matura 2015 matematyka odpowiedzi

( matura_2015_matematyka_odpowiedzi.pdf )

http://www.uploaded.co.pl/plik/?d=matura_2015_matematyka_odpowiedzi#

Podobne: matura 2015 matematyka odpowiedzi, matura 2016 matematyka odpowiedzi, matura 2015 z matematyki odpowiedzi,

matura 2015 matematyka odpowiedzi pdf, matura oke matematyka odpowiedzi, duma 2015 matematyka odpowiedzi,

matura 2015 matematyka odpowiedzi cke, matura cke 2015 matematyka odpowiedzi, matura maj 2015 matematyka odpowiedzi,

jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych przyczyny, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: pozycja, w ktorej powinno

sie bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych dwie sa jednakowo wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko trup

zmarlego bedzie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

patrzy podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja

jemu sie od nich wyzwolic i uzyskac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, uwzgledniajac na

akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to

jest w celu nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen

w zyciu, ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie winien spotkac dziecka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem

istnieja dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on

rownolegle ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca,

nie widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali dywanom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go

pod dwie czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal gryzie w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

imienia powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie namietnosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, dowodzi, ze posiada taka moc jak Pan, jego

piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal mu

moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to maz odwroci od Niego osoby. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak dotrzec do panstwa cieni, albowiem zona nie zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl

czasochlonnie, az nareszcie przypomniano w piwnicy o przedtem i wyslano Tanatosa poprzez jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc wielki kamien pod

gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo za drugim, 3,

dziesiatym razem. Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji pod ziemiach lokalnych do wykonywania zadan Syzyfa. Przebieg ten nie byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

wrocic do Tunezji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym

sposobem mogl wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, albowiem wosk jest w stanie sie stopic i aby nie

schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

symbolem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie

byc zauwazona za sprawa nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow. Rowniez

jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na 3 miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne jak rowniez kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy istnieja nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne postacie zyja w nowej swiadomosci w

tego typu wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni

zrozumiec literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najlepszym. Slowacki

wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka w celu

nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek powstaja w

wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Tylko w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi zyjacych.

W taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do niej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila zwloki

brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego doboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez odstapic z niej na zaleta szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej selekcji, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Tamtego ciosu nie wytrzymuje

Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, bezustannie stawiany w

momencie wyboru, winien rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swojego ludu, badz dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, jak kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania pod polu wojny i w celu gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzor – odslania, co czeka tchorza, dziecka, ktory nie chce zwrocic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie owego, ktory nie obcuje wraz z

sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie chodzi o walke na sen wieczny i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie tak szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam co wiecej zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze nigdy nalezy

lubowac sie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, brac od globu tyle, jak duzo potrzeba, nie za

wiele, ale i nie za malo. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze redakcje

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie w wierszach, w pamieci takich, ktorzy te wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki w celu czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o poparcie w

czynieniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac wyraznie w wariancie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak, ze mozna je latwo odtworzyc. To 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, dwoch miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z naczelna

fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz

spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Swiata - rowniez

i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos wspanialego, a ow kredyty

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, w odniesieniu w celu dorastajacych osoby.

Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze kazdy ma w sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje pociechy. Bogini nie zniosla tak

znakomitej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa

Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien.

Jednakze i wowczas smutek duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia swoistosc macierzynstwa

a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

poprzez Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony a, takze glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i

nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na 3 miesiace w roku, wowczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

2. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to lecz, ze legendy

odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Zostaly one na rzecz nich tak cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Udostepnia to zjawisko, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie posiadali poglady pod dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na dane sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity zostaly i istnieja obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, kreatorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie jego przyroda i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali pod te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

ceny przeciwstawnych ale jednakowo waznych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie oraz sam swiadectwo wyboru, bez wzgledu na

to, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie

ja spotkac za strony internetowej wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega

obu prawom. Asortyment jednego powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny.

Obie siostry sa calkowicie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna.

Pragnie uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie inna. Obawia sie na

temat swoje los i nie chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce

upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal upowaznienie boskie. Totez zgineli tej bliscy.

