Tego e-booka otrzymujesz dzięki:

www.ksiazkidosluchania.tnb.pl

Wprowadzenie

Jednym z największych cierpień,
jakich doznaje natura ludzka,
jest cierpienie wywołane przez nową ideę.
Walter Bagehot

Chęć ponownego połączenia się z ukochaną osobą, którą zabrała nam śmierć, należy
do najsilniejszych i najbardziej uporczywych pragnień człowieka. To właśnie ono
wywołuje w nas poczucie opuszczenia, a zarazem całą litanię pytań "co by było, gdyby",
wyrzutów, że "gdyby tylko", oraz rozpaczliwych błagań o jeszcze pięć minut, które
moglibyśmy spędzić wspólnie z utraconym bliskim.

Czasami pragnienie to zostaje zaspokojone dzięki pojawieniu się zmarłego w postaci
wizji czy też zjawy, przy czym relacjonujący podobne fakty utrzymują, że wyraźnie
różnią
się one od snów. Są to chwile przeżyte na jawie, chwile, w czasie których bardzo silnie
i,
jak się wydaje, nieomylnie wyczuwa się obecność zmarłej osoby. Epizod taki jest
zazwyczaj bardzo sugestywny, a nawet samopotwierdzający, gdyż pozostaje po nim
głębokie przekonanie, że spotkanie odbyło się naprawdę. W konsekwencji człowiek
nabiera przeświadczenia, iż rzeczywiście istnieje życie po śmierci.

Powszechność występowania zjaw znalazła swoje odbicie w językach i kulturach
ludowych na całym świecie na długo przed początkiem historii spisanej. Także i dziś
wizjonerskie spotkania ze zmarłymi są zjawiskiem niezwykle powszechnym. W
licznych
artykułach publikowanych w czasopismach medycznych i innych źródłach naukowych
stwierdza się, iż u znacznej liczby osób pogrążonych w żałobie występują wizje tych,
którzy odeszli. Badania naukowe sugerują na przykład, że aż 66 procent wdów widuje
zjawy zmarłych mężów.
Wdowy wybrano jako podmiot powyższych badań z tego prostego powodu, że kobiety
przeważnie żyją dłużej od mężczyzn. Wdów jest zatem więcej i łatwiej prowadzić
badania naukowe w tej właśnie grupie. Doświadczenia kliniczne wykazują, że
widywanie
zmarłych jest powszechne także i w innych grupach osób osieroconych – dzieci,
rodziców, rodzeństwa oraz przyjaciół. Na przykład aż 75 procent rodziców, którzy
utracili
potomka, doświadcza jakiegoś rodzaju wizji zmarłego dziecka w ciągu pierwszego roku
od jego śmierci. Większości rodziców zjawisko to przynosi ulgę i w znacznym stopniu
zmniejsza ból wywołany stratą.

Widzenie zjaw jest także powszechne wśród ludzi, którzy przeżyli stan bliski śmierci.
Opowiadają, że kiedy wkraczali do królestwa światła, spotykali duchy zmarłych
krewnych
i przyjaciół. Podobne przeżycia często powodują głębokie przemiany u tych osób,
wywierając pozytywny wpływ na ich dalsze życie.

Gdyby można było odtworzyć przeżycia ze stanu bliskiego śmierci i wywołać je u ludzi
cieszących się dobrym zdrowiem, wydaje się możliwe, iż te silnie odczuwane skutki
można by wykorzystać w terapii łagodzenia żałoby. O tym, jak bardzo ta idea
przemawia
do łudzi, świadczy sukces filmu Linia życia, w którym studenci medycyny wzajemnie

1

wywołują u siebie zatrzymanie akcji serca po to, by doświadczyć przeżyć ze stanu
bliskiego śmierci. Taka metoda dostarczania informacji z tamtego świata to doskonały
materiał na interesujący film, choć nikt przy zdrowych zmysłach nie powinien
próbować
takiego wyczynu.

Mimo to bardzo zaciekawiło mnie odtwarzanie przeżyć ze stanu bliskiego śmierci,
zwłaszcza takich, gdy ktoś widział wtedy swoich utraconych bliskich. Choć widzenie
zmarłych krewnych i przyjaciół stanowiło tylko jeden z elementów większej całości,
miałem wrażenie, że umożliwiając tego typu wizje mógłbym się dowiedzieć o wszelkich
przeżyciach ze stanu bliskiego śmierci. Nie miałem jednak pojęcia, jak to zrobić.
Aż wreszcie wpadłem na rozwiązanie tego problemu – i to "wpadłem" w znaczeniu
dosłownym.
Zdarzyło się to pewnego jesiennego dnia w 1987 roku. Wertowałem książki w
antykwariacie w małym miasteczku w Georgii. Kiedy szedłem w stronę działu literatury,
mieszczącego się w głębi sklepu, z którejś półki spadła książka i wylądowała u moich
stóp.
Pochyliłem się, żeby ją podnieść, i spojrzałem na tytuł. Było to Czytanie w szklanej
kuli. Moją pierwszą reakcją była odraza. Wpatrywanie się w zwierciadło (co jest
właściwszym określeniem dla tego typu praktyk) zawsze było kojarzone z naciąganiem
i
szalbierstwem – z Cyganką oszukującą klientów albo wróżbitą potrzebującym większej
sumy pieniędzy, nim zacznie wyraźniej dostrzegać swoje wizje w kryształowej kuli.
Byłbym natychmiast odłożył tę książkę z powrotem na półkę, gdyby nie przypomniała
mi
się rozmowa, jaką przeprowadziłem z doktorem Williamem Roiłem, pionierem w
dziedzinie badań zjawisk paranormalnych. Doktor Roli stwierdził wówczas, że ludzie
wpatrujący się w przejrzystą głębię lustra faktycznie mają wizje. Z czystej ciekawości
przerzuciłem kilka stron, a potem zacząłem czytać pierwszy rozdział. Autor, Northcote
Thomas, był poważnym naukowcem, zajmującym się swą pracą z powołania. We
wspomnianej książce omawiał niektóre metody wpatrywania się w zwierciadło i
pokrótce
objaśniał elementy psychologii tego zjawiska.

Zapewne najbardziej interesujące było wprowadzenie, napisane przez wybitnego
naukowca Andrew Langa. Wyraził on przekonanie, że środowisko psychologów i
naukowców będzie oburzone, iż ktoś odważył się przeprowadzić racjonalną analizę
zjawiska znanego jako wpatrywanie się w zwierciadło. I natychmiast oświadczył, że
uważa taką reakcję za niesłuszną, gdyż powstrzymuje ona dociekliwych ludzi przed
badaniem tajemnic umysłu. Starał się też uciszyć obawy, jakie mogłyby powstać w
środowisku lekarskim i naukowym. Stwierdził, co następuje:

"Badając samo zjawisko wpatrywania się w zwierciadło, znajdujemy się na pograniczu
królestwa szarlatanerii, szalbierstwa, ślepej łatwowierności, nieposkromionych nadziei
oraz sztucznych obaw. Nie ulega wątpliwości, że raz przekroczywszy tę granicę, nawet
człowiek o umyśle najbardziej wprawnym w naukach fizycznych często przestaje
zachowywać się w sposób naukowy i traci rozsądek... Tym można wytłumaczyć niechęć
ludzi nauki do badania zjawisk, które w istocie są nie bardziej odpychające niż marzenia

2

na jawie czy we śnie. Są to zjawiska zachodzące w naturze ludzkiej, przejawy ludzkich
zdolności, a jako takie zasługują na poznanie. Uchylanie się od badania ich jest
dowodem braku odwagi".
W miarę czytania tej książki stawałem się coraz bardziej podekscytowany
możliwościami, jakie niesie ze sobą wpatrywanie się w zwierciadło. Uprzednio
badałem
niektóre sposoby, jakie stosowano w różnych kulturach, by wywoływać i
wykorzystywać
odmienne stany świadomości. W trakcie tych studiów natknąłem się na wiele relacji z
przywoływania przez żywych ludzi duchów osób nieżyjących. Najciekawsze są
doświadczenia greckich wyroczni zmarłych, zwanych psychomantea, do których
udawano się w celu zasięgnięcia porady uduchów. Z relacji zachowanych z tamtych
zamierzchłych czasów wyraźnie wynika, że w trakcie takich spotkań ludzie naprawdę
zachowywali się tak, jakby widzieli zmarłych i nawiązywali z nimi bezpośredni kontakt.
Książka Thomasa oraz dodatkowe badania, które przeprowadziłem, skłoniły mnie do
wniosku, że wizje zmarłych bliskich osób są znacznie łatwiejsze do wywołania, niż
sądziłem. Zacząłem rozważać liczne pytania, na które wpatrywanie się w zwierciadło
mogło udzielić odpowiedzi:

Czy zjawisko to wyjaśnia, dlaczego tak wielu ludzi widzi duchy? Widzenie
duchów lub zjaw zdarza się niezwykle często. Pewne bardzo staranne opracowania
wykazały, że przynajmniej raz w życiu widziała ducha aż jedna czwarta Amerykanów i
w
przybliżeniu jedna trzecia osób z niektórych narodowości europejskich.

Ludzie, którzy doświadczają kontaktu ze zjawami, nie tylko widzą osoby zmarłe, ale
także słyszą ich głos, czują dotyk, a czasem nawet i zapach. Wszystkie tego typu
spotkania niezwykle silnie przypominają nam, że ci, których kochamy, tkwią głęboko w
naszej podświadomości. W rzeczywistości tak głęboko, że bez wielkiego wysiłku
możemy dojść do wniosku, iż nie powinniśmy ponawiać prób porozumiewania się z
nimi
w taki czy inny sposób.
Carl Sagan, astronom z Cornell University i pisarz, przedstawił niegdyś w czasopiśmie
"Paradę" własne przeżycia:

"Kilkanaście razy od śmierci matki ł ojca słyszałem ich głosy, wypowiadające
normalnym tonem moje imię. Często zwracali się tak do mnie, kiedy jeszcze
mieszkaliśmy razem. Wciąż bardzo za nimi tęsknię i zapewne dlatego wcale nie
wydaje
mi się dziwne, że mój umysł czasami wywołuje klarowne przypomnienie brzmienia ich
głosów".

Mnie też nie wydaje się to dziwne. Choć zmarła osoba przestaje istnieć w sensie
fizycznym, jej duch nadal zajmuje znaczącą, ważną część naszego umysłu. Być może
do
nawiązania z nią kontaktu jest nam potrzebny jedynie sposób dotarcia do naszej
podświadomości. Pomyślałem, że wpatrywanie się w zwierciadło może być właśnie
takim
sposobem.

Czy wpatrywanie się w zwierciadło pozwala na widzenie duchów w warunkach
laboratoryjnych? Jak już wcześniej wspomniałem, miliony ludzi mówią o tym, że
kontaktowały się ze zmarłymi bliskimi w sposób spontaniczny, bez przygotowań i starań
z

3

ich strony. Te widzenia po prostu następowały same z siebie, a doświadczające
ich
osoby, nie musiały wprowadzać się w jakiś szczególny nastrój.

Ze względu na spontaniczną naturę tego zjawiska badanie widzenia zjaw polega
przede wszystkim na analizowaniu opowieści, historii przekazywanych przez ludzi,
którzy
widzieli duchy i zgadzają się z własnej woli ujawnić badaczom szczegóły swojego
przeżycia.

Dawniej nie istniały możliwości skłonienia zjaw do pojawiania się, a tym bardziej
wywoływania ich w warunkach laboratoryjnych. Jedyną metodą badawczą było więc
zbieranie opowieści o duchach i analizowanie ich podobieństw, co budziło
autentyczną
frustrację u psychologów.

Zacząłem się zastanawiać, czy wpatrywanie się w zwierciadło pozwoli na
wywoływanie zjaw w warunkach kontrolowanych, w których uczony mógłby
obserwować
osobę widzącą ducha? Z pewnością była to myśl niezwykle pociągająca.
Czy ponowne spotkania ze zmarłymi bliskimi mogą pomóc ludziom
przezwyciężyć ból po ich utracie? Ponieważ żałoba należy do uczuć ludzkich
najtrudniejszych do pokonania, problem ten interesował mnie w sposób szczególny.
Może wpatrując się w zwierciadło ludzie mogliby zobaczyć zjawy swoich ukochanych
zmarłych, zjawy, które pomogłyby im wyleczyć się z bólu po rozłące?

Kiedy tak stałem w zakurzonym antykwariacie, poczułem nagle dreszczyk emocji na
myśl o tym, że kilka najbliższych lat spędzę na badaniach w niezwykle obiecującej
dziedzinie. Czułem, że jeśli włożę w to trochę uczciwej pracy i podejdę do badań bez
uprzedzeń, uda mi się spowodować, aby wpatrywanie się w zwierciadło przestało być
traktowane jako zjawisko z "pogranicza królestwa szarlatanerii", jak to ujął Lang, i
stało
się dostępnym, w pełni docenianym obszarem psychologii.
Postanowiłem poświęcić trochę czasu na rzetelne przebadanie tej zapomnianej sztuki.
Przejrzałem półki bibliotek w poszukiwaniu dzieł historycznych i literackich
wspominających o wpatrywaniu się w zwierciadło.

Zdecydowałem się także poprowadzić nieformalne badania, w czasie których
przeszedłem z kilkoma osobami proces wpatrywania się w zwierciadło. Wyniki były tak
zaskakujące, że zacząłem organizować seanse wpatrywania się w zwierciadło tak
często, jak tylko mogłem, aby zebrać jak najwięcej przypadków. Wszystkie te seanse
doprowadziły mnie do wniosku, że wpatrywanie się w zwierciadło może być
wykorzystywane jako:
Sposób bezpośredniego dotarcia do naprawdę fascynującego, choć mało
znanego wymiaru naszego życia psychicznego. Wiele procesów w umyśle człowieka
zachodzi w podświadomości. Możliwe, że wpatrywanie się w zwierciadło powoduje, iż
królestwo podświadomości staje się dostępne i w pewnym sensie "widoczne".
Narzędzie, które pozwoli psychologom i psychiatrom zrozumieć świat
wewnętrzny swoich pacjentów. Stwarza ono szczególnie duże możliwości w zakresie

4

diagnostyki zahamowań psychicznych i emocjonalnych i być może – choć to
twierdzenie
budzi pewne wątpliwości – diagnostyki również chorób psychicznych.

Narzędzie szkoleniowe, pozwalające wykładowcom psychologii ilustrować
zdumiewające możliwości umysłu ludzkiego. Nie należy pomijać znaczenia zabawy w
procesie kształcenia ani też w terapii. Zabawa z wpatrywaniem się w zwierciadło może
rozbudzić utajone zainteresowania studentów.

Środek pomagający rozbudzić twórcze możliwości. Pisarze, naukowcy,
biznesmeni i inni ludzie umieli wykorzystać stan transu, wymagany przy wpatrywaniu
się
w zwierciadło, do przezwyciężenia blokady swej kreatywności. W dalszej części tej
książki podam kilka przykładów twórczego stosowania technik podobnych do
wpatrywania się w zwierciadło przez Thomasa Edisona, Charlesa Dickensa,
Kartezjusza
i innych.

Klucz do zrozumienia kilku kłopotliwych incydentów w historii. Badanie
wpatrywania się w zwierciadło rzuca także światło na świat starożytnych, którzy często
podejmowali ważne decyzje po konsultacji w przejrzystej głębi z duchami swych
krewnych. Historia ujawnia wiele zastosowań wpatrywania się w zwierciadło. Jestem
pewien, że po przeczytaniu tej książki skontaktują się ze mną historycy, podając
przykłady, których tu nie opisałem. Zdarzenia te są czasem trudne do wychwycenia
przy
pierwszym czytaniu. Myślę, że przekazy o tych przypadkach są prawdziwe, ponieważ
wpatrywanie się w zwierciadło było w czasach starożytnych czymś tak powszechnym,
że
nie zawsze nawet uwzględniano je w opisach. Uważano to za równie niepotrzebne, jak
–
powiedzmy -obecnie niepotrzebne jest opisywanie procesu posługiwania się telefonem.

Jeśli jesteś oczytany w historii, wpatrywanie się w zwierciadło pozwoli ci
prawdopodobnie ujrzeć w nowym świetle wiele starych tajemnic. Jest ono
szczególnie
przydatne w zrozumieniu świata proroków i wizjonerów, którzy przez setki lat
sterowali
cywilizacjami.

Sposób badania skłonności gatunku ludzkiego do wiary w istoty z zaświatów i
siły nadprzyrodzone. Dzięki zrozumieniu procesu wpatrywania się w zwierciadło można
nie tylko badać świat zjawisk paranormalnych, ale także odtwarzać go w
kontrolowanych
warunkach laboratoryjnych.

Takiego twierdzenia nikt jeszcze nie ogłosił. W istocie problem, jaki stwarzają dla
nauki zjawiska paranormalne, a zwłaszcza widzenie zjaw, polega na tym, że uczeni nie
potrafili wywołać ich w laboratorium. Jeśli jakiegoś zjawiska nie da się odtworzyć w
warunkach laboratoryjnych, nauka nie może go skutecznie przebadać. Ponadto, jeśli
jakieś zjawisko nie może zostać odtworzone, nauka często je odrzuca jako oszustwo.
Nie opowiadając się ani za, ani też przeciw wartości takiego systemu myślenia,
chciałbym tylko podkreślić, że wpatrywanie się w zwierciadło pozwala ludziom
zobaczyć
duchy swoich zmarłych krewnych właściwie zawsze, kiedy tylko zechcą. Znaczy to,
oczywiście, że ich przeżycia można badać w warunkach laboratoryjnych. Po raz
pierwszy naukowcy mogą obserwować kogoś "widzącego" ducha. Nie muszą już
czekać
na spontaniczne wystąpienie tego zdarzenia i próbować badać go po fakcie.

5

Możliwość widzenia zjaw zmarłych bliskich osób jest tu zapewne największą
korzyścią. Żałoba niektórych ludzi po utracie kogoś ukochanego jest bezgraniczna.
Wpatrywanie się w zwierciadło pozwala osobie osieroconej zrozumieć aspekty swojej
żałoby. Dla mnie jest to najbardziej satysfakcjonująca właściwość tego zjawiska, jako
że
żałoba jest jedną z najsilniejszych dolegliwości psychicznych.
ZDOLNOŚCI PARANORMALNE
Jeśli jesteś, Czytelniku, tak jak ja, miłośnikiem książek poświęconych zjawiskom
paranormalnym, z pewnością czasem przerywasz czytanie i zastanawiasz się: "Czemu
mnie się nie trafiają takie przeżycia?" Daję ci do rąk kolejną książkę na temat tych
zjawisk, ale jest w niej coś, co różni ją od pozostałych. Otóż dzięki zastosowaniu
opisanych tu technik duża część czytelników będzie mogła przeżyć wizjonerskie
spotkanie z ukochaną osobą, którą zabrała śmierć. Zalecam jednak każdemu, kto
szuka
wizjonerskiego spotkania za pomocą tej metody, uprzednie przestudiowanie niniejszej
książki w całości w celu dogłębnego zrozumienia procesu.
Chcę także podkreślić, że w tej pracy nie ma nic na temat mediów ani seansów
spirytystycznych. Media twierdzą, że posiadają pewną szczególną zdolność, która
umożliwia im kontaktowanie się z duchami zmarłych w imieniu swoich klientów ł
przekazywanie informacji w obie strony. Klient musi przyjąć, że taka zdolność istnieje
naprawdę i że medium. z którego usług korzysta, naprawdę ją posiada. Mediumizm
pozwala – w najlepszym wypadku – na kontakt pośredni. W gruncie rzeczy samo
słowo
"medium" sugeruje, że komunikowanie się zachodzi za pośrednictwem kogoś
trzeciego.
Procedura opisana w tej książce jest inna pod tym względem, że umożliwia
zainteresowanym bezpośrednie spotkanie ze zjawą i osobistą ocenę, jak dalece realne
było to przeżycie.

Jako istoty ludzkie odczuwamy różne niepokoje. Istnieje jeden strach, którego nigdy
nie pokonamy -jest to nasz strach przed śmiercią. To źródło naszego największego
niepokoju wewnętrznego; granica, której nigdy nie przekroczymy.
Jako społeczność czujemy się wygodnie, umieszczając śmierć na odpowiednim
miejscu. Rozmieściliśmy cmentarze w taki sposób, aby śmierć usunąć sobie sprzed
oczu. Oglądamy filmowe horrory, żeby przypominały nam o grozie śmierci. I nie
rozmawiamy zbyt często o śmierci z wyjątkiem sytuacji, kiedy jest to absolutnie
konieczne.

Wszystkie te rygory mają na celu przekonanie nas, że istnieje świat żywych oraz świat
martwych i że ci, którzy znajdują się w jednym z nich, nie mogą przedostać się do
drugiego. Koniec, kropka.
Z moich doświadczeń wynika, że istnieje jednak strefa pośrednia między tymi dwoma
światami. Z logicznego punktu widzenia w tym obszarze niczego nie ma. Jest to po
prostu strefa pomiędzy życiem a śmiercią.

Nie ulega wątpliwości, że w żywej świadomości występują określone zjawiska,
sugerujące – jak się wydaje – nasze trwanie także po śmierci. Do zjawisk tych
należą

6

przeżycia ze stanów bliskich śmierci, pojawianie się osób zmarłych oraz wyprawy
szamanów do świata duchów. Są one postrzegane jako stany przejściowe między
życiem a śmiercią i na swój sposób mają do czynienia z oboma tymi stanami, ale też i
z
żadnym z nich. Krótko mówiąc, określają to, co można by nazwać Królestwem
Pośrednim.
Istnienia tego Królestwa Pośredniego nie da się dowieść naukowo. A jednak prawdą
jest, że znaczna część ludzi, poważnie myślących i wrażliwych w osądach,
doświadcza
takich przeżyć, które pozwalają im wierzyć, że to, co nazywamy śmiercią, jest zaledwie
przejściem do innego wymiaru świadomości, zwanego życiem po śmierci.
Biorąc to pod uwagę, wywoływanie wizji poprzez wpatrywanie się w zwierciadło
można z pewnością zaliczyć do metod wkraczania do Królestwa Pośredniego, i to
wkraczania w sposób bezpieczny.
Teraz więc opowiem o tym, co stało się moją życiową przygodą. Umożliwiłem wielu
osobom udział w wizjonerskich spotkaniach, nazwanych przyzywaniem zjaw. Widzieli
swoich ukochanych zmarłych, rozmawiali z nimi i uświadamiali sobie istnienie
Królestwa
Pośredniego, o którym przedtem mogli jedynie czytać. Sam rozmawiałem ze swoją
zmarłą babką, która wydawała mi się tak realna jak każdy inny, żywy człowiek.
Odkryłem
też nowe znaczenia w niektórych dziełach klasyki literatury i nauki, a także
podróżowałem do tajemniczych starożytnych budowli, mających po dwa tysiące lat,
których zadaniem było umożliwienie ludziom kontaktu z ich zmarłymi krewnymi.

Będziesz zatem, Czytelniku, podążać śladem intrygującej tajemnicy.

Charakter wizji

Czasami fantazją definiuję jako opowieść kogoś,
kogo w rzeczywistości nigdy nie widziałem.
Michael Harner
W zbiorach literatury naukowej znajdują się, głęboko zakopane, liczne studia
poświęcone spotkaniom ze zmarłymi.

Pierwsze takie studium, o którego istnieniu wiem, to Spis halucynacji, przeprowadzony
w 1894 roku. Autor tej fascynującej pracy Henry Sidgwick, członek Towarzystwa Badań
Psychicznych w Anglii, opracował odpowiedzi siedemnastu tysięcy respondentów na
bardzo osobiste pytanie: "Czy zdarzyło się, abyś kiedykolwiek, będąc przekonany, że
nie
śnisz, miał głębokie przeświadczenie, że widzisz lub czujesz dotknięcie żywej istoty lub
nieruchomego obiektu albo też słyszysz jakiś głos; a to wrażenie, według twojej
najlepszej wiedzy, nie zostało wywołane przez żaden zewnętrzny czynnik materialny?"
Jeśli padła na to pytanie odpowiedź twierdząca, jeden z 410 ochotników pracujących
przy tym badaniu przeprowadzał bezpośrednią rozmowę z ankietowanym. Ponad 2000

7

osób udzieliło odpowiedzi pozytywnej. Po odrzuceniu ewidentnych przypadków snów
i
majaków pozostały 1684 osoby, które doznały widzenia zjaw.

Widzenia te miały, według relacji, łagodny przebieg i trwały krótko, przeważnie krócej
niż minutę. Wiele zjaw widziano w środowisku podobnym do lustra. Przykładem może
tu
być spisana w 1885 roku relacja "pani W". Opowiada ona, że zobaczyła odbicie w oknie
górnej części postaci mężczyzny o "bardzo bladej twarzy oraz ciemnych włosach i
wąsach":
"Pewnego wieczoru około ósmej trzydzieści weszłam do salonu, żeby wziąć coś z
kredensu, i nagle, obróciwszy się, zobaczyłam tę samą twarz w oknie, na tle
zamkniętych okiennic. Ponownie była to tylko górna część postaci, która wydawała się
nieco skulona. Światło dochodziło tylko z korytarza oraz jadalni i nie padało
bezpośrednio na okno; widziałam jednak dokładnie rysy twarzy i wyraz oczu... Za
każdym razem byłam w odległości około dwóch czy trzech metrów od tej postaci".
Ludzie, którzy spisywali opowiadane im przeżycia, nie potrafili ich wyjaśnić. Mieli
jednak swoje teorie na ten temat. Na przykład, że zmarła osoba pozostawiła coś z
siebie
w określonym miejscu i to coś komunikowało się w jakiś sposób z żywymi. Albo że te
widzenia zjaw były tylko halucynacjami. W każdym razie Towarzystwo Badań
Psychicznych doszło do wniosku, że nie ma jednoznacznych dowodów "działania
pośmiertnego".
Badacze stwierdzili, że nie mają wyboru i muszą nazwać te widzenia "halucynacjami",
nie pozostawiają one bowiem żadnych materialnych śladów. Nie rozważali takiej
możliwości, którą później wysunął Andrew Lang w dziele zatytułowanym Sny i duchy.
"(Niektóre) halucynacje są zwykłe i niezamierzone – pisał. – Ale pomiędzy nimi a
marzeniami sennymi istnieje jakby halucynacja na jawie, którą niektórzy ludzie
wywołują
celowo. Taki charakter ma na przykład wpatrywanie się (w zwierciadło)".

WIZJONERSKIE PRZEŻYCIA

Wyrazistość i sugestywność zjaw skłoniła mnie do uznania, że pasują one do kategorii
przeżyć paranormalnych, znanych jako wizje. Przykładem może być tu wizja świętego
Piotra, który ujrzał Chrystusa na drodze do Damaszku, albo głosy aniołów, które
usłyszała Joanna d'Arc i które w końcu doprowadziły do przejęcia przez nią komendy
nad armią francuską.
Takie wypadki nazywane są wizjami spontanicznymi, co oznacza, że ludzie
doświadczają ich bez świadomego dążenia do tego. W jednej chwili wszystko jest
normalnie, a moment później następuje wizja.

Zdumiewająco dużo spontanicznych zjaw zmarłych widzi się w lustrach lub innych
powierzchniach rzucających odbicie. Ponadto wiele widuje się w nocy lub na takim tle
jak
pusta ściana, a także o zmroku na wolnym powietrzu.
Pewna kobieta opowiedziała mi na przykład, że widziała zjawę swojej babki
wyłaniającą się z lustra na końcu korytarza. Zdumiona obserwowała, jak zjawa szła w
jej
stronę, a potem znikła w otwartych drzwiach jednego z pokoi. Inna kobieta powiedziała

8

mi, że patrzyła na kryształowy żyrandol w swojej jadalni i w jednym ze zwisających
z
niego kryształów zobaczyła ludzi zajętych rozmową.

Tego typu wizje przytrafiały się bardzo różnym osobom. Abraham Lincoln, na
przykład,
w czasie pobytu w domu w Springfield (stan Illinois) zobaczył w lustrze swoje odbicie
podwójnie: jedno przedstawiało go leżącego na sofie, a drugie było blade i mizerne,
jakby osoby martwej lub umierającej.

Dla mnie dziwne są nie wizje, które miał prezydent Lincoln, ale fakt, że mówił o nich.
Gdyby obecnie prezydent Stanów Zjednoczonych zaczął mówić o takich przeżyciach,
z
pewnością musiałby się pożegnać ze swoją karierą polityczną. Prezydent Lincoln
mówił
jednak o swoich snach i wizjach bez skrępowania.

Anatole France opowiada, jak jego cioteczna babka ujrzała lustrzaną wizję
umierającego Robespierre'a mniej więcej w tym samym czasie, kiedy został on
postrzelony w szczękę. W nocy 27 lipca 1794 roku patrzyła w zwierciadło i nagle
krzyknęła: "Widzę go! Widzę go! Jaki on blady! Z ust płynie mu krew! Ma
roztrzaskane
zęby i szczękę! Chwała Bogu. Ten krwiożerczy potwór nie będzie już pił niczyjej krwi
prócz własnej". A potem zemdlała.
Czasami relacjonowano też zbiorowe wizje zmarłych. Większość najlepszej
dokumentacji tego typu przypadków pochodzi od badaczy zjawisk paranormalnych,
którzy są bardzo skrupulatni w zbieraniu informacji.
Jednym z takich badaczy był sir Ernest Bennett, pierwszy sekretarz Towarzystwa
Badań Psychicznych w Anglii. Intrygował go niewyjaśniony charakter wielu zjawisk
paranormalnych, zwłaszcza tych, które zdarzają się spontanicznie. Dużo pisywał do
periodyków naukowych na temat paranormalności i starannie dokumentował
poszczególne badania jej przejawów. Wśród opisanych przez niego zdarzeń są także
przykłady wizji zbiorowych, czyli takich, kiedy więcej niż jeden człowiek widzi zjawę
tej
samej osoby w tym samym czasie. Oto jeden z podanych przez niego przypadków,
związany z powierzchnią podobną do lustra:
"3 grudnia 1885 roku

5 kwietnia 1875 roku ojciec mojej żony, kapitan Towns, zmarł w swojej rezydencji w
Crankbrook, niedaleko Sydney, w stanie Nowa Południowa Walia.

Mniej więcej sześć tygodni po jego śmierci moja żona weszła około dziewiątej
wieczorem do jednej z sypialni. Towarzyszyła jej młoda dama, panna Berthon. Kiedy
weszły -a lampa gazowa paliła się przez cały czas – ze zdumieniem zobaczyły odbite w
lśniącej powierzchni szafy ubraniowej oblicze kapitana Townsa. Było go widać zaledwie
do pasa -głowa, ramiona i tylko część rąk. Właściwie wyglądał jak zwykły portret robiony
do medalionu, tyle że normalnych rozmiarów. Jego twarz była mizerna i blada, taka jak
przed śmiercią. I miał na sobie szare flanelowe okrycie, w którym zazwyczaj sypiał.
Zdziwione i na wpół przerażone tym, co zobaczyły, obie panie pomyślały w pierwszej
chwili, że w pokoju zapewne wisi jego portret i że ukazało się im odbicie. Ale nie było
tam
takiego obrazu.

9

Kiedy tak stały patrząc i dziwiąc się, do pokoju weszła siostra mojej żony, panna
Towns, i zanim żona ze swoją towarzyszką zdążyły zareagować, wykrzyknęła: – Wielkie
nieba! Widzicie tatusia? – Akurat przechodziła tamtędy jedna z pokojówek. Zawołano ją
i
spytano, czy coś widzi, a ona odpowiedziała natychmiast: – Och, panienko! To pan! –
Wtedy posłano po Grahama, starego kamerdynera kapitana Townsa, i on też od razu
wykrzyknął: – Och, niech Bóg nas ma w opiece! Pani Lett, toż to kapitan! – Wezwano
też
majordoma, a potem jeszcze panią Crane, pielęgniarkę mojej żony, i oboje powiedzieli,
co widzą. W końcu posłano po panią Towns, która – widząc zjawę – zbliżyła się z
wyciągniętą ręką, ale w miarę jak przesuwała dłonią po powierzchni szafy, postać
stopniowo znikała i nie pojawiła się już nigdy więcej, choć przez długi czas po tym
wydarzeniu w pokoju ciągle ktoś przebywał".
ODMIENIENI POD WPŁYWEM WIZJI
To oświadczenie zostało podpisane przez C.E.W. Letta, zięcia kapitana, i
występowało
łącznie ze złożonymi pod przysięgą oraz podpisanymi oświadczeniami pozostałych
świadków.
W tym wypadku Bennett nie zajął się zbadaniem wpływu tego wizjonerskiego
przeżycia na ludzi, którzy zobaczyli zjawę, ale przypuszczam, że efekt musiał być
ogromny. Wielu ludzi, z którymi pracowałem, twierdzi, że takie wizje prowadzą do
złagodzenia lub nawet ukojenia żalu. Ludziom, którym ułatwiłem widzenie, pomagało to
przede wszystkim uleczyć ich smutek bądź poprawić stosunki ze zmarłym. Przeżycie
spotkania ze zjawą nie należy do przerażających ani niepokojących. Wydaje mi się to
fascynujące, jako że filmy i książki nauczyły nas wszystkich bać się duchów. Od
najdawniejszych czasów zresztą tego rodzaju historie są tematem przerażających
opowieści o duchach, które powracają ze świata zmarłych, aby "dobrać się" do żywych,
ale prawda o widzeniu zjaw jest zupełnie inna. Badacze, którzy zajmują się tym
problemem, odkryli, że związane z nim przeżycia nie są straszne. Zdumiewające, na to
zgoda, ale osoba, która widzi ducha, wcale nie umiera ze strachu. Typowy dla widzeń
jest poniższy opis spontanicznej wizji lustrzanej, która nastąpiła w chwili, gdy wdowa
przypadkowo wpatrywała się w podobną do lustra szybę okna pokoju hotelowego. Na
zewnątrz było ciemno, a w szybie odbijało się słabe światło z pokoju, tworząc
przejrzystą
głębię w jej lśniącej powierzchni.
"Przytrafiło mi się to wkrótce po śmierci mojego męża, który zginął w wypadku
samochodowym. Było już nad ranem, leżałam w łóżku, wpatrując się w okno. Nadal
panowały ciemności; nie mogłam więc wyglądać na zewnątrz. Okno było jakby czarnym
kwadratem. Nie przypominam sobie, abym wówczas rozmyślała o czymś szczególnym;
po prostu patrzyłam w okno.

Nagle dostrzegłam biegnącego ku mnie mężczyznę. Miał na sobie strój kąpielowy, a
jego włosy były mokre, zupełnie jakby biegł z plaży. Poczułam dreszczyk emocji,
ponieważ rozpoznałam w tym mężczyźnie mojego zmarłego męża! Biegł wprost ku
mnie
i uśmiechał się. Czułam jego zapach i wiedziałam, że gdybym wyciągnęła rękę,
mogłabym dotknąć jego wilgotnych włosów.

10

– Tutaj jest wspaniale – powiedział. Uśmiechał się radośnie i to napełniło mnie

szczęściem. Opowiedziane tu przeżycie pomogło mi pokonać smutek, ponieważ
martwiłam się, że musiało go bardzo boleć, kiedy uderzył go samochód".
W tym przypadku żona mogła "zamknąć koło", ponieważ zobaczyła, iż jej mąż nie
cierpi w życiu pozagrobowym. Jej widzenie, jak wiele innych, wywarło na nią pozytywny
wpływ, gdyż pozwoliło jej pokonać żal. Pozostaje jedynie przyjąć, że planowane
widzenia
powinny przynosić jeszcze bardziej pozytywne efekty.
NATURALNA WIĘŹ

Wizje występują w bardzo różnych formach i jest wiele sposobów ich wywoływania, a
mimo to należą do najbardziej niezwykłych zjawisk umysłu ludzkiego. Bardziej
niezwykłe
jest być może jedynie to, że są one tak rzadko badane przez psychologów.
Wielu z nas wychowało się na opowieściach o wizjach biblijnych. Kto spośród osób
znających Biblię nie zdumiewał się, czytając o kręgach ezechielowych lub drabinie
Jakuba albo wręcz zapoznając się z całą Księgą Apokalipsy? Nic dziwnego, że wielu z
nas uważa tych starożytnych wizjonerów za jednostki nieprzeciętne, obdarzone rzadką
i
tajemniczą mocą obcowania z istotą boską.

Współcześnie wielu ludzi ma skłonności do przypisywania wizjom cech
patologicznych. Wychodzą oni z założenia, że osoby, które mówią że mają wizje, są
schizofrenikami, bredzą lub wręcz – że są to socjopaci. Taka postawa ulega obecnie
zmianie, odkąd coraz więcej badań demograficznych wskazuje, że przeżycia
wizjonerskie są zjawiskiem rozpowszechnionym w normalnych społecznościach. Całe
rzesze ludzi miewały wizje, ale ci, którym się to zdarzyło, po prostu niechętnie
przyznawali się z obawy, że mogą zostać uznani za nienormalnych.
Ponieważ wizje osób zmarłych są jedną z form przeżyć wizjonerskich, musimy
przyjrzeć się niektórym powszechnie spotykanym rodzajom wizji, zwłaszcza tym, które
można wywołać znanymi metodami. Odnosi się to do czterech z nich: pareidolii,
inkubacji
snów, hipnagogii oraz wizji zwierciadlanych.

Osnute tajemnicą wizje pareidolii

Tak powszechne zjawisko, jakim jest widzenie twarzy w chmurach, może służyć za
przykład złudzenia optycznego, znanego jako pareidolia. Zaliczane jest do złudzeń,
ponieważ występuje w tym wypadku bodziec zewnętrzny – chmura -który
wzbogacony
wskutek interpretacji prowadzi do powstania mającego znaczenie obrazu na niebie.

Jeśli wpatrując się w chmury wskażę portret Jerzego Waszyngtona, stojąca obok mnie
osoba najprawdopodobniej zobaczy ten sam obraz. Szczególną, wyróżniającą
pareidolię
cechą jest to, że złudzenia nie znikają, kiedy patrzymy na nie.
Ponieważ tego typu złudzenia wzrokowe wywoływane są przez czynnik zewnętrzny,
mogą być pokazywane innym. Cała grupa ludzi może więc uzgodnić, co przedstawia
dany obraz. Wyjaśnia to przyczynę niektórych złudzeń grupowych, podczas których
wiele
osób dostrzega nagle twarz Chrystusa na murze kościoła lub też Matkę Boską na
ściance zbiornika ropy naftowej. Wystarczy, że ktoś patrząc na jakiś wzór dostrzeże

11

zarys twarzy Chrystusa – lub kogokolwiek innego – a znajdą się ludzie, którzy od
razu
zobaczą to samo.

A jeśli już obraz taki zostanie dostrzeżony, praktycznie nie ma możliwości
przekonania
ludzi, że wzór ten naprawdę istniał tu od dawna. Ci, którzy dobrze znają dane miejsce,
odnoszą wrażenie, jakby ta wizja pojawiła się nagle, znikąd. "Przejeżdżałem obok tego
zbiornika na ropę niemal codziennie od dwudziestu lat – twierdziłby taki wizjoner. –
Gdyby Matka Boska była tu wcześniej, z całą pewnością zauważyłbym ją. Wiem, że
pojawiła się dopiero teraz".
Często gdy rozejdzie się wieść o takim objawieniu, zaczynają masowo przybywać
pielgrzymi. Ludzie odwiedzający miejsce objawienia zazwyczaj odnoszą się do niego
z
pełnym szacunkiem, niezależnie od tego, czy wierzą w łaskę boską, czy też nie. Choć
sceptycy zapewne podchodzą z rezerwą.

Podobne twory wyobraźni dotyczą nie tylko tematyki religijnej. Na niektórych terenach
pustyni egipskiej występują złoża sody i skamieniała roślinność, które wyglądają jak
skalny las. Podróżni przejeżdżający przez tę okolicę opowiadają, że widzieli tam zwłoki
zmumifikowanych gigantów lub olbrzymie żaglowce.

Pareidolia stanowi podstawę różnych wróżb. Hawajscy kahunowie czasami zadawali
sobie pytania, a następnie wpatrywali się w chmury, oczekując, że ułożą się one we
wzór, który będą mogli zinterpretować jako odpowiedź. Kapnomancja, czyli wróżenie z
dymu, jest nadal praktykowana przez niektórych rdzennych mieszkańców Ameryki
Środkowej. W średniowiecznej Europie była zwyczajowo uprawiana przez matrony i
dziewice. Także wróżenie z fusów od herbaty opiera się na nadawaniu znaczenia
obrazom powstającym z układu listków herbacianych.
Od czasu do czasu pareidolia stawała się przyczyną widzenia zjaw zmarłych bliskich.
Weźmy na przykład przeżycie generała George'a Pattona, który w czasie pobytu na
polu
walki we Francji miał zdumiewającą wizję swoich przodków. Wspomniał o tym
epizodzie
w pamiętnikach spisanych przez jego siostrzeńca, Freda Ayera juniora, zatytułowanych
Zanim wyblakną kolory.
" – Jestem przekonany, że przodkowie zawsze nam towarzyszą. Obserwują nas. I
oczekują od nas bardzo wiele.

– Co przez to rozumiesz? – spytałem.

– No cóż, to coś takiego, o czym albo się wie, albo nie. Ale czasami można nawet
dostrzec. Kiedyś we Francji przygwoździł nas niemiecki ostrzał, zwłaszcza ciężkiej broni
maszynowej. Leżałem na ziemi, śmiertelnie przerażony, i bałem się unieść głowę. Ale w
końcu odważyłem się i spojrzałem w chmury, podświetlone na czerwono tuż przed
zachodem słońca. I wtedy dostrzegłem, najzupełniej wyraźnie, ich głowy: głowy mojego
dziadka i jego braci. Nie poruszali ustami; nie odzywali się do mnie. Patrzyli tylko, nie
tyle
z gniewem, ile raczej nieszczęśliwi i naburmuszeni. W ich oczach mogłem wyraźnie
odczytać wyrzut: Georgie, Georgie, rozczarowujesz nas, leżąc tak plackiem. Pamiętaj,
że
wielu Pattonów zginęło, ale nigdy nie było wśród nas tchórza.

12

Zerwałem się więc, złapałem karabin i wydałem rozkazy. I w końcu pułkownik George
i inni nadal znajdowali się w tym samym miejscu, ale już uśmiechnięci. Oczywiście
wygraliśmy tę bitwę".
A skoro już jesteśmy przy generale George'u Pattonie, z pewnością jednym z
najbardziej poważanych i odnoszących największe sukcesy generałów w historii
amerykańskiej wojskowości, warto zauważyć, że wierzył on głęboko w istnienie duchów.
Częściowo wiara ta była skutkiem częstych wizyt, jakie składał mu na polu walki jego
zmarły ojciec. Według tego, co powiedział Ayerowi: "Ojciec miał zwyczaj przychodzić
wieczorem do mojego namiotu, siadać i rozmawiać ze mną. Zapewniał mnie, że sobie
poradzę i będę odważny w bitwie, która miała się rozegrać następnego dnia. Był
zupełnie
realny, zupełnie tak samo, jak wtedy, kiedy widywałem go w jego gabinecie w domu w
Lakę Yineyard".

Leczenie inkubacją snów
Wszyscy znamy kaduceusza, tajemniczy emblemat zawodu lekarskiego. Owinięte
wokół uskrzydlonej laski dwa węże spoglądają na nas z drzwi karetek pogotowia, ze
ścian szpitalnych i wywieszek na drzwiach gabinetów lekarskich. A jednak tylko
nieliczni
znają pochodzenie tego symbolu. Aby je poznać, musimy cofnąć się do czasów
starożytnej Grecji, do świątyń Asklepiosa, w których następowała inkubacja snów.
Asklepios był autentyczną postacią, szanowanym lekarzem, który po śmierci uzyskał
status boski. W całym kraju na jego cześć powstawały sanktuaria. Było ich łącznie
trzysta, a najsłynniejsze mieściło się w Epidauros. Funkcjonowały one jako swoiste
Kliniki Mayo, te świątynie inkubacji snów.

Do celów leczniczych wywoływano w tych świątyniach fantastyczne przeżycia
wizjonerskie. Jeśli dotknęła kogoś nieznośna choroba lub taka, której żaden
uzdrowiciel
nie potrafił uleczyć, należało udać się do świątyni Asklepiosa. Pacjenci przeżywali tam
sny i wizje, które miały leczyć ich dolegliwości. Przy odrobinie szczęścia mogli nawet
skonsultować się w takim śnie z samym legendarnym lekarzem.
Główne centrum uzdrowicielskie w Epidauros mogło u-dzielić schronienia i nakarmić
ogromne rzesze ludzi, którzy zawsze czekali na swoją kolej. Centralną budowlą
kompleksu świątynnego był olbrzymi gmach, abaton, otoczony dziedzińcem. Kiedy
nadchodziła ich kolej, pielgrzymi wchodzili na teren dziedzińca i spali tak długo, aż
nawiedził ich bardzo szczególny sen, taki, w którym zjawiał się Asklepios w swojej
futrzanej czapie, z kaduceuszem w dłoni, i zapraszał ich do abatonu.

