Anna Zalewska – PRI – W11 i W12

IV. Problematyka zdolno ci i inteligencji -2

2. Podstawowe teorie inteligencji

A) Strukturalne teorie inteligencji

•

Teorie hierarchiczne i czynników równorz dnych

•

Wady i zalety koncepcji strukturalnych

B) „JAKO CIOWE” Teorie inteligencji

•

Koncepcja Piageta

•

Koncepcje oparte na teorii działania

C) Biologiczne koncepcje inteligencji

D) Poznawcze uj cie inteligencji

-

Przełom teoretyczny i metodologiczny

-

Badania Hunta

E) Synteza ró nych uj – model piramidy E. N cki

A) Strukturalne teorie inteligencji

STRUKTURALNE

– Opis „struktury”

inteligencji, jej skladników i relacji mi dzy

nimi

CZYNNIKOWE

– efekt (rezultat) analiz

czynnikowych (uko nych lub ortogonalnych)

PSYCHOMETRYCZNE

(pomiar)

•

Umo liwiaj pomiar

•

S rezultatem pomiaru

A) Koncepcja Spearmana

TEORIA DWU-CZYNNIKOWA:

G

i wiele niezale nych

Specyficznych

G

– zdolno ogólna, we wszystkich

Wart. statyst., Rodzaj energii mentalnej
Przejawy:

nabywanie do wiadcze

•

Edukcja relacji:

ciepły –

x

– zimny

•

Edukcja korelatu:

dobry – przeciwie stwo –

y

•

Analogie:

dach – dom // obcas –

y

(but)

E. relacji

x

(

cz

)

cz

E. korelatu

Krytyka: G – jedna zdolno

A) Teorie hierarchiczne -1

INTELIGENCJA składa si z wielu czynników,

które s wzajemnie powi zane (skorelowane) i

tworz układ hierarchiczny G

•

Koncepcja Vernona

werbalne praktyczne

Sł

Licz Ed Me Prz Man

PS RS

Im ni szy poziom tym
Coraz bardziej specyficzne zdolno ci
Coraz mniejszy udział czynnika G

A) Teorie hierarchiczne - 2

Koncepcja Cattella – 2-czynnikowa:

•

2 czynniki GxS – zd. ograniczajace i posredniczace

•

2 rodzaje inteligencji:

gf- płynna

- dostrzeganie zło o-

nych relacji niezale nie od tre ci, E. relacji i korelatu;

gc – skrystalizowana

- zale y od wiedzy i umiej tno ci

Triadowa

–3 zdolnosci: centralne, lokalne i instrumentalne

CENTRALNE: pm, sz,

gf

G OGRANICZAJ CE
x

LOKALNE (obszary M)

PO REDNICZ CE = INSTRUMENTALNE

społeczne

gc

twórcze

werbalne

techniczne

Liczbowe

M. dedukcyjnego

A) Teorie hierarchiczne - 3

Inteligencja plynna (gf) i skrystalizowana (gc) i

ich rozwój

gc

gf

Dziec. Dojrzewanie

Dojrzało Staro

gf i gc a inteligencja A i B: gc--B; gf podobna do A,
ale gf zale y od Gx , zmienia si , mo na j mierzy

A) Teorie czynników równorz dnych –

NIE MA G?

KONCEPCJA Thurstone’a

Zało enie: 7 zdolno ci niezale nych
Badania: - Zd. powi zane (Ig – zdolno indukcji)
- U młodzie y i dzieci silniej ni u dorosłych
- Argument na rzecz teorii hierarchicznych
Zdolno indukcji = Ig

RS PS LI

PRZ

PA SzS M.Ded

A) Teorie czynników równorz dnych –

NIE MA G? - 2

KONCEPCJA Guilforda

INTELIGENCJA–zbiór zdolno ci przetwarzania

informacji zgodnie z zasadami logiki psychologicznej

3 wymiary:

OPERACJE, TRE CI, WYTWORY(120/150)

Operacje: Poznawanie Pami M.Dyw M.Kon. Ocenianie

Wytwory:

Jednostki
Klasy
Relacje
Systemy
Przekształcenia
Implikacje

W Sł Sym Sem Be

TRE CI: Figuralne (wzrok., słuch.) Symbol. Sem. Beh.