Jesliby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet oraz to moglo doprowadzic w celu anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny

na rzecz wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i przewage dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu,

chce by ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie

demokracji w panstwie, tej ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od

niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z

postaci wydaje sie wartoscia w „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug niej jest pierwszoplanowa i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla

Antygony smierc. Pani jednak mniema, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma w celu wyboru 2-ie

mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze los bedzie lecz

pelne wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze potrafila by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze

uwaza, iz racja wydaje sie po do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niepewnosci, w

odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia

i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu.

I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

przeznaczeniem. Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic nie moglo uchronic Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne - problem

potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie po 1

ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Idea

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na mojej dziurki sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie typy literackie, znakomite z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

esencji. Wlasciwa odczytanie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie skierowana jest w celu Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozna tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest z reguly wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia maz losy

zuchow na tle wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, strukturze lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna jak rowniez tym,

iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie w celu jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec takze i role kobiece. Po tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze naraz przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do kleski,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z owego

wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie w celu kleski zuchow. Antygona, za

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a

wlasnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany

wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub

kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez

stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga a, takze przeciwstawianie sie

despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego,

druga zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne istnieja osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego istote

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz

boze, oraz gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna gryzie albo przyswajac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl w

swiat. Mienie roztrwonil lecz szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy skruszony

syn wrocil w celu ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to

byl jak umarly, oraz teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania

swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego a, takze obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie

powinni okazywac innym ludziom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione postacie i sytuacje nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednak jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne esencji. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

roznorodne podloze. Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo gryzie ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Przed chwila gdy

ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, wyszukac jej sens, ktory tyczy sie

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem,

ktory to odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda dysponuje wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl maz

wczesniej a, takze odszedl od wiary, jednak powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi.

Powrot do rodziny traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to Pan

Ojciec oraz Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie

pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka.

Wedlug dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wylozyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob sam walczy na temat swoja urzad odpierajac ich racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi symbol wiary, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze pomysly Opatrznosci, oraz nie gryzie badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie w celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Szeroki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem wspanialego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi role

namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci

krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia

wydaje sie walka w obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w

ktorej za swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na do niej miejsce wybiera

wzgorze, aby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz a, takze rog. Po swej ostatniej spowiedzi wspomina wartosci nadajace

sens tej zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim punktem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza zamieszczenie Boga w centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co wstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i odnajdzie sie pod

biesiadnym stoliku. Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca w celu przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi takze

Boga na temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz

zawiera zbior nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wzgledem kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora to zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w danej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie pod polu a, takze

niedlugo bedzie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie

dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie uciechy na wszelkich ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem

polskim, albowiem zawiera komplet nakazow a, takze pouczen, jak powinien oszczedzic sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do

tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

relacje spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego pragnal podmiot

liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje.

Budzi sie posrod nich buta.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn stanela w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst w celu

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn w celu Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w XVI w., doprowadzilo w celu

tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po pare wersow,

uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze w kazdym wersie

zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obrebie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja

w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak przemyslane a, takze staranie dopracowane od strony

internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy w tej chwili w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., lecz juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim a, takze wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, w celu ktorej

wielokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych

nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej.

Ryk swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis Lamentu

pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa rowniez znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja

skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. panstwo szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec tym

wiecej boli tej zniewazanie. Matka Boska odslania losy swojego Syna od czasu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za sprawa

Zydow, poprzez przybicie w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc tak samo jak On, mniemac podobnie. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, jest w stanie dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - gdyz

jej wlosy sa w tej chwili siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty swoich pociechy, ale rowniez z

powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w jakims stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci

niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych pociechy lecz rowniez przyjmuje pod

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja w celu

szalenstwa. Natomiast Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza

jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze w tej chwili zadna oryginal nie zostanie musiala tak cierpiec jak

ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora

mielibysmy okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli,

na temat wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone formy wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest w „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych czasach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia istnieja centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednak to czlowiek zostal

zbudowany na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu sprawny jest wyszukac w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona zasadnicze wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania

wiedzy, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania.

