewnie tego wieczoru poświęciła suce
więcej uwagi niż zwykle. Z biegiem dni nieświadomie pogłębiała problem starając się upewnić psa,
że nic złego się nie dzieje, a tym samym premiując niepożądane zachowanie. Kiedy w końcu
odkryła, że to ściana budzi w suce taki lęk, oglądając ją starannie, opukując i badając upewniła
sukę, że w tej ścianie rzeczywiście jest coś dziwnego.

Poleciłem następującą kurację:

1. Zauważywszy jakiekolwiek objawy strachu właścicielka miała się zachowywać
bezceremonialnie i nawet nieco nietolerancyjnie. Nie wchodząc w konflikt z suką miała upewnić ją,
że skończyło się premiowanie dziwacznego zachowania.

2. Na niepokojącym oknie zasunięto zasłony i czasowo usunięto lustro, aby uniknąć odblasku
świateł samochodów.

3. Zmieniło się miejsce karmienia psa. Miska zamiast w kuchni, stawiana była właśnie w pokoju,
niedaleko niepokojącej ściany. 4. Suka trzy razy dziennie dostawała krople Bacha — osikę, kroplik,
i posłonek.

Które z tych czterech podjętych jednocześnie działań dało najlepszy efekt, nie wiem do dziś.
Najważniejsze, że po jakimś czasie suka wróciła do normy.

Myślę, że jednak najwięcej satysfakcji dostarczył mi pierwszy przypadek, w którym uciekłem się
do zastosowania homeopatii — to był ten pierwszy, kiedy odważyłem się ją zastosować. Potem
dopiero zainteresowałem się Bachem i jego specyfikami. Wtedy kierowałem się zasadą znanego
lekarza weterynarii Richarda Allporta, członka Królewskiego Kolegium Lekarzy Weterynarii:
“Kiedy wszystko inne zawodzi, spróbuj homeopatii".

Tym razem była to suczka dobermanka, wzięta ze schroniska w wieku 14 miesięcy. Moja klientka,
młodziutka, samotna dziewczyna ledwie po dwudziestce, pracowała parę kroków od domu i w
ciągu dnia wpadała, aby wyprowadzić sukę. Problem polegał na tym, że niezależnie, na jak długo
suka została sama albo demolowała mieszkanie, albo brudziła w nim! Najdłużej była sama przez
trzy godziny.

Zastosowałem program leczenia, mający zmniejszyć podniecenie, wywołane nadmiernym
przywiązaniem do nowej właścicielki (więcej szczegółów o tym typie reakcji w rozdziale 15).
Byłem niemile zaskoczony, gdy przekonałem się, że jej zachowanie uległo bardzo tylko niewielkiej
poprawie. W tym przypadku spodziewałem się bardzo szybkiej poprawy. Nie miałem bowiem
najmniejszych wątpliwości, że dziewczyna doskonale pojęła istotę problemu i zastosowała się do
moich wskazówek.

Po konsultacji z jej weterynarzem zdecydowałem się na użycie homeo-patycznego leku o nazwie
Ignatia. Te tabletki, które podaje się pacjentom w stanie depresji czy odczuwającym boleśnie
osamotnienie, użyteczne są też dla psów i kotów, pozostawionych przez właścicieli na
przechowywaniu. Skutek był widoczny już po 24 godzinach.

Podsumowując. Stosuję homeopatię po przeprowadzeniu bardzo szczegółowego wywiadu.
Konsultuję się zawsze z lekarzem weterynarii, który na co dzień prowadzi psa. Widząc, jak wzrosła
efektywność moich działań, odkąd włączyłem do mojego programu leczniczego homeopatię, coraz
bardziej upewniam się, że te wspaniałe i tak niedoceniane przez nas leki powinny znaleźć szersze
zastosowanie.

12

KŁOPOTY WYCHOWAWCZE

Z PUNKTU WIDZENIA TRESERA

To, co do tej pory pisałem, dotyczyło wpływu różnych czynników zewnętrznych na zachowanie się
psa. Z wpływu tych czynników bądź to nie zdawaliśmy sobie sprawy, bądź nie docenialiśmy ich
znaczenia. W tym rozdziale chciałbym omówić sytuacje, które nawet laikowi kojarzą się
bezpośrednio z tym zagadnieniem, mianowicie tradycyjne metody układania psów i pokutujące w
tej dziedzinie przesądy. Pisałem już wcześniej, co wynika dla psa z tradycyjnej metody
odzwyczajania go od brudzenia w domu, polegająca na złapaniu go za kark i unurzeniu w tym co
“zrobił". Fakt, że po jakimś czasie psiak przestawał załatwiać się w domu upewniał właścicieli, że
jest to wyśmienita metoda i nie przychodziło im nawet do głowy, że niezależnie od ich
postępowania pies z czasem przestaje brudzić w domu.

Z naszego, ludzkiego, punktu widzenia metoda przyniosła oczekiwany skutek — a to, że
prawdziwym jej rezultatem była stała niepewność zwierzęcia co do naszej intencji z chwilą wejścia
do pokoju, nie zostało nawet przez nas zauważone. Co gorsza, bardziej uległe psy na widok
właściciela przyjmowały postawę poddańczą w myśl zasady: “W pełni uznaję twoją nadrzędną
pozycję, korzę się w proch i pył". A taka postawa łączy się zawsze z oddawaniem moczu. To małe,
poddańcze siusiu wywoływało straszliwą furię właściciela, bo przecież już było w porządku i
znowu... Niezrozumiała agresja właściciela pogłębiła poddańczą postawę psa — klasyczne błędne
koło. Nie od rzeczy jest pamiętać, że cenny perski dywan wart miliony dla psa jest tylko ściółką
wyściełającą gniazdo.

Stosowanie wyłącznie kar to nie jest dobra metoda nauczenia jakiegokolwiek zwierzęcia
czegokolwiek. To dziwne, ale kiedy ucieknie nam kot, świetnie wiemy, że trzeba zrobić coś na tyle
atrakcyjnego, żeby zechciał do nas wrócić. Kiedy ucieknie pies — koniecznie chcemy go złapać i
ukarać. Żądza zemsty to bardzo ludzkie uczucie. Lanie sprawione po fakcie nie jest, wbrew
pozorom, zaaplikowaną natychmiast karą, a właśnie klasyczną zemstą. Obserwowałem nie tak
dawno dwie nastolatki, usiłujące dogonić kuca. Po kilku minutach zrezygnowały z łapania
rozbrykanego zwierzęcia i poszły po paszę dla niego. Kiedy kucyk zobaczył, że

napełniony jest jego żłób, przybiegł w podskokach. Dziewczyny przytrzy-mały go i przylały mu
trzy razy pejczem, bo trzeba mu było wymierzyć surową karę. Nie mogły zrozumieć, że jedyne
czego nauczyły kuca, to brak zaufania do nich samych, nawet jeśli przyniosą jedzenie. To były
dobre Dziewczyny, nie jakieś sadystki. Takiego zachowania nauczyły się od dorosłych,
zajmujących się końmi od lat. Były naprawdę przekonane, że zrobiły jedyną właściwą w tej sytuacji
rzecz.

Ile razy widuje się ludzi, którzy, kiedy uda im się w końcu złapać psa, spuszczają mu tęgie lanie,
żeby sobie raz na zawsze zapamiętał, jak naganne jest nieprzychodzenie na wołanie. Coś się jednak
powoli zmienia tak w psim, Jak i w końskim świecie. Z dużym zainteresowaniem przeczytałem
ostatnio wypowiedź amerykańskiego tresera koni o nowych metodach treningu młodych koni. Te
tradycyjne do tej pory noszą nazwę “przełamywania".

Monty Roberts jest biologiem, studiował również ekonomikę rolnictwa i zajmował się
zachowaniem zwierząt. Jest głęboko przekonany, że stare metody “przełamywania" koni są złe.
Wychodząc z założenia, że “tresura nie może opierać się na bólu", próbuje stworzyć dla koni lepszy
świat niż ten, który je otacza. To odnosi się do psów, którym — poza innymi niebezpieczeństwami
— zaczyna zagrażać działalność silnych “antypsich lobbies", które są coraz bardziej aktywne.

Swoje metody oparł on na naturalnej skłonności koni do włączania obcych do swojego stada.

Sam stawał się członkiem stada i w ten sposób zdobywał zaufanie konia.

Monty Roberts tak mówi o swoich metodach postępowania z końmi: “Czy pierwszego dnia szkoły
nauczyciel chwyta ucznia za włosy, potrząsa nim i bije? Dzień, w którym koń zostaje przełamany,
to najbardziej bolesny dzień w jego życiu. Uzda ściąga mu boleśnie pysk, a kolana wgniatają się w

żebra tylko po to, aby uświadomić mu, kto jest szefem. Te metody nie zmieniły się od tysięcy lat
przed naszą erą". Monty nie ucieka się do bicia, szarpania, ciągnięcia, krępowania i
unieruchamiania. Jego głównym założeniem jest zdobycie zaufania nieujeżdżonego jeszcze konia
— taka niepisana umowa między nim i trenerem. Oznaką gotowości młodego konia do bliższych
kontaktów jest to, że niespętany chodzi przy nodze jak pies. Kiedy to nie bardzo się udaje, trzeba
wpuścić go w kłus lub galop i próbować jeszcze raz. Większość koni już za trzecim razem jest
gotowa do bliższego kontaktu z trenerem.

Jedna z obserwujących taki trening osób tak go skomentowała “to wygląda jak czary, ale nie takie
czary za naciśnięciem guzika. Te czary wynikają ze znajomości psychiki konia". O jakich czarach
była mowa? Użycie odpowiedniej techniki treningu pozwala przygotować młodego konia do
ujeżdżania w ciągu trzydziestu minut bez stresu, przymusu i bólu.

Metody Monty'ego przyjęli już niektórzy trenerzy z Kanady, Argentyny, Kolumbii Brytyjskiej i
Indii. W Anglii Monty przygotował dwadzieścia jeden koni ze stajni Królowej, a potem wiele
innych. Jestem pewien, że wiele z nich powierzono mu z cichą nadzieją: “No, z tym sobie na pewno
nie poradzi". Zdarzyło się nawet tak, że szkoły konsultowały się z nim w sprawie postępowania z
trudnymi nastolatkami, wobec których zawiodły dotychczasowe metody pedagogiczne. Jeśli
przypomnicie sobie, co pisałem w poprzednich rozdziałach, zobaczycie, że założenia Monty'ego
nie odbiegają od tych. jakie przyjęliśmy w postępowaniu z psami: “Najpierw przyjmij rolę lidera, a
potem wprowadzaj swoje zasady postępowania". Tacy ludzie jak Monty Roberts wprowadzają
prawdziwą rewolucję w metody układania zwierząt. Widząc efekty ich działań nie można oprzeć
się wrażeniu, że jest to jedyna słuszna droga w nowoczesnym traktowaniu zwierząt.

A jak wyglądają tradycyjne metody szkolenia psów? Większość ludzi uważa, że szkolenie psów to
mechaniczne zajęcie wymagające tylko znajomości określonych reguł, według których należy
postępować z psem.

Uczęszczanie z psem na kursy tresury to stosunkowo nowy pomysł. Dwadzieścia czy trzydzieści lat
temu kursy były przeznaczone głównie dla tych, którzy byli zainteresowani szkoleniem na takim
poziomie, aby brać udział w konkursach. Wprawdzie zawsze chętnie służyli oni radą i pomocą
zwykłym śmiertelnikom, ale ich podejście cechowała zawsze fachowa precyzja. To znaczy pies
zawsze musiał siedzieć prosto, trzymać nieruchomo koziołek w pysku i w żadnym wypadku nie
przeżuwać go. Oczywiście to tylko dobrze świadczy o właścicielu, skoro jest w stanie nauczyć psa
tak precyzyjnych reakcji na komendy. Ale czy ta precyzja jest niezbędna domowemu
kanapowcowi? Wzrastającą popularność kursów szkolenia spowodowało kilka zjawisk:

1. Większa presja opinii publicznej na odpowiedzialność właścicieli zwierząt.

2. Wzrastająca aktywność antypsiego lobby.

3. Właściciele mają więcej wolnego czasu.

4. Styl życia powodujący powstanie coraz to większych problemów.

Bez wątpienia coraz większa liczba właścicieli psów decyduje się na udział w kursach tresury i to
jest pozytywne zjawisko. Konkursy posłuszeństwa i metody układania do nich psów niewiele się
przez lata zmieniły. Zawsze radzę właścicielom: “Idź bez psa i popatrz na czym to polega, jeśli
tobie się nie będzie podobało, co tam robią, to jest niemal pewne, że nie spodoba się też twojemu
psu". Organizuje się tak wiele kursów, że sprawą właściciela pozostaje właściwy wybór.

Wiele klubów i wielu treserów nawet nie pyta o to, jak na co dzień, w domowych warunkach,
zachowuje się pies. W rezultacie całe szkolenie opiera się na fałszywych przesłankach, wysnutych z
zachowania w nieznanych mu warunkach. Bywa, że przestraszony i zrezygnowany pies uznaje, że
nie ma innego wyjścia jak robić, co mu każą. Bywa też, że Właściciel z psem, który — na co dzień
łagodny — w pierwszym odruchu zareagował agresją, musi opuścić kurs, gdzie nikt nie ma czasu i
ochoty zastanawiać się nad przyczynami takiego czy innego zachowania. Wielokrotnie opowiadali
mi o tym moi klienci.

Muszę jednak przyznać, że moja opinia kształtowała się na podstawie znanych mi przypadków
psów z zaburzeniami zachowania. Nic nie wiem 6 tych tysiącach psów, które z dużym sukcesem
ukończyły różne kursy szkolenia. Rozumiem też problemy, jakie stwarza obecność na kursie
agresywnie reagującego psa. Trzeba uwzględnić interes wszystkich uczestników kursu, a jeden

niesforny wychowanek może sprawić, że pozostali też niczego się nie nauczą.

Większość kursów tresury rozpoczyna się od nauki chodzenia przy nodze. Wszyscy chodzą w
kółko zgodnie z ruchem wskazówek zegara prowadząc psy przy lewej nodze. Z punktu widzenia
psa wygląda to tak, jakby psy pasły ludzi. W rezultacie ogony idą w górę, psy przyjmują pozycję
dominującą, rośnie hałas, gdyż wszystkie podkreślają głosem swoją pozycję i zaczynają ciągnąć się
na smyczy, bo przewodnik stada musi iść na przodzie. Wystarczy zmienić kierunek ruchu na
przeciwny wskazówkom zegara i przyspieszyć kroku, a emocje opadają, gdyż wtedy psy idą po
wewnętrznej, a ludzie przejęli rolę dominującą.

Poniżej zamieszczam kilka rad, które mogą być pomocne w pracy osobom prowadzącym kursy
tresury, zwiększając efektywność nauki na prowadzonych przez nich zajęciach.

1. Początkujący treser nigdy nie powinien prowadzić zajęć z psami, które dopiero zaczynają naukę.
Może uważać się za eksperta w tresurze, ale nauczenie innych ludzi to swego rodzaju sztuka i
zdolności w tym kierunku nie przychodzą same z siebie, trzeba się tego nauczyć. Lepiej, kiedy taki
początkujący treser przez jakiś czas asystuje bardziej doświadczonemu koledze, a potem prowadzi
samodzielnie zajęcia dla bardziej zaawansowanych uczestników. Zbyt często zdarza się, że
najmniej doświadczeni treserzy dostają pod opiekę najmłodsze, ale wymagające najbardziej
doświadczonego nauczyciela psy.

2. Wszyscy członkowie początkującej grupy szkoleniowej powinni zaczynać zajęcia tego samego
dnia. To wcale nie jest dobrze, kiedy nowi uczniowie dołączają do grupy po kilku zajęciach. Nowi
uczniowie wymagają więcej uwagi, a kiedy tylko jeden instruktor prowadzi zajęcia, zwykle nie ma
na to czasu. Kiedy nawet znajdzie się czas na indywidualne ćwiczenia, stawia to zapóźnionych w
niekorzystnej sytuacji psychicznej.

W bardzo krótkim czasie psy, spotykające się na kursie, formują coś w rodzaju własnej hierarchii
stada. Nie jest ona aż tak sformalizowana, jak w przypadku prawdziwego stada, ale jednak psy się
znają i każdy nowy, przybyły później, jest intruzem, któremu trzeba zademonstrować swoją
wyższość. Nowy prawidłowo odbiera postawy dominacyjne pozostałych psów i czuje się
niepewnie, a niepewny siebie pies niczego się nie nauczy. Przez cały czas trzeba pamiętać, że na
kursie tresury najważniejsze są psy i to, czego się mają tam nauczyć.

3. Zanim zaczniesz zajęcia w nowej grupie sprawdź, czy któryś z psów nie jest nadmiernie
agresywny. Jeśli tak, najlepiej będzie poprosić właścicieli, żeby odprowadzili go do samochodu. Na
początku zajęć w nowym miejscu każdy pies czuje się odrobinę niepewnie i wtedy łatwiej o
wzajemną akceptację. Kiedy wszystkie psy poczują się dobrze w swoim towarzystwie, czas
przyprowadzić z samochodu tego, który był agresywny. Powita go skonsolidowane stado, a on
będzie obcy, więc nawet najmniejszy pies z uczestników kursu będzie mógł go wygonić, co
znacznie zmniejszy pewność siebie nowego przybysza i obniży agresję. Dalsze zajęcia powinny
przebiegać już bez większych zgrzytów.

Właściciele agresywnych psów znaleźli się na kursie głównie z powodu agresji ich podopiecznych
i jeśli im wyjaśnimy zasadę swojego postępowania, będą szczęśliwi, że ich problem można jakoś
rozwiązać. Możliwe też, że wzrośnie ich zainteresowanie mechanizmami zachowania się psów, co
ułatwi im kontakt z ich własnym psem.

4. Chodzenie przy nodze nigdy nie powinno być pierwszym ćwiczeniem. Ruch, hałas, zamieszanie
wzmagają podniecenie psów i łatwo wtedy o konflikty między uczestnikami kursu. Ambicją
każdego tresera powinno być osiągnięcie jak największego spokoju na pierwszej lekcji. Znacznie
lepsze są zatem ćwiczenia statyczne jak “siad" lub “leżeć". Niech wszystkie psy siądą lub położą się
przy nogach właścicieli w dużym kole, a właściciele jeśli chcą, też mogą usiąść.

Czekając, aż wszystkie emocje opadną, można omówić program kursu, a szczególnie najbliższych
lekcji — dobrze jest, aby właściciele zdawali sobie sprawę, czego mogą oczekiwać po każdej lekcji,
gdyż często zdarza się, że sądzą oni, że już po jednej czy dwóch ich pupil będzie w pełni
wyszkolony. Dobrze zaplanowana i przeprowadzona pierwsza lekcja to połowa sukcesu.

