WYZWANIA I ZAGROŻENIA
W STRATEGIACH BEZPIECZEŃSTWA
WYBRANYCH PAŃSTW I ORGANIZACJI
MIĘDZYNARODOWYCH
Analiza i porównanie wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa wyar-
tykułowanych w dokumentach doktrynalnych wybranych organizacji
międzynarodowych i państw powinno pozwolić nie tylko zidentyfiko-
wać wyzwania i zagrożenia postrzegane przez wybrane do analizy
podmioty, lecz również odpowiedzieć na pytanie, jak rozumiane jest
przez nie współczesne bezpieczeństwo: tradycyjnie, jako sfera niemal
wyłącznie polityczno - militarna, czy też szeroko, obejmujące również
inne dziedziny, takie jak: ekologia, ekonomia, problemy społeczne,
socjalne czy też tożsamościowe. Ze względu na miejsce i rolę bezpie-
czeństwa narodowego Polski, do analizy wybrano Koncepcję Strate-
giczną Sojuszu Północnoatlantyckiego i Europejską Strategię Bezpie-
czeństwa. Są to dokumenty organizacji znacząco wpływających na
bezpieczeństwo narodowe Polski oraz Strategię Bezpieczeństwa Naro-
dowego Stanów Zjednoczonych Ameryki – państwa odgrywającego
kluczową rolę w wymiarze globalnym i jednocześnie bliskiego sojusz-
nika Polski
1
. Analizę wymienionych dokumentów przeprowadzono
w odniesieniu do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospo-
litej Polskiej - edycji 2007.
Zagrożenia na ogół rozumiane są dwojako
2
: w aspekcie stanu
psychicznego podmiotu, jako niepewność, lęk, obawa, troska, wywoła-
ne postrzeganiem zjawisk niekorzystnych lub niebezpiecznych (nie-
zgodnych z podstawowymi interesami i wartościami podmiotu) oraz
w aspekcie zjawisk, które powodują właśnie taki stan psychiki czy
ś
wiadomości podmiotu
3
. W pierwszym przypadku zagrożenie ma
charakter subiektywny, gdyż w znacznej mierze zależy od sposobu
1
Rola NATO, Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych w zapewnieniu bezpie-
czeństwa narodowego RP wyartykułowana została w pkt. 18, 19 i 23 Strategii Bez-
pieczeństwa Narodowego RP.
2
R. Zięba: Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego. Wydawnictwo Nauko-
we Scholar, Warszawa 1999.
3
Podmiotami w dziedzinie bezpieczeństwa mogą być: jednostki, grupy społeczne,
narody, system międzynarodowy.
2
formułowania przez podmiot ocen rzeczywistych zjawisk i sytuacji
niebezpiecznych lub niekorzystnych. W drugim przypadku zagrożenia
mają charakter obiektywny, bo odnoszą się do rzeczywistych zjawisk,
sytuacji czy działań innych podmiotów, które są niekorzystne lub
niebezpieczne dla interesów danego podmiotu.
Pojęcie zagrożenia często używane jest jako synonim braku bez-
pieczeństwa, czy też braku ochrony przed zagrożeniami. Ze względu na
ź
ródło zagrożenia zwykle dzieli się na zagrożenia zewnętrzne, genero-
wane na zewnątrz podmiotu i zagrożenia wewnętrzne, mające swoje
ź
ródła wewnątrz podmiotu. Jednakże obecnie, w związku z internacjo-
nalizacją wielu zjawisk, w tym tych postrzeganych jako niekorzystne
lub niebezpieczne, często wyróżnienie to jest dość trudne (np. transna-
rodowa
przestępczość
zorganizowana).
Biorąc
pod
uwagę
prawdopodobieństwo (realność) wystąpienia zagrożeń wyróżnia się
zagrożenia realne i potencjalne. Istotnymi kryteriami typologii zagro-
ż
eń bezpieczeństwa są: kryterium podmiotowe (zagrożenia bezpieczeń-
stwa narodowego, zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego),
kryterium przedmiotowe (zagrożenia: polityczne, militarne, ekono-
miczne, ekologiczne, społeczne, kulturowe itp.) i kryterium przestrzen-
ne (zagrożenia bezpieczeństwa lokalnego, narodowego, regionalnego
i globalnego).
Dość często pojęcie zagrożenia używane jest w kolokacji
z „wyzwaniami”, jako „wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa”,
a czasem nawet jako „szanse, wyzwania i zagrożenia”
4.
Wyzwania
wyrażają trwałe tendencje lub nowe zjawiska w środowisku
bezpieczeństwa, które wymagają identyfikacji i podjęcie określonych
działań. Wyzwania mogą zawierać elementy zagrożenia, mogą
przekształcić się w zagrożenia bezpieczeństwa lub je wygenerować.
Wyzwania najczęściej wiążą się z dylematami alokacji ograniczonych
zasobów, będących w dyspozycji podmiotu. W przeciwieństwie do
zagrożeń, a w szczególności zagrożeń realnych, wyzwania zazwyczaj
nie wywierają tak dużego wpływu na stan psychiczny czy świadomość
podmiotu do tego stopnia, aby bezpośrednio skutkować alokacją
zasobów na ten cel. Podobnie, jak i w przypadku zagrożeń, wyzwania
również postrzegane są i oceniane przez podmiot subiektywnie, co
dodatkowo utrudnia rozwiązywanie tego typu problemów. W wielu
4
Konwencję taką przyjęto między innymi w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego
Rzeczypospolitej Polskiej (edycja 2007)
3
przypadkach niezwykle trudno jest zakwalifikować określone zjawisko
do kategorii wyzwań czy do zagrożeń bezpieczeństwa. Dla jednego
podmiotu określone zjawisko czy sytuacja będzie stanowiło jedynie
wyzwanie, które można zignorować, dla innego zaś zagrożenie
bezpieczeństwa, wymagające podjęcia działań w celu zniwelowania go.
Szanse natomiast rozumiane są jako okoliczności sprzyjające realizacji
interesów podmiotu i osiąganiu wynikających z nich celów
5
. Przykła-
dowo w Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Pol-
skiej, jako szanse dla bezpieczeństwa narodowego wymienia się mię-
dzy innymi członkostwo w NATO i Unii Europejskiej.
Należy podkreślić, że postrzeganie wyzwań i zagrożeń bezpie-
czeństwa, jako synonim braku bezpieczeństwa ewoluuje obejmując
swoim zasięgiem coraz większy zakres podmiotowy, przedmiotowy
i funkcjonalny. Jako główne czynniki ewolucji bezpieczeństwa zazwy-
czaj wskazuje się: rozwój naukowo - techniczny, delegalizację wojny
napastniczej i kontrolę zbrojeń, wzrost pozarządowych uczestników
stosunków międzynarodowych i wzrost współzależności międzynaro-
dowej.
6
Współczesne rozumienie bezpieczeństwa jest dość zróżnico-
wane i wynika głównie z katalogu wartości chronionych, określanego
przez podmioty w dziedzinie bezpieczeństwa (jednostki, grupy spo-
łeczne, państwo, system międzynarodowy). Ochrona tych wartości sta-
nowi podstawę i główny cel polityki bezpieczeństwa i strategii bezpie-
czeństwa.