Powinnismy przystanac na moment i pomyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za razem

mniej obecny w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki zostaly: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore

przestaja stanowic dla nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i

globu. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w opowiesciach o paniach i

na temat panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to

nasze los. Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w wszelkiej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym ktora wage posiada dla jego honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych w tej chwili w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. W polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska

poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do progresu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych pod legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote

dydaktyczny. Tworzenie sie swiezych panstw a, takze dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy a, takze zakonnikow w kosciolach

badz w celowo wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie

misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz

w Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej w celu glosu

miedzy innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, dziecka. W sredniowieczu w srodku swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osoby,

ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal ich glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce w raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem jak rowniez duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania

naszej walki. Po utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow

kredyty w stanie ofiarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy przedmiot milosci a, takze piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow -

wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Po baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak wiemy sa

to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis ozywia zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu polaczone sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem greckiego

Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest jawnie do Mateczki Boskiej pochodzace z prosba na temat

wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, zawiera blagania na temat

"zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie

stanowila ciagle nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w w piwnicy szlachetnosc

a, takze odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i oddany

damie swojego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh,

wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Podlug Boleslaw narodzil sie w

sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka

milosna zgodnie z maksyma, ze kazdy rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje

poetow, istnieja one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis uczuc

rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu

tzw. kwestii ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowywanie sie pod

spotkanie wraz z smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem.

Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez konca nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku itp. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanom czlowiek minie przez los skromniej, tymze

jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie byc

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w niej prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba a, takze swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko,

pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, jedynie bano wiele..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest podstawowym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

albowiem jest maz jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od czasu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za

sprawa zydow poprzez przybyciu w celu krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, iz to w tej chwili ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla

charakter zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

maksymy budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej branzy wiedzy. Poteznieje czesto w tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter skladow

literackich nie zawsze pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej na ogol pasterza,

pochodzace z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu

sielanki narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego

przedstawiana byla w strategia realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla

dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie

za zyciem natury a, takze niecheci w celu miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu w celu

ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko okreslonego watku, skupienie sie pod jednym jedynie problemie, jakis punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest lecz glosow przekonujacych, ze na

temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we

wszelkich nastepnych epokach literackich a, takze jest polaczone z zadaniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a,

takze dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby renowacji, nie liczac sie

pochodzace z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac,

odwaznie obrazuje prawde co wiecej ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej

wszystko, co wiecej osobiste ambicje i wlasne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takowego postepowania a, takze mysl, iz

zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika

w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, tatusiek

ksiedza, oraz nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na

przyklad gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni porzadne wychowanie, zdolnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie poprzez przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto dziecka

na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wsi, totez starannie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych plodow rolniczych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej a, takze

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Akt milosny Reja w celu spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz wiedzy praktycznej ambasador tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe, Dlatego

tez, kazdy winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny - zmagac sie

w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski

pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu zarobku. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje

dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy

(Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty, deficytem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli. Uwaza, iz nalezy

opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu

swiadczy ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed a, takze po krzywdzie. Mimo szkody nie staraja sie oni reperowac bledu. Odrzucic ucza sie

na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja w

przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i uchronic ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

wielozadaniowym problemem pokazania interesow wlasnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Lokalny,

swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Solidnosc i potega

panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z radoscia

umierac za nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie jawi sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw na rzecz urokow

przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec,

kiedy czas po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, rozkosz

duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy przy dzwiekach muzyki, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w toku zabawy wypada zachowac, tak ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza

wartosc - "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji dziecka

wyrazanej za sprawa Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie w piesni "Niezwyklym i

nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), w

utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego,

ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, lecz przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc swistki, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem glebokiej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym

z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanom myslec na temat prywatnych interesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie pod obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska w celu grozacej w tej chwili wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy pewne

szczegoly, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad

Rady panuje typowy lokalny balagan). Rozumuja przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata,

a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego istnieja przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas roznorodna. Wystarczy

zrealizowac przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

przyrody i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne przewaznie stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge a, takze lament poprzez klesce Polakow

poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu,

przygotowania zasobow dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Ale jesli racja i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze a, takze przed szkoda, i poprzez szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego stanowiska dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo posiada czyste

serce i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. To proba

wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Robota na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale a, takze pewne koszty utrzymania, wysilek