Wtedy pacjent mógł wejść do świątyni, rozległej sali wypełnionej wąskimi łóżkami,
nazywanymi klini. Łóżka te wyglądały jak sofy z epoki wiktoriańskiej, z jednego końca
uniesione pod kątem około 45 stopni, tak by głowa i tułów spoczywały nieco wyżej niż
biodra i nogi. To od tych greckich klini wywodzi się współczesny termin "klinika".
Wierzono, że Asklepios zjawiał się w nocy osobiście w abatonie. Troskliwie opiekował
się chorymi i mówił, jak ich leczyć, a ponoć zawsze robił to wszystko w futrzanej czapie
i
z kaduceuszem w dłoni. W wielu odnotowanych przypadkach jego zalecenia i metody
leczenia spowodowały wyzdrowienie pacjentów.

13

Wdzięczni pacjenci płacili kamieniarzom, aby wykuli na kolumnach informacje o ich
chorobie, wizji i ozdrowieniu, by inni mogli dowiedzieć się o tych cudach. Nawet dziś,
po
więcej niż dwóch tysiącach lat, opisy klinicznych przypadków, które się zachowały,
stanowią fascynującą lekturę:

Mężczyzna, który miał sparaliżowane palce u ręki, z wyjątkiem jednego, przybył do
boga jako pacjent. Patrząc na wota w świątyni wyraził niewiarę w skuteczność leczenia
i
kpił z inskrypcji. Ale podczas snu miał wizję. Wydawało mu się, że kiedy grał w kości
pod
murem świątyni i nadeszła właśnie jego kolej, pojawił się bóg, pochylił szybko nad jego
dłonią i rozprostował mu palce. Kiedy bóg odszedł na bok, pacjentowi wydało się, że
opuścił dłoń i zaczął rozprostowywać palce, jeden po drugim. Kiedy wyprostował już
wszystkie, bóg spytał go, czy nadal nie dowierza inskrypcjom na kolumnach w świątyni.
Pacjent odparł, że już nie będzie w nie wątpił. "Ponieważ przedtem nie dowierzałeś
opisom leczenia, które wcale nie są niewiarygodne, odtąd powinieneś nazywać się
Niedowiarkiem" – stwierdził bóg. O świcie pacjent opuścił świątynię zdrowy.

Ambrozja z Aten, ślepa na jedno oko. Przybyła do boga jako pacjentka. Początkowo
krążyła po świątyni, wyśmiewała niektóre opisy uzdrowienia jako niewiarygodne i
niemożliwe. Bo jak niby kulawy czy ślepy mógł zostać uleczony tylko dlatego, że miał
sen? A gdy zasnęła, przeżyła wizję. Wydało się jej, że bóg stanął przy niej i powiedział,
że uzdrowi ją, ale będzie musiała mu zapłacić, ofiarowując świątyni świnię ze srebra dla
upamiętnienia swej ignorancji. Powiedziawszy to, rozciął gałkę jej chorego oka i wlał do
środka jakieś lekarstwo. Kiedy nadszedł dzień, kobieta opuściła świątynię zdrowa.
Pewien mężczyzna śnił, że zmarł dźgnięty mieczem w brzuch przez Asklepiosa; za
pomocą nacięcia mężczyzna ten został wyleczony z wrzodu, który miał w brzuchu.
Pandarus z Tesalii. ze znamieniem na czole. We śnie miał wizję: wydawało mu się,
że
bóg obwiązał mu opaską czoło w miejscu, gdzie miał znamię, po czym nakazał mu z
chwilą opuszczenia abatonu zdjąć opaskę i złożyć ją w ofierze świątyni. Kiedy nadszedł
dzień, mężczyzna wstał, zdjął opaskę i zobaczył swoją twarz wolną od znamienia.
Podarował świątyni opaskę; znajdowało się na niej znamię, które poprzednio miał na
czole.
Inkubacja snów nie była wyłącznie greckim wynalazkiem. Istnieją przekazy na jej
temat w wielu rozsianych po całym świecie kulturach, takich jak starożytnego Egiptu,
Mezopotamii, Kanaanu czy Izraela. Najlepszym biblijnym przykładem jest sen
Salomona
w świątyni na wzgórzu Gibeonu, do której udał się, aby złożyć Bogu ofiarę. To tam
"ukazał się Pan Salomonowi w nocy", pytając, co mógłby dać synowi Dawida.

"Daj zatem słudze twemu rozumne serce, abym mógł sądzić lud twój, abym mógł
rozróżnić między dobrem a złem; któż bowiem jest w stanie sądzić twój tak wielki
naród?"
To z tego spotkania we śnie z Bogiem wynikła mądrość Salomona, który rządził całym
Izraelem.
Rytuał inkubacji snów był niezwykle istotny w Japonii, gdzie przetrwał aż do XV wieku.
Pielgrzymi, dręczeni problemami, których nie byli w stanie rozwiązać, udawali się do

14

świętego miejsca w nadziei, że dany im będzie przez boga sen podpowiadający
rozwiązanie problemu.

Przetrwało wiele relacji z takich wizji sennych i są one identyczne co do formy z tymi,
które zachowały się w Grecji. We śnie petenta pojawiają się jakieś istoty i uzdrawiają
tak
jak w abatonie; stosowana przez nie kuracja może także obejmować swoisty zabieg
chirurgiczny.

W Japonii rytuał ten sięga bardzo odległych czasów, bo IV lub V wieku n.e.
Uprawniony do nawiązywania kontaktu z innym wymiarem był wówczas jedynie cesarz
i
inkubacja stanowiła ważny aspekt jego duchowych zobowiązań. W pałacu cesarskim
znajdowała się sala do inkubacji i specjalne łoże, zwane kamudoko.

Nawet obecnie wymagane jest, aby podczas ceremonii konsekracji nowego cesarza
znajdowało się łoże zwane shinza, identyczne co do kształtu z klini Asklepiosa. Cesarz
nie używa łoża w czasie uroczystości, a zatem pierwotna funkcja tego sprzętu została
już
zapomniana. Ale nie ulega wątpliwości, że w starożytnych czasach łoże było niezbędne
w czasie tej ceremonii właśnie do inkubacji snów.
Rzecznicy współczesnej psychologii głębi zapewne przekonywaliby, że te wizje
stanowiły epizody z zakresu wewnętrznej łączności duchowej śpiącego z wyższymi
poziomami jego świadomości, ale nie da się w pełni zrozumieć wielu zagadek
wiążących
się z inkubacją snów.
Osoby przeżywające to zjawisko bardzo wyraźnie odróżniają owe nawiedzenia od
zwykłych snów. W rzeczywistości w relacjach ze starożytnej Grecji wielu śniących
twierdziło, że ich wizje następowały w stanie pośrednim między snem a czuwaniem. To
prowadzi nas do kolejnego fascynującego typu stanu wizjonerskiego, który pewni ludzie
mogą osiągać celowo.

Senna rzeczywistość hipnagogii
Hipnagogia tradycyjnie uważana jest za "stan częściowego uśpienia", stan pomiędzy
normalną świadomością czuwania a snem. Osoba znajdująca się w stanie hipnagogii
widzi to, co podsuwa jej podświadomość. Czasami mogą to być po prostu jaskrawe
blaski kolorów lub też bardzo ostre sekwencje senne. Innym razem te wyraźniejsze niż
w
rzeczywistości obrazy mają niezwykle wielkie znaczenie.
Stan hipnagogii osiąga się, kiedy znajdująca się w nim osoba chodzi i wykonuje
normalnie swoje czynności. Hipnagogia chodząca była wykorzystywana do wyjaśniania
rzekomego widzenia "ludków" w Irlandii i "wróżek" w innych częściach świata. Wyjaśnia
także dziwaczne zjawisko, znane jako "znikający człowiek", kiedy to jakaś osoba widzi
w
nocy idącego ulicą w jej stronę kogoś, kto nagle znika.
Słynny angielski pisarz Charles Dickens pozostawił relację z takiego właśnie
przeżycia. Opowiedział swojemu znajomemu, że szedł pewnej nocy jedną z ulic
Londynu, kiedy nagle usłyszał odgłos biegnącego z tyłu konia. Odwrócił się i zobaczył
człowieka usiłującego opanować wierzchowca, który poniósł. Dickens schronił się w

15

bramie, aby ustąpić drogi. Kiedy jednak wyjrzał z bramy na ulicę, nie dostrzegł ani
konia,
ani jeźdźca. Nie było nikogo.

Znaczna liczba normalnych ludzi przeżywa bardzo wyraźne obrazy we śnie. Czasami
przybierają one postać kolorowych wyobrażeń, czasami zaś wydarzeń surrealistycznie
zniekształconych.
Stany hipnagogiczne były wykorzystywane przez niektórych genialnych twórców do
rozwiązywania najróżniejszych problemów. Do tych, którzy wykorzystywali tę technikę
w
procesie twórczym, należał Thomas Edison – szukając rozwiązania jakiegoś problemu,
często zapadał on w biurze w drzemkę.
Kłopotliwe było dla niego jedynie to, że bardzo łatwo przechodzi się ze stanu
hipnagogii w głęboki sen. A śpiąc, człowiek zapomina przeżyte wizje. Aby poradzić
sobie
z tym problemem, Edison drzemał trzymając w dłoniach stalowe kulki. Po obu bokach
swojego krzesła umieścił metalowe miednice. Kiedy zaczynał zapadać w głęboki sen,
kulki wysuwały mu się z dłoni i z hałasem uderzały o miednice. Wtedy budził się,
zachowując w pamięci swoje przeżycia ze stanu hipnagogii.
Moje własne doświadczenia z wpatrywaniem się w zwierciadło

Po przeprowadzeniu kilku seansów wpatrywania się w zwierciadło, w czasie których
wywoływano zjawy, zdecydowałem się spróbować tego na sobie samym. W efekcie
nastąpiło osobiste spotkanie, które całkowicie zmieniło moje spojrzenie na życie.
Na początku stanąłem wobec swoistego dylematu. Nie wiedziałem, czy powinienem
uczestniczyć jako podmiot w tych badaniach. Występowanie w roli uczestnika
eksperymentu i przeżycie widzenia mogło bowiem spowodować, że utraciłbym
zdolność
do obiektywnych ocen. Ograniczając zaś swój udział tylko do roli badacza, mogłem
oceniać relacje innych z bardziej neutralnej pozycji.

Z drugiej strony pokusa doświadczenia tych wrażeń osobiście była bardzo silna,
ponieważ od dziecka fascynowało mnie wszystko, co wiązało się ze świadomością, i
zawsze bardzo chciałem wiedzieć, jak to jest, kiedy widzi się zjawę.
Po wysłuchaniu relacji kilku uczestników moich seansów uległem pokusie i sam się
wybrałem w podróż do Królestwa Pośredniego.

Najbardziej niepokojącą cechą obserwowanych przeze mnie spotkań ze zjawami było
to, że ich uczestnicy nabierali przeświadczenia, iż wizjonerskie odwiedziny są
zjawiskiem
rzeczywistym, a nie wytworami fantazji. Było to tym bardziej zdumiewające, że do moich
eksperymentów celowo wybierałem ludzi bardzo solidnych i rozsądnych. Zakładałem,
że
nikt z nich nie uzna, iż jego spotkanie było rzeczywiste. Oczekiwałem, że stwierdzą, iż
wizja przypominała marzenia senne – ale okazało się coś zupełnie odwrotnego. Jeden
po drugim uczestnicy wizjonerskich spotkań uparcie twierdzili, że naprawdę obcowali ze
swoimi zmarłymi krewnymi. "Wiem, że to była moja matka" – powiedział jeden z nich.
Dosłownie wszyscy opisywali swoje przeżycia jako "najprawdziwsze z prawdziwych".

16

Byłem przekonany, że jeśli sam zobaczę zjawę, moje odczucia będą inne. Jeśli sam
przeżyję coś takiego – myślałem – nie dam się tumanić twierdzeniami, że to coś
realnego.
Na obiekt moich wizji wybrałem babkę ze strony matki. Urodziłem się w czasie II
wojny światowej, a w dniu moich urodzin ojciec został wysłany za ocean. Nie wracał
przez osiemnaście miesięcy, wskutek czego matka mojej matki przejęła na siebie
wiele
obowiązków rodzicielskich. Robiła to doskonale i zawsze uważałem, że była cudowną,
kochaną, mądrą i wyrozumiałą osobą, która wywarła wielki wpływ na moje życie. Po jej
śmierci często mi jej brakowało i niejednokrotnie miałem ochotę ponownie spotkać się
z
nią – niezależnie od tego, jaką postać przybrała obecnie.

Pewnego dnia przez wiele godzin przygotowywałem się do wizjonerskiego kontaktu.
Przypomniałem sobie mnóstwo związanych z nią wspomnień i wpatrywałem się w jej
fotografię, przywołując silne poczucie ciepłej dobroci mojej babki.
Następnie udałem się do miejsca, które nazywałem kabiną widzeń, i w przymglonym
świetle zacząłem się wpatrywać w wielkie lustro, ustawione w taki sposób, że
spoglądałem jakby w trójwymiarową głębię. Siedziałem tak przez co najmniej godzinę,
ale nie poczułem ani śladu jej obecności. W końcu zrezygnowałem i uznałem, że
jestem
w jakiś sposób uodporniony na wizjonerskie spotkania.

Później, kiedy już otrząsnąłem się z tego przeżycia, miałem spotkanie, które zaliczam
do najbardziej wstrząsających zdarzeń w moim życiu. Było to coś takiego, co niemal
całkowicie zmieniło moje pojmowanie rzeczywistości. Teraz rozumiem uczucia
wyrażane
przez wielu z tych, którzy widzieli zjawy, i wiem, co mają na myśli mówiąc, że nie są już
tacy sami jak dawniej.
Doświadczenia te mają w sobie coś niewypowiedzianego, co powoduje, że trudno
ująć je w słowa. Mimo to pragnę opisać mój własny kontakt wizjonerski, ponieważ
wydaje
mi się ważny, jako przekaz "z pierwszej ręki":

Siedziałem sam w pokoju, kiedy nagle najzupełniej normalnie weszła jakaś
kobieta.
Od pierwszego wejrzenia wydała mi się znajoma, ale nastąpiło to tak szybko, że
potrzebowałem chwili, aby zebrać myśli i uprzejmie ją przywitać. W ciągu niespełna
minuty uświadomiłem sobie, że tą osobą była moja babka ze strony ojca, która
umarła
kilka lat wcześniej. Pamiętam, że uniosłem ze zdumienia dłonie do twarzy i
wykrzyknąłem: "Babciu!"

Patrzyłem jej prosto w oczy, przejęty grozą pod wpływem tego, co widziałem. Bardzo
uprzejmie i ciepło oznajmiła mi, kim jest, używając przy tym takiego zdrobnienia mojego
imienia, którym jedynie ona mnie nazywała, gdy byłem dzieckiem. Kiedy zdałem sobie
sprawę, kim jest ta kobieta, do głowy napłynęło mi natychmiast mnóstwo związanych z
nią wspomnień. Nie wszystkie były dobre. W gruncie rzeczy wiele było zdecydowanie
nieprzyjemnych. O ile moje wspomnienia o babce ze strony matki są pozytywne, o tyle
z
matką ojca było zupełnie inaczej.

17

Jednym ze wspomnień, które mi się wówczas nasunęły, były jej irytujące
oświadczenia: "To moje ostatnie Boże Narodzenie!" Mówiła tak każdego roku przed
świętami przez co najmniej dwadzieścia lat.
Nieustannie ostrzegała mnie też, kiedy byłem mały, że pójdę do piekła, jeśli będę
naruszał którykolwiek z licznych zakazów boskich, naturalnie w takiej formie, w jakiej
ona
je interpretowała. A kiedyś wymyła mi usta mydłem za wypowiedzenie słowa którego
ona
nie aprobowała. Innym razem, kiedy byłem jeszcze mały, całkiem poważnie
poinformowała mnie, że to grzech latać samolotem. Była z natury zrzędliwa i do
wszystkiego nastawiona negatywnie.
Kiedy jednak wpatrywałem się w oczy tej zjawy, bardzo szybko zdałem sobie sprawę,
że nastąpiła w niej pozytywna przemiana. Stała przede mną i czułem płynące od niej
ciepło oraz miłość, jakąś empatię i współczucie, których zrozumienie przekraczało moje
możliwości. Była zdecydowanie w dobrym humorze, roztaczała szczególną aurę cichej
radości i spokoju.

Nie rozpoznałem jej w pierwszej chwili dlatego, że wyglądała bez porównania młodziej
niż w chwili śmierci; w rzeczywistości nawet młodziej niż wtedy, kiedy się urodziłem. Nie
przypominam sobie, abym kiedykolwiek widział jej fotografie z okresu, kiedy była w tym
samym wieku co, jak mi się wydawało, w czasie naszego spotkania. Ale nie jest to
istotne, ponieważ nie tylko po wyglądzie j ą rozpoznałem. Miałem wrażenie, że znam tę
kobietę raczej dzięki jej wykluczającej pomyłkę obecności i licznym wspomnieniom,
które
wymienialiśmy i omawialiśmy szczegółowo. Krótko mówiąc, ta kobieta na pewno była
moją zmarłą babką. Rozpoznałbym ją wszędzie.
Chcę z naciskiem podkreślić, że to spotkanie wydało mi się absolutnie naturalne. Tak
jak w przypadku innych osób, które eksperymentowały z wywoływaniem zjaw, również
moje spotkanie z babką nie miało pod żadnym względem charakteru niesamowitego
czy
dziwnego. Było to najnaturalniejsze i najmilsze spotkanie, jakie miałem z nią
kiedykolwiek.
Spotkanie skupiało się wyłącznie na kwestii naszych stosunków. Przez cały czas
zdumiewał mnie fakt przebywania w obecności kogoś, kto zmarł, ale jednocześnie w
żaden sposób nie przeszkadzało to w naszej rozmowie. Stała tuż przede mną i
niezależnie od tego, jak bardzo czułem się zaskoczony, po prostu zaakceptowałem jej
obecność i rozmawiałem z nią.

Dyskutowaliśmy o dawnych czasach, o poszczególnych wydarzeniach z mojego
dzieciństwa. Przypomniała mi o kilku incydentach, których nie pamiętałem. Ujawniła
także pewną bardzo osobistą sprawę – dotyczącą sytuacji mojej rodziny -która była dla
mnie ogromnym zaskoczeniem, ale po retrospekcji uznałem, że bardzo wiele wyjaśnia.
Osoby, których to dotyczy, nadal żyją dlatego postanowiłem zachować tę wiadomość
dla
siebie. Powiem tylko, że dowiedziałem się czegoś, co ma dla mnie bardzo istotne
znaczenie, i czuję się o wiele lepiej po usłyszeniu tego od niej.
Napisałem "usłyszeniu", mając na myśli niemal dokładne znaczenie tego słowa.
Jedyną różnicę stanowiło to, że w porównaniu z okresem przed śmiercią jej głos był

18

nieco bardziej szorstki, jakby z megafonu, dzięki czemu wydawał się wyraźniejszy i
donośniejszy. Inni, którzy przeżywali podobne spotkania wcześniej niż ja, mówili o
porozumiewaniu się telepatycznym, bezpośrednio "z umysłu do umysłu". W moim
przypadku było podobnie. Choć przez większość czasu rozmawialiśmy za pomocą
słów,
niekiedy zdawałem sobie sprawę, że czytam w jej myślach, i mogłem stwierdzić, że to
samo odnosiło się do niej.
W żadnym wypadku nie wyglądała na "ducha" ani nie była przezroczysta. Pod każdym
względem robiła wrażenie autentycznej osoby, z krwi i kości. Jej wygląd nie różnił się od
wyglądu innych ludzi, z jednym tylko wyjątkiem: otóż otaczało ją coś, co wyglądało jak
światło czy załamanie przestrzeni, jakby była odseparowana lub odcięta od
materialnego
otoczenia.
Z jakiegoś powodu nie pozwalała mi się jednak dotknąć. Trzy lub cztery razy sięgałem
ku niej, aby ją uściskać, ale za każdym razem unosiła ręce i powstrzymywała mnie
gestem. Tak uparcie nie chciała, abym jej dotykał, że uszanowałem to życzenie.

Nie mam pojęcia, ile trwało nasze spotkanie. Miałem wrażenie, iż przez długi czas, ale
byłem tak zaabsorbowany, że nie spojrzałem nawet na zegar. Biorąc pod uwagę myśli i
u-czucia, jakie wymieniliśmy, musiało trwać kilka godzin, ale wydaje mi się, że zapewne
było krótsze, jeśli rozpatrywać je w kategoriach tego, co uznajemy za czas
"rzeczywisty".

A jak się skończyło? Pozostawałem pod tak silnym wrażeniem, że po prostu
powiedziałem jej "do widzenia". Uzgodniliśmy, że znowu się zobaczymy, i po prostu
wyszedłem z pokoju. Kiedy wróciłem, nie było po niej śladu. Zjawa mojej babki znikła.
Wydarzenie to uzdrowiło nasze stosunki. Po raz pierwszy w życiu doceniłem jej
poczucie humoru i zdałem sobie sprawę, co przeszła za życia. Kocham ją teraz jak
nigdy
przed tym spotkaniem.
Pod wpływem tego przejścia nabrałem też trwałego przeświadczenia, że to, co
nazywamy śmiercią, nie jest końcem życia.

Zdaję sobie sprawę, dlaczego ludzie zakładają, że kontakty ze zjawami to
halucynacje. Jako weteran w dziedzinie odmiennych stanów świadomości mogę jednak
powiedzieć, że moje pojednanie z wizją babki było w zupełności spójne z
rzeczywistością
postrzeganą przeze mnie przez całe życie w stanie czuwania. Gdybym chciał
pomniejszać znaczenie tego spotkania, traktując je jako halucynację, musiałbym chyba
uznać za halucynację i całą resztę mojego życia.
"POTRZEBA SPOTKANIA" JAKO POWÓD WIDZENIA

Moje spotkanie pozwoliło mi zrozumieć, dlaczego ludzie pragnący zobaczyć zjawę
niekoniecznie widzą tę, o którą im chodziło. Na podstawie własnego doświadczenia
wierzę, że widzi się tę osobę, z którą spotkanie jest potrzebne.

W moim przypadku kontakty z babką ze strony matki układały się pozytywnie,
podczas gdy z babką ze strony ojca miewaliśmy pewne nieporozumienia.
Ogólnie
większe korzyści płyną zapewne z pojednania z ludźmi, do których ma się żal czy
pretensje.

19

Dla wielu uczestników eksperymentów osoba, którą pragną zobaczyć, jest też osobą,
z którą spotkanie jest potrzebne. W tym wypadku eksperyment przebiega zgodnie z
planem. Jeśli jednak tak nie jest, potrzeba może przeważyć.
Ponadto jeden szczegół mojego przeżycia powoduje, iż jestem winien publiczne
przeprosiny dawnej koleżance, doktor Elisabeth Kubler-Ross. W 1977 roku Elisabeth
opowiedziała mi o swoim spotkaniu ze zmarłą znajomą. Na ile sobie przypominam,
było
to tak, że Elisabeth szła pewnego dnia korytarzem w kierunku swojego gabinetu, kiedy
nagle dostrzegła jakąś kobietę stojącą obok.

Obie panie zaczęły rozmawiać i Elisabeth zaprowadziła tę drugą do swojego gabinetu.
Po chwili pochyliła się ku niej i z ogromnym zdumieniem stwierdziła: "Ja panią skądś
znam!" W kobiecie tej rozpoznała panią Schwartz, pacjentkę, z którą bardzo się zżyła
przed jej śmiercią kilka miesięcy wcześniej. Pani Schwartz przedstawiła się jej i obie
kobiety rozmawiały przez pewien czas.
Kiedy Elisabeth opowiedziała mi tę historię, pamiętam, że głośno zaprotestowałem:
"Daj spokój! Jeśli to był ktoś, kogo tak dobrze znałaś, jak mogłaś nie rozpoznać jej już
na
samym początku?"

Teraz, po tych wszystkich latach, mogę powiedzieć, że rozumiem, dlaczego tak się
stało. Wiem zarówno z własnego doświadczenia, jak i doświadczeń innych osób, że
zmarli, którzy wracają w postaci zjawy, nie wyglądają dokładnie tak samo jak przed
śmiercią. Co dziwne – choć zapewne nie tak bardzo, jak mogłoby się wydawać – robią
wrażenie młodszych i mniej przygnębionych, ale mimo to można ich rozpoznać.
Wyniki moich własnych przeżyć i wczesnych doświadczeń sugerują, że wpatrywanie
się w zwierciadło stanowi naturalne ogniwo pomiędzy spontanicznym pojawianiem się
a
wywoływaniem zjaw zmarłych.

Dalsze badania przekonały mnie, że wpatrywanie się w zwierciadło było stosowane w
dawnych czasach i dawało zdumiewające rezultaty. To właśnie dowody historyczne
spowodowały, że zainteresowałem się tym jeszcze bardziej.

TĘPIENIE PRAKTYK WPATRYWANIA SIĘ W ZWIERCIADŁO

W trakcie moich poszukiwań naukowych uświadomiłem sobie, iż wpatrywanie się w
zwierciadło było przez wieki okładane takimi zakazami i tak zniesławiane, że do
czasów
obecnych przetrwało jedynie jako pozostałość po istotnym elemencie rzeczywistości
społecznej, jakim niegdyś było. Jest echem odległej przeszłości, zdławionym przez
tych,
którzy okrzyknęli je przesądem, zamiast spróbować zrozumieć jego znaczenie i potęgę.

Niewdzięczną istotę wpatrywania się w zwierciadło doskonale obrazuje tragiczna
opowieść o Kennecie Mac-Kenzie. Żył on w Szkocji w XV wieku i był uznawany za
tak
biegłego w tej sztuce, że miejscowa królowa (a było ich wiele w społeczeństwie
feudalnym) najęła go do szpiegowania swojego męża, który udał się na kontynent
europejski w odwiedziny. MacKenzie wpatrywał się w swoje zwierciadło i zobaczył,
jak
śledzony uwodzi beztrosko inną kobietę.

20

To, co zobaczył, okazało się prawdą, ale MacKenzie popełnił błąd mówiąc o tym
królowej. Zdenerwowała się bowiem tak bardzo na wieść o wizji, że kazała
wrzucić
MacKenziego głową w dół do beczki z wrzącą smołą.
Tak właśnie traktowano tych, którzy praktykowali wpatrywanie się w zwierciadło.
Prowadząc badania ustaliłem co najmniej siedem przyczyn tępienia praktyki
wpatrywania się w zwierciadło. Wymienię te przyczyny i przeanalizuję, starając
się
określić, czy są one uzasadnione, z indywidualnego bądź też zbiorowego punktu
widzenia.

Strach przed podświadomością
Wydaje się, że są takie obszary umysłu, z których istnienia w normalnych
okolicznościach nie zdajemy sobie sprawy. Freud, Jung i inni pionierzy psychologii
wyznaczyli szereg takich obszarów, a ich następcy zapewne będą kontynuować tę
pracę.
Na wyjaśnienie czeka jeszcze bardzo wiele tajemnic umysłu ludzkiego.
Jedno, co wiemy z całą pewnością, to że na ogół pojawia się niepokój, kiedy zagraża
nam, iż z podświadomości do świadomości przedostanie się jakaś nieprzyjemna myśl,
przykre wspomnienie lub impuls. Freud nazwał to powszechnie występujące odczucie
niepokojem sygnalnym.
Niektórzy ludzie unikają wpatrywania się w zwierciadło między innymi ze strachu, że
treści zawarte w podświadomości mogą przy tej okazji nagle wtargnąć do świadomości.
A ludzie boją się, że jeśli te nie uświadamiane sobie dotąd wspomnienia czy uczucia
wyjdą na jaw, stanie się coś okropnego. Niektórzy obawiają się, że te emocje ich
zdominują lub że utracą oni kontrolę nad sobą albo też nieodwracalnie się
skompromitują.
Nie uświadamiane sobie wcześniej myśli faktycznie ujawniają się w trakcie
wpatrywania się w zwierciadło, ale ich pojawienie się wcale nie jest takim strasznym
przeżyciem, jak to sobie niektórzy wyobrażają. Zazwyczaj mają one korzystny skutek,
przyczyniają się do naszego rozwoju wewnętrznego.
Choć niektórzy potępiają wpatrywanie się w zwierciadło jako czynność, która
przywołuje groźne myśli czy odruchy, moje doświadczenie przekonuje, że raczej
należałoby je za to chwalić. Dobrą ilustracją mojego stanowiska może być o-powieść
klasyka badań w tej dziedzinie W. R. Hallidaya, zrelacjonowana w jego książce z 1913
roku zatytułowanej Greckie wróżby. Jest to jedyna relacja, którą odnalazłem w trakcie
siedmiu lat pilnych badań, mówiąca o niekorzystnym zjawisku psychicznym związanym
z
wpatrywaniem się w zwierciadło.

Halliday w swojej pracy nazywa wpatrywanie się w zwierciadło "szalbierstwem" i
oświadcza, że "prowadziło do poważnych, nieraz tragicznych skutków wśród osób o
niskim poziomie wykształcenia, które nie mają wystarczających możliwości
uświadomienia sobie tego faktu. "The Manchester Guardian" z 28 października
1909
roku opublikował sprawozdanie ze śledztwa przeprowadzonego przez koronera w
sprawie żony listonosza z Cardiff, która popełniła samobójstwo, trując się gazem.
Jej

21

ojczym złożył zeznanie, że tydzień wcześniej wróciła ona do domu po wizycie u wróżbity
i powiedziała: "Kiedy poprosił, abym spojrzała w kryształową kulę, zobaczyłam siebie,
siedzącą na krześle i świadomie wdychającą gaz"".
Halliday wyciąga z tej smutnej opowieści jednoznaczny wniosek, że należałoby
zabronić wpatrywania się w zwierciadło. Ja natomiast jestem przekonany, iż większość
psychiatrów uznałaby, że – wbrew temu, co sugeruje Halliday -to nie wizja, jaką
zobaczyła w kryształowej kuli, popchnęła ową kobietę do samobójstwa. W
rzeczywistości
bowiem przeważnie związek przyczynowy jest odwrotny: jej wizja, a
najprawdopodobniej
także wizyta u wróżbity były skutkami depresji przeżywanej przez tę kobietę. Żona
listonosza zapewne była na granicy popełnienia samobójstwa przed pójściem do
wróżbity. To, co zobaczyła w kryształowej kuli, było jedynie odbiciem myśli tkwiących w
jej podświadomości.
Z relacji zacytowanej przez Hallidaya można więc wyciągnąć wniosek, że wpatrywanie
się w zwierciadło daje pewne możliwości jako metoda wykrywania i diagnozowania
zaburzeń psychicznych i emocjonalnych, w tym wypadku -depresji.

Powody teologiczne
Przez wieki duchowni zakazywali wpatrywania się w zwierciadło, uważając, że
wyzwala to działanie sił nieczystych.
Liczne rady i instytucje kościelne utwierdzały to przekonanie. Już w V wieku synod
zwołany przez św. Patryka uznał, że każdy chrześcijanin, który wierzy w możliwość
zobaczenia w lustrze ducha, powinien zostać obłożony klątwą i wykluczony z
Kościoła,
póki nie odwoła swoich poglądów i nie odprawi pokuty.
W IX wieku we Francji arcybiskup Hinmarus potępił hydromancję, czyli wpatrywanie
się w wodę w celu wywołania wizji. W 1398 roku wędrowni wróżbici wpatrujący się w
zwierciadło, zwani speculari, zostali przez paryską Katedrę Teologii obwołani sługami
szatana.

Inkwizytorzy rzymscy osadzili w więzieniu hrabiego Cagliostro, zarzucając mu
niedozwolone praktyki, w tym zwłaszcza wpatrywanie się w zwierciadło. Tego typu
zarzuty stawia się także we współczesnym świecie. Według relacji prasowych z 1979
roku dwie kobiety zostały wykluczone z Kościoła baptystów w miejscowości
Independence (stan Missouri), ponieważ przepowiadały przyszłość, posługując się
kryształową kulą.
Trwałość instytucji religijnych zależy w znacznym stopniu od wpajania rygorystycznych
poglądów ideologicznych na temat ciała umysłu i ducha swoich wyznawców. Wyraża się
to w zniechęcaniu ich do samodzielnego szukania przeżyć duchowych, najczęściej z
obawy, że psychiczny pionier w danej kongregacji, który będzie badał ukryte rejony
własnego "ja", może dokonać odkryć trudnych do pogodzenia z oficjalnymi doktrynami.

Jeśli chodzi o przestrzeganie członków wspólnot religijnych przed kuszącymi nas z
lustra siłami diabelskimi, to podejrzewam, że jest ono próbą utrzymywania strachem

22

jedności ideologicznej lub zamaskowanym przejawem tych samych obaw przed
podświadomością, które omawiałem wcześniej.

Jestem pewien, że nie do mnie będzie należeć ostatnie słowo na temat diabłów. I z
głębokim przekonaniem twierdzę, że nie mam najmniejszego zamiaru okazywać
lekceważenia poważnym myślicielom, którzy wierzą w istnienie obiektywnego zła. W
odniesieniu do kwestii szczególnej, jaką jest tu wpatrywanie się w zwierciadło, mogę
tylko powiedzieć, że powstaje istotna teologiczna anomalia, kiedy władze Kościoła
wiążą
podobne praktyki z działaniem demonów, ponieważ co najmniej jedna z najświętszych
postaci biblijnych najprawdopodobniej stosowała pewną formę wpatrywania się w
zwierciadło w celu nawiązania kontaktu z Duchem Świętym. Otóż Józef wpatrywał się w
srebrny kubek, który wszędzie ze sobą woził.
Jest jednak także co najmniej pięć fragmentów w Biblii, w których potępia się
wywoływanie duchów, przy czym w trzech przypadkach wypowiedziane na ten temat
słowa są przypisywane samemu Bogu. Są to:

"Nie będziecie się zwracać do wywoływaczy duchów ani do wróżbitów. Nie wypytujcie
ich, bo staniecie się przez nich nieczystymi; Ja, Pan, jestem Bogiem waszym".

– Trzecia Księga Mojżeszowa, 19:31
"(I przemówił Pan...) Kto zaś zwróci się do wywoływaczy duchów i do wróżbitów, (...)
to zwrócę swoje oblicze przeciwko takiemu i wytracę go spośród jego ludu".
– Trzecia Księga Mojżeszowa, 20:6

"A jeżeli mężczyzna albo kobieta będą wywoływać duchy lub wróżyć, to poniosą
śmierć. Ukamienują ich, krew ich spadnie na nich".

– Trzecia Księga Mojżeszowa, 20:27
Nie ma wątpliwości co do znaczenia tych fragmentów. Czytając je jednak w kontekście
całych dwóch rozdziałów, z których zostały wybrane, mniej dotkliwie odczuwam fakt, że
pogwałciłem słowo Boże, niż to, iż odkryłem kolejny z tych obszarów, gdzie starożytne
wartości kolidują ze współczesnością. Tak bowiem przedstawiają się te same fragmenty
w szerszym kontekście:

"I przemówił Pan do Mojżesza: ...Nie będziesz twego bydła parzył z odrębnym
gatunkiem. Twojego pola nie będziesz obsiewał dwojakim gatunkiem ziarna i nie
wdziewaj na siebie szaty zrobionej z dwóch rodzajów przędzy... Nie będziecie strzygli
włosów dookoła waszej głowy, ani nie podcinaj końca twojej brody... Nie będziecie...
czynić nacięć na ciele swoim ani nakłuwać napisów na skórze swojej; Jam jest Pan...
Nie
będziecie zwracać się do wywoływaczy duchów ani do wróżbitów. Nie wypytujcie ich, bo
staniecie się przez nich nieczystymi; Ja, Pan, jestem Bogiem waszym... Nie czyńcie
nikomu krzywdy w sądzie ani co się tyczy miary, ani wagi, ani objętości. Będziecie mieli
wagi rzetelne, odważniki rzetelne, efę rzetelną, hin rzetelny... Kto zaś zwróci się do
wywoływaczy duchów i do wróżbitów, by naśladować go w cudzołóstwie, to zwrócę
swoje oblicze przeciwko takiemu i wytracę go spośród jego ludu... Mężczyzna, który

23

cudzołoży z żoną swego bliźniego, poniesie śmierć, zarówno cudzołożnik, jak i
cudzołożnica".

I tak dalej. Kiedy fundamentaliści wyciągają biblijne obiekcje co do "duchów i zjaw",
natychmiast sięgam po Biblię i odczytuję we właściwym kontekście te fragmenty, na
które
się powołują. Życie wedle nauk choćby tylko w tym zakresie, jaki zacytowałem,
oznaczałoby, że prawdziwi ich wyznawcy nie mogą nosić ubrań wykonanych z
mieszanych włókien, obcinać włosów, golić bród, mieć tatuażu, sadzić więcej niż jeden
gatunek roślin na jednym polu i tym podobne.
WPATRUJĄCY SIĘ W ZWIERCIADŁO JAKO SZARLATANI
Wpatrywanie się w zwierciadło kojarzono z sofizmatyką oraz oszustwami i zapisy
historyczne nie pozostawiają wątpliwości, że częściowo było to uzasadnione. Wiadomo,
że niektórzy samozwańczy wróżbici czytający z lustra świadomie okłamywali ludzi,
czerpiąc z tego korzyści osobiste.
Znajduje to swoje odbicie także w literaturze popularnej. Kto z nas nie zna fałszywego
wróżbity z Czarnoksiężnika z Oz, który za pomocą umieszczonych za kulisami
specjalnych urządzeń wydobywał parę, łomot i odgłosy gniewu? "Jestem
czarnoksiężnikiem" – wykrzykiwał ten zwykły śmiertelnik, wywołując swój obraz, wielki i
przerażający, na olbrzymim ekranie kinowym.

Trochę to przypomina sprawę katolickiego biskupa Hipolita. Według słów uznanego
naukowca, E. R. Doddsa – "Hipolit w swoim zbiorze przyrządów do sztuczek
magicznych
miał także urządzenie, które mogło być stosowane do wywoływania fałszywych efektów
wzrokowych i słuchowych: kocioł wody ze szklanym dnem umieszczony nad małym
świetlikiem. Osoba wpatrująca się w ten kocioł widziała (a zapewne i słyszała) w jego
głębi demony, którymi w rzeczywistości byli pomocnicy magika znajdujący się w
pomieszczeniu poniżej".
Ze względu na podobne nadużycia społeczeństwo uważało za słuszne ustanowienie
praw chroniących ludzi przed pozbawionymi skrupułów wróżbitami, ale nie może to
usprawiedliwiać powszechnego zakazu wpatrywania się w zwierciadło.

W rzeczywistości fakt, że opinia publiczna jest błędnie poinformowana co do istoty
wizji zwierciadlanych, powoduje, iż tym łatwiej szarlatanom oszukiwać swoje ofiary.
Mogą
bowiem przypisywać sobie posiadanie niezwykłej mocy stosując prostą sztuczkę, jaką
jest "wywoływanie" tych zjawisk.

Mnie także zdarzało się, że przychodzili do mnie ludzie, którzy uważali wpatrywanie
się w zwierciadło za oszustwo. Mieli jednak tyle odwagi, by spróbować, i w końcu
przekonywali się, że ich wysiłki prowadziły do sukcesu.
Na przykład po wykładzie, jaki wygłosiłem na ten temat w Seattle, pewien sceptycznie
nastawiony lekarz oświadczył, że wizje zwierciadlane to po prostu efekt sugestii. Dawał
do zrozumienia, że "właściwie myślący" ludzie nie mogli doświadczać takich wizji.
Skłoniłem go do towarzyszenia mi w drodze do hotelu, zaprosiłem do pokoju,
zasłoniłem
okna i przyciemniłem światło. Posadziłem go pod takim kątem do lustra w pokoju, aby

24

uzyskał wyraźną głębię obrazu, nakłoniłem do rozluźnienia się i wpatrzenia w
zwierciadło. Po kilku minutach stwierdził, że w zwierciadle dostrzega chmury, a
chwilę
później – że pojawiły się figury geometryczne. Kiedy zaczęły się pojawiać twarze,
przerwał sesję.

– Rozumiem, o czym pan mówił – powiedział, wstrząśnięty przeżyciem. – To się

sprawdza.

Konflikty z nowoczesną techniką
We współczesnym świecie nasze życie codzienne jest tak silnie zintegrowane z
wytworami techniki, że większość z nas prawdopodobnie nie przetrwałaby bez
otaczających nas maszyn.

To uzależnienie od techniki spowodowało takie przyspieszenie tempa życia, jakie
byłoby niewyobrażalne sto lat temu. Szybsze tempo życia zniechęciło w efekcie ludzi do
korzystania z radości przebywania w innych stanach świadomości, co w wielu
wypadkach wymaga uspokojenia się i myślenia w sposób odmienny od tego, do jakiego
jesteśmy przyzwyczajeni.
Wytwory techniki przejęły niektóre funkcje poprzednio spełniane przez wpatrywanie
się w zwierciadło. Urządzenia, takie jak telewizor czy telefon, oraz niektóre zawody,
takie
jak psychiatra, pozbawiły ludzi woli i potrzeby sięgania w głąb swojej podświadomości w
celu zarówno wejrzenia w nią, jak i rozrywki.
Wpatrywanie się w zwierciadło wymaga od nas innego nastawienia psychicznego niż
to, jakie narzuca nam obecne życie codzienne. Dlatego też przygotowanie do
eksperymentu obejmuje zwolnienie tempa życia i właściwie próbę wejścia, o ile to
możliwe, w inny wymiar czasu.
Stworzyłem otoczenie pozwalające ludziom na oderwanie się od dwudziestego wieku i
cofnięcie do okresu, kiedy czas biegł wolniej, w tempie bliższym odmiennym stanom
świadomości, które usiłujemy wzbudzić. Będziesz musiał zrobić to samo we własnym
otoczeniu, aby we właściwy sposób wywołać zjawę.
WPATRYWANIE SIĘ W ZWIERCIADŁO JAKO METODA NIENAUKOWA

Metoda naukowa to wyspecjalizowany sposób przeprowadzania obserwacji, myślenia
i wyciągania wniosków, który w znacznym stopniu zależy od mobilizacji, koncentracji i
krytycznego, jak też refleksyjnego stanu umysłu.

Ponieważ znaczna część naszego otoczenia we współczesnym świecie jest efektem
stosowania metod naukowych, nie ma nic dziwnego w tym, że myślenie naukowe
zostało
oficjalnie usankcjonowane. Wielu ludzi uważa wszelkie inne metody myślenia za
wadliwe
w jakiś sposób i budzące wątpliwości.

Można przytoczyć wiele argumentów w obronie takiego stanowiska; rzut oka za
siebie, na historię, wystarczy bowiem, abyśmy poczuli się głęboko wdzięczni za to,
że
pojawiła się myśl naukowa.

25

Jednakże współczesny naukowy sposób widzenia, oparty na myśli krytycznej, odnosi
się pogardliwie do odmiennych stanów świadomości. Większość naukowców wierzy, że
stan krytyczno-refleksyjnego czuwania jest sprzymierzony z prawdą, podczas gdy inne
stany świadomości są "nierzeczywiste", "oszukańcze", a nawet "iluzoryczne" lub
"halucynacyjne". Ponieważ wpatrywanie się w zwierciadło oparte jest na stanie
czuwania
hipnagogicznego, naukowcy przeważnie odrzucają je niejako z założenia.
Bliższa analiza postępu naukowego ujawnia jednak, że w niezliczonych przypadkach
uczeni czerpali inspirację właśnie ze stanu hipnagogicznego. Do grona tych uczonych
należą: Thomas Edison, Kekule i Kartezjusz. Ten ostatni stworzył to, co obecnie
nazywa
się metodą naukową, za pomocą której przeprowadza się wszystkie udane
eksperymenty naukowe -właśnie w wyniku serii snów na jawie! Sny Kartezjusza to
cudowny przykład współdziałania intelektu interpretacyjnego współdziałającego z tym,
co
oferuje podświadomość.
W pierwszym śnie wiatr tańczył wokół Kartezjusza, który brnął przed siebie ulicą,
starając się dotrzeć do kościoła, aby odmówić modlitwę. Nagle Kartezjusz zauważa, że
minął nie pozdrowiwszy znajomego, i usiłuje zawrócić, ale wiatr mu to uniemożliwia.
Potem widzi następnego człowieka, stojącego przed kościołem, który mówi mu, że inny
z
jego znajomych oczekuje go w kościele, aby dać mu melon. Kartezjusz budzi się i
dochodzi do wniosku, że sen był dziełem demona zła. Modli się do Boga o opiekę i
ponownie zasypia.

W drugim śnie słyszy głośny dźwięk, który rozpoznaje jako uderzenie pioruna.
Natychmiast rozbudzony, widzi w pokoju tysiące iskierek.

W trzecim śnie znajduje na swoim stole słownik, a obok niego tomik poezji,
zatytułowany Corpus Poetarum. Otwiera zbiorek i czyta słowa: "Jaką ścieżką
powinienem podążać przez życie?" Nieznany mężczyzna ofiarowuje mu wersety,
które
zaczynają się od słów "tak" i "nie".

Kiedy Kartezjusz budzi się, dochodzi do wniosku, że te trzy sny były inspirowane
przez Ducha Świętego. Dwa pierwsze stanowiły ostrzeżenie w kwestii jego sposobu
życia aż do tamtego dnia, to znaczy do 10 listopada 1619 roku. Trzeci był symbolem
zachęcającym do podjęcia misji, jaką miało stać się skierowanie nauk na ścieżkę
wiedzy.

Teraz można już zrozumieć, co miał na myśli Kartezjusz, kiedy napisał: "Pewnego
dnia postanowiłem potraktować także i siebie jako obiekt badań". Dla Kartezjusza
metoda naukowa stała się "naturalnym światłem rozsądku".

WPATRYWANIE SIĘ W ZWIERCIADŁO A RZECZYWISTOŚĆ "OFICJALNA"

Choć zgadzamy się z poglądem, że każdy ma swoją własną, odrębną rzeczywistość,
prawdą jest i to, że istnieje "oficjalnie uznana" koncepcja rzeczywistości.

Wielcy filozofowie i naukowcy, których myśli ukształtowały współczesny pogląd na
świat, wytyczyli wyraźną granicę między tym, co "realne" i co "nierealne". Granica ta
sprawdza się w większości, jednakże problemy powstają wówczas, gdy coś poza
nią

26

wykracza. Sny chociażby są przez wielu myślicieli uważane za klasyczny przykład
czegoś nierealnego. Także dzieci w procesie wychowania uczy się, że sny są
nierealne.

Moim zdaniem niektórych ludzi zdumiewają takie zjawiska, jak wpatrywanie się w
zwierciadło, ponieważ podają one w wątpliwość zakorzenione w naszej kulturze
pojęcie
tego, co jest realne, a co nie. Faktycznie czasami ludzie, którzy mają wizje, czują się
zaskoczeni tym, co się dzieje. Ale kiedy myślą o tym, odnajduj ą wartości w obrazach,
które widzieli. Podobnie jak w przypadku snów, również wizje zwierciadlane mają
swoje
głębokie znaczenie.

Każdy ma własną, niepowtarzalną rzeczywistość. Z mojego punktu widzenia wizje
zwierciadlane nie są "nierealne". Są one raczej środkiem pozwalającym skuteczniej
poznawać prawdziwą rzeczywistość.
Bulwarowa gra

Obecnie wpatrywanie się w zwierciadło traktowane jest jako zabawa salonowa lub
jedna z atrakcji wesołego miasteczka bądź nędznych uliczek. A przecież jest to cenne
narzędzie terapeutyczne w pokonywaniu smutku i osiąganiu wyższych szczebli
poznania
samego siebie. A nawet traktowane tylko jako sposób spędzania wolnego czasu
wpatrywanie się w zwierciadło jest pełnoprawną formą rekreacji i fascynujących
ćwiczeń.
Wierzę, że doskonaląc sztukę wpatrywania się w zwierciadło, można
zdemokratyzować proces wizjonerski. Nie będą już potrzebne długie godziny terapii w
celu rozpoznania problemów psychologicznych, które wynikają z podświadomości. Do
najgłębszych emocji człowieka może bowiem dotrzeć terapeuta biegły w sztuce
wpatrywania się w zwierciadło.

OSTRZEŻENIE DLA DOCIEKLIWYCH
Jeśli planujesz, Czytelniku, zgłębianie tego zagadnienia, ostrzegam cię, żebyś był
przygotowany na zetknięcie się z gniewnymi reakcjami ze strony twojego otoczenia.
Reakcja taka była dla mnie absolutnym zaskoczeniem. Ludzie bowiem często chwalą
mnie za odwagę, jakiej ich zdaniem wymagało badanie i pisanie na temat przeżyć w
stanie bliskim śmierci, nigdy też nie byłem lekceważony przez sceptycznych
naukowców
ani lekarzy i nie dokuczano mi tak bardzo za badania, które prowadziłem wcześniej.

Sprawa wygląda jednak zupełnie inaczej w przypadku moich obecnych badań. Kiedy
powiedziałem pewnemu psychologowi o planach przeprowadzenia tych badań,
oświadczył: "To będzie koniec twojej kariery!" Pewna znajoma intelektualistka
scharakteryzowała mój projekt jako "głupi i śmieszny" i nawet zabroniła mi mówić na
ten
temat w jej obecności.

Najbardziej złowieszcza reakcja nastąpiła w grudniu 1991 roku, kiedy zabrano mnie
do szpitala z powodu niezwykle wysokiego poziomu tyroksyny, w stanie zwanym
hipertyroksynizmem.
Nadal nie potrafię zrozumieć, dlaczego mi się to przytrafiło. Brałem pastylki z
tyroksyną od 1985 roku, kiedy ustalono, że mój organizm nie wytwarza
wystarczających

27

ilości tego ważnego hormonu. Z jakiegoś powodu dawka okazała się nagle zbyt duża
i
zacząłem majaczyć.

Zatrzymano mnie w szpitalu, aby lekarze mogli ustalić odpowiednią dla mnie dawkę
syntyroksyny, czyli syntetycznej formy tyroksyny.

W czasie pobytu w szpitalu popełniłem błąd, spytałem bowiem lekarza, czy mógłby
zrobić fotokopię streszczenia wypowiedzi, którą przygotowałem na temat wpatrywania
się w zwierciadło. Zamierzałem przedstawić wyniki moich badań członkom
międzynarodowego instytutu oświatowego, musiałem więc wysłać im fotokopię
mojego
przemówienia, aby mogli je przygotować do szykowanego do druku biuletynu z
konferencji.
Kiedy lekarz wrócił, oświadczył mi oschłym tonem, że zrobił fotokopię również dla
siebie. Powiedział, że jest to dla niego żywy dowód, iż "sięgnąłem dna". Pomimo że
wiedział o przebytym przeze mnie hipertroksynizmie. postawił diagnozę, iż cierpię
na
chorobę maniakalno-depresyjną, i zaleci, mi branie litu!

Odmówiłem przyjmowania nowego leku i symptomy choroby ustąpiły po kilku dniach,
kiedy poziom tyroksyny wróci] do normy. Kilka miesięcy później, kiedy wygłosiłem
swoje
przemówienie do wychowawców, zostało ono bardzo dobrze przyjęte.
To zdarzenie uświadomiło mi wprost, że fundamentaliści te ludzie, którzy zawsze
żywią obawy i odrazę, gdy chodzi o koncepcje takie jak wpatrywanie się w zwierciadło.
Fundamentaliści wszelkiego rodzaju, czy to chrześcijanie, czy Żydzi, psychiatrzy czy
psychologowie, to ludzie o sparaliżowanej percepcji, obsesyjnie upierający się przy
nieelastycznym systemie wyznawanych wartości. Protestują przeciwko nowym ideom i
wynalazkom, które kolidują z ich sztywnymi przekonaniami. Fundamentaliści religijni
sięgają wtedy po starą śpiewkę: "To dzieło szatana!" Fundamentaliści psychologii mają
także swój niezmienny argument: "Nigdy tego nie widziałem, więc to nie może być
prawda".

Wydaje mi się zupełnie oczywiste, że u podłoża takiej postawy leży brak poczucia
bezpieczeństwa. Zamiast mieć otwarte głowy i pragnąć poznania odpowiedzi na to, co
nieznane, fundamentaliści -jak można sądzić – żarliwie bronią się przed wątpliwościami
i
niepewnością. Nie przyjmują do wiadomości, że na temat pewnych aspektów
psychologii
człowieka wiemy bardzo mało. I z pewnością nie życzą sobie, aby ludzie wiedzieli, jak
wspaniale mogą się bawić psychologią, zwłaszcza czymś takim jak wpatrywanie się w
zwierciadło, co umożliwia im rozwiązywanie własnych problemów w przyjemny sposób i
samodzielnie.

MIECZ OBOSIECZNY
Mogłoby się wydawać, że moje prace nad wywoływaniem zjaw są doceniane przez
gorących zwolenników praktyk z zakresu paranormalności. Ale to niezupełnie prawda.
Wielu z nich wyrażało zaniepokojenie moją pracą. Być może wyczuwali, że badania
które
mogły potwierdzić poglądy na temat zjaw, jednocześnie niosą w sobie groźbę ich
zaprzeczenia. Taka postawa jest nieuczciwa. My, zwolennicy badania paranormalności,
musimy liczyć się z ewentualnością, że pielęgnowane przez nas doktryny okultystyczne

28

zostaną sprawdzone eksperymentalnie w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie,
czy
zjawy zmarłych mogą być rejestrowane w warunkach laboratoryjnych.

Jest całe mnóstwo naukowców, którzy wolą, żeby odmienne stany psychiczne nie były
badane. Ci ludzie, których Aldous Huxley nazwał "głosicielami potwornych
konsekwencji", twierdzą, że jeśli nadamy choćby cień wiarygodności takim praktykom
jak
na przykład wpatrywanie się w zwierciadło, wywołamy poważne ryzyko odrodzenia się
całej gamy magicznego myślenia, które może spowodować gigantyczny krok wstecz, ku
średniowieczu.
Nie ma żadnego powodu, aby miało się tak stać. Jeśli chodzi o podobnie
kompleksowe, fascynujące i budzące niepokój zjawisko jak wpatrywanie się w
zwierciadło, zadowalająca wydaje się jedynie w pełni szczera i uczciwa analiza. Poza
tym dalsze badania przekonały mnie, że stosowanie w czasach historycznych
wpatrywania się w zwierciadło dawało zaskakujące rezultaty. Nie co innego, lecz te
właśnie historyczne świadectwa spowodowały, że zagadnienie to zainteresowało
mnie
jeszcze bardziej.

Wpatrywanie się w zwierciadło – rys historyczny

Poznaj siebie.
Starożytny aforyzm ze świątyni w Delfach
Mieszkańcy starożytnej Grecji byli odważnymi i utalentowanymi podróżnikami po
Królestwie Pośrednim, ale tylko nieliczni wykazali się większą pomysłowością niż mądry
i
wielbiony Salmoksis. Był on człowiekiem, który wywołał pośmiertną zjawę... samego
siebie!
Salmoksis żył przed 500 rokiem p.n.e. w Tracji. Z nie znanych nam powodów jako
młody człowiek popadł w niewolę. A jako niewolnik miał to szczęście, że trafił do służby
u
Pitagorasa. Ten wielki myśliciel starożytnej Grecji twierdził, że liczby są zasadniczym i
pierwiastkami Wszechświata. I wierzył w życie pozagrobowe.
Najwyraźniej spędzał dużo czasu na rozmowach o tym ze swoim niewolnikiem. Kiedy
bowiem Salmoksis został wyzwolony, także zdecydowanie wierzył w życie pośmiertne.
Salmoksis opuścił Trację na kilka lat, po czym wrócił, ale już jako bogacz. Zaraz po
powrocie zbudował amfiteatr. Przeznaczył go na miejsce dyskusji nad zagadnieniami
związanymi z parapsychologią. Ponieważ Salmoksis potrafił wspaniale dramatyzować
swoje prezentacje, nie wątpię, że był to swoisty teatr umysłu.
Wygłaszał tam mowy o życiu po śmierci. Zapewniał swoich słuchaczy, że nie ma
powodu obawiać się umierania. Po śmierci trwa życie – mówił – przedstawiając
argumenty przekonujące o istnieniu duszy.

29

Lud Tracji kochał Salmoksisa, a ten kochał swoich rodaków. Stał się wielkim ich
dobroczyńcą. Gdziekolwiek jechał, rozpoznawano go, i nie ma żadnej wzmianki w
źródłach historycznych, w której określono by tego człowieka jakimś
nieprzychylnym
słowem.

Wygłaszał mowy o życiu po śmierci przez wiele lat. I przez cały czas kopał podziemną
komnatę. Właściwie było to coś więcej niż komnata, raczej podziemny dom. Zapewne
zbudował swoją siedzibę przy podziemnym źródle i zaopatrzył ją w kurczęta, wielkie
zbiorniki oliwy, a także wspaniały zbiór cennych papirusów oraz kaganki, żeby mieć przy
czym czytać.
Kiedy podziemny dom był już gotowy, Salmoksis na oczach licznych świadków
zamknął się w nim. Musiało to odbyć się niezwykle uroczyście. Choć nie ma żadnego
sprawozdania z tego wydarzenia., domyślam się, że Salmoksis przemawiał na temat
życia po śmierci, a potem wszedł do wykonanej przez siebie samego miniatury
Podziemi,
dokąd -jak wierzyli Grecy – udawali się zmarli. Ku przerażeniu i żałości tłumu wejście
zostało zasłonięte kamienną płytą. Zupełnie jakby ich wielki przyjaciel zmarł.
Salmoksis przebywał w podziemiach przez długi czas. Według relacji Herodota mógł
tam spędzić nawet i trzy lata.
Na powierzchni ludzie martwili się o niego. Płakali i wyczekiwali go. Niektórzy dzień po
dniu chodzili do jego teatru i prosili bogów o powrót Salmoksisa. Myślę, że scena tych
wydarzeń przypominała tasiemcową telepowieść: "Czy on żyje? Czy to możliwe, aby
pozostawał w podziemiach tak długo? – zapewne się dopytywali. – Czy zobaczymy go
jeszcze kiedyś? Myślisz, że on tam jeszcze żyje?"

Rozpaczali po nim. jakby naprawdę umarł. I w gruncie rzeczy wielkim odkryciem
Salmoksisa było to, że rozłąka jest śmiercią.

W końcu po trzech latach zjawił się ponownie. Wyszedł z podziemi ku radości
obywateli Tracji i znowu włączył się w tok życia.

Herodot, pierwszy znany historyk, opisał to wydarzenie, przypominające historię
Łazarza, i zinterpretował je następująco: "I tak oto udowodnił im prawdziwość słów
swoich. Śmierć nie jest powodem do rozpaczy".

Kiedy analizujemy to stwierdzenie z racjonalnego punktu widzenia, wydaje się ono
całkowicie absurdalne. Ale kiedy podejdziemy do niego emocjonalnie, okazuje się
prawdziwe. Salmoksis faktycznie udowodnił, że "śmierć nie jest powodem do
rozpaczy".

Świadkowie "społecznej śmierci Salmoksisa" odczuwali żałobę zupełnie tak samo, jak
gdyby umarł naprawdę. Niektórzy zapewne zaprzeczali, że naprawdę od nich odszedł;
inni czuli gniew z powodu utraty dobrego przyjaciela. Jeszcze inni, być może, składali
jakieś obietnice bogom w zamian za przywrócenie go z Podziemi.

Kiedy powrócił, ich żal i niepokój ustąpiły. Po tak kojącym przeżyciu mieszkańcy Tracji
nie mogli już być przekonani, że śmierć jest powodem do zmartwienia.

30

Salmoksis dokonał zamknięcia cyklu żałoby dla mieszkańców Tracji. Zrobił to samo,
co można osiągnąć poprzez wpatrywanie się w zwierciadło, tyle że w inny sposób.
Przeszedł przez strefę pośrednią,, jaka istnieje pomiędzy życiem a śmiercią.
Owocne podróże wewnętrzne

Starożytna kultura stanowiła żyzny grunt dla tego rodzaju wypraw wewnętrznych. Z
historycznych zapisów wyraźnie wynika, że Grecy akceptowali założenie, iż w
określonych warunkach można wywoływać duchy zmarłych, a nawet obcować z nimi.
W tym celu stawiano psychomantea, wyrocznie zmarłych, w których można było
przekraczać granicę między naszym światem i tym drugim.
Z drugiej strony Homer dał nam obrazowy opis ceremonii przywoływania zmarłych,
która nie wymagała skomplikowanych sprzętów i rytuałów, jakimi posługiwano się w
wyroczniach zmarłych. Zgodnie z zaleceniami udzielonymi mu przez boginię Kirke,
Odyseusz popłynął do wyroczni, która była przeznaczona do spotkań z duchami.
Dzielny
podróżnik wykopał tam płytki dół. który napełnił krwią zwierząt ofiarnych, jałówki i
barana,
po czym wpatrzony w ów zbiornik, porozumiewał się z duchami.
"Zaczęły wychodzić z Erebu dusze umarłych. Młode kobiety i pacholęta, i starcy,
którzy wiele wycierpieli, panny nieletnie noszące w sercu świeży ból, rzesze mężów
poległych w boju Aresa od mieczów spiżowych, a mających na sobie zbroje zbroczone
–
wielki tłum kroczył w stronę rowu z niesłychanym lamentem: zielony lęk mnie zdjął".
W trakcie tego spotkania z duchami Odyseusz przeprowadził rozmowę ze swoją
matką, która – o czym nie wiedział – zmarła w odległej krainie. Odyseusz poddał myśl,
że jej śmierć była gwałtowna lub może spowodowana długotrwałą chorobą, ale matka
zaprzeczyła. "Nie zabiła mnie w pokoju niechybna łucznica swoimi cichymi strzałami ani
nie przyszła na mnie jakaś choroba, która zabójczym wycieńczeniem wypędza duszę z
ciała – odparła matka – ale tęsknota za tobą, myśl o tobie, mój jasny Odysie, twoja
czułość zabrała mi słodkie jak miód życie.

Tak mówiła, a moje myśli walczyły z pragnieniem, by uścisnąć duszę mojej matki
nieboszczki. Trzykroć biegiem do niej, gnany popędem serca, trzykroć umykało mi z
rąk
coś, co było podobne do cienia lub snu"ˇ.

Domyślam się, że to krew stworzyła odblaskową powierzchnię, w której Odyseusz
widział lustrzane wizje zmarłych. W czasach Homera czytelnicy wiedzieli o takich
praktykach i rozumieli to, co Odyseusz robił. Poeta Homer, który opowiedział
heroiczną
historię Odyseusza, nie musiał wyjaśniać swoim ówczesnym czytelnikom procesu
wpatrywania się w zwierciadło ani trochę bardziej szczegółowo niż współczesny pisarz
swoim obecnym czytelnikom – oglądania telewizji.
Wykopaliska wyroczni zmarłych

Znaczące jest to, że Homer kazał temu zdarzeniu rozegrać się nad rzeką Acheron, w
pobliżu "grodu Kimeryjczyków". Herodot pisał o wyroczni zmarłych, która najwyraźniej
mieściła się w tym samym miejscu. Instytucja ta, znana jako psychomanteum,
znajdowała się w mieście Efyra w Epirze, w zachodniej Grecji.

31

Strabon, starożytny grecki geograf, także twierdził, że Kimeryjczycy sprawowali pieczę
nad wyrocznią zmarłych. Jego zdaniem mieszkali oni w podziemnych glinianych
siedzibach, połączonych tunelami. Według pradawnego zwyczaju ci, którzy mieszkali w
bezpośrednim sąsiedztwie wyroczni, nigdy nie wychodzili na światło dzienne, lecz
opuszczali swoje siedziby wyłącznie nocą. Homer musiał widocznie uważać ich zajęcie
za ponure, ponieważ użalał się nad nimi, mówiąc: "Ohydna noc na zawsze rozpościera
się nad tymi nieszczęsnymi śmiertelnikami".

W końcu lat pięćdziesiątych naszego stulecia Sotiris Dakaris, grecki archeolog,
zlokalizował i zaczął odsłaniać wykopalisko. Okazało się, że wyrocznia była
skomplikowaną budowlą podziemną, labiryntem przejść i sal, prowadzących w końcu do
długiej, obszernej komnaty, w której ukazywały się zjawy.
W tej właśnie komnacie Dakaris odnalazł resztki ogromnego brązowego kotła,
otoczonego balustradą. Uznał, iż balustrada ta miała powstrzymywać osoby
odwiedzające wyrocznię przed nadmiernym zbliżaniem się do kotła, i wyciągnął
wniosek,
że kapłani prowadzący wyrocznię chowali się w tym kotle i występowali w roli duchów
osób, które goście spodziewali się zobaczyć.

Ja interpretuję to odmiennie.
Zwyczaj używania kotłów, mis, miseczek, filiżanek i innych naczyń wypełnionych
płynem jako zwierciadła do wpatrywania się jest starożytną praktyką,
rozpowszechnioną
w wielu kulturach. Jeśli naczynia te wykonano z metalu, można je było wypolerować,
tak
że przy wpatrywaniu się dawały jeszcze lepszy efekt.
Zgaduję, że środek kotła był zapewne wypolerowany, a zjawy mogły się ukazywać w
odblaskowej powierzchni wypełnionego wodą naczynia. Okrągły kształt umożliwiał kilku
ludziom otoczenie go i równoczesne wpatrywanie się w jego głębię. Duże rozmiary
kotła
pozwalały na widzenie zjaw wielkich, ludzkich rozmiarów, jako że rozmiar wizji są
bezpośrednio zależne od rozmiarów zwierciadła.

Phillipp Yandenberg pisał o gruntownych i długotrwałych przygotowaniach, jakim
poddawano ludzi udających się do wyroczni. Byli, praktycznie biorąc, więzieni przez
miesiąc w podziemiach i prowadzani przez ciemne korytarze i sale, zanim pozwolono
im
wejść do komnaty zjaw, gdzie ich długotrwałą samotność w ciemności przerywało
migoczące światło ognia, rzucającego tajemnicze cienie na ściany. Te długotrwałe
przygotowania ludzi udających się do komnat}'' zjaw są, moim zdaniem, kolejnym
dowodem, że kotła nie wypełniali oszukańczy kapłani.
Po wpatrywaniu się w kocioł i zapewne przeżyciu spotkania ze zjawami osoby
odwiedzające wyrocznię były okadzane siarką, tradycyjnie stosowaną do
oczyszczenia
tych, którzy mieli kontakt ze zmarłymi. Następnie wyprowadzano gości na zewnątrz,
na
światło dzienne, i dalej do rzeki na rytualną kąpiel.
Wpływ na platona

Jeśli relacja Yandenberga jest prawdziwa, może nasuwać ekscytujące domniemanie:
czy nie jest możliwe, że Platońska urzekająca alegoria jaskini stanowi parodię
wyroczni

32

zmarłych w Efyrze? W Rzeczypospolitej ten starożytny filozof pisał o ograniczeniach
wiedzy ludzkiej i o naszej ogólnej nieznajomości realnego świata. Posłużyć się alegorią,
aby uświadomić nam, że to jest tak, jakbyśmy żyli w jaskini i nie wiedzieli, jakie cuda
leżą
tuż nad nami, na powierzchni ziemi. Wyrocznia w Efyrze dostarcza wielu podobnych
wyobrażeń. Ludzi więzi się w podziemnych jaskiniach, migoczący ogień rzuca cienie na
ściany, obsługa robi, co może, aby przekonać swoich klientów, że cienie są rzeczywiste,
a kiedy w końcu więźniów się uwalnia, najpierw prowadzi się ich na powierzchnię ziemi,
a następnie do wody.
Platon był znakomitym parodystą, a swój talent demonstrował zwłaszcza w dialogach.
Pisał nawet paszkwile na swoich kolegów filozofów, spośród których część znana jest
dzisiaj wyłącznie dzięki karykaturom Platona.
Wyrocznia zmarłych w Efyrze najwyraźniej funkcjonowała za życia Platona i choć
znajdowała się na odludziu, istnieje mnóstwo dowodów, że zjeżdżały tam wielkie tłumy.
Nie ma powodu sądzić, że ktoś tak dobrze poinformowany jak Platon nic nie wiedział o
wyroczni. Nie można też wątpić, że tak popularna atrakcja była wodą na jego młyn.
Czy mogło być tak, że to o wyroczni zmarłych w Efyrze pisał Platon w Księdze VII
Rzeczypospolitej? Proszę rozważyć ten fragment:
"Następnie przyrodzone nasze zdolności, ze względu na zdatność i niezdatność
nabycia wiedzy, przyrównaj do takiego oto stanu.
Wystaw sobie tedy ludzi jakoby w podziemnym, do skaty podobnym mieszkaniu,
mającym rozwarte ku światłu wejście, ciągnące się bez przerwy wzdłuż całej jaskini;
tutaj
przebywają oni od swego dziecięctwa z więzami na nogach i szyjach, tak iż się z
miejsca
nie ruszają i tylko przed siebie patrzą, a z powodu więzów niezdolni głowy obrócić;
światło zaś przybywa im od ognia gorejącego z góry, daleko poza nimi; a pomiędzy tym
ogniem a spętanymi wiedzie droga na wysokości; wzdłuż tejże wyobraź sobie murek
wybudowany na wzór parapetu, który kuglarze ustawiają przed widzami, a ponad
którym
pokazują swe dziwy".
Przypuszczam, że ta budząca dreszcz grozy alegoria jest w pewnym stopniu parodią
wyroczni zmarłych w Efyrze. Dwie sytuacje są wyraźnie zbieżne w kilku punktach. W
obu
dziwni mieszkańcy podziemnego świata nigdy nie widzą światła dziennego. Anonimowi
pomocnicy nakłaniają więźniów do uwierzenia, że cienie rzucane przez migoczący
ogień
na ścianę jaskini są rzeczywiste. Uwięzieni są w końcu wypuszczani na wolność i
prowadzeni najpierw na światło słoneczne, a następnie do wody.
Są także wzmianki w tekście sugerujące, że Platon napisał satyrę na wyrocznię
zmarłych. W początkowej części Rzeczypospolitej Sokrates zapewne robi aluzję do
wysłania przez Periandra delegacji do Efyry, w celu przywołania jego żony z Podziemi.
Dialog zaczyna się od próby zdefiniowania sprawiedliwości jako oddawania innym tego,
co się od nich otrzymało. Sokrates obala tę definicję, mówiąc, że musiał ją
zaproponować Periander lub ktoś taki jak on. Jest tu zawarta zupełnie wyraźna ironia:
Periander był człowiekiem zdecydowanie nieuczciwym, który przeszedł wszelkie
granice

33

wzywając żonę ze świata zmarłych po to, aby być w stanie oddać coś przyjacielowi,
który
powierzył mu to pod opiekę.

Większość analiz tej alegorii koncentruje się na położeniu więźniów, ale Sokrates
wspomina także innych mieszkańców jaskini – to znaczy pomocników, którzy
wytwarzają
cienie w celu oszukania więźniów. Myślę, że ci pomocnicy to właśnie przewodnicy,
którzy
prowadzali odwiedzających po zakamarkach wyroczni w czasie poszukiwania przez nich
wizji, podczas gdy więźniami są właśnie ludzie odwiedzający wyrocznię. Możliwe, że
tymi
przewodnikami byli Kimeryjczycy, którzy zwyczajowo przebywali zawsze w
ciemnościach.
Podejrzewam, że pisząc ten słynny mit Platon miał na myśli wyrocznię zmarłych w
Efyrze. Niestety wiele wątpliwości pozostaje bez odpowiedzi z powodu nieszczęśliwych
wydarzeń, które przytrafiły się Efyrze.

W 280 roku p.n.e. Pyrrus, król Epiru, wyruszył na czele armii liczącej dwadzieścia pięć
tysięcy ludzi na bohaterską wyprawę i pokonał armię Rzymian. Rok później znów
pokonał Rzymian, ale stracił w tej wojnie tak wielu żołnierzy, że jego armia została
niemal
wybita. "Jeszcze jedno zwycięstwo -zauważył wówczas – i będziemy pokonani". Stąd
właśnie wywodzi się określenie "pyrrusowe zwycięstwo'", oznaczające, że nawet
wygrywając, można stracić.
Odważne zwycięstwa Pyrrusa były taką zniewagą dla Rzymian, że sto lat później
najechali oni na Epir i zniszczyli siedemdziesiąt miast. Wśród nich znalazła się i Eiyra.
Choć ruiny wyroczni istnieją do dziś, relacje z wydarzeń, jakie miały tam miejsce,
przepadły. Dla nas, ludzi dwudziestego stulecia, pozostały ruiny i nieliczne źródła
historyczne, literackie oraz antropologiczne – wszystkie bardzo interesujące, ale
będące
zaledwie echem przeszłości.
Przewodnik podróżnika po królestwie pośrednim
Ci, których wciągnie ten temat, mogą zechcieć odwiedzić wyrocznię zmarłych w
Efyrze. Nawet dziś leży ona na uboczu, w górzystym rejonie Grecji. W czasach
starożytnych podróże do wyroczni zmarłych były niewyobrażalnie męczące. Z
założenia
chodziło o ciężką próbę, tak długa podróż bowiem z pewnością zwiększała emocje
związane z oczekiwaniem na wizje.
Moja żona i ja mieliśmy ogromne trudności z odnalezieniem wyroczni zmarłych, kiedy
w marcu 1993 roku odwiedziliśmy Grecję, żeby spędzić dzień w najstarszym w dziejach
naszej cywilizacji psychomanteum.
Aby dostać się tam z Aten, najpierw polecieliśmy na północ, do miasta loannina.
Spędziliśmy tam noc, a z rana pojechaliśmy autobusem do Prevezy. Jazda trwała dwie
godziny, po czym natychmiast przesiedliśmy się do autobusu jadącego do małego
miasteczka Kanaliki.
Wyprawy autobusem w ten rejon nie sadła ludzi lękliwych. Znaczna część drogi
wiedzie wąskimi serpentynami, a pasażerowie widzą przez okna przepaście
sprawiające
wrażenie bezdennych.

34

Ale taka podróż to nie tylko strach. Można też zobaczyć piękne krajobrazy i barwne
sceny z życia greckich wsi.

Po dotarciu na koniec do miasteczka Kanaliki wzięliśmy taksówkę do necromanteionu,
jak nazywają go miejscowi. Znajduje się on jakieś sześć kilometrów za miastem., na
szczycie wysokiego wzgórza, poniżej kaplicy bizantyńskiej zbudowanej w
średniowieczu,
być może po to, by budowla chrześcijańska zasłoniła wyrocznię. Wyrocznia
pozostawała
ukryta przez setki lat. Ostatnio odkopano ją i większość ruin jest teraz wyraźnie
widoczna.

Kierowca podwiózł nas tuż pod bramę stalowego ogrodzenia, które otacza starożytne
ruiny. Poprosiliśmy go, aby wrócił po nas, co okazało się doskonałym pomysłem,
ponieważ nie ma tam telefonu.
Nie było żadnych innych zwiedzających. Byliśmy z żoną zupełnie sami w miejscu
uwiecznionym przez Odyseusza i Orfeusza, odwiedzanym przez tysiące ludzi
pragnących ujrzeć swoich utraconych bliskich. Z błogosławieństwem Sokratesa.,
pełnego
humoru dżentelmena, który od blisko dwudziestu pięciu lat opiekował się wyrocznią.,
mogliśmy swobodnie wędrować wśród szczątków dawnej wyroczni.

Pozbawiona dachu, ukazywała labirynt korytarzy i izb, po których krążyli przed
wiekami petenci czekający na wprowadzenie do komnaty zjaw. Wszystkie
pomieszczenia
wyroczni są nadal widoczne. Usiedliśmy w części mieszkalnej kapłanów – zwanych
psychopompami – którzy zarządzali tym przybytkiem. Ich pokoje byty wielkie, według
standardów starożytnych, a jednak mierzyły nie więcej niż trzy metry na trzy.
Opuściwszy
siedzibę kapłanów i wędrując po labiryncie korytarzy, usiłowałem sobie wyobrazić, jak to
miejsce mogło wyglądać dwa tysiące lat temu, kiedy było ciemne jak jaskinia i
przesycone pełnym grozy wyczekiwaniem. Co robili ludzie w czasie spędzanych tu
długich tygodni? O czym myśleli i rozmawiali? Mimo że lubię być sam, wzdragałem się
na myśl o tak długotrwałym i otępiającym wyczekiwaniu.

Pokoje, w których sypiali klienci wyroczni, były łatwe do odnalezienia. Tak samo jak
komnata zjaw. Było to największe pomieszczenie w labiryncie, o wysokich ścianach,
przestronne. Mogłem sobie bez trudu wyobrazić, jakim wstrząsem dla zmysłów
musiało
być znalezienie się tam po spędzeniu blisko miesiąca w mroku. W tej majestatycznej
komnacie pochodnie rzucały na ściany migotliwe blaski, kiedy ubrani w togi kapłani
podprowadzali swoich klientów do wielkiego wypolerowanego kotła. Ustawiwszy ich
wokół, polecali im wpatrywać się w lśniący metal, aż ujrzą wizję osoby, którą pragnęli
zobaczyć.
Stojąc pośrodku tej komnaty, tam gdzie musiał znajdować się kocioł, mogłem sobie
wyobrazić, czego świadkami byli kapłani, kiedy klienci, jeden po drugim, dostrzegali
swoje wizje. Na podstawie moich doświadczeń z pracy we własnym psychomanteum,
oddalonym o tysiące kilometrów od tego miejsca, wiedziałem, jaka radość i
zaskoczenie
malują się na twarzach ludzi na widok magicznych wizji, znałem okrzyki zachwytu, gdy
krewni i najdrożsi powracali jeszcze na chwilę. Patrząc z góry na ruiny uświadomiłem
sobie, jakim wyczynem architektonicznym musiało być to psychomanteum dla

35

starożytnych specjalistów. Zbudowali je z wielką starannością, tak bardzo dokładnie,
że
przetrwało do dziś i świadczy o ogromnym znaczeniu, jakie przypisywano w tej
kulturze
wywoływaniu duchów zmarłych ludzi.
Od religii do królowej elżbiety

Ponieważ zachowały się tylko nieliczne relacje na temat wpatrywania się w
zwierciadło, niemożliwe jest napisanie na ten temat szkicu historycznego, w którym nie
byłoby luk. Inaczej niż w przypadku takich dziedzin jak chemia lub filozofia, nie istnieje
tu
ciągła tradycja, sięgająca setek lat wstecz,

Praktyka wpatrywania się w zwierciadło zdaje się pojawiać cyklicznie to tu, to tam, po
czym niknie z pola widzenia, przypominając raczej rozproszone wybuchy niż
nieprzerwaną linię przekazu. Mimo wszystko, jeśli już się pojawia, często prowadzi do
interesujących skutków.

Mogę co najwyżej przedstawić serię krótkich epizodów, gdy wpatrywanie się w
zwierciadło odegrało rolę w historii ludzkości. Te epizody zostały zaczerpnięte z
literatury,
mitów, religii, polityki i życia codziennego. Choć w tym rysie historycznym pojawią się
luki
obejmujące setki lat, wskaże on wyraźnie, że praktyka wpatrywania się w zwierciadło w
celu wywołania duchów odgrywała ważną rolę w życiu ludzkim od najwcześniejszego
okresu historii człowieka. Ta rola była tak ważna, że ani Kościół, ani państwo nie byty w
stanie stłumić owych praktyk.
Już w Starym Testamencie, w Pierwszej Księdze Samuela, znajdujemy wzmianki o
wróżbach. Król Saul nakazuje wypędzenie wszystkich mediów i spirytystów z Izraela,
jak
też domaga się kary śmierci dla każdego, kto odważy się wywoływać duchy. Ale kiedy
sam potrzebuje porady zmarłego króla Samuela, udaje się w przebraniu do pewnej
kobiety w En-Dor, znanej jako medium, która niechętnie ulega jego namowom i
przywołuje ducha Samuela. En-Dor znaczy "fontanna z Dor". Wioska leży na górze
podziurawionej jak sito licznymi jaskiniami. Zarówno jaskinie, jak i fontanny – o czym się
wkrótce przekonamy – mają związek z wywoływaniem duchów.
Duch Samuela najwyraźniej wyjawia kobiecie, kim jest Saul, ponieważ ta zupełnie
niespodziewanie nydaje przejmujący krzyk i zwraca się do króla ze słowami:
"– Dlaczego mnie oszukałeś? Wszak ty jesteś Saul!"

Dopiero po zapewnieniu, że nie stanie się jej żadna krzywda, kobieta ujawnia Saulowi
obecność Samuela. Zobaczywszy zmarłego króla, Saul pada na ziemię i zwraca się do
niego:

"– Jestem w ciężkiej niedoli – mówi. – Filistyńczycy wojują ze mną, a Bóg odstąpił ode
mnie i już nie daje mi odpowiedzi ani przez proroków, ani przez sny; przywołałem więc
ciebie, abyś mi oznajmił, co mam czynić".

W odpowiedzi Samuel wygłasza przerażające proroctwo, które się spełnia: "–
Dlaczego tedy pytasz mnie, skoro Pan odstąpił od ciebie i stał się twoim wrogiem? Pan
uczynił ci, jak zapowiedział przeze mnie: Pan wydarł władzę królewską z twojej ręki i
dał
ją innemu, Dawidowi. Ponieważ nic usłuchałeś głosu Pańskiego i nie wywarłeś

36

zapalczywego gniewu Pana na Amaleku, dlatego uczynił ci to Pan w dniu dzisiejszym.
Nadto wyda Pan Izraela wraz z tobą w ręce Filistyń-czyków i jutro będziesz ty i twoi
synowie ze mną. Również i obóz izraelski wyda Pan w ręce Filistyńczyków"ˇ.
Jakiego rodzaju medium używa kobieta do wywołania ducha Samuela? Choć w Biblii
nie mówi się wyraźnie o tym, jaką metodę zastosowała, być może użyła czegoś w
rodzaju zwierciadła, jakiegoś lśniącego obiektu, który mógł ukazać lustrzany obraz
zjawy.
Być może to w przejrzystej głębi takiego odbicia nastąpiło spełnienie bolesnego
pragnienia króla Saula, by spotkać zjawę.

To do używania przez Józefa srebrnej czary jako zwierciadła nawiązywał jego sługa,
gdy mówił: "Czyż nie jest to jedno, w czym mój pan pije i w czym faktycznie wróży?" W
dalszym wersie Józef wychwalał swe talenty, stwierdzając: "Czyż nie wiesz, że
człowiek
taki jak ja może naprawdę wróżyć?"

Antropolodzy i inni badacze, którzy poznawali kultury plemienne, opisują metody
konsultowania się z duchami podobne do opisanych w Starym Testamencie.

Tradycja szamańska
Na przykład na Syberii tunguscy szamani stosowali miedziane zwierciadła, aby
"umiejscawiać duchy". W ich języku słowo zwierciadło" wywodzi się ze słowa "dusza"
lub
"duch", toteż zwierciadło było uznawane za miejsce pojawiania się duchów. Szamani ci
twierdzili, że wpatrując się w zwierciadło, potrafią zobaczyć duchy zmarłych ludzi.
Zresztą słowo "szaman" pochodzi właśnie z języka Tunguzów. Zadaniem szamana było
rozwiązywanie problemów, które wyłaniały się w życiu codziennym całej społeczności,
jak też poszczególnych osób. Swego czasu Malgasze z Madagaskaru wywoływali duchy
zmarłych podczas zawiłych ceremonii grupowych. Do obyczajów tego ludu należały
rozmowy o widzianych zjawach swoich zmarłych bliskich, jak też otwarte dyskusje o
kontaktach z tymi duchami. Szamani plemienni rozpoczynali takie ceremonie,
nawiązując
kontakt z duchami poprzez zwierciadło.
Podobnie jak we fragmencie eposu Homera, w którym opisana jest wizja Odyseusza,
krew służyła jako medium do wpatrywania się Indianom z plemienia Paunisów w
Ameryce Północnej. Stosowana przez nich metoda wpatrywania się w zwierciadło była
podobna do greckiej. Kiedy członek plemienia zabił borsuka, starszyzna plemienna
przetrzymywała zwierzę do nocy, po czym obdzierano je ze skóry. Krew zlewano do
misy
i przy świetle księżyca ustawiano wokół niej dzieci, aby wpatrywały się w swoje odbicia
w
tak powstałym zwierciadle. Jeśli ujrzały siebie z siwymi włosami, oznaczało to długie
życie; jeśli obraz był ciemny i niewyraźny, dziecko miało zachorować i umrzeć; jeśli nie
ukazywało się żadne odbicie, dziecko miało pewnego dnia zginąć z ręki wroga.
Afrykanie z Fezu do wypatrywania wizji używali naczynia z wodą. We współczesnym
Egipcie używa się zbiorniczka z atramentem – niemal tak samo, jak Odyseusz
posługiwał się krwią. Dee Halde, podróżnik, który na początku XVIII wieku pojechał do
Chin, napisał później, że taoistyczni wróżbici obserwowali w kotłach z wodą wydarzenia
zachodzące w całym imperium. Zulusi z Afryki czcili należące do ich wodza naczynie,

37

które po napełnieniu wodą służyło do wróżb. Szamani na północy strefy równikowej
w
Afryce rozpoznawali choroby pacjentów, wpatrując się w kociołek z wodą.

Do najbardziej intrygujących należy praktyka wpatrywania się w zwierciadło uprawiana
przez plemię Nkomi z Przylądka Lopez. Otóż stosuje sieje w czasie rytualnego
przyjmowania chłopca do grona mężczyzn, a przebiega to w następujący sposób: po
długim poście nowicjusza zamyka się w szałasie. W jednym końcu szałasu stoi
drewniana statua. Pod nią umieszcza się kości człowieka zmarłego dawno temu, przed
statuą zaś ustawia się zwierciadło.

Nowicjusz ma za zadanie tak długo wpatrywać się w zwierciadło, aż zobaczy w nim
twarz człowieka. Następnie musi opisać swoją wizję. Jeżeli trafnie opisze zmarłego,
którego kości umieszczono pod statuą, zostaje dopuszczony do kolejnego etapu
ceremonii.

W najnowszej książce na temat leczniczych właściwości roślin Richard Evans
Schultes oraz Albert Hoffman – chemik, który odkrył LSD – opisują plemię Bwiti z Afryki
Zachodniej, które utrzymuje kontakt ze zmarłymi krewnymi stosując w tym celu pewne
ziele i zwierciadło. Członkowie tego plemienia zjadają duże ilości rośliny zwanej iboga,
po czym wpatrują się w zwierciadło.
Członkowie tego plemienia powiedzieli antropologom, że kombinacja rośliny i
zwierciadła "otwiera głowę", wskutek czego ich dusze mogą przenieść się do "ziemi
zmarłych". Jeden z praktykujących ten rytuał napisał krótki wiersz o swoich
przeżyciach,
w którym możliwie najlepiej wyraża słowami to, co się wówczas z nim działo:
Czułem się tak, jakbym został przeniesiony daleko,
w głęboką puszczę,
aż doszedłem do bariery z czarnego żelaza.
Przy tej barierze, niezdolny do jej przekroczenia,
Dostrzegłem tłum czarnych ludzi
Również nie mogących jej przestąpić.
W dali... było bardzo jasno.
Powietrze mieniło się kolorami...
Nagle mój ojciec zstąpił z góry
w postaci ptaka.
Nadał mi wówczas imię Eboka
I umożliwił lot za nim
ponad żelazną barierą.

Zwierciadło Ala ad-Aina, nimfy Numy

Temat duchów wywoływanych ze zwierciadeł pobudzał także wyobraźnię literacką
przedstawiciel i kultur innych niż grecka. Wydaje mi się zupełnie oczywiste, że kilka
spośród opowieści w Księdze tysiąca i jednej nocy zawiera opisy wizji lustrzanych.
Na
przykład historia Ala ad-Dina i jego lampy mówi właśnie o przyzywaniu duchów.
Odmiennie niż w tej pracy, w historii Ala ad-Dina mamy do czynienia nie z duszami

38

zmarłych, lecz z duchami innego rodzaju – dżinnami. Te złowieszcze stwory mogły
spełniać życzenia osób, którym udało sieje uwolnić, pocierając lampę, gdzie byty
uwięzione.
W Księdze tysiąca i jednej nocy osobą, która dokonała tego jako pierwsza, jest matka
Ala ad-Dina, która polerowała lampę piaskiem, by jej przywrócić blask i móc j ą
sprzedać.
W trakcie tej czynności z lampy wydostał się gigantyczny dżinn, "o przerażającym
wyglądzie i wielkiej postaci".
"– Powiedz, czego chcesz ode mnie – zagrzmiał. – Jestem twym sługą i sługą tego, w
którego posiadaniu znajduje się lampa".
Matka Ala ad-Dina była tak przerażona, że błagała swego syna: "Proszę cię, mój
chłopcze – na mleko, które z mej piersi ssałeś – wyrzuć tę lampę i ten pierścień., bo one
nas wpędzą w wielką biedę!"ˇ

To oczywiste, że polerując metalową lampę, matka Ala ad-Dina spowodowała
powstanie odblaskowej powierzchni, w której dżinn mógł być widziany jako wizja
lustrzana. Następnie wizja ta pozornie opuściła powierzchnię odblaskową i pojawiła
się
xv świecie materialnym.

W dawnych czasach metalowych lamp używano również do wróżb; praktyki takie
nazywano larnpadornancją. Mam przywiezioną z Indii starą brązową lampę na tłuszcz
wielorybi i rozumiem przyczyny, które spowodowały powstanie takiej tradycji. Odkryłem
bowiem, że po wypolerowaniu staję się ona doskonałym zwierciadłem, świetnie
nadającym się do wpatrywania.
Wszystko to każe mi uwierzyć, że obraz dżinna wydostającego się z butelki
najprawdopodobniej pochodził z wpatrywania się w zwierciadło.
Istoty zwane nimfami pojawiły się w rzymskich mitach przy opowieści o Numie, drugim
królu Rzymu. Podobnie jak wszyscy Rzymianie, wierzył on we wróżki wodne, które
wyłaniały się z krystalicznie czystej wody w fontannach.

Kiedy czytamy komentarz świętego Augustyna, staje się dla nas zupełnie oczywiste,
że Egeria to byt lustrzany. W swym dziele O państwie Bożym św. Augustyn napisał: "Bo
i
sam Numa, do którego nie posłano żadnego proroka Bożego i żadnego świętego anioła,
zmuszony został do uprawiania hydro-mancji, by w wodzie zobaczyć obrazy bogów lub
raczej mamidła demonów i usłyszeć od nich, co powinien ustanowić i czego
przestrzegać
w dziedzinie religijnych obrzędów i ofiar".

Celtyckie mity o wpatrywaniu się w zwierciadło
Celtycki manuskrypt z dwunastego wieku opowiada o wydarzeniu z życia Lludda,
jednego z pierwszych królów Brytanii, kiedy to wykorzystano wpatrywanie się w kocioł
w
celu ujęcia kłopotliwych smoków. Smoki te wydawały tak przeraźliwe odgłosy, że
"mężczyźni bledli i tracili siłę, kobiety roniły, chłopcy i dziewczęta odchodzili od
zmysłów,
a wszystkie zwierzęta oraz drzewa, ziemia, wody stawały się jałowe". Tak więc smoki
te
zagrażały przyszłości królestwa Lludda i władca musiał znaleźć sposób, by się ich
pozbyć. W tym celu odbył naradę ze swoim bratem, królem Francji, który powiedział, że

39

można by wyczarować smoki w kadzi z winem miodowym i uwięzić je w
jedwabnej
materii.

"– Natychmiast owiń wokół nich materię – powiedział brat Lludda – i zakop je w
kamiennej skrzyni, i pokryj ją ziemią, w miejscu, jakie uznasz za najbezpieczniejsze w
swoim królestwie".
Lludd postąpił zgodnie z tą sugestią: okrył beczkę wina miodowego jedwabną tkaniną
I wpatrywał się w nią, póki nie ukazały się zjawy smoków. Kiedy w końcu zostały
zawinięte w jedwab, Lludd je zakopał.

Opowieść o Lluddzie stanowi jedno z ogniw w ciągnącym się przez wieki łańcuchu
historii wpatrywania się w kocioł, które pojawia się jako kluczowa scena w Makbecie
Szekspira. kiedy to trzy czarownice gotują według starej receptury wywar i z jego
wrzących oparów wywołują zjawy.

W źródłach średniowiecznych można znaleźć opisy rytuałów wywoływania duchów,
które ujawniały zainteresowanym informacje, jakich nie dało się zdobyć w inny
sposób.
W roli wróżbitów występowali młodzi chłopcy; to im duchy przekazywały wieści.
Procedury przywoływania duchów zmarłych włączano czasami do zbiorów materiałów
medycznych, co pozwala przypuszczać, że stosowali je również lekarze. Można się
zastanawiać, czy nie sirużyło to czasem kojeniu żałoby.
Niektóre z tych technik pojawiają się we wspaniałej tragedii Goethego, poświęconej
legendarnemu doktorowi Faustowi. W trakcie opowieści poznajemy metody
upatrywania
się w zwierciadło. Są to metody służące do wykrywania złodziei, podróży poza ciałem,
rozpoznawania chorób, a nawet przyzywania dziewięciu duchów powietrza poprzez
wpatrywanie się w szklankę napełnioną wodą źródlaną.
Swego rodzaju doktor Faust żył w osiemnastym wieku pod postacią hrabiego
Cagliostro. Stał się międzynarodową sensacją ucząc ludzi, jak wpatrywać się w dające
odbicie powierzchnie i widzieć obrazy. Jeden z pisarzy pozostawił relację o duchu
Cagliostra, o tym, jak pojawił się i prowadził z nim rozmowę w "kryształach i pod
szklanymi dzwonami".

Wróżbita zwany 007

Zapewne do najbardziej fascynujących opowieści o magicznych sztuczkach należy
historia Johna Dee, znanego angielskiego uczonego i wynalazcy z czasów
elżbietańskich, urodzonego w 1527 roku. Ślubował on poświęcić swoje życie nauce i
studiował całymi dniami, codziennie, przez cały okres młodzieńczy. Jego trud
przyniósł
efekty. Mając zaledwie dwadzieścia kilka lat wykładał już na licznych uniwersytetach,
zwłaszcza we Francji, gdzie szanowano jego dziwactwa.
Był także pełnym poświęcenia wynalazcą, którego prace czasem jego samego
wpędzały w kłopoty. Kiedy uczniowie wystawiali komedie Arystofanesa, Dee
postanowił
uatrakcyjnić spektakl, budując aparaturę do specjalnych efektów – gigantycznego
insekta, który wyglądał, jakby latał.

40

Owad rozbawił większość ludzi, którzy go widzieli, a niektórych nawet wystraszył.
Kiedy bowiem uruchomiono aparaturę, co bardziej zabobonni spośród widzów zerwali
się
na nogi z okrzykiem: "Czarodziej!"
Oskarżenia o uprawianie czarów towarzyszyły Johnowi Dee przez całe życie.
Pewnego razu tak bardzo zniecierpliwiły go prześladowania, że poprosił, aby go
osądzono w celu załatwienia tego problemu raz na zawsze. Jak napisał w swojej petycji
do króla, proces zniechęciłby tych "chorych umysłowo. bezmyślnych, złośliwych i
godnych pogardy prostaków'', którzy zatruwali mu życie. Dodał nawet, iż chętnie zgodzi
się na ukamienowanie, jeśli ktoś udowodni mu, że istotnie jest czarodziejem czy też
"wywołującym diabły".

Mając dwadzieścia kilka lat, Dee był już uczonym o międzynarodowej sławie i
ekspertem w dziedzinie technik i sprzętu nawigacyjnego. Napisał jeden z
klasycznych
podręczników do matematyki i wynalazł przyrząd pomagający żeglarzom odczytywać
mapy.

Dla królowej Elżbiety pracował jako swego rodzaju prywatny wywiadowca. Jak
mówiono, królowa była zafascynowana jego oczami, wobec czego nadała mu
przydomek
"Oczy". W nawiązaniu do tego. podpisując tajne raporty dla niej Dee stawiał obok siebie
dwa kółka, co miało przedstawiać oczy, a nad nimi i z boku znak przypominający
siódemkę, zapewne jego szczęśliwą liczbę. W rezultacie podpis wyglądał jak "007", czyli
numer ewidencyjny Jamesa Bonda, również pracownika królewskich tajnych służb.
Badając przedmioty przywiezione z Meksyku przez Hiszpanów, Dee znalazł
zwierciadło z obsydianu, które najwyraźniej służyło Aztekom do wróżenia. Ze
zdumieniem odkrył, że dostrzega w nim wizje, l wkrótce zaczął wykorzystywać to
odkrycie w swojej pracy dla królowej, która nawet udała się pewnego dnia z wizytą
do
jego domu. aby zobaczyć owo niezwykłe zwierciadło.

Jego siedziba była właściwie połączeniem muzeum, biblioteki i ośrodka badań nad
świadomością. Miał tam wiele najróżniejszych interesujących przedmiotów oraz
księgozbiór, jeden z najlepszych w kraju. Pomimo swoich powiązań 7. dworem i
-wysokiej pozycji w świecie akademickim, nadal przez niewykształconych
mieszkańców
Londynu uważany był za czarodzieja. Pewnego razu ci zabobonni ludzie zostali
podjudzeni przez zazdrosnych członków dworu królewskiego do rozruchów przeciw
Johnowi Dee. Zaatakowali i spalili jego dom, w czasie gdy właściciel przebywał w
podróży poza granicami kraju. W jednym z opisów tego wydarzenia znajduje się
informacja, że Dee z oddali, za pomocą obsydianowego zwierciadła, obserwował
swoje
płonące księgi. Podobno przyjął to ze stoickim spokojem; zresztą i tak nie był w stanie
nic zrobić.

W domu, który został zniszczony, Dee miał specjalną komnatę służącą do
wywoływania wizji zwierciadlanych. Skrupulatnie opisywał swoje wizje w szczegółowym
i
obszernym manuskrypcie, z którego do dziś zachowała się tylko część. Opisuje w nim
duchy, które najpierw pojawiały się w zwierciadle, a potem jak gdyby wychodziły zeń i
przebywały w komnacie.

41

Jeden z tych duchów, młodej kobiety o imieniu Madimi, pojawiał się regularnie i jakby
krążył po pokoju. Dee pisał również, że "przybysze" odzywali się, a nawet prowadzili z
nim rozmowy. Na przykład jedna z tych istot – zwanych przez Dee aniołami – wygłosiła
następującą ponadczasowo słuszną sentencję: "Ignorancja była nagością, przez którą
znosiłeś pierwsze cierpienia, a pierwszą plagą, która nawiedziła człowieka, był głód
wiedzy... głód wiedzy przeszkadza ci zdobywać wiedzę o sobie samym".

Uczeni dawno odrzucili relacje Johna Dee, uznając je za nieprawdziwe, ale ja
uważam, że wywoływał on mądrość i byty z głębin swojej podświadomości.

Dee nie sądził jednak, że tak było. Ten wielki naukowiec usiłował wykorzystać
wszystko, co było w jego mocy, aby dotrzeć do Boga. Miał nadzieję, że dzięki
kontaktom
z aniołami uda mu się na nowo połączyć katolików i protestantów w jednej wierze
chrześcijańskiej, wierze powszechnej miłości. Pomimo ostrzeżeń ze strony
przywódców
obu Kościołów, że ryzykuje postawienie go pod sąd jako heretyka, Dee nadal
publikował
swoje konwersacje z aniołami.

Jego wiara w to, że za pośrednictwem obsydianowego zwierciadła rozmawia z
aniołami, nie zyskała mu przychylności na dworze. Jakub I, który w 1603 roku
odziedziczył koronę po Elżbiecie, był bardzo wyczulony na wszystko, co "pachniało
czarami". Ponieważ Dee był lojalnym sługą królowej Elżbiety, nowy kroi oddalił
wprawdzie zarzuty o uprawianie przez Dee wróżbiarstwa, wysuwane przez
niektórych
przedstawicieli kleru, ale pozbył się go z dworu królewskiego.
Skazany na ostracyzm przez pozostałych uczonych, Dee zmarł w 1608 roku. Ostatnie
dni spędził pod opieką córki, która musiała czasami sprzedawać jego cenne księgi, aby
zdobyć pieniądze na jedzenie.
Po jego śmierci starannie przygotowany manuskrypt zawierający opis badań
wpatrywania się w zwierciadło zaginął na długie lata. Odnalazł się w końcu w sklepie
rybnym w Londynie, gdzie używano wyrywanych z niego kartek do pakowania ryb.
Zapewne nic by się z tego manuskryptu nie uchowało, gdyby jeden z uczonych nie
przeczytał przypadkowo zapisków na papierze, w który była zawinięta kupiona przez
niego ryba.

Prezydenckie wizje zwierciadlane
Także jeden z prezydentów czerpał wiedzę z wizji zwierciadlanych. W nocy
decydującej
o wynikach wyborów w 1860 roku Abraham Lincoln leżał wyczerpany na sofie. Nagle
w
pobliskim lustrze dostrzegł dziwne, podwójne odbicie siebie samego: jedno takie, jak
wyglądał naprawdę, i drugie, na którym był blady i przypominał ducha.

Lincoln powiedział o tym swojej żonie. Mary. Pierwsza Dama zinterpretowała tę wizję
następująco: powiedziała, że zostanie wybrany na drugą kadencję, ale umrze przed jej
zakończeniem. Wizja zwierciadlana prezydenta i jej interpretacja okazały się prorocze.
Zdumiewające, jeśli weźmie się pod uwagę powszechność chęci ponownego
spotkania się z bliskimi zmarłymi, że umiejętności wpatrywania się w lustro niemal
zaginęły. Jednym z powodów tego stanu rzeczy jest zapewne to, że ci, którzy
praktykują
tę działalność, zachowują w tajemnicy stosowane techniki.

42

Fakt, że po wywoływaniu duchów w Efyrze następowało okadzenie i rytualna kąpiel.,
świadczy, iż pomocnicy, kimkolwiek byli, zdawali sobie sprawę z niezbędności tych
rytuałów dla ułatwienia osobom wywołującym zjawy powrotu do rzeczywistości.
Ujmujący
gest kobiety z En-Dor, która zaprosiła Saula na poczęstunek, zanim wyszedł, świadczy,
że i ona rozumiała potrzebę wsparcia po takim przeżyciu.
Stosowano także represje na tle religijnym. Organizacje religijne o surowej doktrynie
zniechęcały ludzi do szukania osobistych przeżyć w królestwie duchów. Ponieważ
wpatrywanie się w zwierciadło daje ludziom dostęp do ich duchowego wszechświata,
przywódcy różnych religii (nie tylko chrześcijaństwa, ale i innych religii państwowych)
zepchnęli te praktyki do podziemia. Wiele religii dawało wyraz pełnemu miłosierdzia
zainteresowaniu losem człowieka, paląc na stosie lub w inny sposób eliminując tych,
którzy naruszali zakazy.

Ważne jest również, aby zauważyć, że każda społeczność surowo traktuje tych, którzy
łamią konsens. Niewiele jest zasad dotyczących życia człowieka, czy to poznawczych,
czy społecznych, które byłyby świętsze niż wyobrażenie, że istnieje nie do pokonania
przepaść między światem żywych a królestwem zmarłych. Ci, którzy przekraczają tę
granicę, narażają się na surową krytykę.
Fałszywa historia

Bardzo prawdopodobne, że jakieś fałszerstwa zapisano jako fakt i nagłośniono po to,

by trzymać ludzi z dala od miejsc, w których były przywoływane duchy zmarłych. Lub,
być może., chętni do tej praktyki nie potrafili rozpracować technik i próbowali je tylko
naśladować. Można znaleźć wzmiankę o tym w jednym z fragmentów pracy Hipolita,
biskupa Rzymu z II wieku, który tak oto pisał w celu potępienia różnych
okultystycznych
"herezji":
"Ale też nie powinienem przemilczeć łotrostw tych czarowników, które polegają na
wróżeniu za pomocą kotła. W celu stworzenia bowiem zamkniętej komnaty i pomazania
sufitu cyjaniną (ciemnoniebieską farbą) stosują pewne naczynia z cyjaniną i wznoszą je
do góry. Kocioł pełen wody umieszczają wszakże na środku podłogi i padające na niego
sine odbicie ma przedstawiać widok niebios. Ale podłoga też ma pewien ukryty otwór,
na
którym stawia się kocioł, uprzednio wyposażony w kryształowe dno, podczas gdy on
sam
zrobiony jest z kamienia. Pod nim jednakże, niewidoczne dla obserwatorów, znajduje
się
pomieszczenie, gdzie zbierają się wspólnicy, przybierając postacie bogów i demonów,
których magik chce przedstawić".
Z wielu powodów niektórzy ludzie – zwłaszcza przedstawiciele władz i medycyny –
chcieli zdławić praktyki wpatrywania się w zwierciadło. Powody te sięgają od
zagorzałego
fundamentalizmu po strach przed zabobonami.

Nie twierdzę, że wszyscy, którzy praktykują wpatrywanie się w zwierciadło, zawsze
byli w pełni uczciwi i mieli wyłącznie dobre intencje. W tej dziedzinie wystąpiło tyle
samo
oszustw, co i w każdej innej – od medycyny po hydraulikę.
Czy mamy jednak odrzucać coś pożytecznego tylko z tego powodu, że nieliczni
wykorzystują to w sposób nieuczciwy albo że nie jest zgodne z poglądami większości?

43

Nie sądzę. Historia pokazuje zarówno zalety wpatrywania się w zwierciadło, jak i
jego
wady. Dowiodła także woli niektórych do walki w obronie tego, w co wierzą.

Przychodzi mi tu na myśl nieugięty i ze stoickim spokojem znoszący swój los John
Dee. Stawił czoło obywatelom Anglii, gdy sam wezwał do sądzenia go za czary. Był
nawet więziony przez sześć miesięcy za "lubieżne, diabelskie praktyki magiczne". A
mimo to nadal spędzał czas wpatrując się w swoje obsydianowe zwierciadło i dzielnie
spisując relacje na temat duchów, które ujrzał w jego przejrzystej głębi.
Można by się zastanawiać, dlaczego tak wielki umysł z czasów elżbietańskiej Anglii
narażał w ten sposób swoją reputację. Czyż jego życie nie było wskutek tego o wiele
trudniejsze? Było. Ale on poszukiwał wiedzy absolutnej i chciał wiedzieć jak najwięcej o
sobie samym i otaczającym go świecie. Śmieszność z pewnością znaczyła niewiele dla
człowieka, który napisał w swoim dzienniku: "Mogę i muszę wyznać przede wszystkim,
w
imię prawdy i szczerości, że cel ostateczny, do jakiego dążę, to nie zaspokojenie
ciekawości, lecz czynienie dobra".

Współczesne psychomanteum

Ci, którzy śnią za dnia, są świadomi
wielu rzeczy umykających uwadze tych,
którzy śnią jedynie nocą.
Edgar AJlan Poe
Po zbadaniu, jaką rolę wpatrywanie się w zwierciadło odegrało w historii,
zdecydowałem się spróbować doprowadzić do spotkania ze zjawami zmarłych w
sposób
bardzo podobny do tego, jaki stosowali Grecy.

Wymyśliłem procedurę, dzięki której, według mnie, zjawy zmarłych można było
wywoływać wśród żywych ludzi. Ale czy procedura ta była bezpieczna?
Skonsultowałem
się z doktorem Williamem Rollem, jednym z czołowych w świecie ekspertów w
dziedzinie
zjaw zmarłych, który poinformował mnie, że ani razu nie zdarzyło mu się. aby
kogokolwiek spotkała krzywda ze strony zjawy. W rzeczywistości, przeciwnie niż się to
przedstawia w filmach i książkach grozy, odkrył, iż takie przeżycia są korzystne i
łagodzą
rozpacz lub nawet powodują, że zupełnie mija.

Pierwszym moim zadaniem stało się stworzenie odpowiedniego otoczenia, w którym
mógłbym prowadzić swój eksperyment. W tym celu przemieniłem pomieszczenie na
górze starego młyna w Alabamie w nowoczesne psychomanteum. Była to
uwspółcześniona wersja wyroczni zmarłych istniejących w starożytnej Grecji, chodziło
mi
bowiem o osiągnięcie tego samego efektu, to znaczy umożliwienia ludziom widzenia
zjaw zmarłych.
Urządziłem pokój, który miał służyć za izbę zjaw. W jednym końcu powiesiłem na
ścianie lustro o wymiarach: sto dwadzieścia centymetrów długości i sto pięć
centymetrów
szerokości. Dolna krawędź lustra znajdowała się metr nad podłogą.

44

Przygotowałem też wygodny głęboki fotel, któremu obciąłem nogi, wskutek czego
zagłówek znalazł się również na wysokości około metra nad podłogą. Fotel został
ustawiony w odległości około metra od lustra i lekko odchylony do tyłu. Chodziło mi przy
tym o wygodę, ale i o to, by wpatrujący się w zwierciadło nie mógł widzieć własnego
odbicia. W efekcie odchylenia fotela powstało wrażenie przejrzystej głębi w lustrze,
które
odbijało jedynie ciemności panujące za wpatrującą się osobą. W ten sposób
otrzymałem
krystalicznie przejrzysty mrok.

Ten przejrzysty mrok gwarantowała czarna aksamitna zasłona, zwieszająca się z
sufitu i udrapowana wokół fotela. Odpowiednio zakrzywiony pręt, na którym wisiała,
powodował, że draperia otaczała fotel i lustro, dzięki czemu powstała osłonięta jakby
grota czy komnata. Wewnątrz tej komnaty widzeń, bezpośrednio za fotelem,
ustawiłem
małą lampkę ze szkła witrażowego, z piętnastowatową żarówką. Kiedy w pokoju
gasiło
się lampy, a zewnętrzne światło nie mogło przedostać się przez żaluzje i grube kotary,
jedynie ta maleńka lampka rozjaśniała pomieszczenie.

Ten prosty pokój z przyćmionym światłem, ciemne otoczenie i przejrzysta głębia lustra
tworzyły idealne warunki do wpatrywania się w zwierciadło. Byłem gotów do
doświadczalnego sprawdzenia moich teorii.
Wstępne badania

Pytanie, jakie zadałem sobie na wstępie, było proste: Czy istnieje metoda
umożliwiająca widzenie zjaw zmarłych bliskich osób przez normalnych, zdrowych
ludzi?
Aby otrzymać odpowiedź na to łatwe pytanie, wybrałem dziesięć osób, które miały
ochotę poświęcić na ten eksperyment tyle czasu, ile było potrzeba.

Jak w większości badań tego rodzaju, przyjąłem następujące kryteria doboru
kandydatów:

– musieli to być ludzie dojrzali, interesujący się zagadnieniami świadomości

człowieka;

– musieli być zrównoważeni emocjonalnie, dociekliwi i umiejący wyrazić swoje myśli;

– żaden z kandydatów nie mógł mieć zaburzeń emocjonalnych czy psychicznych (to
dlatego, by zmniejszyć prawdopodobieństwo, że eksperyment mógłby spowodować
szkodliwą reakcję);

– żaden z kandydatów nie mógł być zwolennikiem okultyzmu. ponieważ takie

skłonności mogłyby skomplikować analizę wyników.

Skontaktowałem się z licznymi osobami, o których wiedziałem, że spełniają powyższe
kryteria. Byli wśród nich prawnicy, psychologowie, lekarze, studenci z ostatnich lat i
ludzie innych profesji.

Wszystkim kandydatom wyjaśniłem szczegółowo istotę eksperymentu. Powiedziałem
im, że będziemy próbowali wywołać zjawy zmarłych osób, z którymi byli blisko związani
i
które chcieliby ponownie zobaczyć. Poprosiłem ich następnie, aby wybrali kilka
pamiątek, przedmiotów należących niegdyś do zmarłych i mocno z nimi związanych.

45

Mieli przynieść te przedmioty ze sobą do psychomanteum w dniu wywoływania
przez
nich zjaw.

Potem ułożyłem harmonogram sesji, tak by mieć pewność, że będę pracował tylko z
jedną osobą na raz. Każdą z osób uczestniczących prosiłem, aby w wyznaczonym dniu
przybyła o dziesiątej rano i przyniosła ze sobą pamiątki, a nawet album z fotografiami,
jeśli to możliwe. Prosiłem także, aby uczestnicy eksperymentu przychodzili w
swobodnych, luźnych ubraniach i wygodnych butach.
Uzgodniliśmy, że mogą zjeść lekkie śniadanie, ale prosiłem, aby powstrzymali się od
picia kawy, herbaty lub innych napojów zawierających kofeinę.
Po przybyciu na miejsce kandydat szedł ze mną na rozluźniający spacer po okolicy. W
czasie przechadzki rozważaliśmy, dlaczego dana osoba chciała zobaczyć określonego
zmarłego. Uprzedzałem też uczestnika eksperymentu, że nie ma żadnej gwarancji, iż
zjawa się ukaże. To naturalnie było prawdą. Nie mogłem obiecać, że zjawa się ukaże,
ale
miałem też głębsze powody, by tak mówić. Chciałem usunąć wszelkie napięcie
wywołane
uczestnictwem w eksperymencie. Mogło ono bowiem spowodować niepokój i
zmniejszyć
szansę widzenia zjawy.

Po spacerze jedliśmy lekki lunch, na który składała się zupa, sałatka, jakiś owoc oraz
sok owocowy lub bezkofeinowy napój gazowany. Następnie zasiadaliśmy do trwającej
dłuższy czas rozmowy, w czasie której szczegółowo mówiliśmy o wszystkim, co
wiązało
się ze zmarłą osobą i stosunkami łączącymi zmarłego z uczestnikiem eksperymentu.
Rozważaliśmy sprawy takie, jak charakter zmarłego, jego wygląd, zwyczaje –
dosłownie
wszelkie aspekty osobowości.

Zazwyczaj uczestnik eksperymentu przynosił ważne i wzruszające pamiątki. W czasie
naszej konwersacji przedmioty te leżały przed nami i mój rozmówca często ich dotykał.
Niektóre z nich były naprawdę poruszające. Jeden z panów przyniósł sprzęt do łowienia
ryb, należący niegdyś do jego ojca. Pewna kobieta przyjechała z kapeluszem swojej
zmarłej siostry. Przedmioty te służyły jako rozbudzające wspomnienia, namacalne
pamiątki po zmarłych.

Zanim niektórzy z uczestników wchodzili do komnaty zjaw, polecałem, by położyli się
na łóżku skonstruowanym przez jednego z moich pracowników. Łóżko to, pozwalające
na spoczywanie w pozycji półleżącej, wyposażone w głośniki, pomaga wraz z muzyką
w
doznaniu uczucia głębokiego relaksu. Używała tego łóżka mniej więcej polowa osób.

Przygotowania trwały aż do zmierzchu. Wtedy uczestnika eksperymentu
wprowadzano do pomieszczenia, w którym miał wpatrywać się w zwierciadło,
włączano
małą lampkę, a pozostałe światła w pokoju gaszono. Osoba uczestnicząca w
eksperymencie otrzymywała polecenie wpatrywania się intensywnie w lustro i
rozluźnienia się. oczyszczenia swoich myśli ze wszystkiego prócz wspomnień o
zmarłej
osobie. Mogła pozostawać w tym pomieszczeniu tak długo, jak tylko chciała, ale
prosiłem, aby nie miała przy sobie zegarka, pokusa zerkania nań jest bowiem bardzo
silna.

46

Przez cały czas w sąsiednim pokoju siedział mój asystent, gotów służyć pomocą,
gdyby to się okazało potrzebne. Kiedy uczestnik eksperymentu wychodził,
przeprowadzaliśmy szczegółową dyskusję, w czasie której opowiadał, co mu się
przytrafiło. Umożliwialiśmy mu analizowanie wszystkich swoich uczuć i omawianie
przeżycia tak długo, aż poczuł, że nie ma już zupełnie nic do dodania. Czasami
relacjonowanie odczuć trwało ponad godzinę. Zwracałem szczególną uwagę na to,
aby
nie przeszkadzać ani nie ponaglać. Rozmowa kończyła się dopiero wtedy, kiedy sam
uczestnik eksperymentu uznał, że jest skończona.
"Zobaczyłem autentyczną osobę"
Typowym przypadkiem był mężczyzna, który chciał zobaczyć swoją zmarłą matkę.
Przyszedł do mnie po wysłuchaniu pogadanki o możliwościach wynikających z
wpatrywania się w zwierciadło, którą wygłosiłem w New Jersey.

Powiedział mi, że jego matka zmarła przed rokiem i że bardzo za nią tęskni. Ojciec
osierocił go we wczesnym dzieciństwie i matka wychowywała syna samotnie. Wskutek
tego łączyła go z matką niezwykle silna więź i po jej śmierci głęboko rozpaczał.
Zapytałem o jego życie. Miał czterdzieści parę lat i pracował na wysokim stanowisku w
renomowanej firmie biegłych księgowych w Nowym Jorku. Nigdy nic był leczony z
powodu jakichkolwiek zaburzeń psychicznych.

Pomyślałem, że idealnie nadawał się na uczestnika mojego eksperymentu
badawczego. Nie tylko był chętny i rozumiał, o co w tym chodzi, ale też spełniał kryteria,
jakie ustaliłem dla kandydatów do moich badań.
Czułem się poruszony, kiedy zaproponował, że przyjedzie i spędzi dzień u mnie. Kiedy
zjawił się na swoją sesję, postępowaliśmy zgodnie z programem, który wcześniej tu o-
pisałem. Rano poszliśmy na spacer i rozmawialiśmy o tym, dlaczego chce zobaczyć
swoją zmarłą matkę. Zawsze uważałem podobne ćwiczenie za niezwykle skuteczny
środek wyzwalania myśli danej osoby. Jest nawet grupa psychologów, którzy spacer i
bieganie traktują jako stały element terapii. Podobnie było w przypadku tego pana.
Podczas spaceru zaczął opowiadać o swojej matce. I kiedy mówił o jej poświęceniu jako
osoby samotnic wychowującej dziecko, wyraźnie widziałem, że wspomnienia te bardzo
go wzruszyły.

– Pod koniec życia była bardzo chora – rzekł. – Sądzę, że chcę ją ponownie zobaczyć

między innymi dlatego, iż pragnąłbym się przekonać, czy jest szczęśliwa tam, gdzie się
teraz znajduje.
Po lunchu obejrzeliśmy album z fotografiami jego i matki, przyglądając się temu, jak
oboje starzeli się z upływem lat. Na wczesnych zdjęciach widać było krzepką,
szczęśliwą
kobietę, ale pod koniec albumu stało się widoczne, jak bardzo wyniszczyły ją życie i
choroba. Na niektórych fotografiach twarz mężczyzny była przytulona do twarzy matki.
Choć uśmiechał się, można było Łatwo dostrzec, że pogarszający się stan jej zdrowia
bardzo go martwi.

47

Oglądaliśmy też pamiątki, które przywiózł ze sobą. Był to sweter, który nosiła pod
koniec życia, a także kapelusz z jej młodych lat.

– Ubrania mają swoją pamięć – powiedział mężczyzna, wyjaśniając, dlaczego wybrał

właśnie to. – Chciałem wziąć ze sobą coś, co by mi przypominało, jak się czuła, a
nawet
jak się poruszała.
Wieczorem zaprowadziłem go do izby zjaw i wyjaśniłem mu całą procedurę.
Następnie zostawiłem go samego. Mniej więcej godzinę później wyszedł. Uśmiechał
się,
a po policzkach spływały mu łzy. Był uszczęśliwiony tym przeżyciem, jak mówił.
Usiedliśmy w moim biurze i opowiedział mi, co zobaczył:
"Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że osoba, którą zobaczyłem w lustrze, była moją
matką! Nie wiem, skąd przyszła, ale jestem pewien, że widziałem autentyczną osobę.
Patrzyła na mnie z lustra. Nie potrafię powiedzieć, w co była ubrana, ale wiem, że miała
siedemdziesiąt kilka lat, była mniej więcej w tym samym wieku, w jakim umarła.
Wyglądała jednak na zdrowszą i szczęśliwszą niż pod koniec życia.
Nie poruszała ustami, ale mimo to mówiła do mnie i wyraźnie słyszałem jej słowa.
Powiedziała: – Jest mi tu doskonale. – Czułem mrowienie w dłoniach i przyspieszone
bicie serca. Potem zdecydowałem się powiedzieć coś do niej. – Cieszę się, że cię
widzę
– odezwałem się. – I ja też – odparła. I to wszystko. Po prostu znikła".

Przeżycie to pomogło mu odzyskać spokój ducha po śmierci matki,
– Po tym, co zobaczyłem i usłyszałem, wiem, że już nie cierpi, tak jak w swoich
ostatnich dniach – powiedział. – Już samo to spowodowało ustąpienie wielkiego
napięcia, w jakim żyłem.

Uczestnik tego eksperymentu był pewien, że jego matka naprawdę pojawiła się w
lustrze, choć nie potrafił powiedzieć, skąd przybył jej obraz. Mogła to być jakaś
forma
jego pamięci lub też naprawdę duch jego matki, jak powiedział. Ale jakakolwiek była
odpowiedź na to pytanie, nie umiał jej udzielić.

– Nie rozumiem dokładnie przyczyny, ale wiem., że naprawdę widziałem moją
matkę.

Zadziwiające rezultaty

Jeszcze zanim pierwszy uczestnik eksperymentu ukończył swoją sesję, zakładałem,
że tylko niewielka część – może jeden na dziesięciu – będzie miała wizje. Sądziłem też,
że wszyscy uczestnicy będą wątpili w "rzeczywisty" charakter spotkania i nie będą
pewni,
czy to, co przeżyli, było czymś "realnym", czy też jedynie dokonało się w ,.ich
umysłach".

Wyniki doświadczeń okazały się jednak diametralnie różne od tego, co początkowo
przewidywałem. Już po przeprowadzeniu dziesięciu osób przez proces ułatwiania wizji
zdałem sobie sprawę, że możliwe jest powszechne powielanie doświadczeń ludzi w
zakresie widzenia duchów osób zmarłych. Spośród dziesięciorga uczestników, którzy
przy mojej pomocy przeszli przez cały proces, pięcioro zobaczyło wizje swoich
zmarłych
krewnych. Później, po udoskonaleniu sprzętu i techniki ułatwiania wizji, osiągałem
nawet
lepsze wyniki. A jednak ciągle wracam myślami do wczesnych badań i podziwiam te
pierwsze przypadki.

48

"Przekaż mojej mamie, że mam się dobrze"

Jednym z moich ulubionych uczestników na tym wczesnym etapie badań był lekarz z
Zachodniego Wybrzeża, który przyjechał, aby spotkać się ze swoją zmarłą ciotką.
Zamiast tego nastąpiło zupełnie nieoczekiwane spotkanie z jego nieżyjącym
siostrzeńcem. Spotkanie postawiło go w bardzo niezręcznej sytuacji. Choć było jedynie
przeżyciem słuchowym, uczestnik eksperymentu miał głębokie przeświadczenie, że
rozmawiał z chłopcem. Oto jak opowiadał o swoim przeżyciu:
"Właściwie wcale nie planowałem spotkania z moim siostrzeńcem w tym pokoju zjaw.
Przebywałem tam, jak mi się wydawało, dość długo. Kiedy tak siedziałem usiłując na
siłę
wywołać wizję, nie przychodziło nic. co mógłbym uznać za znaczące. Aż nagle
przestałem się wysilać, po prostu siadłem wygodnie i rozluźnHem się. Cóż,
najwyraźniej
nie jestem w stanie przeżyć wizji, pomyślałem.
I właśnie w tej samej chwili bardzo silnie poczułem obecność mojego siostrzeńca,
który popełnił samobójstwo. Byłem bardzo z nim zżyty, nosił zresztą to samo imię co
mój
ojciec i ja.
No więc miałem to bardzo silne wrażenie jego obecności i bardzo wyraźnie słyszałem
jego głos. Mówił do mnie. Pozdrowił mnie i prosił o przekazanie prostej wiadomości.
Powiedział: – Przekaż mojej mamie, że mam się dobrze i bardzo ją kocham.
Było to silne przeżycie. Wiem, że był przy mnie. Nic nie widziałem., ale bardzo
wyraźnie go czułem, jego obecność w pobliżu. Ten głos, to coś zupełnie innego niż
usłyszenie własnych myśli, nic jest też dokładnie tym samym, co normalne słyszenie
głosu. To jakby mówienie do psychiki. Nie potrafię precyzyjnie stwierdzić, co to
takiego,
ale umiem powiedzieć, czym nie jest. To taka szczególna forma porozumienia.
Jestem
pewien, że porozumiewałem się z siostrzeńcem".

To wizjonerskie spotkanie stworzyło dylemat interpersonalny dla lekarza. Był zupełnie
pewien, że naprawdę obcował ze swoim zmarłym siostrzeńcem. Czuł się także
zobowiązany postąpić zgodnie z tym, co obiecał, to znaczy przekazać siostrze
wiadomość podaną mu przez chłopca. Nie był jednak pewien, jak siostra zareaguje na
to
i czy nie pomyśli, że zwariował.
Powiedział mi wówczas, że postanowił przekazać siostrze wiadomość w sposób
okrężny: mówiąc jej, że miał bardzo
sugestywny sen. Kiedy rozmawiałem z nim osiem miesięcy później, był już
zdecydowany powiedzieć siostrze całą prawdę o tym, jak doszło do spotkania z jej
synem. Okazało się, że przyjęła jego przeżycie z pełnym zrozumieniem.

"On mnie przytulił"
Pewna kobieta przyszła, żeby zobaczyć swojego dziadka. Przyniosła album z
fotografiami i, przeglądając go, otwarcie opowiadała o swojej miłości do dziadka.
Choć
weszła do izby zjaw oczekując, że ujrzy swojego dziadka, żadne z nas nie było
przygotowane na to, co się wydarzyło. Nic tylko widziała go i rozmawiała z nim. ale
dziadek wyszedł z lustra i pocieszał ją, kiedy zaczęła płakać.

49

"Byłam taka szczęśliwa, kiedy go zobaczyłam, że zaczęłam płakać. Przez łzy nadal
widziałam go w lustrze. A potem odniosłam wrażenie, że się do mnie zbliżył, i musiał
chyba wyjść z lustra, ponieważ następnie poczułam, że obejmuje mnie i przytula.
Miałam
wrażenie, jakby mówił: – Wszystko dobrze, nie płacz.

Zanim to zrozumiałam, już go nie było. Ale nadal czuję jego dotyk. Czuję też ciepło,
jakby ktoś mnie przytulał.

To cudownie, że mogłam znowu go zobaczyć. Wyglądał" na szczęśliwego, to dobrze.
Mimo że tęsknię za nim, cieszę się, bo wiem, że mu dobrze, tam gdzie jest".

Zaskoczyło mnie to, że czuła, jak dziadek ją obejmuje, choć dotykowe spotkania z
duchami są zjawiskiem dość szeroko występującym w badaniach
parapsychologicznych.
W jednym z badań 13 procent kontaktów ze zmarłymi miało charakter dotykowy, to
znaczy uczestnicząca w nich osoba odnosiła wrażenie, że była dotykana przez ducha.
Jest to typowe u wdów, które czują dotyk zmarłych mężów, często kiedy leżą w łóżku w
nocy lub nad ranem. Choć znałem publikowane w literaturze naukowej wyniki badań na
temat "czucia" duchów, nie oczekiwałem, że przytrafi się to uczestniczce mojego
eksperymentu. Przytrafiło się to zresztą nie tylko jej, ale także i innym.
"Żyjesz tak, jak trzeba"
Przykładem kontaktu słuchowego może być przeżycie pewnej kobiety z Ameryki
Południowej, która przyjechała do mojego psychomanteum w nadziei na ujrzenie
zjawy
męża, który umarł na atak serca przed rokiem, w wieku czterdziestu kilku lat.
Rankiem w dniu swojej śmierci zgłosił się do szpitala z silnym bólem w klatce
piersiowej. Lekarze zrobili mu różne podstawowe badania, ale nie dostrzegli żadnej
nieprawidłowości w pracy serca. Wypisali go więc ze szpitala i wrócił do domu. Parę
godzin później szykował się wraz z rodziną do obiadu, kiedy nagle złapał się za pierś i
upadł martwy na podłogę.
Żona nie była przygotowana psychicznie na śmierć męża. Nagle znalazła się w roli
jedynego żywiciela czwórki dzieci.
Rozmawialiśmy o tym, czego spodziewa się po spotkaniu. Głównym problemem, jak
mówiła, było upewnienie się, czy jej mężowi jest dobrze w życiu pozagrobowym.
Chciała
też wiedzieć, czy akceptuje to, jak ona radzi sobie ze sprawami rodzinnymi. Jej życie
wypełniło się napięciem, jako samotna matka miała bowiem mnóstwo zajęć. Napięcie
wykrzywiało jej twarz, kiedy opowiadała o swoim życiu po utracie męża.

– Nigdy nie wiem, czy postępuję słusznie, ale nie mam czasu zastanawiać się nad tym

– mówiła. – Nie umiem się też odprężyć. Chodziłam do różnych poradni i lekarzy, ale nie
potrafili mi pomóc.
Po przejściu przez zwykłą procedurę zaprowadziłem ją do izby zjaw. A oto jej własne
słowa na temat tego, co się zdarzyło:
"Zobaczyłam chmury i światła, i jakiś ruch z jednej strony lustra na drugą. W tych
chmurach pojawiały się światła, które zmieniały kolory. Przez moment myślałam, że go
zobaczę. Ale to nie było w ten sposób.

50

Zamiast tego nagle poczułam jego obecność. Nie widziałam go, ale wiedziałam, że
stoi tuż przy mnie. I wtedy usłyszałam, że mówi. Powiedział: – Rób lak dalej, żyjesz tak,
jak trzeba, i dobrze wychowujesz dzieciaki.
A potem oglądaliśmy w zwierciadle wspomnienia z naszego wspólnego życia.
Przeżywaliśmy je jeszcze raz. Na przykład widziałam nas w sali porodowej, kiedy
towarzyszył mi przy porodzie jednego z naszych dzieci. Czułam się taka szczęśliwa, że
był ze mną, kiedy to się działo, i teraz przeżywałam tamta scenę zupełnie tak. jakbyśmy
ją jeszcze raz przeżywali. Widziałam też wiele innych rzeczy, które robiliśmy wspólnie, i
patrząc na nie teraz, czułam się równie szczęśliwa jak dawniej, kiedy byliśmy razem.
Czy byłam przestraszona? Absolutnie nie. Wprost przeciwnie, czułam się tak
odprężona jak nigdy od czasu, gdy umarł. Wiedziałam, że nie zdarzy się nic złego.
Byłam
razem z mężem, więc co złego mogło mi się przytrafić?

Miałam wrażenie, że był z nami przez cały ubiegły rok. Wiedziałam, że umarł,
ponieważ widziałam to, ale naprawdę czułam się tak. jakby był z nami. Nigdy jednak
nie
odczuwałam jego obecności tak silnie jak tutaj. Przeżywaliśmy ponownie te same
chwile
co wtedy, gdy jeszcze żył.

Teraz chciałabym powtórzyć to jeszcze raz. Czułam go blisko, ale chciałabym
następnym razem w izbie zjaw sprawdzić. czy mogę go faktycznie zobaczyć".

Następnego dnia próbowała ponownie wywołać wizję. Była nawet swobodniejsza w
stosowaniu ustalonych technik i efekty były o wiele lepsze niż poprzedniego dnia.
Tym
razem zupełnie wyraźnie słyszała głos męża. Choć nie widziała go, czuła, że stał tuż
przy niej.

"Zobaczyłam kolejne sceny z naszego wspólnego życia, ale tym razem było inaczej.
Widziałam coś, jakby na moment pojawił się jego obraz w lustrze, bardzo wyraźnie
natomiast słyszałam, że mówił do mnie. Zupełnie jakby był w pokoju i kiedy ja
pomyślałam jakieś pytanie, on mi natychmiast odpowiadał.

Było mu żal mnie, że mam takie ciężkie życie. Ale powiedział, że właśnie to muszę
teraz robić i że nie powinnam wszystkiego tak bardzo przeżywać.

Byłam ogromnie zadowolona. Chciałam go przytulić, ale wiedziałam, że to niemożliwe.

Ale i tak cudowna jest świadomość, że on jest z nami, kiedy go potrzebujemy".

Uczestniczka obu tych eksperymentów odczuła natychmiast ulgę, znacznie osłabło
napięcie, które przedtem bruzdami żłobiło jej twarz. Uśmiechała się radośnie, choć
przed
sesjami uśmiech w ogóle nie gościł na jej twarzy.
W jej przypadku wizje spowodowały dwa skutki. Po pierwsze, przekonała się, że mąż
już nie cierpi i pozytywnie odnosi się do miejsca, w którym przebywa. – Wiem, że jest
mu
dobrze – powiedziała. – Zapewnił mnie o tym w czasie naszego spotkania. –
Świadomość tego była dla niej bardzo ważna, zwłaszcza że zmarł nagle i w bólach.
Przeżycie, jakie miała w izbie zjaw, zaspokoiło więc jej pragnienie, by cierpienia męża
znalazły swój kres.

51

Kontakt z mężem potwierdził również, że postępowała słusznie jako matka. Od jego
śmierci ta kobieta prócz obowiązku wychowania czwórki dzieci pracowała na dwóch
posadach. Dźwigała ten straszny ciężar, jakim jest rola samotnej matki. cały czas
zastanawiając się. czyjej postępowanie znalazłoby aprobatę w oczach męża. Teraz
wiedziała, że tak. W czasie obu sesji mąż wyraził przekonanie, że wychowuje dzieci
najlepiej, jak może, i w taki sposób, jaki on w pełni akceptuje.

– Teraz mogę być pewna tego. co wcześniej budziło moje wątpliwości – powiedziała

mi. – Wiem, że jest ze mną i przez cały czas stara się mi pomóc.

Ta uczestniczka eksperymentu opuściła psychomanteum czując ogromną ulgę. Pod
wieloma względami bolesny poprzedni rok jej życia zakończył się dla niej. Była
rozluźniona i pewna siebie, gotowa stawić czoło przyszłości.
– Czuję się pokrzepiona i mam wrażenie, że już potrafię żyć z inną wizją przyszłości –
powiedziała. – l nie muszę się już martwić.
"Czuję się dobrze i kocham cię"

Inny uczestnik, chirurg, dążył do spotkania z matką, która zmarła w 1968 roku. Czuł,
że jest winien matce ogromną wdzięczność za swe powodzenie w życiu. Bardzo za
nią
tęsknił i często zastanawiał się, jak wyglądałoby jego życic, gdyby matka nie umarła.
Chcąc po prostu jeszcze raz ją zobaczyć, wszedł do izby zjaw. Po wyjściu powiedział:

"Wszedłem do kabiny lekko zaniepokojony, nie wiedząc dokładnie, czy mi to zrobi
dobrze. Siedziałem tam dość długo, usiłując rozluźnić się psychicznie i osiągnąć
właściwy stan. W końcu odprężyłem się tak bardzo, że jak sądzę, zacząłem zapadać
w
drzemkę.

W tym stanie wpatrując się w lustro, dostrzegłem przesuwającą się przez nie jakby
mglistą smugę. Następnie z tej mgły uformowała się postać i usiadła na jakiejś sofie.

