1

Anatomia

Dżeluś

2

Anatomia ogólna

3

Życie płodowe:

- Duża mózgoczaszka w porównaniu ze słabo rozwiniętą twarzoczaszką

- Słabo rozwinięta żuchwa (brak żucia), nieobecne zatoki oboczne nosa

-Tułów długi, a u dorosłego skraca się ze wzrostem kończyn dolnych

-Pępek u noworodka jest poniżej połowy ciała, a u dorosłego powyżej połowy ciała

Podstawowa pozycja anatomiczna:

- Złączone stopy

- Powierzchnie rąk do przodu zwrócone wewnętrzną częścią

Pojęcie anatomiczne:

- Oś ciała

- Płaszczyzna ciała

Osie:

- Pionowa- biegnąca przez szczyt głowy, oś pionowa główna

-Poprzeczne- prostopadłe do pionowej

-Strzałkowe- prostopadłe do obu poprzednich od przodu ku tyłowi

Płaszczyzny:

- czołowa- wyznaczona przez oś poprzeczną i pionową, biegnąca równolegle do czoła,

inaczej wyznaczana przez szew wieńcowy

-strzałkowa- określona przez osie strzałkowe i pionowe (biegną pionowo od przodu ku

tyłowi)

-płaszczyzna biegnąca przez oś główną nosi miano płaszczyzny pośrodkowej, dzieli

ciało na dwie połowy

-poprzeczne- wyznaczone przez osie poprzeczne i strzałkowe, biegną poziomo

Płaszczyzny czołowe: Płaszczyzny pośrodkowe:
Kierunek: Kierunek:
-przedni (brzuszny) - przyśrodkowy
-tylny (grzbietowy) - boczny

Poziomy kierunek:
-górny str. Łokciowa góra
-dolny str. Promieniowa

str. dopiszczelowa

dół

str. dostrzałkowa

Kończyny:

- koniec bliższy

–koniec dalszy

Okolice ciała:

-głowy i twarzowa

-szyi

-klatki piersiowej

-brzucha

-grzbietu

-kroczowa

-k. górna

4

-k. dolna

-stopa- podeszwowa i grzbietowa

Powłoka wspólna składa się z:

-skóra

- przydatki skóry (gruczoły skóry, włosy, paznokcie)

Skóra:

- niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu jako całości

-osłonka przed środowiskiem zewnętrznym

- kontakt ze środowiskiem zewnętrznym

-powierzchnia 1,8-2,2 m2

- grubość w różnych okolicach od 0,5 do 4mm

-ciężar skóry wynosi ok. 16% ciężaru ciała

Skóra zbudowana jest z:

a) naskórka- nabłonek wielorzędowy płaski, rogowaciejący, z kilku lub kilkuset

warstw rogowaciejących komórek

b) skóry właściwej: grubość 0,5- 3mm

Funkcje skóry:

-ochrona przed szkodliwym wpływem środowiska zewnętrznego

- bariera mechaniczna dla drobnoustrojów

-gruczoły łojowe i keratyna naskórka wytwarza chemiczną barierę zapobiegając

wysychaniu i pękaniu skóry

- poprzez zakończenia nerwowe i włókna bierze udział w percepcji bodźców

- poprzez sploty naczyniowe, owłosienie i gruczoły potowe bierze udział w

termoregulacji

-poprzez nią wchłaniane są związki np. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D,

E, K

- bierze udział w gospodarce wodno-mineralnej, tłuszczowej- magazynuje tłuszcz w

tkance podskórnej

Przydatki skóry:

a) Włosy- z komórek zrogowaciałych, maja keratynę włóknistą twardą

-łodyga- ponad powierzchnią skóry
- korzeń objęty pochewką zwaną mieszkiem i zakończony cebulką

b) paznokcie- płytki rogowe

c) gruczoły:

 Potowe



zwykłe: występują w całej skórze



apokrynowe: czyli wonne (duże gruczoły potowe) pachy,
brodawki sutka, wargi sromowe większe, okolice około
odbytnicze

 Łojowe: w obrębie skóry właściwej (owłosionej), brak na dłoniach i

stopach, o specjalnych funkcjach

5

Rodzaje tkanek:

- nabłonek

-łączna

- mięśniowa

-nerwowa i glej

Tkanka mięśniowa:

Stanowi 40-50% całego ciężaru ciała

Cechy:

-pobudliwość- zdolność przyjmowania bodźców i reagowania na nie

-kurczliwość- zdolność do skracania i generowania siły pozwalającej wykonać pracę

Rodzaje skurczów:

- izometryczny- zmienia się napięcie mięsni, długość pozostaje bez zmian

-izotoniczny- zmienia się długość mięśni, napięcie pozostaje bez zmian

Cechy charakterystyczne mięśni:

- rozciągliwość- wydłużenie bez uszkodzenia włókna mięśniowego

-elastyczność- zdolność powrotu do pierwotnego kształtu po rozciąganiu

Czynności:

- skurcz warunkuje utrzymanie stałej pozycji- stanie

-wytwarzanie ciepła- stała ciepłota ciała

-ruch może być odruchem lub wykonywany dowolnie

Rodzaje mięśni:

- szkieletowe

-sercowe

-gładkie

Podział mięśni ze względu na:

- kształt- np. czworoboczny

-podobieństwo do znanych tworów- glisto waty

-budowa- dwugłowy

-położenie- piszczelowy

-czynności- prostownik, zginacze, przeciwstawiacze

Narządy pomocnicze mięśni:

-powięzie- łącznotkankowa błona włóknista otaczająca pierwszy mięsień lub drugi

-pochewki ścięgien

-kaletki maziowe- uwypuklenia błony maziowej wypełnione mazią stawową

-trzeszczki- drobne kostki wyłączone w ścięgna mięśni w pobliżu ich przyczepu np.

rzepka

-błonki mięśni- elementy kostne lub chrzęstne, wokół których owija się ścięgno

mięśnia, stanowi punkt podparcia

Typy mięśni:

-m. jednogłowy

-m. dwugłowy

-m. dwubrzuścowy- ścięgno pośrednie przyczepia się do kości

-m. płaski (wielogłowy)np. brzucha

-m. wielobrzuścowy

6

-m. półpierzasty

-m. pierzasty

7

Kości

8

W rozwoju osobniczym człowieka kościec występuje najpierw w formie błoniastej.

W 4-6 tygodniu życia płodowego zaczynają się pojawiać pierwsze ogniska chrzęstne-
powstaje szkielet zbudowany z tkanki chrzęstnej.

Od 7 tygodnia życia płodowego chrząstka zostaje zastąpiona kością

Kość powstaje w wyniku połączenia dwóch procesów:

- kostnienia na podłożu chrzęstnym (śródchrzęstnego)- kość gąbczasta

-kostnienie na podłożu błoniastym (łącznotkankowym)- kość zbita

Po zakończeniu formowania żywa kość jest prze cały czas aktywna metabolicznie, a jej
składniki ulegają systematycznym przemianom i przekształceniom wzdłuż działania
czynników mechanicznych.

Trwa to przez całe życie, ulegając przyśpieszaniu w okresie niemowlęcym i dojrzewania.

Skład kośćca:

- elementy komórkowe

- elementy pozakomórkowe (tworzące macierz)

Elementy komórkowe

Komórki z linii inezenchymalnej komórki z linii hematopoetycznej

-preosteoblasty -komórki z linii hematopoetycznej

-osteoblasty - preosteoklasty

- komórki wyścielające kość - osteoklasty

- osteocyty - monocyty pochodzenia szpikowego

Preosteoblasty- komórki są w kanałach kości, okostnej, śródkostnej, szpiku kostnym.
Pozostają komórki niezróżnicowanymi, aż do momentu stymulacji, np. w procesie gojenia
złamania – stają się wtedy osteoblastami.

Osteoblasty- leżą na zewnętrznych warstwach kości. Ich zdaniem jest tworzenie macierzy
poprzez syntezę kolagenu i innych białek. Odgrywają rolę w krążeniu i przepływie
elektrolitów, płynów zewnątrzkomórkowych i procesach mineralizacji kości.

Osteocyty- występują w błonach kostnych, stanowią 90% komórek występujących w kości.
Jednojądrzaste położone wew. Ognisk wytwarzanej przez nie macierzy organicznej
stopniowo ulegają mineralizacji. Przez długie wypustki. Które przebiegają w kanałach
kostnych mogą się stykać z innymi komórkami (osteoblastami, osteoklastami) i dzięki temu
wpływać na ich metabolizm

Osteoklasty- komórki wielojądrzaste, poprzez wydzielanie enzymów (proteaz, hydrolaz,
kolagenozy) powodują destrukcję macierzy kostnej. Swoje działanie wywołują poprzez
zakwaszenie środowiska do ph=4 powoduje to rozpuszczanie substancji mineralnych poprzez
uwalnianie z nich enzymów proteolitycznych.

9

Macierz kostna

Substancja organiczna substancja
nieorganiczna

-Kolagen kryształy – kryształy hydroksy-apatytu (65%
masy kostnej)

-kolagen tworzący włókna (typu1, 2, 3, 5, 11) – jony wapniowe i fosforanowe

- kolagen nietworzący włókien (niefibrylarny)

Kostnienie na podłożu chrzęstnym:

Przekształcenia chrząstki w kości, prowadzi do wzrostu kości głównie na długość.
Wszystkie kości długie, płaskie, kręgi, kości podstawy czaszki
Płytka wzrostowa- chrząstka wzrostowa, kość rośnie na długość

Kostnienie na podłożu błoniastym:

Kość czołowa, ciemieniowa, skroniowa.

Przyczynia się do apozycyjnego tworzenia okostnej wokół trzonów kości długich- powstaje
warstwa korowa- na szerokość

Jednostką budulcową kości jest osteon budowy walcowatej, utworzony z blaszek.

Układ beleczkowaty nasady:

- kość udowa- nasada bliższa i dalsza

- kość piszczelowa

Kości:

- Długie- długość przewyższa szerokość, np. kość ramienna, udowa, piszczelowa,

łokciowa, śródręcza

-kształt(krótkie)- równe trzy wymiary, np. nadgarstka i śródstopia

-płaskie- zbudowane z dwóch beleczek: zewnętrznej i wewnętrznej, i istota gąbczasta

między nimi, np. łopatka, sklepienie czaszki- kość potyliczna

-różnokształtne- zbudowane głównie z kości gąbczastej, np. kręgi, kości podstawy

czaszki

-pneumatyczne- maja powierzchnie wypełnione powietrzem, np. kość sitowa,

szczękowa. Zmniejszają ciężar czaszki

Podział połączeń kości:

- ścisłe

-wolne (stawy)

Ścisłe:

Połączenie elementów kostnych za pomocą różnego rodzaju tkanki:

-więzozrosty

-chrząstkozrosty

-kościozrosty

10

Więzozrost:

-włóknisty- połączenie stanowią kolagenowe pasma łącznotkankowe

-sprężysty- zamiast włókien kolagenowych są włókna sprężyste (więzadła żółte)

- szew- pomiędzy brzegami kości występuje cienka, mocna warstwa tkanki łącznej

*szew gładki- płaski prosty- kości twarzy

*szew łuskowy- podniebienna, skroniowa na ciemieniową

-wklinowanie- osadzenie zęba w zębodole, stożkowate wgłębienie i stożkowate

korzenie zębów

Chrząstkozrosty:

Połączenie kości za pomocą warstwy chrzęstnej.

- włóknisty- miedzy trzonami kręgów, spojenie łonowe

-szklisty- kości podstawy czaszki, odcinek kości miednicy przed ukończeniem procesu

kostnienia

Kościozrosty

Powstaje przez kostnienie obu poprzednich postaci, np. kość krzyżowa kostnieje ok. 25 roku
życia.

Stawy- polaczenia maziówkowe

Elementy stałe:

-pokryte chrząstką powierzchnie stawowe

- wypukła główka i wklęsła panewka

- torebka stawowa- odgranicza staw od otoczenia, łączy elementy stawowe

*zewnątrz błona włóknista

*wewnątrz błona maziowa- wytwarzana jest maź stawowa

-jama stawowa- szczelinowata przestrzeń wypełniona mazią

Elementy niestałe:

-więzadła stawowe- wzmacniają torebkę, regulują zakres ruchu stawu

-obrębki stawowe- pogłębiają i poszerzają panewkę

-krążki stawowe- wyrównują powierzchnie stawowe, amortyzatory, pogłębiają kłykcie

kości piszczelowej

-łąkotki stawowe- elementy chrzęstne w stawie kolanowym

- fałdy maziowe

-kosmki maziowe

-kaletki maziowe

Podział stawów:

- kształt powierzchni stawowych

-ilość elementów budujących- proste i złożone

-ruchomość- ilość osi obrotu

Kształt:

1. Zawiasowy- zginanie i prostowanie:

-główka= bloczek: panewka= negatyw główki
- międzypaliczkowe i łokciowy
-są tu więzadła poboczne wzmacniające staw

2. Obrotowy – ruchy rotacyjne:

-główka= cylinder, porusza się jak czop w łożysku

11

-promieniowo-łokciowy bliższy

-I i II krąg szyjny

3. Śrubowy- dolny głowy i szczytowo- obrotowy pośrodkowy

4.Elipsoidalny (kłykciowy)- zginania i prostowania, przywodzenia i odwodzenia:

-główka na przekroju ma kształt elipsy

-duży paluch stopy z 1 kością śródstopia

-promieniowo- nadgarstkowy

5.Siodełkowy- zginania i prostowania, przywodzenia i odwodzenia:

- obie powierzchnie przypominają kształtem siodło

-nasady są wklęsłe i mają kształt siodełek

-nadgarstkowy, śródręczny kciuka

6. Kulisty wolny

-powierzchnie stawowe główki stanowi wycinki kuli, a panewka jest mała, np. staw

ramienny

7. Kulisty panewkowy:

- główka stawowa jest objęta panewką poza równik (obrębek)

-staw biodrowy

8. Płaski:

-kości ślizgają się po sobie

-powierzchnie stawowe prawie równe

-staw krzyżowo- biodrowy

-trudno tu mówić o główce i panewce

9. Nieregularne:

-trudno jest określić główkę i panewkę

-mostkowo- obojczykowy

Ilość osi ruchu:
- jednoosiowe: zawiasowy, obrotowy
-dwuosiowe: elipsoidalny, siodełkowy
-wieloosiowe: kulisty wolny i panewkowy

Staw szczytowo – potyliczny głowy:
Zbudowany z dwóch symetrycznych stawów, utworzonych przez kłykcie potyliczne i dołki
stawowe górne kręgu szczytowego (każdy ma własną torebkę stawową)

- ruchy zginania i prostowania głowy (+ nieznaczne zgięcie)

- błony szczytowo- potyliczne przednie i tylne zamykają przestrzeń między kością

potyliczną, a kręgiem szczytowym

- staw szczytowo- obrotowy: 2x staw szczytowo- obrotowy boczny, trzeci: szczytowo-

obrotowy pośrodkowy przedni oraz czwarty tylni

Kręgi:

1. Szczytowy – atlas – pozbawiony trzonu, ma kształt pierścienia

-otwór kręgowy, przez który przechodzi rdzeń

-otwór wyrostka poprzecznego, przez który przechodzą naczynia krwionośne

-dołek, do którego pasuje ząb końca obrotowego

-powierzchnia stawowa- miejsce styku II kręgu

-wyrostek poprzeczny – miejsce przyczepu mięśni

2. Obrotowy:

- otwór kręgowy

- otwór wyrostka poprzecznego

12

- wyrostek kolczysty – miejsce przyczepu mięśni

- powierzchnia stawowa

- ząb – pasujący do zagłębienia w końcu szczytowym

3. Kręgi szyjne – mają dwa dodatkowe otwory, poprzez które przechodzą naczynia

krwionośne

IV kręg – ma krótki, rozdwojony wyrostek kolczysty

VII kręg – cechy kręgów piersiowych, ma jeden wyrostek kolczysty

C – szyjny

Th – piersiowy

L – lędźwiowy

S – krzyżowy

Co – guziczny

Staw górny głowy – kłykcie potyliczne łączą się z powierzchniami stawowymi I kręgu
(szczytowo – potyliczny) – ruchy potakujące

Staw dolny głowy:

- szczytowo- obrotowy pośrodkowy przedni/ tylny

- szczytowo – obrotowy boczny prawy i lewy

Kręgi piersiowe:

- trzon

- wyrostek kolczysty

- wyrostki stawowe

- wyrostki poprzeczne

Mają trzon klinowaty – z przodu niższe, z tyłu wyższe.

Łączą się stawowo z żebrami.

Dołki żebrowe: górne i dolne – w to miejsce wchodzi głowa żebra

Wyrostki stawowe ułożone czołowo

Wyrostki kolczyste zachodzą dachówkowato.