zas jest procesem do pychy. Po wykonywania zadan mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Czlowiek zyje pod

wsi w harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to oczywiscie oni

pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia dziecka na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien

wlaczonej w nich mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa czy tez

przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osoby i relacje dworskie. Oczywiscie

obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja pod mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednak sztuczne a, takze zmyslone, ale prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie a, takze

nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia, tak

znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja

spor miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem naszej wladzy - nahajka±, oraz chlopem zdecydowanie

pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec tutaj krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie pod lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, powiada tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza

sie w celu rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swoich procesow, chyba ze za suplementarne swiadczenia. Przerozne lapowki a,

takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady,

prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Mezczyzna Ksiedza, oraz nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to

kokosz. Pod spodem przymusem wykonac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie

wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawila, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop

krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek

zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest

czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa nasyceni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie

obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. Po mlodosci

wskazuje cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

mozna sie nauczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic musi posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze ozenic. Stosunek

malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku

przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem mozna z takich przygotowanych na

wiosne krzewow a, takze drzewek miec owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem

gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i ludzie zle pracuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze

rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja nareszcie pozytek. Jednakze i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z towarami, albo takze u handlarza sie

zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia

gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop takze o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

dzielo oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi na temat tancu a,

takze radosci. Sklania wszystkich w celu pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze

spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swojej pracy mojej dziurki i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza,

zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Utwor nalezy traktowac

jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly dwa

glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w tej poezji znajdujemy echa ideologii

epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody pod

ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale a, takze zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji a, takze umiejetnosc

krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola dziecka w swiecie, zastanawiaja powyzej nim

danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale rowniez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za ksiega stworzenia globu oraz dziecka, a takze harmonie miedzy nimi panujaca.

To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy charakterystyczne

na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje ich syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie miec nieskalane sumienie, radzi, aby

uzytkowac z mozliwosci do gry, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala

ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej w sobie. Po „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika.

Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym,

odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota

wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W

„Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic poprzez sobie slawe i honor.

Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten

sposob, ze tej dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z

piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest szalec w nalezytym miejscu a, takze

czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe

diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

przyrody o wszelkiej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych

za sprawa literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

wiecej jeszcze zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

schemat – wariant renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do 1 dziedziny konstruowania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Dobry ozenek,

zadania gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak pochodzace z

dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za

jakas z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z

przyroda i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i tej prawdziwych ceny w wybranych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia powinno sie zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie a,

takze w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj lezacy wewnatrz

broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie wydany w

1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych osoby jest rozmaite prawo. Miedzy innymi prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty a, takze inne na rzecz mieszczan. Mniemam

ze, ten problem wydaje sie nadal obecny. Tak w tej chwili bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie

tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj istnieja traktowani w znacznym stopniu lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga sie

chociazby kupic. Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich sprawie jest znacznie przedluzone. Nastepnym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy nigdy kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc energii panstwa a, takze

jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i manipuluje nadal pochodzace

z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci czesto

musza spacerowac do takich odleglych w znacznym stopniu kilometrow. W dodatku szkoly moga miec zazwyczaj nazbyt male fundusze na rozwoj

pracowni a, takze zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet pod utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie z kolei mowi, iz kazda walka powoduje klopoty

i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec wydaje sie obywatelem a,

takze panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek musi byc prawnie przygotowany w celu

pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do

zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

przepis prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie sa tak wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski proponuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

wydaje sie podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog a, takze ojczyzna) winny sie dobierac w jakas

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic komplet: majatek, energii,

zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie istnieja spojni,

nie tworza jednosci. A na rzecz Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie maja

mozliwosc nawet chronic panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do wygrania wojny.

Skarga wzywa zatem krola w celu obrony wiary katolickiej, jako straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej

w narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a,

takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione na rzecz

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo w takim przypadku wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm ograniczajacych a,

takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. szybkie

sadzenie a, takze bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc a, takze brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow a, takze zjawisk, jakie maja obszar w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na rzecz

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Dostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie dziecka poczciwego" wyszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji kalwina i

w duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne w krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na

temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do

zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom

danin a, takze „koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i rowna sie ponad zwyklych ludzi.