Najpierw zobaczyłem jedynie zarys postaci, nie widziałem żadnych szczegółów.
Potem, może minutę później, zaczęty się pojawiać pewne rysy tej postaci. I to nie od
razu. Było to raczej jak obrazy komputerowe, które widuje się w telewizji. Twarz
jakby
wypełniała się od góry do dołu, a po jakimś czasie wiedziałem: to moja matka.

– Jak się masz? – spytałem.

Jej usta nie poruszyły się, ale porozumiewaliśmy się psychicznie i w ten sposób mi
odpowiedziała:
– Czuję się dobrze i kocham cię.

Zadałem jej następne pytanie: – Czy miałaś bolesną śmierć?
– Wcale nie – usłyszałem, jak mówi. – Przejście do śmierci było łatwe.

Początkowo werbalizowałem moje pytania, mówiłem je na głos. Ale nim zdążyłem
wyrazić w słowach kilka następnych pytań, napływała już odpowiedź. Nie było
słychać
słów; po prostu wiedziałem, co ona mówi.
Zadałem jej następne pytania, już tylko w myślach:

52

– Co sądzisz o kobiecie, którą zamierzam poślubić?

– To bardzo dobry wybór – odpowiedziała. – Powinieneś bardzo się starać

kontynuować ten związek i nie postępować tak jak dawniej. Staraj się być
bardziej
wyrozumiały.

Zadałem jej może dziesięć pytań, po czym nagle znikła i nie mogłem już z nią
rozmawiać. Starałem się ściągnąć ją z powrotem, ale było we mnie tyle emocji, że nie
mogłem tego zrobić. Zanim wszystko się skończyło, ogarnęło mnie wielkie
wzruszenie".
Zdumienie wynikami
Te pierwsze przypadki zdumiały mnie. Choć każdego roku miliony ludzi widują zjawy
swoich zmarłych, badacze zawsze utrzymywali, że wizje te następują spontanicznie i
nie
można ich wywołać. Wizjonerskie spotkania następują niezależnie od czyjejkolwiek woli
– twierdziła większość uczonych.

Myślałem, że to prawda, ale miałem pewne wątpliwości. A teraz udało mi się wywołać
wizje w warunkach klinicznych.

Jak starożytni Grecy, urządziłem psychomanteum, do którego mogli przychodzić
ludzie, aby porozumieć się z duchami zmarłych. Było oczywiste, że po odpowiednich
przygotowaniach ludzie, stosując te techniki, mogli widzieć zjawy zmarłych bliskich
im
osób.

Uznałem to za emocjonujące i użyteczne odkrycie. Ludzie, których smuci utrata
ukochanej osoby, mogli bardziej bezpośrednio pokonywać swój ból. Zamiast
opowiadać
psychoterapeucie, co czują w związku z utratą partnera czy dziecka, mogli rozmawiać
bezpośrednio z tą ukochaną osobą.

Dzięki badaniom nad stanami bliskimi śmierci wiem, że zobaczenie zmarłej ukochanej
osoby może być niezwykle skutecznym środkiem terapeutycznym. Kontakt ze zmarłymi
krewnymi to jeden z elementów przeżyć w stanie bliskim śmierci, które powodują, że nie
jest to doznanie przerażające czy powodujące uraz. Jak świadczą badania naukowe,
doznania ze stanów bliskich śmierci powodują zmianę w życiu ludzi w ten sposób, że
mniej obawiają się oni śmierci. A mniej się boją między innymi dlatego, że widzą
zmarłych krewnych, którzy są szczęśliwi w życiu pośmiertnym.

Łagodzenie rozpaczy następuje zarówno na skutek widzenia zjawy, jak też odczuć w
stanie bliskim śmierci i pod tym względem oba przeżycia są podobne. Wizjonerskie
spotkania ze zmarłymi bliskimi osobami nie są przerażające. Wręcz przeciwnie, są to
raczej pozytywne doznania, które dają ludziom nadzieję i poczucie, że zmarły miewa
się
dobrze, jest szczęśliwy– i duchem pozostaje przy nich.

Ma przykład pewien mężczyzna z Pensylwanii utracił w wypadku swoją ukochaną
córkę. Poszła popływać w jeziorze z grupką przyjaciół i utonęła. Mężczyzna ów udał się
nad jezioro i czekał, aż nurkowie wydobędą jej ciało. Następnie towarzyszył jej w
drodze
do kostnicy i poczynił wszystkie przygotowania do pogrzebu.

Dwa dni później, kiedy właśnie miała zostać pochowana, mężczyzna wiązał akurat
przed lustrem krawat, gdy nagle obok niego wyłoniła się zjawa zmarłej córki. Była
nadal

53

ubrana w kostium kąpielowy i ociekała wodą, zupełnie jakby dopiero co została
wydobyta
z jeziora. Stanęła obok ojca i położyła mu rękę na ramieniu. Następnie pocałowała go w
policzek, powiedziała: "Do widzenia" i znikła.
Historię tę opowiedziała mi druga córka tego mężczyzny, która uparcie twierdziła, że
kiedy jej ojciec wyszedł z łazienki i opowiedział rodzinie o tym niezwykłym przeżyciu, na
jego ramieniu i policzku widoczny był wilgotny ślad.

– Opowiadał tę historię aż do śmierci – powiedziała ta kobieta. – Ludzie pytali, czy to

zdarzenie nie wywołało w nim trwogi, ale zaprzeczał. Był bardzo szczęśliwy, że
zobaczył
ją jeszcze raz.
Podekscytowany możliwościami, jakie stwarzało wpatrywanie się w zwierciadło,
zdecydowałem się poprowadzić dalsze badania w tej dziedzinie.

Teatr Umysłu

Badaj to, za co jesteś wyszydzany,
że chcesz badać.
Źródło nieznane

Wiosną 1990 roku, zdając sobie sprawę, że jest mi potrzebne specjalne
pomieszczenie, w którym mógłbym prowadzić dalsze badania nad wpatrywaniem się w
zwierciadło, zdecydowałem się, jak już wspomniałem, zamienić stary młyn na
odpowiednie do tego celu pomieszczenie. Nazwałem je Teatrem Umysłu. W tym
teatrze
połączyłem całą gamę elementów – malarstwo, muzykę, zabawę, relaks, twórczą
aktywność, ćwiczenia fizyczne, obcowanie z naturą, stany hipnagogiczne, złudzenia
wzrokowe, stymulację intelektualną i humor – tak by tworzyły atmosferę w naturalny
sposób sprzyjającą powstawaniu odmiennych stanów świadomości.
Teatr ten jest tak różnorodny, że jednocześnie pełni funkcję świątyni, salonu wróżbity,
ośrodka ucieczki duchowej, muzeum sztuki, szkoły, biblioteki i miejsca rozrywki. Na
dodatek przywodzi na myśl niektóre z dawno zapomnianych instytucji świata
starożytnego, takich jak greckie wyrocznie zmarłych, świątynie inkubacji snów
Asklcpiosa
oraz Museion, czyli prawzór naszych muzeów, gdzie ludzie szli szukać inspiracji u muz.
Wszystko to zostało połączone w taki sposób, aby stworzyć otoczenie, w którym może
dojść do wizjonerskich spotkań.
CZYNNIKI UMOŻLIWIAJĄCE OSIĄGNIĘCIE ODMIENNYCH STANÓW
ŚWIADOMOŚCI

Moja strategia zakładała włączenie możliwie największej liczby czynników, o których
wiadomo, że ułatwiają przejście do odmiennych stanów rzeczywistości. Ogólnym
celem
Teatru Umysłu jest kształcenie, rozrywka, rozwój duchowy i terapia prowadząca do
łagodzenia żalu poprzez odmienne stany świadomości. Oto czynniki sprzyjające
osiąganiu tych stanów:

54

Piękno przyrody

Cuda przyrody mogą spowodować mistyczne i inne przeżycia duchowe. Piękno
przyrody rozbudza bardzo silne emocje gdzieś głęboko wewnątrz istoty ludzkiej.
Aby zapewnić potężną dawkę kontaktu z przyrodą, Teatr Umysłu mieści się w
dawnym
młynie nad strumieniem, w odosobnionym wiejskim zakątku Alabamy. Liczne dzikie
zwierzęta przychodzą nad strumień, którego brzegi widać z okien salonu, a bujna
zielona
puszcza izoluje od cywilizacji, jest również dla przebywających tu osób miejscem
spacerów i zbliżenia z naturą.

Zmiana poczucia czasu
Ludzie, którzy przeżywają odmienne stany świadomości, często opowiadają, że w
trakcie tych doznań mają zaburzenia poczucia czasu. Aby pomóc uczestnikom sesji
zagubić się w czasie, proszę ich. aby nie nosili zegarków. Dbam także o to, aby
żadne
zegary– nie znalazły się w zasięgu ich wzroku. Niekiedy ustawiam na podwórzu
zegar
słoneczny jako subtelne przypomnienie prymitywniejszych metod określania czasu.

Nie tylko czasomierze są tu anachroniczne, ale i cały wystrój. Wszędzie znajdują się
staroświeckie meble, a ogromna kolekcja dziewiętnastowiecznych kart
stereoskopowych
jest swoistym oknem na dawno minioną przeszłość.
Wszystko to, łącznie z młynem, który został zbudowany w 1839 roku, powoduje
dezorientację świadomości i podświadomości i popycha człowieka ku wcześniejszej
epoce.
Uczestnicy sesji mówią.., że czują się, jakby żyli w przeszłości. Niektórzy z nich
utrzymują,, iż jest to tak, jakby zostali przeniesieni przez zegar czasu z ery techniki
do
epoki o jakieś sto lat wcześniejszej.

Sztuka a odmienne stany świadomości

Wszelkiego rodzaju dzieła sztuki mogą także wywoływać odmienne stany
świadomości. Pewna włoska lekarka, psychiatra, rozpoznała zjawisko, które nazwała
"syndromem Stendhala". To dziwne schorzenie jest podobne do załamania nerwowego
i
następuje wówczas, gdy ludzie mają do czynienia z wybitnymi dziełami sztuki.
Syndrom
Stendhala najczęściej daje się zaobserwować we Florencji, we Włoszech, i dotyczy
przede wszystkim turystów z krajów o silnym etosie pracy. Kiedy dotrą do Florencji,
budzą się w nich niezwykłe emocje na widok wspaniałych dzieł sztuki w tym mieście.
Niektórzy przechodzą lekkie załamanie nerwowe. Po kilku dniach leczenia powracają
do
zdrowia. Najwyraźniej piękno dziel sztuki oglądanych po ciężkiej pracy, pozbawionej
wrażeń wyższego rzędu, powoduje wystąpienie swoistego przeładowania umysłu.

Odmienne stany świadomości odnotował także u muzyków pianista koncertowy Erik
Pigani. Wiciu sławnych muzyków; z którymi osobiście rozmawiał, doznawało
niezwykłych
przeżyć w czasie wykonywania wspaniałych utworów muzycznych. Niektórzy
opowiadali,
że mieli takie uczucie, jakby skąpani byli w blasku.

55

Pigani zainteresował się odmiennymi stanami świadomości wśród muzyków, gdy sam
doznał wrażenia w czasie koncertu, że oto nagle unosi się nad scenę i obserwuje
własny
występ.
Wszystko to przekonuje mnie, że sztuka i muzyka stymulują liczne odmienne stany
świadomości, takie jak na przykład doznania pozacielesne.
Podjąłem więc próbę wykorzystania sztuki jako czynnika powodującego powstawanie
odmiennych stanów świadomości w Teatrze Umysłu. W całym budynku poumieszczano
prowokujące i niezwykłe obrazy oraz rysunki. Albumy sztuki znajdują się w widocznych
miejscach w poczekalniach, gdzie uczestników eksperymentu nakłania się, by uważnie
je
oglądali.
Dzielą sztuki i dekoracje wybrano nie tylko ze względu na ich piękno, ale także po to,
by -wywoływały zaskoczenie, szok lub uczucie bezsensu. W ogóle przedmioty w
Teatrze
nie są do siebie dopasowane, ponieważ dopasowanie rzeczy -wywołuje poczucie
jednostajności, stabilności i przewidywalności. Na przykład każde naczynie porcelanowe
używane do posiłków jest inne. Talerz może być ze zwykłego, taniego kompletu,
podczas
gdy ceramiczna filiżanka przypomina kiść wielkich niebieskich winogron. W salonie
wysoki drewniany Indianin stoi obok witrażowej lampy. Obrazki są także bardzo różne.,
poczynając od anielskich plakatów Maxfielda Parrisha po klasyczne scenki z kreskówek
o Kaczorze Donaldzie. W efekcie umysły klientów absorbują nieustannie nowe bodźce,
powodując stan ciągłego zdumienia.

Stymulacja poprzez wiedzę i humor
Mam ogromna bibliotekę obejmującą prócz książek również inne materiały na temat
odmiennych stanów świadomości. zjawisk paranormalnych i spirytyzmu. Ponieważ
wiedza zawsze była ważnym kanałem, za pomocą którego ludzie szukali porady
duchowej i oświecenia, zachęcam uczestników sesji do wertowania książek.
Dbam jednak o to. aby intelektualne aspekty naszego programu nie dominowały nad
elementami zabawy. Humor bowiem ma silny związek z nastrojem twórczym. Sama
wesołość może być uznawana za odmienny stan świadomości, gdyż radosne uczucia,
jakie ze sobą niesie, mają skutek odurzający l bezpośrednio rozluźniają szkieletowe
mięśnie ciała.

Bezsensowność humoru często prowadzi do nowego wejrzenia w głąb, a nawet
lepszego zrozumienia samego siebie. Humor pomaga także uczestnikowi sesji
odprężyć
się przed czekającymi go przeżyciami, czyli widzeniem ze zmarłą bliską osobą.
Rozbudzanie zmysłu zabawy
Niektórzy ludzie traktują zabawę jako etap rozwoju, który przechodzimy, zanim
staniemy się dorośli. Wielu dorosłych ludzi zapomniało, jak można się bawić, a zamiast
tego wypracowało sobie śmiertelnie poważne podejście do życia.
Tacy ludzie często mają problemy z przejściem do odmiennych stanów świadomości.
Nie potrafią dostrzec, że istnieje wyraźna więź między zabawą a zjawiskami
paranormalnymi. Odkryłem jednak, że parapsychologia i paranormalność są

56

przynajmniej równie blisko spokrewnione z królestwem zabawy, humoru i rozrywki, jak i
z
królestwem badań naukowych.

Głosząc ową tezę, nie zamierzam wcale ośmieszać czy pomniejszać znaczenia
parapsychologii. Przeciwnie: uważam, że przyjmując takie podejście, można wzbogacić
badania parapsychologiczne. Pomimo skłonności niektórych bardzo poważnie
nastawionych osób do pomniejszania znaczenia humoru. zabawy i rozrywki dziedziny
te
należą do najważniejszych dla człowieka. Co więcej, twórcza zabawa stanowi jedno z
ważnych źródeł odkryć.
Moim zdaniem powiązanie między parapsychologią i rozrywką wyzwala tę dziedzinę w
nowy sposób, potencjalnie umożliwiając jej bardziej eleganckie odgrywanie istotnej roli
w
sprawach ludzkich. Różnorodne dzieła sztuki, które są jednocześnie jakąś formą
rozrywki – czy to poezja, czy muzyka, malarstwo, rzeźba lub dramaturgia – od dawna
służą do ukazywania, ale też rozwoju życia duchowego ludzi.
W gruncie rzeczy parapsychologia jest systematycznym badaniem zjawisk
paranormalnych. Parapsychologia, tak jak i sztuka, może wywierać potężne i krzepiące
skutki, silnie rozbudzając uczucia grozy, zdumienia, nadziel i ciekawości oraz
pomagając
nam zrozumieć niepojęty charakter wszechświata, w którym żyjemy.
Podświadome założenie, że badanie zjawisk paranormalnych jest zabawą, może
wyjaśnić, dlaczego fundamentaliści gardzą tym polem badawczym. Ponadto dziedziny,
które mają posmak zabawy czy humoru, nie należą do ich mocnych stron.

W wyniku mojego przekonania, że zabawa jest silnie powiązana z paranormalnością,
wprowadziłem ją w subtelny sposób do procesu wpatrywania się w zwierciadło. W
salonie, w którym odbywają się pierwsze sesje mające "oswoić" uczestników, siedzi się
w
wielkich hamakowatych fotelach zwisających z sufitu. Jeśli uczestnikom nie jest w nich
wygodnie, mogą siedzieć na wypełnionych grochem poduszkach, leżących na pod
todze.
W zasięgu ich rąk są rozrzucone zabawki, które u dorosłych owywołują podobne
reakcje jak u dzieci. Są wśród tych zabawek kalejdoskopy, zestawy do sztuk
magicznych,
układanki, książki z kolorowymi obrazkami i Inne przedmioty.

W całym budynku jest także wiele luster, które symbolizują dążenie do zrozumienia
samego siebie. Jednocześnie lustra często występują jako element zabobonów, toteż
ich
widok wywołuje oddźwięk w niższych poziomach umysłu.
Wpatrywanie się w zwierciadło może sprzyjać wnikaniu we własną duszę i
zrozumieniu samego siebie. Mam w swoim Teatrze Umysłu kilka normalnych luster, a
także cały zestaw luster z ..gabinetów śmiechu", pozwalających ludziom widzieć swoje
sylwetki zniekształcone, dzięki czemu jeszcze bardziej odrywają się od nawyku
normalnego postrzegania rzeczywistości.

DROGA DO PSYCHIKI
Zamierzonym efektem tych różnych elementów nie jest wprowadzanie uczestników na
siłę we frywolny czy wesoły nastrój, ale otwarcie drogi do ich własnej psychiki,
pozwolenie im na badanie innych wymiarów ich umysłów poprzez bezpieczne

57

wyzbywanie się niektórych najdłużej trwających zahamowań. Jak opowiadał jeden
z
uczestników, relacjonując swoje przeżycia:

– Było to jakby przekraczanie bariery czasu i wchodzenie w inny świat. Miałem

wrażenie, że czas stał się nierzeczywisty.

Stworzenie Teatru Umysłu, z jego naciskiem na sztukę, antyki, naturę, rozrywkę i
zabaw)', wpłynęło nie tylko na zwiększenie się ilości wizji, jakie przeżywano, ale też
na
ich lepszą jakość. Ten sukces uświadomił mi potężną rolę, którą nastrój odgrywa w
medycynie, zwłaszcza w dziedzinie tak zawiłej jak psychologia człowieka.

W przypadku wpatrywania się w zwierciadło odpowiedni nastrój kształtuje się pod
wpływem otoczenia, w jakim się ten proces odbywa. Otoczenie to można uważać za
rytualne, ponieważ narzuca zachowanie, które prowadzi do głębokiego rozluźnienia.
Dopiero tak rozluźnionego uczestnika sesji można zaprowadzić do izby zjaw, gdzie
wpatruje się w zwierciadło, w którym pojawiają się wizje.
Prowadzę badania nad wpatrywaniem się w zwierciadło w Teatrze Umysłu od 1990
roku. W tym czasie obserwowałem bezpośrednio ponad trzysta osób oraz
wysłuchałem
ich relacji z tego przeżycia.

Wielokrotnie uczestnicy wpatrywali się w zwierciadło po to, by wywołać wizję
ukochanej osoby, która zmarła, i na tym zagadnieniu koncentruję się w tej książce.
Innym
moim gościom wpatrywanie się w zwierciadło pomagało pogłębiać zrozumienie samego
siebie, stanowiące element procesu psychoterapii innowacyjnej.

Te inne zastosowania wpatrywania się w zwierciadło o-nówię w dalszej części książki.
Teraz ograniczę się do zrelacjonowania niektórych bardziej zaskakujących odkryć,
które
wiążą się ze spotkaniami z wizjami zmarłych.

Wielu uczestników sesji widzi inną zmarłą osobę niż ta, którą spodziewali się
zobaczyć. Wszyscy byli przygotowani na zobaczenie konkretnej osoby. A jednak
około
jednej czwartej z nich widziało kogoś innego.

Wizje jawiły się nie tylko w zwierciadle. Mniej więcej w dziesięciu procentach
przypadków uczestnikom sesji wydawało się, że wizje wychodzą z lustra i przebywają w
pobliżu. Uczestnicy sesji często mówili, że zjawy ich "dotykały", lub czuli, że stały tuż
obok. Należało oczekiwać, że to się zdarzy, ponieważ doktor Dcc pisał o zjawach
wyłaniających się z jego zwierciadła. W jednym przypadku wszakże zjawa zmarłej
osoby
jednoznacznie zabroniła uczestnikowi spotkania dotknięcia jej.
"Wyszedł wprost z lustra"
Przykład obu tych zjawisk, to znaczy spotkania osoby nie oczekiwanej oraz zjawy
wychodzącej z lustra, związany jest z pewnym biznesmenem, który sam określił siebie
jako "zainteresowanego sceptyka". Przyjechał do Teatru Umysłu, aby podjąć próbę
spotkania ze swym ojcem, który umarł, kiedy uczestnik sesji miał zaledwie dwanaście
lat.
Bardzo podziwiał ojca i powiedział, że dopiero dwadzieścia lat temu pokonał u-czucie
osamotnienia, jakie zrodziło się w nim po śmierci rodzica.

58

Spędziliśmy cały dzień na przygotowaniach do tego spotkania, przeglądając fotografie
rodzinne i patrząc na zdjęcia mebli, jakie wykonał ojciec. Wspominaliśmy także mik
przeżycia z dzieciństwa, spacery po parku i wyprawy do domu babki na wsi. Wieczorem
wszedł do izby zjaw. Kiedy wyszedł, miał do opowiedzenia zdumiewającą historię:

"Siedziałem w izbie przez pewien czas, nim złapałem, o co chodzi. Zgodnie z tym, co
pan mówił, jeśli próbuje się wywołać wizję lub siedzi cały czas zastanawiając się, czy
dojdzie do niej, to nic się nie dzieje. Już zamierzałem wstać i wyjść, ale pomyślałem:
Posiedzę jeszcze chwilkę, i rozluźniłem się. Myślę, że wszystko zaczęło się właśnie
wskutek tego rozluźnienia; w każdym razie rozpoczęło się mniej więcej wtedy, gdy
przestałem się martwić, czy mi się uda.

Zobaczyłem mgłę i, mówiąc szczerze, przez moment wydawało mi się, że będziemy
musieli zadzwonić po straż pożarną, ponieważ miałem wrażenie, że to dym. W końcu
zrozumiałem, że widzę go w lustrze, ale przedtem przez moment myślałem,, że to
pożar.
A potem zobaczyłem kolory, całe lustro wypełniły kolorowe plamy, później zaś
zacząłem
widzieć sceny. Niektóre byty z mojego dzieciństwa. Bardzo realistyczne, trójwymiarowe
sceny otaczały mnie dokoła. Niektóre z nich rozpoznawałem, pochodziły z mojego
życia,
ale innych nie.
Jedna z nich pokazywała mojego ojca dawno temu, siedzącego na stopniach ganku.
Pamiętałem to, więc chodziło pc prostu o wspomnienie, ale wspomnienie bardzo
wyraźne, tuż przede mną. Mogłem go niemal dotknąć. Ale nie czułem obecności ojca;
była to po prostu projekcja obrazu z mojej pamięci
Były także sceny z miejsc, w których nigdy nie byłem i których nie widziałem. Bardzo
pięknych miejsc. Nie wiem, gdzie one mogą być ani co to było, ale miałem wrażenie, że
te sceny były wszędzie wokół mnie, a zatem – że byłem w lustrze.

Od momentu, gdy wszedłem do lustra, czułem się odświeżony, jakby to było jakieś
nowe ja. Wiedziałem, że ktoś tam ze mną jest, ale nie miałem pojęcia kto. Następnie
zobaczyłem kształt, postać tworzącą się w lustrze. Widziałem ją wyłaniającą się po
kawałku. Wyglądało, jakby poruszała się w stronę światła.

To, co teraz powiem, może zabrzmieć dziwnie, ale miałem wrażenie, że to ja byłem
tym w lustrze, a on był osobą wychodzącą z izby zjaw.

Mężczyzna, który się wyłaniał, zdecydowanie był w izbie zjaw. Przez chwilę wydawało
mi się, że jestem w lustrze, ale potem także i ja wróciłem do izby i ten mężczyzna, mniej
więcej mojego wzrostu, był tam ze mną. Jego ruchy miały charakter ciągły. Poruszał się
w stronę światła, prosto z lustra do izby zjaw, płynnym ruchem. Po prostu wyszedł. To
ja
byłem tym, który przenosił się do lustra i z powrotem przez chwile, zanim wreszcie
pozostałem w pokoju i ponownie siedziałem w fotelu.
Musiałem chyba podskoczyć z wrażenia, kiedy dostrzegłem, kim jest ten mężczyzna.
Okazało się, że to mój dawny wspólnik. Był o jakieś dwa lata młodszy ode mnie i
pracowaliśmy razem przez piętnaście lat. Aż kiedyś jego żona przyszła do domu i
znalazła go martwego pod prysznicem. Zmarł na atak serca.

59

Był wówczas całkiem młody, miał trzydzieści osiem lat osieroci] czwórkę
dzieci.

To zabawne, ale w czasie kiedy pracowaliśmy razem, nie uważałem go za przyjaciela.
Po prostu byliśmy wspólnikami w przedsiębiorstwie. Ale kiedy umarł, całkiem się
rozkleiłem. Żona później powiedziała mi, że moi bliscy obawiali się, czy nie trzeba
będzie
mnie oddać na jakiś czas do szpitala.
W każdym razie kiedy przyszedł do izby zjaw, widziałem go całkiem wyraźnie. Stał
jakieś pół metra ode mnie. Byłem tak zdumiony, że nie wiedziałem, co mam robić. On tu
stał, tuż obok. Dorównywał mi wzrostem, a ja widziałem go od pasa w górę. Był w pełni
ukształtowany i wcale nie przezroczysty. Poruszał się, a kiedy to robił, widziałem, że
jego
głowa i ramiona przesuwają się swobodnie w dowolnym kierunku.

Wyglądał tak jak przed śmiercią, a może trochę młodziej. Robił takie wrażenie, jakby
wszystkie skazy znikły, i był bardzo ożywiony.

Był zadowolony ze spotkania ze mną. Ja byłem zaskoczony, ale on wcale nie
wyglądał na zdziwionego. Miałem wrażenie, że wiedział, co się dzieje. Chciał mnie
uspokoić. Mówił mi, żebym się nie martwił, że jest mu dobrze. Wiem, że miał na myśli to,
że znowu będziemy razem. Jego żona też już nie żyje, a on przesłał mi myśl, że jest
razem z nim, ale z jakiegoś powodu nie mogłem jej zobaczyć.
Nie słyszałem żadnych słów ani żadnego hałasu. Ta cała wymiana zdań odbywała się
w myślach, nie było potrzeby używania słów.
Zadałem mu kilka pytań. Chciałem się czegoś dowiedzieć o jego córce, która mnie
zawsze bardzo martwiła. Utrzymywałem kontakty z pozostałą trójką jego dzieci i
pomagałem im. Ale miałem problem z jego drugą córką. Wyciągnąłem do niej rękę, ale
ona z jakiegoś powodu obwiniała mnie o śmierć swojego ojca. Kiedy dorosła,
powiedziała mi, że za dużo pracowaliśmy. Spytałem go więc, co mam robić, a on dał mi
absolutnie uspokajającą odpowiedź na to, o co pytałem, i to mi wyjaśniło pewne sprawy.
Kiedy nadszedł koniec spotkania, po prostu szybko znikł, aja wstałem z fotela.
Drżałem lekko, kiedy wychodziłem, ponieważ bytem bardzo podekscytowany. Czułem,
że
to był on. Jeśli o mnie chodzi, wyglądało to zupełnie tak, jakby tu był.

Nie miałem żadnego doznania, że był tu mój ojciec, ale mój wspólnik był z pewnością.
Nie wiedziałem, co mam robić, jak się zachować. Ate czuję, że zawarłem pokój z moim
wspólnikiem'".
Mężczyzna ten upierał się, że zjawa nie była zjawą, że to naprawdę byt jego wspólnik.
Opierał to przekonanie na informacjach, jakie uzyskał w czasie tej wizji. Były to
odpowiedzi na pytania, które go trapiły od lat. A po trwającym kilka minut spotkaniu ze
zjawą wspólnika wreszcie je poznał.
– Nadal chciałbym zobaczyć mojego ojca – powiedział. -Ale najwyraźniej potrzeba
zobaczenia dawnego wspólnika była o wiele silniejsza, niż przypuszczałem.
Jakieś pół roku później ten sam mężczyzna powiedział mi, że przeżycie w moim
psychomanteum nadal ma na niego wielki wpływ. Powtórzył swoje oświadczenie, że

60

umożliwiło mu ono zawarcie pokoju ze zmarłym wspólnikiem, i powiedział, że wyzbył
się
zmartwień związanych z jego rodziną.

Nadal, jak mówił, często myślał o wizycie w psychomanteum i był zupełnie pewien, że
naprawdę tamtego dnia przebywał w towarzystwie swojego przyjaciela.

Dochodziło do konwersacji. Ani razu w czasie moich badań nie przeszło mi przez
myśl, że uczestnicy eksperymentu mogliby porozumiewać się ze zjawami, które
spotykali
w psychomanteum. A jednak niemal w połowie przypadków mówiono o złożonych
komunikatach. Od kilku słów wsparcia i zapewnienia o miłości po długie i pełne
zaangażowania przekazy, a nawet rozmowę.
W około 15 procentach przypadków uczestnicy sesji stwierdzali, że słyszeli glos
zmarłej osoby. Nie chcę przez to powiedzieć, że słyszeli go w taki sposób, jak słyszy się
własne myśli. Chodzi o to, że słyszeli ten głos tak, jakby naprawdę był słyszalny. Inni
mówili o porozumiewaniu się w sposób przypominający telepatię, jakby uczestnik i
zjawa
natychmiast rozumieli wzajemnie swoje myśli i uczucia, bez potrzeby wyrażania ich
słowami.
Wizje pojawiają się później. W przybliżeniu 25 procent tych, którzy dążyli do
spotkania ze zmarłą bliską osobą, widziało się z nią dopiero po opuszczeniu
psychomanteum. Oznacza to, że mieli wizję dopiero po powrocie do pokoju w hotelu lub
do domu czy – jak w moim przypadku – kiedy wszedłem do innego pomieszczenia.
Zazwyczaj do takiego spotkania dochodzi w ciągu dwudziestu czterech godzin.

"Uświadomiłam sobie, że mam wizję"
Na przykład jedna ze znanych dziennikarek, osoba sześćdziesięciokilkuletnia,
przyszła do Teatru Umysłu w nadziei, że spotka się tam ze swoim synem, który
mniej
więcej przed rokiem popełnił samobójstwo.
Jak wynika z jej niezwykłej relacji, nic się nie działo przez kilka godzin, do czasu, aż
opuściła psychomanteum:

"Zobaczyłam zjawę mojego syna kilka godzin po wyjściu z izby zjaw i do dziś widzę ją
równie wyraźnie, jak ten dzbanek do kawy, na który w tej chwili patrzę. Widzę tę twarz.
Gdybym była malarką, namalowałabym ją.

Kiedy wróciłam do hotelu, w którym się zatrzymałam, przeprowadziłam kilka rozmów
telefonicznych. Czułam się bardzo podekscytowana po całym dniu spędzonym w
Teatrze
Umysłu i chciałam zadzwonić do domu. Potem położyłam się do łóżka i mocno
zasnęłam.
Nie wiem dokładnie, która była godzina, kiedy się obudziłam, ale wiem, że wyraźnie
czułam czyjąś obecność w pokoju, między odbiornikiem telewizyjnym a toaletką.
Najpierw był zupełnie pozbawiony wyrazu i wpatrywał się we mnie. Byłam tak
przerażona, że serce waliło mi ze sto razy na sekundę. Cieszę się, że leżałam w
łożu
królewskich rozmiarów, bo chyba spadłabym na podłogę, taka byłam przerażona.

61

Przez głowę przeleciała mi myśl: O Boże, musi być jakieś inne wejście do pokoju! –
tak bardzo był prawdziwy, kiedy tam stał.

To nie był sen. Byłam absolutnie rozbudzona. Widziałam go wyraźnie, całe jego ciało
z
wyjątkiem stóp. Patrzyłam na niego, a on na mnie. Nie wiem, jak długo to trwało, ale
wystarczająco długo, żebym zdążyła się przestraszyć, a nie należę do strachliwych.
Potem nagle uświadomiłam sobie, że mam wizję, że to mój syn. Początkowo nie
poznałam go, ale kiedy pozbierałam myśli, zdałam sobie sprawę, że to był on. W
gruncie
rzeczy dokładnie przypominał siebie, tak jak wyglądał dziesięć lat wcześniej.

Po tym wszystkim poczułam się bardzo spokojna. Nabrałam pewności, że mojemu
synowi jest dobrze i że mnie kocha. Był to dla mnie punkt zwrotny. To było naprawdę
cudowne przeżycie".
Spotkania są uznawane za "rzeczywiste". Ku mojemu zdumieniu okazało się, że
wizjonerskie spotkania były odbierane jako wydarzenia rzeczywiste, a nie fantazje lub
sny. Jak dotąd niemal wszyscy uczestnicy zapewniali mnie, że ich spotkania byty
absolutnie realne i że naprawdę znajdowali się w obecności swoich ukochanych,
których
zabrała im śmierć.

Osoby, które przeżyty takie spotkania, na długo pozostają pod ich wrażeniem.
Choć uczestnicy sesji poddają się temu doświadczeniu w warunkach klinicznych,
myślę,
że staje się ono dla nich pozytywnym doznaniem duchowym, które ma wpływ na ich
dalszy los. Istnieją wszelkie tego przesłanki:

– Dochodzi do zjawiska paranormalnego, które podważa fundamenty poczucia

rzeczywistości uczestnika spotkania.

– Jest to pozytywne przeżycie, reakcja na głęboką potrzebę duchową.

– Zmienia pogląd uczestniczącej osoby na znaczenie życia.

Moje obserwacje i intuicja podpowiadają mi, że zmiany, jakie następują u osób, które
wpatrują się w zwierciadło, są podobne do tych. jakie zachodzą u ludzi, którzy przeżyli
stan bliski śmierci. Stają się oni lepsi, bardziej wyrozumiali i mniej obawiają się śmierci.
"Czułam się taka szczęśliwa, że chciałam krzyknąć z radości"

"Realność" tych przeżyć i głębię uczuć, jakie wyzwalają, ilustruje wypowiedź
dwudziestosześcioletniej kobiety, która przyszła spotkać się ze swój ą ulubioną ciotką
Betty. Razem z resztą rodziny martwiła się, że ciotka, która umarła w samotności, i
mogła
cierpieć, nie będąc w stanie wezwać pomocy w swoich ostatnich godzinach. Także i ta
kobieta przeniosła się do lustra w czasie przeżywanej wizji.
"Początkowo, siedząc tam (w izbie zjaw), byłam zdenerwowana, ale szybko się
opanowałam. Właściwie nie oczekiwałam, że mi się to przydarzy. Wie pan, to są takie
rzeczy, które zawsze przydarzają się komuś innemu. Ale to naprawdę zaczęło się od
razu. Wizje, jeśli to właśnie były one, wydawały się tak wyraźne jak rzeczywistość. Nie
było w nich nic nierealnego, ale to z całą pewnością bardzo trudno wytłumaczyć.

62

Zobaczyłam wizję najpierw w lustrze, to znaczy najpierw jakieś kolorowe wzory i małe
błyszczące iskierki czy plamki światła. Zobaczyłam gęstą mgłę, jak nadciąga i wypełnia
całe lustro, zupełnie jakby za oknem kłębiła się chmura, a po tej mgle pojawiło się ostre
światło. Zobaczyłam to światło gdzieś daleko i małe, krótkotrwałe scenki, a potem moją
uwagę przyciągnęła ścieżka i wiedziałam, że mam nią pójść, w każdym razie dokądś w
tym kierunku.

Ruszyłam tą drogą. Nie mogę powiedzieć, że weszłam w lustro, ponieważ nie
zauważyłam momentu przechodzenia przez nie, ale wiem z całą pewnością, że byłam
w
innym wymiarze. Światło i różne sceny rozgrywające się wokół mnie – ale nie
zwracałam
na nie uwagi, ponieważ wiedziałam, że muszę iść tą ścieżką.

Szłam nią i zobaczyłam troje ludzi stojących po mojej lewej stronie, podeszłam więc
do nich bliżej i wtedy zobaczyłam, że to była moja babcia oraz moja ulubiona ciocia
Betty
i jeszcze ktoś trzeci, kogo nie rozpoznałam, ale z pewnością była to jakaś kobieta.
Ciocia Betty w jakiś sposób wskazała mi, że tą trzecią osobą była moja prababka
Harriet, i wtedy poznałam ją, ponieważ widziałam jej fotografie. Ale ona wcale nie
wyglądała jak ze zdjęcia. Wyglądała o wiele żywiej niż na fotografiach, które widziałam,
albo niż potrafiłam sobie wyobrazić. I robiła wrażenie zupełnie młodej, choć była bardzo
stara, kiedy umarła. Odkąd byłam małą dziewczynką, pamiętam, że zawsze w rodzinie
opowiadano o niej różne historie. Ta kobieta miała naprawdę silną osobowość.
Czułam się taka szczęśliwa, że chciałam krzyknąć z radości. Tak mi było dobrze, że
widziałam Betty i moją babkę. Wydawało się, że one obie tak dużo rozumiały, jeśli
pojmuje pan, co chcę przez to powiedzieć. Jakby wiedziały o wiele więcej niż wtedy,
kiedy żyły.
Przez całe to spotkanie rozpierała mnie radość. Byłam taka szczęśliwa. Nie miałam
najmniejszej wątpliwości, że one tam są i że je widzę, i to spotkanie było tak realne jak
wszystkie inne spotkania. Nie mogłam tylko dosięgnąć ich z miejsca, w którym stałam.

Powiedziały mi, że wszystko jest w porządku i mają się dobrze. To dla mnie ogromna
ulga. Teraz już mogę powiedzieć, że nie martwię się o ciotkę. Była naprawdę odprężona
i
spokojna.
Gdybym tylko potrafiła opisać panu to światło. Nigdy przedtem nie widziałam czegoś
takiego. Nie weszłam w to światło. Widziałam wszystko z pewnej odległości. Nie
słyszałam leż żadnych głosów, po prostu wiedziałam, co starały się mi powiedzieć.
Przypominało mi to, co kiedyś słyszałam o czytaniu z myśli.
Rozmawiałam też krótką chwilę z babcią. Byłam jedną z jej pierwszych wnuczek, więc
łączyła nas szczególna więź. Babcia też powiedziała, że ma się dobrze. Było to po
prostu
radosne spotkanie.
One wszystkie wyglądały jak normalni ludzie. Widziałam je wyraźnie, blisko, ale nie
tuż obok. Wiedziałam, że nie mogę z nimi zostać, ale uświadomiłam sobie, że one nadal
żyją i że kiedyś spotkam je znowu. Nie widziałam ich stóp, tylko sylwetki od kolan w
górę.

63

To spotkanie nie trwało bardzo długo. A potem po prostu wróciłam do fotela, a wizje
w
lustrze bardzo szybko znikły. Z pewnością dat mi pan bardzo dużo do myślenia. Nigdy
nie uwierzyłabym w coś takiego. A jednak nie ulega wątpliwości. że to było rzeczywiste.
Stały przede mną i to na pewno były one".

Czternaście miesięcy po wizycie ta sama kobieta powiedziała mi, że później miała
jeszcze dwie krótkie wizje swojej ciotki Betty. Żadna z nich nie była tak wyraźna, jak
ta,
którą przeżyła w psychomanteum, ale w obu przypadkach czuła obecność ciotki. Jej
wizyta w psychomanteum i to, co działo się potem, zmieniły jej nastawienie do zjawisk
paranormalnych. O ile dawniej wątpiła w życie pozagrobowe, o tyle obecnie jest
przekonana, że po śmierci życie trwa nadal.
Czy te przemiany są trwałe? Nie wiem; jeszcze przez kilka lat będę musiał
obserwować ludzi, którzy wpatrywali się w lustro, żeby móc odpowiedzieć na to
pytanie.
Mogę tylko stwierdzić, że skuteczne wywołanie wizji prowadzi przynajmniej do
krótkotrwałych zmian osobowości.

RÓŻNORODNOŚĆ PRZEŻYĆ
Moje analizy różnych zjawisk i procentowe obliczenia częstotliwości wizji możliwe były
do wykonania stopniowo, w miarę jak do psychomanteum przychodzili klienci.
Zapamiętałem to jako okres nieustannych, nabrzmiałych wspomnieniami spotkań z
ludźmi wrażliwymi i osiągającymi swój cel.
Fascynujące było obserwowanie rozsądnych ludzi relacjonujących na świeżo,
bezpośrednio wrażenia z tego, co wydawało im się autentycznym wydarzeniem o
niezwykłym charakterze. Przeglądam ich notatki teraz i czuję, że są to niezapomniane
opowieści.
"Oni na kogoś czekali"

Jednym z pierwszych uczestników mojego eksperymentu był
siedemdziesięciokilkuletni mężczyzna, który przez długi czas i z dużym
powodzeniem
robił karierę w psychoterapii. Wspominam o tym, żeby podkreślić, że człowiek ten do
głębi i od dawna rozumiał umysł ludzki.

Przygotowywaliśmy się przez cały dzień, mając nadzieję, że uda mu się może spotkać
z ojcem, który zmarł przed trzydziestu laty. Patrzyliśmy razem na wyblakłe fotografie i
przeglądaliśmy stare dokumenty. Rozmawialiśmy o miłych i tych nieco mniej
przyjemnych wspomnieniach o jego ojcu. Przed zmierzchem zaprowadziłem go do izby
zjaw. Kiedy wyszedł stamtąd, mniej więcej półtorej godziny później, był wyraźnie
wzruszony, ale szczęśliwy po tej swojej zdumiewającej podróży do Królestwa
Pośredniego.
"Minął pewien czas, nim to się zaczęło, ale nie wiem jak długi. W pewnej chwili wydało
mi się, że w lustrze zaczyna się kłębić mgła, jakby wirował delikatny pył. A potem to
znikło i zobaczyłem przepływające wokół jakieś kształty, jakby wzory geometryczne.
Poczułem lekkie drgnięcie czy wstrząs, zawrót głowy, trochę tak, jakby miało mi się
zakręcić w głowie, ale nic się nie stało.

64

Ruszyłem przed siebie, ale nie poruszałem się chwiejnym krokiem, tylko gładko,
niemal jakbym się przesuwał. Wszedłem wprost do lustra i sunąłem przed siebie.

Wkrótce dostrzegłem coś w ciemności, w oddali. To znaczy nie panowała zupełna
ciemność. Wszystko było podświetlone, ale w dali widziałem miejsce wyraźnie
jaśniejsze
od innych, które w porównaniu z nim wydawały się ciemne. Poruszałem się przez ten
nie
tak jasny obszar w stronę najjaśniejszego miejsca, a w miarę jak się zbliżałem,
zacząłem
dostrzegać, że była to jakaś budowla. Nie potrafię powiedzieć, co to było. Widziałem
wszystko wyraźnie, ale nie umiem opisać słowami.

Była to jakby platforma czy scena. Pomyślałem o peronie na stacji kolejowej, gdzie
oczekuje się kogoś, kto ma przyjechać pociągiem; peronie zalanym ciepłym, jasnym
żółtawo-białym światłem.
Nadal zbliżałem się w tamtą stronę, usiłując zobaczyć, co to jest, i zastanawiając się,
co u licha się dzieje, aż wreszcie zobaczyłem dwoje ludzi na owej platformie,
wpatrujących się w dal, jakby na kogoś czekali. A kiedy zbliżyłem się do nich,
rozpoznałem moich kuzynów, z którymi byłem bardzo związany, Harry'ego i Ruth.
Zupełnie niespodziewanie zacząłem wchodzić czy raczej czułem, że wchodzę na
platformę, a oni w tym samym momencie rozpromienili się i podeszli do mnie, ale na
pewną odległość. Nie wiem, jak to wyrazić, ale przez cały czas jakaś barykada czy
tarcza
dzieliła ich i mnie. Nie widziałem niczego takiego, ale "wyczuwałem jakąś przeszkodę.
Miałem wrażenie, że nie powinienem przechodzić nad nią czy przez nią, tak samo
zresztą jak i oni.
Oboje natychmiast mnie poznali. Kiedy ich zobaczyłem, wyglądali tak, jakby czekali na
kogoś, i wydaje się, że czekali na mnie. Nie powiedzieli mi "cześć", ale z całą pewnością
przywitali się ze mną. Doskonale wiedzieli, że tam jestem.

Czułem się taki radosny. Wyglądali o wiele młodziej niż wtedy, kiedy umarli, raczej
byli
tacy, jak za naszych młodych lat, kiedy wszyscy byliśmy przyjaciółmi. Dostrzegłem
jednak różnicę. Wyglądali trochę inaczej, można powiedzieć, że zdrowiej, a może raczej
jakby mieli w sobie mnóstwo energii albo żywotności.