Koncepcja Strategiczna NATO
7
przyjęta została przez Radę Pół-
nocnoatlantycką na szczycie NATO w Waszyngtonie, w dniach 23 - 24
kwietnia 1999 roku. Wydaje się, że język Koncepcji świadomie unika
stosowania sformułowania „zagrożenia” i raczej używa określenia „ry-
zyko” (risk) i „troska” (concern). W dokumencie stwierdza się, że po-
mimo pozytywnego rozwoju środowiska bezpieczeństwa i małego
prawdopodobieństwa agresji na Sojusz na dużą skalę, to jednak możli-
wość takiego zagrożenia może wystąpić w dłuższej perspektywie cza-
sowej. Jako ryzyko wskazuje się niepewność i brak stabilności
w niektórych państwach w obszarze euroatlantyckim, co może dopro-
wadzić do szybko rozwijającego się kryzysu na peryferiach Sojuszu.
Brak stabilności państw może wynikać z poważnych problemów eko-
5
S. Koziej: Podstawy bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego. w: Myśl
Wojskowa 4/2005, MON: Warszawa lipiec - sierpień 2005.
6
R. Zięba, opt. cit.
7
The Alliance’s Strategic Concept.
http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99
- 065e.htm
4
nomicznych, politycznych, rywalizacji religijnej, konfliktów terytorial-
nych, niepowodzeń we wdrażaniu reform, naruszania praw człowieka
i rozpadu państw. Wzrost napięcia może doprowadzić do kryzysów
i konfliktów zbrojnych wpływających na bezpieczeństwo państw Soju-
szu. W Koncepcji wskazuje się na fakt utrzymywania poza Sojuszem
potężnych sił nuklearnych, co musi być uwzględnione w polityce bez-
pieczeństwa NATO. W dokumencie państwa członkowskie wyrażają
zatroskanie rozprzestrzenianiem broni masowego rażenia (BMR)
i środków jej przenoszenia. Pomimo postępu we wzmacnianiu
międzynarodowego reżimu kontroli, problematyka rozprzestrzeniania
BMR pozostaje głównym wyzwaniem i może stanowić bezpośrednie
zagrożenie militarne dla ludności, terytorium i sił zbrojnych Sojuszu.
Globalne rozprzestrzenianie technologii mogących zostać wykorzysta-
ne do produkcji uzbrojenia może skutkować dużą dostępnością do no-
woczesnej techniki wojskowej przez potencjalnych przeciwników So-
juszu, zarówno aktorów (podmiotów) państwowych, jak i niepaństwo-
wych (pozarządowych).
Inny istotny problemem wynika z szerokiego stosowania przez
Sojusz systemu informacyjnego, co może być przedmiotem operacji
mających na celu przerwanie lub zakłócenie jego funkcjonowania.
Bezpieczeństwo Sojuszu musi uwzględniać również kontekst globalny,
w tym ryzyko związane z terroryzmem, sabotażem, przestępczością
zorganizowaną, przerwaniem przepływu podstawowych (vital) zaso-
bów, czy niekontrolowanym przepływem dużych grup ludności.
Europejska Strategia Bezpieczeństwa
8
została sformułowana pod
auspicjami Wysokiego Komisarza ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej
i Bezpieczeństwa Javiera Solana i zaaprobowana przez Radę Europej-
ską na posiedzeniu w dniach 12 - 13 grudnia 2003 r. Dokument prezen-
tuje strategię osiągnięcia celu „bezpiecznej Europy w lepszym świe-
cie”. Identyfikuje wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa Unii Europej-
skiej, a także definiuje cele strategiczne i ich implikacje dla Europy.
W Strategii przytacza się dane statystyczne dokumentujące współcze-
sne wyzwania w dziedzinie bezpieczeństwa, a mianowicie:
•
wojny i konflikty: od 1990 r. (do 2003 r.) na świecie było prawie 4
miliony ofiar, z tego 90%, to ludność cywilna, a ponad 18 milionów
musiało opuścić swoje domy;
8
The
European
Security
Strategy. Secure
Europe
in
Better
World.
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/031208ESSIIPL.pdf
5
•
ubóstwo i choroby (głównie AIDS) w większości państw rozwija-
jących się sprawia, że prawie 3 miliardy ludzi (około połowy lud-
ności świata) żyje za mniej niż 2 euro dziennie, 45 milionów umie-
ra rocznie z głodu i niedożywienia;
•
konkurencja w dziedzinie zasobów naturalnych, w szczególności
wody i surowców energetycznych: ropy naftowej i gazu ziemnego;
•
problem ciągle narasta z powodu ocieplenia klimatu oraz wzrostu
zapotrzebowania na zasoby z jednej strony i wyczerpywania się
złóż z drugiej strony. W Europie 50% zużywanej energii
produkowane jest z importowanych surowców, a przewiduje się, że
udział importu wzrośnie w 2030 r. do 70%, co przyczyni się do
jeszcze większego uzależnienia w tym względzie.
Dokonując analizy zagrożeń bezpieczeństwa, w dokumencie
podkreśla się, że agresja na szeroką skalę wobec jakiegokolwiek
państwa
członkowskiego
jest
obecnie
mało
prawdopodobna,
a charakter zagrożeń jest bardziej zróżnicowany, mniej widoczny
i mniej przewidywalny. Do głównych zagrożeń bezpieczeństwa zalicza
się: terroryzm, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, konflikty
regionalne, rozpad państw i przestępczość zorganizowaną. Terroryzm
nie tylko zagraża życiu ludzi, lecz także powoduje wzrost wydatków,
prowadzi do osłabienia otwartości i tolerancji społeczeństw i stanowi
coraz większe zagrożenie strategiczne dla całej Europy. Jednocześnie
organizacje terrorystyczne są coraz lepiej wyposażone, podłączone do
sieci informatycznych, gotowe do użycia nieograniczonej przemocy
powodującej masowe ofiary. Fala terroryzmu ma zasięg globalny
i wiąże się z groźnym ekstremizmem religijnym. Przyczyny terroryzmu
są złożone i są efektem wieloaspektowego kryzysu: kulturowego, spo-
łecznego i politycznego. Ważną przyczyną terroryzmu jest alienacja
młodych ludzi żyjących w obcych im społeczeństwach. Terroryzm jest
zjawiskiem ogólnoświatowym i nie omija społeczeństw europejskich.
Europa jest zarówno celem, jak i bazą terroryzmu. Kraje europejskie
były już atakowane, a bazy logistyczne komórek Al-Kaidy odkryto
w Wielkiej Brytanii, we Włoszech, w Niemczech, Hiszpanii i Belgii.
Rozprzestrzenianie broni masowego rażenia stanowi największe
zagrożenie dla bezpieczeństwa. Wymagania traktatów międzynarodo-
wych oraz porozumienia w sprawie kontroli wywozu spowolniły roz-
przestrzenianie broni masowego rażenia i systemów ich przenoszenia.
Dążenie niektórych krajów do uzyskania takich zdolności może prowa-
dzić jednak do wyścigu zbrojeń (w zakresie broni masowego rażenia),
6
w szczególności na Bliskim Wschodzie. Również zagrożenie atakami
przy użyciu substancji chemicznych lub radiologicznych jest poważne.
Najbardziej przerażający scenariusz, to wizja zdobycia przez organiza-
cje terrorystyczne broni masowego rażenia, co dałoby im zdolności
spowodowania zniszczeń, które dotychczas były w zasięgu jedynie nie-
których państw.
Konflikty regionalne (w Kaszmirze, w regionie Wielkich Jezior,
na Półwyspie Koreańskim, na Bliskim Wschodzie) mają pośredni
i bezpośredni wpływ na interesy europejskie i zagrażają stabilności re-
gionalnej. Powodują ofiary w ludziach a także niszczą infrastrukturę
społeczną i materialną, zagrażają mniejszościom, podstawowym pra-
wom człowieka. Konflikty mogą prowadzić do ekstremizmu, terrory-
zmu i rozpadu państwa, a także rozwoju przestępczości zorganizowa-
nej. Brak bezpieczeństwa regionalnego może powodować wzrost zapo-
trzebowania na broń masowego rażenia. Rozpad państwa najczęściej
powodowany jest złym rządzeniem, korupcją, nadużyciami władzy,
słabością instytucji i braku ich odpowiedzialności, wreszcie konflikta-
mi cywilnymi. Upadek państwa często wiąże się z zagrożeniami prze-
stępczością zorganizowaną i terroryzmem.
Przestępczość zorganizowana stanowi poważne zagrożenie dla
bezpieczeństwa, gdyż Europa jest jej głównym celem. Mimo, iż jest to
wewnętrzne zagrożenie, to ma ono poważny wymiar zewnętrzny
w postaci transgranicznego przemytu narkotyków, kobiet, nielegalnych
imigrantów i broni. Gangi przestępcze mogą mieć również powiązania
z terroryzmem. Działalność przestępcza często idzie w parze ze słabo-
ś
cią lub rozpadem państw, a dochody uzyskiwane z handlu narkotyka-
mi osłabiają struktury państwowe w krajach je produkujących i podsy-
cają konflikty w różnych częściach świata. W ekstremalnych przypad-
kach przestępczość zorganizowana może zdominować państwo.
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Stanów Zjednoczonych
Ameryki
9
jest dokumentem publikowanym cyklicznie co cztery lata.
Definiuje główne problemy bezpieczeństwa narodowego oraz określa
zamiar ich rozwiązywania przez administrację rządową. Jednocześnie
stanowi ona podstawę do opracowania innych dokumentów, między
innymi Strategii Obrony Narodowej. Aktualnie obowiązuje Strategia
wydana 12 marca 2006 r. W stosunku do poprzedniej edycji (z 2002
9
The National Security Strategy of the United States of America.
http://www.comw.org/qdr/fulltext/nss2006.pdf
7
roku) odzwierciedla bardziej umiędzynarodowione podejście do
problematyki bezpieczeństwa. Ponownie podkreśla zobowiązanie Sta-
nów Zjednoczonych do wspierania demokracji i determinację pokona-
nia terroryzmu. Rozwój demokracji na świecie i całkowite wyelimino-
wanie rządów tyranii
10
jest określane jako najlepszy sposób zapewnie-
nia bezpieczeństwa obywatelom Stanów Zjednoczonych. Konstrukcja
dokumentu oparta jest na rozwinięciu dziewięciu głównych zadań
w dziedzinie bezpieczeństwa, których realizacja oznacza podjęcie wy-
zwań i przeciwstawienie się zagrożeniom takim, jak:
•
zagrożenia przeciwko godności człowieka: łamanie praw człowieka
w krajach totalitarnych;
•
globalny terroryzm;
•
konflikty regionalne: nierozwiązane konflikty w Darfurze, Kolum-
bii, Etiopii, Erytrei, Wenezueli, Ugandzie, Nepalu, na Kubie,
a także w rejonie Bliskiego Wschodu stanowią wyzwania dla świa-
towego bezpieczeństwa;
•
zagrożenia bronią masowego rażenia: dążenie niektórych państw
i aktorów niepaństwowych do pozyskania tego typu broni (Iran -
nie stosowanie się do konwencji o nierozprzestrzenianiu broni ją-
drowej, Korea Północna – kontynuacja programu nuklearnego, Al-
Kaida - dążenie do uzyskania BMR).
W strategii zwraca się uwagę na wyzwania będące wynikiem
procesu globalizacji, które mają inny charakter, niż tradycyjne proble-
my bezpieczeństwa (konflikt zbrojny czy konflikt ideologiczny), takie
jak:
•
pandemia HIV/AIDS i ptasiej grypy, która „nie uznaje granic
państw”;
•
ubóstwo i choroby;
•
nielegalny handel narkotykami, ludźmi lub seksem, co przyczynia
się do erozji porządku publicznego, przestępczości i korupcji, za-
kłóca skuteczność rządów, ułatwia transfer BMR i nowoczesnego
uzbrojenia konwencjonalnego;
•
destrukcja środowiska naturalnego, powodowana zarówno przez
człowieka jak i naturalne megakataklizmy: powodzie, huragany,
trzęsienia ziemi i tsunami.
10
W dokumencie pojecie „tyrania” oznacza brak tolerancji, morderstwa, terror, znie-
wolenia i represje.
8
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej
11
publikowana jest zgodnie z art. 4 Ustawy o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 roku.
Strategię zatwierdza Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów.
Aktualnie obowiązuje dokument zatwierdzony 13 listopada 2007 r.
Problematyka wyzwań i zagrożeń jest przedmiotem rozdziału drugiego
„Uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Pol-
skiej”. W dokumencie wymienia się następujące wyzwania dla bezpie-
czeństwa narodowego:
•
niekorzystne zmiany demograficzne w Polsce: migracja do innych
krajów, malejący przyrost naturalny i w konsekwencji starzenie się
społeczeństwa i potencjalne zakłócenia systemu emerytalnego;
•
zróżnicowany poziom życia i zróżnicowany poziom rozwoju regio-
nów, co może stanowić potencjalne źródło niepokojów;
•
dla podtrzymania tempa rozwoju gospodarczego w dłuższej per-
spektywie czasowej koniecznym stanie się przyjmowania emigran-
tów. Wiąże się z tym problem integracji emigrantów w społeczeń-
stwie przy pełnym poszanowaniu odrębności kulturowej i religijnej.
Wyzwaniem będzie uniknięcie problemów już obserwowanych
w niektórych krajach europejskich;
•
masowe ruchy migracyjne jako skutki dysproporcji w rozwoju, nie-
stabilnej sytuacji politycznej i konfliktów zbrojnych.
Wyzwania o charakterze wewnętrznym, to konieczność dokoń-
czenia transformacji polskiego systemu prawnego, głownie prawa wła-
sności i wynikających z niego konsekwencji, poprawa stanu infrastruktury
transportowej i telekomunikacyjnej oraz przesyłu i magazynowania
energii, zwiększenie sprawności struktur administracyjnych w celu
optymalnego wykorzystania możliwości rozwojowych, które oferuje
uczestnictwo w Unii Europejskiej i w innych instytucjach międzynaro-
dowych.
Pośród zagrożeń zewnętrznych największe znaczenie ma uzależ-
nienie polskiej gospodarki od dostaw surowców energetycznych (ropy
naftowej i gazu ziemnego) z jednego źródła dostaw. Jako potencjalne
zagrożenie w tej kategorii wymienia się załamanie procesu integracji
europejskiej a także osłabienie więzów transatlantyckich. Natomiast
11
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/2/1142/
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego
RP.html
9
jako niekorzystne zjawisko określa się umacnianie rządów autorytar-
nych w Europie oraz nasilanie się postaw konfrontacyjnych. Wskazuje
się na destabilizujące napięcia w Nadniestrzu i na Kaukazie Południo-
wym jak również na nieuregulowane kwestie sporne na Bałkanach. In-
ne zagrożenia bezpieczeństwa wskazywane w dokumencie, to terro-
ryzm międzynarodowy, ze szczególnym zagrożeniem polskich podmio-
tów poza granicami kraju (w rejonie dyslokacji polskich kontyngentów
wojskowych), lecz również na terytorium Polski oraz przestępczość
międzynarodowa. Zwraca się uwagę na możliwe zaostrzenia tego zja-
wiska w związku z przystąpieniem Polski do układu z Schengen,
a także wskazuje na zagrożenia, do których powstania może przyczynić
się zniesienie kontroli granicy wewnętrznej Unii Europejskiej, takich
jak: wwóz odpadów i substancji odurzających, czy nielegalny wywóz
dóbr kultury. W strategii wylicza się jako zagrożenia bezpieczeństwa
narodowego oddziaływanie w cyberprzestrzeni skierowane na infra-
strukturę krytyczną oraz szereg zagrożeń ekologicznych wynikających
między innymi z awarii przestarzałych elektrowni atomowych, handlu
materiałami rozszczepialnymi, ze składowania i transportu materiałów
radioaktywnych, substancji chemicznych i odpadów organicznych oraz
awarii rurociągów.
Dokonując analizy porównawczej wyzwań i zagrożeń bezpie-
czeństwa artykułowanych w przedstawionych dokumentach należy
podkreślić fakt, że Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP została
skorelowana
12
ze strategiami sojuszniczymi: Koncepcją Strategiczną
NATO i Europejską Strategią Bezpieczeństwa. Należy również zwrócić
uwagę, że poddane analizie dokumenty były opracowane w różnym
czasie i dotyczą państw i organizacji międzynarodowych, a więc mają
inny zakres podmiotowy, przestrzenny i czasowy. Porównując wyzwa-
nia i zagrożenia bezpieczeństwa artykułowane w analizowanych doku-
mentach można sformułować następujące wnioski (Tabela 1.):
1.
Każdy z dokumentów w nieco odmienny sposób traktuje problema-
tykę wyzwań i zagrożeń: od stosunkowo wąskiego rozumienia bez-
pieczeństwa, do uwzględnienia szerokiego katalogu wartości chro-
nionych, a tym samym uwzględnienia szerokiego spektrum wyzwań
i zagrożeń, zazwyczaj z jednoczesną deprecjacją sektora militarnego.
2.
Stosunkowo najwęższe rozumienie bezpieczeństwa w wymiarze
przedmiotowym zaprezentowano w Koncepcji Strategicznej Sojuszu,
12
Stwierdza się to w pkt. 5 Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP.
10
w której skoncentrowano się głównie na tradycyjnych wyzwaniach
i zagrożeniach bezpieczeństwa skupionych wokół zagrożeń militar-
nych, chociaż wspomniano również o innych dziedzinach charakte-
rystycznych dla „szerokiego” rozumienia bezpieczeństwa, takich jak
przestępczość zorganizowana i brak dostępu do zasobów.
3.
Najszersze rozumienie bezpieczeństwa leży u podstaw Strategii Bez-
pieczeństwa Narodowego RP, w której uwzględniono szeroki wa-
chlarz wyzwań i zagrożeń, znacznie wykraczający poza ramy trady-
cyjnego, polityczno-militarnego ujęcia bezpieczeństwa, uwzględnia-
jące również inne sektory analizy: ekonomiczny, społeczny, ekolo-
giczny, demograficzny, a nawet prawny. Wskazuje ona na obszary
bezpieczeństwa, które nie zostały wspomniane w pozostałych doku-
mentach, w niektórych przypadkach wymieniając problemy, które
niekoniecznie jednoznacznie kojarzą się z bezpieczeństwem, np. do-
kończenie transformacji polskiego systemu prawnego.
4.
W odniesieniu do zakresu przestrzennego najwęższe ujęcie zaprezen-
towano w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, co wydaje się
zrozumiałe z racji, że dotyczy ona jedynie rejonu Polski, aczkolwiek
w erze globalizacji wiele wyzwań i zagrożeń ma charakter transgra-
niczny i niezwykle trudno jest wskazać źródło czy zakres przestrzen-
ny zagrożeń.
5.
Nie jest zaskoczeniem, że Strategia Bezpieczeństwa Stanów Zjedno-
czonych Ameryki prezentuje najszersze, absolutnie globalne podej-
ś
cie do problemów bezpieczeństwa, stawiając tezę, że bezpieczeń-
stwo narodowe Stanów Zjednoczonych może być zapewnione jedy-
nie poprzez rozwiązywanie globalnych problemów bezpieczeństwa.
Również Europejska Strategia Bezpieczeństwa podejmuje szereg
problemów globalnych, co niewątpliwie odzwierciedla jej dążenie do
odgrywania roli globalnego aktora w stosunkach międzynarodo-
wych.
6.
We wszystkich dokumentach poza Strategią Bezpieczeństwa Naro-
dowego RP, wskazuje się na powagę zagrożeń bronią masowego ra-
ż
enia, akcentując różne aspekty tego problemu, włącznie z jej uży-
ciem przez organizacje terrorystyczne, jako najgorszego z możli-
wych scenariuszy.
7.
Wydaje się dość zaskakującym pominięcie w Europejskiej Strategii
Bezpieczeństwa wyzwań i zagrożeń o charakterze ekonomicznym
i ekologicznych, w szczególności że dokument został opracowany
11
w 2003 r., gdy problematyka takowa już była dość powszechnie włą-
czana do zakresu dziedziny bezpieczeństwa.
8.
W dokumentach uwypukla się zagrożenia związane z dostępem do
zasobów, w szczególności wody i surowców energetycznych.
W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego uzależnienie gospodarki
od dostaw z jednego źródła traktuje się jako zagrożenie o najwięk-
szym znaczeniu.
9.
W dokumentach nie nadano wysokiej rangi zagrożeniom ekologicz-
nym – w części z nich nawet nie wspomniano tego typu zagrożeń
(Koncepcja Strategiczna Sojuszu, Europejska Strategia Bezpieczeń-
stwa), w innych (Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP) potrak-
towane je wyrywkowe, raczej jako zagrożenia lokalne, pomijając
globalne aspekty tego problemu, chociażby takie jak ocieplenie kli-
matu na ziemi, czy „dziura ozonowa”.
10.
Stosunkowo niewiele uwagi poświęca się zagrożeniom bezpieczeń-
stwa informatycznego, skupiając się na systemach bezpośrednio
związanych z bezpieczeństwem.
11.
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP uwzględnia większość
problemów bezpieczeństwa akcentowanych w Koncepcji Strate-
gicznej NATO i Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa, jednak
traktując je w węższym zakresie przestrzennym, głównie
w odniesieniu do terytorium Polski.
12.
W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP nie akcentuje się za-
grożenia konfliktem zbrojnym, a jedynie wspomina o takiej możli-
wości w części omawiającej bezpieczeństwo militarne. Jako
regiony o pewnym potencjale destabilizującym wymienia się
Kaukaz Południowy, Nadniestrze i Bałkany. Również w innych
dokumentach zagrożenia militarne nie są uwypuklane.
13.
Podsumowując analizę można stwierdzić, że przegląd wybranych
dokumentów pod kątem wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa daje
dobry pogląd na charakter współczesnego środowiska bezpieczeń-
stwa. Ponadto zestawienie i porównanie treści poszczególnych stra-
tegii w tym obszarze dostarcza wiedzy o sposobie postrzegania
problemów bezpieczeństwa przez analizowane podmioty państwo-
we i organizacje międzynarodowe.
Bibliografia
12
1.
Koziej S.: Podstawy bezpieczeństwa międzynarodowego
i narodowego. (w:) Myśl Wojskowa 4/2005, Ministerstwo Obrony
Narodowej. Warszawa lipiec - sierpień 2005.
2.
The Alliance’s Strategic Concept.
http://www.nato.int/docu/pr/1999/p99-065e.htm
3.
The European Security Strategy. Secure Europe in Better World.
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/031208ESSIIPL
.pdf
4.
The National Security Strategy of the United States of America.
http://www.comw.org/qdr/fulltext/nss2006.pdf
5.
Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/2/1142/Strategia_Bezpieczenstwa_N
arodowego_RP.html
6.
Zięba R.: Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego.
Wydawnictwo Naukowe Scholar. Warszawa 1999