Aczkolwiek mnich tamten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow za swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa pod cmentarzu w poblizu grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z

czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek a, takze lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, stanowi nawiazanie w celu czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje,

ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w

odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz

znanych a, takze zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie

osobiscie, rownoczesnie stara sie dowiedziec, , ktorzy obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego bycia. Brak

wydaje sie na nie odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz poprzez smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada swoj sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka wydaje sie

szczesliwa. Postura ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie los Jana pod wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, przewodzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

odcinku kulminacyjnym w celu zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc sens calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu. W

obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym okres swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela

policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne wprowadzenia

czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, w celu epiki – fabula a, takze narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi a, takze

rozmowy indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na ogol z

humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem na rzecz prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie czyni radosc innym ludziom

wsi a, takze jest na rzecz nich procesem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w literaturze polskiej siegnal poprzez

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, wydaje

sie nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje zatem

nie rzecz, ale strategia, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich,

pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i konstruujac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym pod umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Sprawia to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, , ktorzy

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza sasiednich

zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak

charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote

jego wierszy wykracza o wiele poza czysto renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, ale, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Szczegolnie wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch sonetach – IV

a, takze V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci

czlowiek jest samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy

czlowiek powinien rachowac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata owego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest namietnosc do Boga. Bog wydaje sie wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

zabiera czlowieka od Boga, zawadza mu koncepcje do zycia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii

( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest intensywne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan pisarza

ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), lecz najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas w

dalszym ciagu silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale w tej chwili z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec

rodakow przed tym, iz niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego

rodzaju intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania za sprawa rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci za losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu pijanstwa a,

takze obzarstwa, oraz niezdolna w celu zadnego znoju, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda zdolali w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za sprawa atak zaskoczyc wroga, oslabic go a, takze nie

pozwolic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy w najwyzszym stopniu istotne, obecne i zawile.

Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa pod jego czele powinni dawac

przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc w celu ojczyzny podstawowym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt ten moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana za sprawa magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, , ktorzy prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego,

wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Lokalny, jesli do niej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na rejonie niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o istnieniu szlachcica od narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja a, takze wychowaniem

pociechy szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec a, takze

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza wiele pozytku, jak i

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za sprawa caly dwanascie miesiecy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw

jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w przyjemnym towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca gry, polowania, rybactwo, co zapewnia pozytek a, takze daje rozkosz.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej w innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko wiec, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego zakresu spolecznego musi posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do przymusu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow pod Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej wlasne przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd Tatarow

pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn nasza przekazuje

swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia

pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Robota ziemianina pod roli przeciwstawiona jest

pozostalym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu.

Wielki wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego naszego poety, ktory to jako jakis z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten wydaje sie

nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej ceny

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane a, takze podziwiane za sprawa wszystkie

narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

schowac zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na ten

temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII a, takze XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to pielegnowana w sercu

dziecka moze byc na rzecz niego rownolegle "nagroda a, takze placa" jak rowniez swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak zwana

dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej wlasne przemyslenia a, takze

sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze

wszystkie zalety stanowiace cnote istnieja cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do

niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, aby tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk opowiada

na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie poprzez swiecie w

poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc pod roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie komplet znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu

na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i wstyd. Poeta chce, aby tej wnuki zostaly dobrze wychowane i azeby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale rowniez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to renesansowa

afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, a, takze

stoickie, by przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― znalazla charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez

jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z zasadami cnoty, daj szanse czyste

etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania z uciech

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac w

Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to

byla nie wolna od sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal ostroznosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do powodzenia

wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce

„Na dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co zdaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego swiata nie zapewniaja

rzeczywistego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z przyroda odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w uciech „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze

wizji Boga, jako duzego Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wzgledem Boga, ale tez

wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia jak rowniez obawy przed

smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone za sprawa myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie pochodzace z

problemami, dawac sile sakralna i solidne szczescie jak rowniez czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w

swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi wyszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej

i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu a, takze

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow poprzez porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne

postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, chociaz w jakims stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

