psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

1

podstawowe kierunki psychologii

podstawowe kierunki psychologii

•

psychoanaliza

•

psychoanaliza

• behawioryzm

• humanistyczna

• humanistyczna

• poznawcza

USA, rok 1963

USA, rok 1963

Gordon Allport

Gordon Allport

Charlotte Bühler

George Kelly

Carl Rogers

Amerykańskie Towarzystwo

Amerykańskie Towarzystwo

Psychologii Humanistycznej

Psychologii Humanistycznej

ograniczenia

psychoanalizy behawioryzmu

irracjonalizm

redukcjonizm

twórczość

autonomia

trzecia siła

trzecia siła

psychologia humanistyczna

psychologia humanistyczna

twórczość

miłość

Ja

obiektywność

autonomia

tożsamość

odpowiedzialność

zdrowie psychiczne

główna idea

główna idea

możliwość wyjścia poza ograniczenia

behawiorystycznego i psychoanalitycznego

behawiorystycznego i psychoanalitycznego

wyjaśniania aspiracji człowieka

konieczność wniknięcia w światopogląd,

konieczność wniknięcia w światopogląd,

by móc "ujrzeć świat człowieka jego oczami"

by móc "ujrzeć świat człowieka jego oczami"

na potrzeby dalszego rozwijania odpowiedzialności,

na potrzeby dalszego rozwijania odpowiedzialności,

wyboru samo tworzenia się, autonomii, i tożsamości

wyboru samo tworzenia się, autonomii, i tożsamości

założenia

założenia

psychologii humanistycznej

psychologii humanistycznej

człowiek to nie suma elementów

człowiek to nie suma elementów

składowych

unikalna natura człowieka wyraża się

poprzez jego bycie w związku z innymi

człowiek jest samoświadomy

człowiek jest samoświadomy

człowiek ma możliwość wyboru

człowiek jest bytem intencjonalnym

sześć podstawowych postulatów:

sześć podstawowych postulatów:

upodmiotowienie sytuacji badawczej („my”)

dialog zamiast manipulacja, ponieważ w każdej

dialog zamiast manipulacja, ponieważ w każdej

sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne

właściwości

komunikacja

łączenie nauki z praktyką (psychoterapia)

łączenie nauki z praktyką (psychoterapia)

uwzględniane perspektywy badanego

odwołanie się do empatii jako najbardziej

efektywnego kanału komunikacyjnego

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

2

człowiek

człowiek –

– podmiot autonomiczny

podmiot autonomiczny

przejawia postawę badawczą wobec rzeczywistości

obserwuje

przewiduje

planuje

wnioskuje

wnioskuje

zgodnie z posiadaną wiedzą

przystosowuje się do świata i kształtuje go

rozumienie:

rozumienie:

dotyczy przedmiotów związanych z
życiem duchowym człowieka

życiem duchowym człowieka

polega na uświadamianiu sobie stosunku
(stosunków), który wyznacza sens tego,
co się rozumie

jest stanem nacechowanym możnością

jest stanem nacechowanym możnością
odtwarzania lub stosowania w innych
warunkach przedmiotu podlegającego
rozumieniu

główni przedstawiciele:

główni przedstawiciele:

Carl Rogers

Abraham Maslow

Carl Rogers

Carl Rogers

(1902

(1902 -- 1987)

1987)

Carl Rogers

Carl Rogers

konstrukty teoretyczne o podstawowym

konstrukty teoretyczne o podstawowym

znaczeniu, stanowiące podwalinę całej

znaczeniu, stanowiące podwalinę całej

znaczeniu, stanowiące podwalinę całej

znaczeniu, stanowiące podwalinę całej

teorii:

teorii:

„organizm”