Kręgi lędźwiowe:

- masywne trzony

- wyrostki żebrowe

- brak wyrostków poprzecznych

- wyrostki stawowe ułożone strzałkowo

- wyrostki dodatkowe – odpowiadające rozwojowo poprzecznymi, parzyste

Kolczysty – pojedynczy – wyrostki suteczkowate

Kręgi krzyżowe:

- grzebienie

* grzebień krzyżowy pośrodkowy nieparzysty

* grzebień krzyżowy pośredni (rożki)

13

- otwory krzyżowe grzbietowe

- 1/6 wysokości ciała – krążki międzykręgowe

Pierścień międzykręgowy włóknisty:

na korzenie nerwowe

na rdzeń kręgowy

Jądro miażdżyste

- Otwory międzykręgowe z korzeniami nerwowymi

Krzywizny fizjologiczne:
- lordoza- kości ku przodowi, wypukłość ku przodowi:

*odcinek szyjny

*odcinek lędźwiowy

- kifoza- wypukłość ku tyłowi

*odcinek piersiowy

*odcinek krzyżowo- guziczny

Patologiczne krzywizny kręgosłupa:

-skolioza- boczne skrzywienie kręgosłupa (wyrostki kolczyste kierują się na prawo lub

lewo- rotowanie)

-nadmierna kifoza i lordoza to także patologia

Klatka piersiowa:

- mostek- zbudowany z: rękojeści, wyrostka mieczykowatego i trzonu

-12 kręgów piersiowych

-12 par żeber:

a)prawdziwe I-VII- połączone bezpośrednio z mostkiem

b) rzekome: VIII- X- łączą się za pomocą łuku żebrowego

c)wolne: XI, XII- zatopione w części jamy brzusznej

I żebro łączy się z mostkiem za pomocą chrząstkozrostu.

Żebra II- VII łączą się z mostkiem stawowo

Obręcz kończyny dolnej i kończyna dolna:

Miednica:

Budowa:

- dwie kości miednicze: prawa i lewa

Elementy kości miedniczej: kość biodrowa, kość kulszowa, kość łonowa

-kość krzyżowa

-kość guziczka

-spojenie łonowe z krążkiem łonowym

- na pograniczu chrząstkozrostu, a stawu:

Krążek jama stawowa

14

Staw krzyżowo- biodrowy:

Powolny zanik spojenia- kość

Zaburzenie stabilizacji miednicy

Talerz kości biodrowej:

-kość biodrowa rozrasta się ku górze i bokowi

-gałęzie kości łonowej i kulszowej ograniczają otwór zwany otworem zasłonowym

-krawędź kości miedniczej nosi nazwę grzebienia biodrowego, zaczyna się kolcem

biodrowym przednim górnym, a kończy tylnym górnym

-poniżej znajdują się podobne- kolce biodrowe dolne, przednie i tylne

-powierzchnia zewnętrzna talerza kości biodrowej- tzw. Powierzchnia pośladkowa z

trzema kresami: przednią, tylną, dolną

-powierzchnia wewnętrzna: krzyżowo- miedniczna- tworzy dół biodrowy

-powierzchnia uchowata

- w miejscu gdzie kość biodrowa łączy się z trzonem kości łonowej tworzy się

wyniosłość biodrowo- łonowa

Kość udowa:

-głowa kości udowej

-szyjka kości udowej

-krętarz większy

-krętarz mniejszy

-trzon kości udowej

-powierzchnia podkolanowa

-guzek przywodziciela

-kłykieć boczny

-kłykieć przyśrodkowy

-nadkłykieć boczny

-dół międzykłykciowy

-powierzchnia Rzepkowa

Podudzie:

Kostka boczna strzałki kostka przyśrodkowa piszczeli
strzałka piszczel
głowa strzałki guzowatość piszczeli

kłykieć przyśrodkowy

kłykieć boczny

Strzałka nie tworzy stawu kolanowego.

Kostka przyśrodkowa piszczeli + kostka boczna strzałki= widełki- mocne więzadła stawu
biodrowego

Staw kolanowy:

-łąkotki dzielą szczelinę na górną i dolną, dolna jest grubsza

-ruchy zginania i prostowania

- ruchy rotacyjne

15

Więzadła:

- poboczne strzałkowe

-poboczne piszczelowe

-poprzeczne kolana

- krzyżowe tylne

-krzyżowe przednie

- rzepki

Stopa:

-kości stepu:

*kość piętowa

*kość skokowa

*kość łódkowata

*kość sześcienna

*kości klinowate: boczna, pośrednia, przyśrodkowa

-kości śródstopia- 5

-paliczki

-paluch i palec od 2 do 5

Obręcz kończyny górnej i kończyna górna:

Obojczyk:

-długi, esowato wygięty

-dłuższe wygięcie skierowane wypukłością ku przodowi

-boczne, krótsze wygięcie skierowane ku tyłowi

-obojczyk ma dwa końce:

* przyśrodkowy- mostkowy- ma powierzchnię stawową do połączenia z

mostkiem

*boczny- barkowy –łączy obojczyk z wyrostkiem barkowym łopatki, za

pomocą owalnej powierzchni stawowej barkowej

Łopatka:

-kość płaska kształtu trójkątnego

- zbudowane z dwóch powierzchni:

*przednia- żebrowa

*tylna- grzbietowa

-ma trzy brzegi:

*górny

*przyśrodkowy

*boczny

-ma trzy kąty w miejscach zetknięcia się brzegów:

* górny

*boczny

*dolny

Przednia, lekka i wklęsła powierzchnia łopatki pokrywa żebra od II do VII- zagłębienie to dół
podłopatkowy.

Grzebień łopatki na powierzchni grzbietowej, zaczynający się na brzegu przyśrodkowym,
kończy się grubym spłaszczonym wyrostkiem barkowym. Ma on powierzchnię stawową
wyrostka barkowego, dla połączenia z końcem barkowym obojczyka

16

Dół nadgrzebieniowy

Dół podgrzebieniowy

Wyrostek kruczy- wcięcie łopatki, zagięty hakowato ku stronie bocznej

Wdrążenie stawowe z szyjką stanowiące panewkę stawu ramiennego

- górny brzeg panewki- guzek nadpanewkowy

- dolny brzeg panewki- guzek podpanewkowy

Kość ramienna:

- kość długa

- koniec bliższy zakończony jest głową kości ramiennej- łączy się z łopatką w stawie

ramiennym

-głowę od reszty oddziela szyjka anatomiczna

- z tyłu główki są dwa guzki:

*boczny- większy

*przedni- mniejszy miedzy nimi jest bruzda międzyguzkowa

-poniżej głowy i guzków jest szyjka chirurgiczna

- kłykieć kości ramiennej : ma powierzchnie stawowe dla połączenia z kośćmi

przedramienia w stawie łokciowym, składa się z dwóch części:

* odcinek przyśrodkowy tworzy bloczek- łączy się z kością łokciową

*odcinek boczny- z kulistą główką- dla kości promieniowej

z tyłu

*Dół promieniowy- ponad główką

*dół grzbietowy- ponad bloczkiem, dla kości łokciowej z przodu

-dół wyrostka łokciowego, w który wchodzi wyrostek łokciowy kości łokciowej

Kości przedramienia:

Kość łokciowa:

Kość długa

Budowa:

- wyrostek łokciowy

-wcięcie bloczkowe

-wyrostek dziobiasty

-grzebień mięśnia odwracacza

-guzowatość kości łokciowej (znajduje się poniżej wyrostka dziobiastego)

-powierzchnia przednia

-powierzchnia przyśrodkowa

- trzon kości łokciowej

-brzeg międzykostny, przedni, tylny

-powierzchnia tylna

-głowa kości łokciowej

-wyrostek rylcowaty

Wcięcie promieniowe- poniżej wcięcia bloczkowego- dla połączenia z kością promieniową w
stawie łokciowym

Na głowie jest powierzchnia stawowa dla połączenia z chrząstką trójkątną oddzielającą kość
łokciową od kości trójgraniastej nadgarstka oraz na obwodzie głowy- powierzchnia stawowa
dla połączenia kości łokciowej z kością promieniową (staw promieniowo-łokciowy dalszy)
zwana obwodem stawowym

17

Kość promieniowa:

Kość długa

Budowa:

-głowa kości promieniowej

-szyjka kości promieniowej

-guzowatość kości promieniowej

-guzowatość mięśnia nawrotnego obłego

-trzon kości promieniowej

-brzeg tylny

-brzeg międzykostny

- guzek grzbietowy

-wcięcie łokciowe

-wyrostek rylcowy

*koniec bliższy stanowi głowę kości promieniowej oddzielonej od reszty

szyjką

*powierzchnia stawowa głowy służy do połączenia z główką kości ramiennej

w stawie łokciowym

*obwód stawowy Glowy kości promieniowej otaczający ją dookoła, służą do

połączenia z kością łokciową w stawie łokciowym

*dalszy koniec kości ma powierzchnię stawową nadgarstkową, dla stawu

promieniowo- nadgarstkowego, którą cienka listewka dzieli się na dwie części:

-boczną- dla kości łódeczkowatej

- przyśrodkową- dla kości księżycowatej

* z boku ogranicza tę powierzchnię wyrostek rylcowaty, a po stronie

przyśrodkowej występuje wcięcie łokciowe dla połączenia z kością łokciową.

18

Układ

naczyniowy

19

Układ sercowo- naczyniowy:

-serce

-naczynia żylne, tętnicze i włośniczkowe

-naczynia chłonne

Funkcje:

-dostarczania tkankom substancji odżywczych, wody i tlenu

-odprowadzania produktów przemiany materii i CO2

-transport hormonów- regulacja pracy poszczególnych narządów

-regulacja ciepłoty ciała

-utrzymanie równowagi kwasowo- zasadowej- funkcja buforowa

-regulacja procesów zapalnych i immunologicznych poprzez wytwarzanie cytokin i

cząstek odkażających

Serce:

-centralny narząd układu naczyniowego

-czynność skurczowa warunkuje pobieranie krwi żylnej krążącej w organizmie z obu

żył głównych: górnej i dolnej, żył płucnych i wtłaczanie jej do aorty i pnia płucnego, a

następnie dalej do sieci naczyń włosowatych

-serce położone jest w klatce piersiowej, w śródpiersiu dolnym środkowym, w worku

osierdziowym

Do naczyń krwionośnych zaliczamy:

-tętnice

-tętniczki

-naczynia włosowate

-żyły

-żyłki

Budowa naczyń krwionośnych- jest dostosowana do pełnionych funkcji:

a) naczynia tętnicze- ze względu na panujące w nich wysokie ciśnienie krwi

charakteryzują się dużą elastycznością i napięciem ściany

b) naczynia włosowate- ze względu na zachodzącą w nich wymianę cząsteczek

posiadają specjalną budowę śródbłonka

c)naczynia żylne- w obrębie żył odbywa się głównie transport krwi przy znacznie

zmniejszonym ciśnieniu. Żyły charakteryzują się ścianami o słabo rozwiniętej

mięśniówce i mniej licznie występującymi włóknami sprężystymi

Tętnice:

Ściana zbudowana z trzech warstw:

1. Wewnętrzna- zbudowana z komórek śródbłonka, na zewnątrz której może znajdować

się błona sprężysta wewnętrzna

2. Środkowa- zbudowana z komórek mięśni gładkich oraz włókien sprężystych o

układzie okrężnym

3. Zewnętrzna- zwana przydanką, tworzy ją głównie tkanka łączna wiotka zawierająca

włókna kolagenowe i sprężyste o przebiegu dłużnym

20

Ze względu na średnicę światła źrenic i ich budowę wyróżniamy:

1. Tętnice duże (elastyczne)- mają dużą ilość tkanki sprężystej. Zaliczmy do nich: aortę,

pień ramienno- głowowy, tętnicę szyjną wspólną, tętnice kręgowe, tętnicę biodrową
wspólną

2. Tętnice średnie (mięśniowe)- tzw. tętnice rozprowadzające- są odgałęzieniami

poprzednio wymienionych. Zliczamy do nich: tętnice pachową, ramienną,
promieniową, międzyżebrową, śledzionową, udową i podkolanową

3. Tętniczki- mają dużo włókien mięśniowych o okrężnym przebiegu, regulują przepływ

krwi z zależności od zapotrzebowania

Żyły:

-ściana zbudowana jest z trzech warstw- tak jak w tętnicach

-występuje mała liczba włókien sprężystych i mięśniowych, co wpływa na wiotkość

ściany

-cechą odróżniającą tętnice od żył jest obecność w ścianie żył zastawek

zapobiegających cofaniu się krwi

W zależności od średnicy wyróżniamy trzy typy żył:

1. Żyły najmniejsze- żyłki
2. Żyły małe i średnie- typu mięśniowego, charakteryzują się grubą błoną zewnętrzną w

obrębie której znajdują się włókna kolagenowe i mięśniowe gładkie

3. Żyły duże- do których zalicza się: żyłę główna górną i dolną, wrotną, oraz dopływy

bezpośrednio do nich dochodzące

Istnieją bezpośrednie połączenia między tętnicami a żyłami. Tzw. zespolenie tętniczo- żylne.
Odgrywają rolę w regulacji przepływu krwi przez tkanki i narządy (narządy takie jak: płuca i
wątroba mają podwójne, fizjologicznie zróżnicowanie krążenie- czynnościowe i odżywcze)

Mianownictwo naczyń:

1. Tętnica- naczynie prowadzące krew z serca na obwód 9niezaleznie od rodzaju

płynącej krwi) tętnica ulega podziałowi

2. Żyła- jest naczyniem krwionośnym prowadzącym krew do serca, stąd żyły powstają z

połączenia, otrzymują dopływ

3. Żyły głębokie- towarzyszą tętnicom i mają te same miana co one. Tętnicom małym i

średnim towarzyszą po dwie żyły

4. Żyły powierzchowne- stanowią zwykle miejsce wstrzyknięć, posiadają odrębne nazwy

Duży obieg krwi: aorta i żyły główne

1. Krew utlenowana dociera za pośrednictwem aorty do naczyń włosowatych ciała, gdzie

oddaje tlen tkankom, a odbiera z nich dwutlenek węgla

2. Krew odtlenowana powraca żyłą główną do prawego przedsionka

Mały obieg krwi: pień płucny i żyły płucne (komora prawa)

1. Krew odtlenowana jest wypompowywana z komory prawej do płuc za pośrednictwem

tętnicy płucnej

2. W naczyniach włosowatych płuc dochodzi do wymiany gazowej
3. Utlenowana krew powraca do lewego przedsionka żyłami płucnymi

21

Układ chłonny

22

Układ chłonny

- naczynia chłonne włosowate

-naczynia odprowadzające- chłonne zbiorcze

-wielkie pnie limfatyczne

-węzły chłonne

Funkcje:

-odpowiedzialny za odprowadzenie płynu tworzącego się w przestrzeniach

międzykomórkowych do układu krążenia.

Filtracja krwi w naczyniach włosowatych i omywanie tkanek.

Zwrotnie wchłaniany do naczyń chłonnych, oczyszczany i odprowadzany do naczyń

krwionośnych

- funkcja obronna

Naczynia chłonne włosowate:

- zbudowane są ze śródbłonka bardzo cienkiej błony podstawnej

-rozpoczynają się ślepymi uchyłkami, dalej zespalając się ze sobą wytwarzają sieć

naczyń włosowatych , które przechodzą w większe

-naczynia chłonne włosowate wstępują prawie w każdym narządzie i w każdej tkance

Naczynia chłonne włosowate nie występują w:

-warstwie nabłonkowej skóry i błon

-tkance chrzęstnej

-twardówce, rogówce, ciele szklistym oka

- łożysku

-mózgowiu, rdzeniu kręgowym

Naczynia zbiorcze chłonne- limfatyczne:

- są to delikatne cewki, w których chłonka płynie przez węzły chłonne, odprowadzana

jest do wielkich pni i wreszcie do układu żylnego

- w naczyniach tego typu, oprócz śródbłonka występują także włókna sprężyste i

pojedyncze komórki mięśniowe gładkie

- liczba naczyń włosowatych uchodzących do jednego naczynia zbiorczego waha się

od dwóch do dziewięciu

-wewnątrz narządów naczynia łączą się w sieci, z narządów chłonka odpływa nie

jednym, lecz kilkoma naczyniami biegnącymi wzdłuż naczyń krwionośnych do

regionalnych węzłów chłonnych

-w przeciwieństwie do naczyń krwionośnych naczynia chłonne nie rozgałęziają się.

Większe naczynia chłonne powstają ze zlania się kilku mniejszych.

23

Główne pnie chłonne:

1. Pnie lędźwiowe- prawy i lewy wychodzące ze splotów lędźwiowych, które przechodzą

wzdłuż aorty brzusznej i żyły dolnej ku górze. Pnie lędźwiowe łączą się ze sobą
wytwarzając zbiornik mleczu

2. Pnie jelitowe- powstają z obfitego splotu trzewnego zlokalizowanego z otoczeniu

tętnicy krezkowej i pnia trzewnego

3. Pnie śródpiersiowe- prawy i lewy
4. Pnie podobojczykowe- odprowadzają chłonkę z bocznej okolicy szyi, z przednio-

bocznej ściany klatki piersiowej i kończyny górnej

5. Pnie szyjne- biegną wzdłuż bocznego obwodu żyły szyjnej wewnętrznej
6. Przewód chłonny prawy- powstaje z połączenia pnia podobojczykowego prawego,

pnia szyjnego prawego i śródpiersiowego prawego- uchodzi do prawego kąta żylnego

7. Przewód piersiowy- największy pień chłonny. Powstaje z połączenia pni

lędźwiowych, poszerzone miejsce połączenia nosi nazwę zbiornika mleczu, z którego
wychodzi przewód piersiowy.