Zrozumiałem, iż chcą mi powiedzieć, że jest im dobrze i że ucieszyli się ze spotkania
ze mną, jak też że pewnego dnia znowu będziemy razem. Nie słyszałem jednak
żadnych
słów. Było to jedynie porozumiewanie się za pomocą myśli.
Czułem się szczęśliwy i wiedziałem, że oni odczuwają to samo. A potem nagle
pociągnęło mnie do tyłu i zobaczyłem, jak zostają w dali, po chwili zaś poczułem, że
siedzę znowu w fotelu".
Kiedy spytałem go, jak odbiera to spotkanie, powiedział, że w-niczym nie
przypominało snu. Wydawało mu się zupełnie rzeczywiste i był przekonany, że
przebywał
razem ze swymi kuzynami. Co najmniej dwa razy wspomniał przy tym, że kiedy ich
ujrzał, wyglądali tak, jakby na niego czekali.

Ta opowieść ma smutne zakończenie. Kilka miesięcy później znajomy tego
mężczyzny skontaktował się ze mną, by mnie poinformować, że ów mężczyzna zginął
w

65

wypadku samochodowym. Kiedy szykując notatki do tej książki wyjąłem zapiski na
temat
jego przypadku, zacząłem się zastanawiać, czy wizja oczekujących go kuzynów nie
była
swego rodzaju zapowiedzią jego śmierci.
"Widziałam go tuż przed sobą"

Czterdziestokilkuletnia kobieta, która chciała zobaczyć swojego zmarłego ojca,
opowiadała o spotkaniu stanowiącym typowy przykład eksperymentu poza lustrem,
kiedy
postać, jak się zdaje, wylania się ze zwierciadła i wchodzi do izby zjaw:
"Kiedy tam weszłam, byłam trochę przestraszona. Nie wiem dlaczego, ponieważ od
ponad miesiąca czekałam na to wydarzenie, może więc było to pod wpływem uczucia,
że
w końcu nadszedł ów dzień.

Kiedy w gabinecie przeglądaliśmy pamiątki po tacie, czułam, jak ogarnia mnie
coraz
silniej przekonanie, a nawet mogę powiedzieć: pewność, że go zobaczę. To było tak,
jakbym wiedziała, że on tam będzie. Kiedy pokazywałam panu pudełko na biżuterię,
które zrobił dla mnie na urodziny, czułam, że to zupełnie pewne.

Ale wejście do izby zjaw spowodowało, że byłam nieco przestraszona. To, co miałam
zrobić, było dla mnie trochę dziwne. Ludzie z mojej pracy nigdy by nie uwierzyli, że
zrobiłam coś takiego. Samej mi trudno w to uwierzyć, tyle że mam tak dużo spraw do
wyjaśnienia z ojcem, że niemal cały czas myślałam o nim, odkąd umarł.

Ale kiedy już weszłam do pokoju, myślę, że całkiem niedługo zaczęłam widzieć różne
rzeczy. Najpierw widziałam kolory i ładne chmury, a potem co pewien czas
przelatywały
mi przed oczami minione sceny.
Pamiętam, że widziałam wtedy małą wioskę, która wyglądała jak angielska, a może
francuska, ale była stara, było to bardzo stare miejsce. Miałam wrażenie, jakbym
zaglądała w przeszłość.
Tamtejsi ludzie mieli na sobie staromodne stroje. Sądzę, że średniowieczne lub
jeszcze wcześniejsze. Widziałam jednego mężczyznę przechodzącego tuż obok mnie.
tuż przed moimi oczami. Poganiał stado krów i miał zmartwiony wyraz twarzy. Nie
mam
pojęcia, skąd się to wzięło. Nie jestem dziewczyną ze wsi.

Wszystkie te scenki migały mi pośpiesznie, ale kiedy w lustrze pojawił się mój ojciec,
było to zupełnie co innego. Mię przeleciał przez obraz jak tamci. Po prostu nagle zjawił
się i zaczęłam patrzeć bezpośrednio na jego twarz.

Mówił do mnie i jak zwykle był zabawny. Zapytał: – Czemu, u licha, chcesz ze mną
rozmawiać, dziewczyno?
Nie mogę powiedzieć, że słyszałam głos, tak jak słyszę rozmowę z panem, ale było to
głośniejsze niż myśli. Nie mogę też powiedzieć, że potrzebowaliśmy słów. Potrafię tylko
powiedzieć, co próbował mi przekazać.

Zawsze był opryskliwy, ale w bardzo zabawny sposób. Zawsze żartował albo miał coś
zabawnego do powiedzenia. Było to więc pytanie w jego stylu.

66

Był radośnie uśmiechnięty, kiedy go zobaczyłam. Niezależnie od tego, jak
niewiarygodnie to zabrzmi, był ze mną w tym pokoju; wiem. że tu był.

Wyglądało tak, jakby stał jakiś metr ode mnie, ale potem się zbliżył. Nie widziałam go
w lustrze; widziałam go tuż przed sobą.

Przeprowadziliśmy bardzo osobistą rozmowę, głównie o matce, ale mówiliśmy też i o
innych sprawach rodzinnych. Wydawało się to najnaturalniejsze w świecie,
przypominało
jedną z tych rozmów, które zazwyczaj prowadziliśmy w salonie, gdy byłam młodą
dziewczyną, a nawet i wtedy, kiedy wyszłam już za mąż. Tyle że teraz on nie żyje!

Widziałam jedynie jego głowę, klatkę piersiową, aż do pasa. Nie pojawiła się cała jego
postać, ale widziałam go równie wyraźnie, jak teraz pana. Czułam jednak, że było coś
między nami, jakaś energia czy coś takiego. Mówię o tym, ponieważ bałam się, że jeśli
wyciągnęłabym rękę, aby go dotknąć, on by zniknął.

Siedziałam bez ruchu przez długi czas, tocząc z nim rozmowę. Wydawał się trochę
rozbawiony, jakby myślał, że jestem niecierpliwa domagając się rozmowy z nim już
teraz,
nie czekając na śmierć. To była zmiana, ponieważ przedtem zawsze ja byłam tą
cierpliwą, a on chciał, żeby wszystko było natychmiast, i ciągle pośpieszał. Kiedy myślę
o
tym, dochodzę do wniosku, że może droczył się ze mną za to, że byłam niecierpliwa, tak
jak ja przedtem się droczyłam z nim.

Rozmawialiśmy bardzo długo, może z pół godziny. Ale to tak szybko minęło.

Oto co mi powiedział na koniec: – A teraz już idź i ciesz się życiem. – Zrobiło mi się
tak wspaniale, kiedy to powiedział. Poczułam gwałtowny przypływ ulgi i optymizmu. Nie
sądzę, abym od chwili jego śmierci czuła się tak dobrze. To było tak, jakby coś się w
tym
momencie zamknęło. I minął cały ból po jego śmierci. A zaraz potem zniknął i
pozostało
już tylko lustro".

Pod pewnym względem relacja tej kobiety bardzo przypomina opis wywoływanej wizji,
który mi przedstawiła inna. pięćdziesięcioparoletnia kobieta. Proszę zwrócić uwagę na
podobieństwa:
"Mama wyszła z lustra"

Zobaczyłam wizję mojej mamy wiele lat temu, jeszcze zanim próbowałam wpatrywać
się w zwierciadło. Matka popełniła samobójstwo w 1975 roku. Mój dziadek, jej ojciec,
był
pastorem, wychowano mnie więc w przekonaniu, że samobójstwo to absolutnie
niewybaczalny grzech. Kiedy zatem matka zmarła, byłam bardzo przygnębiona tym, że
ją utraciłam, ale jeszcze bardziej faktem, że utraciłam ją na zawsze.
Kiedy wchodziłam na nabożeństwo w domu pogrzebowym. byłam naprawdę głęboko
zrozpaczona. Ale jakiś cichy głos – nazywam to cichym głosem Boga – przemówił do
mnie i spojrzałam w górę, na prawo, w stronę sufitu. Zobaczyłam tam wizję mojej matki
i
Chrystusa, trzymających się za ręce i odchodzących ode mnie. Była to wizja kolorowa,
zupełnie naturalna. Oboje oglądali się przez ramię, po czym uśmiechnęli się do mnie i
znikli.

67

Od tego zaczęły się moje poszukiwania duchowe. W tym momencie zdałam sobie
bowiem sprawę, że mówiono mi wiele rzeczy, które są nieprawdą.

Niecały rok później został zabity mój mąż, Bili. Byliśmy małżeństwem od dziesięciu la;.
Po jego śmierci wpadłam w głęboką depresję. Od tego czasu wędruję po ścieżkach
spirytyzmu.
Przez długie okresy medytowałam i starałam się osiągnąć odpowiednio głęboki
stopień medytacji, aby móc porozumieć się z mężem. Tak więc nie byłam ani trochę
zaniepokojona, wchodząc do izby zjaw.

Nie wiem, jak długo tam przebywałam, zanim coś zaczęło się dziać, może dziesięć lub
piętnaście minut, a może krócej. Ale po pewnym czasie przestałam widzieć lustro, a w
zamian zobaczyłam mamę.
Najpierw widziałam ją z dużej odległości i dostrzegałam jedynie jej twarz. Potem, w
miarę jak się zbliżała, coraz bardziej przypominała ducha, ale nie w niepokojący sposób.
Nie była taka jasna i nie tak rzeczywista. Ponadto otaczał ją jakby dym.

Uśmiechnęła się i nazwala mnie Ptaszynką, czyli tak, jak zwracała się do mnie. kiedy
byłam młoda.

– Ptaszynko – powiedziała – przyszłam się z tobą zobaczyć, bo Bili nie mógł. Jestem

trochę bardziej zaawansowana, a on musi się jeszcze dużo nauczyć. Studiuje. Ale
wszystko jest u niego w porządku, kocha cię i ma się dobrze.
W tym momencie odniosłam wrażenie, że matka wyszła z lustra. Odebrałam to tak,
jakby była tuż przy mnie. I miała cudowny wyraz twarzy. Promieniała.
Zrobiło mi się bardzo ciepło, nie wiem, czy dlatego, że byłam tak bardzo
podekscytowana, czy to wskutek otaczającej ją energii. Jej głos brzmiał inaczej niż
nasze, kiedy rozmawiamy. Przez długie lata pracowałam jako telefonistka w spółce
prowadzącej połączenia międzynarodowe. Kiedy łapało się sygnał z satelity, dźwięk
miał
inną jakość. I tak chyba mogłabym najlepiej opisać głos matki.

To, co się zdarzyło, nie jest wytworem mojej wyobraźni. Było to najzupełniej realne i
pełne szlachetnej prostoty.

Najzabawniejsze jest, że mama była tak blisko, iż mogłabym jej dotknąć. Nie wiem, co
by się stało, gdybym spróbowała to zrobić. Byłam tak oczarowana i tak bardzo
skupiałam
się na tym, co miała do powiedzenia, i na kontakcie wzrokowym, że nie pomyślałam o
wyć Jagnięciu do niej ręki. Żałuję teraz, że tego nie zrobiłam; ciekawe, co by się
wówczas stało.
Nie wydaje mi się, abym mówiła do niej na glos. Sądzę, że po prostu mówiłam w
myślach, ale naprawdę nie jestem pewna. Odpowiadała mi tak szybko, że nie sądzę,
abym miała czas mówić. Przeważnie zresztą ona mówiła do mnie. Czułam się trochę
jak
w stanie oszołomienia, byłam zdumiona i wpatrzona we wszystko, co się dzieje.
Spędziłam w izbie zjaw może trzydzieści albo czterdzieści minut. Kiedy spotkanie
dobiegło końca, cała scena zamgliła się i matka znikła".

68

To przeżycie zmieniło na lepsze los tej kobiety. Odprężyła się i stała się
swobodniejsza. W chwilach napięcia, kiedy medytuje, zdarza się jej widywać
matkę.
.^Zazwyczaj widzę mamę wtedy, kiedy mam jakieś trudne problemy. Pociesza
mnie,
mówiąc: – W porządku. – Albo: – Wszystko będzie dobrze. -Cieszę się, że jest w
pobliżu".
"Oni wszyscy wyglądali na pełnych życia"

Młody mężczyzna, dwudziestosześcioletni, usiłował dotknąć otaczających go zjaw
zmarłych krewnych. Przyszedł do psychomanteum w nadziei, że zobaczy siostrę, która
umarła. Oto jego historia, tak jak ją opowiedział:
"Siedziałem tam i nagle wydało mi się, że tych troje ludzi weszło wprost do pokoju i
znalazło się wokół mnie. Wyglądało, jakby wyszli z lustra, ale czułem, że coś takiego
nie
mogło się zdarzyć, byłem więc bardzo zaskoczony. Nie wiedziałem, co się dzieje.
Przez moment myślałem, że to pan stroi sobie ze mnie żarty. Wyciągnąłem więc
szybko rękę usiłując dotknąć ich, ale moja dłoń trafiła w zasłonę.

Nadal ich widziałem. Przyjrzałem się całej trójce. Była tani moja siostra Jill, ale też
jeszcze dwie osoby, mój przyjaciel Todd i mój dziadek. Wszyscy wyglądali jak żywi,
kiedy
tak stali, patrząc na mnie.
Nie słyszałem żadnych głosów ani właściwie nie porozumiewałem się z nimi. To się
działo tak szybko, a ja byłem taki zszokowany. Nie powiedzieli nic, ale wyglądali tak
dobrze; miałem wrażenie, iż usiłują mi przekazać, że mają się doskonale.
Światło wokół nich było inne, nie takie jak zwykłe. Byli podświetleni. Wydawali się
bardzo szczęśliwi. To było zupełnie rzeczywiste. Czułem ich obecność. Jakby byli tam,
w
pokoju, razem ze mną".

– Ten mężczyzna mógłby pewnie zrozumieć niepowodzenie Odyseusza, który

próbował objąć swoją matkę. Od tego czasu zastanawia się, jaki przebieg miałoby to
spotkanie, gdyby nie próbował dotknąć zjaw. Planuje teraz powtórzyć
doświadczenie,
tym razem już pozwalając wizjom działać po swojemu.

WIZJE "NA WYNOS"

Czterdziestoczteroletnia kobieta przyszła do psychomanteum, żeby zobaczyć się ze
swoim mężem, który zmarł przed dwoma laty. Przygotowywaliśmy się przez cały dzień,
rozmawiając o ich związku. Wieczorem weszła do izby zjaw. Po godzinie wyszła
rozczarowana, mówiąc, że widziała tylko jakieś niewyraźne zarysy kogoś, chyba
mężczyzny. Nie doszło do żadnej rozmowy, a obraz zniknął bardzo szybko.
W tej historii interesujące jest jednakże nie to, co przydarzyło się uczestniczce w izbie
zjaw. Podobnie jak kilka innych osób, miała wizję "na wynos", ukazującą się później.
A oto jej opowieść:

"Kiedy tam byłam, myślałam, że widzę coś z prawej strony w zwierciadle. Spojrzałam
na lustro i starałam się skoncentrować, ale obraz zniknął. Potem zaczęłam się
wpatrywać ponownie i zobaczyłam coś, co wyglądało jak tamta postać, koło mojego

69

prawego ramienia. Kiedy się odwróciłam, żeby sprawdzić, znowu znikło.
Przypominało
jakąś osobę, ale nie umiem powiedzieć, kto to mógł być.

A potem zobaczyłam inny obraz. Wiem, że to był mężczyzna, ale zupełnie mi nie
znany. Właściwie w pierwszej chwili pomyślałam, że to pan przyszedł sprawdzić, co
ze
mną.
Ten mężczyzna był jednocześnie w lustrze i na zewnątrz niego. Wyłonił się i dlatego
obejrzałam się za siebie, w prawo. To nie przypominało odbicia. Była to autentyczna
postać wychodząca z lustra, ale kiedy ponownie się obejrzałam, ten ktoś znikł.
Wtedy zrezygnowałam. Zeszłam na dół i czułam się naprawdę rozczarowana, bo
myślałam, że nic z tego nie będzie.

Następnie poszłam do domu. Już pierwszej nocy miałam niejasne uczucie, że ktoś
jest w pobliżu. Kładłam się do łóżka i wydawało mi się, że ktoś jest w pokoju. Obudziłam
się i nadal czułam, że ktoś ze mną jest, ale nie potrafiłam stwierdzić – kto.
Drugiej nocy obudziłam się pod wrażeniem, że w pokoju jest obecny mój ojciec. Mogę
powiedzieć tyle, że próbował powiedzieć coś do mnie, ale nie zrozumiałam, co to miało
być. Byłam tak rozbudzona, że nie potrafiłam zasnąć.

Następnej nocy znowu to samo. To była już trzecia z rzędu noc, kiedy zasypiałam i
budziłam się z uczuciem,, że ktoś jest w pokoju. Tym razem obudziłam się i poczułam
zapach wody po goleniu, jakiej używał mój ojciec.
Czułam się całkiem rozbudzona i to mi się nie śniło; było to coś bardzo konkretnego,
tu i teraz.
Popatrzyłam – mój ojciec stał przy drzwiach sypialni. Leżałam w łóżku, wstałam więc
i
podeszłam do niego. Zatrzymałam się w odległości jakichś czterech kroków. Wyglądał
zupełnie jak mój tata, ale nie robił wrażenia człowieka tak schorowanego, jak tatuś był
tuż przed śmiercią. Widziałam całą jego sylwetkę; była pełniejsza, niż kiedy umarł.
Wyglądał tak, jakby wszystko było cudownie.

Nie słyszałam jego głosu, ale zrozumiałam, co mówił. Nie chciał, żebym się martwiła.
Wyraźnie odniosłam wrażenie, że mówi mi, iż wszystko jest w porządku.

Byłam bardzo przygnębiona, ponieważ tata umarł w samotności. Nie było przy nim
nikogo i z jego śmiercią wiązało się wiele problemów, takich jak pytanie, czy miał
dosyć
tlenu, żeby przetrzymać noc. Bardzo mnie to gnębiło, ponieważ jestem jego jedynym
dzieckiem, a mama i tata żyli w separacji.

Ale widząc go tej nocy naprawdę nabrałam przekonania, że wszystko było w
porządku, jakby mówił mi, że nie muszę się o niego martwić i że jest mu dobrze. Po
prostu znałam jego myśli, a on znał moje.
A potem zwyczajnie odszedł. Przez długi czas nie mogłam zasnąć. Wydawało mi się,
że naprawdę był u mnie, i nie chciałam stracić tego uczucia".

70

Ta kobieta była trochę zakłopotana swoim przeżyciem. Szykowała się na spotkanie z
mężem, a zamiast niego zobaczyła zjawę ojca. Teraz zdaje sobie sprawę, że być
może
wpatrywanie się w zwierciadło nie pozwala na dokonywanie wyboru.
– To tak, jakbym miała przed oczami wielką patelnię, zrobiła w niej mały otwór i
oświadczyła: "Chcę zobaczyć męża" – powiedziała. – A jest tak, że muszę ten otwór
zostawić dla każdego, kto zechce przyjść do mnie.
Od czasu doświadczenia z wpatrywaniem się w zwierciadło ta kobieta odzyskała
spokój, jeśli chodzi o ojca. Nie czuje się już winna i niespokojna, kiedy myśli o jego
śmierci. – Teraz myśli o nim są miłe – powiedziała. – Czuję się z nim naprawdę
związana.

Podobne przeżycie,, przypominające inkubację snów, okazało się dość typowe dla
osób. które odwiedzały psychomanteum.

Zdarza się zwłaszcza tym, którzy przeżyli mało bądź całkiem nic w izbie zjaw. Te
osoby przeżywają niespodziewane odwiedziny po powrocie do domu.

"Przy łóżku stała jane"
Kolejna "wizja na wynos" przydarzyła się mężczyźnie pod sześćdziesiątkę, który przed
pięciu laty utracił w tragicznych okolicznościach córkę. Przyszedł do mnie, ponieważ nie
mógł się uporać z rozpaczą po jej śmierci.

Nie zobaczył córki w izbie zjaw. Jednakże dwa dni później zadzwonił do mnie i
opowiedział o fascynującym spotkaniu, które przeżył poprzedniego wieczora.

"Położyłem się spać około jedenastej trzydzieści, tuż po wieczornych wiadomościach,
i zasnąłem niemal natychmiast po przyłożeniu głowy do poduszki. Następne, co
pamiętam, to że obudziłem się i usiadłem wyprostowany w łóżku. Miałem wrażenie
takie
samo jak wówczas, kiedy Jane wracała z college'u, zjawiała się późno w domu i
wchodziła do naszego pokoju. Zupełnie tak, jakby wróciła właśnie z zajęć i wpadła
powiedzieć: – Cześć!
Wyglądała cudownie. Promieniała, była ślicznie oświetlona. Szczęśliwa i ożywiona.
Mówiła mi: – Musisz się uspokoić. Uspokój się na chwilkę.

Nie słyszałem jej głosu, żadnego dźwięku. Ale kierowała te myśli do mnie, a były one
tak silne, że czułem, jakby to były moje własne myśli,

Przez zasłony przenikało światło z ulicy i widziałem ją bardzo dobrze. I muszę panu
powiedzieć, że byłem całkiem rozbudzony przez cały ten czas. A pan wie, że nie
należę
do tych, co to wymyślają niestworzone historie.
To była moja córka. Mówiła mi, że wszystko jest w porządku i czuje się doskonale.
Przyszło mi do głowy, a może to ona mi powiedziała, że śmierć nie jest wcale czymś
takim, jak myślałem. Była szczęśliwa i roześmiana. Powtarzała: -Bądź spokojny. Nie
mogę tu długo zostać, ale nie ma powodu do zmartwienia. Jest mi doskonale.
I to wszystko. Powiedziała: – Do widzenia – i znikła".

71

Według zegara całe to przeżycie trwało cztery minuty, a kiedy dziewczyna znikła,
zrobiła to tak błyskawicznie, .jakby ktoś przekręcił wyłącznik".

Mężczyzna jest przekonany, że to, co widział, nie było zjawą, że to naprawdę była
jego córka. W rezultacie tego spotkania ból po jej utracie w znacznym stopniu
złagodniał.
-To nie był sen, lecz takie przeżycie, jak spotkanie każdego innego człowieka –
powiedział. – Nie wątpię, że pewnego dnia znowu się z nią spotkam.

ZJAWY W RÓŻNYCH POSTACIACH
Ze względu na podobne zdarzenia przyjąłem zasadę informowania gości
odwiedzających psychomanteum, że być może przeżyją wizje dopiero po powrocie
do
domu.
W gruncie rzeczy przy każdym nowym gościu w Teatrze Umysłu uczę się czegoś
nowego na temat wywoływania zjaw osób zmarłych i odpowiednio przystosowuję całą
procedurę.
Wyjaśniam także tym, którzy pragną zobaczyć zjawy, że spontaniczne wizje występują
w licznych formach i mogą oddziaływać na wszelkie zmysły. Większość z nich jest
wizualna, gdy naprawdę widzi się zjawę zmarłego. Znaczna część to odczucia słuchowe
(według jednego z badań – 27 procent), a tuż za nimi lokują się dotykowe (13 procent).
Następne trzy przykłady opisują przeżycia słuchowe.

"Jest zbyt zawstydzony, aby rozmawiać"
Pewna dobiegająca czterdziestki lekarka psychiatra przyszła do psychomanteum w
nadziei, że zobaczy swojego ojca, który w ostatnich latach życia bardzo agresywnie
odnosił się do członków swojej rodziny i nieustannie miał do nich jakieś pretensje.

W celu rozbudzenia wspomnień przyniosła zrobiony przez jej ojca drewniany
przedmiot i kilka zdjęć rodzinnych. Ojciec umarł trzy lata temu, ale kilka lat przed jego
śmiercią stosunki między nimi stały się bardzo napięte i pełne konfliktów. Biorąc pod
uwagę charakter ich ostatnich kontaktów, wyniki jej sesji wpatrywania się w zwierciadło
są intrygujące:
"Siedziałam tam dość długo, zanim cokolwiek zaczęło się dziać. Potem dostrzegłam w
lustrze różne obrazy, kształty i kolory, głównie wzory, A później, po jakimś czasie, ze
zdumieniem usłyszałam nagle mówiącą, do mnie babcię. Wyraźnie był to jej głos,
którego nie słyszałam przez wiele lat, od jej śmierci.
– Babciu, to ty? – spytałam.

– Tak – odpowiedziała. A potem dodała: – Jestem tu z Howardem i Kathleen

(zmarłymi
ciotką i wujem), a jest tu również twój ojciec.

– Czy może podejść, żeby porozmawiać ze mną?
– Nie – odparła. – Jest zbyt zawstydzony, aby rozmawiać.

Wierzę, że mój ojciec był zawstydzony z powodu oziębłego stosunku do swoich dzieci
przez ostatnie osiem lat życia. Myślę też, że miał jakieś paranoiczne podejrzenia wobec

72

swoich bliskich, podejrzenia zupełnie bezpodstawne. Wydawało mu się chyba,
że
chcieliśmy się go pozbyć.

Z rozmowy z babcią odniosłam wrażenie, że ojciec teraz już wie, iż wcale nie byliśmy
tacy, jak przypuszczał. Możliwe też, że wstydzi się swojego postępowania i pewnych
rzeczy, które powiedział, a były one naprawdę straszne.
Jeśli zaś chodzi o samo przeżycie: Słyszałam, jak liczni schizofrenicy, moi pacjenci,
mówili o głosach, ale oni najczęściej mówią o głosach, które wydają im polecenia lub
krytykują ich, albo po prostu o jakichś pomrukach i łoskocie.

Glos mojej babki w niczym tego nie przypominał. Brzmiał dokładnie tak, jak jej głos.
Zupełnie jakby stała blisko mnie. Było to jednak dziwne. Wcale się jej nie
spodziewałam,
a mimo to miałam wrażenie, że znajduje się w izbie zjaw, tuż przy mnie".
"Czułem się zupełnie tak, jakby tu była"
Kolejnym gościem w mojej wyroczni zmarłych, który słyszał głosy z zaświatów, był
dwudziestokilkuletni mężczyzna, który przyjechał zobaczyć się ze swoją przyjaciółką,
zmarłą tragicznie, gdy oboje byli nastolatkami. Choć nie widział dziewczyny, przeżycie
i
tak było dla niego satysfakcjonujące.

"Jak sądzę, nie więcej niż po pięciu minutach zacząłem słyszeć głos tej przyjaciółki,
która utonęła w czasie przejażdżki łodzią. Miałem wrażenie, że ona po prostu mówi do
mnie. Nie chodzi mi o moje myśli, marzenia na jawie czy wyobrażenia. Nigdy
przedtem
nie słyszałem czegoś takiego.

Po prostu rozmawiała ze mną, powiedziała, że tu, gdzie przebywa, jest cudownie.
Słyszałem każde jej słowo bardzo wyraźnie, każde z osobna. Brzmiało to trochę
specyficznie, jakby z echem, albo raczej tak, jakby mówiła przez metalową tubę. Ale
z
całą pewnością był to jej głos.

Czułem wielki żal po jej śmierci. Zresztą nie tylko ja, wszyscy nasi przyjaciele.
Przedtem nikt spośród moich kolegów czy z rodziny nie umarł, było to więc moje
pienvsze zetknięcie ze śmiercią. Żałowałem, że nie mogłem pożegnać się z nią
ani
powiedzieć, jak mi na niej zależało.

Doznałem więc cudownego przeżycia. Poczułem radość, zupełnie tak jak po
spotkaniu z nią. Nie widziałem jej, ale czułem się tak, jakby ona tu była".

"Miałyśmy bezpośredni kontakt emocjonalny"
Szczególnie ekscytujące stało się dla mnie wywoływanie wizji z następną
uczestniczką, ponieważ była ona pierwszą osobą spośród tych, z którymi pracowałem,
mającą doświadczenia ze stanu bliskiego śmierci. Opowiedziała mi smutną historię.
Zaledwie kilka miesięcy po tym, jak jej młodsza siostra zginęła w wypadku
samochodowym,, ona sama przeszła bardzo ciężki wypadek samochodowy, w którym
otarła się o śmierć. W efekcie tego wypadku miała przeżycia ze stanu bliskiego śmierci i
widziała wówczas swoją zmarłą siostrę. Spotkanie nastąpiło, kiedy opuściła swoje ciało,
i
doprowadziło do głębokiego przeżycia emocjonalnego o takim charakterze, jakiego
nigdy
przedtem nie doznała. – Odkryłam – opisywała tamto zdarzenie – że ciało właściwie

73

powstrzymuje uczucia. Kiedy wydostałam się ze swojego ciała, moje emocje stały się
niczym nie skrępowane. Kiedy wydostałam się ze swojego ciała, było zupełnie tak,
jakby
moje uczucia wyszły naprzeciw jej uczuciom. Miałyśmy bezpośredni kontakt
emocjonalny.

Zaintrygowała mnie możliwość wywołania wizji w przypadku tej kobiety, ponieważ
pozwoliłoby mi to porównać efekty wpatrywania się w zwierciadło z przeżyciami ze
stanu
bliskiego śmierci. A oto opis wywołanej wizji, jaki mi przekazała:
"Najpierw czułam, że lustro się unosi. Unosiło się tak przez jakiś czas. Następnie
zobaczyłam wychodzące z niego obrazy w formie jakichś kształtów i błysków światła. A
potem dostrzegłam czerwone światło z zieloną mgiełką w środku. I wtedy usłyszałam
moją młodszą siostrzyczkę, mówiącą: -Jestem tu.
– Chciałabym cię zobaczyć – powiedziałam w myślach. A ona odparła: – No to
jestem.
Próbowałam się rozluźnić, ale nie udawało mi się jej zobaczyć. Za to czułam ją!
Czułam, jak pocałowała mnie w policzek w taki sam sposób jak wtedy, kiedy jeszcze
żyła. I znowu usłyszałam, że mówi: – Jestem tu.
Nie widziałam jej, ale wiedziałam, że jest w pobliżu. Czułam bijącą od niej miłość. I
mignęła mi mata scenka. Zobaczyłam nas, jak siedzimy w jej pokoju i słuchamy płyt. W
tym momencie wyraźnie czułam miłość, ten sam rodzaj miłości, jaki odczuwałam wtedy,
kiedy to wszystko działo się naprawdę".
Poprosiłem tę uczestniczkę, aby porównała wizję wywołaną w procesie wpatrywania
się w zwierciadło ze swoimi przeżyciami ze stanu bliskiego śmierci. Otóż w stanie
bliskim
śmierci widziała swoją siostrę, podczas gdy w izbie zjaw jedynie słyszała ją i czuła jej
obecność. Ale pod względem emocjonalnym różnica była niewielka, jak mówiła. – To
było
zupełnie tak. jakbym słyszała autentyczny głos – wspominała. – Słyszałam, jak mówiła.
Jakby pochylała się nade mną i szeptała do mojego ucha.
DLA ŻAŁOBY I WIEDZY

Termin "psychomanteum"' rozumiany dosłownie sugeruje, że duchy zmarłych
wywołuje się do wróżb – aby można im było zadawać pytania o przyszłość lub
poznawać
to, co jest ukryte przed oczami człowieka. Puryści mogą stawiać zarzut, że to, co
stworzyłem do celów moich badań, nie jest psychomanteum, ponieważ naszym celem
nie było wywoływanie duchów, by nam wróżyły. Ludzie przychodzili tu (i nadal
przychodzą) raczej w nadziei na zaspokojenie swojej tęsknoty za towarzystwem osób.
które zabrała im śmierć. Niezależnie jednak od różnicy w przeznaczeniu tamtych
starożytnych instytucji i tej współczesnej, którą zbudowałem, podejrzewam, że są
podobne, jeśli chodzi o ich działanie.
Dzięki mojej pracy nad wywoływanymi wizjami uświadomiłem sobie rolę, jaką żałoba
odgrywa w życiu człowieka. Grecki historyk Plutarch opowiada wzruszającą historię,
która ilustruje mój punkt widzenia. Wybitny i zamożny człowiek, Elizjusz, był opętany
myślą, że zapewne jego młodszy syn, który zmarł, został otruty. W swojej udręce
Elizjusz
udał się do miejsca, które znajduje się w obecnych południowych Włoszech, do

74

tamtejszego psychomanteum, które najwyraźniej służyło inkubacji snów. Po
dopełnieniu
określonego rytuału Elizjusz zasnął i miał wizję. Pojawił się jego ojciec, zbliżając się do
niego. Elizjusz opowiedział ojcu wszystko, co się zdarzyło, i błagał go, aby wykrył
przyczynę śmierci chłopca. Ojcu Elizjusza towarzyszył młody mężczyzna. Tak jak
zdarzyło się w kilku przypadkach w moim psychomanteum, Elizjusz pierwotnie nie
rozpoznał młodzieńca, który -jak się okazało – był jego synem. Kiedy go wreszcie
rozpoznał, syn powiedział mu, że umarł z przyczyn naturalnych.

Wierzę, że nasze powody zainteresowania spotkaniami wizjonerskimi nie różnią się

od tych, którymi kierowali się starożytni Grecy. Jestem pewien, że wówczas,
podobnie
jak i obecnie, większość ludzi szukała w psychomanteum nie wiedzy, ale przygody,
ukojenia, spełnienia życzeń, a nawet pocieszenia.

Sposób odkrywania samego siebie

Wydawało mi się jakbym szedł
przez świat duchów
i czuł się cieniem snu.
Aleksy Tołstoj

Współcześnie refleksja i medytacja znalazły się w tyle za techniką. Szybkie tempo
życia spowodowało, że całkiem realnie utraciliśmy kontakt z samymi sobą. Walka o
przetrwanie doprowadziła ludzi do stanu, w którym mają kłopoty z poznaniem
własnych
uczuć. Może im w tym dopomóc wpatrywanie się w lustro. Wizje zwierciadlane,
powstające z tego rodzaju dowolnego wpatrywania się (a nie wywoływania zjaw),
czasami prowadzą do wejrzenia w tę głęboką studnię wewnętrzną, znaną jako
podświadomość.

Wyczuwałam ogromny strach"

Czterdziestoczteroletnia kobieta, której pokazałem metodę wpatrywania się w lustro,
zaczęła samodzielnie eksperymentować. Przez całe lata drogą tradycyjnej
psychoterapii
szukała klucza do własnego dylematu psychologicznego. Po kilku sesjach wpatrywania
się w lustro odkryła wspomnienie, które doprowadziło ją do znaczącego postępu w
zrozumieniu samej siebie. Oto jej historia:

"Kiedy próbowałam wpatrywać się w lustro, odkryłam, że narastają we mnie
jakieś
silne uczucia. Stało się oczywiste, że dostosowywałam się do jakichś uczuć, które
blokowałam w świadomości.

Wyczuwałam ogromny strach, ale nie byłam pewna przed czym. Czasami dosłownie
przerywałam sesję, ponieważ bałam się tego, co miałam zobaczyć.

Odkryłam wreszcie, że był to strach przed samodzielnością i dbaniem o siebie. A
także przeraźliwie bałam się porażki.

75

Widziałam różne twarze i różne sytuacje. Każda z nich pokazywała, jak bardzo zżera
mnie strach.

W czasie jednej z sesji zobaczyłam, w jaki sposób odnoszę się do ludzi. To wszystko
zaczęło się w moim dzieciństwie i miało związek z tym, że byłam najstarsza i musiałam
opiekować się pozostałym^ dziećmi w rodzinie.
Zobaczyłam siebie przed urodzeniem się moich braci, kiedy byłam oczkiem w głowie
dla wszystkich. Potem pojawili się moi bracia i to wszystko się skończyło. Ludzie
zaczęli
zwracać uwagę na nich, a nie na mnie. Aby pozyskać uwagę ojca i pochwałę z jego
ust,
stałam się opiekuńcza. W jednym z obrazów widziałam siebie kąpiącą braci, podczas
gdy rodzice siedzieli w salonie.

Aby przystosować się, zawsze stawiałam siebie na drugim miejscu w stosunkach z
mężczyznami. Gdy trzeba było ratować nasz związek, to ja dokładałam wszelkich
starań.
Widziałam sytuacje, kiedy robiłam rzeczy, których nie chciałam; robiłam je tylko po to,
aby sprawić przyjemność mężczyznom w moim życiu.

A potem zobaczyłam wydarzenie, które miało nadejść w mojej rodzinie. Moja
cioteczna babka kończyła dziewięćdziesiąt lat, a matka i brat planowali przyjęcie w
weekend dla niej. W zwierciadle zobaczyłam, jak włączam się w to, przejmując
odpowiedzialność. Zobaczyłam siebie, jak dzwonię do mamy i taty i mówię im. że
przywiozę obiad na piątek.
Te obrazy wywołały uczucie bólu. Zdałam sobie sprawę, że w moich związkach
rodzinnych ci tak zwani przyjaciele i krewni nie przychodzili do mnie dla przyjemności;
przychodzili, żebym im w czymś pomogła. Dzięki wpatrywaniu się w zwierciadło
uświadomiłam sobie, że zostałam zanadto obciążona, że nie czerpałam żadnej radości
z
życia".

Ta kobieta wiele zmieniła w swoim postępowaniu po przeżyciach wizjonerskich.
Przestała dobrowolnie brać na siebie obowiązki, które nie sprawiały jej przyjemności.
Zamiast obciążać się z własnej woli odpowiedzialnością za zjazdy rodzinne, czerpie z
nich przyjemność i pozwala innym je organizować. To samo nastąpiło w jej stosunkach
z
dziećmi, za które wielokrotnie podejmowała decyzje. Obecnie pozwala im popełniać
błędy, nie angażując się nadmiernie. – Teraz zamiast mówić im, co mają zrobić, po
prostu rzucam pewne sugestie i nie wtrącam się więcej – jak powiedziała.
Wizje symboliczne

Ostatnie opisane przeżycie należało do "rzeczywistych", a nie do symbolicznych
wyobrażeń. Jest to o wiele łatwiejsze dla doznającej osoby, nie stawia bowiem
wymagań
w zakresie interpretacji. Symboliczne wizje, pojawiające się w trakcie wpatrywania się w
zwierciadło, są trudniejsze do wyjaśnienia. Jednakże kiedy już się tego dokona, mogą
dać tyle samo satysfakcji co wizje nie mające treści symbolicznej. Czasami nawet
więcej
niż wizje, "realne", pozwalają bowiem danej osobie mówić o szerokim wachlarzu spraw
z
jej życia, które być może wiążą się z tymi symbolami.

76

Jak będzie można się przekonać, następna wizja zwierciadlana jest pełna treści
symbolicznej:

"Bardzo boję się węży. Kilka razy w trakcie wpatrywania się przeze mnie w zwierciadło
pojawiał się wąż.

W czasie jednej z wizji dom, w którym się wychowywałam, został zaatakowany przez
węża, niemal tak wielkiego jak sam ten dom. Wąż unosił się, syczał i wydawał język,
jakby zamierzał ukąsić. Tuż za tym wężem pojawił się drugi, równie wielki. Ale inny od
tego pierwszego. Był niebieski, miał cudowne, niebieskie oczy i uśmiechał się.

Patrząc na niego pomyślałam: Czy on nie jest cudowny? Ale zaraz poczułam strach i
uciekłam. Nie ufałam mu".

Omawialiśmy tę wizję po jej skończeniu. Po zdumiewająco krótkim namyśle kobieta
stwierdziła, że obrazy, które widziała w zwierciadle, wiążą się z zaufaniem.

– To prawie tak jak z moim strachem, że ludzie robią dobre wrażenie, a potem się

okazuje, że zwracają się przeciwko mnie – powiedziała, nawiązując do różnych
osobowości węży. – Nie ufam ludziom. Myślę, że są tacy, jak mi się wydaje, a
potem
okazuje się, że są zupełnie inni. I czuję się oszukana.

"Widziałam pawia"

Inna symboliczna wizja zwierciadlana pojawiła się kobiecie, którą interesowało
wpatrywanie się w zwierciadło, ponieważ chciała "zobaczyć, co z niego wyjdzie". Z
przyjemnością pomogłem jej, ponieważ intrygują mnie wizje, jakie miewają ludzie, kiedy
nie szukają czegoś konkretnego. Coś takiego daje doskonałe możliwości oceny
wyników
wpatrywania się w lustro u normalnych ludzi, których po prostu interesuje poznawanie
samych siebie.
Ta kobieta była dwudziestotrzyletnią absolwentką jednego z uniwersytetów na
Południu. Twierdziła, że nie była chowana bardzo religijnie i nie interesowała się
szczególnie tymi zagadnieniami. Odnoszę jednak wrażenie, że poszukiwała jakiegoś
rodzaju uduchowienia. Przekonanie to zrodziło się we mnie na podstawie jej relacji z
wizji
zwierciadlanej. A oto ta relacja:

"Usiadłam (w izbie zjaw) i przez jakieś pięć minut oddychałam głęboko i rozluźniałam
się. Potem widziałam jedynie ramę i panującą w głębi lustra nieprzeniknioną czerń.
Wpatrywałam się w nią przez pewien czas, a potem zaczęły tańczyć w niej cienie. Te
cienie wyszły następnie z lustra i tańczyły ze mną w pomieszczeniu, w którym się
znajdowałam!
Chwilę później obraz w lustrze stał się szary i zamglony. A następnie lustro zaczęło
się
dzielić na segmenty. Część z nich odsuwała się ode mnie, a część zbliżała. Potem
przestałam widzieć ramę i uświadomiłam sobie, że lustro mnie pochłonęło. Byłam
wewnątrz zwierciadła!
Później zobaczyłam pawia. Stał do mnie tyłem, a potem odwrócił się i oszołomiły mnie
kolory. Uniósł i rozłożył ogon. Był ogromny!

77

Wydawało mi się, że ma ludzką twarz, choć nie widziałam dokładnie, jak ta jego twarz
wygląda. A potem za tym pawiem dostrzegłam coś jeszcze. Jakby jakąś czarnoskórą
postać na ołtarzu ofiarnym. Osoba ta leżała wyciągnięta, jej ręce i głowa zwisały po
bokach i wydawało mi się, że jest martwa. To był mężczyzna, twarz miał zwróconą w
moją stronę, ale zakrywały ją włosy, nie mogłam więc zobaczyć rysów.
A potem lustro ponownie wróciło do mnie. Widziałam jedynie wielki trójkąt, taki jak
dzwon przyzywający na posiłki, oraz mały kawałek metalu, jakiego używa się, aby
uderzać w ten dzwon. I ten dzwon zaczął dzwonić; dzwonił tak chyba przez kilka minut,
powoli jak dzwon kościelny. Było to tak odprężające, że niewiele brakowało, a
zapadłabym w sen.

Zanim jednak do tego doszło, nagle zorientowałam się, że tańczę z Jezusem
Chrystusem! A kiedy rozejrzałam się, zobaczyłam, że tańczę na Ostatniej
Wieczerzy!
Tańczyliśmy wokół stołu, a potem przyszła jakaś czarnoskóra kobieta i
wyprowadziła
mnie".

Podobnie jak wielu innych, ta uczestniczka również uznała wpatrywanie się w
zwierciadło za jedno z najbardziej odprężających przeżyć. I choć powiedziała mi, że nie
rozumie znaczenia swej wizji, myślę, że ona właśnie wtedy usiłowała uporać się z rolą,
jaką odgrywa religia w jej życiu. Paw, na przykład, jest starożytnym symbolem
Chrystusa.
Jej opis, że był "ogromny" i przejmująco piękny, jest sympatyczny i sugeruje mi, iż
dziewczynę tę pociąga pełne miłości przesłanie chrześcijaństwa, będące podłożem
doktryny, którą ta uczestniczka sesji dotychczas odrzucała. Ponadto fakt, że widziała
obraz Chrystusa jako postaci religijnej, z którą mogła tańczyć, świadczy o tym, że wierzy
w jego dobroć i serdeczność.
Czarna osoba na ołtarzu może oznaczać prześladowania. Ponieważ osoba ta pojawiła
się łącznie z wyobrażeniem pawia– -Chrystusa, pozwalam sobie snuć przypuszczenie,
że ten czarny człowiek przedstawia jakąś formę prześladowania chrześcijaństwa.
Natomiast czarna kobieta, która wyprowadziła ją z Ostatniej Wieczerzy, była zapewne
jej
nianią z czasów dzieciństwa.
Ta młoda kobieta najprawdopodobniej szuka więcej uduchowienia w swoim życiu i
pociąga ją motyw dobroci w religii chrześcijańskiej.

Ostatnie dwa przykłady stanowią ilustrację, w jaki sposób wpatrywanie się w
zwierciadło pozwala ujawnić się podświadomości, myślom i uczuciom, które tkwią tuż
pod powierzchnią. Zwykła psychoterapia prowadzi do tego samego. Jedną z zalet
wpatrywania się w zwierciadło jest jednakże to, iż – jak się wydaje – do osiągnięcia tego
celu potrzeba mniej czasu i zazwyczaj uzyskuje się bardziej wizualną demonstrację
tego,
co dzieje się w wewnętrznych sferach naszego umysłu.
Wpatrywanie się w podświadomość
Wpatrywanie się w zwierciadło może także pomóc psychoterapeutom odkryć, co się
dzieje w podświadomości osób szukających u nich pomocy.