w nagrode za wyrok w sporze bogin, wine zatem ponosi laleczka, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie w tej okolicy takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes pod rowni wraz z sprawa panstwie

odstepstwem od reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Cecha szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego

przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad

komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor a, takze lasow, stworzona w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na wlasne zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co

zostanie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny samopoczucie, inne istnieja tez tematy. W duzej ilosci utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), podnosi wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo na rzecz Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w tej zyciu kluczowa byla

tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet polski pierwszy

poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza sprawy jednostki, jak i rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez przedlozenie w los prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jako wskazowka na rzecz jednostki,

jednak dla wszelkich, bowiem wykorzystywac sie jest w stanie do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kliku wersach w lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora

i naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Fraszka ta posiada na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa.

Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po w piwnicy dobre

przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan

odroznil dziecka od zwierzat, dajac jemu rozum a, takze mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien edukowac swych nabywcow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania autentycznej

wolnosci. Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia w reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie w walce zwrocic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic komplet dla

kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac domow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy kupi, iz i przed

szkoda, a, takze po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to pokazac potrzeba czynow, a dokladnie –

poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to oczywiscie odroznia polski narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam ich nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to na rzecz

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku juz od

poczatku bycia naszego panstwa, ale badz takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie

sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest rowniez problemem narodu, poniewaz komponuja go pojedynczy ludzie. Jezeli zawiedzie jakis

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – panstwie – mozna tu rozpoczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jakas z okolicznosci upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow

oraz nedzne spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture rowniez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach powiada posel

-akcji – obnizona do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, wlasne losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej

konsekwencjami wszelakiego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. Po utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow jak rowniez zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl.

Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie

nie jest mnie obce―. Po odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w naszej epoce produkuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w „Nad Niemnem―

itd. Nie wydaje sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

namietnosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na

temat Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace,

ktora to wszystkim zapewnia radosc a, takze rozrywke, ktora to tez zapewnia zadowolenie. Tego rodzaju obraz prezentuje „Zywot dziecka

poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek

Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, uwazaja

egoistycznie, istnieja chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlop musi manipulowac na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z waznych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, iz „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna idea, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego dziecka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci los. Za ,

ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kontrole wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc a,

takze nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i pokoju,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodego obywatela a, takze do wagi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania

szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo latwo zapamietac, albowiem dzis

wydaje sie on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci. Instrukcje

te zawarte sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

przyrody w wszelkiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani

smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i w bliskosci pochodzace z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlowiek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja artysci tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

pochwalane. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech

reprezentatywnych na rzecz polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych

osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie tylko dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne

Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze

nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace Rzeczpospolita.

Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ten niesie w sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie unosi sie ambicja

jak chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu a, takze przekupstwa

mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje

niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal ogol humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny uklad, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli na temat zysku („na

oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam

prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze

grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy

w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to

postulaty, ktore stanowic moga miec fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest z

pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt wlasnego stylu, na temat

forme uprawianych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

rowniez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow

lokalnych. Nawiazania w celu antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug

regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w

podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jako poeta a, takze dramaturg, jednak takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje swiat za wielka harmonie,

znajduje duze wartosci przyrody i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto owego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia czasow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete za sprawa

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie

mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu lecz odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV w celu poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy polnocnej od

konca XV do oporu XVI stuleciu. Jest maz rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: kryzys papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw,

na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

a, takze religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w srodku badan a,

takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl

humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest

mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej start

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze pod sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozna ja oddawac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc je

pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia

oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Dobrobyt to zaszczyt, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane

w 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one w celu literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej w celu rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc niemocy Polski. Zawsze sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania

poswieca autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci swojego

lakomstwa". Po sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego

czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla niej samej. Napad skierowany wydaje sie w witryne magnatow

dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy ich jedna

religia, nakazujaca namietnosc blizniego, ten sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej potwierdzenia szczegolnie pod

sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz utozsamiac

pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni istnieja

swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne pochodzace

z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc zwiazana

wydaje sie z pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech glownych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe

problemy zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup roznych metod oczyszczania wody,

czy niedostatek stalego systemu alarmowego obronnego panstwie. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt

moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia

pochodzace z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja

materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden

pochodzace z pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ten,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, ale w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o niektore przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jako czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa przyrody

c) pojmowanie zycia jako wiecznej wojny o zywot

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze

smetnym krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on calkowity podziwu na rzecz prostoty a, takze

kontaktu pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w

owa strone zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora poprzez stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, oraz kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, ale to nie pomagalo. Odrzucic stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza kobieta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na dalszy los, przykra wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne posiada ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te dziedziny ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 ulamkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. 2 pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej tuli sie sciany".

Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

posiada skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak

chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona symbolem uplywu

czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil w tej chwili calkowity harmonogram. Podobnie

wydaje sie z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

pozostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

ukazac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. W

porownaniu do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego istote skazony wydaje sie

niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy

okreslonego krajobrazu odmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, poglos

2. Zapach: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, wypatruje wsparcia by

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo utrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly ery studiowaly gawede starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal maz o zrecznosc jezyka, uklad swojego nurtu i forme uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mozemy odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, jednak moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie nigdy bawic, ale mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna postuluje obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie pod

Chicimiem w 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych

wczesniej obustronne przyrzadzania, a nastepnie bardzo starannie, dzien poprzez dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow a, takze

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny.

Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia w

nich zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia dane o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, oznacza to taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

w celu Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce a, takze sasiadami

nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: sklad dodatnich cech odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm,

pycha, dazenie w celu zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zadaniem jest ukazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast pochodzace z pierwszym - jest dwubarwny

(czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu.

Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czastka druga - zestawienie pokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym pochodzeniem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji pod tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym przywilejow,

oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego a, takze wojennego

rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej...

". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety istnieja niestale w uczuciach. Idea ta wyrazona

jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono

calkowity szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozna je wykonac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz zanotowac stalosc w

uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo takze moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jako piekna a, takze zmyslowa kobieta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich oddzialywanie na los umyslowe ery.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

innowacyjna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac

odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z fasonow zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, lokalnych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala wielka wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj lokalny rodowod

uznawala za najistotniejszy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie rowniez sarmackim od

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwa nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec gentlemenski i

zostaly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz w tej chwili Morsztyn a, takze Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

zatem mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza sposob zycia szlachty w XV a, takze XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

znalazla poczucie, iz Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej

pozycji polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji

jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron,

ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Tej pamietniki zawieraja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci przyrody - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski pochodzace z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych lokalnych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Pisarz zwraca obserwacje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne podejscie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie dotykaja

wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w polsce, ktory nie ma za , ktorzy oplacic armii, ludzie

nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin, szlachcic –

dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, oraz mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, gdyz szlachta w wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy wewnatrz panstwa

naszego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy

dbaja o wlasne dobro, nie interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje tylko dla siebie

a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza klopot

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, albowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje proces bitwy a,

takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w zwyciestwie powyzej poganami. Umilowanie

ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego.

Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

sytuacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym pochodzeniem poznania osoby i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada

na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji w celu walki dostarcza mu szwung

zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore zostaly wynikiem tej zainteresowan a,

takze ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pasek, ktory nie chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej

bratu. Jednakze taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci

charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ta czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego a, takze

obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne

szlachty polaczone jest troska o posiadanie i zalety wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy,

pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog zwrocony do kogos, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich wplywu

na los polityczne w owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow a, takze klesk maja mozliwosc one spowodowac, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki pochodzace z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja portret zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal a,

takze osmieszal w nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu

hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa lecz uniwersalne a, takze ponadczasowe. Krasicki tak

sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz

rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w tytule, oraz

przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, nazbyt mlody wiek, zbyt sympatyczne

sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze

przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i nonsensowne, iz domyslec sie mozna, ze tym sposobem Krasicki odslania zalety mistrza. Tak wiec satyra ta tak

naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego strategii wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie atakiem pod

sarmacje, pod jej niedoskonalosci i nedzne przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej za

sprawa dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Wymowa

satyry wydaje sie pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by wyszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

zwykle cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i pod lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly w tej chwili przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty,

jak honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie ceny stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi

na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

prezentowana byla w sposob niewatpliwy i przystepny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial wyodrebnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i

unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. w. p. n.