A)

Teorie czynników równorz dnych –

NIE MA G? - 3

KONCEPCJA Guilforda – ZALETY:

Ujmowanie inteligencji w kategoriach teorii

przetwarzania informacji

Róznorodnosc procesów umyslowych

Jakosciowe zróznicowanie inteligencji

Zwrócenie uwagi na zdolnosci „twórcze”- My lenie

dywergencyjne (plynnosc, gietkosc, oryginalnosc

myslenia, wrazliwosc na problemy)

KONCEPCJA Guilforda – WADY:

Atomizm i „Sztuczne zdolnosci” – 98/120, nawet w labo-

ratorium trudno wyodr bni elementarne zdolno ci

A)

Wady i zalety koncepcji strukturalnych

WADY:

- Konstrukty

(efekt analiz czynnikowych) traktowane jak byty realne

-

Arbitralnosc

(intuicyjnosc – ró na liczba, ró ne relacje)

-

Nie uwzgledniaja tresci ale aspekt formalny

- Brak wyjasnien przyczynowo-skutkowych – glównie opis

- Z wyjatkiem teorii Cattella –

statyczne

(brak rozwoju i zmian)

ZALETY:

- Próby SYNTEZY i KLASYFIKACJI

zjawisk

- Umo liwiaj

POMIAR

inteligencji (nie wyja niaj c jej istoty)

- ZASTOSOWANIE W PRAKTYCE

•

KLINICZNEJ (zmiany zdolno ci - starzenie si , urazy, choroby)

•

ZAWODOWEJ (projekty kariery zawodowej)

•

EDUKACYJNEJ (selekcja upo ledzonych i wybitnie zdolnych,

dopasowanie programu do mo liwo ci)

B) „Jako ciowe” teorie inteligencji

Koncepcje „JAKO CIOWE”– charakteryzuje
•

NIERÓZNICOWE UJECIE INTELIGENCJI

•

KONCENTRACJA NA TYM, CO WSPÓLNE -

SZUKANIE OGÓLNYCH PRAWIDŁOWO CI

A) ROZWOJOWA KONCEPCJA PIAGETA

INTELIGENCJA – to nie wła ciwo , ale AKTYWNOSC

UMYSLOWA

Kształtowanie nowych struktur/schematów poznawczych
Strukturalizowanie schematów (zmiany jakosciowe - two-

rzenie hierarchii zlozonych schematów poznawczych)

W procesie adaptacji – przystosowywania si do

rodowiska

B) KONCEPCJA PIAGETA

1. INTELIGENCJA POLEGA NA
TWORZENIU NOWYCH,
CORAZ B. ZŁO ONYCH SCHEMATÓW
2. OBEJMUJE PROCESY
STRUKTURALIZACJI
– PORZ DKOWANIE
SCHEMATÓW W HIERARCHIE
– JAKO CIOWY ROZWÓJ

3. JEST ZJAWISKIEM DYNAMICZNYM, PROCESEM

A NIE STAŁ CECH , WŁA CIWO CI

B) KONCEPCJA PIAGETA – 4 okresy

Adaptacja – utrzymywanie równowagi mi dzy:

•

ASYMILACJA

–„interioryzacja” swiata do uksztaltowanych

struktur („obraz” wiata w ramach istniej cych struktur - słowa)

•

AKOMODACJA

– modyfikacja struktur, aby lepiej przystoso-

wac sie (zmiany struktur, aby lepiej pasowały do wiata –zdania)

4 okresy rozwoju:
SENSORYCZNO- MOTORYCZNY

(do 2 lat) – odruchy,

praksje, „my lenie w działaniu”

PRZEDOPERACYJNY

(egocentryzm 2-7 lat) – znaki, symbole,

jezyk, rozumowanie-wyobrazenia, brak przeksztalcen (decentracji

OPERACJI KONKRETNYCH

(7-11 lat) poprzez

manipulowanie przedmiotami przyswajanie podstawowych pojec:

liczba, masa, ciezar, objetosc, stalosc, kolejnosc, przyczynowosc

OPERACJI FORMALNYCH

(11- 15 lat) – rozwój myslenia

abstrakcyjnego, operacje odwracalne, myslenie logiczne

(przyczynowo-skutkowe), myslenie hipotetyczno - dedukcyjne

B) KONCEPCJA PIAGETA

Podobienstwa teorii Piageta do teorii strukturalnych:
1/ wazna zdolnosc

rozumowania

(wnioskowanie o

zło onych, nieobserwowalnych relacjach)