5. Jeśli któryś z uczestniczących w kursie psów zacznie zdradzać objawy agresji w stosunku do
innych, powstrzymaj siebie i właścicieli od wymierzania natychmiastowej kary. Na kursie pies ma
nauczyć się właściwego zachowania w każdej sytuacji, a nie tylko wtedy, gdy grożą mu represje.

Jedyne, czego nauczy go natychmiastowa kara, to nieoka-

zywanie agresji na zajęciach, kiedy ma nałożoną obrożę i smycz. Jak każda nauka poprzez strach
zablokuje tylko jego zdolność uczenia się. Co gorsza obecność innego psa kojarzyć mu się będzie z
niemiłym zachowaniem właściciela, dołoży zatem wszelkich starań, by przegonić, a zatem
zaatakować intruza, zanim właściciel to zauważy. Będzie to zwykła próba zapobieżenia niemiłemu
zachowaniu właściciela. Jak widać natychmiastowo wymierzona kara zamiast zlikwidować
problem, pogłębi go.

Najlepszą drogą do wyhamowania agresji w warunkach kursu jest odwołanie się do instynktu
pasienia (to, co teraz proponuję, bezwzględnie musi odbywać się pod nadzorem instruktora). Ustaw
w środku koła właściciela z przysparzającym kłopotów psem. Pies powinien być na zwykłej,
skórzanej obroży i smyczy. Nie musi przyjmować żadnej sformalizowanej komendą pozycji.
Smycz i obroża służą tylko do przytrzymania psa i w żadnym przypadku nie powinny zadawać mu
bólu. Spomiędzy uczestników kursu wybierz te psy, które nie są ani zbyt uległe, ani zbyt
dominujące i ustaw je wraz z właścicielami na obwodzie koła w takiej odległości, by nie doszło do
bezpośredniego kontaktu z psem, znajdującym się w środku. Poproś stojących na obwodzie koła,
aby szli powoli w kierunku przeciwnym ruchowi, wskazówek zegara. To wywoła wrażenie, że
idący pasą swoje psy a wszyscy oni pasą psa ustawionego centralnie. Ten początkowo będzie
próbował atakować tego czy innego psa i może spotkać się z podobną odpowiedzią. Psy należy
przyhamować bez słowa, nie używając komend ani negatywnych ani pozytywnych. Po kilku
minutach pies w środku koła zacznie się uspokajać powoli opuszczając ogon. Wtedy można
nieznacznie zmiejszyć promień koła. Po paru następnych okrążeniach okaże się, że pies w środku
starannie unika kontaktu wzrokowego z psami na kole. W tym momencie ćwiczenie można
zakończyć, a dotychczasowego agresora wyprowadzić na dziesięciominu-towy spacer.

Przy następnym powtórzeniu tego samego ćwiczenia pies będzie zdradzał objawy agresji znacznie
krócej, a po zacieśnieniu koła zacznie przejawiać pierwsze objawy podporządkowania. Przerwij
ćwiczenie i powtórz je po dziesięciu minutach. Pies będzie się ze wszystkich sił starał wydostać z
koła. Zamierzony efekt został osiągnięty — przysparzający kłopotów pies znalazł swoje miejsce w
stadzie. Na ogół skutek tej techniki jest długotrwały nie tylko w warunkach kursu, ale też ma wpływ
na zachowanie się psa w innych sytuacjach. Zanim jednak się ją zastosuje trzeba sprawdzić, czy
nagannego zachowania psa nie powodowały inne czynniki zewnętrzne, np. niewłaściwa dieta,
leczenie itp. Trzeba też uważać, aby nie przeciągnąć zbytnio chodzenia po kole.

6. Miej stale w pamięci, że nie wszystkie psy są podatne na techniki nauczania w warunkach kursu.
Obserwuj, czy któryś z twoich podopiecznych nie znajduje się pod wpływem stresu. Niektóre psy
mogą reagować stresem na określone ćwiczenia. Na ogół wystarczy wtedy zmienić metodę
nauczania tego ćwiczenia. Dla niektórych psów samo przebywanie w grupie może być stresujące, te
na kursie nie nauczą się niczego. Dobry instruktor powinien to jak najszybciej uświadomić
właścicielom, doradzając im lekcje indywidualne. Niestety, wielu treserów nie chce przyjąć do
wiadomości, że prowadzony przez nich kurs nie jest idealny dla wszystkich psów, a winą za
wszystkie niepowodzenia obarczają właścicieli. W rezultacie pies zmuszony jest do przebywania w
stresujących dla niego warunkach, co — zamiast pomóc właścicielowi w rozwiązaniu problemów,
jakie ma ze swoim podopiecznym — tylko je pogłębia.

Moi klienci często opowiadają, że po dwóch czy trzech zajęciach psy bronią się energicznie przed
uczestniczeniem w dalszych. Pies po ukończeniu kursu miał być z założenia posłuszny i dobrze
ułożony. Nieistotne, czy powodowała nim panika czy złość — sam fakt, że tak zdecydowanie
odmówił powrotu na zajęcia powinien dać wiele do myślenia wszystkim zainteresowanym.

13

KŁOPOTY Z HIERARCHIĄ STADA

Ten rozdział to historia kilku przypadków, z jakimi miałem do czynienia i sposobów ich
rozwiązywania. Dotyczy kłopotów w kontaktach “na linii" pies—dziecko, pies—dorosły,
pies—inne psy. W tym rozdziale celowo przerysowałem interpretację zdarzeń widzianych oczami
psa, chciałem bowiem podkreślić, jak ważne jest działanie systemem nagród w sytuacjach, które
naszym zdaniem są zupełnie nieakceptowane, a zatem wymagają kary.

Na sugestię, żeby psu, który na nas warczy, dać jakiś smakołyk, wielu doświadczoych treserów
zacznie bez wątpienia rwać włosy z głowy w przekonaniu, że jest to nagradzanie ze wszech miar
nagannego zachowania. Ale kiedy naprawdę rozumiesz psy, to wiesz — biorąc pod uwagę
okoliczności, jakie mają wpływ na takie, a nie inne zachowanie i rozumiejąc je — że jedynym
powodem, dla którego pies na ciebie szczeka lub warczy jest zwyczajnie brak z jego strony zaufania
do ciebie. Spójrz na to oczami psa: jedyne, co możesz zrobić, to uspokoić jego obawy co do twoich
intencji. Cóż, dla większości moich klientów jestem przysłowiową ostatnią deską ratunku. Mają
pełną świadomość tego, że jeśli moje metody nie pomogą, nie pozostanie już nic innego, jak uśpić
psa. Zanim do mnie trafili, próbowali już wszystkiego, co było dostępne. Zwykle radzono im
“pokaż mu wreszcie, kto tu rządzi" i problemy przeminą, ale... nic z tego. Często problemy tylko
rosły. Moja praca polega na tym, aby jakoś dopasować psa i rodzinę, w której żyje, co zazwyczaj
wymaga rewolucji w całym dotychczasowym trybie życia. Jedzenie i smakołyki są często używane
w moich metodach, bo to daje dobre efekty, a jeśli uda ci się pojąć, co się za tym kryje, zrozumiesz
dlaczego.

Psy i niemowlęta

Drogi Panie Fisher

Mój czteroletni West Highland Terier Ben stal się agresywny wobec mojego jedenastomiesięcznego
syna Jasona. Do tej pory tak dobrze się ze sobą zgadzali! Kiedy Jason zaczai raczkować (jakieś dwa
miesiące temu), Ben

zaczął go unikać, ale nigdy nie okazal najmniejszej agresji. Nieco ponad tydzień

temu cala rodzina zapadła na grypę. Na szczęście choroba ominęła małego i jego piastunkę. Żeby
mały się nie zaraził, tylko ona zajmowała się dzieckiem. Kiedy poczułam się lepiej, chciałam
zobaczyć dziecko. Kiedy mały raczkował po podłodze w kierunku mojego łóżka, Ben, który był koło
mnie, zaczął warczeć na niego z wściekłością. Kazałam go wyrzucić, a mój mąż dał mu klapsa i
zamknął go w kuchni. Wiedział, że źle zrobił, bo był bardzo spokojny i uległy przez resztę dnia.
Wieczorem, kiedy mąż przygotował jedzenie dla psa, Jason przypełzł do kuchni. Zupełnie bez
powodu Ben skoczył na niego i ugryzł go w buzię. Na szczęście niezbyt mocno. Jeden mały ślad pod
prawym okiem i drugi na wardze. Wydaje mi się, że bardziej chciał go nastraszyć niż rzeczywiście
zranić.

Nie chcemy usypiać psa, ale bardzo boimy się, że sytuacja się powtórzy. Czy może nam pan pomóc?
Oczywiście nie pozwalamy dziecku zbliżać się do psa, ale nie wyobrażamy sobie, że można tak żyć
na dłuższą metę. — Mrs. J. Bolton. Lancs.

Zawsze, kiedy agresja psa jest skierowana przeciwko dziecku, pytam właścicieli, czy na pewno
nadal chcą mieć psa. W większości tych przypadków można znaleźć pozytywne rozwiązanie, ale
zawsze istnieje ryzyko, że dziecko zostanie pogryzione, nie mówiąc już o psychicznym wpływie,
jaki zaistniała sytuacja może mieć na malca. W tym akurat przypadku postanowiono dać Benowi
jeszcze jedną szansę. Byłem wprawdzie pewien, jaka była przyczyna konfliktu i jakie trzeba podjąć
działania, ale poprosiłem właścicieli, by ich domowy weterynarz zbadał psa (to zaskakujące, jak
często niezauważone zapalenie gruczołów okołoodbyto-wych lub ucha może zmienić zachowanie
psa, nie mówiąc już o innych ukrytych zaburzeniach zdrowotnych!). Okazało się, że nic mu nie
dolega. W tym przypadku nie zauważono sygnałów ostrzegawczych. Od czasu kiedy Jason zaczął
raczkować, Ben starał się schodzić mu z drogi, co świadczyło o tym, jaki jest jego pogląd na

wzajemne stosunki z dzieckiem. Być może nie czuł się bezpiecznie w jego towarzystwie lub
potraktował wzrastającą aktywność dziecka jako zagrożenie dla siebie. To był właściwy moment na
podjęcie działań, ale zdaję sobie sprawę, jak łatwo w nawale zajęć przeoczyć pierwsze, subtelne
symptomy, zwłaszcza, gdy dotąd miało się pełne zaufanie do psa.

Niepewną równowagę wzajemnych stosunków pomiędzy psem i dzieckiem zachwiała chwilowa
zmiana domowych obowiązków, spowodowana chorobą członków rodziny. W efekcie przez kilka
dni z rzędu Ben miał swoją panią wyłącznie do swojej dyspozycji, spędzając całe dnie zwinięty na
jej łóżku. Ben wysunął się w hierarchii stada przed dziecko, a nawet przed jego rodziców. Rozdział
3 pokazał, jak łatwo może zaistnieć taka sytuacja, jeśli nie jesteśmy dostatecznie ostrożni. Toteż
kiedy Jason pojawił się znowu na horyzoncie, powitało go ostrzegawcze warczenie. Kara, która
spotkała go za zupełnie normalne, choć przez ludzi nieakceptowane zachowanie wprawiła go w
zakłopotanie. To, co właściciele odczytali jako poczucie winy, w istocie nim nie było. Była to z
jego strony reakcja na ogólną atmosferę przygnębienia. Sądząc z obrażeń, jakie Jason odniósł po
pierwszym ataku, było to pomyślane jako działanie dyscyplinujące. To nie było ugryzienie, zęby
nie zacisnęły się, ale tylko kłapnęły w typowym ostrzeżeniu “trzymaj się z dala od mojego
jedzenia". W ten sposób wyżej stojący w hierarchii pies ostrzega słabszego. Problem w tym, że
ludzką skórę łatwiej zranić niż psią. Należy zadać sobie pytanie “Czemu pies uznał, że ma prawo
podjąć działania dyscyplinujące wobec potomstwa osobników Alfa"?

A oto co się naprawdę zdarzyło. Kiedy Jason zaczął raczkować, Ben zaczął go wyraźnie omijać,
dając mu swobodę poruszania się. Nie był tym szczególnie zachwycony, ale nie widział możliwości
przeciwdziałania, uważał, że nie ma do tego prawa. Bardzo poprawiła się pozycja psa w domu w
czasie choroby. Dziecko było izolowane, a pies zyskał dodatkowe przywileje. Według psich pojęć
właściciele sami podnieśli jego pozycję obniżając jednocześnie pozycję dziecka. Toteż w pojęciu
psa miał on absolutnie prawo do podjęcia działań dyscyplinujących dziecko. Jeśli się nad tym
zastanowicie, dojdziecie do wniosku, że to całkiem co innego, niż prawdziwa agresja.
Przeprowadzona pod kontrolą zamiana ról w stadzie rozwiązała problem i zapobiegła powstawaniu
podobnych w przyszłości. Drogi Panie Fisher

Próbowaliśmy zapoznać naszego trzyletniego boksera Bruna z naszym nowo urodzonym dzieckiem.
Był on tym tak podniecony, że wyskoczył w górę i niemal chwycił maleństwo pazurami. Czytaliśmy,
że najlepiej położyć dziecko na podłodze i pozwolić psu obejrzeć je dokładnie, nie pozwalając mu
tylko lizać twarzy maleństwa, ale boimy się, że Bruno zrobi mu nawet niechcący coś złego. On nie
jest agresywny, ale zawsze używał pazurów do rozrywania toreb z zakupami, a ja nigdy go od tego
nie powstrzymywałam. Pilnowałam tylko, żeby otwierał tę torbę, w której jest coś dla niego.
Obawiam się, że Bruno jest przekonany, że w pakunku z dzieckiem jest coś do jedzenia. Każę mu
siadać i on to robi, ale kiedy tylko powiem: ,,Zobacz Bruno, to twój nowy braciszek" podskakuje i
zaczyna drapać. Co mam robić?. — Mrs. H. Enfield, Londyn.

Było to bez wątpienia typowo wyuczone zachowanie. Złożyłem wizytę w tym domu, żeby naocznie
przekonać się, czy w tym zachowaniu nie kryje się choćby cień agresji w stosunku do dziecka. Ale
nic takiego nie stwierdziłem.

Zwykłą rutyną tego domu było to, że po powrocie z zakupów pani domu dawała psu torebkę z
czymś smakowitym, aby bezpiecznie donieść do kuchni resztę zakupów. Brano siedział oczekując
na należną mu torebkę, która była mu wręczana ze słowami: “Zobacz Bruno, co dla ciebie mam".
Bruno atakował torebkę pazurami, aby dobrać się do jej zawartości. Kiedy uczymy psa jakiejś
małej, głupiej sztuczki, nie zawsze potrafimy przewidzieć konsekwencje. Trzymając małe
zawiniątko na rękach i każąc psu siadać, pani uruchomiła określoną drogę skojarzeń u Bruna, który
już drżał z niecierpliwości w oczekiwaniu smakołyku, a kiedy usłyszał jakże znane słowo “zobacz"
nic dziwnego, że rzucał się w poszukiwaniu go. Trzeba było przekonać Bruna, że zawiniątko z
niemowlakiem nie kryje niczego do jedzenia.

Bruno oddałby duszę i ciało za kawałek białej czekolady. Mam co prawda duże wątpliwości, czy
dziki wilk albo zdziczały pies uznałby to za godną siebie zdobycz, ale skoro Bruno tak ją lubił, to
postanowiłem użyć właśnie białej czekolady. Matka usiadła trzymając dziecko, a na stoliku obok
niej leżały trzy czy cztery kawałki czekolady. Kiedy wpuszczono psa, ten podszedł prosto do swojej

pani. Kazała mu usiąść, co natychmiast wykonał patrząc wyczekująco na nią. Nic nie mówiąc
podała mu kawałek czekolady. Przez chwilę pies był ignorowany, a my kontynuowaliśmy
rozmowę, potem dostał następny kawałek czekolady. Od tej chwili pies zupełnie ignorował dziecko
wpatrzony w stolik. Powtarzaliśmy tę czynność kilka razy, dopóki czekolada się nie skończyła.
Poprosiłem wtedy panią domu, żeby powiedziała to, co zwykle mówiła pokazując psu dziecko.
Bruno popatrzył zrezygnowany, obwąchał dziecko i położył się obok. Całe podniecenie
wyparowało.

Takie działanie pani domu powtórzyła jeszcze trzy czy cztery razy i Bruno przyzwyczaił się, że
obecność dziecka jest zapowiedzią nagrody, nie związanej ściśle z osobą maleństwa. Byłem
usatysfakcjonowany słysząc słowa zachwytu teściowej tej pani nad wspaniałym zachowaniem
Bruna w stosunku do dziecka, a było to następnego dnia po mojej wizycie w tym domu.

Opisując ten przypadek chciałem pokazać, że wprowadzenie nowo narodzonego dziecka do domu,
gdzie pies ma swoją mocną pozycję, nie zawsze jest takie łatwe, jak można by przypuszczać. Na
ogół pies powinien zaakceptować nowego członka stada pod warunkiem, że jego zachowanie
wobec niego jest prawidłowe. Zawsze radzę moim klientom, żeby nie zamykali psa, kiedy kąpią,
przewijają czy karmią dziecko. Wręcz przeciwnie, pies powinien przy tym asystować i od czasu do
czasu trzeba powiedzieć coś do niego. Bardzo dobrym pomysłem jest stosowanie podobnych
działań jak te, które podjęliśmy w stosunku do Bruna. Można dać psu kość lub kupiony w sklepie
dla zwierząt gryzak w tym samym pokoju, w którym zajmujemy się dzieckiem, czyniąc z tego
swego rodzaju rytuał. Pies szybko dojdzie do wniosku, że przebywanie w pobliżu dziecka to rzecz
bardzo przyjemna.

Niewielu rodziców zdecydowałoby się zostawić na dłużej maleńkie dziecko samo z psem. Może to
być bardzo niebezpieczne, zwłaszcza kiedy dziecko ma brudną pieluchę. Pies myśli zupełnie
innymi kategoriami niż my, a taka aromatyczna pielucha to coś, co koniecznie powinno być
zbadane. Badanie źródła zapachu może mieć dosyć gwałtowny przebieg i drastyczne konsekwencje
— przewrócone łóżeczko, dziecko na podłodze w podartym ubranku i, ostatecznie... pies
zaprowadzony do uśpienia.

Najbardziej dziwacznego przypadku, dotyczącego psów i maleńkich dzieci, dostarczył mi dwuletni
bokser o imieniu Sam. Mieszkał on ze swoją panią i jej maleńkim dzieckiem w mieszkaniu
służbowym. Jej mąż był marynarzem i większość czasu spędzał poza domem. Problem powstał,
kiedy przy kolejnej wizycie w domu okazało się, że pies warczy na niego. On w zasadzie bał się
psów i Sam został kupiony także dlatego, aby pomóc mu przezwyciężyć ten strach. Z tej przyczyny
to pani domu karciła psa kiedy warczał, a nie pan. Byłem przerażony, kiedy dowiedziałem się, że
karci psa ... gryząc go w ucho, nie dlatego, że było mi szczególnie żal psa, ale sam nigdy nie
pochylibyłbym twarzy tak nisko nad warczącym psem. Mąż wracając na okręt zapowiedział jej:
“Albo wyleczysz tego psa albo masz go uśpić".