„ja”

organizm

organizm

umiejscowienie wszelkiego
doświadczenia

doświadczenia
doświadczenie obejmuje wszystko to, co
dzieje się w obrębie organizmu w
każdym momencie i jest potencjalnie
dostępne świadomości
całość doświadczenia tworzy pole

całość doświadczenia tworzy pole
fenomenologiczne, które stanowi
indywidualny układ odniesienia, znany
jedynie samej jednostce

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

3

pojęcie „ja”

pojęcie „ja”

część pola fenomenologicznego
stopniowo wyodrębniająca się z całości

stopniowo wyodrębniająca się z całości

„ja” czy obraz „ja” to zorganizowana
spójną postać pojęciową,

„ja” składa się ze:

– spostrzeganych własności „ja”, czyli

– spostrzeganych własności „ja”, czyli

samego siebie

– spostrzeganych relacji między „ja” a

innymi

rozwój pojęcia „ja”

rozwój pojęcia „ja”

autopercepcja

samoświadomość

autopercepcja

autopercepcja

oddzielne „ja” od innych ludzi

oddzielne „ja” od innych ludzi

i obiektów fizycznych

i obiektów fizycznych

i obiektów fizycznych

i obiektów fizycznych

sensoryczne wyodrębnienie cielesnego „ja”
w opozycji do niecielesnego „ja” – 3 mc

uczenie się występowania zgodności
pomiędzy ruchem ciała a zmianami w

pomiędzy ruchem ciała a zmianami w
otoczeniu, jakie on wywołuje

poczucie stałości obiektów i ludzi bez
względu na zmianę sytuacji – 10-16 mc

samoświadomość

samoświadomość

zdolność traktowania „ja” jako podmiotu

traktowania „ja” jako podmiotu

powstaje w wieku około 15 miesięcy

około 15 miesięcy

wyraża się poprzez:

wyraża się poprzez:

rozpoznawanie siebie w lustrze

rozpoznawanie siebie w lustrze
(12

(12--24 m.ż.)

24 m.ż.)

zaimki

zaimki

podkreślające odrębność,

dziecięcy

negatywizm

negatywizm

,

odczuwanie dumy,

odczuwanie dumy,

odczuwanie dumy,

odczuwanie dumy,
wstydu, zakłopotania

wstydu, zakłopotania
nazywanie siebie

nazywanie siebie
po imieniu (21

po imieniu (21--24 m.ż.)

24 m.ż.)

organizm a „ja”

organizm a „ja”

jeśli doświadczenia jakiejś osoby,
tworzące jej „ja” odzwierciedlają

tworzące jej „ja” odzwierciedlają
wiernie doświadczenia organizmu, to
osobę tą możemy określić jako
przystosowaną, dojrzałą i
funkcjonującą w sposób pełny

funkcjonującą w sposób pełny

niezgodność między ja a organizmem
prowadzi do poczucia zagrożenia i
niepokoju

terapia skoncentrowana na kliencie

terapia skoncentrowana na kliencie

(nie: pacjencie)

(nie: pacjencie)

dylemat: mógłbym – powinienem

podstawowa potrzeba: uznania

dążenie do aktualizacji, jako potrzeba
rozwoju i wzrostu, stania się dojrzałą i
zdrową istotą ludzką

zdrową istotą ludzką

„ja” – „ja idealne”

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

4

terapia

terapia Klienta

Klienta

„ułatwiający” (nie terapeuta)