2/ testy Piageta

koreluja z czynnikowymi testami

inteligencji (,25-0,60)

3/

okresy rozwojowe przypominaja idee wieku

umyslowego

- co potrafi dziecko w danym wieku

4/ zmiany

jakosciowe w strukturach do ok. 15-16

lat (jak

w testach Bineta, w teorii Cattella)

B) Koncepcje oparte na teorii działania

DZIALANIE, PRAKTYKA

-

ZRÓDLO POZNANIA

(wiedzy, rozwoju procesów poznawczych)

-

MIARA POPRAWNOSCI POZNANIA

(je li działanie skuteczne,

poznanie adekwatne)

TIEPLOW: Zdolno ci to cechy psychiczne (rezultat Dx )

Wrodzone zadatki (cechy UN – SPP, SPH, RWN, RPN)
Działanie – warunek niezb dny
Wyznaczaja efekty dzialan, latwosc i szybkosc uczenia sie
Powinny byc rozpatrywane JAKO CIOWO:

-

KULTURA

decyduje jakie zdolno ci „inteligentne”

(Sternberg,

Necka)

-

Ludzie posiadaja

RÓ NE ZDOLNO CI

- wiele dróg osiagania

celów (Guilford); pomiar „g” bezsensowny – redukcjonizm.

B) Koncepcje oparte na teorii działania

- Leontiew

2 rodzaje zdolno ci:

NATURALNE

- u ludzi i zwierz t, wrodzone, rozwijane w dziala-

niu, je li zmienia zadatki (zwi zane z cechami – SPP SPH RPN):

•

Zdolnosc do wytwarzania OW

•

Zdolnosc do róznicowania i analizy B. zlozonych

•

Odpornosc na B. silne, zagrazajace, szkodliwe

SPECYFICZNIE LUDZKIE (

czynnik biologiczny niewazny)

Rezultat przyswajania doswiadczenia spol.-historycznego (jezyk,

narzedzia, przedmioty) wytwór dzialania w spoleczenstwie:

•

Zwiazane z mowa (opanowanie jezyka – werbalne)

•

Zwiazane z mysleniem abstrakcyjnym

•

Zwiazane ze specyficzna aktywnoscia, w tym zawodowa (np.

konstrukcyjne, muzyczne, pedagogiczne)

B) Koncepcje oparte na teorii działania

- krytyka

Obie koncepcje (woluntaryzm, nadmierny optymizm,

environmentalizm) nie wyjasniaja:

•

dlaczego od poczatku róznice w latwosci nabywania

doswiadczen

•

dlaczego nie wszyscy potrafia myslec abstrakcyjnie

(jedyne ograniczenia rozwoju to: długo ycia i

metody wychowawcze)

•

brak dowodów, ze ewolucja biologiczna zakonczona

•

jak mozliwe sa zdolnosci twórcze

C) Biologiczne koncepcje inteligencji - 1

Czy czynnik „g” istnieje?
-

W teoriach strukturalnych spór

- Teorie radzieckie neguj

- Badania du bateri testów ujawniaj jeden ogólny czynnik

Czym mo e by „g”?

–

Spearman: rodzaj energii mentalnej

–

Eysenck: jak siła grawitacji determinuje wszystkie zachowania

Je li jest, ma korzenie biologiczne

– ró ne badania

biologicznych podstaw inteligencji

1/ SZYBKO NEURONALNA
2/ SPRAWNO - NIEZAWODNO UN (NUN)
3/ WYDAJNO ENERGETYCZNA MÓZGU
4/ WIELKO I ZŁO ONO MÓZGU
5/ DZIEDZICZNO

C) Biologiczne koncepcje inteligencji -2

1/ SZYBKOSC NEURONALNA – czynnik sprawczy,

przyczyna II?

RT

IQ

„bystrosc umyslu” – szybkie reagowanie
zapobiega utracie info (zapominaniu) w STM

A/ badania behawioralne – oparte na pomiarze RT

ujemna korelacja (,40) - II a czas reakcji (Jensen)
ujemna korelacja – II a czas inspekcji (Deary i Stough)

Niejasne mechanizmy: Szybkosc neuronalna

(przewodzenia) czy mentalna (przetwarzania)?