Zebrany wywiad wskazywał na klasyczny przypadek walki o dominację. Wiek psa oraz fakt, że pod
nieobecność pana był najwyższym rangą samcem w domu i to przez długi czas jego nieobecności
— wszystko to wskazywało na słuszność takiego wniosku. Nic dziwnego, że w tych warunkach
pies postanowił objąć przewodnictwo stada i próbować zdominować swego pana po jego powrocie
do domu.

Zaleciłem program działań, mających obniżyć pozycję psa w codziennych stosunkach z jego panią,
oraz dałem instrukcje, jak powinien zachowywać się mąż, kiedy następnym razem wróci do domu.
Na co dzień pani miała bardzo dobrą kontrolę nad psem i dlatego sądziłem, że nie jest to problem z
ułożeniem psa, a tylko z przyjętą przez niego postawą.

Kilka tygodni później zadzwoniła, że mąż przyjechał do domu, a pies terroryzuje go do tego
stopnia, że kiedy wyszła po zakupy, zdesperowany mąż zamknął się w kuchni i czekał na jej
powrót. Zdecydowanie zażądał uśpienia psa. Oboje zgodzili się przyjechać do mnie zabierając psa i
dziecko. Po mniej więcej godzinnej rozmowie byłem coraz bardziej zaskoczony nie rozumiejąc,
dlaczego pies nie reaguje na zalecaną przeze mnie terapię. Sądząc z ich odpowiedzi zastosowali się
pilnie do wszystkich moich wytycznych. Cały problem powinien jeśli nie zniknąć, to przynajmniej
zmniejszyć się, ale w żadnym razie nie nasilić się.

Wtedy dziecko zaczęło płakać, a Sam bardzo podniecony zaczął wspinać się łapami na swoją panią.
Mąż wstał z krzesła z zamiarem odciągnięcia psa, ale szybciutko usiadł na rozkaz Sama. Muszę
przyznać, że sam bym tak zrobił. Rozkaz psa był nader wyraźny: “ Siadaj, ale już!"

Pani udało się nieco uspokoić psa, ale był on nadal zaniepokojony płaczem dziecka. W końcu trzeba
było go zamknąć w samochodzie, bo mąż sztywny ze strachu nie był w stanie uczestniczyć w
rozmowie.

Pani wyjaśniła mi, że pies stał się niespokojny, bo dziecko było karmione piersią, a na czas
karmienia Sam był zamykany w innym pokoju. Zapytałem, czy pies jest zawsze w czasie karmienia
(zawsze odradzam to rodzicom, kiedy niemowlę przebywa w domu, w którym jest dorosły pies,
gdyż to może wyrobić w nim przekonanie, że za każdym razem kiedy matka poświęca uwagę
dziecku, on musi być zamknięty).

“Tak, muszę, bo inaczej pies próbuje odepchnąć dziecko" — odpowiedziała.

“Dlaczego miałby to robić? — zapytałem naiwnie.

“Mam za dużo pokarmu i położna powiedziała mi, że jeśli resztę będę dawać psu, to pomiędzy nim
i dzieckiem wytworzy się silna więź".

Zanim naiwna, młoda matka, czytając te słowa przejmie się tą bzdurną teorią chciałbym z całą
mocą podkreślić, że nie ma ona nic wspólnego z rzeczywistością. Takie żywienie psa w żaden
sposób nie wpłynie na więź między psem a dzieckiem! Myślę zresztą, że położna raczej chciała
poradzić jak spożytkować nadmiar pokarmu. Właścicielka Sama zinterpretowała to na swój sposób.

Pomysł karmienia piersią dorosłego boksera przyprawia mnie o dreszcz zgrozy, ale to wyjaśniło
wiele spraw. Nic tak nie podbudowuje pozycji psa niż pierwszeństwo przy najbardziej mlecznym
sutku...

Psy i dzieci

Zwykle tak się dzieje, że kiedy mam do czynienia z nadmiernie aktywnymi psami, to okazuje się, że
w rodzinie są również nadmiernie aktywne dzieci. Nie ma wątpliwości, że warunki, w jakich pies
przebywa na co dzień mają ogromny wpływ na jego zachowanie.

Z dwóch szczeniaków tego samego miotu jeden, umieszczony u starszego, spokojnego małżeństwa,
wyrośnie na spokojnego, dobrze ułożonego psa. Drugi, umieszczony w rodzinie z dwójką czy trójką
rozbrykanych dzieci, wyrośnie na równie rozbrykane, nieznośne zwierzę.

Bardzo modne obecnie ekologiczne podejście obwinia konserwanty, barwniki i inne środki
dodawane do produkowanej żywności o zły wpływ na nadmierną aktywność dzieci. Nie mam
wątpliwości, że w niektórych przypadkach rzeczywiście tak jest. Te same składniki wywierają
podobny wpływ na psy. Jednak o ile chemikalia mają zły wpływ, to zaprzestanie ich spożywania
powinno znosić go całkowicie. Widziałem zbyt wiele przypadków, gdzie nadmiernie aktywne psy
były własnością rodzin, mających nadmiernie aktywne dzieci. Miałem kiedyś do czynienia z
osiem-nastomiesięcznym, wykastrowanym springer spanielem. Wykastrowano go, gdyż ktoś
właścicielom powiedział, że po tym zabiegu pies będzie znacznie spokojniejszy. Przy pewnych
zaburzeniach hormonalnych mających wpływ na zachowanie tak psów, jak i suk, taki zabieg może
okazać się zbawienny. Ale w tym przypadku tak nie było. Kiedy tylko pies przekroczył próg, miotał
się w różne strony, wskakiwał na meble, drapał w drzwi — słowem prezentował jak najgorsze
maniery. Ale dokładnie tak samo zachowywał się ośmioletni synek właścicieli. Miał na imię Adam
i już po trzech minutach pobytu w moim biurze przerwał nam rozmowę słowami: “Tatusiu, ja chcę
do domu". “To nie potrwa długo, Adasiu" odpowiedział ojciec.

Zajęło to sporo czasu, choć robiłem subtelne aluzje do nieznośnego zachowania pociechy, szalenie
utrudniającego mi rozmowę. Matka mruczała przepraszająco, że mały jest nadmiernie aktywny i
trzeba będzie coś z tym zrobić. Adam w tym czasie bardzo przycichł. Zajęty był wyciąganiem
książek z półek bez mojego pozwolenia. Powiedziano mu tylko: “Posłuchaj kochanie, ten miły pan
chce nam pomóc w opanowaniu złego zachowania naszego pieska." Zapytano go jeszcze, czy nie
chciałby pójść obejrzeć koni. “Nie, chcę do domu" odpowiedział nadąsany chłopczyk.

Byłem mu wdzięczny za tę odpowiedź, bo jakoś nikt mnie nie zapytał, czy wyrażę na to zgodę. Ja
naprawdę lubię nasze konie i zupełnie nie widziałem powodu, dla którego Adam miałby je

niepokoić. Moja żona w tym czasie pracowała w pokoju obok. Zapytała mnie potem, czy dobrze się
jej wydawało, że chłopiec jest nieco opóźniony w rozwoju. Była bardzo zdziwiona, kiedy
powiedziałem, że nie.

Po mniej więcej czterdziestu minutach tych męczarni stało się dla mnie jasne, że żadne z rodziców
nie zamierza w żaden sposób wpłynąć na zachowanie pociechy i zdecydowałem się sam
interweniować. Poczekałem na następne: “Chcę do domu" i zapytałem “Adam, czy naprawdę
chcesz do domu?" “Tak" — odpowiedział. Podszedłem zatem do drzwi, otworzyłem je szeroko i
powiedziałem: “No, to idź. Twoi rodzice nie mogą iść z tobą, bo mają jeszcze kilka spraw do
omówienia ze mną, ale jeśli rzeczywiście chcesz iść, to nikt cię nie będzie zatrzymywał".

Adam skamieniał, a rodzice wydali z siebie cienki pisk. Chłopiec “straszliwie przygnębiony" usiadł
matce na kolanach i przytulony do niej nie odzywał się do końca naszej rozmowy. Tak oto udało mi
się przezwyciężyć szkodliwe działanie konserwantów i barwników w pożywieniu. Wyglądało na
to, że pies jest mi niemal wdzięczny. Uspokoił się natychmiast, gdy zlikwidowałem źródło podniet,
przyprawiające tak psa, jak i mnie o szaleństwo.

Na ogół nie mam większych problemów z wyjaśnieniem właścicielom, co mają zrobić, aby
zapanować nad swoim psem, ale nie bardzo mogę wtrącać się do tego, jak postępują ze swoimi
dziećmi. Staram się zatem podkreślić usilnie, jak wielki wpływ na zachowanie mają warunki
zewnętrzne z nadzieją, że zrozumieją, o co naprawdę chodzi. Niestety, nie wszyscy chcą to
zrozumieć. Drogi Panie Fisher

Mam dwoje dzieci: ośmio- i dziewięcioletnie. Nie mogą one swobodnie bawić się ze swymi przyjaciółmi,
bo nasza dziesięciomiesięczna suczka border collie, która zawsze jest z nami, zaczyna podszczypywać
dzieci, kiedy tylko spróbują biegać. Ona na ogół nie jest agresywna, ale nie potrafi zapanować nad
sobą, gdy dookoła jest za dużo ruchu. Czy może Pan doradzić, jak ją wychować? — Mrs. F. Huntington,
York.

Instynkt pasienia u collie jest bardzo silny i to właśnie robi pies w tym przypadku. Problem powstał
stąd, że na jego psychikę działa zbyt mało bodźców pobudzających. Te psy zostały wyhodowane do
pracy, ale ich wzrastająca popularność spowodowała, że znalazły się również w miastach, gdzie
zapewnia się im co najwyżej dwa krótkie spacery dziennie. W rezultacie znudzone i przytłumione
starają się znaleźć zajęcie zastępcze, zaspokajające ich naturalne instynkty. Dajcie im grupę dzieci,
rozbieganych i piszczących cienkimi głosikami, a będą w siódmym niebie.

Dzieci działają bardziej pobudzająco niż owce, które łatwo utrzymać w zwartej grupie i nie
wymaga to zbyt wiele ruchu i wysiłku. Dzieci rozbiegają się we wszystkich kierunkach i
roztoczenie nad nimi pełnej kontroli to bardzo satysfakcjonujące zajęcie.

Pani F. ma rację. Na ogół to nie są agresywne psy, ale każde chwycenie zębami człowieka jest
uznawane za agresję i nie jest do zaakceptowania. Mając takiego psa właściciele muszą wziąć pod
uwagę potrzeby psychiczne rasy i zaspokajać je. Same spacery nie wystarczają, potrzeba im zadań,
które pozwolą im rozwijać tak mózg, jak mięśnie. Rozdział 16 dotyczy tego rodzaju problemów.

Karcenie czy karanie psa za zachowania, oparte na silnych instynktach, rzadko kiedy przynosi
oczekiwane rezultaty. Można osiągnąć tyle, że w obecności dorosłych pies będzie obawiał się paść
dzieci. Trzeba zadbać o to, by pies czuł się dobrze w towarzystwie dzieci. Spokojne zachowanie i
jakiś smakołyk na dzień dobry, jako powitanie ze strony dzieci, które przyszły z wizytą, pomoże
zmienić nastawienie psa i jego oczekiwania w stosunku do grupy gości. Można też nauczyć dzieci
(początkowo pod nadzorem dorosłych) zabawy w poszukiwanie smakołyków, co w pewnym
stopniu zaspokoi potrzebę pracy psa. Potem dobrze będzie zabrać psa, aby dzieci mogły się
wyszaleć. Kiedy już się trochę zmęczą i uspokoją, można znowu wypuścić psa, żeby całe
towarzystwo mogło się spokojnie pobawić. Te działania powinny chwilowo załagodzić sytuację, a
z biegiem ezasu, dorastając, i dzieci i pies będą coraz spokojniejsze.

Być może taka rada ze strony człowieka, po którym spodziewano się całkowitego uzdrowienia
sytuacji wywoła zdziwione pytanie: “Tylko tyle?" lub “To nic więcej pan nam nie poradzi?" Cóż,
mój komentarz do tego przypadku jest następujący — zanim weźmie się do domu psa, trzeba się
dobrze zastanowić, czy ten, jakiego wybraliśmy, zaspokoi nasze oczekiwania. Toteż pamiętaj:

1. Jeśli zależy ci na kolanowym kanapowcu, nie decyduj się na doga.

2. Jeśli chcesz mieć spokojnego psa, nie decyduj się na żadną z ras obrończych czy stróżujących.

3. Jeśli ci nie odpowiada pies o silnym instynkcie pasterskim, nie decyduj się na collie.

4. Jeśli kupisz psa tylko dlatego, że chcą go dzieci, a ty nie jesteś przekonany, czy to jest dobry
pomysł, zastanów się nad nim bardzo głęboko.

Psy i dorośli

Usłyszałem zdenerwowany głos w słuchawce telefonu: “Spróbowałem mu zabrać miskę z
jedzeniem, a on mnie ugryzł". Powstrzymałem się od kąśliwego komentarza, że jeśli nie chciałeś,
aby twój pies jadł, to przede wszystkim po co dałeś mu pełną miskę. Zamiast tego zapytałem o
okoliczności tego zdarzenia.

Okazało się, że żona właściciela spodziewa się dziecka i państwo postanowili nauczyć psa, że w
każdej chwili ktoś mu może zabrać miskę, nawet gdy zabrał się już do jedzenia. Myśleli, że pies
powinien o tym wiedzieć, zanim dziecko zacznie raczkować, bo wtedy na pewno będzie się
dobierało do psiej miski. Pomysł był nawet dobry i świadczył o tym jak odpowiedzialnie podchodzą
niektórzy ludzie do problemów, jakie mogą wyniknąć, kiedy w domu, w którym jest już pies,
pojawi się niemowlak. A w bardzo wielu rodzinach, zanim pojawi się dziecko, pies jest już dobrze
zasiedziały (czyżby jakieś echa Freuda, pies jako substytut dziecka?).

Przez pierwsze trzy dni nie było problemu. Pan zabierał miskę, a pies kręcił ogonem i patrzył w
górę z nadzieją. Czwartego dnia właściciel zauważył, że kiedy podszedł, pies zamarł nad miską ze
spuszczoną głową. Pomyślał sobie; “Ale mądry pies, wie już, co teraz robię i przestał jeść, żeby
było mi łatwiej zabrać miskę". Tak też zrobił, a pies nie zareagował. Bardzo się zatem zdziwił,
kiedy piątego dnia pies zawarczał, kiedy on sięgał po miskę. Pies dostał klapsa za warczenie i pan
zabrał miskę, nie oddał jej psu przez pięć minut, żeby dać mu nauczkę. Szóstego dnia warczenie
było głośniejsze, bicie dotkliwe, a dodatkową karą było to, że pies nie dostał miski z powrotem.
Siódmego dnia pies ugryzł pana, sięgającego po miskę.

Powodowany najlepszymi intencjami człowiek ten nauczył psa pilnowania jedzenia popartego
agresją. Spójrzmy na zaistniałą sytuację oczami psa, a wtedy łatwo pojmiemy, co się naprawdę
wydarzyło. Jest taki krytyczny obszar wokół psiego pyska, który najlepiej określić jako strefę
zakazaną. Wszystko, co wewnątrz tej strefy, należy do psa. Dzisiejsze domowe, dobrze
wykarmione psy rzadko przypominają nam o jej istnieniu. Rzeczywiście, wielu moich klientów
opowiada mi o wspaniałym charakterze ich psów, które pozwalają sobie wyjąć z pyska wszystko,
cokolwiek to było. Odpowiadam im na to zwykle: “Nie dawaj jeść swojemu psu przez tydzień, a
potem spróbuj mu zabrać kość". Ukryty instynkt da o sobie znać niezależnie od rasy. Nawet w
dzikim stadzie słabszy, podporządkowany osobnik będzie bronił swojej porcji jedzenia przed wyżej
od niego stojącym, mimo że szansę na wygraną są minimalne. Kiedy jednak przypadkiem zdarzy
się, że słabszy wygra walkę o jedzenie, kiedy już zje, wykona przed silniejszym wszystkie gesty i
postawy podporządkowania w formie przeprosin. Kiedy zdobywca jedzenia ma bardzo niską
pozycję w stadzie, to walkę o jedzenie ze stojącym znacznie wyżej może wygrać tylko wtedy, gdy
jest bardzo głodny. Ten niższy rangą jednak nawet nie marzy o walce o zmianę swojej pozycji w
stadzie.

Nic zatem dziwnego, że w konsultowanym przeze mnie przypadku niczym nie zagrożony, dobrze
odżywiony pies na początku nie protestował, kiedy mu zabierano miskę. Kiedy miał dość tych
działań, przyjął klasyczną nieruchomą pozycję, aby ostrzec przed dotykaniem jego zdobyczy. To
klasyczne psie ostrzeżenie zostało ewidentnie źle zinterpretowane przez właściciela, czyli w
pojęciu psa — zignorowane. Następne ostrzeżenie było już wyraźniejsze, pies zaczął warczeć.
Właściciel — wychodząc z założenia: “Żaden pies nie będzie na mnie warczał" — uderzył psa. To
już nie było zwykłe współzawodnictwo o jedzenie — dołączyła do niego agresja. A jak psy
przejawiają agresję? — to oczywiste — gryzą!

Kiedy właściciel psa zrozumiał, dlaczego jego postępowanie przyniosło takie a nie inne rezultaty,
opracowaliśmy wspólnie plan działania zgodnie z moimi sugestiami:

1. Uległa zmianie częstotliwość posiłków, tę samą ilość karmy podzielono na dwie porcje: poranną
i wieczorną.

2. Zmieniono miskę i miejsce karmienia, aby warunki zewnętrzne nie kojarzyły się z

dotychczasowymi wydarzeniami.

3. Kupiono dwie podobne miski. Jedzenie przygotowane w obecności psa, znajdowało się w
jadalnej misce, ale na podłodze stawiano najpierw drugą, pustą. To bardzo zabawny widok: pies
zagląda do miski, potem spogląda w górę, zdziwiony, potem znów patrzy w dół, rozgląda się
dookoła, potem próbuje zajrzeć pod miskę, w końcu znowu patrzy z wypisanym na pysku
pytaniem: “Czy nie wiesz, że tam nic nie ma, ty niemądry?". Teraz pora na małą pantomimę:
“Chyba musiałem zwariować! Przecież to nie ta miska". Z pełnej miski trzeba nałożyć dwie lub trzy
łyżki jedzenia do pustej. Ponieważ pełna miska jest w posiadaniu właściciela, nie ma czego
pilnować. Pies szybko upora się z niewielką porcją i popatrzy w górę prosząc o jeszcze, wtedy
trzeba mu dać następną porcję i powtórzyć całą procedurę, aż skończy się przeznaczona na tę porę
karmienia porcja jedzenia. Pies będzie mógł się przekonać, że każde nasze pochylenie się do miski
zmierza do dołożenia mu jedzenia, a nie odebrania go. Następny krok to podanie psu miski
wypełnionej w połowie: resztę jedzenia trzeba dołożyć zanim skończy jeść to, co już dostał. To
wciąż wygląda na sięganie po psią zdobycz, ale w efekcie pies coś dostaje, a nie traci. Wkrótce
zabranie miski, w której zostało jeszcze trochę jedzenia stanie się możliwe. Pies nauczył się, że pod
ręką jest sporo jedzenia i w końcu je dostanie. Przy każdym karmieniu właściciel powinien stać
bardzo blisko miski, wewnątrz strefy zakazanej lub na jej obrzeżach, co zapewni mu ochronę przed
agresją psa, gdyż jemu z kolei wydaje się, że znajduje się w strefie zakazanej właściciela. Teraz
trzeba osiągnąć to, żeby po postawieniu miski bezpiecznie wchodzić i wychodzić z tej strefy.

Trzeba postawić miskę na podłodze i odejść kilka kroków, nie dalej jednak niż do lodówki, w której
ukryty jest wyjątkowo smaczny kąsek. Należy go wyjąć i podejść do miski uważając, czy pies
ostrzegawczo nie warczy, sygnalizując wrogą postawę. Jeśli tak, lepiej zatrzymać się i wrzucić psu
do miski trzymany smakołyk ze słowami “Masz. Zapomniałem to włożyć do miski" i odejść.
Błędem byłoby podejść w tej sytuacji do miski, gdyż to mogłoby zrujnować z trudem budowane
zaufanie psa.

Większość psów szybko akceptuje ten nowy zwyczaj podchodzenia i odchodzenia, związany z
wyraźną dla nich korzyścią. Inni członkowie rodziny mogą też wchodzić do kuchni, kiedy pies je,
podchodzić do lodówki, dawać mu dodatkowe smaczne kąski — początkowo z dystansu, potem
przekraczając strefę zakazaną, ale dopiero wtedy, gdy wita ich przyjazne kiwanie psiego ogona.

W tym przypadku powstałe napięcie opadło i zaufanie między psem i właścicielem zostało
odbudowane tak szybko, jak przedtem zostało zniszczone.

Państwo Flatt byli bezdzietnym małżeństwem po czterdziestce z dużym, czteroletnim dogiem
niemieckim o imieniu Atlas. Pośród innych problemów, jakich im przysparzał, Atlas między
innymi obsikiwał drzwi ich sypialni, a kiedy tylko miał szansę wejść do środka, natychmiast i
łóżko. Atlas właściwie był psem pani Flatt, miała go jeszcze zanim poznała swego obecnego męża.
Przed ślubem sypiał przy łóżku swojej pani, po nim został wyeksmitowany do kuchni. Atlas w
dalszym ciągu uważał, że zajmuje pozycję Alfa, jak to było przed pojawieniem się pana Flatt. Z
jego punktu widzenia to, że pozwolono na obecność pana Flatt w sypialni, podczas kiedy on był
zamykany w kuchni (miejsce oddalone od sypialni, przeznaczone dla osobników niższych rangą)
było conocnym zamachem na jego pozycję. Toteż nic dziwnego, że za dnia Atlas próbował ją
odzyskać. Znakował sporne terytorium przy każdej okazji, co w psim języku miało oznaczać “To
mój teren, wszystkie inne samce mają się trzymać z daleka." Pan Flatt miał dużo szczęścia, że Atlas
był spokojnym psem, który nie dochodził swoich praw agresją. Nie zdając sobie sprawy, w ciągu
dnia państwo Flatt przyznawali Atlasowi wszystkie korzyści związane z zajmowaniem pozycji
Alfa, natomiast nocą mu je odbierali. I tak powstawało błędne koło, zapoczątkowane oddaniem
przywództwa stada Atlasowi.

Sposób postępowania był w tym przypadku stosunkowo prosty. W ciągu dnia, podobnie jak w
nocy, należało dążyć do obniżenia pozycji Atlasa w stadzie. Zasady postępowania w takich
przypadkach opisałem już w rozdziale 3. Przytoczony przykład znakomicie pokazuje, jak psy
postrzegają ludzi w codziennym życiu stada. Każda zmiana sytuacji — wyprowadzka jednego
członka rodziny, częste wyjazdy służbowe jednego z małżonków, ktoś nowy wprowadzający się na
stałe — może zaowocować zmianami w zachowaniu się psa, które często mogą przysporzyć wielu

problemów. Wspomniany już wcześniej behawiorysta felinolog Peter Nevile określał taką sytuację
następująco: przyjemność posiadania domowego zwierzęcia zaćmiona koniecznością przebywania
z nimi pod jednym dachem. Dla państwa Flatt siusiający na łóżko Atlas zdecydowanie przestał być
przyjemnością. Myśleli nawet o wykastrowaniu psa, jako że nie mieli żadnych ambicji
hodowlanych i wystawowych. Oczywiście doradził im to jakiś “psi ekspert", ale inny powiedział
im, że pies jest już za stary i nic mu to nie pomoże. Przyszli mnie zapytać, co sądzę o skuteczności
tego zabiegu.

W takich przypadkach jak ten, kastracja nie przynosi oczekiwanej zmiany zachowania. Zachowanie
Atlasa było sprawą przyjętej postawy, a nie wpływu hormonów. Niemniej jednak badania
przeprowadzone w 1970 roku na Uniwersytecie Pennsylwanii wskazują, że w 70% wypadków
zachowanie psów po kastracji uległo znacznej poprawie, niezależnie od wieku.

Badania te, obejmujące również psy dwunastoletnie, a także osobiste doświadczenie z moimi
własnymi psami, przekonały mnie, że czynnik wieku nie ma tu nic do rzeczy. Nasz dziesięcioletni
wyżeł weimarski cierpiał na przepuklinę krocza, przy której czasami niezbędna jest kastracja. Tak
też było w tym przypadku. To zawsze był pies, który nie lubił kontaktów z obcymi. Nie rzucał się
na nich, ale zawsze warczał ostrzegawczo i odstępując parę kroków do tyłu przyglądał się im
podejrzliwie. Zapamiętale znaczył teren i wszystkie nowe rośliny w ogrodzie trzeba było chronić
przed nim starannie. Już kilka tygodni po operacji różni ludzie zaczęli zachwycać się zmianą na
lepsze, jaka w nim zaszła. Jego skłonność do znaczenia terenu wyraźnie zmalała i nawet lubi być
głaskany przez słabo znanych mu ludzi. Słowem stał się znacznie milszym psem. A operacja
znacznie przedłużyła mu życie.

W 1988 roku Hazel Palmer, jedna z uczestniczek korespondencyjnego kursu, o którym
wspomniałem już wcześniej, dziś znana behowiarystka, zebrała dane o wpływie kastracji na
zachowanie dorosłych psów. Przestudiowała 98 przypadków dotyczących psów w różnym wieku z
różnymi problemami zachowania. Doszła do podobnych wniosków jak Amerykanie. Coraz
powszechniejsza staje się świadomość, że psy po kastracji są bardziej sympatyczne. Z tego punktu
widzenia zabieg ten, jeśli nawet nie rozwiązuje problemów behawioralnych, to na pewno ich nie
pogłębia. Zważywszy jak mało mamy obiekcji przeciw kastracji kotów, koni, świń i innych
zwierząt, jak wiele właścicieli bez chwili wahania decyduje się na nią u suk, pojąć nie mogę, skąd to
rozdzieranie szat, gdy przyjdzie przeprowadzić zabieg u psa samca. Chociaż większość lekarzy
weterynarii jest gotowa do przeprowadzenia takich zabiegów i w pełni docenia ich znaczenie przy
leczeniu niektórych zaburzeń behawioralnych, równie duża ich liczba energicznie protestuje
przeciwko kastracji w takich przypadkach, uznając ją za li tylko fanaberię właściciela. Kiedy myślę,
jak wiele szczeniąt każdego roku trafia do schronisk dla bezdomnych zwierząt tylko dlatego, że
przyszły na świat w rezultacie niechcianych, przypadkowych kryć, to z całym szacunkiem dla
niezależności cudzych poglądów, nie mogę się oprzeć wrażeniu, że ci panowie kierują się raczej
tępym uporem niż rzeczywistym dobrem zwierząt.

Wyjaśniwszy to państwu Flatt dodałem: “W tym przypadku kastracja nie jest konieczna, ale
decyzja należy do was, zabieg na pewno mu nie zaszkodzi, a być może ułatwi państwu utrzymanie
kontroli nad psem".

Państwo Flatt zdecydowali się poddać Atlasa zabiegowi i są bardzo zadowoleni ze zmian, jakie w
nim zaszły.

Zauważyłem, że pełna informacja o tym zabiegu i jego konsekwencjach ułatwia zawsze podjęcie
decyzji. Na pewno przeprowadzenie tej stosunkowo prostej operacji jest znacznie lepsze dla
organizmu niż kuracja hormonalna (chemiczna kastracja), zwłaszcza że nie wiadomo, jakie
długofalowe skutki dla organizmu może mieć podawanie hormonów. Poza tym zawsze się
zastanawiam, czy to jest tak całkiem fair w stosunku do psa pozostawić mu pełną zdolność do
rozrodu i surowo pilnować, aby nigdy nie mógł zaspokoić swoich naturalnych popędów.

Psy i psy

Pies domowy, będący w prostej linii potomkiem wilka, w głębi duszy pozostał drapieżnikiem.
Instynkt drapieżcy podpowiada mu, że osobnik zraniony nie jest zdolny do polowania. Jeśli nie

poluje, nie je, a jeśli nie je — ginie. Dlatego większość manifestacyjnych przejawów agresji psów
wobec innych psów pozostaje li tylko manifestacją. Nawet najbardziej groźnie wyglądające walki,
pozostawione do rozstrzygnięcia psom bez żadnej interwencji człowieka, zazwyczaj kończą się na
kilku niewielkich draśnięciach.

To nie zachowanie psów jest przyczyną walk. Zwykle jest nią zachowanie właścicieli. Kiedy tylko
ten czy inny pies okaże cień agresji, wpadają pomiędzy nie z krzykiem. To dezorientuje psy, które
przyjmują niewłaściwe postawy ciała, podejmując przygotowania do walki — łapy wyprężone,
zęby odsłonięte w otwartych pyskach z wargami ściągniętymi do tyłu. Ten groźny widok pobudza
właścicieli do głośniejszych krzyków i czynnej interwencji — chwytania za karki i próby
odciągania przeciwników. To tylko pobudza psy do przyjęcia jeszcze bardziej wrogiej postawy.
Właściciele, chcąc ostudzić zapał do walki, zaczynają rozdawać ciosy na prawo i lewo, czym
popadnie — nogą, ręką, smyczą, a psy nieodwołalnie rzucają się do walki, z której najczęściej
najbardziej poszkodowani wychodzą faktyczni jej sprawcy — ludzie.

Większość moich klientów, którzy zgłaszają się do mnie z psami agrysywnymi w stosunku do
innych psów, nie raz i nie dwa odniosło rany w takich potyczkach. Kiedy pytam, jakie obrażenia w
tych walkach odniosły ich psy, okazuje się, że niewielkie lub ... żadne. Równie nieuszkodzony
wychodził z tej walki drugi zaangażowany w nią pies. Większe obrażenia w walce odnosił ten pies,
którego właściciel dopadł pierwszy i chwytając za kark, wystawił na atak przeciwnika.

Teoria, że kiedy dwa psy zaczynają warczeć na siebie w pierwszej próbie sił, wówczas właściciele
powinni zrobić w tył zwrot, pozostawiając im tę sprawę do rozstrzygnięcia, jest bardzo trudna do
zastosowania w praktyce. Nie uda się wytłumaczyć biednej, starej pani Smith, której pudel leży na
ziemi stłamszony przez naszego rottweilera, że jest to jedyne rozsądne działanie w takiej sytuacji.
Cóż, kiedy ona jest przekonana, że jedyne, co może uchronić jej pupila przed zębami rottweilera,
zaciskającymi się wokół małej szyjki, to wymierzony temuż rottweilerowi cios parasolką. Z
prowadzonych przeze mnie zapisów wynika jasno, że najbardziej poszkodowani z psich walk
wychodzą jednak właściciele.

Ci, którzy mają kłopoty z agresywnymi psami, swoim postępowaniem mającym temu zapobiec
sami tworzą błędne koło. Psy chodzą tylko na smyczy, choć dla zachowania równowagi
psychicznej swobodny spacer bez smyczy jest niezbędny. Kiedy tylko widzą zbliżającego się
innego psa ściągają smycz, skracając tym samym krytyczną odległość wzajemnego oddziaływania
(przypomnijcie sobie przypadek Donner, rozdział 7). W wyniku ściągnięcia smyczy front psa jest
podciągnięty, co w oczach nadchodzącego psa wygląda na postawę dominującą. Jeśli właściciel ze
swoim psem w takiej właśnie postawie przechodzi przez terytorium, które inny pies uznaje za
własne, nic dziwnego, że ten ostatni zaatakuje w obronie swojej własności. Pies trzymany krótko na
smyczy myśli wtedy zapewne “Na miłość boską, pozwól mi chociaż opuścić głowę, ja tędy tylko
przechodzę i świetnie wiem o tym, nie uzurpuję sobie żadnych praw do tego terenu, a ty mnie
zmuszasz, żebym udawał, że tak jest."

Zanim udzielę porady jak postępować z psem agresywnym w stosunku do innych psów,
przeprowadzam bardzo szczegółowy wywiad. Pytam nie tylko o dietę, leczenie, pozycję w stadzie,
dotychczasowe szkolenie, posłuszeństwo, ale także o kontakty z innymi psami i reakcje na nie
właścicieli. Staram się, aby właściciele dokładnie zrozumieli istotę problemu i nauczyli się
prawidłowo reagować, co nie jest takie proste, bo są w to ogół zaangażowani też inni ludzie. Trzeba
też przyznać, że większość ludzi znosi fatalne zachowanie swoich psów dopóty, dopóki nie zaczyna
wywoływać licznych skarg ze strony innych — wtedy dopiero postrzegają je jako problemowe.

Drogi panie Fisher

Mamy dorosłego samca rasy rodesian ridgeback, który nie jest szczególnie przyjacielski w stosunku
do innych psów. Nie wdaje się w walki, ale widać, że nie lubi ich towarzystwa. Chcielibyśmy mieć
drugiego psa, być może tej samej rasy, chociaż mojej żonie podobają się też wyżly węgierskie. Czy
mógłby nam pan doradzić, jakiego psa mamy sobie kupić i jak bezboleśnie wprowadzić do domu. —
Mr. H. Maidstone, Kent.

Chciałbym uniknąć znanych już argumentów, czemu jedna rasa lepiej

n

adaje się do trzymania w

domu niż inna. W końcu pies zawsze pozostanie psem. W tym przypadku zresztą nie ma takiej
potrzeby, oboje państwo byli zgodni co do tego, że chcą drugiego psa, chcieli tylko uniknąć
problemów, jakie mogłoby przynieść wprowadzenie go do domu. Oto moje rady:

1. Drugi pies wprowadzony do domu może być właściwie dowolnej rasy, trzeba tylko unikać ras o
podobnym temperamencie, charakterze i nastawieniu, jak ten, którego mamy w domu. Dwa zbyt
podobne samce wcześniej czy później rozpoczną walkę o swoją pozycję w stadzie, i to niezależnie
od tego, jaka jest twoja pozycja w nim. Każdy członek stada indywidualnie ustala swoją pozycję
wobec wszystkich innych, toteż oba psy mogą uznawać właściciela za Alfa i nie zapobiegnie to
walce. Wybór szczenięcia bez skłonności do dominacji, może być dobrym rozwiązaniem, trzeba
bowiem pamiętać, że przynosimy do domu szczeniaka, ale wyrośnie on w końcu na dużego psa i
będzie dochodził swoich praw.

2. Można też zdecydować się na sukę, jeśli ma się w domu psa. Aby uniknąć niechcianych
szczeniąt, należy obydwa zwierzęta wysterylizować.

3. Psa o silnym instynkcie terytorialnym dobrze będzie zapoznać ze szczeniakiem na terytorium
neutralnym, u hodowcy, jeśli się zgodzi, lub w ogrodzie znajomych. Łatwiej będzie im ustalić
swoje stosunki w domu, jeśli malec od początku nabierze zaufania do dużego psa, co może być
trudne, gdy pierwszy kontakt rozpocznie się od ataku osobnika broniącego swego terytorium.
Łagodny pierwszy kontakt ułatwi malcowi przystosowanie się do praw panujących w nowym
domu.

4. Kiedy dorosły pies dyscyplinuje malca, właściciel nie powinien się wtrącać. Bardzo często
właściciele karcą dorosłego psa za to, że warczy na szczeniaka. Zapominają, że choć dla nich to
ciągle maleńki szczeniaczek, psiak właśnie zaczyna dorastać i podobnie jak nieznośny nastolatek
musi nauczyć się przestrzegania domowych reguł. Wtrącenie się właściciela czyni tylko
zamieszanie w przyjętym porządku stada przez podnoszenie pozycji słabszego osobnika, co
nieodmiennie prowadzi do konfliktu. Musimy pozwolić zwierzętom, aby samodzielnie ustanowiły
swoją hierarchię stada. Psy zawsze pozostają psami. Trzeba im pozwolić na swobodne kontakty na
ustanowionych przez nie zasadach. Jeśli nie znamy i nie rozumiemy tych zasad, nasza niewczesna
interwencja nieodmiennie wprowadza zamieszanie i wywołuje konflikty, których z łatwością
można uniknąć. Zagrożenie konfliktem przy wprowadzaniu do psio-ludzkiego stada o ustalonej
hierarchii nowego członka można zmiejszyć, wybierając psa o uległym, podporządkowanym
charakterze. Jeśli taki typ charakteru nam nie odpowiada, można wybrać psa o temperamencie
zbliżonym do tego, jaki ma nasz dorosły pies, ale — aby uniknąć konfliktów — musimy nauczyć
się patrzeć na wszystko oczami psa.

14

AGRESJA

Nadawano różnym rodzajom agresji, przejawianej przez psy, różne uczone nazwy: “agresja
terytorialna", “agresja dominacyjna", “agresja związana z bólem" i tak dalej. Jednak osobie
pogryzionej przez psa jest raczej obojętne, jak nazwano ten akurat typ agresji, z którym zetknęła się
w tak niemiły sposób. Ugryzienie psich zębów pozostaje ugryzieniem psich zębów. Boli tak samo,
bez względu na to, z jakimi problemami osobowości boryka się gryzący pies. Żeby ten problem
rozwiązać, trzeba oczywiście dotrzeć do źródła agresji, ale znacznie ważniejsze od nadania nazwy
jej typowi jest znalezienie przyczyn, które ją spowodowały. Znakomita większość przypadków, z
jakimi mam do czynienia, to właśnie agresja. Nie dlatego, aby było to najbardziej popularne
zaburzenie osobowości u psów, ale dlatego, że właścicielom bardzo trudno jest wytrzymać z
agresywnymi psami. Mogą znosić psa brudzącego w domu — nawet, gdy trzeba go było zamykać
w kuchni lub poza domem — ale nie będą tolerować psa, który gryzie ich, ich przyjaciół, a nawet
obcych. Łatwo też zrozumieć, że wielu właścicieli bardzo niechętnie przyznaje się do posiadania
agresywnych psów. Toteż niektórzy moi klienci stosują niezwykłe wykręty, żeby w rozmowie
telefonicznej nie przyznać się, że w istocie chodzi o to, że ich pies jest agresywny.

Ostatnio moja żona odebrała taki telefon. Pani bardzo niepewnym głosem mówiła, że problem
polega na tym, że jej pies żuje. Żona słysząc tę niepewność usiłowała ustalić za pomocą prostych
pytań, co żuje: drewno, dywany, meble czy inne przedmioty. W końcu po długiej rozmowie udało
się ustalić, że pies żuje ... ludzi.

“To znaczy co?" zapytała żona. “Międli w pysku ich ręce?" “No tak, tylko wie pani, problem polega
na tym, że do krwi" — usłyszała w odpowiedzi. Ten pies po prostu gryzł, ale właścicielka za nic nie
chciała się do tego przyznać. Wolała udawać, że te pięć razy to był przypadek.

Znam też taki typ właścicieli, dla których ignorancja jest błogosławieństwem. Ta historia to
klasyczny przykład. Zaczęło się od rozmowy telefonicznej.

“Czy to pan John Fisher?"

Czasem próbuję po głosie poznać, z kim mam do czynienia. Tym razem brzmienie głosu zdradzało
właściciela rottweilera.

“Przy telefonie" odpowiedziałem.

“Nazywani się Peter ... czy to prawda, że pan układa psy?"

“Poniekąd. A czego dotyczy problem?"

“Nie, właściwie to nie ma problemu, tylko że dostałem tego rottweilera i chyba trzeba go nieco
ociosać, wie pan, trochę ułożyć."

O tak, wiedziałem. Po paru minutach rozmowy umówiliśmy się, że przyjedzie do mnie ze swoim
psem.

W oznaczonym terminie Peter pojawił się w moim biurze w towarzystwie swojej żony Claire i z
jednym z największych, najbardziej spasionych i groźnie wyglądających rottweilerów, jakie
kiedykolwiek widziałem. Nosił wdzięczne imię Bandyta i miał dwadzieścia jeden miesięcy. Na
dzień dobry przeszył mnie nieprzyjaznym spojrzeniem — takim co to oznacza “Słyszałem o tobie
Fisher, no ale tym razem trafiła kosa na kamień"!

Peter rozpoczął rozmowę od ponownego stwierdzenia, że nie miał żadnych kłopotów z psem. Tylko
czasem zdarzało się, że był nieposłuszny.

Zapytałem go, co rozumie przez “nieposłuszny". Dowiedziałem się, że pies ciągnął na smyczy, nie
zawsze wracał na wołanie no i trzeba go było zamykać, kiedy przychodzili goście, gdyż nie zawsze
był dla nich miły.

Rozumiecie, że przy tej ostatniej informacji poczułem się nie najlepiej, zwłaszcza, że Bandyta
chodził sobie luzem po moim biurze i cały czas mi się przyglądał. Co więcej, jak zauważyłem, od
chwili kiedy weszli do mojego biura, nie zaszczycił swoich właścicieli nawet jednym spojrzeniem.
To zwykle oznacza, że pies stawia siebie znacznie wyżej w hierarchii stada, niż właściciela. Ale ta

postawa psa jakoś zupełnie nie pasowała do wygłoszonych przez Petera zapewnień, że nigdy nie
miał z nim żadnych poważnych problemów. Zadałem mu zatem kilka pytań o zachowanie się
Bandyty w określonych sytuacjach.

“Czy może pan swobodnie sięgnąć po miskę, kiedy on je?" zapytałem.

“Co? Nie możemy nawet przebywać w tym samym pomieszczeniu! Ale to przecież znaczy, że
jedzenie mu smakuje i to wystarczy!" — odpowiedział Peter.

“Czy nie sądzi pan, że takie zachowanie jest niedopuszczalne?" — pytałem dalej.

“No nie, niezupełnie. Ja też nie lubię, jak mi przeszkadzać przy jedzeniu". “Czy on wyleguje się na
meblach i śpi na łóżku?" — indagowałem dalej. “Ależ tak, on bardzo lubi wygody" —
odpowiedziała z kolei Claire. “A schodzi, kiedy mu każecie?" — moje następne pytanie. “Ależ nie
każemy schodzić, przecież nie można budzić psa, który odpoczywa. Poza tym on nie lubi, jak
siadamy na kanapie, na której właśnie śpi."

Ledwie mogłem uwierzyć własnym uszom. Ci ludzie mieszkali pod jednym dachem z najbardziej
dominującym (potencjalnie agresywnym) psem, jakiego spotkałem i nic o tym nie wiedzieli, bo nie
próbowali zakwestionować jego pozycji. Zastanawiając się, jak by tu przekazać im tę wiadomość,
odchyliłem się na krześle i bezmyślnie założyłem nogę na nogę. Przez lata praktyki nauczyłem się,
że skrzyżowanie nóg to niemal wyzwanie dla dominującego psa. Być może uniesienie nogi kojarzy
mu się z zamiarem położenia jej na kłębie, jak to czynią dominujące osobniki podporządkowanym.
Wiem tylko, że nie powinienem był tego robić, zanim ustaliłem swoją pozycję. Tym razem o tym
zapomniałem, ale Bandyta przypomniał mi o tym natychmiast, podchodząc i opierając łapę na
moim kolanie i naciskając coraz mocniej. “Och, on już pana lubi" zaszczebiotała na to Claire.

Chyba żadne stwierdzenie nie mogło być w tym momencie dalsze od prawdy. Bez zastanowienia
podporządkowałem się Bandycie, który od pierwszej chwili naszego spotkania na to czekał.
Ponieważ on stał, a ja siedziałem, nie miałem innego wyjścia jak — unikając starannie spoglądania
mu w oczy — bardzo powoli opuścić uniesioną nogę na podłogę. To niemal go
usatysfakcjonowało. Prawie, bo to co nastąpiło potem ukierunkowało dalsze działania, zmierzające
do rozwiązania problemu, o którym właściciele psa jak na razie nie mieli najmniejszego pojęcia.
Bandyta mianowicie zawarczał niskim głosem. To warczenie wydobyło się gdzieś z głębi jego
trzewi, wstrząsnęło całym ciałem i aż spowodowało lekkie strzyknięcie moczem na moje spodnie.

Po bardzo długiej dyskusji Peter i Claire zgodzili się na wykastrowanie psa. Miał to być wstęp do
programu terapeutycznego, zmierzającego do odebrania mu pierwszeństwa w stadzie. Ten program
wykluczał jakąkolwiek próbę sił czy bezpośrednią konfrontację, co Bandyta przyjąłby zresztą z
największą radością, mogąc w walce potwierdzić swoją pozycję Alfa. Wskazaniem do kastracji
była nie tylko jego postawa, ale też to, że z zapałem znaczył swoje terytorium na zewnątrz i
wewnątrz domu oraz wykazywał zachowania seksualne w stosunku do poduszek, a czasem nawet
do Claire. Występowała u niego bez wątpienia nadprodukcja męskich hormonów i, czułem to,
kastracja mogła uczynić zeń znacznie milszego psa (pisałem o tym w rozdziale 13).

Kolejne wiadomości od właścicieli Bandyty były bardzo pomyślne. Wszystko szło zgodnie z
planem — był znacznie grzeczniejszy w domu i bardziej posłuszny na spacerach. Był to szczególny
przypadek w całej mojej karierze i do dziś z przerażeniem myślę, co by było, gdyby właściciele
tego akurat psa nie byli tak naiwni i mniej chętnie poddawaliby się tyranii tego wielkiego samca.
Jestem też niewypowiedzianie rad, że zgłosili się do mnie, zanim sami odkryli, jak olbrzymi
problem mają do rozwiązania. Przyczyn agresji u psów jest tak wiele, że niemal nie sposób podać
ich kompletną listę. Jednak podejście do rozwiązania problemu i odzyskania kontroli nad psem, z
wyjątkiem szczególnych przypadków, jest na ogół takie samo.

Są jednak pewne przypadki agresji, których podłoże uniemożliwia całkowite rozwiązanie
problemu. Przy dużej dozie wysiłku można jedynie osiągnąć pewną poprawę zachowania. Dotyczy
to agresji o podłożu genetycznym i, co też może być odziedziczalne, nerwicowym.

Agresja dziedziczna

Mały słownik oksfordzki określa dziedziczność jako “przekazywanie potomstwu cech takich
samych, jak u obojga lub u jednego z rodziców."

Przy postawieniu diagnozy o podłożu agresji muszę wiedzieć, w jakim wieku się pojawiła, czy
właściciele mają psa od małego szczeniaka, czy znają jego matkę, a jeszcze lepiej oboje rodziców.
Nietrudno odkryć, kiedy problem jest dziedziczny. Przekazany w genach jest cechą stałą i
niezmienną. Wady fizyczne można korygować operacyjnie, ale geny, które je wywołały, pozostaną
niezmienione i będą przekazane następnemu pokoleniu. To samo dotyczy wrodzonych cech
charakteru — genów nie da się zmienić, można tylko próbować wpłynąć na sposób zachowania się
zwierzęcia. Jeśli zachowanie psa może być zmienione na tyle, że nie będzie wymagało nieustającej
kontroli, można powiedzieć, że problem nie miał podłoża genetycznego. Niektóre psy mogą przejąć
wzory zachowań na zasadzie prostego naśladownictwa — “Małpa widzi, małpa robi".

Kiedy podejrzewam agresję o podłożu genetycznym, początkowo traktuję to jako nabyte
zachowanie i zalecam stosowny do tego program postępowania. Często moi klienci mówią
“Powinniśmy się byli lepiej zastanowić, przecież widzieliśmy, że matka była agresywną suką i
mogliśmy przypuszczać, że jej dzieci będą takie same". Nawet po takim stwierdzeniu nie da się
określić, czy mamy do czynienia z rzeczywiście dziedziczną agresją, czy też nabytą w bardzo
wczesnym szczenięctwie. Z naszego punktu widzenia obie są odziedziczone, gdyż szczeniak
otrzymał je niejako w spadku po matce z tą tylko różnicą, że o ile w pierwszym przypadku można
tylko lekko modyfikować zachowanie się psa, o tyle w drugim odpowiedni program terapeutyczny
może zakończyć się pełnym sukcesem.

Jeśli zachowanie psa jest nabyte we wczesnym szczenięctwie, a nowi właściciele dysponowali
odpowiednią wiedzą o psychice psa i szczeniak w nowym domu był socjalizowany prawidłowo, to
ten typ agresji można przezwyciężyć bardzo szybko. Jeśli objawy agresji pojawią się w wieku

późniejszym, można śmiało założyć, że jej przyczyny są inne niż dziedziczne. Kiedy jednak
zarówno przeprowadzony wywiad jak i fiasko podjętych działań wskazywać będą na ściśle
genetyczne podłoże problemu, trzeba podjąć próby roztoczenia kontroli nad zachowaniem psa, tak
aby było ono przynajmniej znośne. Zadanie to ułatwi następujący program. Krok 1. Zmiana
struktury hierarchii stada (patrz rozdz. 3). Krok 2. Używanie efektów dźwiękowych do przerwania
niepożądanych zachowań (patrz rozdz. 6). Krok 3. Używanie metod pozytywnego wzmocnienia,
aby wywołać

pożądane zachowania (patrz rozdz. 5).

Krok 4. Zapewnienie psu — po odpowiednim ustawieniu psychicznym i zmniejszeniu wpływu
agresji na zachowanie — odpowiednio dużej liczby ćwiczeń wykonywanych na komendę — siad,
leżeć, stój itd. Te wszystkie działania powinny być podjęte we wszystkich przypadkach
stwierdzonej agresji u psów, niezależnie od jej źródła. W miarę potrzeby indywidualnie wprowadza
się pewne dodatkowe elementy, jak zmiana diety, leczenie homeopatyczne w miejsce tradycyjnego,
zmiana łańcuszka na skórzaną obrożę.

Leczenie agresji nie jest proste i nie ogranicza się tylko do wdrożenia podanych czterech punktów.
Bardzo ważne w terapii jest nauczenie właścicieli, jak mają postępować i zachowywać się. Bardzo
często zachowanie właścicieli — o ile samo nie jest przyczyną agresji — to bardzo pogłębia jej
objawy.

Agresja nerwicowa

Z moich dotychczasowych doświadczeń wynika, że ten sposób zachowania spowodowany jest
zazwyczaj niewłaściwą wczesną socjalizacją. Stając oko w oko z wielkim światem młode psy tracą
pewność siebie i przyjmują postawę, którą właściciele określają jako agresywną. Teraz od
zachowania właściciela zależy, czy problem w przyszłości zniknie, czy też pogłębi się. Rozważmy
teraz nerwicową agresję w stosunku do psów i do ludzi z punktu widzenia psa i zobaczymy, jaki
wpływ mają na to zachowanie warunki zewnętrzne.

Agresja nerwicowa w stosunku do psów. Idąc na pierwszy spacer do parku właściciele na ogół
prowadzą młodego psa na smyczy w obawie, aby im nie uciekł. Spotykają dużego, pewnego siebie,
ale przyjacielskiego psa, który chce dokładnie obejrzeć przybysza. Właściciele w obawie, aby ich
maluch nie został skrzywdzony, postanawiają temu przeciwdziałać. Szczeniak nie może zapoznać
się z obcym psem, nie może też ani uciec, ani okazać podporządkowania, bo nadmiernie chroniący

go właściciele przyciągnęli go ku sobie, szarpiąc smycz. Jedyny ratunek, jaki pozostał, to zjeżyć
się, warczeć i szczekać. Jeden rzut oka wystarczy, żeby zrozumieć, że jest to rozpaczliwa próba
ucieczki. Z uszami położonymi do tyłu malec stara się zwiększyć, na ile to możliwe, odległość
między sobą a dużym psem. Taka mowa ciała jest zupełnie czytelna dla innych psów i wywołuje
reakcję: “Kto rozsądny zadawałby się z takim szaleńcem?" Odchodzą więc, aby znaleźć
przyjemniejszego kompana do zabawy. Ludzie to zachowanie interpretują jako objaw strachu, więc
pocieszają malca, upewniając go, że wszystko jest w porządku. Głaszczą psiaka i wydają różne
uspokajające odgłosy, zupełnie tak samo, jak zachowaliby się w stosunku do przestraszonego
dziecka. Psiak z kolei interpretuje to jako nagrodę za swoje działanie — zademonstrował agresję,
właścicielom się to spodobało, bo go pogłaskali, a obcy pies uciekł. Wystarczy, aby taka sytuacja
powtórzyła się trzy czy cztery razy, a taki wzór zachowania zostanie utrwalony. Gdyby malcowi
pozwolono na swobodny kontakt z innym psem, przekonałby się szybko, że nie ma się czego bać, a
to zapoczątkowałoby swobodną socjalizację z innymi psami. Nawet gdyby początkowo bardzo się
przestraszył i zachował się jak w opisanym przypadku, zignorowanie takiego zachowania to jedyny
sposób, aby go nie utrwalić.

Agresja nerwicowa w stosunku do ludzi. Podobnie można nauczyć młodego psiaka niepewności, a
w konsekwencji agresji w stosunku do obcych. Trzeba pamiętać, że pierwsza, przybierająca formę
agresji reakcja wypływa ze strachu. Rozładowanie sytuacji jest lepsze, niż pocieszanie psa, co
będzie przez niego zrozumiane jako poparcie dla tego zachowania. Psy na ogół odmawiają
kontaktów z niezrównoważonym histerykiem. Większość ludzi natomiast chętnie pomoże
właścicielowi przekonać szczeniaka, że kontakt z nimi to wcale nie taka straszna rzecz. Jednak
często, w najlepszej wierze, działają tak, aby przekonać szczeniaka o czymś wręcz przeciwnym.
Wydaje im się, że kiedy uda się im dotknąć szczeniaka, tym samym przezwyciężą jego obawy.
Tymczasem, o ile takie działanie właściciela jest w oczach malca formą uspokojenia “Wszystko w
porządku, piesku, takiego zachowania od ciebie oczekiwałem", o tyle identyczne zachowanie
obcego jest odczytywane jako groźba. Rozsądny właściciel w takiej sytuacji powinien trzymać
luźno smycz, dając szczeniakowi więcej swobody, a obcych poprosić, aby zignorowali jego
zachowanie. Malec nie powinien odnieść korzyści ze swoich brewerii. Skoro wszyscy zignorują
szczeniaka kontynuując rozmowę, ten — początkowo zdziwiony, w końcu poczuje, że jest zdany na
własne siły i zacznie rozglądać się dookoła. Jednak trzeba go ignorować, dopóki nie nabierze
pewności siebie. Wtedy właściciel powinien dać szczeniakowi jakiś smakołyk, a obcy oddalić się.

Smakołyk może dać też obcy, ale dopiero kiedy malec do niego podejdzie, a nie aby wymusić
podejście. Takie postępowanie zmieni pogląd psiaka na obcych i przekona go, że korzystniej jest
podejść po przyjacielsku, niż szczekać i warczeć. Ze starszymi psami o takich wzorach zachowania
trzeba postępować znacznie bardziej ostrożnie i delikatnie, a właściciel musi w pełni rozumieć i
kontrolować jego reakcje.

Agresja u psów jest zachowaniem zupełnie normalnym, to ich droga wyrażania emocji, choć bardzo
często używana jest w samoobronie. Psy, które z jakiejś przyczyny czują się zagrożone, mają do
wyboru trzy różne wzory zachowania: walczyć, uciec lub zamrzeć bez ruchu. Są to odruchy czynnej
obrony (OCO) i odruchy biernej obrony (OBO).

Odruch zamierania w bezruchu występuje niezbyt często. Może pojawić się wtedy, kiedy pies nie
jest w stanie poradzić sobie z sytuacją, i jest formą OBO. Znacznie częściej psy stają do walki lub
salwują się ucieczką (OCO).

Niektóre rasy psów są znane z silnego instynktu obrony, choć jest to często sprawa osobnicza.
Kiedy mówi się o odruchu czynnej obrony, natychmiast przychodzi na myśl rottweiler lub Jack
Russel terier, natomiast golden retriever czy owczarek szetlandzki kojarzą się raczej z obroną
bierną. Jeśli twoje działania w oczach psa stanowić będą zagrożenie dla jego bezpieczeństwa,
zadziała odruch czynnej lub biernej obrony. W razie czynnej obrony pies zaatakuje, w przypadku
biernej — rzuci się do ucieczki, a gdy nie będzie to możliwe — zaatakuje.

Nawet jeśli agresja jest sprowokowana działaniami uruchamiającymi te odruchy, psa i tak uznaje
się za agresywnego. Nic bardziej błędnego. To tylko pies, który zareagował agresją, a nie pies stale
agresywny. Sprowokowane reakcje agresji są skutkiem utraty zaufania psa do człowieka. Im

później zacznie się okres socjalizacji psa, tym mniej pewnie będzie się on czuł w różnych
sytuacjach, tym łatwiej będzie tracił zaufanie i częściej przyjmował postawę agresywną. Trzeba
pamiętać, że pewny siebie pies na ogół nie gryzie.

15

NADMIERNA POBUDLIWOŚĆ

Odchylenia od normy w zachowaniu można tylko z grubsza podzielić na kategorie. Każdy
przypadek trzeba ocenić indywidualnie i podejmować indywidualny program terapeutyczny w
zależności od źródła zaburzeń i warunków, w jakich pies żyje. Terapia skuteczna w przypadku
jednego psa, wcale nie musi przynieść pozytywnych efektów w przypadku innego, zdradzającego
podobne odchylenia. Toteż ja dzielę zaburzenia na dwie kategorie: te związane ze skłonnością do
dominowania i te, które wynikają z nadmiernego przywiązania.

Do tej drugiej grupy zalicza się większość przypadków nadmiernej pobudliwości.

Jeśli agresja zajmowała zdecydowanie pierwsze miejsce wśród konsultowanych przeze mnie
przypadków, to nadpobudliwość, zwłaszcza połączona ze skłonnością do niszczenia przedmiotów,
plasuje się zdecydowanie na drugim miejscu. I — podobnie jak w przypadku agresji — nie dlatego,
że to właśnie odchylenie od normy jest tak bardzo popularne wśród psów, ale dlatego, że jest ono
bardzo uciążliwe dla właścicieli, którzy zdesperowani szukają pomocy. Niepożądane zachowania
nadpobudliwych psów przyjmują różne formy działania pod nieobecność właścicieli — brudzenie
w domu, gryzienie mebli i innych przedmiotów, darcie pazurami, nieustanne wycie i szczekanie, a
w najgorszych przypadkach — samooka-leczanie. Te działania psów to nic innego, jak próby
rozładowania wewnętrznego napięcia.

Ludzie w takich sytuacjach uciekają się do palenia papierosów, alkoholu czy ogryzania paznokci.

Nasilenie problemu zależy od reakcji właściciela na zastane szkody. Pies zostaje sam, jest
podenerwowany, jego napięcie rośnie, w końcu znajduje ujście w starannym przeżuciu najlepszych
butów pani domu. Pani wraca do domu, widzi buty i beszta psa lub spuszcza mu lanie. Pies boi się
nie tylko zostać sam — boi się też tego, co stanie się, kiedy państwo wrócą do domu.

Tak powstaje błędne koło, które trudno przerwać, a problem z dnia na dzień staje się większy.

Kiedy zgłasza się do mnie właściciel z psem o takim wzorze zachowania, zawsze zadaję te same
pytania.

“Gdzie pies sypia?" Niezmiennie uzyskuję odpowiedź: “W sypialni". “Czy pies chodzi za
państwem po domu krok w krok, usiłując wejść nawet do toalety?" Odpowiedź niezmiennie brzmi
“Tak". “A co się dzieje, gdy drzwi są zamknięte, by mu w tym przeszkodzić?" Zazwyczaj słyszę
wtedy: “Skomli i drapie w drzwi". A na pytanie: “Czy zawsze otwieracie państwo drzwi
natychmiast, jak usłyszycie skomlenie?" odpowiedź niezmiennie brzmi: “Tak . “A dlaczego pies
śpi w sypialni?" “Bo gdy chcemy go zamknąć w kuchni, tak się awanturuje, że nie można
wytrzymać" — zwykle brzmi odpowiedź.

Nie zauważywszy nawet, kiedy to się stało, właściciele wychowali psa, którego nawet na moment
nie można zostawić za zamkniętymi drzwiami, kiedy są w domu, a nie mogą zrozumieć, czemu
mają takie problemy, kiedy pies zostaje sam. Sami doprowadzili do tego, że pies nie pozwala się ani
na chwilę zamknąć w innym pomieszczeniu niż oni i wolno mu chodzić wszędzie, gdzie chce. W
rezultacie pies nie może znieść samotności w domu, traci panowanie nad sobą i staje się nadmiernie
pobudzony, po czym kopie pod drzwiami, wskakuje na okno próbując uciec, wyje i szczeka jak
osamotniony wilk, gryzie cokolwiek, żeby rozładować napięcie, czasem robi większe zniszczenia.
W tym przypadku staram się przekonać właścicieli, że zamiast złościć się na psa, powinni mu
współczuć. Aby rehabilitacja tych przypadków zakończyła się sukcesem, trzeba podejść do tego
następująco.

1. Zmniejszyć pobudzenie, które jest przyczyną takiego zachowania.

2. Przez krótki czas chronić przedmioty przed zasięgiem zębów tam, gdzie w grę wchodzi
niszczycielstwo.

3. Na dłuższy czas trzeba zmienić warunki tak, żeby pies inaczej niż dotychczas traktował
konieczność pozostawania samemu. A jak to zastosować w praktyce?

1. Aby zmniejszyć napięcie, polecam środki homeopatyczne lub któryś ze specyfików Bacha. Jak

już pisałem wcześniej, lek dobieram ściśle do osobowości psa i zawsze po konsultacji z
prowadzącym psa weterynarzem. Na ogół podzielają oni moje podejście i zgadzają się co do tego,
że same środki uspokajające tylko zamaskują problem, a nie rozwiążą go.

2. Brudzenie w domu, zniszczenia czy próby ucieczki można szybko zwalczyć, konstruując mały
domowy kenelik. Psy lubią spać w kącie pokoju, pod stolikiem do kawy szukając jaskini. Kiedy
zaczynam mówić o zamknięciu psa w takim keneliku czy większej klatce, właściciele wstrząsają się
ze zgrozy na samą myśl o zamykaniu psa w więzieniu. Wbrew temu wyobrażeniu psy bardzo
potrzebują bezpiecznego schronienia i w takiej klatce czują się jak w siódmym niebie. Wstaw
klatkę do sypialni i włóż do środka psie posłanie i kość lub inny smakołyk. Drzwi klatki zostaw
otwarte, aby pies mógł swobodnie wchodzić lub wychodzić, aż zaakceptuje klatkę jako przyjemne
miejsce. Drzwiczki można zamykać na krótko, kiedy pies śpi lub ogryza kość. Zostawiaj psa
samego na bardzo krótko tak, żeby mógł się upewnić, że pod twoją nieobecność nic złego się nie
dzieje. Wracając do domu, gdzie nic nie zostało zniszczone i nie leży tam cuchnący prezencik, bo
mało który pies brudzi we własnym gnieździe, możesz psa śmiało nagrodzić. W ten sposób
powstaje tradycja spokojnego wychodzenia z domu i ciepłych powrotów przeciwna tej, która
obowiązywała dotychczas — przed wyjściem pies był głaskany i pieszczony, żeby mu nie było
przykro, a po powrocie dostawał lanie za wszystko co zniszczył.

3. Najważniejszym punktem terapii jest doprowadzenie do tego, by pies zaakceptował zamknięcie
w innym pokoju, kiedy państwo są w domu. Przede wszystkim trzeba znacznie ochłodzić stosunki z
psem. Nie znaczy to wcale, że pies ma być ignorowany, ale musi się nauczyć, że nie wszystkie
pomieszczenia w domu są dla niego dostępne.

Źródło problemu nie leży w tym, że pies nie akceptuje zamknięcia na długo, ale w tym, że nie
akceptuje go w ogóle. Kiedy pies zaczyna skomlić i drapać w drzwi, w przeszłości właściciel
natychmiast by je otworzył, teraz drzwi mają pozostać zamknięte. W przeszłości, co prawda, pies
był karany za drapanie w drzwi, ale odnosił też pewną korzyść — był wypuszczony. Zwykle
doradzam właścicielom taki schemat postępowania. Idąc do kuchni po filiżankę kawy czy herbaty,
zatrzymaj się w drzwiach i powiedz psu stanowczo “zostań tutaj" (ochłodzenie stosunków).
Zamknij drzwi, nastaw czajnik, weź smakołyk i wróć. Powitaj psa serdecznie, daj mu smakołyk,
pogłaszcz go (ciepły powrót). Cała procedura zajmie nie więcej niż parę minut, ale będzie
zdecydowanie inna od tego, czego pies doświadczał do tej pory. Kiedy woda się zagotuje powtórz
całą procedurę, ale nie rezygnuj z wypicia kawy. Takie krótkie wypady do kuchni to doskonała
okazja do zamknięcia psu drzwi przed nosem, chłodnego pożegnania i ciepłego powrotu.
Początkowo pies będzie energicznie protestował, ale po kilku doświadczeniach osiągnie taki
poziom skojarzeń, że będzie wręcz czekał na zamknięcie drzwi w przekonaniu, że po ich otwarciu
czekają go przyjemności. Teraz klatka, która stała się sypialnią psa, może być przeniesiona do
przedpokoju. Początkowo drzwi sypialni w nocy powinny być otwarte, ale z czasem można je
będzie zamykać. W ten sposób ustanawia się w domu terytoria zakazane dla psa. Ten sukces jest
okupiony utratą tak bliskich dotąd stosunków z psem, ale nie jest to zbyt wysoka cena za spokojne
wychodzenie i powroty do domu.

Należy pamiętać, że raz ustanowione zakazy terytorialne muszą być bezwzględnie przestrzegane.
Nie wolno robić żadnych okazjonalnych wyjątków, w przeciwnym razie cały nasz wysiłek może
zostać zniweczony. Nie byłoby to korzystne ani dla nas, ani dla naszego psa.

Większość klientów zwraca się do mnie, kiedy ich cierpliwość już się całkiem wyczerpała, fakt
jednak, że w ogóle przychodzą, świadczy o tym, że chcą podjąć jeszcze jeden wysiłek.
Zauważyłem, że zależy im na zrozumieniu własnych psów. Kiedy nauczą się już patrzeć na świat
oczami psa, wspólne życie pod jednym dachem staje się znacznie łatwiejsze i bardziej
satysfakcjonujące.

16

W CO SIĘ BAWIĆ Z WŁASNYM PSEM

Wszystkie psy są potomkami polujących przodków i do dziś zachowały wiele z ostrości zmysłów i
instynktów, niezbędnych do chwytania ofiary. To często bywa przyczyną zachowań, określanych
przez nas jako nieposłuszeństwo na spacerach bez smyczy. Nieposłuszny jest według nas pies,
który nie przychodzi na wołanie. Ale spójrzmy na to oczami psa. Świeży trop jest tak ekscytujący i
aż zaprasza, aby nim podążyć i pochwycić zdobycz. Ty chcesz go odwołać i założyć mu smycz
zanim sprawdzi, gdzie jest potencjalna zdobycz. Pies nie może pojąć, dlaczego — będąc członkiem
stada — nie odczuwasz takiego podniecenia jak on czując ten wspaniały zapach, który jego przejął
podnieceniem do szpiku kości. Ma nieprzepartą chęć zapolować, a dla ciebie to zwykłe
nieposłuszeństwo.

Wiesz, że twój pies jest bystry i pełen energii. Dlaczego tak trudno jest ci utrzymać jego uwagę i
zmusić do posłuszeństwa? Pewne wskazówki uzyskałeś już, czytając poprzednie rozdziały, ale
rozpatrzmy to z jeszcze innego punktu widzenia. Dlaczego, zamiast przezwyciężać instynkt
myśliwski, nie spożytkować go tak, aby był ci pomocny w uzyskaniu lepszej kontroli nad psem ku
waszej obopólnej radości?

Lata pracy z psami przekonały mnie, że nie wystarczy dawać im jeść i wyprowadzać je na spacery.
Musimy dawać im tyle zainteresowania, ile oczekujemy, że one dadzą nam. Jeżeli codzienne
ćwiczenia będą dawały psu tyleż bodźców psychicznych, co fizycznych, to będzie on znacznie
bardziej zainteresowany twoimi oczekiwaniami, a jego posłuszeństwo wzrośnie nadzwyczajnie.
Najcenniejszą umiejętnością psa jest zdolność do wyszukiwania śladów, rozpoznawania i
podejmowania tropów. Jest wiele prostych zabaw, jakie możesz wymyślać opierając się na tym
wspaniałym talencie. Stymulacja tych właśnie psich popędów bardzo pomoże przezwyciężyć ci
jego skłonność do nieposłuszeństwa. Wystarczy prawidłowo nauczyć psa paru prostych ćwiczeń.
Pies zacznie patrzeć na ciebie ze swego rodzaju oczekiwaniem i zaangażowaniem, które pozwoli
mu zapomnieć o potrzebie poszukiwania bodźców na własną rękę.

Zabawy w domu

1. Każ psu zostać, ewentualnie poproś kogoś, żeby go przytrzymał. Pokaż mu smakołyk i udawaj,
że chowasz go w różnych miejscach w pokoju — za sofą, za nogą krzesła, gdzieś w kącie, pod
dywanem itp. Schowaj go w którymś z tych miejsc. Wróć do psa i każ mu szukać. Jeśli trzeba
będzie, oprowadź go po pokoju, aż zrozumie zasady gry. Nagródź go za sukces. Trzy czy cztery
takie zabawy dziennie wystarczą, a w miarę upływu czasu można zadania komplikować. Jeśli masz
zamiar dać psu jakiś smakołyk, znacznie zabawniej będzie go ukryć i pozwolić, aby pies sam go
znalazł.

2. Przytrzymaj psa, a ktoś z rodziny lub przyjaciół niech pokaże mu zabawkę lub przysmak i
wyjdzie z pokoju, żeby się schować (początkowo kryjówka nie może być zbyt trudna). Najszybciej
jak to możliwe zachęć psa do szukania ukrytej osoby na hasło “szukaj". Pierwszy raz szukaj razem
z psem. Natychmiast, gdy pies odkryje kryjówkę, oboje — i ty i osoba szukana — dajcie psu coś
dobrego i pochwalcie go. Kiedy pies zapamięta zasady gry, kuszenie go do szukania zabawką stanie
się zbędne. Obydwie zabawy można aranżować również poza domem, w ogrodzie czy na terenie
niezabudowanym. Na początku obszar poszukiwań nie powinien być zbyt rozległy, a kiedy pies
pozna już i polubi te zabawy, można go stopniowo rozszerzać. Uważaj jednak, aby nie
przetrenować psa, gdyż wtedy straci zainteresowanie zabawą.

Zabawy w ogrodzie

Weź pełną garść sucharków dla psów i, podczas kiedy ktoś trzyma psa, ty obejdź trawnik i
rozrzucaj sucharki jak dla drobiu. Potem puśćcie psa mówiąc “szukaj". Na początku pewnie trzeba
będzie obejść z nim trawnik, żeby łatwiej pojął, o co chodzi. Ta zabawa jest znakomitym

ćwiczeniem, kiedy ma się więcej psów, gdyż wtedy konkurują one ze sobą o zdobycz, co jest dla
nich znacznie bardziej stymulujące. Nie widzę zresztą powodu, dlaczego jakiejś części swego
codziennego posiłku pies nie miałby zdobywać, wykorzystując swoje naturalne zdolności do
tropienia i odnajdywania zdobyczy. Przecież na wolności polowanie zawsze poprzedza jedzenie.

Zabawy w parku

1. Poproś kogoś ze znajomych, aby przytrzymał psa na długiej smyczy. Oznacz miejsce startu i
odejdź 30-50 metrów, pociągając nogami, aby zostawić jak najwyraźniejszy trop. Połóż nagrodę na
ziemi i wróć swoim śladem. Daj psu komendę “szukaj" i zachęć go, żeby podążył twoim

śladem. Jeśli zauważysz, że stara się iść na pamięć, skróć smycz. Zachowaj cierpliwość dopóki pies
nie zrozumie, o co chodzi. Kiedy już zrozumie zasady gry, można zmieniać kierunki i odległości.
Potem możesz zacząć chodzić normalnym krokiem lub chować nagrodę tak, żeby pies cię nie
widział, ale te utrudnienia musisz wprowadzać stopniowo i bardzo powoli, aby pies nauczył się
prawidłowo je wykonywać.

2. Kiedy pies cię nie widzi, idąc spacerowym krokiem upuść zabawkę w wysokiej trawie lub pod
drzewem i kontynuuj spacer. Zawołaj psa i daj mu komendę “wróć, szukaj" (odległość nie powinna
być większa niż 20 metrów). Nagródź go za sukces. Używaj wydłużającej się smyczy —
początkowo, by mieć pewność, że w każdej chwili możesz odwołać psa do siebie. W końcu możesz
zrezygnować ze smyczy, a po niedługim czasie będziesz mógł spokojnie gubić klucze na spacerze.
Twój pies je zawsze znajdzie.

W tych zabawach mogą brać udział wszyscy członkowie rodziny, nawet dzieci. Dostarczają one
wiele satysfakcji i rozrywki zarówno psu, jak i właścicielowi. Psa rozsadza duma z osiągniętego
sukcesu, a właściciela — z powodu posiadania tak mądrego psa. Dodatkową korzyścią dla
właściciela jest podbudowanie swojej pozycji przewodnika stada — to on inicjuje polowanie.

CZĘŚĆ III PORADY

DLA WŁAŚCICIELI PSÓW od A do Z

KŁOPOTY Z PSEM: JAK SIĘ ICH POZBYĆ

Sporządzenie pełnej listy wszystkich przejawów nienormalnego zachowania, czy też problemów
wychowawczych u psów nie jest, rzecz jasna, możliwe. Rozdział ten w zamierzeniach autora nie
ma zatem stanowić kompletnego ich spisu, może natomiast z powodzeniem służyć jako przewodnik
dla mniej doświadczonych właścicieli psów. Wiele problemów zostało już omówionych w książce
— w takim przypadku Czytelnik znajdzie wskazówkę, do którego rozdziału powinien powrócić.
Jeśli wymieniony w spisie problem nie był wcześniej przedstawiony, to towarzyszy mu krótki opis,
jak można sobie z nim poradzić. W ten sposób czytelnik dowie się o różnych podejmowanych już
próbach terapii i ich skuteczności. Rzecz jasna, w wielu przypadkach podawane przeze mnie rady
mogą się powtarzać.

Agresja

Patrz rozdział 14.

Brudzenie w domu

Patrz rozdział 15. Jeśli brudzenie zdarza się tylko nocą, a nie jest związane z nadpobudliwością, to
przedstawiony w rozdziale 7 przykład pani, która nurzała nos psa w ekstrementach, pokazuje
dokładnie, jak nie należy wówczas postępować.

Dość istotny jest w tych przypadkach wiek psa, gdyż problemy tego rodzaju na ogół przemijają z
wiekiem, a psy w naturalny sposób uczą się prosić o wyjście. Zachowanie czystości przez noc
należy nagradzać, a niepowodzenia — ignorować. Czasem, gdy szczeniak uczony był tradycyjnym
sposobem załatwiania się w domu na papier, zachowanie to może zostać utrwalone. Trzeba
wówczas usunąć papier, a w tym miejscu położyć psie posłanie lub postawić miskę z wodą.

W miarę wzrostu psa zmienia się też szybkość trawienia pokarmu, co należy uwzględnić, ustalając
pory posiłku. U dorosłego psa, u którego trawienie trwa od dwunastu do piętnastu godzin, najlepsze
będą dwa posiłki — poranny o 8.00 i wieczorny o 18.00 plus wieczorny spacer. U psa młodego
trawienie trwa krócej — od ośmiu do dwunastu godzin. Przy podanym uprzednio układzie godzin
karmienia, młody pies może znaleźć się w dramatycznej potrzebie we wczesnych godzinach
rannych. W czasie, gdy pies dorasta, radzę właścicielom, których psy mają problemy z
utrzymaniem czystości w nocy, aby wieczorny posiłek podawali możliwie jak najpóźniej,
stopniowo przesuwając go na wcześniejszą porę (powiedzmy, o godzinę na miesiąc). Wskazane jest
także podawanie posiłku o małej zawartości substancji balastowych (błonnik). Można też psa
zamykać na noc w klatce — jest to sposób tyleż łagodny, co skuteczny.

Ciągnięcie na smyczy

Ciągnięcie na smyczy jest typowym i właściwym wszystkim psom przejawem dominacji.
Większość zgłaszających się do mnie z tym problemem właścicieli zaliczyła już różnego rodzaju
kursy tresury, a mimo to psy ciągną ich, gdzie tylko chcą. Postępowanie musi tu być dwojakiego
rodzaju — na krótszą metę znaleźć musimy jakiś sposób, aby pies przestał ciągnąć, na dłuższą zaś
— pozbawić go przekonania, że ma w ogóle prawo iść przed właścicielem (patrz rozdział 3).

Jestem zdecydowanym przeciwnikiem zakładania psu różnego rodzaju kolczatek, ponieważ same
w sobie nie skutkują. Widziałem już wiele psów, które właściciele przyprowadzali do mnie na
kolczatkach, a mimo to ciągnęły jak parowozy nawet wtedy, gdy szyje ich były poocierane i
poranione.

Największy kłopot z kolczatkami polega na tym, że są one dostępne w każdym sklepie z psimi
akcesoriami i to bez żadnej instrukcji jak ich używać i do czego mogą się przydać. Powszechnie zaś
przyjęło się uważać, że są one doskonałym środkiem, skutecznie wybijającym psu z głowy
ciągnięcie właściciela na smyczy. Faktycznie zaś nie tylko nie likwidują one tego zjawiska, ale
wręcz mogą wzmagać problemy z charakterem psa.

Dieta

Patrz rozdział 9 i 10.

Goście

Wielu moich klientów, zarówno tych, którzy mają problemy zawiązane z nadmiernym instynktem
dominacji u ich psów, jak też i ci, których psy są do nich nadmiernie przywiązane, stwierdza przy
okazji, że nie odpowiada im sposób, w jaki psy odnoszą się do gości. Są one albo agresywne, albo
wylewnie przyjazne — tak czy inaczej, muszą być zamykane na czas wizyty. To oczywiście
pogarsza tylko przyszłe zachowanie psa. Z jego bowiem punktu widzenia przyjście gości jest
równoznaczne z zamknięciem. Należy zatem albo ich niezwłocznie przepędzić (objawy agresji),
albo przynajmniej zatrzymać w przedpokoju (wylewne, histeryczne powitanie).

W obu przypadkach rada jest taka sama — należy ustalić odpowiednią hierarchię w domu, aby pies
nie miał cienia wątpliwości, że to właściciel decyduje, kogo i jak będzie przyjmował. Łatwo będzie
wówczas oduczyć psa nabytych niepożądanych zachowań (patrz rozdziały 3 i 6).

Gonienie innych zwierząt

Spowodowane jest dwiema przyczynami — zwykłą chęcią zabawy albo zachowanym instynktem
łowieckim. W pierwszym przypadku jest bardzo łatwe do opanowania — pies musi się po prostu
przekonać, że nie jest to zajęcie zabawne (patrz rozdział 6). Przypadki drugiego rodzaju mogą
nastręczać trudności. Szczególnie niemiłe dla właściciela jest napastowanie przez psa zwierząt
gospodarskich, na przykład pasącego się spokojnie stada owiec, ale nie powinniśmy też pozwalać,
aby nasz pies gonił koty, wiewiórki czy inne dzikie zwierzęta. Najprościej byłoby unikać takich
sytuacji, ale nie zawsze jest to możliwe... Wówczas sięgnąć trzeba po dość zdecydowane środki,
aby zniechęcić psa do niepożądanego zachowania, po pierwsze jednak należy podnieść naszą
pozycję w stadzie (rozdział 6). Następnie warto sięgnąć po opisane w rozdziale 6 dyski i alarmy
dźwiękowe. Gdy hierarchia stada jest bezspornie potwierdzona, a pies reaguje na sygnały
dźwiękowe, udaje się z właścicielem i psem na długiej, “automatycznej" smyczy na łąkę, na której
pasą się owce. Na pierwszy objaw zainteresowania ze strony psa używamy alarmu dźwiękowego i
dysków, rzucanych mu przed nosem. Zniechęcanie powtarzamy tak długo, dppóki pies nie
zdecyduje się niezwłocznie do nas powrócić...

Zastosowane tu metody, które trzeba powtarzać aż do wyrobienia w psie trwałej niechęci do owiec,
nie są szczególnie sympatyczne, ale w tym przypadku znajdujemy się w sytuacji wyższej
konieczności. Jeśli pies będzie gonił owce i spowoduje zranienie lub śmierć którejkolwiek z nich,
grożą nam poważne konsekwencje prawne, łącznie z nakazaniem uśpienia niesfornego zwierzęcia.

Gryzienie przedmiotów

Jest normalnym etapem rozwoju każdego szczenięcia, któremu wyrastają zęby. Najlepiej
przyzwyczaić go wówczas do przebywania w zamknięciu (na przykład w umieszczonej w pokoju
klatce) na czas, kiedy nie możemy go pilnować. Większość psów nie ma nic przeciwko
przebywaniu w klatce, które traktuje jak własną norę. Jeśli da im się tam coś, co mogą gryźć do
woli, to ich potrzeby są wówczas zaspokojone, a nasze meble uratowane (patrz rozdział 15).

Na ogół nie zdajemy sobie sprawy z faktu, że rosnące psy przechodzą aż dwa okresy “ząbkowania"
— pierwszy wtedy, gdy stałe zęby zastępują dotychczasowe mleczne, a drugi — gdy stałe zęby
zrastają się ostatecznie z kośćmi szczęki i żuchwy, to jest między szóstym a dwunastym miesiącem
życia. U niektórych psów także to drugie “ząbkowanie" wywołuje silną chęć gryzienia,

fizjologicznie uzasadnioną. Także i w tym wieku prostym rozwiązaniem jest klatka.

Inne przyczyny gryzienia przedmiotów to:

1. Chęć zwrócenia na siebie uwagi. Rozwiązanie problemu to terapia zniechęcająca i ustalenie
hierarchii (rozdziały 3, 5 i 6).

2. Błędy żywieniowe (rozdział 9).

3. Reakcja na samotność (rozdział 15).

Kopanie

Upodobanie do kopania zależy w dużym stopniu od rasy, np. teriery są z natury swej zapamiętałymi
“kopaczami". Jeśli tak jest w przypadku twojego teriera, to znaczy to, że wrodzona mu chęć do
pracy nie znajduje innego ujścia. Pomocy szukaj w rozdziale 16.

Niektóre psy kopią jamy ziemne, aby znaleźć w nich trochę ochłody. Często robią tak północne
szpice — alaskan malamute czy husky, ale owczarek niemiecki czy collie także potrafi czasem
przekopać kawałek kwietnika czy warzywnej grządki. Lepiej więc nie zostawiać takich psów w
ogrodzie podczas upału, zwłaszcza, gdy nie ma w nim dobrze zacienionego, chłodnego kąta. Kopią
także suki, przygotowujące się do porodu, szykując w ten sposób bezpieczną norę dla zwierząt —
znak to nieomylny, że pora przygotować im legowisko na czas porodu. Kopią także — w ogrodzie,
na dywanie czy kanapie — suki w ciąży urojonej, ale w tym wypadku potrzebna jest pomoc lekarza
weterynarii. Pomóc mogą rady z rozdz. 11.

Najczęstszą przyczyną niepotrzebnego kopania jest nadpobudliwość (patrz rozdział 15).

Wielu psom kopanie sprawia po prostu przyjemność. W takim przypadku, jeśli tylko są po temu
warunki, warto przeznaczyć im do tej rozrywki wydzielone miejsce, na przykład w
niewykorzystanym kącie ogrodu. Przywiąż psa i na jego oczach zakop w tym miejscu smakowitą
kość, a potem zachęć go, aby ją sobie wykopał. Powtórz to raz i drugi, a potem jeszcze od czasu do
czasu zakopuj tam kość, gdy pies tego nie widzi. Niebawem pies będzie regularnie przekopywał to
miejsce w nadziei na znalezienie kości! Z czasem sam zacznie zakopywać tam różne niezjedzone
pyszności, a jego zamiłowanie do kopania zostanie w pełni zaspokojone.

Lizanie

Psy liżą człowieka bynajmniej nie dlatego, że odpowiada im smak potu czy zapach skóry. Robią tak
szczenięta, żeby okazać swoje podporządkowanie. Zachowanie takie może przetrwać dłużej za
sprawą ludzi, jeśli uznają je za przejaw czułości ze strony psa i nie zniechęcają go. W dodatku, jeśli
psie lizanie właściciel uznaje za czułość, to rewanżuje się miłymi słówkami i pieszczotami. Jeśli nie
zachowamy przy tym umiaru, to takie zachowanie może łatwo przerodzić się z gestu
podporządkowania w gest dominacji — skoro reagujemy nań tak chętnie, to pies szybko skojarzy,
że to doskonały sposób ściągnięcia naszej uwagi.

Należy zatem ustalić, czy lizanie jest w konkretnym przypadku przejawem poddania, czy też próbą
zdobycia zainteresowania. Aby to osiągnąć, wystarczy tylko zastanowić się, czy lizaniem
naprzykrza się on wówczas, gdy jesteśmy zajęci czym innym, czy też wtedy, gdy jest pieszczony i
głaskany — innymi słowy, kto jest inicjatorem. Gdy stwierdzimy, że jest to gest
podporządkowania, powinniśmy unikać zbyt wyraźnych gestów dominacji z naszej strony — lepiej
wówczas przykucnąć do poziomu psa niż głaskać go z góry. Także głaskanie policzków i boków
jest zachowaniem mniej dominującym niż głaskanie po głowie, szyi i łopatkach. Można też
zrezygnować z głaskania psa i organiczyć się do chwalenia go głosem.

Gdy pies sam inicjuje lizanie, to oczywiście chodzi mu o zmuszenie nas do zajęcia się nim. Takie
zachowanie bywa wstępem do podjęcia prób objęcia przewodnictwa stada (patrz rozdział 3).

W skrajnych przypadkach można skorzystać z metod zniechęcania dźwiękiem, opisanych w
rozdziale 6.

Nadaktywność

Nadaktywność psa może stanowić niekiedy poważny problem, aczkolwiek często objawy

nadaktywności są tylko skutkiem braku dostatecznej kontroli nad zachowaniem psa. Przeczytaj też
rady do punktu Nadpobudliwe zachowanie.

O rzeczywistej nadaktywności możemy mówić wówczas, gdy pies nie jest w ogóle w stanie
kontrolować swojego zachowania a tym samym — nie jest też w stanie czegokolwiek się nauczyć,
podobnie jak nadaktywne dziecko. Przyczyny tego stanu są różne, a wykrycie ich bywa niekiedy
wręcz detektywistycznym zajęciem. Bardzo często powodem bywa niewłaściwa dieta (patrz
rozdziały 9 i 10). Czasem jednak przyczyny są nieoczekiwane — znam przypadki, w których
skuteczna okazała się zmiana podawanej do picia wody, zmiana misek, zaniechanie podawania psu
różnego rodzaju smakołyków. Po wprowadzeniu takich zmian psy stawały się spokojniejsze i
łatwiejsze do prowadzenia... Jeśli podejrzewasz u swojego psa rzeczywistą nadaktywność i nie
pomogą metody opisane w punkcie dotyczącym nadpobudliwego zachowania, musisz ustalić jej
przyczynę. Na początek zaś trzeba wprowadzić naturalną dietę niskobiał-kową, jaką zalecam w
rozdziale 10.

Nadaktywność występuje niekiedy u psów wychowanych w warunkach kenelowych bez kontaktu z
człowiekiem, ale także u tych, które z różnych przyczyn wychowane były przez ludzi od wczesnego
szczenięctwa (dwa tygodnie życia lub wcześniej). Może to doprowadzić do zaburzeń dziennego
rytmu aktywności (u psa występuje kilka okresów wzmożonej aktywności w ciągu doby, podczas
gdy kot jest na przykład zwierzęciem aktywnym nocą, a człowiek — w ciągu dnia). Ostatnio dobre
skutki w leczeniu nadaktywności uzyskuję stosując mieszankę witamin, aminokwasów i
mikroelementów.

Nadmierne poczucie własności

Psy, które demonstrują poczucie własności wobec zabawek, skradzionych rzeczy czy też
określonych miejsc (na przykład zajmowanego łóżka) są z reguły osobnikami o skłonności do
dominacji lub wręcz zajmującymi pozycję dominującą. Często sami, nie zdając sobie z tego
sprawy, rozwijamy u psa takie skłonności — na przykład podczas zabaw, w których pozwalamy
psu odebrać nam przeciągany przedmiot albo uciec z należącą do nas skarpetką. W ten sposób
łatwo powstaje u psa przekonanie, że skoro może nam bezkarnie coś zabrać, to on jest tutaj szefem.
W przypadku, kiedy już do tego doszło, lepiej unikać bezpośredniej konfrontacji

i zastosować

terapię zniechęcającą (patrz rozdział 6). Najlepiej oczywiście nie dopuścić w ogóle do powstania
problemu, ustalając swoją dominującą pozycję wobec psa (patrz rozdział 3).

Nadpobudliwe zachowanie

Nadpobudliwe zachowanie psa bywa często brane przez właścicieli za jego nadaktywność, ale
rzadko nią jest. W znakomitej większości przypadków mamy do czynienia z psami, nad którymi ich
właściciele nie mają po prostu żadnej kontroli. W każdym niemal takim przypadku zachowanie to
mija jak odjął, jeśli uda się właścicielom wprowadzić w życie podstawowe reguły, jakich
przestrzegać musi pies, żyjący z nimi pod jednym dachem. Psy niektórych ras są bardziej skłonne
do nadpobudliwych zachowań, inne — mniej, ale w każdym przypadku zachowanie psa musi
pozostawać pod pełną kontrolą właściciela.

Prawdziwa nadaktywność, jeśli rzeczywiście występuje, jest poważnym problemem, który opisuję
w odrębnym punkcie. Natomiast w przypadku zachowań nadpobudliwych wystarczy
przestrzeganie hierarchii stada i rozsądne stosowanie systemu nagradzania i zniechęcania, aby
zachowanie psa przyjęło normalne i możliwe do zaakceptowania formy. Polecam lekturę
rozdziałów 3, 5 i 6 i zastosowanie ich w praktyce.

Nerwowość

Postępowanie, które ma przynieść poprawienie temperamentu nerwowego psa, jest niezbędne —
bardzo niewiele bowiem dzieli psa nerwowego od psa agresywnego. Podobne są też w obydwu
przypadkach programy terapeutyczne (patrz nerwowa agresja w rozdziale 12). Bardzo często,
badając przyczyny nerwowości, stwierdzić można, że ma ona związek z dietą psa, toteż w terapii

zwracam dużą uwagę na kwestie żywienia (patrz rozdział 9). Po konsultacji z lekarzem weterynarii
stosuje się, zwykle z doskonałym skutkiem, środki homeopatyczne lub preparaty Bacha (patrz
rozdział 11).

Niszczycielstwo

Zazwyczaj spowodowane jest nadpobudliwością (patrz rozdział 15). Środki zaradcze są takie same,
jak omówione w rozdziale o gryzieniu przedmiotów. Gdy zostawiony sam pies demoluje swoje
pomieszczenie, może to być objawem, że hierarchia w domu nie jest prawidłowo ustalona. “Jakim
prawem niższy rangą zamyka mnie i pozostawia samego?"

Z punktu widzenia psa sytuacja wygląda wówczas mniej więcej tak, jakby pracownica biurowa
zamknęła swego szefa na klucz w pokoju i kazała mu tam czekać, gdyż po powrocie będzie miała
do niego sprawę. Pies musi wiedzieć, że jeśli go zamykasz i zostawiasz samego, to znaczy, że masz
prawo do tego... (patrz rozdział 3).

Obrona

Obrona pożywienia: patrz rozdział 13, psy i dorośli.

Obrona terytorium

Patrz rozdziały 3 i 6.

Obrona własności i zabawek jest objawem tendencji do przyjęcia pozycji dominującego w sforze.
Prawa, stosujące się do własności, stanowią pewnie dziewięć dziesiątych liczby wszystkich praw,
obowiązujących w psim świecie. Najczęściej dotyczą one własności pożywienia, ale mogą
stosować się także do zabawek i innych przedmiotów.

Zdarza się często, że pies ostentacyjnie zabiera jakąś rzecz, należącą do właściciela i zachęca go, by
mu ją odebrał. Jest to zawsze sygnał, że pies zdradza tendencje dominujące. W łagodniejszym
przypadku chodzi o zwrócenie na siebie uwagi, ale — gdy próbuje odebrania towarzyszy warczenie
— wówczas pies chce górować nad nami pozycją. Przeczytaj także rozdział “nadmierne poczucie
własności".

Ogryzanie

Patrz gryzienie przedmiotów i ugryzienia.

Odruchy kopulacyjne

Zarówno u psów, jak i u suk zachowanie to bardzo przypomina wskakiwanie na człowieka.
Kładzenie łap na innym zwierzęciu jest gestem dominacyjnym i częściej zdarza się samcom. Widok
młodych, pięcio-sześciomiesięcznych psów próbujących kopułować nogę właściciela lub innych
ludzi, poduszki itp. nie należy do rzadkości. Świadczy o zmianach hormonalnych zachodzących w
dojrzewającym organizmie. Na ogół pies wyrasta z takich zachowań. Jeśli przetrwa w wieku
dorosłym, stawia często właściciela w kłopotliwej sytuacji nie mówiąc o zakłopotaniu
zaatakowanej osoby. Taki pies z reguły maniacko tropi i znaczy teren (patrz znaczenie

terenu).

Wskazania weterynaryjne zalecają kastrację, która w większości przypadków rozwiązuje problem
całkowicie. Kiedy wykluczy się zaburzenia hormonalne, trzeba interpretować to jako zachowanie
dominacyjne. Obniżenie pozycji psa w stadzie (patrz rozdział 3), terapia dźwiękowa (rozdział 6)
zwykle likwiduje problem.

Przywoływanie

Jest to chyba jedna z najtrudniejszych rzeczy do nauczenia, gdyż najczęściej pies dochodzi do
wniosku, że lepiej opłaca się nie wracać do właściciela. Ten bowiem, gdy tylko uda mu się dopaść
hasającego psa, natychmiast chwyta go za smycz, beszta i szybko odprowadza do domu. Pies zaś
szybko dochodzi do wniosku, że jeśli nie wróci do pana, to może się jeszcze swobodnie wyhasać, a

powrót oznacza koniec przyjemności (patrz rozdział 15).

Skuteczną metodą jest nauczanie psa, że po powrocie do domu może go jeszcze czekać coś miłego
— można na przykład podzielić całodzienną porcję pożywienia na kilka mniejszych, podawanych
po każdym spacerze. Jeśli chodzimy z psem na dłuższy spacer tylko raz dziennie, to lepiej będzie
zorganizować mu więcej, nawet krótszych spacerów. Przez mniej więcej tydzień wyprowadzamy
niesfornego psa na długiej lub tak zwanej “automatycznej" smyczy, a przy każdym powrocie do
domu podać mu porcję jedzenia. Prawie każdy pies szybko skojarzy te fakty i będzie to zwykle
dostateczny powód, aby chętnie wracać do spaceru.

Jeśli to nie pomoże, to trzeba spróbować wyprowadzać psa na nowy, nieznany mu teren. Wówczas
będzie się czuł mniej pewnie i trzymał blisko (tak zachowuje się sfora na nieznanym terenie). Taka
sytuacja pozwoli w krótkim czasie nauczyć go prawidłowej reakcji na przywołanie. Gdy pies jest
szczególnie oporny, pozostaje jeszcze karmienie go na spacerze. Jak i w wielu innych przypadkach
problemów z psami, trzeba także upewnić się, czy stoimy wyżej w hierarchii stada (patrz rozdział 3)
— zwierzęta niższe w hierarchii trzymają się blisko lidera i przybiegają do niego na każdy sygnał.

Podniecenie jazdą samochodem

Patrz szczekliwość.

Szczekliwość

Psie szczekanie, szczególnie niekontrolowane, może przysporzyć nam kłopotów ze strony
sąsiadów — i trudno mieć do nich o to pretensje...

Także i nas samych zbędne psie szczekanie może irytować. Przede wszystkim rozpoznać należy
przyczynę szczekania. Jeśli służy ono zaalarmowaniu właściciela (a jest to zachowanie normalne u
psów ras stróżujących), to na ogół nie stanowi większego problemu. Gorzej, gdy pies taki nie
przestaje szczekać mimo reakcji właściciela — celem szczekania powinno być tylko, tak jak jest to
w stadzie dzikich psów, wezwanie na pomoc osobnika najstarszego rangą. Jeśli nasz pies nie
przestaje szczekać mimo, że jesteśmy już zaalarmowani, to możliwe, że trzeba się zastanowić, czy
w domu ustalona jest prawidłowa hierarchia (patrz rozdział 3). Dobry skutek dają też metody,
zniechęcające psa do takiego zachowania, opisane w rozdz. 6.

Jeśli szczekanie odbywa się pod nieobecność właściciela i znacznie przekracza intensywnością
zwykły alarm, może być objawem nadpobudliwości, opisanej w rozdziale 15. Przy szczekaniu
alarmowym, które zdarza się sporadycznie, warto poprosić sąsiadów, aby pod naszą nieobecność
skorzystali z metod zniechęcających. Jest to nie tylko skuteczne, ale także pozwoli im przekonać
się, że nie lekceważysz sobie ich spokoju i wykazujesz najlepszą wolę. Można też zastanowić się,
czy nie przenieść psa w spokojniejsze miejsce w domu.

Jeśli szczekanie jest objawem radosnego podniecenia w oczekiwaniu na miłe wydarzenie — na
przykład podczas jazdy samochodem do parku — to metody zniechęcenia powinny odnieść dobry
skutek. Często wystarczy tylko zmiana codziennej rutyny czy miejsca spaceru, aby pies nie był
absolutnie pewny swoich przewidywań. Przewożenie psa w klatce samochodowej lub
przywiązanego na smyczy zwykle zapobiega szczekaniu podczas jazdy. Gdy szczekanie jest
przejawem nadpobudliwości, warto wówczas przejrzeć kwestionariusz żywieniowy, zamieszczony
w rozdz. 9.

Ucieczki

Najczęściej mamy do czynienia z ucieczkami z przydomowego ogrodu. Niektóre psy osiągają w
tym nie lada mistrzostwo i są w stanie pokonać wszystkie utrudnienia, wymyślane przez
właściciela, czy podkopując się, czy przeskakując je górą. Najlepszym środkiem zaradczym jest
zapewnienie psu odpowiedniej porcji spacerów i zajęcia. Ponadto rozważyć trzeba następujące
kwestie.

1. Czy są jakieś powody, skłaniające psa do ucieczek.

2. Czy pies ma po temu możliwości.

Usunięcie powodów, które skłaniają psa do ucieczki, może być trudne. Jeśli bowiem sąsiad ma
zawsze przygotowane ciasteczko dla naszego pieska, to ten z pewnością chętnie będzie go
odwiedzał. Zwyczaj wy-

rzucania pod koniec tygodnia “remanentów" ze spiżarni czy lodówki, pakowanych w osobny
plastikowy woreczek, to dla psów z sąsiedztwa piękny prezent co tydzień. Innym powodem może
być znudzenie psa brakiem jakichkolwiek zajęć — próbuje wówczas znaleźć je sobie sam. W tym
przypadku spacery i zajęcia w terenie powinny zmniejszyć chęć samodzielnych wypraw.

Warto też zastanowić się nad sposobem uniemożliwienia ucieczek. Podwyższenie ogrodzenia nie
jest tu specjalnie skuteczne — lepiej postawić je pod kątem (około 45 stopni) do wewnątrz. W
dużym ogrodzie wydzielić można mniejszy obszar, ogrodzony tak, aby ucieczka stała się
niemożliwa. Gdzieniegdzie, w tym na szczególnie dużą skalę w USA, stosuje się specjalne
ogrodzenia, emitujące niemiłe syngały dźwiękowe, gdy pies zbliży się zanadto, a nawet dające
lekki impuls elektryczny. Nie jestem przekonany, czy są to metody najwłaściwsze, ale czasem
trzeba je zastosować w sytuacjach wyższej konieczności — na przykład, gdy mieszkamy w pobliżu
terenów łowieckich.

Gryzienie

Dlaczego psom zdarza się ugryźć, wyjaśniam w rozdziale 14.

Zupełnie inne są przyczyny, dla których gryzą małe szczenięta (patrz rozdz. 2 — faza socjalizacji
od 14 do 49 dnia). Ostre jak igły ząbki szczeniaka mogą nam zadać ból. Nie należy jednak karać
szczeniaka za takie zachowanie — właściwa reakcja to naśladowanie reakcji szczeniąt na
ugryzienie, spróbujmy więc wydać z siebie wysoki, skamlący pisk. Łatwo zauważymy, że po
usłyszeniu takiego pisku szczeniak nie będzie już gryzł tak mocno. Stopniowo zaś nauczy się nie
gryźć wcale. Takie postępowanie jest skuteczne w odniesieniu do wszystkich szczeniąt do 18
tygodnia życia. Później, kiedy mleczne zęby wymienione są na stałe, ugryzienia mają już zupełnie
inne znaczenie — bez względu na to, jak szkodliwie mogą wówczas wyglądać dla właściciela, są
objawem walki o dominację i muszą być bezwzględnie i szybko zwalczone. O tym, jak sprowadzić
psa na właściwe miejsce w hierarchii stada, czytaj w rozdziale 3. Zastosowanie podanych tam
sposobów zazwyczaj wystarcza.

Walka

Agresja, jaką przejawia pies wobec innych psów poza terenem domu, opisana jest w rozdziale 13.
Gorzej, jeśli do walk dochodzi pomiędzy psami przebywającymi pod jednym dachem. Zazwyczaj,
zanim właściciele zwrócą się do mnie, mają już za sobą krótszy lub dłuższy okres starannego

izolowania zwierząt. Doprowadza to jednak do stanu ciągłego napięcia i atmosfera w domu staje się
po prostu nie do zniesienia.

Zazwyczaj do walk dochodzi pomiędzy dwoma psami, z których każdemu wydaje się, że
przewyższa rywala swoją pozycją w sforze. Sytuację często komplikują właściciele, którzy dążą do
tego, aby pies będący ich pierwszym domownikiem, zachował dominującą pozycję mimo
przybycia następnego. Rzadko jednak jest to możliwe i nowy pies prędzej czy później próbuje
przejąć przewodnictwo. Najlepiej wówczas zostawić sprawy ich biegowi — zwykle jedna walka
wystarcza do wyjaśnienia sytuacji. Zwykle jednak właściciele nie potrafią pogodzić się z
“poniżeniem" pierwszego ulubieńca, nawet jeśli on sam nie ma nic przeciwko temu. Próbując więc
karać lub izolować zwycięzcę, aby emocje opadły. One jednak nie opadają, a wszystkie akcje
właścicieli służą tylko wspieraniu psa, który stał się już podporządkowany i zachęcają go do
podejmowania walki o utracone pozycje. Tworzy to prawdziwe błędne koło.

Rozumiem, że taka sytuacja jest nad wyraz nieznośna, ale im mniej będziemy się wtrącać w
stosunki między dwoma psami, tym szybciej się one ustabilizują — chyba że trafimy, ku naszemu
nieszczęściu, na dwa zwierzęta z charakterami urodzonych przywódców (patrz rozdział 2).

W tej sytuacji trzeba się liczyć z tym, że walki będą się tylko nasilać i stawać się coraz groźniejsze.
Jedynym wyjściem pozostaje wówczas znalezienie odpowiedniego domu dla jednego z rywali.
Jednak szansę na znalezienie dobrych rąk dla dorosłego psa o zepsutej już reputacji są dość

ograniczone. Pozostaje wówczas jedno jeszcze rozwiązanie — trzeba zaobserwować, który z psów
jest choć trochę słabszy, i tego właśnie wykastrować. Powinien on wówczas przestać być obiektem
silnej agresji ze strony drugiego samca. Jeśli równocześnie postaramy się podbudować pozycję
silniejszego samca, karmiąc go pierwszego, dopuszczając bliżej naszego łóżka (uważajmy przy tym
jednak, aby nie stracić naszej bezwzględnie dominującej pozycji w stadzie) to powinniśmy uzyskać
stan ustalonej hierarchii. Zdarzało mi się spotkać właścicieli, którzy w desperacji wykastrowali
obydwa zwierzęta — taka decyzja nie zmienia jednak niczego w stosunkach między dwoma psami.
Jedyne, co może pomóc, to konsekwentne faworyzowanie jednego z nich.

Do groźnych walk może dochodzić także między dwiema sukami. Niektórzy twierdzą nawet, że
walczące suki są bardziej zajadłe od psów i mogą pozagryzać się na śmierć. Choć sam nie
potwierdzam takiego poglądu, to jednak nie wykluczam zupełnie jego prawidłowości. Zajadłość
walk między sukami może wynikać z faktu, że w warunkach naturalnych tylko suki najwyższe
hierachią w stadzie mają cieczki i odchowują młode, zatem walki między nimi są walką o przeżycie
gatunku.

Choć być może nie wszyscy się ze mną zgodzą, to zalecam postępowanie identyczne, jak w
przypadku walczących samców — kastrację suki niższej rangą.

Wskakiwanie na ludzi

Ten powszechny wśród psów rodzaj pozdrowienia ma także zdecydowany wyraz dominacji. Jeśli
dochodzi do niego pomiędzy dwoma psami, to ten z nich, który pozwala na siebie wskakiwać, jest
osobnikiem wykazującym podporządkowanie. Jak zatem wyglądałoby, jeśli pozwolilibyśmy na to
naszemu psu?

Zachowanie takie występuje już u szczeniąt, ale wówczas jest prośbą o pożywienie—młode wilki
witają w ten sposób powracających do gniazda rodziców, aby skłonić ich do zwymiotowania
nadtrawionego już w żołądku pokarmu. Podobny cel mają powszechne próby dosiągnięcia ludzkiej
twarzy i jest to zachowanie instynktowne, podobnie jak i szczenięce gryzienie.

Oba te zachowania z wiekiem zmieniają całkowicie swoje znaczenie. Pozwalając, aby takie
zachowanie przetrwało u dorastającego psa, bezwiednie pozwalamy mu, aby nas dominował.
Podobnie ma się rzecz z odwiedzającymi nas gośćmi — wówczas wskakiwanie na nich trzeba
odczytywać jako zamiar niewpuszczenia ich do gniazda. O tym zaś, kto ma być tam wpuszczony,
musisz zadecydować ty. Polecam w tym przypadku lekturę rozdziału 3.

Kiedy już wszystkie kwestie dotyczące hierarchii w sforze zostaną wyjaśnione, trzeba psa oduczyć
nabytego zachowania (patrz rozdział 6) i wprowadzić inne formy powitania. Można na przykład
wymagać, aby przy powitaniu pies siedział. Zalecane niekiedy sztuczki, jak przydepywa-nie łap u
skaczącego psa popychanie go kolanem, są tylko stratą czasu.

Wycie

Patrz szczekliwość.

Zjadanie odchodów

Zwyczaj ten nosi nazwę koprofagii. W zasadzie jest to sprawa, którą powinien się raczej zająć
lekarz weterynarii, ale często moi klienci zwracają się z tym do mnie, zwykle na marginesie innego
problemu.

Zachowanie takie jest u psów właściwie normalne, zwłaszcza gdy dotyczy szczeniąt. W ten właśnie
sposób matka utrzymuje czystość w gnieździe, a szczenięta naśladując ją przyjmują ten obyczaj.

Zwykle zanika on z wiekiem, w rzadkim tylko przypadkach utrzymując się dłużej. Zjadanie
własnych odchodów przez dorosłego psa powinno być wskazówką do wizyty u weterynarza, gdyż
może być sygnałem zaburzeń organicznych, na przykład niedomogi trzustki.

Niekiedy sami też możemy stać się mimowolnymi sprawcami takiego zachowania, jeśli będziemy
zbyt ostro karać młodego psa za nabrudzenie w domu. W ten sposób można u niego wywołać
skojarzenie, że najlepiej jest szybko zlikwidować ślady “przestępstwa", aby nie zostało wykryte i

nie skończyło się karą (patrz rozdział 15).

Bywa też, że powodem jest słabe przyswajanie pokarmu lub też niewłaściwy jego skład czy jakość.
Problem powinien wówczas rozwiązać lekarz weterynarii (patrz też rozdziały 9 i 10, dotyczące
żywienia).

Znaczenie terenu

Najczęściej taka sytuacja zdarza się w przypadku samca, żyjącego bez towarzystwa innych
zwierząt z właścicielką — kobietą. Niespodziewanie w domu pojawia się mężczyzna... Taki
właśnie scenariusz wydarzeń podają mi zgłaszający się po poradę. Z moich doświadczeń wynika,
że dla samotnego samca wystarczy dwa tygodnie, w czasie których jest Alfą bez zagrożenia ze
strony innego samca, aby — gdy tylko taki się pojawi — dochodziło do demonstracyjnego
znaczenia terenu. Kiedy proszę klientów o opisanie, które miejsca w domu są szczególnie często
znaczone, zawsze okazuje się, że jest to głównie sypialnia pana (patrz rozdział 13).

W wielu przypadkach znaczenie terytorum pojawia się jako reakcja na wszelkie zmiany w domu,
które — w mniemaniu psa — mogą zagrozić jego pozycji w domu. Mogą to być na przykład
narodziny dziecka albo tylko częste wizyty małego wnuczka powodujące, że na psa nie zwraca się
wówczas dostatecznej uwagi. Wiele zatem zależy od tego, jak pies postrzega swoją pozycję w
domu i zazwyczaj jasne ustalenie hierarchii w domu likwiduje problem (patrz rozdział 3).

Niekiedy może on mieć jednak podłoże hormonalne — jeśli podejrzewamy, że tak jest w naszym
przypadku, warto zasięgnąć opinii lekarza weterynarii, czy nie byłaby wskazana kastracja. Może
ona dać dobre skutki w przypadku psów, obsesyjnie znaczących terytorium, bez względu na to,
gdzie się znajdują.

Żebractwo

Nie jest to problem, którym się często zajmuję. Właściciele uważają na ogół, że żebractwo jest
zachowaniem, którego sami nauczyli psa, nie mogąc

się oprzeć jego błagalnym spojrzeniom i

cieknącej z pyska ślinie. Wspominam o tym po to, aby zwrócić uwagę, że w zachowaniu takim
kryje się potencjalne niebezpieczeństwo. Większość praw, obowiązujących w psim świecie,
dotyczy własności, szczególnie zaś — własności pożywienia. Rzadko widuje się, aby pies
próbował wyżebrać jedzenie od drugiego psa. Owszem, może on uporczywie przyglądać się
jedzącemu, ale zawsze z odpowiedniego dystansu. Jeśli właściciel pozwala psu na przekroczenie tej
zabronionej strefy, gdy je, daje mu tym samym możliwość przejęcia pozycji lidera. To zaś może
stać się początkiem naprawdę poważnych

problemów.

Jeśli już więc nieopatrznie pozwoliliśmy psu na takie zachowanie, to nie pozwalajmy na nie ani
dnia dłużej. Należy go stanowczo odprawiać od stołu w czasie naszych posiłków, dopóki nie
nauczy się, że to co jest na naszym stole, nie jest przeznaczone dla niego. Jeśli nie uda nam się tego
osiągnąć, można zastanowić się, czy aby pies nie jest po prostu stale głodny — na tyle głodny, że
pozwala sobie na złamanie podstawowej reguły psiego zachowania, która głosi, że nie wolno
przeszkadzać jedzącemu. Może wchodzić także w rachubę słabe przyswajanie pokarmu lub niska
wartość odżywcza podawanej karmy. Trzeba wówczas zastosować się do rad, podanych w
rozdziale 10. Ogólnie jednak rzecz ujmując, im wyżej postrzega pies swojego właściciela w
hierarchii sfory, tym mniej skłonny jest do żebractwa.