Przewód piersiowy:

Uchodzi w:

- lewym kącie żylnym (miejsce połączenia żyły podobojczykowej z żyłą szyjną

wewnętrzną lewą)

-rozpoczyna się zbiornikiem mleczu

Zbiornik- powstaje z połączenia pni chłonnych lędźwiowych zbierających chłonkę z dolnej
części ciała

Węzły chłonne:

-skupiska tkanki chłonnej

-miejsca powstania limfocytów i monocytów

-oczyszcza chłonkę ze szkodliwych substancji i ciał obcych

-bariera odpornościowa organizmu

-zbudowane z warstwy korowej i rdzennej, włączone w przebieg naczyń chłonnych

- chłonka wpływa do nich przez naczynia doprowadzające, przepływa przez tkankę

siateczkową i odpływa z węzłów przez naczynia odprowadzające.

-węzły mają kształt nerkowaty, z jednej strony znajduje się zagłębienie zwane wnęka

- każdy narząd i każda część ciała wysyła swoją chłonkę do jednej lub kilku grup

węzłów

-węzły należące do jednego narządu lub do jednej części ciała nazywamy

regionalnymi

Węzły chłonne głowy:

-potyliczne

-zamałżowinowe

-przyuszne

Węzły chłonne szyi:

-podżuchwowe

-podbródkowe

-zagardłowe

-podgnykowe

-podkrtaniowe

-przedtchawicze

24

-przytchawicze

-nadmostkowe

-nadobojczykowe

Węzły chłonne klatki piersiowej:

- pachowo piersiowe

- piersiowo- nadbrzuszne

- węzły chłonne zlokalizowane wzdłuż tchawicy i oskrzeli, wnęki płuc, śródpiersiowe

przednie i tylne

Węzły chłonne kończyny górnej:

-łokciowy

-naramienno- piersiowe

Węzły chłonne dołu pachowego:

- boczne

-piersiowe

-podłopatkowe

-pachowe środkowe

-pachowe szczytowe

Węzły chłonne pachwinowe:

Powierzchowne- zlokalizowane na powięzi szerokiej, ułożone w kształcie litery T

ramię poziome- wzdłuż więzadła pachwinowego, pionowe- wzdłuż żyły

odpiszczelowej

Pasmo pionowe- zbiera chłonkę z:

-skóry i tkanki podskórnej przyśrodkowego brzegu stopy

-przyśrodkowej powierzchni podudzia

-przednio- przyśrodkowej powierzchni uda

Pasmo poziome- zbiera chłonkę z:

-przedniej ściany brzucha do wysokości pępka

- ze skóry i tkanki podskórnej okolicy pośladkowej

-ze skóry otoczenia krocza i odbytu

-z narządów płciowych zewnętrznych

- u kobiet: w rogu macicy, u mężczyzn: z najądrza

Limfa:

-Skład zbliżony do składu osocza krwi

-pośredniczy w wymianie składników między krwią i tkankami- w wyniku czego

roznosi po organizmie limfocyty i monocyty.

25

Układ nerwowy

26

Podział topograficzny:

Układ nerwowy

Ośrodkowy obwodowy

*Zwoje

*Nerwy

Mózgowie rdzeń

Mózg pień móżdżek

Rdzeń przedłużony most śródmózgowie międzymózgowie

Podział czynnościowy:

Układ nerwowy
Somatyczny

Autonomiczny (wegetatywny)

Częściowo podlega naszej woli

Jest niezależny od naszej woli

Sprawuje kontrolę nad pracą mięśni
szkieletowych

Sprawuje kontrolę nad pracą mięśni gładkich
mięśnia sercowego i gruczołów

Część współczulna część przywspółczulna
(sympatyczna) (parasympatyczna)

Odpowiedzialny za doprowadzenie bodźców
czuciowych z eksteroreceptorów i
proprioreceptorów

Układ autonomiczny

Ośrodkowy obwodowy

Jądra w pniu mózgu słupy boczne w rdzeniu

Zwoje na przebiegu włókien odśrodkowych nerwy

Przedzwojowe (białe) zazwojowe (szare)

Skład układu czuciowego:

-receptory

-włókna (drogi) czuciowe

-ośrodki czuciowe:

* korowe

*podkorowe

*jadro czuciowe

27

Skład układu ruchowego:

-narząd ruchu:

*czynny- mięśnie

*bierny- kości i ich połączenia

-dolny neuron ruchowy (neuron ruchowy obwodowy)

-górny neuron ruchowy

-układ pozapiramidowy

-móżdżek

-twór siatkowaty

-ośrodki kojarzeniowe

Dolny neuron ruchowy:

To komórki ruchowe rogów przednich rdzenia kręgowego i komórki jąder ruchowych
nerwów czaszkowych wraz z neurytami, które dochodzą do efektorów

Górny neuron ruchowy:

To komórki ruchowe pól ruchowych kory mózgu z ich neurytami, które tworzą droga
piramidową

Komórka nerwowa (neuron):

- podstawowa jednostka strukturalna układu nerwowego

-zbudowana z ciała komórki: wypustek, do których należą dendryty prowadzące

impuls do ciała komórki oraz neuryt (akson) prowadzący impuls od ciała komórki

Typy komórki nerwowych:

-jednobiegunowe (rzadko spotykane)

-pseudojednobiegunowe

-dwubiegunowe

28

-wielobiegunowe

Impuls nerwowy przekazywany jest przez komórkę za pomocą synapsy

Budowa synapsy:

-błona presynaptyczna

-szczelina synaptyczna

-błona postsynaptyczna

Synapsy dzielimy na:

-nerwowo- nerwowe

-nerwowo- mięśniowe

-nerwowo- gruczołowe

Podstawową jednostką czynnościową w układzie nerwowym jest odruch

Odruch – jest to odpowiedź efektora wywołana pobudzeniem receptora przez bodziec
działający na receptor, wyzwalana za pośrednictwem układu nerwowego

Łuk odruchowy- droga, którą pokonuje impuls od receptora do efektora

Łuk odruchowy prosty= 2 neurony- czuciowy i ruchowy

Łuk odruchowy złożony= 2 neurony- czuciowy i ruchowy + neurony wstawkowe

Łuk odruchowy składa się:

a) Receptora
b) Droga dośrodkowa (aferentna)
c) Ośrodek
d) Droga odśrodkowa (eferentna)
e) Efektor

Odruchy rdzenia kręgowego po stronie:

1. Lewej- odruch własny- monosympatyczny (rzepkowy, odruch ścięgna Achillesa)
2. Prawej- odruch skórny odległy- polisympatyczny (brzuszny, podeszwowy, dźwigacz)

Receptory układu somatycznego

a) Eksteroreceptory (receptory położone w powłokach ciała)- odbierają bodźce ze

środowiska zewnętrznego

 Mechanoreceptory (bodźce dotykowe)
 Termoreceptory (bodźce ciepła)
 Nocy receptory (bodźce bólowe)

29

b) Proprioreceptory- bodźcami dla nich są zmiany zachodzące w narządach ruchu

(zlokalizowane w okostnej, torebkach stawowych, więzadłach, mięśniach, ścięgnach,
podwięziach)- odpowiedzialne są za odbiór czucia głębokiego

Receptory układu autonomicznego:

a) Interoreceptory= wisceroreceptory- odbiór bodźców z narządów wewnętrznych,

naczyń krwionośnych

b) Telereceptory- związane z narządami zmysłu

Efektor- narząd wykonawczy

Mięśnie poprzecznie prążkowane mięsnie gładkie
(układ somatyczny) mięsień sercowy

Gruczoły

(układ somatyczny)

Rodzaje włókien nerwowych:

1. Układ somatyczny:

- Dośrodkowe (somatosensoryczne)
– Odśrodkowe (somatomotoryczne)

2. Układ autonomiczny:

- Dośrodkowe (wiscerosensoryczne)
– odśrodkowe (wisceromotoryczne)

Rdzeń kręgowy:

-położony w kanale rdzeniowym

- u góry łączy się w rdzeniu przedłużonym- umowna granica

*górny brzeg otworu kości potylicznej

*dolny brzeg skrzyżowania piramid

*górny brzeg pola korzeniowego pierwszej pary nerwów rdzeniowych

- u dołu sięga wysokości L1/L2

- zwężony końcowy odcinek rdzenia kręgowego nosi nazwę stożka rdzeniowego

-w przedłużeniu stożka rdzeniowego do okostnej kości guzicznej biegnie szczątkowy

odcinek rdzenia kręgowego zwany nicią końcową

Segmenty:

-8 szyjnych C1-C8

-12 piersiowych Th1-Th12

-5 lędźwiowych L1-L5

- 5 krzyżowych

-1 guziczny

Zgrubienia:

- szyjne- C1- Th1- najgrubsze C5- C6

- lędźwiowe- Th10- L1- najgrubsze Th12

- zgrubienia są wynikiem nagromadzenia dużych ilości komórek nerwowych w rogach

przednich- unerwienie dużych masy mięśniowej obręczy barkowej i miedniczej oraz

kończyn.

30

Opony rdzenia kręgowego:

-miękka (wewnętrzna)- pokrywa powierzchnię rdzenia i wnika w jego bruzdy i

szczeliny

-pajęcza

-twarda:

*wewnętrzna- przylega do opony pajęczej

*zewnętrznej- pełni funkcje okostnej

1. Przestrzeń podpajęczynówkowa (między miękką, a pajęczą):

-sięga poziomu S2-S3

-zawiera:

*płyn mózgowo-rdzeniowy

*korzenie przednie i tylne nerwów rdzeniowych

* więzadła ząbkowe(C1-L3)

-zbiornik końcowy połączony pomiędzy stożkiem rdzeniowym (L1- L2), a

zakończeniem worka opony pajęczej (S2-S3)

-pobieranie płynu mózgowo- rdzeniowego: pomiędzy L3-L4, lub L4-L5

2. Przestrzeń podtwardówkowa:

-szczelinowata przestrzeń potencjalna

3. Przestrzeń nadtwardówkowa:

- zawiera:

*sploty żylne kręgowe wewnętrzne

*tkankę tłuszczową

Budowa wewnętrzna rdzenia kręgowego:

a) Istota biała (obwodowa):

-trzy parzyste sznury:

* przedni- część przednia
*boczny- między rogiem tylnym, a przednim
*tylny- część tylna, od Th5- pęczek smukły i klinowaty

b) Istota szara (centralna)- tworzy płaszcz (korę) oraz słupy i jadra:

-słupy przednie- komórki ruchowe
- słupy tylne- komórki czuciowe
-słupy boczne- komórki wegetatywne- tylko smukły i klinowaty

c) Pomiędzy rogami- istota szara pośrednia:

-środkowa (część przyśrodkowa)- spoidła szare przednie i tylne
-boczna- posiada w segmentach rdzenia kręgowego od C8 do L2/L3 jądro

pośrednio- boczne o charakterze współczulnym (tworzą słup (róg) boczny); w

segmentach S2, S3, S4- jądro pośrednio-przyśrodkowe; jądro nerwowe o

charakterze przywspółczulnym

W zależności od miejsca dochodzenia komórek rdzenia, dzielimy je na:

1. Komórki korzonkowe:

-rogi przednie
- dwa typy:

* motoneurony- unerwiają mięśnie szkieletowe
* motoneurony- unerwiają włókna mięśniowe- wrzeciona

31

- są też w rogach bocznych jako:

*komórki współczulne- odcinek piersiowy- lędźwiowy rdzenia
*komórki przywspółczulne- odcinek krzyżowy rdzenia

Po opuszczaniu rogu bocznego łączą się z neurytami rogu przedniego
jako składnik korzenia przedniego

2. Komórki spoidłowe:

-znajdują się w istocie szarej
-ich wypustki łączą odcinki rdzenia ze sobą

3. Komórki powrózkowe:

-znajdują się w rogach tylnych
-neuryty tworzą drogi łączące rdzeń z mózgiem

Unaczynienie rdzenia:

- tętnice rdzeniowe od dwóch tętnic kręgowych

- gałęzie rdzeniowe: tętnice korzeniowe przednie i tylne

Układ żylny rdzenia:

Powierzchowne głębokie

Żyły korzeniowe przednie i tylne

Sploty żylne kręgowe wewnętrzne

Sploty żylne kręgowe zewnętrzne

Nerw- pęczek włókien nerwowych, biegnących poza ośrodkowym układem nerwowym, wraz
z jego błonkami:

- śródnerwie

- onerwie

- nanerwie

Pęczek- onerwie

Włókna- śródnerwie

Wszystkie pęczki- naderwie

Nerw rdzeniowy:

-W obrębie odpowiedniego otworu międzykręgowego

-krótki ,o długości 1 cm

- powstaje z połączenia dwóch korzeni przedniego i tylnego 1 segmentu rdzenia

kręgowego, po tej samej stronie

- każdy nerw rdzeniowy dzieli się na gałęzie:

a) przednią

* unerwia mięśnie tułowia, kończyn dolnych i górnych, skórę tułowia i

kończyna- czuciowa

*włókna współczulne unerwiające mięśnie gładkie skóry i gruczoły

b) tylną

*mięśnie własne, gładkie grzbietu, skóra tylnej powierzchni ciała

32

*włókna współczulne unerwiają mięśnie gładkie i gruczoły skóry

c) oponową- wraca do kanału i unerwia opony rdzenia kręgowego

d) gałęzie łączące:

A. Biała- zmineralizowana

B. szara- bezmielinowa, pozazwojowa

-nerwy rdzeniowe od C8 do L2 lub L3 oddają dodatkowo gałąź łączącą białą

-Do każdego nerwu rdzeniowego dochodzi gałąź łącząca szara

- nerwów rdzeniowych jest 62: 31par gałęzi szarych i 15-16 gałęzi białych

Korzeń tylny (czuciowy)- pęczek neurytów komórek pseudojednobiegunowych zwoju
międzykręgowego, biegnący do rogu (słupa) tylnego i sznura tylnego rdzenia kręgowego.
Tylko ten korzeń ma zwoje

Korzeń przedni- prowadzi włókna ruchowe- neuryty komórek ruchowych rogu przedniego
rdzenia kręgowego:

-od C8 do L2/L3 prowadzą włókna współczulne /jądro pośrednio boczne/

- od S2-S4 mają pęk włókien ruchowych o charakterze przywspółczulnym /jądro

pośrednio przyśrodkowe/

Gałąź przednia- unerwia skórę powstałą z dermatomów brzusznych, gruczoły skórne,
mięśnie prostujące włosy, mięśniówkę naczyń krwionośnych (ma włókna o charakterze
czuciowym, ruchowym i współczulnym- pozazwojowe)

-S2, S3, S4 mają włókna przywspółczulne przedzwojowe

-tworzą sploty nerwów rdzeniowych

-wyjątek- nie tworzą ich gałęzie przednie nerwów piersiowych:

*szyjny C1-C4

*ramienny C5-C8

* lędźwiowo- krzyżowy L5-S5

Splot- wymieszanie kilku kolejnych nerwów rdzeniowych po jednej stronie rdzenia
kręgowego. Ze splotów nerwów rdzeniowych wychodzą nerwy obwodowe

Gałąź oponowa- biegnie do kanału kręgowego i unerwia oponę twardą rdzenia. Ma włókna
czuciowe i współczulne pozazwojowe

Pień współczulny:

-biegnie wzdłuż kanału kręgowego wzdłuż kręgosłupa

-jest parzysty, leży bocznie od trzonów kręgów i sięga od postawy czaszki do kości

guzicznej

-zwoje przedkręgowe o charakterze współczulnym leżą niezależnie od pnia

współczulnego np. w tzw. Splotach zwojowych układu autonomicznego

Ośrodkowy układ nerwowy:

I.

Pień mózgu

II.

Móżdżek

III.

Kresomózgowie

IV.

Nerwy czaszkowe

Pień mózgu- budowa wewnętrzna:

A. Część brzuszna

-istota biała- drogi nerwowe zstępujące (w tym drogi piramidowe)

33

- istota szara- jadra własne

B. Część grzbietowa

-istota biała- drogi nerwowe wstępujące (w tym drogi czuciowe)
-istota szara- jądra własne i jądra nerwów czaszkowych

Lokalizacja jąder:

-śródmózgowie III, IV, V (czuciowe)

- most V (czuciowe i ruchowe),VI, VII, VIII (ruchowe)

-Rdzeń przedłużony IX, X, XI, XII (czuciowe)

Nerwy I i II nie mają jąder

Nerwy czaszkowe:

I –węchowy (zmysłowy) Z

-receptor: błona śluzowa jamy nosa

-ośrodek podkorowy: pień mózgu

-ośrodek korowy: kresomózgowie

Uszkodzenie:

-upośledzenie, osłabienie lub brak węchu. Może być wynikiem złamania w obrębie

dołu przedniego czaszki

II- wzrokowy (zmysłowy) Z

- receptory: impuls z siatkówki do kory

-ośrodek podkorowy: ciała kolankowate, skrzyżowania wzrokowe (międzymózgowie)

-ośrodek korowy: płat potyliczny

Uszkodzenie:

-osłabienie ostrości wzroku, ślepota, utrata odruchu źrenicznego na światło

III- okoruchowy ( ruchowy, przywspółczulny) R, P

- zaopatruje mięśnie zewnętrzne gałki ocznej

-prowadzi dodatkową komponentę parasympatyczną z pnia mózgu

-mięsień prosty oka górny, dolny, przyśrodkowy

-mięsień skórny dolny

-dźwigacz powieki górnej

-zwieracz źrenicy

Uszkodzenie:

-opadanie powieki

-zez rozbieżny

IV- bloczkowy (ruchowy) R

- wychodzi ze śródmózgowia powyżej wzgórków dolnych blaszki czworaczej

- prowadzi komponentę parasympatyczną

-mięsień skórny oka górny

Uszkodzenie:

-uciekanie głowy do góry i do środka

- podwójne widzenie

V- trójdzielny (ruchowy, czuciowy) R, C

- na granicy mostu i konarów środkowych móżdżku

-zaopatruje skórę twarzy, mięśnie żwacze, dwa skroniowe, dwa skrzydłowe pośrednie,

dwa boczne żuchwowo- gnykowe

34

Uszkodzenie:

- brak czucia powierzchownego skóry twarzy, błon śluzowych jamy ustnej i nosowej

- porażenie mięśni żucia

-brak odruchu rogówkowego (ramię odśrodkowe odruchu)

VI- odwodzący ( ruchowy) R

- wychodzi nad piramidami

-bruzda opuszkowo- mostowa

-zaopatruje mięsnie zewnętrzne gałki ocznej

- mięsień prosty boczny

Uszkodzenie:

- zez zbieżny

VII- twarzowy (ruchowy, czuciowy, zmysłowy, przywspółczulny) R, C, Z,
Uszkodzenie:

a. Ośrodkowe- uszkodzenie górnego neuronu na skutek np. uszkodzenia torebki

zewnętrznej- porażenie mięśni mimicznych dolnej części twarzy po stronie przeciwnej
do uszkodzenia

b. Obwodowe- uszkodzenie pnia mózgu nerwu twarzowego np. w wyniku złamania

piramidy kości skroniowej:

- porażenie mięśni mimicznych połowy twarzy po stronie uszkodzenia
-brak czucia w 2/3 części przedniej języka
-brak wydzielania gruczołu łzowego, ślinianek: podżuchwowej podjęzykowej
-brak odruchu rogówkowego (uszkodzenie ramienia odśrodkowego odruchu)

Leczenie:

-obwodowe w warunkach ambulatoryjnych

-ośrodkowe w trybie pilnym na oddziale neurologii

VIII- przedsionkowo- ślimakowy (zmysłowy)- słuchu, równowagi Z
Uszkodzenie:

-szum w uszach

- niedosłuch lub brak słuchu

-zaburzenia równowagi, zawroty głowy, oczopląs

IX- językowo- gardłowy (ruchowy, czuciowy, przywspółczulny)- czucie somatyczne
R, C, P

- unerwia częściowo korzeń języka, gardło, przełyk, krtań, podniebienie

-wychodzi z rdzenia przedłużonego

- odpowiedzialny jest za smak w 1/3 tylnej części języka

- prowadzi bodźce smakowe

-unerwia śliniankę przyuszną, migdałki

Uszkodzenie:

-utrata smaku

- uszkodzenie połykania

-porażenie połowy podniebienia

35

X- błędny (ruchowy, czuciowy, przywspółczulny) R ,C, P

Uszkodzenie:

a. Jednostronne- porażenie podniebienia miękkiego i mięśni gardła, krtani, prowadzi do

chrypki, zaburzeń mowy (dysartria) i połykania (dysphagia), kaszel

b. Obustronne uszkodzenie prowadzi do śmierci

XI- dodatkowy (ruchowy) R

- odpowiedzialny za ruchy głowy

-unerwia dwa mięśnie szyi

-unerwia mięsień mostkowo- uszkodzenie: głowa skośnie z brodą ku górze w stronę

chorą

-unerwia mięsień czworoboczny

Uszkodzenie:

- opadnięcie ramienia

-osłabienie obrotu Glowy i szyi w stronę przeciwną do uszkodzenia

- brak możliwości „wzruszania” ramionami

XII- podjęzykowy (ruchowy) R

-wewnętrzne i zewnętrzne włókna nerwowe z półkuli prawej i lewej, wyjątek: mięsień

bródkowo- gnykowy

Uszkodzenie:

- połowiczne porażenie języka (zbaczanie języka w stronę uszkodzenia)

Międzymózgowie:

Skład:

- wzgórze (parzyste)- podkorowy ośrodek czucia

- zawzgórze (parzyste)- ciało kolankowate boczne (podkorowy ośrodek wzroku) i

ciało kolankowate przyśrodkowe (podkorowy ośrodek słuchu)

-nadwzgórze (nieparzyste)-między innymi szyszynka- gruczoł dokrewny produkujący

melatoninę.

-podwzgórze (nieparzyste)

-niskowzgórze (parzyste)- ośrodek układu piramidowego

Piasek mózgu- sole organiczne i nieorganiczne na zdjęciach radiologicznych, wskazuje na
położenie szyszynki: pośrodkowe (prawidłowe), inne (krwiak, patologia)

Podwzgórze

Skład:

- skrzyżowanie wzrokowe, pasma wzrokowe

-guz popielaty z lejkiem i przysadką mózgową

-ciała suteczkowate

Czynność:

-neurosekrecja, wydzielanie hormonów

-termoregulacja

-regulacja pobierania wody i pokarmu

-regulacja czynności płciowych

36

Móżdżek:

Położony w tylnym dole czaszki

a. Budowa zewnętrzna:

-półkule (prawa i lewa)
-część środkowa- robak
-każdą z tych części dzielimy na cztery płaty: przedni, środkowy, tylny i grudkowo-
kłaczkowy

b. Budowa wewnętrzna:

-istota biała
-istota szara- jądra móżdżku (cztery pary):

*jądro wierzchu

*jądro kulkowate

*jądro czopowate

*jądro zębate (pofałdowany woreczek) – największe

Za pomocą trzech par konarów łączy się z pniem mózgu

Podział czynnościowy:

-móżdżek dawny- część najstarsza

*skład: płat grudkowo- kłaczkowy, jądro wierzchu

*funkcja: ośrodek równowagi

-móżdżek stary- część stara

*skład: płat przedni i tylny, jadro kulkowate i czopowate

*funkcja: regulacja napięcia mięśniowego

-móżdżek nowy- część młoda

*skład: płat środkowy i jądro zębate

*funkcja: bank pamięciowy- wzorce wszystkich ruchów

Kresomózgowie:

Skład:

-kresomózgowie nieparzyste (spoidła mózgu: spoidło przednie, wielkie i sklepienia)

-kresomózgowie parzyste – półkule mózgu (prawa i lewa)

-półkula mózgu (5 płatów)

*czołowy- biegun czołowy, bruzda środkowa

*ciemieniowy- bruzda boczna

*skroniowy

*potyliczny – biegun potyliczny, bruzda ostrogowa

*wyspa

Ośrodki korowe:

-korowy ośrodek ruchu- płat czołowy

*zakręt przedśrodkowy i część przednia płacika okołośrodkowego

-korowy ośrodek czucia- płat ciemieniowy

*zakręt zarodkowy i część tylna płacika okołośrodkowego

- korowy ośrodek wzroku-płat potyliczny

*okolica bruzdy ostrygowej

-korowy ośrodek słuchu- płat skroniowy

*zakręty skroniowe poprzeczne

- korowy ośrodek węchu- płat skroniowy

*hak zakrętu hipokampa

37

-korowy ośrodek smaku- płat ciemieniowy

* część dolna zakrętu zarodkowego

Kresomózgowie- budowa wewnętrzna:

Półkule mózgu:

-istota biała: ośrodek półowalny i torebki:

*torebka wewnętrzna – zawiera głównie drogi nerwowe ruchowe i czuciowe

*torebka zewnętrzna

*torebka ostatnia

-istota szara: kora mózgu i jądra podkorowe:

*ogoniaste

*soczewkowate

*przedmurze

*ciało migdałowate

Drogi nerwowe:

1. Projekcyjne

-łączą odległe od siebie struktury OUN
-niemal wszystkie są skrzyżowane

2. Kojarzeniowe

-łączą różne ośrodki tej samej strony OUN
-nie ulegają skrzyżowaniu

3. Spoidłowe

-łączą ośrodki strony prawej i lewej zlokalizowane na tym samym poziomie
OUN
-wszystkie są skrzyżowane

Drogi projekcyjne:

A. Zstępujące (ruchowe)

- piramidowe – prowadzą impulsy dla ruchów dowolnych czyli celowych,

zamierzonych, w pełni świadomych
- pozapiramidowe- prowadzą impulsy dla ruchów zautomatyzowanych, nie w

pełni świadomych, mimowolnych (np. ruchy kończyn górnych podczas

chodzenia)

B. Wstępujące (czuciowe)

Drogi piramidowe

Droga korowo- jądrowa droga korowo- rdzeniowa
(nerwy czaszkowe3,4,5,6,7,9,10,11,12) (nerwy rdzeniowe)
[wszystkie poza zmysłowymi]

Przednia boczna

(ulega skrzyżowaniu w rdzeniu (ulega skrzyżowaniu
kręgowym) ok. 15% włókien w rdzeniu przedłużonym)

ok. 85% włókien

38

Droga korowo- jądrowa:

-prowadzi impulsy ruchowe dla mięśni głowy i niektórych mięśni szyi

-I neuron: komórki piramidowe dolnej części zakrętu pośrodkowego

-II neuron: w jądrach ruchowych nerwów czaszkowych

Częściowo skrzyżowane, wyjątek: dolna część jądra ruchowego nerwu 7 i część jądra
ruchowego nerwu XII (te otrzymują wyłącznie włókna skrzyżowane)

Włókna korowo- jądrowe:

-zaopatrują jądra ruchowe nerwów czaszkowych obustronnie, tzn. dochodzą do jąder

czuciowych strony jednoramiennej i przeciwległej

-wyjątek są mięśnie języka i dolnej części twarzy

Droga korowo- rdzeniowa:

-przewodzi impulsy ruchowe do mięśni tułowia i kończyn

-I neuron: w górnej części zakrętu przyśrodkowego i przedniej części płacika

okołośrodkowego

-II neuron: w rogu przednim rdzenia kręgowego

*boczna ulega skrzyżowaniu w rdzeniu przedłużonym (ok.85% włókien)

*przednia ulega skrzyżowaniu w rdzeniu kręgowym (ok. 15% włókien)

Zespół górnego neuronu ruchowego (GNR):

-wynik uszkodzenia neuronów korowych dających początek drogom koro-

rdzeniowym i korowo- rdzeniowym

-uszkodzenie powyżej miejsca skrzyżowania danej drogi- objawy po przeciwnej

stronie od uszkodzenia

-uszkodzenie poniżej skrzyżowania – objawy występują po stronie uszkodzenia

Objawy uszkodzenia GNR:

- porażenie spastyczne

-wzmożone napięcie mięśniowe

- wygórowane odruchy głębokie

-odruch patologiczny (objaw babińskiego)

Uszkodzenie DNR:

- wynik uszkodzenia komórek ruchowych (tzw. Motoneuronów) rogów przednich

rdzenia kręgowego lub uszkodzenia jąder ruchowych nerwów czaszkowych

Objawy:

-porażenie wiotkie

-obniżenie napięcia mięśniowego

-zanik mięśni

- osłabienie lub brak odruchów

Drogi nerwowe wstępujące:

Rodzaje czucia:

-Czucie powierzchowne (ból, temperatura, dotyk)

*Droga rdzeniowo- wzgórzowo- korowa

*Droga jądrowo- wzgórzowo- korowa

39

-Czucia głębokiego (czucie ułożenia, wibracji)

*Uświadomione:

-Droga rdzeniowo- opuszkowo- wzgórzowo- korowa

-Droga jądrowo- wzgórzowo- korowa

*Nieuświadomione: droga rdzeniowo- móżdżkowa przednia i tylna

Droga rdzeniowo- wzgórzowo- korowa:

-I neuron w zwojach rdzeniowych

-II neuron w rogu tylnym rdzenia kręgowego

-III neuron we wzgórzu

- Kończy się w korowym ośrodku czucia- czyli w korze czuciowej

- ulega skrzyżowaniu w rdzeniu kręgowym

Droga rdzeniowo- opuszkowo- wzgórzowo- korowa:

-I neuron w zwojach rdzeniowych

-II neuron w rdzeniu przedłużonym (jądro smukłe i klinowate rdzenia przedłużonego)

-III neuron we wzgórzu

- kończy się w korowym ośrodku czucia (tj. zakręt zarodkowy i tylna część płacika

okołośrodkowego)

-ulega skrzyżowaniu w rdzeniu przedłużonym

Droga rdzeniowo- móżdżkowa: przednia i tylna

- I neuron w zwojach rdzeniowych

-II neuron w roku tylnym rdzenia kręgowego w jego jądrach

- kończą się w móżdżku, w robaku

Unaczynienie OUN:

Tętnice mózgu:

Mózgu przednia

Tętnice szyjne wewnętrzne z gałęziami: mózgu środkowa

Mózgu tylna

Tętnica kręgowe i tętnica podstawna z gałęziami:

Tylny krąg unaczynienia

Tętnica szyjna wewnętrzna:

- tętnica łącząca tylna

- tętnica łącząca przednia

- tętnica mózgu przednia

- tętnica mózgu środkowa

Tętnice kręgowe:

Prawa lewa

Tętnica podstawna

Tętnice mózgu tylne

40

Koło tętnicze mózgu Willisa:

- tętnica łącząca przednia

- tętnica mózgu przednia

- tętnica szyjna wewnętrzna

- tętnica łącząca tylna

- tętnica mózgu tylna

- tętnica podstawna

Tętnice móżdżku:

- dwie tętnice dolne tylne móżdżku (od tętnic kręgowych)

-dwie tętnice dolne przednie móżdżku (od tętnicy podstawnej)

- dwie tętnice górne móżdżku (od tętnicy podstawnej)

Żyły tylne dołu czaszki:

-żyła wielka mózgu- główne naczynia odprowadzające krew z mózgowia, powstaje z

połączenia dwóch żył wewnętrznych mózgu, uchodzi do zatoki prostej opony twardej

Płyn mózgowo- rdzeniowy (układ komorowy i przestrzeń podpajęczynówkowa):

- objętość 125 ml, dzienna produkcja 550 ml

- wytwarzany przez sploty naczyniowe komór mózgu (głównie boczna 90%)

- zabezpiecza OUN przed urazami

Komora boczna komora boczna

Komora III

Komora IV

Przestrzeń podpajeczynówkowa kanał środkowy rdzenia przedłużonego, rdzenia kręg.

Odpływ: głównie (70%) resorpcja do naczyń żylnych opony miękkiej i przepływa przez
ziarnistości opony pajęczej do zatok żylnych opony twardej przez wypustki opony pajęczej do
naczyń chłonnych.

41

Narządy zmysłów

42

Mamy pięć zmysłów:

-wzrok

-słuch

-węch

-smak

-dotyk

Wzrok:

-gałka oczna

- narządy dodatkowe

Oko:

-Gałka oczna

-nerw wzrokowy

Gałka oczna:

-ściana gałki ocznej

-zawartość gałki ocznej

Ściana gałki ocznej:

-trzy warstwy: zewnętrzna, środkowa, wewnętrzna

-warstwa zewnętrzna- błona włóknista

-dwie części:

*rogówka- przeźroczysta, mniejsza, 1/6 część przednia

*twardówka- nieprzeźroczysta (barwa biaława), większa, 5/6 część tylna

Rogówka:

-przepuszcza promienie świetlne, silnie je załamując

-nie posiada naczyń, nerwy bez osłonek- jest przeźroczysta

-odżywiana przez ciecz wodnistą i łzy

Twardówka:

-nieprzeźroczysta

-zwykle biała

-nie przepuszcza promieni świetlnych

- miejsce przyczepu mięśni gałkoruchowych

Warstwa środkowa- błona naczyniówka

Trzy części: naczyniówka, ciało rzęskowe i tęczówka

1. Naczyniówka:

- wyściela twardówkę
-największa tylna część
-służy do odżywiania zewnętrznej warstwy siatkówki

2. Ciało rzęskowe:

-część środkowa błony naczyniowej, w jego wnętrzu jest mięsień rzęskowy
-składa się z włókien o układzie południkowym (promienistym) i okrężnym
-poprzez więzadła rzęskowe łączy się on z soczewką
-główną funkcją jest udział w procesie akomodacji

Akomodacja- zdolność do ostrego widzenia przedmiotów położonych w różnej odległości

43

3. Tęczówka:

-położona najbardziej do przodu
-jest to część błony naczyniowej
-ma kształt krążka, pośrodku którego znajduje się otwór- źrenica
- w obrębie tęczówki znajdują się między innymi komórki barwnikowe oraz mięsień
zwieracz i rozwieracz źrenicy

Mięsień zwieracz źrenicy- unerwienie przywspółczulne

Mięsień rozwieracz źrenicy- unerwienie współczulne

Oba biorą udział w procesie adaptacji oka

Adaptacja oka:

- zdolność widzenia przy różnym natężeniu światła

- przy spadku natężenia mięsień rozwieracz źrenicy kurczy się i źrenica poszerza się

-przy wzroście natężenia światła mięsień zwieracz źrenicy kurczy się zwężając źrenicę

Błona nerwowa (siatkówka):

-ma część tylną światłoczułą, czyli wzrokową i część przednią czyli ślepą

- część wzrokowa cechuję się obecnością fotoreceptorów

*czopki- wrażliwe na kształt i barwę- od 7 do 7 mln

*pręciki- wrażliwe na natężenie światła- od 110 do 125 mln

-fotoreceptory odbierają impulsy świetlne i zamieniają je na impuls nerwowy, który

przekazują do komórek siatkówki

Plamka żółta- miejsce najostrzejszego widzenia

Dno oka:

-oglądając je przez wziernik oczny jest czerwone, ponieważ przez siatkówkę

przeświecają naczynia krwionośne warstwy naczyniowej

- znajduje się tam tarcza nerwu wzrokowego- skupienie neurytów komórek siatkówki,

powstaje w niej nerw wzrokowy

- do boku od tarczy nerwu wzrokowego znajduje się plamka żółta

Zawartość gałki ocznej:

-soczewka

-ciało szkliste

-ciecz wodnista

Soczewka:

- przeźroczysta

-wypukła

-silnie załamuje światło

-położona pomiędzy tęczówką (z przodu) i ciałem szklistym (z tyłu)

-objęta torebką sprężystą, utrzymana w swoim położeniu za pomocą więzadeł

rzęskowych

Droga promienia świetlnego:

1. Rogówka
2. Komora przednia oka
3. Źrenica
4. Soczewka
5. Ciało szkliste

44

Narządy dodatkowe- pomocnicze:

-urządzenia kierunkowe (mięśnie zewnętrzne gałki ocznej)

-urządzenia ochronne (powieki, spojówki, narząd łzowy)

Mięśnie oczodołu:

- zewnętrzne:

*cztery mięśnie proste (przyśrodkowy, boczny, górny, dolny)

* dwa mięśnie skośne (górny, dolny)

-wewnętrzne: zwieracz wewnętrzny źrenicy

-inne mięśnie oczodołu:

*dźwigacz powieki górnej

*mięsień oczodołowy

Nerwy gałkoruchowe:

- okoruchowy III- mięsień boczny oka

-bloczkowy IV - mięsień skośny górny

-odwodzący VI – mięsień boczny oka

Narząd łzowy:

-gruczoł łzowy

-drogi odprowadzające łzy (kanaliki łzowe, worek łzowy, przewód nosowo- łzowy)

Ucho:

-unerwione przez nerw przedsionkowo- ślimakowy

-funkcje:

a) nerw ślimakowy- narząd słuchu

b) nerw przedsionkowy- narząd równowagi

- skład:

*ucho zewnętrzne, środkowe, wewnętrzne

Ucho zewnętrzne:

-małżowina uszna- szkielet chrzęstny i płatek

- przewód słuchowy zewnętrzny (3,5 cm)

Ucho środkowe:

-błona bębenkowa

-kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko

-jama bębenkowa

- trąbka słuchowa- łączy się z jamą gardła, jej część chrzęstna ma światło zamknięte i

otwiera się podczas połykania lub ziewania

-przestrzenie powietrzne (jama sutkowa, komórki sutkowe)

Ucho wewnętrzne- błędnik:

- w całości mieści się w części szklistej kości skroniowej

- składa się z:

*błędnik kostny (zbudowany z: przedsionka, ślimaka, trzech kanałów

półkolistych)

*błędnik błoniasty (zbudowany z: przewodów półkolistych: boczny, tylny i

przedni)

*łagiewki

*woreczka

*przewodu śródchłonkowego i woreczka śródchłonki

45

*przewodu łagiewkowego- woreczkowego

*przewodu łączącego

* przewodu ślimakowego

Narząd spiralny Cortiego:

-obwodowy narząd słuchu

-leży na błonie podstawnej

-odpowiedzialny jest za odbiór bodźców dźwiękowych

Małżowina uszna przewód słuchowy zewnętrzny, wewnętrzny błona bębenkowa

Śródchłonka ruchy przychłonki błędnik kosteczki słuchowe

Komórki zmysłowe w ślimaku

Schemat budowy ślimaka:

Przychłonka- ciecz w błędniku kostnym, otaczająca błędnik błoniasty

Narząd przedsionkowy:

-obwodowy narząd równowagi

-receptory równowagi zlokalizowane są w trzech grzebieniach bańkowych

znajdujących się w bańkach półkolistych oraz w plamce woreczka i plamce łagiewki

Węch:

Droga węchowa:

-komórki węchowe (z receptorami węchu- włoski węchowe)

-nerw węchowy I

-opuszka węchowa

-pasmo węchowe

-korowy ośrodek węchu

Smak:

-receptory smaku- kubki smakowe na brodawkach języka

-brodawki smakowe:

*okolone – z tyłu

*liściaste – boczne części trzonu języka

*grzybowate - przednia część języka

46

Droga smakowa:

-kubki smakowe

-Nerwy VII, IX, X

-zwoje czuciowe

-wzgórze

-korowy ośrodek smaku

47

Ogólna budowa

czaszki

48

1. Trzewioczaszka

a) parzyste

-nosowe
-łzowe
-podniebienne
-jarzmowe
-szczęki
-małżowiny nosowe dolne

b) nieparzyste

- żuchwa
-lemiesz (część przegrody nosowej)
- kość gnykowa

2. Mózgoczaszka

a) Parzyste

-ciemieniowe
-skroniowe

b) Nieparzyste

-czołowa
-klinowa
-sitowa
-potyliczna

Kość czołowa:

- łuska czołowa (ma powierzchnię zewnętrzną, wewnętrzną, brzegi: tylny, boczny i

nadczołowy przechodzący w wyrostek jarzmowy)

- część oczodołowa (posiada po środku wcięcie sitowe, w którym leży część kości

sitowej, tzw. Blaszka sitowa)

-część nosowa (między oczodołami, łączy się z kośćmi nosowymi)

Kość klinowa:

-wyrostki skrzydłowate

- nieparzysty trzon- siodło tureckie- w nim dół przysadki

- skrzydła większe

- skrzydła mniejsze

Kość potyliczna:

- część podstawna (w części podstawnej znajduje się otwór potyliczny wielki, łączący

jamę mózgoczaszki z kanałem kręgowym)

- 2 części boczne

- łuska potyliczna

-tu rdzeń kręgowy przechodzi w rdzeń przedłużony

Kość ciemieniowa:

- cztery brzegi, cztery kąty i guz piąty

* łuska kości czołowej szew wieńcowy ciemieniowej

* ciemieniowa strzałkowy ciemieniowa

* ciemieniowa węgłowy potyliczna

Cztery brzegi: potyliczny, czołowy, strzałkowy, łuskowy

Cztery kąty: potyliczny, czołowy, strzałkowy, klinowaty

Wyczuwalny wypukły guz ciemieniowy

49

Kość sitowa:

- blaszka sitowa

- blaszka pionowa (wchodzi w skład przegrody kostnej jamy nosowej)

- błędniki sitowe (parzyste)

-bierze udział w ograniczaniu jamy czaszki, jamy nosowej i oczodołów

Kość skroniowa: kość pneumatyczna

- część łuskowa (płytka kostna i dolna powierzchnia stawu skroniowo- żuchwowego)

- część sutkowa (wykształca się dopiero u dorosłych, w jej dolnej wyrostek sutkowaty)

- część bębenkowa (buduje ścianę przednią, tylną, dolną przewodu słuchowego)

- część skalista (piramida kości skroniowej- wszystkie elementy ucha)

*przewód słuchowy

*pokrywa jamy bębenkowej

Objaw złamania- krwawienie z przewodu słuchowego zewnętrznego

Tworzy ucho środkowe i zewnętrzne

Powierzchnia czaszki: (podzielona na trzy fazy)

-dół przedni (kość czołowa, w małym stopniu klinowa i sitowa, skrzyżowanie

wzrokowe- granica między dołem przednim, a środkowym)

- dół środkowy ( kość klinowa [trzon i dół] granica to brzegi górne piramid kości

skroniowej)

- dół tylny (kość potyliczna)

*bruzda przedskrzyżowania wzrokowego

*piramidy kości skroniowych

*grzbiet siodła

Dół przedni:

- opuszki węchowe (nerw węchowy- I)

- pasma węchowe

-naczynia oponowe przednie

-płaty czołowe półkul mózgu

Dół środkowy:

Część środkowa:

- międzymózgowie

-zatoki międzyjamiste

Część boczna:

- płaty skroniowe półkul mózgowych

-zatoki jamiste

-nerwy czaszkowe II-IV

-tętnice szyjne wewnętrzne

-naczynia oponowe środkowe

- nerwy skaliste- większe i mniejsze

Dół tylny:

- most

- rdzeń przedłużony

- móżdżek

-nerwy czaszkowe VII-XII

-tętnica podstawna z odgałęzieniami

- splot żylny podstawy

50

- zatoki żylne opony twardej (potyliczne, brzuszne, poprzeczne, esowate, skaliste

dolne)

U noworodka szwy nie występują, a kości sklepienie czaszki są połączone elementami
błoniastymi

-ciemiączko przednie – między kością czołową, a ciemieniową, kostnieje ok. 18- 24

miesiąca życia- breyma

-ciemiączko tylne- między połączeniami kości potylicznej z ciemieniową, kostnieje

ok. 9-12 miesiąca życia- lambda

-ciemiączko klinowe (2)- między łuską kości skroniowej, a skrzydłami kości klinowej

kostnieje ok. 3 miesiąca życia – pterion

- ciemiączko sutkowe (2)- połączenia kości ciemieniowych z łuską kości potylicznej i

części kości skroniowej, kostnieje ok. 3 miesiąca życia

Szczęka:

- trzon (zatoka szczękowa- przestrzeń pneumatyczna)

- wyrostek jarzmowy

- wyrostek czołowy

-wyrostek zębowy

-wyrostek podniebienny

Żuchwa:

-trzon- część zębowa

- gałęzie: prawa i lewa

- otwory bródkowe (głowa)

Oczodół (ma kształt czworościenny piramidy otwartej ku przodowi):

a) ściana górna

- kość czołowa
- kość klinowa

b) ściana dolna

- kość jarzmowa
- kość podniebienna

c) ściana boczna

- kość jarzmowa
- kość klinowa

d) ściana przyśrodkowa

- kość łzowa
- wyrostek czołowy szczęki
- blaszka oczodołowa błędnika sitowego- kości sitowe
- powierzchnia boczna trzonu- kości klinowe

Jama nosowa:

a) ściana górna

- kości nosowe: prawa i lewa
- kolec nosowy kości czołowej
-blaszka sitowa kości sitowej
- trzon kości klinowej

51

b) ściana dolna

-wyrostki podniebienne
- blaszki poziome kości podniebiennych

c) ściana boczna

- wyrostek czołowy szczęki
- kość łzowa
- trzon szczęki
- ściana przyśrodkowa błędnika kości sitowej
- małżowina nosowa dolna
- blaszka pionowa kości podniebiennej
- wyrostek skrzydłowy kości klinowatej

Przegroda nosa:

- blaszka pionowa kości sitowej

- lemiesz

Jama ustna:

Ściana przednio- boczna:

-wyrostki zębowe szczęki z zębami

- część zębodołowa żuchwy wraz z zębami

Ściana górna- taka jak dolna nosowej

Staw skroniowo- żuchwowy, staw kłykciowy:

- główka - powierzchnia stawowa głowy żuchwy

- panewka - dołek stawowy i guzek stawowy kości skroniowej

- powierzchnie pokryte chrząstką włóknistą

- w stawie występuje krążek stawowy, który przyczepia się do torebki stawowej i

dzieli jamę stawu

Więzadło skroniowo-żuchwowe:

a) przyśrodkowe
b) boczne

- więzadło klinowo- żuchwowe
- więzadło rylcowo- żuchwowe

Mechanika:

- ruchy zawiasowe (gór, dół)

- ruchy mielenia

- ruchy żucia

Zniekształcenia:

- czaszka stożkowata- przedwczesne skostnienie szwu wieńcowego

- czaszka łódkowata- przedwczesne skostnienie szwu strzałkowego

- trójkątnogłowie- zanik szwu czołowego w życiu płodowym

- czaszka siodełkowata- wczesny zanik szwu klinowo- ciemieniowego

- skośno głowie- przedwczesny zanik szwów czaszki po jednej stronie

- jamistość czaszki- otwory penetrujące do wcięcia czaszki, porowatość kości

52

Szyja:

a) część przednia ograniczona mostkiem obojczykowo- sutkowym



kości parzyste
- namostkowa
- tarczowa
- krtaniowa
- gnykowa
- podbródkowa



kości parzyste
- podżuchwowe
- zażuchwowe
- trójkąt tętnicy szyjnej

Okolice głowy:

- czołowa

- skroniowa prawa i lewa

- ciemieniowa prawa i lewa

- potyliczna

Okolice twarzy:

- oczodołowa

-nosowa

- ustna

- bródkowa

- podbródkowa

- policzkowa

- jarzmowa

Układ tętniczy głowy i szyi:

*tętnica szyjna wewnętrzna- brak odgałęzień na szyi

*tętnica szyjna zewnętrzna- gałęzie:

- odchodzące do przodu

- odchodzące ku tyłowi

- odchodzące w stronę przyśrodkowa

Tętnica szyjna wspólna tworzy wspólna powrozek naczyniowo nerwowy szyi z nerwami
błędnymi i żyłą szyjną wewnętrzną

Na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowej krtani C4-C3 tętnica wspólna szyjna dzieli
się na szyjną zewnętrzną i wewnętrzną

-zatoka szyjna

- kłębek szyjny

Zatoka szyjna- poszerzenie miejsc podziału tętnicy szyjnej wspólnej (4 rok życia)
Znajduje się tam skupisko receptorów wrażliwych na zmiany ciśnienia tzw. baroreceptorów,
stąd impulsy płyną do ośrodka sercowego i naczynioruchowego.

Kłębek szyjny- ciało trzyzwojowe parasympatogenne

-skupisko receptorów (chemoreceptorów) wrażliwych na spadek ciśnienia parcjalnego

tlenu i wzrostu dwutlenku węgla

- impulsy płyną do ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym

53

Gałęzie tętnicy szyjnej wewnętrznej:

-oczna

-łącząca tylna (tworzy koło tętnicze Willisa)

- przednia i środkowa (tworzy koło tętnicze Willisa)

Gałęzie tętnicy szyjnej zewnętrznej:

a) Z przedniego obwodu:

-tętnica tarczowata górna
-tętnica językowa
-tętnica twarzowa

b) Z przyśrodkowego obwodu:

-tętnica gardłowa wstępująca

c) Z tylnego obwodu:

-tętnica potyliczna
- tętnica uszna tylna

Układ żylny głowy i szyi:

- do żył powierzchownych szyi należą:

*żyła szyjna zewnętrzna= uszna tylna +….

*żyła szyjna przednia

-do żył głębokich należą:

*żyła szyjna wewnętrzna

-żyła szyjna przednia- połączenie kilku żył skórnych dna jamy ustnej, łączy się z

żyłą… silnym zespoleniem poprzecznym- tzw. łukiem żylnym szyi. Uchodzi albo do

żyły szyjnej zewnętrznej, albo bezpośrednio do podobojczykowej.

-żyła szyjna wewnętrzna- rozpoczyna się jako bezpośrednie przedłużenie zatoki

esowatej opony twardej. Kończy się ku tyłowi, od stawu mostkowo- obojczykowego,

łącząc się z żyłą podobojczykową, wytwarza żyłę ramienno- głowową.

Jama ustna:

Początek przewodu pokarmowego. Od przodu otwiera się szparą ust, ku tyłowi przez cieśń
gardzieli łączy się z gardłem. W jamie ustnej wyróżnia się:

*przedsionek jamy ustnej

*jamę ustną właściwą

Ściana górna jamy ustnej- podniebienie twarde i miękkie

Dno- mięśnie szyi

Do przedsionka jamy ustnej uchodzą:

-przewody ślinianek przyusznych (prawej i lewej, na wysokości drugiego zrębu

trzonowego)

-gruczoły wargowe

- gruczoły policzkowe

-gruczoły twarzowe

Do jamy ustnej właściwej uchodzą:

- gruczoły podniebienne

- gruczoły językowe

- przewody ślinianek podżuchwowych, podjęzykowych większych i mniejszych

54

Podniebienie twarde- szczęka i kość podniebienna

Podniebienie miękkie- mięsień języka, dźwigacz i napinacz

Budowa języka:

- szczyt- do węzłów chłonnych, podbródkowych

- 2/3 przednie- trzon- do węzłów chłonnych podżuchwowych

- 1/3 tylna- nasada- na niej migdałek językowy, chłonka dopływa do węzłów

chłonnych głębokich)

Zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych- grupa mięśni własnych i dochodzących od
otoczenia.

Unaczynienie:

- tętnica językowa szyjna zewnętrzna

Unerwienie:

- ruchowe- nerw podjęzykowy

- czuciowe- nerw językowo- gardłowy

- smakowe- dendryty czucia biegnące ze struną bębenkową

Odpływ chłonki:

- szczyt języka- węzły chłonne podbródkowe

- trzon języka- węzły chłonne podżuchwowe

- nasada języka- podżuchwowe, głębokie górne

Ślinianki:

- przyuszne

- podżuchwowe

- podjęzykowe

- podniebienne

- policzkowe

- gardłowe

- językowe

- trzonowe

Ślinianka przyuszna- na mięśniu żwaczu:

- największa

- wychodzi przewodem uchodzącym do przedniego przedsionka jamy ustnej, na

wysokości drugiego górnego zęba trzonowego

Budowa zęba:

a) Mleczne 20

- 2 siekacze- 6-11
-1 kieł- 16-20
- zęby trzonowe- 16-20 i 20-30

b) Stałe 32

- 2 siekacze
- 1 kieł
- 2 przedtrzonowe
- 3 trzonowe

55

Budowa zęba:

- korona- pokryta szkliwem

- szyjka

- korzeń- siekacze i kły

- komora zwężająca się w kanał zakończony otworem szczytowym zęba

Gardło (na zewnętrznej podstawie czaszki, trzonie)- od podstawy czaszki do 6 kręgu:

a) Budowa

- błona śluzowa
- błona włóknista
- błona mięśniowa
- błona zewnętrzna

b) 2 typy mięśni

- dźwigacz
- zwieracze (górny, środkowy, dolny)

Jamy gardła:

- ustna

- nosowa

- krtaniowa

W części nosowej bocznej ma ujście trąbka słuchowa, włókna nerwowe IX-XII, węzły
chłonne.

Przełyk- 6 krąg- Th11:

- część szyjna C6- Th2/Th3

- część piersiowa do Th10

- część brzuszna Th10- Th11

a) 3 zwężenia

- górne C6

- środkowe Th4

- dolne Th10, 3 cm nad przeponą

b) ściana

- ¼ mięśniówka poprzecznie prążkowana

- ½ dolna gładka

- ¼ poprzecznie prążkowana i gładka

Hormony wędrują drogą:

- układu krwionośnego

- układu chłonnego

- płynu mózgowo- rdzeniowego

Nerw przepony wychodzi ze splotu szyjnego.

Układ nerwowy:

- szyszynka (leży w nadwzgórzu powyżej wzgórków górnych blaszki czworaczej)

- przysadka (część międzymózgowia, podwzgórze łączy się lejkiem z przysadką)

56

Inne gruczoły:

- grasica (ciało tłuszczowe zarostowe, występuje tylko u dzieci)

- tarczyca (połączona jest węziną)

Migdałki:

1. Migdałek językowy

- nieparzysty
- pierścień chłonny na wysokości języka

2. Migdałek gardłowy

- nieparzysty
- zwisa przy ujściu gardłowym trąbki słuchowej

3. Migdałek trąbkowy

-parzysty
- ogranicza ujście trąbki słuchowej
- znajduje się na wale trąbkowym

4. Migdałek podniebienny

-parzysty
- łuk podniebienno językowy i podniebienno gardłowy

Migdałki tworzą pierścień chłonny Waldeyera

3 otwory gardłowe:

- nozdrza tylne

- cieśń gardzieli

- wejście do krtani

57

Klatka piersiowa

58

Klatka piersiowa jako całość:

- ściana przednia – mostek wyrostki żebrowe

- ściany boczne – żebra z przestrzeniami międzyżebrowymi, górne łuki są większe od

wolnych; w każdej przestrzeni najszerszy jest odcinek na granicy kości i chrząstki

- tylne odcinki żeber uwypuklają się ku tyłowi, a kręgosłup uwypukla się silnie do jej

jamy

Patologie klatki piersiowej:

- klatka piersiowa kurza – mostek ku przodowi, zwiększony wymiar przednio- tylny

- klatka piersiowa lejkowata- dolna część mostka i chrząstki żebrowe uwypuklone do

jamy klatki piersiowej

- klatka piersiowa asteniczna- wydłużona i spłaszczona z opuszczonymi żebrami

- klatka piersiowa rozejmowa – powiększona i silnie uwypuklona

Szkielet klatki piersiowej:

a) Mostek
b) Żebra (część kostna i chrzęstna, koniec przedni i tylny)

- prawdziwe (I-VII- łączą się bezpośrednio z mostkiem)
- rzekome (VII-X – łączą się z mostkiem pośrednio przez połączenie z żebrem VII
wytwarzając łuk żebrowy)
- wolne (XI, XII kończą się w powłokach tułowia)

Żebro – powierzchnia zewnętrzna, wewnętrzna, brzeg góry, dolny, powierzchnie dolną i
górną ma tylko żebro I

- na końcu tylnym (kręgosłupowym) znajduje się głowa i guzek żebra.

- głowa żebra

Powierzchnia dolna powierzchnia górna

- głowa żebra wchodzi w dołki stawowe

- żebro I, XI, XII a czasami X – głowa żebra nie jest podzielona, występuje jeden dołek
połączony z jednym żebrem

- guzki żebra są w obrębie wyrostków poprzecznych

- od przodu szwy mostkowo- żebrowe z wyjątkiem I żebra - łączy się z mostkiem za pomocą
chrząstkozrostu

Mostek= rękojeść, trzon, wyrostek mieczykowaty

Na ich brzegach bocznych znajdują się wcięcia stawowe z wyjątkiem I żebra (chrząstkozrost)

Ściany klatki piersiowej:

a) Warstwy

- powierzchowna (skóra, tkanka podskórna)
-środkowa ( mięśnie powierzchowne klatki piersiowej: większy, mniejszy, zębaty
przedni, podobojczykowy dolny – dodatkowy mięsień wdechowy)
- głęboka:

*mięśnie własne głębokie ścian klatki piersiowej
*układ kostno – stawowy
*powięź wewnątrzpiersiowa

59

Mięśnie powierzchowne grzbietu:

- czworoboczny (kapturowy)

- najszerszy grzbietu

- równoległoboczny

- dźwigacz łopatki

- półkorcowy

- zębate tylne (górny, dolny)

Mięśnie własne głębokie ścian klatki piersiowej:

- międzyżebrowe zewnętrzne (wdechowe)

- międzyżebrowe wewnętrzne (wydechowe dodatkowe)

- podżebrowe ( wydechowe dodatkowe)

- poprzeczny klatki piersiowej ( wydechowe dodatkowe)

Mięśnie głębokie grzbietu:

- najdłuższy (zaczyna się w części biodrowo – krzyżowej, sięga do potylicy)

- biodrowo- żebrowe

Przepona:

- mięsień płaski

- główny mięsień wdechowy

- wyróżniamy: część mięśniową i ścięgnistą (środek ścięgnisty)

Część mięśniowa:

część ścięgnista

*mostkowa płatek prawy, lewy, środkowy

*żebrowa

* lędźwiowa

- unerwiona przez nerwy przeponowe wychodzące ze splotu szyjnego

- unaczyniona przez tętnice przeponowe dolne od części brzusznej

Otwory:

- rozwór aorty - 12 kręg piersiowy- w części lędźwiowej przepony, przez niego

przechodzi aorta zstępująca

- rozwór przełykowy- 10 krąg piersiowy - przez niego przechodzi przełyk i nerw

błędny (X)

- otwór żyły głównej – 8 kręg piersiowy – przechodzi przez niego żyła główna dolna

Jama klatki piersiowej:

- przestrzeń ograniczona ścianami, ku górze przedłuża się w szyję

- w jamie klatki piersiowej są trzy jamy surowicze: dwie jamy opłucnowe położone

bocznie, jama osierdzia położona centralnie (zaliczana do śródpiersia)

Jama opłucnowa:

Parzysta przestrzeń w jamie klatki piersiowej, ograniczona:

- opłucną ścienną

- opłucną trzewną

- opłucną krezkową

60

Śródpiersie – nieparzysta przestrzeń w klatce piersiowej, ograniczona:

- od dołu przeponą

- bocznie opłucną ścienną śródpiersiową

- od przodu mostkiem i przylegającymi żebrami

- od tyłu odcinkiem piersiowym kręgosłupa

-od góry przewodem szyjnym

Śródpiersie

Górne dolne

Granica pomiędzy nimi przebiegająca to umownie przyjęta płaszczyzna z kąta mostka od
przodu, z tyłu przez krążek międzykręgowy Th4 a Th5

Górne

Zatchawicze

przedtchawicze

Oddzielone umownie przebiegającą płaszczyzną czołową przebiegającą przez rozdwojenie
tchawicy

Dolne

Przednie środkowe ( worek osierdziowy z zawartością) tylne

Kryterium podziału jest worek osierdziowy

61

Układ oddechowy

62

Zatoka czołowa – pojawia się dopiero ok. 6-7 roku życia

Do dróg oddechowych zaliczamy:

- jama nosowa z zatokami przynosowymi (rola: ogrzewanie, oczyszczanie)

- gardło

- krtań

- tchawica

- oskrzela

- oskrzeliki

- pęcherzyki płucne

Nos- jama nosowa:

- przedsionek jamy nosowej

- przewód nosowy górny

- jama nosowa właściwa (małżowina nosowa dolna, środkowa i górna)

- przewód nosowy dolny (między podniebieniem twardym a małżowiną nosową

dolną)

- trzy przewody nosowe łączą się w przewód nosowy wspólny nozdrza tylne gardło

Gardło – od podstawy czaszki do poziomu dolnego brzegu kręgu C6. Wyróżniamy w nim
trzy części:

- nosowa (z trąbką słuchową – Eustachiusza)

- ustna

- krtaniowa

Cieśń gardzieli – łączy jamę ustną z jamą gardła

Mięśnie gardła zachodzą na siebie dachówkowato – są nimi dźwigacz i zwieracz gardła

Krtań – położona w szyi, poniżej języka i kości gnykowej, powyżej tchawicy, sięga od C4 do
C6

a) Zbudowana jest z chrząstek:

Parzystych:

- nalewkowate (mają 2 wyrostki głosowe, do nich przyczepiają się struny
głosowe)
- różowate
- klinowate

Nieparzystych:

-pierścieniowata
-tarczowata
- nagłośniowa

piętro górne

fałdy przedsionkowe

piętro środkowe

krtani

fałdy głosowe

Pietro dolne

63

Tchawica – dolny odcinek dróg oddechowych leżący w przedłużeniu krtani od C6do Th4

a) Oskrzela główne różnią się od siebie:

Prawe

lewe

Kąt: 20-45 stopni

Kąt: 30-55 stopni

Długość: 1,5- 2,5 cm

długość 4-5 cm

Jama opłucnej – przestrzeń zawarta pomiędzy opłucną ścienną, trzewną i krezkową.
W jamie opłucnej leżą zachyłki (rezerwowe przestrzenie wdechowe) – znajdują się tam, gdzie
jeden rodzaj opłucnej przechodzi w drugi

- zachyłek żebrowo – przeponowy

- zachyłek żebrowo – śródpiersi owy przedni i tylny

- zachyłek przeponowo – śródpiersi owy

Płuca – lewe: 2 płaty, prawe: 3 płaty

Płuco prawe i lewe zbudowane z:

- powierzchnia żebrowa

- powierzchnia śródpiersi owy

- brzeg przedni (ostry)

- brzeg tylny (tępy)

- brzeg dolny

- szczyt płuca

Języczek w płucu lewym to odpowiednik płata środkowego w płucu prawym
Wnęka płuca= korzeń płuca ( to co wchodzi i wychodzi z płuca opłucną krezkową)

Do płuca wchodzi:

- tętnica płucna

- tętnica oskrzelowa

- sploty płucne

- oskrzele główne

Z płuca wychodzi:

- żyły płucne

- żyły oskrzelowe

- naczynia chłonne

Drzewo oskrzelowe:

- oskrzela płatowe

- oskrzela segmentowe

- oskrzela podsegmentowe

- oskrzeliki

- oskrzelik końcowe

Drzewo oddechowe:

- oskrzeliki oddechowe

- przewodziki pęcherzykowate

- pęcherzyki płucne

Unaczynienie płuc:

a. Czynnościowe – pochodzi z rozgałęzienia tętnicy płucnej
b.Odżywcze – pochodzi z rozgałęzień tętnicy oskrzelowej

64

Oddychanie:

1. Impuls z ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym
2. Motoneurony rogów przednich rdzenia kręgowego
3. Mięśnie wdechowe (przepona, mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne)
4. Wdech

Ruchy żeber:

- zwiększa się wymiar przednio – tylny mostkowy (I-VI)

- zwiększa się wymiar poprzeczny klatki piersiowej (VII-X)

Wdech- akt bierny zachodzący dzięki sprężystości klatki piersiowej i sieci włókien
kolagenowych i sprężystych płuc.

65

Układ krążenia

66

Serce – położone w jamie klatki piersiowej, w śródpiersiu dolnym, w worku osierdziowym
Tamponada serca – gromadzenie się płynu w worku osierdziowym, płyn uciska na serce
powodując zmniejszenie objętości napełniania komór i upośledzenie kurczliwości

Granicą zewnętrzną między przedsionkami, a komorami jest bruzda wieńcowa. Wewnątrz
przegroda międzykomorowa, na zewnątrz bruzda międzykomorowa przednia i tylna (w nich
naczynia żylne i tętnicze) – łączą się ze sobą w okolicy koniuszka serca.

Z lewej komory serca wychodzi aorta wstępująca, z prawej pień płucny

Od aorty wstępującej odchodzą tętnice wieńcowe – prawa i lewa.

Korona serca – naczynia wychodzące i wchodzące do serca

Do prawego przedsionka uchodzą:

- żyła główna górna

- żyła główna dolna ( z żyły biodrowej wspólnej)

- zatoka wieńcowa

- żyły serca przednie

- żyły serca najmniejsze

Do lewego przedsionka uchodzą:

- żyły serca najmniejsze

- żyły płucne

Budowa ściany serca:

- nasierdzie

- śródsierdzie (mięśniówka komór i przedsionków, szkielet serca i układ przewodzący)

- wsierdzie

Szkielet serca – pierścienie włókniste znajdujące się w miejscach zastawek, do nich
przyczepiają się płatki zastawek, mięśniówka komór i przedsionków.

Mięśniówka przedsionków:

- warstwa wewnętrzna – włókna podłużne

- warstwa zewnętrzna – włókna okrężne

Mięśniówka komór:

- warstwa zewnętrzna – włókna skośne

- warstwa środkowa – włókna okrężne

- warstwa wewnętrzna – włókna podłużne

Wir serca – bezpośrednie przejście warstwy skośnej w warstwę podłużną z pominięciem
środkowej – na koniuszku serca.

Układ przewodzący serca - stanowi jedynie połączenie między mięśniówką przedsionków,
a komór, mięśnie w embrionalnej formie, zdolność uwalniania i przewodzenia impulsów do
skurczu mięśniówki.

Na układ przewodzący składa się:

- węzeł zatokowo – przedsionkowy – położony pod nasierdziem, w obrębie prawego

przedsionka serca, w ujściu żyły głównej górnej

- węzeł przedsionkowo – komorowy – pod wsierdziem , w dolno – tylnej części

przegrody międzyprzedsionkowej, od strony prawego przedsionka

- pęczek przedsionkowo – komorowy – pod wsierdziem, prawa strona serca, dzieli się

67

na dwie odnogi: prawą i lewą – na granicy części błoniastej i mięśniowej przewija się i

przechodzi na lewą stronę serca.

Zastawki ujść tętniczych – półksiężycowate

Pnia płucnego

aorty

Składają się z trzech płatków:

Płatek zbudowany z wsierdzia i wewnętrznej blaszki naczynia. Ma powierzchnię komorową i
naczyniową, brzeg przytwierdzony i wolny.

Zastawki ujść żylnych – przedsionkowo komorowe

Trójdzielna – między prawym dwudzielna – między lewym

Przedsionkiem, a prawą komorą przedsionkiem, a lewą komorą

Mają płatki zbudowane ze zdwojenia wsierdzia, brzeg przytwierdzony i wolny.

Szwy ścięgniste - zapobieganie wynicowaniu płatków do ścian aorty.

Zatoka wieńcowa - dopływają do niej duże naczynia żylne serca, położona jest na
powierzchni przeponowej serca:

- wielka

- średnia

- mała

- skośna

Nerwy przeponowe:

- są gałęziami

- ze splotu szyjnego wchodzą do klatki piersiowej

- leżą w śródpiersiu przedtchawiczym

- od przodu krzyżują korzeń płuca

- wchodzą so śródpiersia dolnego środkowego i dochodzą do przepony

- lewy nerw jest dłuższy

- ruchowo unerwiają przeponę

- czuciowo unerwiają osklepek opłucnej, opłucną ścienną, śródpiersiową, worek

osierdziowy, opłucną ścienną przeponową, część otrzewną w jamie brzusznej

Nerwy błędne – X nerw czaszkowy

- ruchowo unerwiają gardło, krtań

- jądro zlokalizowane w pniu mózgu

- uchodzi do czaszki, wchodzi do klatki piersiowej układając się pomiędzy żyłą

tętniczą, a podobojczykową

- wchodzi do śródpiersia

- krzyżuje korzeń płuca od tyłu, prawy na tylnej powierzchni ,a lewy na przedniej

- dostarczają komponentę parasympatyczną do narządów

68

Jama brzuszna

69

1.Brzuch

- dolna część tułowia

- ściany brzucha (przednia, boczna(parzysta) i tylna)

a) ograniczenie dolne

-bruzdy pachwinowe – więzadło pachwinowe

b) ograniczenie górne – wyrostek mieczykowaty

c) ograniczenie boczne – luk żebrowy

I nadbrzusze

II śródbrzusze

III podbrzusze

IV linia międzykolcowa (kolce biodrowe przedmie dolne)

Okolica podżebrowa

nadbrzusze właściwe

okolica podżebrowa

Okolica boczna brzucha

okolica pępkowa

okolica boczna brzucha

Okolica pachwinowa

okolica łonowa

okolica pachwinowa

Pępek – 3-4 krąg lędźwiowy

Warstwy brzucha:

- skóra

- tkanka podskórna

- powięź podskórna

- powięź powierzchowna

- warstwa mięśni i rozcięgien

- powieź poprzeczna

- otrzewna ścienna (najgłębsza pokrywa od wewnętrznej ściany brzucha)

Jama brzucha – podział ograniczony:

1. Od góry – przepona
2. Od dołu – jama miednicy
3. Od tyłu – lędźwiowy odcinek kręgosłupa
4. Od boku – talerze kości biodrowych

Mięśnie tylnej ściany brzucha:

- czworoboczny lędźwiowy

- lędźwiowy większy

- lędźwiowy mniejszy

Ściana boczna:

- mięsień skośny brzucha zewnętrzny

- mięsień skośny brzucha wewnętrzny

- poprzeczny brzucha

70

Ściana przednia:

- mięsień prosty brzucha

- mięsień piramidowy (napina kresę białą – utworzoną przez rozcięgna)

Pierścień pachwinowy powierzchowny – otwór rozcięgien, stanowi wylot kanału
pachwinowego.

Kanał pachwinowy:

- przednia ściana przyśrodkowa jamy brzusznej

- od 4-5 cm długości

- rozpoczyna się pierścieniem pachwinowym głębokim

- powstaje podczas rozwoju z kształtowaniem się ściany jamy brzusznej (proces

zstępowania gonad u mężczyzn)

- występuje u obu płci (różna zawartość):

*mężczyźni- powrózek nasienny

* kobiety – więzadło obłe macicy (z towarzyszącymi mięśniami i nerwami)

Wytrzewienie – rana kłuta, narząd wydostaje się na zewnątrz

Przepuklina – przemieszczenie narządów jamy brzusznej poza jej ścianę, uwypuklona
otrzewna ścienna

a) Wrodzone - ujawniają się zaraz po urodzeniu lub w 1-2 roku życia (przepuklina

pępkowa)

b) Nabyte - powstają na skutek wzrostu ciśnienia śródbrzusznego (zaparcia, kaszel,

ciężka praca)

c) Pourazowe - duży nagły wysiłek lub uraz

Części składowe:

- wrota przepukliny

- worek przepuklinowy

- zawartość worka przepukliny

- kanał przepuklinowy (element niestały)

Podział przepuklin:

- zewnętrzne – gdy zawartość jamy brzusznej przemieszcza się podskórnie wraz z

uchyłkiem otrzewnej

- wewnętrzne – gdy zawartość jamy brzusznej przemieszcza się do sąsiedniej jamy

ciała

Przepukliny ściany przedniej:

- kresy białej

- pępkowe

- pachwinowe

- udowe

Przepukliny ściany górnej:

- rozwoju przełykowego

Przepukliny o innej lokalizacji: występują bardzo rzadko

71

Jama brzuszna: przestrzeń ograniczona ścianami brzucha

a) Piętro górne – gruczołowe

- wątroba z pęcherzykiem żółciowym
- trzustka
- śledziona
- przełyk
- żołądek
- część dwunastnicy

b) Piętro dolne – jelitowe

- pozostała część dwunastnicy
- jelito kręte, czcze
- jelito grube bez odbytnicy

Przestrzeń wewnątrzotrzewnowa – zlokalizowana do wewnątrz od otrzewnej ściennej.
Otrzewna wraz z krezką otaczają całkowicie narząd.

Przestrzeń zewnątrzotrzewnowa – zawarta między ścianami jamy brzusznej, a otrzewną
ścienną. Jedna z powierzchni nie jest pokryta otrzewną, tylko przylega do tylnej ściany, do
powięzi.

a) Pierwotnie zewnątrzotrzewnowo – nerki
b) Wtórnie zewnątrzotrzewnowo – okrężnica wstępująca, zstępująca, trzustka,

dwunastnica bez opuszki

Wyróżniamy przestrzeń:

- zaotrzewnową

- podotrzewnową

- przedotrzewnową

Położenie narządów:

- wewnątrzotrzewnowo – narządy niemal całkowicie pokryte otrzewną trzewną

- zewnątrzotrzewnowo - narządy położone w przestrzeni zewnątrzotrzewnowej, tylko

częściowo pokryte otrzewną

Otrzewna:

- błona surowicza wyściełająca ścianę od wewnątrz i pokrywające narządy

-szczelinowata przestrzeń potencjalna, zawarta między otrzewną trzewną, ścienną,

kreskową

Rodzaje:

- ścienna

- trzewna (pokrywa narządy)

- kreskowa (przejście otrzewnej trzewnej w ścienną)

Kreska – podwójny fałd otrzewnej kreskowej

Komunikacja jamy otrzewnej = jajowody światło macicy pochwa

72

Układ pokarmowy

73

Żołądek:

a) Położenie

- w jamie brzusznej
- wewnątrzotrzewnowo
- w lewym podżebrzu i części nadbrzusza właściwego

b) Budowa

- wpust
- dno
- część odźwiernikowa- końcowy odcinek żołądka
- ściana przednia, tylna
- krzywizna większa, mniejsza

c) Budowa ściany

- błona śluzowa
- błona podśluzowa
- błona mięśniowa
- otrzewna trzewna

Sięga do piątej przestrzeni międzyżebrowej

Przełyk od 25- 30 cm

Jelito cienkie

Długość: od 3 – 11 m

a) Części:

- dwunastnica (opuszka wewnątrzotrzewnowa, pozostałe części zaotrzewnowo)
- jelito czcze (wewnątrzotrzewnowo) – ma wielką krezkę
- jelito kręte (wewnątrzotrzewnowo)

Dwunastnica:

- część górna (opuszka), prawa strona L1

- część zstępująca L1-L3

- część poprzeczna, krzyżuje L3

- część wstępująca L3-L2

Na ścianie tylno przyśrodkowej znajduje się brodawka dwunastnicy – uchodzi nią przewód
żółciowy wspólny i trzustkowy.

Jelito grube:

Długość: 1- 1,5 m

a) Części:

- jelito ślepe ( kątnica) (wewnątrzotrzewnowo)
-wyrostek robaczkowy (wewnątrzotrzewnowo)
- okrężnica (wstępująca zaotrzewnowo)

* poprzeczne (wewnątrzotrzewnowo)
* zstępująca (zewnątrzotrzewnowo)
* esowata (wewnątrzotrzewnowo)

- odbytnica (podotrzewnowo)

b) Budowa ściany:

- błona śluzowa
- błona podśluzowa

74

- otrzewna
- mięśniowa lub przydanka łącznotkankowa

c) Cechy charakterystyczne:

- taśmy
- wypuklenia
- przyczepki sieciowe
- wcięcia półksiężycowate

Zastawka Bauhina- jelito kręte wchodzi do grubego na granicy kątnicy i okrężnicy, w ujściu
tym leży zastawka krętnico- kątnicza. Zastawka ta zapobiega cofaniu się treści jelita do jelita
cienkiego.

Położenie wyrostka robaczkowego:

Punkt Mc Burneya- rzut ujścia wyrostka (znajduje się na linii łączącej pępek z kolcem
biodrowym przednim, górnym prawym, na granicy między 1/3 zewnętrzną, a środkową
częścią tej linii wyznacza połączenie wyrostka robaczkowego z jelitem ślepym)
Punkt Lanza- rzut końca wyrostka robaczkowego (znajduje się na 1/3 prawej części linii
łączącej oba kolce biodrowe)

Przepona miednicy – ujęta jest w niej prostnica oraz odbyt

Odbytnica (rectum)

- leży podotrzewnowo w miednicy mniejszej, do przodu od kości krzyżowej

- dwie części:

*górna- bańka odbytnicy

* dolna- kanał odbytowy (otoczony przez mięsień zwieracz zewnętrzny

odbytu)

- kończy się odbytem (anus)

- fałd poprzeczny środkowy

Unaczynienie:

- tętnica odbytnicza górna – od tętnicy kreskowej

- tętnica środkowa – od tętnicy biodrowej dolnej wewnętrznej

- tętnica dolna- od tętnicy sromowej wewnętrznej

- przez żyłę odbytniczą górną do żyły wrotnej

75

Narządy jamy

brzusznej

76

Wątroba:

a) Położenie

- wewnątrzotrzewnowo
- w piętrze gruczołowym
- w podżebrzu prawym, nadbrzuszu właściwym oraz częściowo w podżebrzu

lewym

b) Budowa:

- płat prawy i lewy
- na powierzchni trzewnej: płat czworoboczny i ogoniasty
- pęcherzyk żółciowy – na powierzchni trzewnej wątroby

c) Unaczynienie:

- czynnościowe – żyła wrotna
- odżywcze – tętnica wątrobowa właściwa

Naczynia wątrobowe zrazika wątroby – dochodzi w nich do wymieszania krwi tętniczej
unaczynienia odżywczego z krwią żylną unaczynienia czynnościowego.

Odpływ krwi żylnej i wątroby z naczyń zatokowych żyły środzrazikowe żyły
podzrazikowe 2-3 żyły wątrobowe żyła dolna przedsionek prawy

Krążenie wrotne wątroby – polega na połączeniu dwóch sieci naczyń włosowatych poprzez
duże pojedyncze naczynia. U człowieka żylno- żylne krążenie wrotne występuje oprócz
wątroby także w przysadce mózgowej.

Krążenie oboczne – powstaje gdy dochodzi do zaburzenia przepływu krwi

- żyła wrotna (ucisk przez guz nowotworowy- zakrzep z żyle)

- miąższ wątrobowy (marskość wątroby)

- żyły wątrobowe

Żyła wrotna żyła żołądkowa lewa sploty żylne przełykowe żyły nieparzyste żyła
główna górna prawy przedsionek serca

Dno pęcherza żółciowego leży w miejscu skrzyżowania prawego łuku żebrowego z brzegiem
bocznym mięśnia prostego brzucha lub w miejscu połączenia chrząstki żebra IX i VIII po
stronie prawej.

Drogi żółciowe:

Wewnątrzwątrobowe kanaliki żółciowe przewodziki międzyzrazikowe przewodziki
żółciowe przewód wątrobowy prawy i lewy przewód wątrobowy wspólny przewód
żółciowy wspólny brodawka dwunastnicy - większa Vatera przewód trzustkowy

Trzustka:

a) Położenie

-wtórne
- na tylnej ścianie jamy brzusznej
- w piętrze gruczołowym

b) części

- głowa
- trzon
- ogon
- przewód trzustkowy – pojedynczy odprowadzający

77

Trzustka jest gruczołem zewnątrz i wewnątrzwydzielniczym:

- zew. – wydzielanie soku trzustkowego

- wew. – produkcja insuliny i glukagonu

Śledziona:

a) położenie

- w jamie brzusznej, w piętrze gruczołowym
- w podżebrzu lewym
- pomiędzy żebrem IX a XI
- wewnątrzotrzewnowo
-oś długa biegnie wzdłuż X żebra lewego

b) budowa

- powierzchnia przeponowa
- powierzchnia trzewna

c) funkcje

- niszczenie starych erytrocytów
- limfopoeza
-fagocytoza
- rezerwuar krwi
- w okresie płodowym jest miejscem tworzenia krwi

Gałęzie trzewne:

a) parzyste

- tętnice nerkowe nadnerczowe środkowe
- tętnice jądrowe lub jajnikowe

b) nieparzyste

- pień trzewny – tętnica śledzionowa wątrobowa wspólna żołądkowa
- tętnica kreskowa górna
- tętnica kreskowa dolna

Żyła wrotna

- śledzionowa kreskowa dolna

- kreskowa górna

Żyła główna dolna

78

Układ

wewnątrzwydzielniczy

79

Do układu wewnątrzwydzielniczego zaliczane są gruczoły dokrewne, które nie posiadają
przewodów oprowadzających, a wytwarzane przez nie substancje (hormony) przenikają
bezpośrednio do krwi lub chłonki.

Do gruczołów dokrewnych należą:

- przysadka

- szyszynka

- grasica

- tarczyca

- przytarczyce

- nadnercza

- wyspy Langerhansa trzustki

- część dokrewna gruczołów płciowych

Przysadka:

Położona w dole przysadki na górnej powierzchni trzonu kości klinowej, objęta dwoma
blaszkami opony twardej

Szyszynka:

- położona w dole środkowym czaszki w jego części środkowej, do tyłu od komory III,

między wzgórkami górnymi blaszki pokrywy

- gruczoł dokrewny:

* produkujący hormon melatoninę (hamuje wydzielanie gonadotropin z

przedniego płata szyszynki)

* odpowiedzialny za regularność cykli dobowych

* po okresie pokwitania gromadzą się w niej koncentrycznie uwarstwione

ciałka, zawierające fosforany i węglany wapnia, z dodatkiem substancji

organicznych, zwane piaskiem mózgu

Tarczyca:

- nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego zbudowany z dwóch płatów

bocznych i Węziny (cieśni) oraz niestałego płata piramidowego

- położenie: leży w przednio- dolnej części szyi; płaty boczne sięgają do połowy

wysokości chrząstki tarczowatej krtani ku dołowi dochodząc do szóstej chrząstki

tchawicy; cieśń do przodu od drugiej do czwartej chrząstki tchawicy

Funkcja tarczycy:

- tarczyca wytwarza i wydziela do krwi hormony trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę

(T4). Hormony te sterują przemianą materii we wszystkich narządach i tkankach

organizmu. Do produkcji hormonów tarczyca potrzebuje wystarczającej ilości jodu,

który organizm przyswaja z pożywienia i powietrza (jod jest pierwiastkiem lotnym). I

tak np. masa jodu w tyroksynie wynosi 65% masy hormonu, natomiast w

trójjodotyroninie ok. 59%. Daje nam to pojęcie o tym, jak ważny jest jod do

prawidłowej funkcji hormonalnej tarczycy.

- T3 jest hormonem „silniejszym” od T4. Aktywność biologiczna T3 jest 2 -4 krotnie

większa niż aktywność T4

- hormony tarczycowe mają wielokierunkowy wpływ na wzrost i rozwój ustroju oraz

na metabolizm, czyli przemianę materii

- w okresie rozwoju regulują one wzrost tkanek i powstawanie niektórych enzymów

komórkowych, pobudzają dojrzewanie centralnego układu nerwowego i układu

kostnego

- wpływ na przemianę materii, to regulacja tzw. Podstawowej przemiany materii

80

(czyli tempa spalania różnych substancji i tworzenia innych), transportu wody i

różnych pierwiastków, przemiany cholesterolu, wapnia, fosforu, białka i innych

związków chemicznych

- oddziałując na przemianę materii i funkcję różnych komórek, hormony tarczycowe

odgrywają ogromną rolę w pracy układu pokarmowego, serca, mięśni i układu

nerwowego. Praktycznie mają znaczenie dla sprawności całego organizmu

-funkcja tarczycy pozostaje pod ścisłą kontrolą podwzgórza i przysadki mózgowej.

Kiedy organizm „odczuwa” niedostatek hormonów tarczycowych podwzgórze

wydziela czynnik (hormon) uwalniający tyreotropinę (TSH- RH). Pod wpływem

hormonu uwalniającego przysadka „wysyła” tyreotropinę (TSH), która pobudza do

produkcji i wydzielania do krwi jej hormonów

- kiedy we krwi krąży zbyt dużo hormonów tarczycowych, przysadka zostaje

„wyłączona”. Jest to tzw. Mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego pomiędzy

tarczycą i przysadką mózgową

Przytarczyce:

- w liczbie czterech (najczęściej dwa dolne i górne)

- położona na tylnej powierzchni płata bocznego tarczycy, w pobliżu jego brzegu

tylno- przyśrodkowego

Funkcje przytarczyc:

- produkują parathormon, który reguluje poziom wapnia i fosforanu we krwi i

tkankach

- usunięcie tych gruczołów powoduje obniżenie stężenia jonów wapnia i

podwyższenie stężenia fosforu we krwi, w wyniku czego dochodzi do zwiększenia

pobudliwości układu nerwowego i mięśniowego – tężyczka (silne i długotrwałe

skurcze mięśni szkieletowych)

Parathormon:

- jest on odpowiedzialny za zwiększenie poziomu wapnia we krwi obniżając tym

samym zawartość w kościach. Poza tym obniża ilość jonów fosforanowych we krwi.

Niedobór powoduje tężyczkę objawiającą się nadpobudliwością mięśni i nerwów.

Nadmiar natomiast powoduje zbyt dużą ilość wapnia we krwi co przyczynia się do

tego, że nasze kości są słabe i łatwo ulegają urazom. Wydzielają one parathormon

odpowiedzialny za regulację poziomu wapnia we krwi i w płynie tkankowym.

Stymuluje on uwalnianie wapnia z kości i resorpcję wapnia z kanalików nerkowych.

Aktywuje witaminę D, która zwiększa ilość wapnia wchłanianego w jelicie.

Wydzielana przez tarczycę kalcytonina działa antagonistycznie w stosunku do

parathormonu. Gdy stężenie wapnia wzrasta ponad normę , wytwarzana w tarczycy

kalcytonina hamuje uwalnianie wapnia z kości.

Neurotransmitery podwzgórza:

Neurony syntetyzują około 20 ważnych związków o właściwościach hormonów lub
neurotransmiterów:

Neurotransmitery:

- noradrenalina

- dopamina

- serotonina

- acetylocholina

- glutaminian

- GABA

81

Neuropeptydy:

- wazopresyna

- oksytocyna

- kortykoliberyna

- tyreoliberyna

- neuropeptyd Y

- lektyna

- tlenek azotu

Hormony podwzgórza:

Biorą udział w regulacji wydzielania przedniego płata przysadki:

- kortykoliberyna

- tyreoliberyna

- gonadoliberyna

- somatoliberyna

- somatostatyna

- prolaktoliberyna

- prolaktostatyna – dopamina

- melanoliberyna

- melanostatyna

- wazopresyna

- oksytocyna

82

Układ moczowo-

płciowy

83

1.Układ moczowy

- nerki

- moczowody

- pęcherz moczowy

- cewka moczowa

I część wydzielnicza – wytwarzając mocz

- wszystkie części nefronu

II część wydalnicza – drogi odprowadzające mocz

- przewody brodawkowe

- kielichy nerkowe większe, mniejsze, miedniczki nerkowe

- moczowody, pęcherz, cewka

Nefron:

- ciałko nerkowe (kłębuszek naczyń tętniczych otoczonych torebką Bowmana)

- kanalik proksymalny

- pętla Henlego

- kanalik dystalny

Naczynia doprowadzające naczynia kłębuszka naczynia odprowadzające
kanalik proksymalny (resorpcja zwrotna glukozy, wody, elektrolitów; pramocz (150l/d) jest
przesączany przez kapilary tętnicze kłębuszka nerkowego do torebki Bowmana) pętla
Henlego kanalik dystalny (resorpcja wydzielanych elektrolitów i wody) cewki
zbiorcze przewody brodawkowe UKM (układ kielichowo- miedniczkowy)

Mocz ostateczny – ok. 1,5 l/dobę

Położenie nerki:

- w jamie brzusznej, pierwotnie zaotrzewnowo

-Th12- L3 – prawa nerka

-Th11- L2- lewa nerka

- położenie zależne jest od pozycji ciała i ruchomości oddechowej

Budowa zewnętrzna nerki:

-biegun górny

-biegun dolny

- powierzchnia przednia

- powierzchnia tylna

- brzeg boczny (dłuższy, wypukły)

- brzeg przyśrodkowy (wnęka nerki – przechodzą w niej naczynia, nerwy i

moczowody)

Wnęka nerki:

- żyła nerkowa

- tętnica nerkowa

- moczowód

Przekrój czołowy nerki:

- istota rdzenna (utworzona jest przez piramidy nerkowe zwrócone podstawami w

kierunku kory, a szczyt w kierunku zatoki nerkowej; szczyt nazywany jest brodawką

nerkową i otoczony jest kielichem mniejszym)

- istota korowa (jest zewnętrzną częścią miąższu, a także uchodzi pomiędzy piramidy

84

wytwarzając słupy nerkowe; od końca wnikają do promienistości rdzenia)

Zatoka nerkowa – otwiera się w kierunku przyśrodkowym wnęką; znajdują się tu kielichy
nerkowe większe i mniejsze oraz gałęzie naczyń nerkowych i tkanka tłuszczowa

Funkcja nerek:

- udział w regulacji kwasowo- zasadowej

- regulacja osmolarności płynu zewnątrzkomórkowego

- wydalanie zbędnych produktów przemiany materii

- zamiana nieaktywnej witaminy D w aktywną

- wydzielanie substancji hormonalnie czynnych

Moczowody:

- długość od 30-35 cm

-biegnie na tylnej ścianie brzucha (zaotrzewnowo), następnie w miednicy mniejszej

(podotrzewnowo)

- ma część boczną i miedniczą

- rozpoczyna się w przedłużeniu miedniczki nerkowej tzw. Zgięciem nerkowym

moczowodu

-w miejscu przejścia części brzusznej w miedniczną- zgięcie brzeżne moczowodu

- zgięcie miedniczne – na wysokości kolca kulszowego

- kieruje się ku przodowi przyśrodkowo i uchodzi do pęcherza moczowego w kącie

podstawy trójkąta pęcherzowego (przebijając skośnie jego ścianę)

- na swoim przebiegu krzyżuje liczne naczynia i nerwy m.in. płciowo- udowy

(unerwia skórę narządów płciowych i skórę części uda)

Powstające kamienie nerkowe mogą blokować się w zwężeniach moczowodu.

Pęcherz moczowy – położenie:

- w miednicy mniejszej, podotrzewnowo, do tyłu od spojenia łonowego

- mężczyźni: na gruczole krokowym, do przodu od bańki odbytnicy

* na jego tylnej powierzchni pęcherzyki nasienne i bańki nasieniowodów

- kobiety: na przeponie moczowo – płciowej i przedniej części przepony miedniczej,

do przodu od macicy, a częściowo pochwy

Budowa pęcherza:

- trzon

- szczyt (zwrócony do góry i do przodu)

-dno (ku dołowi i tyłowi; do dna uchodzą moczowody)

- szyjka pęcherza moczowego

a)od wewnątrz:

- błona śluzowa

- błona podśluzowa

- trójwarstwowa mięśniówka

- przydanka łącznotkankowa

- mięsień wypieracz moczu, zwieracz cewki moczowej u wejścia

Od wewnątrz błona jest pofałdowana z wyjątkiem obszaru zwanego „trójkątem
pęcherzowym”

85

Cewka męska:

- długość ok. 20 cm

- rozpoczyna się ujściem wewnętrznym w dnie pęcherza

- w jej przedłużeniu cztery odcinki:

* śródścienny

* sterczowy (prostata)

*błoniasty ( mięsień zwieracz zewnętrzny cewki moczowej)

*gąbczasty (w obrębie ciała gąbczastego)

- kończy się ujściem zewnętrznym cewki moczowej na szczycie żołędzi pręcia

- w jej przebiegu krzywizny:

* tylna- w części błoniastej, ku tyłowi i dołowi

*przednia- w części gąbczastej, ku przodowi i górze

- za skurcz wypieracza i rozluźnienie zwieracza odpowiada układ przywspółczulny

(sympatyczny), włókna przywspółczulne i współczulne.

Cewka kobieca:

- długość ok. 4 cm

- rozpoczyna się ujściem wewnętrznym, kończy się zewnętrznym

- cztery odcinki:

*śródścienny

*nadprzeponowy

*przeponowy

*podprzeponowy

- zwieracz cewki moczowej poprzecznie prążkowany, zwieracz cewki moczowej

pochwy

Nadnercza:

-leżą w przestrzeni zaotrzewnowej, na tylnej ścianie brzucha, na górnych końcach

nerek

- komórki rdzenia produkują adrenalinę, noradrenalinę

Narządy męskie:

a) wewnętrzne

- jądra, najądrza, nasieniowody
- pęcherzyki nasienne
- przewody wytryskowe
- gruczoł krokowy (stercz)
-cewka moczowa (od wzgórza nasiennego do ujścia zewnętrznego)

b) zewnętrzne

- moszna
- prącie

Jądra:

- wraz z przylegającym najądrzem leżą w worku mosznowym

- lewe leży nieco wyżej i jest większe

- objęte jest osłonką pochwową spełniającą rolę otrzewnej

86

a)budowa zewnętrzna

jest ok. 200 zrazików

- w każdym zraziku jest 1-4 kanalików nasiennych krętych

- ze zrazika wychodzi kanalik nasienny prosty

- w śródjądrzu kanaliki proste tworzą się z jądra z którego wychodzą przewodziki

odprowadzające

Najądrze:

- leży w worku mosznowym

- części:

*głowa- utworzona przez zraziki najądrza

*trzon i ogon- utworzone przez przewód najądrza

- wychodząc z ogona przewód najądrza przedłuża się w nasieniowód

Nasieniowód:

- odprowadza nasienie z najądrza

-jego końcowy odcinek – bańka nasieniowodu łączy się z przewodem

wyprowadzającym

- pęcherzyka nasiennego w przewód wytryskowy

- oba przewody wytryskowe uchodzą do części sterczowej cewki moczowej

Gruczoł krokowy:

- leży w miednicy mniejszej męskiej, podotrzewnowo, pod pęcherzem moczowym, na

dnie miednicy, do przodu od odbytnicy

- jest przebity przez cewkę moczową i przewody wytryskowe

Prącie:

- zbudowane z dwóch ciał: jamiste i gąbczaste

- ciało gąbczaste z przodu zakończone żołędzią

- wewnątrz zawiera cewkę

Narządy żeńskie:

a) wewnętrzne

- jajniki, jajowody, macica, pochwa

b) zewnętrzne

- gruczoły sutkowe
- wzgórek łonowy, wargi sromowe większe, mniejsze, łechtaczka z napletkiem i
wędzidełkiem łechtaczkowym

Jajniki:

a) budowa zewnętrzna

- leżą w miednicy mniejszej, na tylno bocznej ścianie, w jamie otrzewnowej, w dołku
jajnikowym
- jest umocowany przy pomocy krezki i więzadeł do macicy, jajowody i ściany
miednicy

b) budowa wewnętrzna

- część korowa – pęcherzyki jajnikowe w różnym stanie rozwoju
- część rdzeniowa – zawiera głównie naczynia i nerwy

87

Jajowody:

- leżą podotrzewnowo, od macicy aż do jajnika

- część śródścienna (rozpoczyna się ujściem macicy)

- cieśń

- bańka

- lejek (zbudowany z kilkunastu strzępków)

Macica:

a) Części:

- dno
- trzon – kanał szyjki

*cześć górna- nadpochwowa
*część dolna- pochwa- objęta sklepieniem pochwy

-sklepienie pochwy

b) Położenie

- leży centralnie w miednicy mniejszej, podotrzewnowo, w przodozgięciu i
przedopochyleniu
Przodozgięcie – kąt otwarty między trzonem a szyjką
Przodopochylenie – kąt pomiędzy szyjką macicy a pochwą
- może powiększyć się 20- krotnie

Łożysko:

- powierzchnia maciczna

- powierzchnia gładka

Dno macicy:

a) Przepona miedniczna przez którą przechodzi odbytnica utworzona przez:

- dźwigacz odbytu
- mięsień guziczny

b) Przepona moczowo – płciowa utworzona przez:

- mięsień przepony krocza i mięsień powierzchowny krocza
- zwieracz cewki moczowej i pochwy

88

Kończyny

89

Kości obręczy kończyny górnej – obojczyk i łopatka

Szkielet wolnej kończyny górnej:

a) Kość ramienna

- koniec bliższy zakończony jest głową kości ramiennej (służącej do połączenia tej
kości z łopatką w stawie ramiennym)
- koniec dalszy - kłykieć kości ramiennej (na kłykciu znajduje się powierzchnia
stawowa dla połączenia tej kości z kośćmi przedramienia w stawie łokciowym)
(bloczek łączy się z kością łokciową a główka z promieniową)

b) Kość przedramienia

-łokciowa:

* koniec bliższy: wyrostek łokciowy (tylny) i wyrostek dziobiasty (przedni)
*koniec dalszy: głowa, na głowie znajdują się powierzchnia stawowa dla

połączenia kości łokciowej z chrząstką trójkątną, oddzielającą kość łokciową

od kości trójgraniastej nadgarstka. Na obwodzie głowy- powierzchnia stawowa

dla połączenia k. łokciowej z k. promieniową w stawie promieniowo-

łokciowym dalszym)

-promieniowa:

*koniec bliższy: głowa k. promieniowej. Powierzchnia stawowa głowy służy

do połączenia z głową kości ramiennej w stawie łokciowym
* koniec dalszy: ma powierzchnię stawową nadgarstkową dla stawu

promieniowo- nadgarstkowego

c) Kości ręki

Kości nadgarstka:

W szeregu bliższym idąc od k. promieniowej

- łódeczkowata

-księżycowata

- trójgraniasta

- grochowata

„Łódka płynie, księżyc świeci, trójgraniasty groszek leci”

W szeregu dalszym idąc od k. promieniowej:

- czworoboczna większa

- czworoboczna mniejsza

- główkowata

- haczykowata

„ Na trapezie, trapeziku siedzi główka na haczyku”

Kości śródręcza - 5 kości i kości palców ręki

Staw ramienny (staw kulisty)

Utworzony przez:

-wydrążenie stawowe łopatki

- głowę kości ramiennej

(Mała panewka stawu jest pogłębiona przez obrąbek stawowy)

Staw jest zabezpieczony przez jego sklepienie, utworzone przez wyrostek barkowy i wyrostek
kruczy oraz łączące je silnie płaskie więzadło kruczo- barkowe.

90

Ruchy:

- zginania i prostowania (dookoła osi poprzecznej)

- odwodzenia i przywodzenia (dookoła osi strzałkowej)

- obrót na zewnątrz i do wewnątrz (dookoła osi pionowej)

- obwodzenie ( ruch po kole)

Staw łokciowy:

- ramienno- łokciowy (staw zawiasowy)

* bloczek kości ramiennej

* wcięcie bloczkowe kości ramiennej

Ruchy: prostowania i zginania

- ramienno- promieniowy

*główka kości ramiennej

* główka kości promieniowej (panewka stawu)

Ruchy: zginania i prostowania, ruchy obrotowe

- promieniowo- łokciowy bliższy

*obwód stawowy głowy k. promieniowej (główka stawu)

* wcięcie promieniowe kości łokciowej

Ruchy: obrotowe

Staw promieniowo- nadgarstkowy (eliptyczny)

- powierzchnia stawowa nadgarstka k. promieniowej i krążek stawowy (chrząstka

trójkątna, przylegająca do głowy kości łokciowej)- panewka stawu

- kość łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta – główka stawu

Ruchy: zginania i prostowania, odwodzenia i przywodzenia, obwodzenia

Staw nadgarstkowo- śródręczny kciuka (siodełkowaty)

- powierzchnia stawowa k. czworobocznej większej

- powierzchnia stawowa I kości śródręcza

Ruchy: odwodzenia i przywodzenia kciuka, przeciwstawiania i odprowadzania, obwodzenia

Staw barkowo- obojczykowy

- powierzchnia stawowa wyrostka barkowego łopatki

-Powierzchnia końca barkowego obojczyka

Stawy międzypaliczkowe- zawiasowe

Zaburzenia odżywcze powodują: ścieńczenie skóry i tkanki podskórnej, nadmierne
wyrastanie włosów, zanik tkanki kostnej, paznokcie rosną szybciej i są zniekształcone

Nerw pachowy:

Obraz kliniczny porażenia nerwu pachowego:

- zanik mięśnia naramiennego (ostry, kanciasty kształt barku)

- brak czynnych ruchów odwodzenia przy zachowanych ruchach rotacji

- ubytek czucia na mięśniu naramiennym

Nerw promieniowy, objaw uszkodzenia:

- górna część ramienia

- dolna część ramienia – ręka opadająca

Nerw pośrodkowy, uszkodzenie: „ręka błogosławiących”

91

Porodowe uszkodzenie splotu ramiennego:

- porażenie typu Erba Duchenne’ a

Uszkodzenie górnej części splotu (korzenie C5, C6)

Objawy: brak ruchów barku

*przymusowe ustawianie kończyny w rotacji wewnętrznej

* zespół Kofferatha- uszkodzenie korzeni C5, C6,C7

* porażenie wiotkie

Porażenie typu Klumpkego:

*uszkodzenie nerwów rdzeniowych C8, Th1

* zaburzenia dotyczące głównie czynności mięśnia przedramienia i ręki

Szkielet kostny obręczy kończyny dolnej:

- 2 kości miednicze: k. biodrowa, k. łonowa, k. kulszowa

- k. krzyżowa

Szkielet wolnej kończyny dolnej:

- kości udowe

- kości podudzia (goleni)- piszczelowa i strzałkowa

- kości stopy:

*kości stepu- skokowa, piętowa i kości klinowate

* kości śródstopia- 5 kości

* kości palców

Połączenia obręczy kończyny dolnej:

- staw krzyżowo biodrowy – połączenie kości miednicznych z kością krzyżową

- spojenie łonowe

Połączenie kończyny wolnej:

Staw biodrowy (kulisty, panewkowy):

- Głowa kości udowej- główka stawu

- kość miedniczna- tworzy panewkę, która otoczona jest obrąbkiem panewkowym

- więzadło kości udowej- znajduje się w dole panewki

Staw kolanowy (największy staw ciała ludzkiego)

-kłykcie kości udowej- główka

-kłykcie kości piszczelowej- panewka

- rzepka

Staw skokowo- goleniowy (skokowy górny)

- główka- kość skokowa

- panewka- k. piszczelowa i strzałkowa

Staw piszczelowo- strzałkowy

- głowa strzałki

- tylno- boczna powierzchnia kłykcia bocznego kości piszczelowej

Więzozrost piszczelowo- strzałkowy: połączenie końców dalszych kości goleni.
Błona międzykostna goleni – łączy brzegi międzykostne tych kości.

92

Mięśnie wolne kończyny dolnej:

Grupa przednia:

- miesień czworoboczny uda

- mięsień krawiecki

Grupa tylna:

- mięsień półścięgnisty

- m. półbłoniasty

-m. dwugłowy uda

Grupa przyśrodkowa:

- m. grzbietowy

- m. przywodziciel długi

- m. przywodziciel krótki

- m. przywodziciel wielki

- m. smukły

Mięśnie podudzia:

Grupa przednia: ( gr. Prostowników):

- piszczelowy przedni

- prostownik długi palców n, strzałkowy głęboki

- prostownik długi palucha

Grupa tylna (gr. zginaczy) – n. piszczelowy

Warstwa powierzchowna:

a. M. trójgłowy łydki
b. M. podeszwowy

Warstwa głęboka:

a. M. podkolanowy
b. M piszczelowy tylny
c. M. zginacz długi palucha
d. M. zginacz długi palców

Ścięgno Achillesa: m. brzuchaty łydki + m. płaszczko waty

Grupa boczna:

- m. strzałkowy długi

- m. strzałkowy krótki n. strzałkowy powierzchowny

Mięśnie grzbietu stopy:

- m. prostownik krótki palucha

- m. prostownik krótki palców n. strzałkowy głęboki