B/ badania psychofizyczne

(Reed i Jensen) Krótszy czas

latencji potencjalów wywolanych na B. swietlny (czas

przebiegu impulsu od siatkówki do kory wzrokowej)

C/ Badania neurofizjologiczne

Im wyzszy II tym szybszy

czas przesylania impulsu (nadgarstek-bark)

C) Biologiczne koncepcje inteligencji - 3

2/ SPRAWNOSC = NIEZAWODNOSC UN = NUN
Przyczyna: niezawodno UN

NUN

IQ i Czas – korelaty

IQ

RT

Odpornosc na zaklócenia

transmisji impulsów

-regularnosc i mniej bledów

(Jensen, Hendrickson i Hendrickson):
-Krótszy sredni czas i mniejsza wariancja czasów reakcji
-Wyzszy IQ – kompetencja w trudnych zadaniach

(rozumowanie)

-Usrednione potencjaly wywołane na
B. d wi k;

wys. IQ–dluzsze sznurki

C) Biologiczne koncepcje inteligencji - 4

3/ WYDAJNO ENERGETYCZNA MÓZGU

(Haier i wsp.)

Im trudniejsze zadanie tym wyzszy poziom
zuzycia glukozy (silna zale no , gdy

IQ niskie

)

(slaba zale no , gdy

IQ wysokie

)

Zu ycie glukozy

Ł

T zadania

Mo liwe, e osoby o wys. IQ
– stosuj bardziej skuteczne strategie (klucz, wytrych,

wywa anie drzwi)

- szybciej ucz si rozwi zywania danej klasy zada

C) Biologiczne koncepcje inteligencji - 5

4/ WIELKOSC i ZŁO ONO MÓZGU

(Rushton)

•

Stosunek wagi mózgu do wagi ciala (tylko u delfinów

proporcja wi ksza ni u człowieka)

•

Pojemnosc czaszki w proporcji do wagi ciala a IQ (,40)

– Z>B>CZ; M>K (od urodzenia)

Zakłada si , e pojemnosc odzwierciedla

•

stopien zlozonosci budowy mózgu

– liczba neuronów,

aksonów, synaps, poł cze

•

Zło ono decyduje o inteligencji

Nie zawsze uwzgledniana, a bardzo wa na „gestosc”

neuronów w czaszce (K>M)

Biologiczne koncepcje inteligencji - 6

5/ DZIEDZICZNOSC:

A) GENETYKA ZACHOWANIA

wsk. Odziedziczalnosci ok. 0,52 (Bouchard, Strelau)
Bliznieta razem i oddzielnie -wplyw srodowiska E /,86-0,72
Bliznieta MZ a DZ (,60) – wplyw czyn. genetycznych;
ale Mercer: SES- 8%, rasa -14%, miedzy rodzinami -29%,

rodowisko specyficzne, unikalne - 44%

B) GENETYKA

Osoby o wysokim i niskim II róznia sie markerem z

mitochondrialnego DNA (po matce), ale wyjasnia tylko

ok. 2% wariancji (Plomin), jednak

Korelacje IQ Dz i matki nie sa wyzsze niz IQ Dz i ojca.
Przypuszczalnie wiele markerów w róznych miejscach

genotypu (ró ne zdolno ci od M i od O?)

D) Poznawcze uj cie inteligencji

-1

PRZELOM teoretyczny i metodologiczny
PRZEŁOM TEORETYCZNY:

Uj cie strukturalne - pytania o struktur

Uj cie procesualne – pytania o procesy przetwarzania

informacji

•

jakie procesy poznawcze wa ne dla zachowa

inteligentnych?

•

jakie parametry procesów poznawczych determinuj

wysokie IQ?

Badanie elementarnych zadan poznawczych-ECT

D) Poznawcze uj cie inteligencji - 2

PRZEŁOM METODOLOGICZNY

Wyjscie

poza analizy czynnikowe

(eksperyment)

Łaczenie psychologii róznicowej (testy) i

eksperymentalnej

(jakie ogólne mechanizmy, jakie

ró nice mi dzy osobami o ró nym IQ)

Bardziej

elementarny poziom analizy

– badanie

elementarnych procesów poznawczych i fizjol., a nie

tylko zło onych zada poznawczych

Zwiekszenie

rzetelnosci

pomiaru (,90-,95)

Rezygnacja z pojecia cechy

na rzecz pojecia

przetwarzanie informacji (cechy przetwarz.)

D) Poznawcze uj cie inteligencji - 3

Hunt - jeden z prekursorów tego uj cia. Zało enia:

1/ Istniej ró nice indywidualne w procesach poznawczych
2/ Badania nad inteligencj powinny uwzgl dnia procesy

przetwarzania informacji

3/ Pami LTM (długotrwała) i STM (robocza, krótkotrwała,

operacyjna) – to mechanizmy organizuj ce procesy poznawcze

Badał zwi zek inteligencji werbalnej z przetwarzaniem informacji
Elementarne zadania poznawcze - ECT
Czy to samo znacza: Aa i aa?

- dla Aa: czas dluzszy o ok. 70ms

aa – poziom percepcji
Aa – konieczne odkodowywanie znaczenia z LTM

Wi ksze zdolno ci werbalne - mniejsze róznice czasu (r= -,30) !

Szybszy czas dost pu do LTM, szybsze przeszukiwanie LTM, szybsze

decyzje semantyczne

D) Poznawcze uj cie inteligencji - 4

Hunt wskazuje na 3 zródla róznic indywid. w IQ:
Strukturalne

- sprawnosc podstawowych funkcji

poznawczych (np., dost p do LTM)

Procesualne

– wybór wlasciwej strategii (ten sam wynik –

skutek ró nych operacji oraz ró nych sposobów

wykonywania tych samych operacji poznawczych: kod

j zykowy – wizualny)

Alokacja zasobów uwagi

– selekcja informacji lub

umiej tno operowania duza liczba informacji

(przechowywanie czy przetwarzanie)

UJ CIE POZNAWCZE – rozwijane w koncepcjach

Sternberga i N cki

E) N CKA: SYNTEZA RÓ NYCH UJ

1/ Inteligencja – zjawisko zlozone nie dajace sie

sprowadzic do 1 mechanizmu lub procesu psychicznego

2/ Wymaga badan z wielu perspektyw

N cka proponuje

model piramidy:

•

stopnie i wysokosc: poziom ogólnosci zdolno ci

I – g;

II – gf, gc, podstawowe Thurstone’a,

III- Specjalne (Guilford?, raczej Vernon )

•

3 sciany – 3 ujecia:

Strukturalne

– opis zdolno ci i relacji (hierarchia)

Biologiczne

– szybko neuronalna, niezawodno UN,

wydajno energetyczna, zło ono mózgu

Poznawcze

– zasoby uwagi, pojemnosc pamieci,

metakomponenty, kontrola proc. poznawczych

E) N CKA: SYNTEZA RÓ NYCH UJ

Strukturalne

Poznawcze

-

Specyficzne

- strategie lokalne

-

Podstawowe,

- strategie ogólne

„gc” „gf”

-”G”

- Uwaga

STM

Meta

Biologiczne:

SzN, NUN, W En, Z Mózgu

;

Lokalne

Przykładowe pytania -11

Które ze stwierdze bł dnie opisuje pogl dy Spearmana dotycz ce

czynnika „g”:

a) Jest „energi mentaln ”

b) Przejawia si we wszystkich zadaniach intelektualnych

c) Koreluje ze zdolno ciami specyficznymi

d) Najsilniej nasycone s nim zadania wymagaj ce edukcji relacji i

edukcji korelatu

Podej cie jako ciowe, rozwojowe i ogólne (nie-ró nicowe,

eksperymentalne) cechuje:

a) Strukturalne, szczególnie hierarchiczne koncepcje inteligencji

b) Koncepcj Piageta

c) Poznawcze koncepcje inteligencji

d) Koncepcje biologiczne

Przykładowe pytania -12

Zdaniem Guilforda, czynnik „g” (inteligencja ogólna) nie istnieje, a

ró ni ludzie maj ró ne jako ciowo mo liwo ci i ró ne zdolno ci

wykorzystuj w realizacji celów. Podobnie uwa a:

a) Tiepłow

b) Spearman

c) Vernon

d) Eysenck

Zgodnie z hipotez "szybko ci neuronalnej":

a) Szybkie tempo przesyłania informacji jest przyczyn wysokiego

Ilorazu Inteligencji (IQ)

b) Szybkie tempo przesyłania informacji jest skutkiem wysokiego IQ

c) Tempo przesyłania informacji nie wi e si z poziomem IQ

d) Zmienne te koreluj ze sob , gdy s zdeterminowane przez

niezawodno układu nerwowego