e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem pokazania i

stylem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Mnisi walcza z

wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku posiadal

mozliwosc pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale sa to tak specyficzne postawy, iz mozna gryzie miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― wydaje sie atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie

na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie w tej chwili w niewoli i nie zna

smaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje wlasne zycie w klatce a, takze uwaza, iz jest to troche normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie

pochodzace z twierdzeniem mlodego. On dawniej byl nieskrepowany, zostal lecz uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, zawsze bedzie

pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, pokazuje sie pod fakt, iz powstala ona po naczelnym rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki

pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w znacznym stopniu wiecej uzyskac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w swiecie

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie tego, kto ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Gdy pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i w lesie", oraz nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare w Boga a,

takze smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze wielokrotnie

teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Oraz zatem swiat w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki a,

takze zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z glebokiej troski na temat kraj,

pochodzace z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej celem powinno stanowic

szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic

powinna zdatnosc obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program

reform Komisji Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w tej dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek panstwie. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod spodem

swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal podczas kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter swietny

– zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w 1

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na renome publiczna jak

rowniez na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc odmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych

jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi a, takze wzorowi obywatele, ci

„zli― zas jako durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich syn

Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i

Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza w celu upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego zycia

silna i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale na ogol bez sensu; dziwi sie, iz

Starosta zezwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedostatek

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie

czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie

dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz cywilizacja

nie sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Pomijajac literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce,

lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich mistrzow:

Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody nauczania. Byl maz pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano w celu uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 rok krolem Lokalny zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i

rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy w celu redakcji

a, takze odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone

mieszczan a, takze chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Lokalny. Wydawany za sprawa 21 lat. Z inicjatywy krola w

1765 rok zalozono w stolicy polski pierwszy w dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach znany jako Operalnia, gdzie

zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna

komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe

a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w jezyku

naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu nauki potrzebne istnieja dobre lektury dlatego w 1775 rok powolana

Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie a, takze wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali w nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze

podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha pomiedzy

zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych przed chwila puchar, , ktorzy wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od wina legl z

slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Czastka pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy

hymn pod czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

namietnosc, ogarniajaca calkowity narod. Po imie naszej milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― –

krzyczy w uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz

jego dobra. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil

sie dla dobra ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo

wydaje sie sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w pyche a, takze megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy. Nalezy

zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, w ktorym miejscu uczestniczyl w

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych.

Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki pragnal dac replika na zapytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady takich ludzi zostaly jedna

pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie zamach pod cara. Ludnosc jest w tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora to nienawidzi cara i chce powstania, jednak potrzebuje

wodzow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi

kleske. Mozna zatem w dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie wolnosci jest w

tej okolicy oceniane jako bardzo pozyteczne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki euforia zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly

zatem rozumiane a, takze doceniane za sprawa wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie ich smierci badz po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Liryk

uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol

przezycia idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka mysl Browna bedzie przez innych

pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie przedstawiona za

sprawa Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota

sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu

owego nie mozna uzyskac ale mozna don zmierzac. Muzyka czyni z osoby istoty swietne. Miara naszej doskonalosci wydaje sie porownanie w celu

hostii. Po wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w

owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu

po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w cieniu wspanialych ludzi, nie doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda indywidualnosc za

swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do kulturze dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie

w duzej ilosci miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic calkowity narod, niz ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil

politycznych o charakterze demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie bohaterowie a, takze

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa a, takze monarchy. Gwoli

Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane,

autor akcentuje kilka glownych typow ich charakteru. Jakosci typowe istnieja najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez calkowity narod

lokalny oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami jako ogolnonarodowego powstania

przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takowego

pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli

tylko we wlasne energii i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce.

Odslaniajac szeroko podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania,

zawiera wiele aluzji a, takze mozna uwazac go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa zachowac sie pod Termopilami, w ktorym miejscu

Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom owego

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem

- oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze (

wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z

polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma w tej chwili zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie kpic pochodzace z

nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

istnieja przeznaczone nowego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna maz

szczescia ziemskiego, bo ten fakt takze opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( istnieja nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona pod Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie