DZIECI W RODZINIE Z PROBLEMEM 

ALKOHOLOWYM.

Czy to, że dzieci wychowują się w rodzinie z problemami alkoholowymi ma wpływ na 

ich rozwój emocjonalny? 

„ Atmosfera środowiska alkoholowego jest wybitnie nerwicogenna, związane z nią 

nieporozumienia i awantury naruszają równowagę domowników, zwłaszcza dzieci, 

które pozbawione poczucia bezpieczeństwa utrzymywane są w stałym lęku i napięciu. 

Dom przestaje być schronieniem, gdzie można się schować przed przykrym 

przeżyciem życiowym”[ 2, s. 89] Alkoholizm to bardzo poważny problem 

współczesny. Zaliczany jest do patologii społecznych. Zjawiska patologiczne to 

zjawiska chorobowe, nienormalne, odbiegające od ogólnie przyjętych norm 

społecznych.[ 1, s. 565] 

Dzieci, wychowujące się w rodzinach, w których ktoś nadużywa alkoholu, żyją w 

poczuciu zagrożenia, cierpią i uczą się szczególnych metod postępowania, które 

utrudniają im życie. Są często ofiarami przemocy fizycznej, psychicznej, a nieraz stają 

się ofiarami nadużyć seksualnych. „ Być dzieckiem alkoholika oznacza mieć 

doświadczenia, które przerastają możliwości sprostania im. Takie doświadczenia to te 

zdarzenia w ludzkim życiu, których człowiek nie rozumie, nie potrafi przetrwać, 

umieścić w określonym porządku świata, nadać im wyraźnego znaczenia. Są to 

zdarzenia, które burzą sen lub śnią się, żyjąc swym przedłużonym życiem poza jawą. 

Pozostawiając niezatarty ślad, który przypomina niezagojonął ranę. Zdarzenia, o 

których się myśli nie chcąc myśleć, którym się człowiek nie potrafi przeciwstawić ani 

ich zaakceptować. Tego rodzaju doświadczenia są udziałem wszystkich ludzi i 

wszystkich dzieci, jednak ich ilość i intensywność u dzieci alkoholików jest 

nieporównywalnie większa.”[ 3, s. 47]

Dzieci z rodzin, gdzie nadużywa się alkoholu przeżywają bardziej niż inne dzieci 

zakłócenia w poczuciu bezpieczeństwa. Doświadczają więcej lęku, napięć, samotności 

i dezorientacji. Taki stan doprowadza do tworzenia się obronnej postawy życiowej. 

Postawa obronna charakteryzuje się tym, że dziecko zamyka się w sobie, cofa przed 

ryzykiem i zmianami, nie ufa ludziom. Na tle sytuacji materialnej, warunków 

mieszkaniowych rodziny nadużywającej alkohol kształtuje się sytuacja dziecka w 

domu rodzinnym. Mieszkania przeważnie ciasne, przeludnione, zaniedbane i 

niedostatecznie umeblowane powoduje, że dzieci te nie mają miejsca do odrabiania 

lekcji, przechowania zabawek, pomocy naukowych, drobiazgów. Nie mają możliwości 

zapraszania kolegów, przyjaciół a obecność wielu osób powoduje, wzajemne 

przeszkadzanie sobie, które doprowadza do konfliktów. Siedzenie w zadymionym 

mieszkaniu w oparach alkoholu i niedosypianie powoduje u dzieci stany nerwicowe i 

rozwój agresji. Wynikają z tego problemy emocjonalne u dzieci. Dzieci te stają się 

bardziej nerwowe, nie mogą porozumieć się normalnie z rówieśnikami. Zaczynają się 

problemy w szkole. Dzieci osiągają mizerne wyniki w nauce, często są izolowane 

przez rówieśników. Często dzieci alkoholików spotykają się też z odrzuceniem ze 

strony pijących rodziców. Chociaż rodzice ci okazują czasem miłość, to szybko ją 

odbierają bądź przemieniają w obojętność lub złość. I dlatego dzieci te czują się 

odrzucone, ponieważ dla ich rodziców alkohol jest ważniejszy. Niektóre dzieci z 

rodzin alkoholowych czują się odrzucone również przez rodziców nie pijących, 

ponieważ koncentrują się oni mocno na osobie pijącej zapominając o dziecku. 

Odrzucenia przez rodziców jest ciężkim urazem, który pozostawia ślad na całe życie. 

Osoby, które przez to przeszły mają problemy natury emocjonalnej, poczuciem niższej 

wartości. Odrzucone dziecko sądzi, że skoro rodzice go nie kochają, nie chcą go, to nie 

zasługuje na dobre traktowanie. Doprowadza to do tego, że przez całe życie wstydzi 

się samego siebie. Dzieci o poczuciu niskiej wartości stawiają sobie bardzo duże 

wymagania, często ponad ich możliwości i mnóstwo zadań do wykonania, aby 

udowodnić swoją wartość. Jednak, gdy coś się nie powiedzie załamują się i 

przekonują, że nic nie są warte. Dzieci te wycofują się z różnych zadań, zakładając z 

góry, że i tak im nie sprostają. Cechą charakterystyczną dzieciństwa w rodzinie 

alkoholowej jest uczestnictwo w obwinianiu i oskarżaniu jednej strony za picie 

drugiej. Poczucie krzywdy i poczucie bycia ofiarą zmusza do szukania winnych. 

Łatwo w emocjach skierować żal i krytykę w stronę rodzica niepijącego, postępując 

tak za pretensjami rodzica, który pije. Niekiedy dzieci też obwiniają same siebie, i to w 

sobie doszukują się przyczyny tragedii rodzinnej. U dzieci z takich rodzin występuje 

rozstrojenie życia uczuciowego, jakaś nienormalność w przeżywaniu lub wyrażaniu 

uczuć. Może to być płaczliwość, lękliwość, ale również nieopanowana agresja, 

wybuchowość. Życie w warunkach długoletniego stresu psychicznego doprowadza do 

destrukcyjnych wzorów zachowań. Ich stany emocjonalne są bardzo rozchwiane. 

Dzieci przyjmują określone wzory zachowań. Jeśli chodzi o dzieci z rodzin 

alkoholowych wyróżnia się cztery takie wzory:

Bohater rodziny – to osoba, która bierze na siebie zadanie wyrównania braków 

rodziny przez życie pełne działania i poświęcenia się dla rodziny. To ktoś, kto staje się 

wcześniej rodzicem własnych rodziców, rezygnuje z realizacji swoich celów 

życiowych ( np. nie zakłada własnej rodziny), zaś całą swoją energię poświęca na 

zajmowanie się rodzeństwem i rodzicami.

Wyrzutek rodzinny – to przeciwieństwo bohatera rodzinnego, dziecko, które zbłąkało 

się na margines społeczny. To uczeń trudny wychowawczo, podrostek zajmujący się 

kradzieżami i oszustwami, uciekający z domu. Osoba, która w życiu dorosłym może 

znaleźć się w więzieniu. Alkohol i narkotyki stanowią element jego życia na 

marginesie społeczeństwa..

Zagubione dziecko – to osoba wycofana z życia rodzinnego, ktoś, kogo psychicznie 

nie ma. Jest to osoba, która wycofała się w swój własny, izolowany świat. Dziecko 

takie mniej żyje światem rzeczywistym i realnością, bardziej zaś kontaktuje się z 

bohaterami książek czy wyimaginowanymi w swojej głowie postaciami i zdarzeniami. 

Zagubione dziecko świat realny postrzega jako chaos, coś, w czym nie potrafi 

poruszać się sprawnie.

Maskotka – to osoba, której specjalnością jest rozładowanie rodzinnych napięć. To jest 

ktoś, kogo wszyscy lubią – mistrz rozśmieszania i dowcipu. Dziecko to świadomie 

rozładowuje sytuacje, aby zapobiec konfliktowi. [ 3, s. 53-54 ]

Powyższe spostrzeżenia zostały dokonane na podstawie obserwacji własnych, oraz 

opracowań fachowych. Obserwacja została dokonana na wybranej przeze mnie 

rodzinie. Żyjąc w rodzinie z problemem alkoholowym dzieci uczą się, że nie można 

się opierać na dorosłych, ponieważ są niepewni. Ich nastroje są zmienne, obietnice są 

nie dotrzymywane, za to samo raz można być wynagrodzonym, innym razem 

ukaranym. To, że nie można opierać się na dorosłych oznacza dla dziecka samotność. 

Rodziny te uczą dziecko, również tego, aby nie obdarzało zaufaniem ani członków 

rodziny, ani nikogo obcego, gdyż ufając naraża się na doznanie krzywdy. Brak 

zaufania sprawia, że dziecko nie ma poczucia bezpieczeństwa, natomiast stale 

doświadcza poczucia zagrożenia, czuje się słabe i niepewne. Te przeżycia prowadzą 

do zaburzenia poczucia własnej wartości. Każde dziecko doświadcza uczuć strachu, 

gniewu, niepewności, zakłopotania, wstydu. Jednak dzieci alkoholików przeżywają te 

uczucia z intensywnością i częstotliwością nie spotykaną u większości swych 

rówieśników. Fakt alkoholizmu w rodzinie kształtuje ich uczuciowość, osobowość i 

zachowanie bardziej niż cokolwiek innego. Na szczęście dzieci alkoholików żyją w 

świecie większym niż ich własna rodzina. Są przecież przyjaciele, nauczyciele, są 

sąsiedzi czy trzeźwi członkowie rodziny, którzy pomagają jak tylko mogą, aby dzieci 

te nie utraciły miłości i potrafiły kochać pomimo trudności. Mają w swoim dorastaniu 

przykre doświadczenia, które odbijają się później w ich dorosłym życiu, na ich 

emocjonalności i psychice. I może właśnie, dlatego niektóre z nich angażują się w 

ruch o nazwie Dorosłe Dzieci Alkoholików głosząc optymistyczne hasło, że

NA SZCZĘŚLIWE DZIECIŃSTWO NIGDY NIE JEST ZA PÓŹNO.

LITERATURA CYTOWANA 

1. W. Kopaliński- „Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” Wiedza 

Powszechna Warszawa 1970.

2. K. Pospiszyl, E. Zabczyńska- „Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie” 

Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1989.

3. W. Sztander- „Poza kontrolą” Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów 

Alkoholowych Warszawa 1997.