stwarza ciepło, pełną akceptację i atmosferę

stwarza ciepło, pełną akceptację i atmosferę

uzyskuje siłę i motywację do radzenia

sobie. jego problemów i osiągnięcie

wglądu, co ułatwia rozpoznanie

własnych słabych i mocnych stron

własnych słabych i mocnych stron

wzrost samooceny

informacje w obrębie

informacje w obrębie

POJĘCIA JA

POJĘCIA JA

wyobrażenia

wyobrażenia

sądy

sądy

samoopisy

samoopisy

samooceny

samooceny

standardy

standardy

osobiste

osobiste

w kulturze europejskiej najważniejszym
składnikiem obrazu własnej osoby są sądy

sądy

w obrębie sądów dominują samoopisy

samoopisy

samoocena

samoocena

uogólniona postawa ewaluatywna

uogólniona postawa ewaluatywna

uogólniona postawa ewaluatywna

uogólniona postawa ewaluatywna

w stosunku do samego siebie,

w stosunku do samego siebie,

wpływa na nastrój,

modyfikuje zachowania

wywiera silny wpływ na pewien zakres

wywiera silny wpływ na pewien zakres

zachowań osobistych i społecznych

kształtowanie się samooceny

kształtowanie się samooceny

czynniki:

czynniki:

opinie i oceny, jakie jednostka

o sobie słyszy

odnoszone sukcesy i doznawane
niepowodzenia

niepowodzenia

porównywanie siebie z innymi

samowiedza

samowiedza

zespół przekonań i wartości odnoszących

się do własnego funkcjonowania

się do własnego funkcjonowania

osobistego jednostki

psychologiczne pojęcie własnego "ja"

z cechami charakterystycznymi,

które wpływają na myślenie,

uczucia i działanie

zakres pojęcia świadomości

zakres pojęcia świadomości

samoocena

wiedza

o sobie

świadomość

siebie

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

5

integracyjna funkcja

integracyjna funkcja

samoświadomości

samoświadomości

środowisko

środowisko

samoświadomość

samoświadomość

zachowanie

osobowość

podział samooceny

podział samooceny

samoocena

nieukształtowana

stabilna

nieadekwatna

zmienna

niestabilna

adekwatna

nieukształtowana

nieadekwatna

zmienna

zaniżona

zawyżona

adekwatna

rodzaje samooceny

rodzaje samooceny

realna

idealna

samoocena

samoocena

niska

wysoka

niestabilna

stabilna

negatywna

pozytywna

realna

idealna

samoocena

samoocena

zagrożona

pewna

nieadekwatna

adekwatna

kształtowanie się „samooceny warunków

kształtowanie się „samooceny warunków

osobistych” i jej wpływ na poziom aspiracji

osobistych” i jej wpływ na poziom aspiracji

oceny innych ludzi

dotyczące wyników

sukcesy i

niepowodzenia

standardy

grupowe

percepcja

dotyczące wyników

działania

niepowodzenia

samoocena

warunków

osobistych

grupowe

poziom

aspiracji

werbalizacja
oceny

percepcja

objawów

warunków

osobistych

werbalizacja
oceny

oceny innych ludzi

dotyczące warunków

osobistych

warunki

osobiste

osobistych

procesy

motywacji

postawy w stosunku do „ja”

postawy w stosunku do „ja”

postawa samoakceptacji

zaufanie i wiara we własne siły
umiejętność wykorzystywania swoich

umiejętność wykorzystywania swoich
potencjalnych możliwości
umiejętność korygowania swojego zachowania pod
wpływem krytyki innych

optymalna zbieżność między

„ja realnym” i „ja idealnym”

„ja realnym” i „ja idealnym”

postawa samoodtrącenia

nieufność do samego siebie
poczucie niższości
braku plastyczności w postępowaniu

Abraham Maslow

Abraham Maslow

(1908

(1908--1970)

1970)

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

6

potrzeba psychiczna

potrzeba psychiczna –

– motyw

motyw

stan

stan osoby doznającej poczucie
niespełnienia (napięcie motywacyjne),

niespełnienia (napięcie motywacyjne),
czyli frustrację potrzeb,

działa jako czynnik motywujący

działa jako czynnik motywujący

skłania jednostkę do aktywności, które
mogą tę potrzebę zaspokoić

mogą tę potrzebę zaspokoić

z potrzebami wiąże się pozytywna lub
negatywna charakterystyka afektywna

charakterystyka afektywna

hierarchia

hierarchia

potrzeb wg

potrzeb wg

Maslowa

Maslowa

samourzeczywistnienia

samourzeczywistnienia

szacunku

szacunku

przynależności

przynależności

Maslowa

Maslowa

fizjologiczne

fizjologiczne

bezpieczeństwa

bezpieczeństwa

potrzeby fizjologiczne

potrzeby fizjologiczne

gdy nie są zaspokojone, dominują nad

gdy nie są zaspokojone, dominują nad

wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je

wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je

wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je

wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je

na dalszy plan i decydują

na dalszy plan i decydują

o przebiegu zachowania człowieka

o przebiegu zachowania człowieka

jedzenia

odpoczynku

odpoczynku

przyjemnych doznań zmysłowych

seksualne

potrzeby bezpieczeństwa

potrzeby bezpieczeństwa

pobudzają do działania, zapewniając

pobudzają do działania, zapewniając

nienaruszalność, ujawniają się gdy

nienaruszalność, ujawniają się gdy

nienaruszalność, ujawniają się gdy

nienaruszalność, ujawniają się gdy

dotychczasowe nawyki okazują się mało

dotychczasowe nawyki okazują się mało

przydatne

przydatne

wyrażają się unikaniem, tego, co może
przynieść śmierć lub cierpienie;

potrzeba zależności,

potrzeba zależności,
potrzeba opieki i oparcia,
potrzeba braku lęku,
potrzeba ładu,

potrzeby przynależności i miłości

potrzeby przynależności i miłości

ich zaspokojenie rzutuje na sposób

ich zaspokojenie rzutuje na sposób

widzenia świata,

widzenia świata,

widzenia świata,

widzenia świata,

akceptacja

afirmacji

miłości

bycia kochanym

bycia kochanym

występują w dążeniach do

występują w dążeniach do

przezwyciężenia osamotnienia, alienacji

przezwyciężenia osamotnienia, alienacji

potrzeby szacunku i uznania

potrzeby szacunku i uznania

potęgi

potęgi
wyczynu
wolności
respektu i uznania innych
dobrego statusu społecznego

dobrego statusu społecznego
sławy
dominacji

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

7

potrzeba samourzeczywistnienia

potrzeba samourzeczywistnienia

stałe dążenie osoby do realizacji
swojego potencjału i rozwijania
wrodzonych talentów i
możliwości;

najbardziej podstawowa z
ludzkich potrzeb

hierarchia

hierarchia

potrzeb

potrzeb

potrzeby estetyczne

potrzeby estetyczne

harmonii,

piękna

potrzeby poznawcze

potrzeby poznawcze

wiedzy,

rozumienia,

nowości

nowości

potrzeba transcendencji

potrzeba transcendencji

najwyższy poziom,

potwierdzanie istnienia istot
wyższych

potrzeby duchowe

potrzeby duchowe

hierarchia potrzeb

hierarchia potrzeb

im wyższa potrzeba, tym mniejsze ma znaczenie dla
biologicznego przetrwania, tym bardziej może być
opóźniona jej gratyfikacja i tym łatwiej potrzeba ta na
trwałe zanika

opóźniona jej gratyfikacja i tym łatwiej potrzeba ta na
trwałe zanika
życie na poziomie wyższych potrzeb oznacza większą
sprawność biologiczną, długowieczność, mniej chorób,
lepszy sen, apetyt
wyższe potrzeby są subiektywnie odczuwane jako mniej
naglące
zaspokojenie wyższych potrzeb prowadzi do bardziej

zaspokojenie wyższych potrzeb prowadzi do bardziej
pożądanych subiektywnie rezultatów, tj. głębszego szczęścia,
większej pogody ducha i bogatszego życia wewnętrznego
osoby, które mają zaspokojone zarówno potrzeby niższe, jak
i wyższe, przypisują większą wartość potrzebom wyższym
dążenie do zaspokojenia i gratyfikacja wyższych potrzeb ma
pożądane konsekwencje społeczne