78

Freud wierzył, a wiele osób podziela jego punkt widzenia, że sny są "królewską drogą
do podświadomości". Uważał, że sny ujawniają motywację kierującą odruchami i
działaniami, których nasza podświadomość wyrzeka się, gdy czuwamy.
Mam wrażenie, że wizje zwierciadlane także są wskazówkami informującymi o tym, co
tkwi w naszej podświadomości. Ponieważ obrazy widziane w zwierciadle są w
znacznym
stopniu tworami umysłu osoby wpatrującej się, stanowią one coś, co można by nazwać
testem projektywnym, analogicznym do słynnych kart Rorschacha czy też testu z
kleksami. Próba taka może być bardzo pomocna przy ocenie stanu umysłu pacjenta.

Ja sam wykorzystuję wpatrywanie się w zwierciadło przez moich pacjentów do
diagnozowania licznych objawów, łącznie z konkretnymi niepokojami, depresją i
problemami małżeńskimi.
Aby to osiągnąć, proszę uczestnika sesji, aby przestrzegał określonej procedury, tak
jak musieli czynić kapłani w świątyni inkubacji snów w starożytnej Grecji. Na dzień
przed
wpatrywaniem się w zwierciadło proszę uczestnika o naszkicowanie, co go trapi. Jeśli
na
przykład ktoś martwi się o swoje stosunki z matką, proszę, aby myślał o swojej matce o
różnych porach w ciągu dnia. W ten sposób, kiedy w końcu dochodzi do wpatrywania
się
w zwierciadło, obrazy najprawdopodobniej pojawią się w nawiązaniu do wcześniejszych
myśli uczestnika sesji. Podobnie jak w inkubacji snów, obrazy, które się pojawiają, są
pełniejsze życia niż rzeczywistość i bardziej symboliczne niż zwykłe myśli.
Inaczej niż to jest w przypadku snów – które opowiada się psychoterapeutom po kilku
godzinach, jeśli nie kilku dniach od chwili, kiedy pacjent je przeżywał, wskutek czego
mogą być już nie w pełni pamiętane – wizje zwierciadlane mogą być wytwarzane przez
uczestnika w czasie sesji, co pozwala na dostęp do materiału zawartego w
podświadomości i wykorzystanie go natychmiast.

Człowiek z wyspy
Przykładem zastosowania wpatrywania się w lustro jako narzędzia terapeutycznego
może być przypadek dość nieokrzesanego studenta ze wsi na Południu. Chłopak ten
ochoczo przyznał się do swych braków i określił swoich rodziców jako ludzi tego
samego
pokroju. Jego matka zajmowała się domem, a ojciec był agentem ubezpieczeniowym.
Kiedy odbywaliśmy sesję wpatrywania się w zwierciadło, mieszkał nadal u rodziców.
Mówił o swoich sprawach życiowych obojętnym głosem, bez emocji. Ale pod koniec tej
sesji gotów był przyznać, że faktycznie miał pewne problemy w domu. A oto co
zobaczył:
"Widziałem grupę ludzi na plaży. Palili ognisko i gotowali coś, co przypominało rybę.
Nie przyglądałem się zbyt uważnie jedzeniu, bo nie interesowało mnie tak Jak tamci
ludzie i samo miejsce.
Byliśmy na wyspie, i to nie bardzo dużej. Widziałem wzgórza za nami. Miałem
wrażenie, że mógłbym obejść tę wyspę dokoła w bardzo krótkim czasie.
Byliśmy ubrani w kolorowe stroje, zrobione z materiału, który wyglądał jak papier.
Kiedy ludzie przechodzili obok mnie, spódniczki, które mieli na sobie, szeleściły jak

79

bibułka. Kolory byty niezwykle żywe i ostro kontrastowały z intensywną zielenią drzew
i
czerwienią kwiatów.

W następnej scenie razem z grupą tych ludzi biegaliśmy po płyciźnie przy plaży,
zbierając ryby, które wyrzucił przypływ. Byliśmy szczęśliwi. Na tej wyspie było też
mnóstwo owoców, bardzo słodkich i sycących.
W grupie panowała atmosfera plemienna. Nie miałem wrażenia, że ktokolwiek jest
moją mamą lub moim tatą, wszyscy byliśmy równi i życzliwi dla siebie. Najdziwniejsze
ze
wszystkiego wydaje mi się to, że nie umiałem określić, jakiej jestem płci – męskiej czy
żeńskiej. Byłem po prostu bardzo młody.
Była tam jedna osoba, z którą czułem się blisko związany. Starzec plemienny, wesoła
postać z naprawdę dużym brzuchem i kręconymi czarnymi włosami. Był moją ostoją.
Pamiętam, że siedziałem z nim koło plaży, rozmawiałem i czułem się bardzo spokojny,
ale nie pamiętam, o czym mówiliśmy".
Zainteresowało mnie to, że w swoim przeżyciu w trakcie wpatrywania się w
zwierciadło student ów mieszkał na wyspie i nie mógł dorosnąć. Kiedy wspomniałem o
tym, zgodził się ze mną. Wydawało się to odbiciem jego rzeczywistego życia, w którym
rodzice niepokoili się i odnosili z niechęcią do możliwości wypuszczenia syna "z
gniazda"
oraz poznawania przez niego czegoś, czego oni w gruncie rzeczy nie rozumieli. –
Nieustannie próbują mnie wciągnąć z powrotem w bagno -powiedział, mając na myśli,
że
usiłują trzymać go w domu, w roli dziecka.

W trakcie naszej rozmowy uświadomiłem sobie, że starzec plemienny, z którym
młodzieniec czuł się związany, nie był jego ojcem, przed nim bowiem uczestnik sesji
nie
odczuwał respektu. Nie mógł to też być żaden z jego dziadków, ponieważ obaj umarli
przed jego urodzeniem. Podczas dyskusji na ten temat chłopak doszedł do wniosku,
że
starcem z plaży mógł być pewien miły policjant z jego rodzinnej wioski, z którym był w
dzieciństwie zaprzyjaźniony.

Jedna sesja pomogła temu pacjentowi uświadomić sobie pewne problemy w jego
życiu. Dzięki wpatrywaniu się w lustro byliśmy w stanie dotrzeć do sedna dylematu
jego
młodego życia. Chłopak rozmawiał ze mną jeszcze kilkakrotnie o znaczeniu tego, co
widział w krysztale, po czyni zdecydował się wyprowadzić od rodziców i zacząć
samodzielne życie.
Wpatrywanie się jako narzędzie do demonstracji
Jako profesor psychologii uznałem wpatrywanie się w zwierciadło za bardzo
skuteczny środek demonstrowania studentom procesów psychicznych zachodzących
w
podświadomości. Celem tego nie było umożliwianie im spotkania ze zmarłymi
krewnymi
ani nawet badanie podświadomych uczuć. Miało im to raczej pokazać, że
podświadomość jest aktywna nawet wówczas, kiedy sądzą, że tak nie jest.
Często organizowałem seanse grupowe i miewałem do czterdziestu studentów
wpatrujących się jednocześnie w zwierciadło. Taka grupowa demonstracja niemal
zawsze zaczyna się od podejścia sceptycznego. Dopiero w miarę rozwijania się sesji

80

słyszę, jak studenci posapują ze zdumienia pod wpływem tego, co widzą w powierzchni
odblaskowej. Pod koniec zajęć większość studentów jest oszołomiona tym. czego
dokonali i co widzieli. Jeden ze studentów stwierdził, że czuł się tak, jakby "miał w
głowie
kamerę wideo". Inna studentka była zdumiona, że jej wspomnienia mogły pojawić się
jako "film trójwymiarowy".
Te grupowe seanse zawsze budziły w studentach ciekawość, dostarczającą im energii
na cały semestr. Mimo że sam jestem przyzwyczajony do wpatrywania się w tajemnicze
zwierciadło, część z tych sesji dawała rezultaty, które zdumiewały nawet mnie,
uświadamiając mi, jak wiele jeszcze nie wiem o podświadomości.
W czasie jednej z demonstracji grupa uczestników wpatrywała się w zwierciadło.
Zaobserwowałem, jak jeden z uczestników oddycha głęboko, aby się odprężyć. W
miarę
upływu czasu student ten wpatrywał się w zwierciadło coraz szerzej otwartymi oczami.
Później opowiedział mi, co widział:
"Próbowałem na siłę wywołać wizję. Potem zniechęciłem się i rozluźniłem. I właśnie
wtedy poczułem nagle jakby odwrócenie sytuacji: przekręciło mnie o sto osiemdziesiąt
stopni i to ja siedziałem w lustrze, patrząc na miejsce, w którym byłem dotąd. Właściwie
poczułem, że mnie coś porywa, i oto byłem w lustrze.
A potem przyszły wizje. Pamiętam, że widziałem pole, na którym znajdowało się całe
mnóstwo kowbojów i Indian. Widziałem barwy wojenne i kolory ubrań. Była to scena, w
której Indianie i kowboje ścigali się po równinie, wokół mnie. Ja znajdowałem się
"wewnątrz" tej sceny".
Skąd wzięły się te obrazy z Dzikiego Zachodu? Nie było to tajemnicą dla tego
uczestnika, któremu się ukazały. Jako dziecko był oczarowany "kulturą kowbojów" z
Dzikiego Zachodu. Wszystkie wspomnienia, jakie miał z okresu dorastania, wiążą się z
kapeluszem kowbojskim lub zatkniętym za pas rewolwerem na kapiszony.
W świetle jego fascynacji Dzikim Zachodem przeżycie to nabrało sensu. Zdumiał go
fakt, że wizje były bardziej realistyczne niż sny i sprawiły mu więcej przyjemności. – Nie
spałem, a znalazłem się w samym centrum akcji – stwierdził. – Sny nie dorównują temu.

W czasie tych demonstracji zdarzały się też inne zdumiewające sytuacje. W jednej
grupie siedmioro studentów opisało tę samą wizję, oglądaną jednak z różnych stron.
Nie
umiem odpowiedzieć, dlaczego siedem spośród trzydziestu osób zobaczyło mężczyznę
w turbanie. Innym razem dwóch studentów przy różnych stolikach ujrzało w swoich
zwierciadłach baletnicę. Kiedy indziej pewien mężczyzna zobaczył ząb w stanie
zapalnym. Gdy o tym powiedział, siedząca obok niego kobieta jęknęła i wyjaśniła, że
tego ranka wyrwano jej chory ząb.
W żadnym z tych przypadków nie było podpowiadania ani wcześniejszych dyskusji,
które mogłyby doprowadzić do tego rodzaju wizji.
Podobne demonstracje mają tę wartość, że pozwalają dowieść studentom
psychologii
i innych wydziałów, iż podświadomość nie jest jakąś abstrakcją, ale rzeczywistym
poziomem umysłu ludzkiego, gdzie kryją się nasze najgłębsze myśli. Ucząc studentów,

81

jak należy wpatrywać się w zwierciadło, pomagam im zrozumieć tę trudną koncepcję.
Jeden ze studentów ujął to następująco: – Aż do tej pory nie wiedziałem, skąd biorą
się
te wyobrażenia. Zawsze zdawałem sobie sprawę, że obrazy z podświadomości nie
byty
wymyślane. Ale teraz wiem, jak bardzo są one realistyczne.

Rzeka wiedzy
William James nazwał podświadomość "rzeką zawsze przepływającą przez godziny
czuwania człowieka". Ten opis budzi lęk, kiedy zdamy sobie sprawę, jak mało wiemy o
zawartości tej rzeki. Być może wpatrywanie się w zwierciadło, ze swoją potencjalną
możliwością włączenia się do tej niewidzialnej rzeki wiedzy, może ujawnić nasze
najgłębsze myśli i najbardziej zatarte wspomnienia. Jeśli tak jest, to można stosować
je
jako narzędzie w badaniach psychologicznych; narzędzie pozwalające na znaczne
skrócenie czasu, jaki pacjent musi spędzić u analityka.

Tworzenie własnego psychomanteum

Jezioro jest najważniejszym i najbardziej
wyrazistym rysem krajobrazu. Jest to oko ziemi,
w którym widz, wpatrując się w nie,
odnajduje głębię własnej natury.
Henry David Thoreau

Wpatrywanie się w zwierciadło jest formą poznawania samego siebie. I tak jak to jest
w przypadku poznawania czegokolwiek, aby wyprawa mogła się udać, trzeba być w
odpowiednim nastroju i mieć odpowiedni ekwipunek.
Mój specjalny wystrój pomieszczenia odtwarza wyposażenie historycznych
psychomanteów. Od czasów człowieka pierwotnego jest oczywiste, że kontrola nad
wizjami zależy od stworzenia wyjątkowego środowiska, takiego, które całkiem
oderwano
od codzienności, by dramaturgię podświadomości udało się wydobyć na powierzchnię.
To właśnie ta potrzeba specjalnego wystroju skłoniła opiekunów psychomanteum w
Efyrze do stworzenia kompleksu podziemnego. W tym gąszczu grot i słabo
oświetlonych
pomieszczeń uwidaczniała się podświadomość, kiedy osoby pragnące mieć wizje
prowadzono w końcu do izby zjaw i pozwalano im wpatrywać się w wypolerowany
kocioł
pełen wody.

Dom, w którym John Dee kontaktował się z aniołami, posiadał specjalny pokój, który
można określić jako izbę zjaw. Był wygodny i słabo oświetlony, mieściły się w nim różne
zwierciadła, poczynając od słynnego zwierciadła obsydianowego po zwykłe lustra. Izba
Johna Dee była podobna do wielu innych, znanych z wcześniejszych opisów. Wszyscy,
którzy zajmowali się wywoływaniem zjaw – we wszystkich kulturach: od czasów
greckich
po elżbietańską Anglię – przeprowadzali swoje próby w starannie zaplanowanych i
wyposażonych pomieszczeniach.

82

Architekci i wykonawcy tych wszystkich wnętrz wiedzieli o czymś, co i dla mnie stało
się oczywiste. Zdawali sobie sprawę, że tak nasycone pierwiastkiem duchowym i
naładowane emocjonalnie spotkania powinny następować w otoczeniu odpowiednio
dobranym pod względem kryteriów fizycznych, psychicznych i estetycznych. Powinno
tak
być co najmniej z dwóch powodów:
– Jest odpowiednie i właściwe, aby osoba przechodząca transformatywne przeżycie
duchowe znajdowała się w otoczeniu przyjemnym i podnoszącym na duchu;
– Cechy charakterystyczne otoczenia powinny być tak dobrane, aby rozbudzać
odmienne stany świadomości u przebywających w nim ludzi.
Oba te czynniki wykorzystywali Grecy, którzy budowali swoje wyrocznie w
wyróżniających się miejscach, uważanych również za takie, gdzie nasz świat styka się z
sąsiednim. Na przykład wyrocznia w Efyrze była według wierzeń współczesnych
umiejscowiona w pobliżu wejścia do Hadesu.
W Efyrze wymagany efekt międzywymiarowości osiągano przez zharmonizowanie
licznych znanych metod odmiany świadomości z pojedynczą, ujednoliconą przestrzenią.
Już sama podziemna lokalizacja wystarczała do stworzenia atmosfery w dziwny sposób
oddziałującej na psychikę, W tym samym celu Nkomi używali metod pozbawiania czucia
i izolacji jednostki, a kult Bwiti stosował metodę pozbawiania snu i oszołomienia. We
wszystkich trzech przypadkach stosowano wpatrywanie się w zwierciadło jako środek
umożliwiający widzenie duchów.

Tworzenie nastroju
Przy projektowaniu mojego ostatniego psychomanteum zdecydowałem się na
podejście wielostronne, przywiązując szczególną wagę do ukazywania związku między
zabawą a zjawiskami paranormalnymi. Zachęcam do śmiechu, traktując go jako
integralną część mojego programu, ale nie wprowadzając uczestników w nastrój
frywolności czy nadmiernej wesołości. Moim celem jest raczej umożliwienie im
bezpiecznego i wygodnego odrzucenia pewnych swoich zahamowań i zachęcenie ich
w
ten sposób do wejścia w odmienny stan świadomości. Oglądając komedie z kaset
wideo
lub nawet czytając wesołe książki, pacjenci nie żartują z doznania, jakie ich czeka, to
znaczy wywołania duchów swoich zmarłych krewnych. Nie. Działanie tych książek i
filmów polega jedynie na ułatwieniu akceptacji tego, co ma się wydarzyć. W tym sensie
dobry humor jest dla niektórych ludzi furtką do paranormalności.
Moja strategia opierała się również na włączeniu do tego otoczenia możliwie
największej liczby czynników, o których wiadomo, że ułatwiaj ą przejście do
odmiennych
stanów świadomości. Prócz dobrego humoru czynniki te to także: przyroda, zmiana
poczucia czasu, sztuka i bodźce intelektualne oraz, oczywiście, krystaliczne
powierzchnie, takie jak lustra. Wspomniałem już we wcześniejszym rozdziale, jak
wykorzystałem wszystkie te elementy w Teatrze Umysłu. Ale jeśli zastanawiacie się,
jak
byście stworzyli nastrój niezbędny do wywoływania wizji, gdybyście chcieli spróbować
sami wpatrywać się w lustro, pozwólcie, że dokonam przeglądu tych składników i
podsunę wam kilka sugestii:

83

Przyroda. Ponieważ Teatr Umysłu znajduje się na wsi na dalekim Południu, nie mam
problemu ze stworzeniem dla swoich klientów relaksującego otoczenia. Wokół
rozciągają
się lasy i pola, po których przyjemnie się spaceruje. Strumień koło mojego młyna,
zamienionego w psychomanteum, pełen jest żółwi i węży, a ponadto daje kojący szum
przepływającej wody.
W otoczeniu o charakterze bardziej miejskim trudno jest o kontakt z naturą. Jeśli
mieszkacie w takiej okolicy, możecie próbować wykorzystać środki symulujące naturę.
Większość sklepów ekologicznych sprzedaje kasety magnetofonowe z nagraniami
odgłosów przyrody. Może to być na przykład szum fal uderzających o brzeg albo
deszczu
w tropikalnej dżungli. Słuchając tych kaset z walkmana w czasie spaceru po parku lub
nawet po ulicach miasta, odkryłem, że pomagają one osiągnąć stan głębokiego relaksu,
jakiego szukam.
Zmiana poczucia czasu. Zawsze proszę uczestników eksperymentu w Teatrze, aby
nie mieli przy sobie zegarków. Antyczne dekoracje, jakie ich otaczają, są również
pozbawione zegarów. Ma to na celu cofnięcie moich gości da wcześniejszej epoki, do
czasów, kiedy człowiek nie był tak silnie uzależniony od techniki. Otoczenie takie daje
nam poczucie historii, przypomina o wcześniejszych pokoleniach, które przychodziły i
odchodziły przed nami. Przypomina także o tym, że ludzie doskonale radzili sobie przy
wolniejszym tempie życia.
Jeśli nie posiadacie starych mebli czy pokoju urządzonego w jakimś historycznym
stylu, proponuję, abyście wprowadzili się w nastrój przeglądając album ze starymi
fotografiami lub ilustracjami życia w dawnych czasach. Jeśli naprawdę chcecie cofnąć
się w czasie, poszukajcie sklepu z antykami, w którym będzie przeglądarka
stereoskopowa i karty do niej. Ta zapomniana metoda oglądania fotografii może być
dla
was oknem na dawno miniony świat.
Ważne jest także zasłonięcie tarcz zegarów, zarówno po to, by pogłębić wrażenie
powrotu w przeszłość, jak też w celu wyłączenia współczesnego poczucia czasu. Jeśli
konieczne jest śledzenie przebiegu czasu, proponuję zastosowanie klepsydry,
przyrządu
archaicznego, ale skutecznego.
Sztuka. Sztuka sama w sobie jest w stanie u wielu ludzi wywołać odmienny stan
świadomości. Wspomniałem wcześniej o syndromie Stendhala, czyli postaci załamania
nerwowego występującego u osób mających do czynienia z wybitnymi dziełami sztuki.
Mówiłem już także o tym, że niektórzy muzycy opowiadali o paranormalnych
przeżyciach, łącznie z uczuciem przebywania poza własnym ciałem, w trakcie
wykonywania wybitnych utworów.

Wobec tego wykorzystałem zarówno muzykę, jak i sztukę do otwierania umysłów ludzi
na tę odmienną świadomość. w całym budynku można natknąć się na sztukę, i to nie
tylko na tę "ładną". Wybrałem te dzieła, które są zaskakujące, szokujące, śmieszne,
niepokojące – wszystko w celu stymulowania umysłu w taki sposób, do jakiego nie
przywykł.

84

Nie jest trudno wywołać podobne efekty artystyczne w domu. Można to osiągnąć
zmieniając obrazy, jakie wiszą obecnie na ścianach. Lub, aby uniknąć związanych z tym
kosztów, można po prostu przeglądać albumy poświęcone sztuce i osiągnie się ten sam
efekt. Łatwo jest zdobyć albumy z dziełami Salvadora Dali, Maxa Ernsta i Pabla
Picassa,
a one u większości ludzi oddziaływają stymulujące na głębię psychiki. Spostrzegłem
także, iż szczególnie ożywczo działają karykatury, zwłaszcza prace Carla Barksa,
artysty,
który stworzył postać Scrooge'a, wuja Kaczora Donalda.

Ukojenie za pomocą piękna jest tylko jednym z powodów uzasadniających
wykorzystanie sztuki w czasie przygotowań do wpatrywania się w zwierciadło. Ważne
jest, aby być zdziwionym, zaszokowanym, a nawet mieć poczucie przemieszczenia.
Ponadto wzruszenia estetyczne są same w sobie rodzajem odmiennej świadomości.
Chcemy w ten sposób osiągnąć efekt oryginalnej stymulacji, która wywoła
zaciekawienie
światem percepcji.
Stymulacja intelektualna. Chęć zdobycia wiedzy zawsze była ważnym kanałem,
służącym ludziom do poszukiwania kierunków rozwoju duchowego i oświecenia. Jak już
wcześniej powiedziałem, mam w Teatrze Umysłu obszerną bibliotekę, pełną książek
poświęconych odmiennym stanom świadomości, zjawiskom paranormalnym i
spirytyzmowi.

Nie uważam wcale, że jedynie książki mogą być źródłem stymulacji intelektualnej.
Ponieważ wpatrywanie się w zwierciadło ma charakter wizualny, niektórzy ludzie
wolą
uzyskiwać stymulację intelektualną za pomocą środków wizualnych, zwłaszcza jeśli
pozwalają one na pewną swobodę myśli.

Jedną z metod jej osiągania jest patrzenie przez mikroskop. Zainstalowałem ostatnio
łatwy w obsłudze mikroskop, dzięki czemu uczestnicy sesji mogą odbywać
zdumiewające wyprawy w świat mikroskali.

Pewne możliwości stwarza także świat w makroskali. Jeden z astronomów powiedział
mi ostatnio o artykule opublikowanym w specjalistycznym czasopiśmie na temat wielu
uczonych, którzy doznają przeżyć pozacielesnych lub innych głębokich wewnętrznych
wrażeń w czasie wpatrywania się przez teleskop w rozległe przestrzenie
międzyplanetarne i międzygwiezdne.

Pamiątki. I w końcu, jeśli zamierzacie zobaczyć kogoś ze swoich zmarłych bliskich,
ważne jest, abyście wywołali obraz tej osoby w swoim umyśle. Nie powinno to być
trudne. Najskuteczniejszą metodą, jaką znam, jest oglądanie fotografii. Album
rodzinny,
pełen wspomnień, porusza tak samo świadomość, jak i podświadomość. Podobny
efekt
dają rodzinne filmy i kasety wideo.
Wspomnienia o zmarłym bliskim można też wzbudzić za pomocą pamiątek. Bywali u
mnie ludzie, którzy przywozili ze sobą jakąś część odzieży, kojarzącą im się z danym
człowiekiem. Przywozili także wędki, narzędzia stolarskie, szachy, fajki, szklanki, stare
listy itp. Dowolny przedmiot kojarzący się z daną osobą jest skutecznym środkiem
przywołującym wspomnienia i rozbudzającym uczucia.

Łączenie tych czynników

85

Czynniki te mają służyć obniżaniu poziomu zahamowań, jakie ktoś może odczuwać
wobec wpatrywania się w zwierciadło, jak też wprowadzeniu go w nastrój, który ułatwi
przejście umysłu do innego wymiaru.
Bardzo chciałbym móc wam podać szczegółowe wskazówki co do tego, ile czasu
powinno się spędzać nad każdą z powyższych dyscyplin, ale nie jestem w stanie tego
zrobić. Dla niektórych godzina spędzona na łonie natury to już za dużo, podczas gdy
pól
godziny nad albumem z fotografiami to zbyt mało. Kiedy przeprowadzam sesję, w
zasadzie potrafię ocenić, w zależności od poziomu entuzjazmu uczestnika, kiedy
nadszedł właściwy moment.
Rada dla tych z was, którzy próbują na własną rękę, jest prosta: nie dopuszczajcie do
powstania uczucia nudy. Jeśli macie wrażenie, że piętnaście minut oglądania dzieł
sztuki
wystarczy, to znaczy, że tak jest faktycznie. Jeśli macie ochotę spacerować przez
godzinę, należy tak właśnie zrobić. To samo odnosi się do pamiątek. Jeśli po oglądaniu
przez pół godziny starych fotografii czujecie, że macie dość, prawdopodobnie nie ma po
co wpatrywać się w nie dłużej. Póki to. co robicie, stymuluje was, a nie nudzi, tak długo
wszystko jest w porządku.

Stan umysłu towarzyszący widzeniu zjaw jest trudny do uchwycenia. Wydaje się, że
oczekiwanie w napięciu wyraźnie blokuje przeżycie. Z drugiej strony ciche i pełne
wiary
nastawienie, że wizje się pojawią, zwiększa prawdopodobieństwo, że tak się właśnie
stanie. Czynnikiem odgrywającym główną rolę jest tu zapewne stan rozluźnienia.

Kiedy już przejdziecie przez te wszystkie etapy i poczujecie się gotowi, możecie
rozpocząć wpatrywanie się w zwierciadło.

Zwierciadło
Do wpatrywania się stosowano wiele różnych przedmiotów. O kilku z nich
wspomniałem już w tej książce – o kryształowych kulach, lustrach, wypolerowanym
metalu, miskach lub kubeczkach wypełnionych wodą, atramentem, krwią lub
winem,
wypolerowanych lampach, wodach-jeziora itp. Do wpatrywania się może być
wykorzystane niemal wszystko, co wytwarza przejrzystą głębię.
Dawniej ludzie uważali, że wizje zwierciadlane powstają dzięki magicznej mocy
zawartej w zwierciadle. Przekonanie to utrzymuje się także obecnie. Od czasu do czasu
zdarza mi się słyszeć, jak sprzedawca w sklepie z kryształami informuje, że kule z
kryształu kwarcu są odpowiedniejsze do wpatrywania się w nie, ponieważ mają w sobie
magiczną moc.
W zasadzie różne substancje używane jako media do wpatrywania się mogą
"wywoływać różne skojarzenia emocjonalne. Stąd hydromancja, która była powszechną
formą wpatrywania się w zwierciadło przez całe wieki, przywołuje mitologię związaną z
wodą, którą uznaje się za jeden z najpowszechniejszych symboli podświadomości.
Natomiast kryształ jest najbardziej powszechnym symbolem podświadomego
wyobrażenia samego siebie. A kamienie, czasami polerowane i używane do
wpatrywania
się w nie, wywołują podświadomy obraz trwałości. Są one także powiązane z
poszukiwaniami duchowymi i intelektualnymi ludzkości: mówi się, że Chrystus zbudował

86

swój Kościół na opoce, muzułmanie odwiedzają święty kamień w Mekce, kamień z
Rosetty był kluczem, który otwierał tajemnice starożytnych języków, a John Dee mówił o
swoim obsydianowym zwierciadle jako o świętym kamieniu.
W tym sensie wybranie określonego rodzaju zwierciadła może mieć pewne znaczenie.
Istotnie, zwierciadła często stawały się symbolem "własnej jaźni". Kenneth MacKenzie,
szkocki wróżbita z piętnastego wieku, utrzymywał, że kryształ. w który się wpatrywał,
został upuszczony na jego pierś w czasie, kiedy spał, John Dee twierdził, że otrzymał
swój "pokazujący kamień" podczas wizyty, jaką złożyły mu anioły. Wielu współczesnych
wróżbitów w podobny sposób opowiada, jak zdobyli swoje zwierciadła.
Zdarza się, że przedmioty, które odbijają wewnętrzną istotę, zaczynamy traktować
jako element tej istoty. I im głębiej poszukuje się jaźni, tym bardziej prawdopodobne, że
tak się właśnie stanie. Przedmioty owe stają się symbolem dążenia do poznania
samego
siebie. Jeszcze jednego dowodu na to, że kryształowa kula jest postrzegana jako
symbol
jaźni, dostarczyli nam satyrycy twierdząc, iż kryształowa kula jest "zepsuta", jeśli
odwiedzany przez nich wróżbita widzi obraz, który im się nie podoba.
Ostatecznie jednak to umysł osoby wpatrującej się, a nie żadna substancja
okultystyczna w zwierciadle, jest podstawą wizji. Kryształowe medium to w gruncie
rzeczy zwierciadło duszy. To, że nie zdajemy sobie w pełni z tego sprawy wpatrując się
w
zwierciadło., stanowi jeden z czynników, który dodaje całemu temu przeżyciu atmosfery
niesamowitości. Procesy zachodzące w umyśle zyskują aurę tajemniczości poprzez
umieszczenie ich w określonej przestrzeni wewnątrz zwierciadła.
Wziąwszy to wszystko pod uwagę, myślę, że ważne jest, aby używać takiego
zwierciadła, jakie naprawdę uznacie za wygodne. Ja wybrałem lustra. Wam może
bardziej odpowiadać inne medium spośród tych, o jakich wspominałem. Nie ma
znaczenia, którego z nich będziecie używać. Istotne jest jedynie to, aby spełniało swoją
rolę.

Czynność wpatrywania się
Należy stworzyć takie warunki, aby nikt nie przeszkadzał w czasie waszej sesji.
Znajdźcie sobie jakieś dogodne miejsce, wyłączcie telefon, możecie nawet -jeśli się to
okaże potrzebne – wywiesić na drzwiach hotelowy szyldzik: "Proszę nie przeszkadzać".
Ważne jest, abyście znaleźli sobie takie miejsce, w którym będziecie mogli się
naprawdę
odprężyć.
Istotna jest pozycja, w jakiej będziecie prowadzić eksperyment. Usiądźcie na
wygodnym krześle, które zapewni wam oparcie dla głowy, nawet jeśli czujecie
się
głęboko rozluźnieni. Tak ustawcie krzesło i zwierciadlane medium, abyście mogli
wpatrywać się w nie pod wygodnym dla oczu kątem.

Zazwyczaj najlepsze jest przyćmione światło padające zza pleców, możecie jednak
próbować znaleźć jakiś inny, korzystniejszy dla was sposób oświetlenia pomieszczenia.
Odkryłem, że bardzo pomocne jest stosowanie – zwłaszcza na początku – świec,
naturalnych lub elektrycznych. Uważa się też, że najwłaściwszą porą do wpatrywania
się
w zwierciadło jest zmierzch, czyli pora, która -jak się wydaje – inspiruje u wielu ludzi

87

odmienne stany świadomości. Później, kiedy dojdziecie do pewnej wprawy,
przekonacie
się, że wpatrywanie się w zwierciadło jest możliwe nawet przy jasnym świetle.

Sama technika wpatrywania się jest wyjątkowo prosta. Siedząc wygodnie, należy się
rozluźnić i wpatrywać w przejrzystą głębię zwierciadła, nie usiłując dostrzec tam
niczego.
Niektórzy porównują to do patrzenia w dal. Jeśli jest się odpowiednio rozluźnionym,
ramiona stają się bardzo ciężkie, a w koniuszkach palców czuje się lekkie mrowienie,
jakby pod wpływem prądu o niskim napięciu. To uczucie mrowienia niemal zawsze
sygnalizuje początek stanu hipnagogicznego.
Na tym etapie zwierciadło najprawdopodobniej się zamgli. Niektórzy ludzie twierdzą,
że przypomina ono wówczas niebo w pochmurny dzień. Inni mówią, że staje się po
prostu ciemniejsze. Jakkolwiek by to wyglądało, zmiana przejrzystości zwierciadła
sygnalizuje, że wkrótce powinny się pojawić wizje.

Pozwól im płynąć
Ludzie często pytają, czy gdy pojawią się wizje, lepiej jest zadać szczegółowe pytanie
czy też biernie obserwować, jak się przewijają przed oczami. Wyznaję generalną
zasadę,
że na początku nie powinno się kierować przeżyciem. Zamiast tego należy pozwolić
wizjom swobodnie płynąć.
Próba sterowania obrazami stanowi dodatkowe utrudnienie, które zmniejsza
prawdopodobieństwo, że zobaczy się w zwierciadle jakikolwiek obraz. Kiedy nabierzecie
doświadczenia we wpatrywaniu się w zwierciadło, wtedy zadawanie szczegółowych
pytań waszemu umysłowi przed wejściem w trans może być bardzo pomocne,
zwłaszcza
jeśli celem jest badanie samego siebie lub próba zrozumienia samego siebie. Dążenie
do kierowania obrazami, kiedy już zaczęły napływać, zazwyczaj powoduje, że nikną. Nie
potrafię wyjaśnić, dlaczego tak się dzieje, ale przypuszczam, że świadoma myśl o
sterowaniu wyrywa uczestnika ze stanu hipnagogicznego, w jakim następują wizje.
Jak długo widzi się obrazy? Zazwyczaj krócej niż minutę, zwłaszcza jeśli ktoś nie
potrafi utrzymać stanu rozluźnienia. Niektórzy uczestnicy moich sesji potrafili przy
pierwszym podejściu utrzymać obrazy aż przez dziesięć minut. Im więcej wprawy osiąga
się we wpatrywaniu w zwierciadło, tym dłużej widzi się w zwierciadle wizje.
Czasem można nic nie widzieć, ale słyszeć głos zmarłej osoby lub czuć jej dotyk.
Niektórym zdarza się mieć wszelkie doznania związane z daną osobą lub miejscem,
choć przy tym zupełnie nic nie widzą. I jak wiecie już z lektury tej książki, możecie mieć
uczucie wchodzenia w zwierciadło lub obrazy mogą wychodzić z niego razem z wami.
Jakkolwiek się zdarzy, początek i koniec wizjonerskiego przeżycia są bardzo oczywiste.

Spisuj swoje przeżycia
Radzę zapisywać swoje przeżycia natychmiast po zakończeniu sesji. Spisujcie je
możliwie najszczegółowiej. Relacjonujcie wrażenia prowadzące do wizjonerskiego
przeżycia, jak też to, co pojawiło się wam w trakcie wizji i w jaki sposób wyszliście z
transu.

88

Przechowywanie szczegółowych sprawozdań pozwoli wam wiedzieć, czego macie
oczekiwać następnym razem, kiedy będziecie wpatrywać się w zwierciadło. Pokaże
także różnice między poszczególnymi sesjami i ewentualnie umożliwi poznanie
metody
przeżywania jak najpełniejszych doznań.

Spisywanie przeżyć pozwoli wam także je zapamiętać. Opisujcie charakter wizji,
łącznie z tym, kogo i co widzieliście bądź słyszeliście, a nawet – jak się czuliście
wtedy,
kiedy mieliście wizję. Będziecie mogli dzięki temu odtworzyć później szczegółowy
przebieg tego przeżycia.

Nie starajcie się za bardzo
Jeśli wizje nie pojawią się w czasie sesji, należy rozpatrzyć, jakie czynniki mogły
wywrzeć na to wpływ.
Najczęściej występującą przyczyną braku wizji są zbyt usilne starania. Uczestnicy
sesji czasami opowiadają, że wizje pojawiają się niespodziewanie wtedy, kiedy już
zamierzają zrezygnować albo przynajmniej zaczynają igrać z myślą., że zaraz
zrezygnują.
Prowadziłem kiedyś zajęcia warsztatowe z grupą ośmiu osób; wszyscy, jak się
okazało, byli leczącymi się z nałogu alkoholikami. Tylko dwaj z nich mieli jakieś wizje w
czasie sesji wpatrywania się w zwierciadło. Za jedną z możliwych przyczyn tego
niepowodzenia uczestnicy uznali to, że alkoholicy są "maniakami samokontroli",
wskutek
czego nie potrafią się odprężyć i uwolnić swoich umysłów. Zasugerowałem, aby
następnym razem po prostu "poddali się", a później posiedzieli jeszcze trochę dłużej,
ponieważ sama myśl o wycofaniu się z eksperymentu może pomóc im się rozluźnić.

Pod pewnymi względami stan umysłu konieczny do przeżyć wizjonerskich jest
przeciwieństwem tego, jaki jest nam potrzebny, kiedy świadomie chcemy coś zrobić.
Jednocześnie utrzymywanie pozytywnego nastawienia, że uda nam się zrealizować
nasz
zamiar, jest bardzo pomocne przy wywoływaniu obrazów. Czynnikiem decydującym
wydaje się rozluźnienie psychiczne.

Kolejną powszechną przyczyną nieukazania się wizji jest rozproszenie uwagi. Może
ono nastąpić na przykład pod wpływem jakiegoś hałasu z zewnątrz lub poczucia
niewygody. Wystarczy również, że jest zbyt gorąco w pokoju lub zbyt zimno albo
dociera
do nas za dużo odgłosów. Może mieć na to wpływ także dieta. Niektórzy ludzie po
prostu
nie mogą przeżywać wizji po zjedzeniu ciężkostrawnego posiłku. Zalecane jest jednak
zjedzenie czegoś lekkiego, gdyż podnosi to poziom cukru we krwi i uwalnia od
koncentracji uwagi na uczuciu głodu. Ponadto tylko nieliczni ludzie potrafią skutecznie
wpatrywać się w lustro po wypiciu napoju z zawartością kofeiny, jako że ten
powszechnie
stosowany środek stymulujący często wywołuje nadmierną nerwowość. Wykryto także
związek między dietą o dużej zawartości potasu a skutecznością wywoływania wizji. Z
drugiej strony osoby, które spożywają duże ilości wapnia, przeważnie nic mają łatwości
przeżywania widzeń. A zatem na dzień przed wpatrywaniem się w zwierciadło należy
jeść więcej owoców i warzyw, mniej natomiast produktów mlecznych.

89

Chcę także podkreślić, że ważnym elementem rozluźniania się są ćwiczenia fizyczne.
Niech o tym świadczy fakt, że nawet po lekkim treningu większość ludzi czuje się
znacznie bardziej rozluźniona, ma niższe ciśnienie krwi i wolniejsze tempo pracy serca.
Jeśli macie kłopoty z odprężaniem się i uwolnieniem umysłu w czasie wpatrywania się
w
zwierciadło, może to być skutkiem braku ćwiczeń fizycznych. Trening jest bowiem jedną
z najlepszych znanych metod osiągania dogłębnego rozluźnienia mięśni, które
umożliwia
wejście w stan wizjonerstwa. Oczywiście nim zaczniecie realizować program ćwiczeń,
skonsultujcie się ze swoim lekarzem.

Kolejnym czynnikiem, który powoduje, że niektórzy ludzie nie mogą zobaczyć wizji,
jest ból fizyczny. Zwłaszcza bóle kręgosłupa mogą utrudniać niektórym ludziom już
choćby siedzenie w wygodnej pozycji, żeby nie wspomnieć o rozluźnieniu się i
wpatrywaniu w zwierciadło. Jeśli odczuwacie taką dolegliwość, pamiętajcie, że nie
stanie
się nic złego, jeśli będziecie wpatrywać się w zwierciadło w pozycji leżącej.
Czasami po to, aby przeżyć udaną wizję, trzeba po prostu dużo czasu lub wielu prób.
Może się zdarzyć, że ktoś jest w pełni rozluźniony w czasie procesu wpatrywania się, a
mimo to nie ma wizji. Namawiam do wytrwałości i kilkakrotnego podejmowania próby. Z
mojego doświadczenia wynika, że zaledwie nieco ponad 50 procent próbujących osób
ma wizję za pierwszym razem. Znaczna część pozostałych przeżywa to zjawisko przy
drugiej, trzeciej, a nawet dopiero czwartej próbie.
Dlaczego ludzie próbują na nowo po pierwszym niepowodzeniu? Odpowiedzi na to
pytanie należy zapewne szukać w innych przyjemnościach, jakie daje wpatrywanie się
w
zwierciadło. Wiele osób twierdzi, że przez całe swoje życie nie czuło podobnego
rozluźnienia. Niektórzy wręcz wpatrują się w zwierciadło głównie dla relaksu, traktując
wizje jako interesujący produkt uboczny.

Starajcie się, aby to było zabawne

Jeśli wszystko, co dotychczas powiedziałem, wydaje się bardziej zabawą niż nauką, to
znaczy, że osiągnąłem swój cel.
Gdzieś po drodze parapsychologia stała się abstrakcją, czymś wydumanym, i niemal
straciła powiązanie z duszą. Usiłuje być poważną nauką, więc często nie udaje się jej
pocieszyć tych, którzy odwołują się do niej, kiedy przeżywają jakąś stratę osobistą i
smutek.
Jeden ze stylów uprawiania parapsychologii upodabnia ją do nauki. Ja twierdzę
jednak, że przypomina ona także rozrywkę, humor i zabawę.
Choć ludzie ponurzy pomniejszają znaczenie tych czynników, dobry humor i zabawa
należą do najważniejszych w życiu człowieka. Ukojenie Jakie oferują, może być
niezbędne do radzenia sobie w życiu, nie mówiąc już o tym, że twórcza zabawa jest
ważnym źródłem odkryć.
Parapsychologia może rozbudzić w nas wrażliwość na tajemniczą istotę
wszechświata, w którym żyjemy, i skłonić do nieustającego zaciekawienia
świadomością., za pomocą której doświadczamy tego wszechświata.

90

W efekcie parapsychologia wykorzystuje określone metody lub techniki
systematycznych badań, tak by służyły celom duchowym. Potrafi wzbudzić potężne
uczucie grozy i zdumienia. Choć nie jest w stanie dać bezspornych dowodów na
istnienie
życia po śmierci, pozwala nam mieć nadzieję.

Nie zamierzam sugerować, że parapsychologowie (a obejmuje to i was, jako że
wpatrujecie się w lustro) zadowalają się czymś, co nie jest w pełni prawdą.
Musicie
kochać prawdę tak głęboko jak naukowcy, choć nie możecie prowadzić równie
systematycznych poszukiwań tej prawdy, jak robią to profesjonalni badacze.

Odnajdywanie granic
Zamierzonym efektem współdziałania wszystkich tych elementów we wpatrywaniu się
w zwierciadło jest otwarcie przejścia dla umysłu do innych wymiarów . Dlatego
przyjemne potwierdzenie stanowi słuchanie relacji odwiedzających mnie gości, którzy
porównują to do "wkraczania w inny świat".
Ludzie przestrzegający opracowanych przeze mnie technik systematycznie
relacjonowali występowanie zdumiewających zjawisk, które tradycyjnie opisywano jako
paranormalne. A jednak wszystko to osiągnięto dzięki podejściu, które nie rości sobie
żadnych pretensji do metafizycznego statusu tych przeżyć.
Zachęcam uczestników, aby samodzielnie decydowali o realności i znaczeniu swoich
doznań. To w tym środowisku – które bez trudu możecie stworzyć we własnych
domach
– leży klucz do wypraw ku najodleglejszym zakamarkom ludzkiej świadomości.

Przyszłe zastosowania wpatrywania się w zwierciadło

Podświadome życie ma okna
z perspektywy i drzwi wejściowe,
które nieskończenie rozszerzają obszar świata prawdy.
William James

Nasuwa się wiele potencjalnych zalet i zastosowań wpatrywania się w zwierciadło.
Mogą one doprowadzić do lepszego zrozumienia zdolności i ograniczeń umysłu
ludzkiego. Ale poza implikacjami psychologicznymi wpatrywanie się w zwierciadło
może
też prowadzić do głębszego zrozumienia historii i literatury.

Przeanalizujmy najpierw rolę wpatrywania się w zwierciadło w psychologii
człowieka.

Zapewne dla badaczy umysłu najważniejsza jest możliwość otwarcia poprzez
wpatrywanie się w zwierciadło drogi prowadzącej do odmiennych stanów świadomości.
Jeśli wywoływane wizje zmarłych okażą się identyczne z wizjami spontanicznymi,
wtedy
to powszechnie występujące zjawisko, które od dawna liczne autorytety uważały za
paranormalne, stałoby się przynajmniej dostępne badaczom w okolicznościach
kontrolowanych.

91

Nie chodzi mi przy tym jedynie o zbieranie opowieści ludzi, którzy przeżyli coś takiego.
Mam na myśli to. że wpatrywanie się w zwierciadło może w końcu dopomóc w poddaniu
tych odmiennych stanów świadomości badaniom laboratoryjnym. Stanowiłoby to
ogromny skok w rozwoju psychologii. Oznaczałoby, że uczestników seansu można by
przesłuchać natychmiast po lub nawet w czasie przebywania w odmiennym stanie
świadomości.

Można by w trakcie wizji stosować elektroencefalografy i tomografię komputerową, tak
że nauka byłaby w stanie sporządzić wreszcie mapy metabolicznej aktywności mózgu w
czasie podobnych przeżyć.
Ponieważ dotychczas niemożliwe było laboratoryjne badanie odmiennych stanów
świadomości, wielu sceptyków twierdziło, że ci, którzy miewają przeżycia paranormalne,
jak też osoby je badające, mają skłonność do "przesadzania" w opisach tego, co się
dzieje, a nawet że same przeżycia są wymysłem ich uczestników. Rzecznicy takiej,
wynikającej z niedoinformowania, opinii rzadko uwzględniają fakt, że istnieją całe rzesze
ludzi, którzy widują duchy, maj ą doświadczenia ze stanu bliskiego śmierci lub nawet
przeżywają doznania pozacielesne. Choć mówimy dosłownie o milionach ludzi
zaliczających się do tych trzech kategorii, niektórzy cynicy nazywają ich kłamcami lub
szaleńcami, przecząc temu, co dla zainteresowanych było realnym przeżyciem.

Zjawy "przywiązane do miejsca"
Dzięki wywoływaniu zjaw w psychomanteach być może będziemy w stanie wyjaśnić
także występowanie zjaw "przywiązanych do miejsca". Są to zjawy, które nawiedzają
określone miejsce. Czasami pojawiają się tam przez wieki, zwłaszcza jeśli okolica jest
spokojna i nie dochodzi w niej do większych zmian. Najsłynniejsze miejsca
nawiedzone
znajdują się w europejskich zamkach, starych katedrach i kościołach oraz na
odludnych
terenach. Zjawy .,przywiązane do miejsca" często są ofiarami morderstwa lub innej
nagłej, brutalnej śmierci.

Przytoczę relację o typowych zjawach "przywiązanych do miejsca"; pochodzi ona z
zapisków Gardnera Murphy'ego i Herberta Klemme:

"3 października 1963 roku pani Coleen Buterbaugh, sekretarka Sama Dahla, dziekana
Uniwersytetu Wesleya w Lincoln, w stanie Nebraska, została poproszona przez
dziekana
Dahla o zaniesienie pewnej wiadomości profesorowi Martinowi (pseudonim) do jego
gabinetu w pobliskim budynku C.C. White Building. Około 8.50 rano pani Buterbaugh
weszła do tego budynku i szybkim krokiem przemierzała długi korytarz, słysząc
dochodzące z pomieszczeń glosy studentów zasiadających do ćwiczeń na różnych
instrumentach, a zwłaszcza na marimbie. Wchodząc do pierwszego z pomieszczeń
biurowych, po kilku krokach stanęła jak wryta pod wpływem bardzo intensywnego odoru
– zatęchłego, wręcz nie do zniesienia. Uniosła oczy i zobaczyła postać czarnowłosej
kobiety w bluzce koszulowej i sięgającej kostek spódnicy, unoszącej prawą rękę ku
górnym półkom po prawej stronie starego regału z nutami. Przytaczamy relację, złożoną
nam przez panią Buterbaugh:

92

"Kiedy weszłam do pokoju, wszystko było zupełnie normalne. Po jakichś czterech
krokach nagle poczułam bardzo silny odór. Mówię o bardzo silnym odorze, mając na
myśli coś takiego, co po prostu osadza na miejscu i niemal dusi. Patrzyłam na podłogę,
tak jak to się często robi idąc przed siebie, ale gdy tylko ten smród mnie zatrzymał,
poczułam, że w pokoju ktoś jest. W tym samym momencie uświadomiłam sobie, że nie
słyszę dochodzącego z korytarza hałasu. Panowała martwa cisza. Uniosłam oczy i coś
przyciągnęło mój wzrok w stronę regału przy ścianie w sąsiednim pokoju. Popatrzyłam
tam i zobaczyłam ją. Stała tyłem do mnie, sięgając prawą ręką ku jednej z półek, przy
czym wyglądała, jakby zamarła w bezruchu. Absolutnie nie zdawała sobie sprawy z
mojej
obecności. Przez cały czas, kiedy na nią patrzyłam, nie poruszyła się. Nie była
przezroczysta, ale wiedziałam, że nie jest realną osobą. I kiedy tak patrzyłam, nagle
znikła – nie tak fragmentami, po kolei, tylko całe jej ciało na raz.

Aż do momentu jej zniknięcia nie czułam niczyjej innej obecności w tym gabinecie, ale
gdy tylko zaczęła niknąć, odniosłam znowu wrażenie, że nie jestem sama. Na lewo ode
mnie stało biurko i wydało mi się, że siedział przy nim mężczyzna. Odwróciłam się w
jego
stronę, ale nie zobaczyłam nikogo, choć nadal wyczuwałam jego obecność. Nie mam
pojęcia, kiedy uczucie, że jest obecny, znikło, ponieważ spojrzałam w okno za jego
biurkiem i tak się przestraszyłam, że opuściłam pokój. Nie jestem pewna, czy wyszłam z
niego, czy też wybiegłam. Kiedy spojrzałam za tamto okno, nie zobaczyłam niczego
współczesnego. Ulicy, która znajduje się niedaleko stąd, w ogóle nie było ani nowego
gmachu Willard House. I wtedy zdałam sobie sprawę, że ci ludzie byli nie z mojej epoki,
że cofnęłam się w ich czasy"".

O co chodzi z tymi "przywiązanymi do miejsca" zjawami? Czemu te same duchy
widziane są przez wielu różnych ludzi, nawet takich, którzy nie znają historii
danego
miejsca, ani nie wiedzą, że jest ono "nawiedzone"?

Stosowanie metod wizji wywoływanych umożliwia poddanie tych spraw badaniom i
uzyskanie odpowiedzi, które od dawna wymykały się naukowcom.

Wizje zbiorowe

Udoskonalenie obecnie stosowanej metody powinno umożliwić wywoływanie
zbiorowych widzeń jednocześnie u kilku uczestników usiłujących zobaczyć tę samą
zmarłą osobę. Istnieją udokumentowane przypadki zbiorowych zwierciadlanych wizji
zmarłych, a z relacji starożytnych Greków wynika, że zjawiska takie następowały w
psychomanteach. Pozwala mi to mieć pewność, że prowadzone w tym kierunku
badania
okażą się w końcu owocne,
Pozostawię jednak ten kierunek badań innym. Tak się bowiem składa, że lepiej udają
mi się kontakty "sam na sam". Dlatego nie będę prowadził badań nad zjawiskami
zbiorowymi. Mam nadzieję, że koledzy, którzy osiągają lepsze wyniki w prowadzeniu
sesji grupowych, zajmą się tą kwestią. Sukces tego przedsięwzięcia może pomóc nam
w
poznaniu dynamiki zjawisk wizji zbiorowych.
Przezwyciężanie bólu rozpaczy

93

Badania nad wywoływaniem zjaw mogą także rzucić pewne światło na psychologię
żałoby. Wiadomo, że ludzi pogrążonych w otchłani rozpaczy absorbuje wizerunek
zmarłej
ukochanej osoby. Zdarza się, że noszą przy sobie jej fotografię i bardzo często się w nią
wpatrują. Jeśli ktoś wyjaśnia ukazywanie się zjaw zmarłych jako aspekt zdolności
umysłu
ludzkiego, wtedy badania nad wpatrywaniem się w zwierciadło mogą pomóc nam lepiej
zrozumieć proces żałoby – a także zmniejszyć ból rozpaczy.

U osób. które mają spontaniczne wizje zmarłych bliskich, powszechne jest odczucie
osłabienia rozpaczy lub nawet całkowitego jej ustąpienia. To samo mówią o skutkach
spotkania ze zjawami zmarłych uczestnicy sesji w psychomanteum. Wielu spośród
nich
uważa, że to wydarzenie pozwoliło im uzdrowić kontakty z utraconymi kochanymi
osobami.
Psychologia historii
Ja sam planuję kontynuować badania w trzech kierunkach. Jestem w trakcie
wyszukiwania materiałów historycznych, które pomogą mi przeanalizować klasyczne
wyrocznie zmarłych. Zamierzam odwiedzić te miejsca w nadziei, że dzięki temu lepiej
zrozumiem otoczenie i metody stosowane przez starożytnych w celu przywoływania
zmarłych.
Na przykład większość osób, które po raz pierwszy słyszą o szamanizmie, zakłada, że
szamani to oszuści, chorzy psychicznie lub tacy, co posiadają jakieś wyjątkowe
zdolności, których większość z nas nie ma. Czytaliśmy już, że szamani twierdzili, iż są w
stanie za pomocą swoich magicznych zwierciadeł udawać się w podróże do świata
duchów, gdzie widują się z duchami zmarłych. Jak już jednak wiadomo z tej książki,
wewnętrzny świat tych dawnych praktyków plemiennych jest dostępny dla nas
wszystkich,

Te dawne rytuały stają się łatwiejsze do zrozumienia, jeśli ktoś jest zaznajomiony z
wpatrywaniem się w zwierciadło. Owa wiedza rzuca światło na życie wielu jednostek,
które wywarty wpływ na historię, a także ułatwia poznanie niektórych centralnych
instytucji starożytnej Grecji.

Pomaga nam to również zrozumieć, w jaki sposób stany wizjonerskie mogą sprzyjać
twórczości. Obecnie jest zupełnie jasne, że Thomas Edison wykorzystywał stany
hipnagogiczne do badania swojej podświadomości w poszukiwaniu licznych
wynalazków,
które wpłynęły na rozwój współczesnego człowieka. To samo można powiedzieć o
innych
wielkich uczonych, wynalazcach i myślicielach. Fakt, że takie dziwy podświadomego
umysłu przytrafiły się wielkim postaciom historycznym, to wskazówka, że mogły się
także
przytrafić w innych przypadkach; jest również bardzo prawdopodobne, iż można będzie
wywoływać je w przyszłości.

Smutna historia plemienia xhosa
Historia ukazuje nam również, jak to zjawisko może prowadzić do wydarzeń
mrożących krew w żyłach, kiedy nieoczekiwanie wybucha w kulturze nie przygotowanej
do zrozumienia go. Może się wydać niepojęte, że niektórych ludzi ogarnia lak silna
obsesja na tle wizji zwierciadlanych, iż zaczynają one rządzić ich życiem. Przypadki
takie

94

zdarzały się jednak w historii, a jednym z ostatnich było zbiorowe samobójstwo
plemienia
Xhosa w Afryce Południowej.

Wiele dobrze udokumentowanych relacji z tej tragedii, która rozegrała się w XIX
wieku, opisuje spontaniczne pojawienie się psychomanteum w prymitywnej kulturze
plemienia. W efekcie doszło do powszechnej obsesji na punkcie wpatrywania się w
zwierciadło, która doprowadziła do nierealistycznych oczekiwań i eskapizmu wśród
najwyższej hierarchii plemienia.
Xhosa toczyli wojny z kolonistami europejskimi od 1778 roku, a w pierwszej połowie
dziewiętnastego wieku walczyli z Brytyjczykami. Broń z epoki kamiennej, jaką się
posługiwali, nie mogła uratować ich przed strzelbami Europejczyków, We wszystkich
walkach ponosili więc klęski. Najbardziej upokarzającą porażką była wojna rozpoczęta
w
1850 roku i trwająca trzy lata, w której zginęło szesnaście tysięcy ludzi Xhosa.

Brytyjczyków samo zwycięstwo jednak nie zadowoliło. Jeden z kolonialnych
gubernatorów zmusił kilku wodzów Xhosa do ucałowania swojego buta, co miało być
dowodem totalnej klęski tych wojowników.
Jedynym źródłem dumy, jakie im jeszcze pozostało, było ich bydło. Plemię to stanowili
urodzeni pasterze, którzy szanowali i cenili swoje stada. Zdarzało się nawet, że czczono
je w czasie specjalnych ceremonii. Bydłu nadawano imiona i stanowiło ono popularny
temat poezji i pieśni plemienia. Xhosa identyfikowali się ze swoimi ulubionymi
zwierzętami, podobnie jak Amerykanie identyfikują się ze swoimi samochodami.
Różnica
polegała jednak na tym, że życie plemienia było zależne od stada. Bez krów ludowi
Xhosa groziła śmierć.

Pewnego jesiennego wieczoru w 1856 roku młoda dziewczyna o imieniu Nongquase
wbiegła bez tchu do obozu i o powiedziała, że zobaczyła dziesięciu obcych
czarnoskórych ludzi w stawie koło rzeki. Ponieważ wuj dziewczyny był najważniejszym
szamanem i prorokiem plemienia, przypisano tej wizji szczególne znaczenie.

Wuj udał się natychmiast nad rzekę i zobaczył w stawie tych mężczyzn. Ze
zdumieniem rozpoznał wśród nich swojego zmarłego brata. Rzecznik tej grupy
powiedział, że przybywają w roli posłańców z innego świata, mając mu coś do
przekazania. A potem zniknęli.

W ciągu następnych kilku tygodni wielokrotnie wysyłano Nongquase nad staw, gdzie
prowadziła rozmowy z istotami zwierciadlanymi, stojąc po pas w wodzie. Wieść o
cudzie
rozniosła się po okolicy i wkrótce młoda wróżka wraz ze swoim wujem uczyli innych
wodzów plemienia Xhosa, jak osiągnąć to doznanie. Niektórzy zaczęli sami mieć wizje.

W końcu nad staw przyszedł Kreli, król Xhosa, żeby osobiście przekonać się, co się
tam dzieje. Także i on wkrótce przeżył spotkanie ze swoim zmarłym synem. Jak
później
mówił, było to tak realistyczne, jakby jego syn zmartwychwstał.
Przeżycie to bardzo głęboko poruszyło króla Kreli. Został zwolennikiem wróżenia ze
stawu, nawet kiedy ogłoszono proroctwo, że trzeba zabić bydło, aby przodkowie mogli
zmartwychwstać.

95

Nie wszyscy zgadzali się z tym proroctwem, zwłaszcza mieszkańcy odleglejszych
części krainy Xhosa, którzy poczuli się zlekceważeni tym, że przodkowie pojawiają się
w
miejscu tak odległym od ich wiosek. Dali do zrozumienia, że chcą zobaczyć swoich
zmarłych krewnych w pobliżu swych siedzib.

I zdarzyło się to dziewięć miesięcy później. Jedenastoletnia córka miejscowego
szamana zaczęła widywać byty zwierciadlane w stawie w pobliżu rodzinnej wioski.
Twierdziła, że spotyka się z duchem zmarłego Xhosa, który był wielbiony przez swój
lud.
Duch przemówił do niej. Powiedział, że przodkowie zmartwychwstaną, jeśli bydło
zostanie zabite.
W takiej atmosferze rozpoczęło się masowe wybijanie stad. Wkrótce szczątki zabitych
zwierząt leżały porozrzucane w całej okolicy. Brytyjscy urzędnicy kolonialni usiłowali
powstrzymać to szaleństwo aresztując wizjonerów, ale było już za późno. Głód, jaki
nastąpił wskutek rzezi, zdziesiątkował plemię Xhosa, a przepowiednia, że powrócą
zmarli, nie sprawdziła się.

Władze brytyjskie nie zrozumiały psychologicznych motywów zjawiska, które
doprowadziło do wybicia bydła. Ale my wiemy, że kombinacja wywoływania zjaw i
niskiej
samooceny sprowadziła klęskę na ten dawny lud.
Tarapaty, w jakie wpadło plemię Xhosa, powinny przypominać nam, że wpatrywanie
się w zwierciadło nie może stać się kultem. Głęboko przemyślana analiza tego procesu
pozwoli utrzymać doświadczenia wizjonerskie na właściwym miejscu, traktować je jako
sposób udzielania ludziom pomocy i nie dopuszczać, aby stały się sensem życia.
Odmienne stany świadomości i historia

To oczywiste, że odmienne stany świadomości mogą prowadzić do rozbudzenia
zainteresowania historią, zainspirować nowe jej rozumienie lub nawet, jak w przypadku
Arnolda Toynbee, skłonić kogoś do napisania studium na ten temat.
W dziesiątym tomie swojej monumentalnej pracy A Study of History Toynbee
poświęca
rozdział wydarzeniom inspirującym historyków do pisania swoich najlepszych prac.
Większość historyków, którymi się Toynbee zajmuje, zainteresowała się historią pod
wpływem wielkich wojen. Jednakże on sam i Edward Gibbon należą do chlubnych
wyjątków, zainspirowały ich bowiem przeżycia wizjonerskie. Dla Gibbona, który napisał
Zmierzch cesarstwa rzymskiego, mistyczny moment nastąpił, kiedy siedział na
stopniach
Świątyni Jowisza, wsłuchując się w litanie odmawiane monotonnym głosem przez
bosonogich zakonników. Nagle nowoczesne miasto przemieniło się w starożytne ruiny,
po czym ponownie wróciło do stanu obecnego. Wizja fizycznego rozkładu skłoniła
Gibbona do prześledzenia upadku państwa, które było zapewne największym imperium
w całej historii. Podsumowując przeżycie tego historyka, Toynbee pięknie opisuje istotę
takich doznań:
"To rozbudzające wyobraźnię przeżycie było jedynym błyskiem inspiracji, jaki
kiedykolwiek przytrafił się Gibbonowi. Bez niego ten cudowny geniusz mógłby nigdy nie
rozkwitnąć, a to sławne nazwisko być może nie znalazłoby swojego miejsca w zapisie
intelektualnej historii ludzkości. W kategoriach chronologicznych samo to fizyczne

96

wydarzenie, które pociągnęło za sobą tak doniosłe konsekwencje, mogło trwać nie
dłużej
niż ułamek sekundy w skali mniej więcej trzydziestu sześciu lat dojrzałego życia
intelektualnego tego historyka; jednakże jego uważna muza nie przeoczyła tej ulotnej
szansy zyskania dostępu do umysłu, który normalnie okazywał się nieprzenikniony dla
jej
podszeptów dzięki pancerzowi wrodzonego sceptycyzmu, który dodatkowo wzmacniał
aż
nadmiernie dopasowany klimat intelektualny, panujący na Zachodzie w dziewiętnastym
wieku".

Następnie Toynbee opisuje własne doznanie wizjonerskie, które miało miejsce o
zmierzchu, kiedy siedział na zboczu wzgórza nad Spartą, po wyczerpującym dniu
spędzonym na wędrówce. W trakcie rozmyślań o mieście na rozciągającym się przed
nim wzgórzu zaczął się w pewnym momencie zastanawiać, czy było tu kiedykolwiek
przedtem jakieś inne miasto. Przyszły mu do głowy cytaty z Biblii mówiące, że
"miasto
postawione na wzgórzu nie może zostać ukryte" i "uniosę swe oczy na wzgórza, z
których nadejdzie moja pomoc".
Nagle, jak podaje Toynbee, opisując siebie w trzeciej osobie
– "przyglądający się ujrzał tuż przed swoimi oczami na koronie urwiska, które zwisało
nad odległym brzegiem Eurotasu, tuż naprzeciw przypadkowo wytyczonych miejsc
Sparty Pierwszej i Sparty Drugiej, monument sygnalizujący mu położenie
prehelleńskiego odpowiednika frankońskiej czy ottomańskiej cytadeli, z której blanki
murów obronnych wyglądał".

Wydaje się, że Toynbee zajrzał – a nawet przeniósł się na moment – do przeszłości.
Pielęgnował w pamięci tę wizję, a nawet twierdzi, że być może nigdy nie stworzyłby
swoich monumentalnych Studiów nad historią, gdyby nie to przeżycie. Jak napisał,
mógł
nie stworzyć tych tomów historii – "gdyby 23 maja 1912 roku przed jego oczami nie
rozciągnął się fizycznie synoptyczny widok ze szczytu Mistry, co stało się przeżyciem
bardzo osobistym dla przyglądającego się temu widokowi".
Niewykluczone, że dałoby się zastosować wizje zwierciadlane do wyjaśnienia tego,
jak historycy badają i opisują historię. Wielu autorów zaabsorbowanych szczegółami
dotyczącymi postaci historycznych twierdzi, że prześladuje ich nieustanna obecność
opisywanych przez nich postaci.

Fakty takie podsuwają mi myśl, że biografowie mogliby składać wizyty historycznym
osobistościom w warunkach kontrolowanych, czyli w psychomanteum. Możliwe, że
współdziałanie czynników świadomości i podświadomości pozwoliłoby wzbogacić
rozumienie historii.

Na pierwszy rzut oka może się to wydawać dziwaczne, ale relacja Toynbeego
świadczy o wpływie podświadomości i odmiennych stanów świadomości na sposób
badania historii.
Nawet Toynbee z tym się zgadza. Ujawnia wpływ pracy Carla Junga na jego własne
studia nad historią, deklarując:

97

"C.G.Jung... otworzył przede mną nowy wymiar Królestwa Życia. Budząca podziw
sumienność, z jaką Jung zbiera materiały o najróżniejszych sprawach do zilustrowania
swoich tematów, umożliwiła mi odnalezienie własnej drogi do będącej terra incognita
podświadomej otchłani psychiki, dzięki przechodzeniu od tego, co wiadome, ku temu,
co
nieznane... Pojawienie się, po podróży łodzią podwodną, przebłysku świadomego życia
psychicznego, które było zanurzone w podświadomości, było równoważnikiem
ponownego wyłonienia się..."
W ten sam sposób Toynbee wychwala Platona, twierdząc, że filozof ten instruował
przyszłych historyków, aby brali to, o czym wiedzą, że jest prawdą, i wędrowali z tym
przez świat wyobraźni. Jak niezwykle wymownie napisał:

"Platon nauczył mnie na przykład nie wstydzić się korzystania z wyobraźni na równi z
intelektem. Nauczył mnie, że kiedy w mojej podróży myślowej dotrę do górnej granicy
atmosfery dostępnej dla Rozsądku, mam nie wahać się przed tym, by moja wyobraźnia
niosła mnie wyżej, ku stratosferze, na skrzydłach mitu. Przykład Platona... dał mi
odwagę
potrzebną do rozstania się z towarzystwem zachodnich "zeitgeistów" z początków
dwudziestego wieku, dla których wyrocznią były miary i wagi, ponieważ w tych
samooślepionych oczach jedyną rzeczywistością była ta, która dała się zmierzyć i
zważyć".
Namawiam wszystkich historyków, zainteresowanych taką możliwością, do podjęcia
próby ujrzenia wizji zwierciadlanej. Wyprawa ze świata znanego ku nieznanemu z
pewnością przyniosłaby interesujące rezultaty. Mogłaby również okazać się
pożyteczna
przy łączeniu luźnych wątków wydarzeń, które nie dają się rozwikłać za pomocą
tradycyjnych metod badawczych.
Podświadomość jest wspaniałym narzędziem, umożliwiającym zrozumienie. W tym
tajemniczym regionie umysłu problemy są rozwiązywane i wydarzenia wyjaśniane na
długo przedtem, zanim dotrą do świadomości. Po to, by móc zapukać do tych
bogatych
pokładów informacji w tak dramatyczny sposób, wpatrywanie się w zwierciadło z
pewnością stanowi potencjalną możliwość dla tych. którzy pragną nawiązać kontakt z
przeszłością.
Związki z literaturą
Aż do naszych czasów nikt nie potrafił do końca zrozumieć, jak to się stało, że w
poszczególnych kulturach mogły powstać tak fantastyczne opowieści. Ale w świetle
obecnie posiadanej wiedzy jest całkiem oczywiste, że w wielu mitach, legendach,
baśniach, zabobonach, praktykach religijnych, wydarzeniach historycznych, a nawet
podróżach poszczególnych ludzi ważną rolę odgrywały elementy wizji
zwierciadlanych.
Oto zestawienie tych elementów zawartych w wielu opowieściach:
Obecność powierzchni lub przedmiotów odbijających. Kocioł Lludda, miedziana butla
rybaka, Odyseusza dół wypełniony krwią, obsydianowe zwierciadło doktora Dee –
wszystkie mają lśniące powierzchnie, stwarzające możliwość wpatrywania się w
zwierciadło.

98

Ta powierzchnia lub zwierciadło mogą być przedstawiane jako szczególne albo nawet
magiczne. Na przykład Kenneth MacKenzie ze Szkocji przebudził się pewnego
popołudnia z drzemki i znalazł kryształ leżący na jego piersi. Twierdził, że kamień
został
tam umieszczony przez anioły, i uważał go za swoje najcenniejsze zwierciadło.

Może okazać się potrzebny jakiś akt magiczny lub rytualny, aby nadać rangę i
obudzić
jego moc. Mitologie pełne są takich przykładów. Jednym z najszerzej znanych jest
zaklęcie wypowiadane przez macochę królewny Śnieżki: "Zwierciadełko, zwierciadełko,
powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy w świecie?" – po to, by magiczne zwierciadło
wyjawiło swoją opinię. Także Ala ad-Din musiał potrzeć powierzchnię swojej lampy, aby
z
jej lśniącej, przejrzystej głębi wydostał się dżinn.

Rytuały zawsze odgrywały ważną rolę w wizjach zwierciadlanych. Nie ulega
wątpliwości, że oczyszczenie powierzchni spowoduje, iż zwierciadło stanie się bardziej
lśniące, a zatem lepsze, lecz celem rytuału w procesie wpatrywania się w zwierciadło
jest
także przygotowanie uczestnika do wizji. Postępując zgodnie z pradawnym rytuałem,
uczestnik jest przekonany, że zasłużył sobie na wizję.
Ze zwierciadłem związany jest jakiegoś rodzaju byt. Niemal zawsze w zwierciadle jest
obecny jakiś duch – zły lub dobry. Jest to uchwytne w mitach i literaturze, jak też w
życiu.
Miałem uczestników sesji, do których zjawy wychodziły ze zwierciadła.

W mitach najpopularniejszy jest byt w zwierciadłach złych wróżek, byt taki jak ten,
który udzielił odpowiedzi, że najpiękniejsza jest Śnieżka. Byt ten został natychmiast
roztrzaskany, rozbity na tysiące kawałeczków za wyznanie tej brutalnej prawdy.
Także
dżinn Ala ad-Dina wydobywa się z lampy, podobnie jak smoki w celtyckiej opowieści
Lludda.
Ludzie mogą wkroczyć do królestwa wewnątrz zwierciadła. Jak już wiemy z moich
eksperymentów, nie jest niczym niezwykłym, że istota ludzka wchodzi do królestwa
zwierciadlanego.

Za pomocą tego zjawiska można wyjaśnić fantastyczną wyprawę Alicji w książce
Lewisa Carrolla Co Alicja zobaczyła po drugiej stronie lustra. Pozwala to także
wytłumaczyć przeżycie, jakiego doznał Odyseusz. kiedy wpatrywał się w świat duchów
w
rzucającym blaski zbiorniku krwi.

W literaturze przykłady takie wydają się udziwnieniem lub czymś niezrozumiałym.
Jeśli jednak rozumiemy, że tego rodzaju przeniesienie jest elementem wpatrywania się
w
zwierciadło, staje się oczywiste, iż podobne doświadczenia odegrały znaczącą rolę w
literaturze.

Wymiana między światem zwykłych ludzi a krainą zamieszkaną przez byty
zwierciadlane może być niebezpieczna zarówno dla ludzi, jak i dla tych istot.
Ponieważ
po uwolnieniu z butli dżinn miał chęć popełnić morderstwo, rybak musiał uciec się do
sztuczki, aby umieścić go ponownie w butli.

99

Z drugiej strony, smoki w celtyckiej opowieści upijają się miodem pitnym i zostają
uwięzione na zewnątrz zwierciadła. Opowieść o nimfie Numy przedstawia coś
pośredniego – nimfa zostaje przemieniona w tę samą fontannę, z której wyszła.
W życiu także zdarzało się, że osoby wpatrujące się w zwierciadło były narażone na
niebezpieczeństwo. Nie pochodziło ono ze strony wnętrza lustra, ale od otaczających je
ludzi, Johna Dee przez całe jego długie życie prześladowały oskarżenia o uprawianie
czarów. Cagliostro był przez niektórych uważany za szarlatana (zresztą bardzo
prawdopodobne, że nim był). A biedny Kenneth MacKenzie został wrzucony głową w
dół
do beczki z wrzącą smołą za wyznanie królowej prawdy ojej flirtującym mężu, którego
zobaczył w swoim zwierciadle w towarzystwie innej kobiety.

W legendach ważną rolę odgrywają śmierć i żałoba. Podobnie jak w przypadku
wywoływania wizji w realnym życiu, śmierć, żałoba i uczucie osierocenia ciążą na
wielu
opowieściach. Ala ad-Din utracił ojca, a Śnieżka – matkę. Odyseusz popłynął do Efyry
tuż po śmierci swojego towarzysza Elpenora. W trakcie wpatrywania się w zbiornik z
krwią odkrył, że jego matka, Antiklea, zmarła pod jego nieobecność. Jeszcze raz mit i
rzeczywistość splotły się, ponieważ żałoba to jeden z istotnych powodów, że ludzie
pragną doznać wizji zwierciadlanych. I podobnie jak to jest w przypadku niektórych
postaci mitycznych, ujrzenie zmarłych bliskich przynosi ulgę także ludziom.
Uwaga jest skupiona na rozłące małżeństwa, nieporozumieniach rodzinnych lub
niepokojach społecznych. Odyseusz podróżuje do wyroczni zmarłych w Efyrze, aby
ujrzeć, czy będzie mógł wrócić do domu, do swojej żony Penelopy. Macocha królewny
Śnieżki zazdrościła młodej dziewczynie urody i usiłowała ją zamordować. A w rodzinie
Ala ad-Dina z całą pewnością doszło do nieporozumień z powodu siedzącego w
lampie
dżinna.
Rozwiązanie tajemnicy puszki pandory

Dzięki wizjom zwierciadlanym można zapewne wyjaśnić jeden z najbardziej
tajemniczych mitów, o puszce Pandory.
W tej wersji legendy o Pandorze, która jest nam najlepiej znana, pierwsza kobieta na
Ziemi otwiera puszkę, z której wydostają się wszelkie możliwe plagi gnębiące ludzkość.
Mówimy, że to była puszka, opierając się na wersji tej opowieści spisanej przez Erazma
z
Rotterdamu, uczonego z XIV wieku.
Jednakże we wcześniejszej wersji, autorstwa greckiego poety Hezjoda, Pandora nie
posiadała puszki. Wszystkie duchy wydostały się raczej ze specjalnego rodzaju dzbana,
zwanego pyxis. Było to duże naczynie, używane do różnych celów. A oto ta opowieść w
wersji, w jakiej została przedstawiona w Mitologii Bulfincha:
"Pierwsza kobieta miała na imię Pandora. Została stworzona w niebiosach, a każdy
bóg przyczynił się w jakiś sposób do udoskonalenia tego dzieła. Wenus dała jej urodę,
Merkury dar przekonywania, Apollo muzykalność itd. Tak wyposażona, została
przeniesiona na Ziemię i przedstawiona Epimeteuszowi, który przyjął ją z radością, choć
jego brat ostrzegał go przed Jowiszem i prezentami od niego. Epimeteusz miał w domu
dzban, w którym przechowywał pewne szkodliwe substancje, dla których nie znalazł

100

zastosowania, gdy przystosowywał człowieka do jego nowej siedziby. Pandorę trawiła
ciekawość, co też znajduje się w tym dzbanie; pewnego dnia zsunęła więc przykrywę i
zajrzała. Z dzbana wydostało się wówczas mnóstwo plag na nieszczęsnego człowieka
–
takich jak dokuczające jego ciału podagra, reumatyzm i kolka, czy zawiść, złośliwość i
mściwość dolegliwe dla jego umysłu. Wszystko to wydostało się i rozpełzło po świecie.
Pandora pośpiesznie zakryła naczynie, ale niestety cała zawartość dzbana umknęła z
wyjątkiem jednej rzeczy, która leżała na samym dnie. A była to nadzieja. Dzięki temu
po
dziś dzień, niezależnie od tego, jakie zło nas spotyka, nadzieja nas nie opuszcza; i póki
jej nie braknie, żadne zło, żeby go było nie wiadomo jak dużo, nie jest w stanie do
końca
nas zniszczyć".

Myślę, że opowieść o Pandorze jest mocno związana z wizjami zwierciadlanymi.
Najpierw Pandora uaktywniła dzban usuwając pokrywę, co jest wyraźnym nawiązaniem
do rytualnego aktu nadania znaczenia zwierciadłu. Następnie występują tu byty, które
wydostają się z pojemnika, kiedy został on otwarty i gdy kobieta do niego zajrzała.
Grecki
termin, jakim te byty określano, to keres, małe hałaśliwe i kłopotliwe duszki. Ich ucieczka
przywodzi na myśl morderczo nastawionego dżin-na z butli i smoki, które zakłócają
spokój w posiadłości Lludda.
Pandora cierpi z powodu dezaprobaty, jaką musieli znosić także ci, którzy wpatrywali
się w zwierciadło, i najwyraźniej jest przedstawiana w micie jako czarny charakter.
Nieporozumienia, jakie spowodowało uniesienie przez nią pokrywy, są głównym
tematem
tej opowieści. Jej nieposłuszeństwo prowadzi do poważnego zamieszania na świecie i
staje się przyczyną wszelkiego zła oraz chorób, znanych ludzkości.
Jest również w tej historii ukryte powiązanie ze śmiercią., które zostałoby natychmiast
wychwycone przez czytelników w starożytności. Tym ogniwem łączącym jest sam
dzban
pyxis, czyli bardzo duży pojemnik, często używany jako coś w rodzaju trumny, w której
grzebano biedaków. Dzban należący do męża Pandory, Epimeteusza, był pod pewnym
względem szczególny, ale pod jakim dokładnie, tego nie wiadomo.

Związek między opowieścią o Pandorze a wpatrywaniem się w zwierciadło nasuwa
się jeszcze wyraźniej, jeśli wspomnieć rytuał praktykowany w starożytnym Rzymie setki
lat po powstaniu legendy o Pandorze. Jest to tak podobne do wpatrywania się w dzban,
iż nie potrafię powstrzymać się przed myślą, że istnieje związek pomiędzy greckim
mitem
a rzeczywistością.

Otóż starożytni Rzymianie mieli okrągły dół, zwany mundus. Zazwyczaj był on
przykryty wielką pokrywą z cennego niebieskiego kamienia, znanego obecnie lazurytu.
Dół ten był wypełniony cieczą, najprawdopodobniej wodą lub winem. Trzykrotnie w
roku,
24 sierpnia, 5 października i 6 listopada, pokrywę zdejmowano w trakcie rytuału, który
miał związek z duchami.
Rzymski historyk Yarro twierdzi, że "kiedy otwiera się mundus, otwiera się tym samym
wrota dla smutnych bogów Podziemia".

101

Mam więc nadzieję, że na swój sposób "otworzyłem" dzban Pandory. Ale z tego
współczesnego dzbana z pewnością wydostaną się rzeczy dobre, takie jak nadzieja i
zrozumienie.
Badacze mogą odkryć, że wizje zwierciadlane są źródłem wielu naszych wspaniałych
mitów i legend. Śmiem twierdzić, że takiej możliwości nic brali pod uwagę ci, którzy
badają pochodzenie tych opowieści. Ale kiedy czytam literaturę starożytną., znajduję w
niej coraz więcej wskazówek świadczących o tym, że wizje zwierciadlane wywarły
wpływ
na opowieści, które wniosły wkład w rozwój cywilizacji.

Choć możliwe są liczne kierunki badań, interesują mnie głównie badania w
warunkach
klinicznych, kiedy mogę blisko współpracować z ludźmi pragnącymi nawiązać kontakt z
bliskimi im zmarłymi osobami. To tu dochodzi do wymagających odwagi i zaskakujących
przeżyć.

Kobieta, która przyszła na spotkanie z wizją swojego syna, podsumowała to lepiej, niż
ja mógłbym to uczynić. Jej syn zmarł dwa lata przedtem, zanim kobieta przyszła do
mojego psychomanteum. Umarł na raka, z którym walczył przez kilka lat. Jego walka z
chorobą była typowa: rak cofał się i kiedy przypuszczano, że został pokonany,
następowało gwałtowne pogorszenie. W końcu po kilku nawrotach chłopak się poddał.
Kobieta ogromnie tęskniła za synem. Przyszła do psychomanteum w nadziei, że
zobaczy go jeszcze raz i dowie się, czy już nie cierpi.
Przez cały dzień przygotowywaliśmy się do tego spotkania, a potem zaprowadziłem ją
do izby zjaw. Wizja, jakiej doznała, była zadowalająca. Zobaczyła wiele "wizji
wspomnień", żywych migawek z jego dzieciństwa. Mówiła też o silnym wrażeniu, że syn
był obecny razem z nią w izbie.
– Siedział tam ze mną– powiedziała, kiedy wyszła. – Siedzieliśmy razem i razem
oglądaliśmy wspomnienia z naszego życia.
Po kilku dniach otrzymałem od niej niesamowity telefon. Otóż w kilka dni po wizycie w
mojej klinice, obudziła się z głębokiego snu. Nie tak po prostu się obudziła, została
"gwałtownie rozbudzona. Znacznie przytomniejsza niż normalnie".

W pokoju zobaczyła syna. Kiedy usiadła w łóżku, aby mu się przyjrzeć, dostrzegła, że
ślady spustoszeń spowodowanych przez raka znikły. Robił wrażenie pełnego energii i
szczęśliwego, zupełnie tak jak przed chorobą.
Kobieta nie posiadała się z radości. Podniosła się z łóżka, stanęła przed synem i
zaczęli rozmawiać. Według jej oceny rozmawiali przez kilka minut, wystarczająco
długo,
aby mogła dowiedzieć się, że już nie cierpi i jest szczęśliwy.
Rozmawiali o różnych rzeczach, także o przemeblowaniu domu,, jakie zrobiła po
śmierci syna. Oprowadziła go nawet po kilku pokojach, w których wprowadziła
zmiany,
żeby pokazać mu, co zostało zrobione.
W końcu uświadomiła sobie, co się dzieje. Rozmawiała ze zjawą swojego zmarłego
syna.

102

– Nie mogłam uwierzyć, że to on – powiedziała mi. – Zapytałam więc, czy mogłabym

go dotknąć.

Bez chwili wahania zjawa jej syna podeszła do niej i przytuliła ją. A potem, jak
stwierdziła kobieta, uniosła ją do góry, aż nad swój ą głowę.

– Było to wszystko tak niezwykle realne, jakby naprawdę tu stał – powiedziała. – I

czuję się tak, jakbym mogła zapomnieć o śmierci syna i zacząć od nowa żyć
przyszłością,
Zachęcony podobnymi wizjami, ja także zmierzam naprzód.

Tego e-booka otrzymujesz dzięki:

www.ksiazkidosluchania.tnb.pl

Bibliografia

Ayer, Fred. Before the Colors Fade. Boston: Houghton Mifflin, 1964.

Barrett, Sir William. Deathbed Visions: The Psychical Experiences of Dying. The Colin
Wilson Library of the Paranormal. Aquarian Press, 1986.

Belo, Jam. Trance in Bali. New York: Columbia University Press, 1960.
Bennett, E. Apparitions and Haunted Houses. London: Faber and Faber,
1939.

Besterman, Theodore. Collected Papers on the Paranormal. Garrett Publications,
1968.

– Crystal Gazing: A Study in the History, Distribution, Theory and Practice of Scrying.

University Books, 1965.

Bulfinch, Thomas. The Age of Fable or Beauties of Mythology. New York: A Mentor
Book, 1962.

Bulgatz, Joseph. Ponzie Schemes, Invaders from Mars and More Extraordinary
Popular Delusions and the Madness of the Crowds. Harmony Books, 1992.

Burton, Richard F. (trans.) Adapted by Jack Zipes. The Arabian Nights. Penguin
Books. 1991.

Czapkiewicz Andrzej i in. (przekład). Księga tysiąca i jednej nocy. Warszawa, PIW
1974.

Day, John. Aztec: The World of Moctezuma. Denver: Denver Museum of Natural
History and Roberts Rinehart Publishers, 1992.

Deacon, Richard. John Dee: Scientist, Geographer, Astrologer and Secret Agent to
Elizabeth I. The Garden City Press Limited, 1968.

Dee, Dr. John. A True & Faithful Relation of What Passed for Many Years Between
Dr.
John Dee (A Mathematician of Great Fame in Queen Elizabeth and King James Their
Reignes) and Some Spirits etc. Redwood Burn Limited, Trowbridge & Esher, 1974.
Dumas, Francois Ribadeau (przekład na ang. Elisabeth Abbott). Cagliostro. George
Allen and Unwin Ltd., 1966.

103

Edelstein, Emma J. and Ludwig Edelstein. Asclepius: A Collection and Interpretation
of
the Testimonies, t. I, II. Reprint Edition, Ayer Company Publishers, Inc., 1988.

Eliade, Mircea. Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy. Princeton, N.J.: Princeton
University Press, 1964.

French, Peter. John Dee: The World of an Elizabethan Magus. Dorset Press,
1972.

Gauld, Alan. The Founders of Psychical Research. Routledge & Kegan Paul,
1968.

von Goethe, Johann Wolfgang (przekład na ang. Abraham Hayward). Faust by
Goethe. Hutchinson & Co. Publishers Ltd.

Goldberg, Benjamin. The Mirror and Man. University Press of Virginia, 1985.
Harrison, Jam Ellen. Prolegomena to the Study of Greek Religion. Princeton, N.J.:
Princeton University Press, 1991.

Herodotus (przekład na ang. Aubrey de Selincourt). The Histories. Penguin Books,
1972. (Wyd. polskie: Wikarjak Jan, Historia powszechna Herodota, Poznań 1961).
Homer (przekład Jana Parandowskiego). Odyseja. Warszawa, Czytelnik 1967.

Hultkrantz, Ake (przekład na ang. Monica Setterwall). The Religions of the American
Indians. University of California Press, 1967.

Jackson, Kenneth Hurlstone (przekład na ang.). A Celtic Miscellany. Penguin Books,

1951.

Kieckhefer, Richard. Magic in the Middle Ages. Cambridge, Anglia: Cambridge
University Press, 1989.

King, Frank. Cagliostro: The Last of the Sorcerers. London: Jarrolds Publishers,
1929.

Lang, Andrew. The Making of Religion. AMS Press, 1968.

Leeds, Morton and Gardner Murphy. The Paranormal and the Normal: A Historical,
Philosophical and Theoretical Perspective. The Scarecrow Press. Inc., 1980.

Lindsay, Charles (zdjęcia i dzienniki) and Reimar Schefold (esej historyczny).
Mentawai Shaman: Keeper of the Rain Forest. An Aperture Book, 1991.

Loewe, Michael and Carmen Blacker (red.). Divination and Oracles. George Allen &
Unwin, 1981.

MacKay, Charles. Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds. New
York: Farrar Straus Giroux, 1932.

MacKenzie, Alexander. The Prophecies of the Brahan Seer. Stirling: Eneas MacKay,
1909.

Mavromatis, Andreas. Hypnagogia: The Unique State of Consciousness Between
Wakefulness and Sleep. Routledge & Kegan Paul Ltd., 1987.

Mishlove, Jeffrey. Thinking Allowed. Council Oaks Books, 1992.
Morse, Melvin, M.D., with Paul Perry. Transformed by the Light: The Powerful Effect of
Near-Death Experiences on People's Lives. New York: Villard Books, 1992.

104

Panofsky, Dora and Erwin. Pandora's Box: The Changing Aspects of a Mythical
Symbol. Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1991.

Parke, H.W. Greek Oracles. Hutchinson University Library, 1967.
Pausanias (przekład na ang. Peter Levi). Guide to Greece, t. I, II. Penguin Classics,
1971.

Platon. Rzeczpospolita. Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności, Kraków
1929.

Rawcliffe, D.H. Occult and Supernatural Phenomena. Dover Publications, 1959.
Schultes, Richard Evans and Albert Hoffman. Plants of the Gods: Their Sacred,
Healing and Hallucinogenic Powers. Healing Arts Press, 1979.
Strabo (przekład na ang.: Horace Leonard Jones). The Geography of Strabo, t. II.
Cambridge, Mass.: Harvard University Press, Loeb Classical Library, 1917.

Thomas, Northcote W. Crystal Gazing: Its History and Practice, with a Discussion of
the Evidence for Telepathic Scrying. Dodge Publishing Company, 1905; Health
Research, 1968.

Toynbee, Arnold. A Study of History. London and New York: Oxford University Press,
1935-1961.

Trowbridge, W.R.H. Cagliostro: Savant or Scoundrel? The True Role of This
Splendid,
Tragic Figure. University Books (bez daty).

Vandenberg, Phillipp. The Mystery of the Oracles. Macmillan Publishing Company,
Inc., 1979.

Dr Raymond Moody

Dr Raymond A. Moody, autor bestsellerów Życie po życiu oraz Refleksje nad życiem

po życiu, w których relacjonował doznania ludzi stojących u progu śmierci, w swoich
najnowszych badaniach idzie o wiele dalej: umożliwia żyjącym kontakt z ich
najbliższymi,
którzy już odeszli z tego świata. Daleki od mistycyzmu i okultyzmu, swoje relacje
przedstawia w sposób rzeczowy i przekonywający, a przynajmniej zmuszający do
zastanowienia. Nie koniec jednak na tym: postępując wedle wskazówek autora każdy z
nas mógłby ujrzeć w zwierciadle wizje swoich zmarłych bliskich; a kontakt taki, według
obserwacji dra Moody'ego, przynosi pociechę i ukojenie...

105