01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 2

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Lucyna Karpińska

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
sanitarno-weterynaryjnych, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska i zwierząt 321[01].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Zofia Blajer
mgr inż. Barbara Lewandowska

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Majewska

Konsultacja:
mgr inż. Anna Augustyńska-Mincger
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01].O1.01,

„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, sanitarno-weterynaryjnych, ochrony
przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska i zwierz

t”, zawartego w modułowym programie

nauczania dla zawodu technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Ochrona przeciwpożarowa

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zagrożenia występujące w rolnictwie. Środki ochrony indywidualnej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wypadki i pierwsza pomoc

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Przepisy sanitarno-weterynaryjne i ochrona zwierząt. Ochrona środowiska

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach oraz zasadach

bezpieczeństwa i higieny pracy, czynnikach środowiska pracy, mogących powodować
zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia oraz postępowaniu w sytuacjach awaryjnych, a także
udzielaniu pomocy osobie, która uległa wypadkowi. Ponadto, wzbogacisz swoją wiedzę
o zagadnienia dotyczące przepisów i zasad sanitarno-weterynaryjnych, ochrony środowiska
oraz o dobrostanie zwierząt.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Wszystkie przepisy, z których będziesz korzystał, mają charakter jawny i są

publikowane. Niemniej jednak, z uwagi na ciągłe zmiany w obowiązującym prawie,
pierwotne teksty tych przepisów stosunkowo szybko stają się nieaktualne. Dlatego najbardziej
miarodajnym źródłem są cyklicznie aktualizowane, specjalistyczne elektroniczne programy
prawnicze zawierające jednolite teksty wszystkich aktów prawnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

321[01].O1

Podstawy techniki

321[01].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, sanitarno-weterynaryjnych,

ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska i zwierząt

321[01].O1.02

Charakteryzowanie maszyn rolniczych

321[01].O1.03

Zastosowanie maszyn do prac rolniczych

321[01].O1.04

Stosowanie przepisów ruchu drogowego

321[01].O1.05

Stosowanie technik kierowania ciągnikiem

rolniczym i wykonywanie czynności

kontrolno-obsługowych

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

wyjaśniać rolę higieny w życiu codziennym i w pracy,

−

rozróżniać czynniki szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka,

−

stosować zasady zachowania się w różnych sytuacjach zagrożenia,

−

stosować zasady udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,

−

wskazywać odpowiednie instytucje w zależności od zaistniałego zagrożenia,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przewidzieć zagrożenia związane z użytkowaniem maszyn i sprzętu rolniczego,

−

przewidzieć zagrożenia związane z pracą ze zwierzętami,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące obsługi maszyn,
pojazdów i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej,

−

zastosować przepisy ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,

−

zastosować przepisy sanitarno-weterynaryjne i przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt,

−

postąpić zgodnie z instrukcją przeciwpożarową w sytuacji zagrożenia pożarowego,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,

−

udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

określić sposoby przechowywania narzędzi, maszyn i pojazdów stosowanych
w produkcji roślinnej i zwierzęcej,

−

określić sposoby zabezpieczania sprzętu rolniczego przed uszkodzeniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy. Ochrona przeciwpożarowa

4.1.1. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy

Powszechnie obowiązujące źródła prawa pracy, można uszeregować w hierarchicznym

systemie, w którym najważniejszą pozycję zajmuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483), która jest ustawą zasadniczą i gwarantuje m. in. nadzór
państwa nad warunkami wykonywania pracy. Dalej są to: Kodeks pracy i inne ustawy oraz
ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty wykonawcze, ponadzakładowe i zakładowe
układy zbiorowe pracy oraz regulaminy pracy. Wiele rozwiązań dotyczących prawa pracy ma
swoje źródło w Konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy lub w Dyrektywach Unii
Europejskiej. Proces dostosowywania naszego prawa do wymogów dyrektyw unijnych trwa
od kilku lat. Dyrektywy dotyczące bezpieczeństwa pracy stanowią obowiązujące prawo
w Unii Europejskiej.

Podstawowym polskim aktem prawnym w dziedzinie prawa pracy, regulującym m.in.

kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
(Dz. U. z 1974 r. Nr 24, poz.141 z późn. zm.).

Jako uzupełnienie Kodeksu pracy należy traktować rozporządzenia i zarządzenia Rady

Ministrów oraz naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, m.in.
rozporządzenia i zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej oraz rozporządzenia
i zarządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rozporządzenia i zarządzenia stanowią
przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy, zawierają normy szczegółowo regulujące pewne

zagadnienia, np.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac (DZ. U. z 2004 r.).

Układy zbiorowe pracy są porozumieniem między pracodawcą a związkami

zawodowymi i dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawcę.

Kodeks pracy wymaga od pracodawców stworzenia regulaminów pracy określających

godziny pracy, przerwy w pracy, wymogi bezpieczeństwa. Regulaminu pracy nie wprowadza
się, jeżeli w zakładzie pracy obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy lub, gdy
pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników.

Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy

Kodeks pracy określa obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy.

Obowiązki pracodawcy:

Ustawowym obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie pracownikom

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy chroniących ich życie i zdrowie. Zakład
pracy, odpowiednio wykorzystując najnowsze zdobycze nauki i techniki, powinien właściwie
organizować pracę, usuwać ewentualne uchybienia, stosować się do nakazów organów
nadzoru nad warunkami pracy, wykonywać polecenia społecznego inspektora pracy.

Na pracodawcy spoczywa również obowiązek:

−

informowania pracowników o ryzyku zawodowym, związanym z wykonywaniem
określonej pracy,

−

stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym oraz innym chorobom,
które związane są z wykonywaną pracą,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapoznawanie pracowników z przepisami i zasadami bhp związanymi z wykonywaną
przez nich pracą,

−

zaopatrywania pracowników nieodpłatnie w środki ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Obowiązki osoby kierującej

Osoby kierujące w jednostce gospodarczej zespołem pracowników, tzn. kierownicy

wydziałów, oddziałów, mistrzowie, brygadziści i inni obowiązani są:

−

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

−

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.

Obowiązki pracownika:

−

poznawanie przepisów i zasad bhp oraz uczestniczenie w szkoleniach,

−

wykonywanie pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,

−

dbanie o właściwy stan maszyn i urządzeń oraz utrzymywanie porządku w miejscu pracy,

−

stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także odzieży i obuwia
roboczego zgodnie z przeznaczeniem,

−

poddawanie się wstępnym, okresowym oraz kontrolnym badaniom lekarskim
i wykonywanie zaleceń lekarskich,

−

niezwłoczne powiadamianie przełożonych oraz ostrzeganie współpracowników i innych
osób o zaistniałej sytuacji zagrożenia życia i zdrowia,

−

współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Znajomość zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy, jest jednym z elementów

kwalifikacji zawodowych, nie wolno, bowiem dopuścić pracownika do wykonywania pracy,
jeżeli nie zna on przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przed dopuszczeniem do
pracy należy więc przeszkolić pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest to
szkolenie wstępne, obejmujące, oprócz wykładu zapoznającego z przepisami i zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy, również instruktaż wstępny na stanowisku pracy. Ponadto
zakład pracy obowiązany jest prowadzić okresowe szkolenia z zakresu bhp, którego celem
jest ugruntowanie, rozszerzenie i aktualizacja znajomości tych przepisów i zasad.

Podstawowe prawa pracownika:
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa

w pkt1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

w przypadkach, o których mowa w pkt. 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przepisy pkt 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest

ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki

Społecznej określa, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej.

Ochrona pracy kobiet i młodocianych

Grupami pracowniczymi, chronionymi w sposób szczególny są kobiety i młodociani.

Pracodawca zatrudniający kobiety i pracowników młodocianych powinien sporządzić
zakładowy wykaz prac wzbronionych kobietom i młodocianym. Kodeks pracy zakazuje
zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje
tych prac określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996r. w sprawie wykazu
prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545
z późn. zm.).

Młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie

przekroczyła 18 roku życia. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat.
Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

−

ukończyli co najmniej gimnazjum,

−

przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich

−

zdrowiu.
Poza tym;

−

młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej,

−

przerwa w pracy młodocianego powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin
(łącznie z porą nocną),

−

czas pracy osoby w wieku do 16 lat nie może przekroczyć 6 godzin na dobę,

−

czas pracy osoby w wieku powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godzin na dobę.
Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych

Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, które są zawarte

w rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U.
nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). Dyrektywy unijne 92/85/EWG i 94/33/EWG dotyczą ochrony
pracy kobiet i młodocianych. Szczególnie dotyczy to gospodarstw rolnych, w których dzieci
nie powinny wykonywać prac związanych z:

−

opakowaniami po środkach trujących,

−

odchodami zwierzęcymi,

−

pozostałościami po uboju zwierząt,

−

maszynami i urządzeniami rolniczymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy

W celu zapewnienia zatrudnionym należytych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy

powołane zostały określone organy nadzoru. Najważniejszym ich zadaniem jest działalność
kontrolna dotycząca przestrzegania zasad bhp, działalność profilaktyczna, wyrażająca się na
przykład wydawaniem nakazów dla zapewnienia właściwych warunków bhp w przyszłości
i usunięcia stwierdzonych zagrożeń oraz działalność polegająca na stosowaniu środków
represyjnych w razie stwierdzenia uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi RP organem nadzoru i kontroli
przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy
z 6 marca 1981 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362).

Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy należy między innymi:

−

nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku
pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy,
urlopów, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych;

−

kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu
budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie
maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii;

−

uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych
zakładów pracy lub ich części;

−

nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny
pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy;

−

analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania
ś

rodków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu

okoliczności i przyczyn wypadków ciężkich, zbiorowych i śmiertelnych;

−

ciganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych

sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego;

−

wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy
w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy;

−

udzielanie porad technicznych i prawnych;

−

opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie
prawa pracy;

−

inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym

Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania zasad,

przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy. Instytucja ta została powołana w celu
ochrony zdrowia przed wpływem czynników szkodliwych i uciążliwych, a w szczególności w
celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych. Oprócz wymienionych
instytucji ważną rolę odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd
Dozoru Technicznego czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący
wpływ na stan bezpieczeństwa w zakładach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpieczeństwo i higiena pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich

ródłem wielu zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi są czynności związane z chowem

i hodowlą zwierząt gospodarskich, wykonywane codziennie lub okresowo, a w szczególności
prace związane z karmieniem, pojeniem, dojeniem, wymianą ściółki oraz pielęgnacją,
leczeniem i transportem. Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt
gospodarskich uregulowane są przepisami Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju
Wsi z dnia 28 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze
zwierząt gospodarskich (Dz. U. z dnia 15 października

2001 r).

Warunki w pomieszczeniach inwentarskich

Obowiązkiem pracodawcy jest stworzenie odpowiednich warunków w pomieszczeniach

inwentarskich oraz organizowanie prac przy obsłudze zwierząt zgodnie z wymogami
bezpieczeństwa i higieny pracy.

W pomieszczeniach przeznaczonych do hodowli lub chowu zwierząt pracodawca

powinien zapewnić w szczególności:

−

utrzymywanie czystości i porządku, w tym regularne usuwanie odchodów,

−

zwalczanie gryzoni, owadów i szkodliwych mikroorganizmów,

−

niedopuszczanie do zagrzybienia ścian i sufitów,

−

utrzymywanie właściwej wentylacji.
W tym celu powierzchnia podłogi korytarza powinna być nienasiąkliwa i ograniczająca

poślizg, a szerokość korytarza powinna umożliwiać stosowanie urządzeń technicznych do
dowozu i dozowania pasz. Należy również zapewniać łatwy i bezpieczny dostęp do zwierząt
oraz bezpieczne wykonywanie czynności związanych z ich obsługą. Kanały odprowadzające
ś

cieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone. Drzwi w pomieszczeniach

inwentarskich powinny być otwierane na zewnątrz.

W pomieszczeniach inwentarskich niedopuszczalne jest:

−

używanie ognia otwartego oraz palenie tytoniu,

−

wykonywanie nagłych ruchów oraz wydawanie dźwięków mogących niepokoić
zwierzęta,

−

podchodzenie w bezpośrednie sąsiedztwo zwierząt w sposób niezauważalny dla
zwierzęcia.
W celu ograniczenia stężenia pyłów organicznych w pomieszczeniach inwentarskich

powinno się wyposażyć pomieszczenia przeznaczone dla drobiu i trzody chlewnej
w urządzenia odpylające lub stosować inne dostępne urządzenia techniczne do odpylania
pomieszczeń.

W nowo budowanych lub przebudowywanych pomieszczeniach inwentarskich powinny

być zastosowane urządzenia techniczne ułatwiające pracę przy dowozie i dozowaniu pasz,
usuwaniu odchodów zwierzęcych oraz pojeniu zwierząt. W tych pomieszczeniach
niedopuszczalne jest umieszczanie progów w otworach drzwiowych.
Niedopuszczalna jest eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektrycznych nie zapewniających
odpowiedniej ochrony przed możliwością porażenia.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac ze zwierzętami

Przepisy prawne określają szczegółowo zasady, których należy przestrzegać pracując ze

zwierzętami, między innymi:

−

przy obsłudze buhajów,

−

przy obsłudze zwierząt uznanych za niebezpieczne (rozpłodników, klaczy ze źrebiętami
oraz loch z prosiętami),

−

w czasie naturalnego rozrodu zwierząt,

−

podczas używania koni w zaprzęgach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przy obsłudze zwierząt uznanych za niebezpieczne,

−

podczas przewozu zwierząt środkami transportu,

−

podczas wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, hodowlanych lub weterynaryjnych na
koniach, bydle, owcach i kozach.
Przy obsłudze rozpłodników, klaczy ze źrebiętami oraz loch z prosiętami, które uznaje

się za zwierzęta niebezpieczne powinno się zachować niżej wymienione środki ostrożności:

−

niedopuszczalne jest przywiązywanie zwierząt niebezpiecznych do ruchomych lub
niedostatecznie umocowanych przedmiotów,

−

pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt niebezpiecznych nie powinni wykonywać
na nich bolesnych zabiegów ani pomagać przy ich wykonywaniu,

−

zwierzęta wykazujące skłonność do gryzienia ludzi lub innych zwierząt, jeżeli
przebywają poza swoim stanowiskiem, powinny mieć nałożone kagańce,

−

zwierzęta wykazujące skłonność do kopania powinny być umieszczane w boksach,
w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracowników,

−

nad stanowiskami dla zwierząt niebezpiecznych powinny być umieszczone napisy
ostrzegawcze,

−

boksy powinny być skonstruowane w taki sposób, aby karmienie zwierząt i zakładanie
uwiązów mogło odbywać się bez konieczności wchodzenia do nich, a drzwi otwierały się
na zewnątrz,

−

rozpłodniki powinny być prowadzone w uprzęży, pojedynczo i z zachowaniem
szczególnej ostrożności,

−

zwierzęta niebezpieczne podczas wyprowadzania powinny mieć założone uwiązy.
Ponadto:

−

niedopuszczalne jest spożywanie posiłków i palenie tytoniu podczas obsługi zwierząt,

−

posiłki powinny być spożywane w wydzielonym pomieszczeniu, po uprzednim umyciu
rąk i twarzy,

−

na zapleczu pomieszczeń inwentarskich powinna znajdować się apteczka spełniająca
wymagania określone w odrębnych przepisach,

−

pracownicy obsługujący zwierzęta powinni niezwłocznie opatrywać doznane skaleczenia,

−

pracownicy wypasający zwierzęta w warunkach potencjalnego zagrożenia ukąszeniem
przez kleszcze powinni być wyposażeni w środki zabezpieczające, a także być poddani
szczepieniu ochronnemu przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu,

−

pracownicy poszkodowani na skutek ugryzienia lub poturbowania przez zwierzęta oraz
na skutek zranienia przez przedmioty zanieczyszczone nawozem organicznym lub ziemią
powinni mieć niezwłocznie zapewnioną pomoc lekarską,

−

pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt gospodarskich powinni zostać poddani
szczepieniom ochronnym przeciw tężcowi,

−

w przypadku wystąpienia u pracownika objawów nasuwających podejrzenie choroby
odzwierzęcej powinien on niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Zasady bezpiecznej pracy ciągnikami i maszynami rolniczymi

Bezpieczne użytkowanie maszyn rolniczych wymaga znajomości czynników, które mogą

spowodować zagrożenia podczas wykonywania prac polowych oraz czynności obsługowych
i regulacyjnych.

Przed uruchomieniem maszyny należy sprawdzić prawidłowość jej działania, stan

połączeń i osłon zabezpieczających oraz upewnić się, czy połączenie maszyny z ciągnikiem
jest zabezpieczone przed przypadkowym rozłączeniem. Przed włączeniem napędu maszyny
powinno się bezwzględnie sprawdzić, czy w zasięgu działania zespołów maszyny nie
przebywają ludzie lub nie znajdują się obce przedmioty. W razie stwierdzenia usterek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w działaniu maszyny podczas ruchu agregatu należy zatrzymać go i wyłączyć napęd
maszyny.

W czasie działania maszyny nie wolno wchodzić na nią lub schodzić, stawać na zaczepie

lub w innym nie przeznaczonym do tego miejscu. Nie wolno jeździć na ciągnikach siedząc na
błotniku lub stojąc na zaczepie. Nie wolno przebywać między ciągnikiem, a maszyną ani
w czasie ruchu agregatu, ani podczas postoju, jeżeli silnik nie został wyłączony. Po każdym
zatrzymaniu ciągnika obsługujący powinien przed zejściem z siedziska wyłączyć napęd wału
odbioru mocy.

Części maszyn, służące do ich napędu, jak: koła pasowe, pasy, koła zębate, łańcuchy

i wały napędowe, przeguby itp. powinny być osłonięte w sposób zapewniający ich bezpieczną
obsługę, osłon tych nie wolno zdejmować ani odchylać podczas ruchu maszyny.
Regulowanie, smarowanie, naprawy, czyszczenie i inne podobne czynności mogą być
wykonywane tylko po wyłączeniu napędu i zatrzymaniu maszyny przez wyłączenie silnika.
Nie wolno pracować przy maszynach w odzieży podartej, o luźno zwisających lub
odstających częściach, kobiety i długowłosi mężczyźni muszą mieć włosy związane chustką.

W czasie użytkowania maszyn rolniczych, zasilanych energią elektryczną, należy

Ogólne zasady przechowywania maszyn i narzędzi rolniczych

Maszyny rolnicze są przeważnie maszynami pracującymi sezonowo, w krótkich okresach

agrotechnicznych. Większość maszyn stosowanych w produkcji polowej jest użytkowana
w ciągu roku jedynie przez okres kilku tygodni. W związku z tym, sprawą niezmiernie istotną
jest prawidłowe zabezpieczenie maszyn i narzędzi przed korozją oraz odpowiednie ich
przechowywanie. Prawidłowe przechowywanie maszyn i narzędzi wiąże się z określonymi
czynnościami przygotowawczymi, w szczególności z:

−

prawidłową ochroną przed korozją,

−

odpowiednim miejscem do przechowywania maszyn i narzędzi,

−

dostatecznym wyposażeniem parku maszynowego.
Po zakończonym sezonie sprzęt powinien zostać dokładnie umyty zimną lub ciepłą wodą,

przy czym czynności te powinny zostać przeprowadzone w miarę możliwości na specjalnie
przygotowanych stanowiskach, przy użyciu pistoletów do wody lub specjalnych myjni.
Należy przy tym pamiętać, że rozpuszczone w wodzie pozostałości chemicznych środków
ochrony roślin, paliw, olejów lub smarów mogą przenikać do gleby lub wód gruntowych,
stanowiąc ekologiczne zagrożenie dla środowiska naturalnego. W przypadku stwierdzenia
miejscowej korozji na metalowych częściach należy ją usunąć, a następnie zakonserwować
całą maszynę przy użyciu olejów lub smarów ochronnych. Miejscowe ubytki powłok
lakierniczych należy uzupełnić. Szczegółowe zalecenia dotyczące konserwacji maszyn
i urządzeń oraz ich przygotowania do postoju między sezonowego zawierają instrukcje
obsługi.

Do przechowywania sprzętu rolniczego można wykorzystywać:

−

specjalnie przystosowane tereny otwarte,

−

wiaty,

−

szopy półotwarte,

−

szopy zamknięte,

−

garaże,

−

specjalne magazyny.
Pomieszczenia służące do przechowywania maszyn i narzędzi rolniczych muszą spełniać

wymagania przeciwpożarowe; powinny być wykonane z materiałów niepalnych i nie mogą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sąsiadować z obiektami służącymi do przechowywania materiałów łatwo palnych, a także
powinny być wyposażone w instalację odgromową. Pomieszczenia zamknięte muszą być
wyposażone w skutecznie działający układ wentylacyjny. Obok przechowywanego sprzętu
powinien być odpowiednio rozmieszczony sprzęt przeciwpożarowy, a zwłaszcza gaśnice.

Ochrona przeciwpożarowa

Ochrona przeciwpożarowa polega na przedsięwzięciach mających na celu ochronę życia,

zdrowia i mienia przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem
przez:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej, lub innego
miejscowego zagrożenia;

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia;

−

prowadzenie działań ratowniczych.

Przyczyny powstawania pożarów

Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, która objawia

się drastycznym lekceważeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa oraz świadomym
łamaniem przepisów przeciwpożarowych. Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie
zakazu palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac
określanych jako niebezpieczne pożarowo oraz lekceważenie zagrożeń związanych
z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem częstotliwości przyczyną występowania
pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrycznych. Objawia się to
głównie nadmiernym obciążaniem obwodów zasilających, eksploatowaniem urządzeń
niesprawnych technicznie oraz użytkowaniem przenośnych urządzeń grzewczych w sposób
niezgodny z przeznaczeniem i określonymi zasadami użytkowania.

Podstawowe przepisy prawne

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym zagadnienia związane z ochroną

przeciwpożarową jest Ustawa o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U.
z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, z późn. zm.). Przepisy wykonawcze do Ustawy znajdują się
w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
(Dz. U. z dnia 11 maja 2006 r.). Rozporządzenie określa między innymi warunki
zabezpieczenie przeciwpożarowego zbioru, transportu i składowania palnych płodów rolnych.

Obowiązki właściciela (kierownika zakładu pracy) w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Właściciel lub kierownik zakładu pracy jest zobowiązany zapewnić jego ochronę

przeciwpożarową, która polega głównie na:

−

przestrzeganiu

przeciwpożarowych

wymagań

budowlanych,

instalacyjnych

i technologicznych;

−

wyposażeniu budynków, obiektów i terenu w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz środki
gaśnicze;

−

zapewnieniu osobom przebywającym w zakładzie pracy bezpieczeństwa i możliwości
ewakuacji;

−

przygotowaniu zakładu pracy do prowadzenia akcji ratowniczej;

−

ustalaniu sposobów postępowania w razie powstania pożaru, klęski żywiołowej lub
innego miejscowego zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki pracownika w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Na pracownikach ciąży również wiele obowiązków związanych z ochroną

przeciwpożarową, gdyż są oni zobowiązani:

−

znać przepisy przeciwpożarowe, instrukcje o alarmowaniu straży pożarnej i ich
przestrzegać, znać miejsce rozmieszczenia i sposobu użycia podręcznego sprzętu
pożarniczego oraz urządzeń przeciwpożarowych;

−

wykonywać wszystkie czynności związane z pracą w sposób gwarantujący pełne
bezpieczeństwo pożarowe;

−

utrzymać stale w należytym porządku swoje stanowisko pracy oraz czuwać nad
prawidłowym działaniem powierzonej sobie maszyny, urządzenia lub aparatury, aby nie
spowodowały one pożaru;

−

nie zastawiać i nie blokować dojścia do sprzętu pożarniczego i urządzeń
przeciwpożarowych oraz przejść między stanowiskami pracy oraz maszynami
i urządzeniami, a także wyjść z pomieszczeń;

−

usuwać

bezzwłocznie

stwierdzone

przyczyny

mogące

spowodować

pożar,

niedociągnięcia zaś, których nie można usunąć we własnym zakresie, zgłaszać
natychmiast przełożonemu lub pracodawcy;

−

brać udział w szkoleniach w zakresie ochrony przeciwpożarowej;

−

w razie pożaru uczestniczyć w akcji ratowniczej i wykonywać wszelkie polecenia
kierującego działaniami ratowniczymi;

−

uprzątnąć swoje stanowisko pracy, z chwilą zakończenia pracy, wyłączyć dopływ prądu
lub gazu do maszyn i urządzeń oraz sprawdzić, czy nie ma niebezpieczeństwa powstania
pożaru.

Zasady ochrony przeciwpożarowej

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji.

Właściciele, budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków

mieszkalnych jednorodzinnych, oznakowują drogi ewakuacyjne znakami zgodnymi
z Polskimi Normami. Oznakowania wymagają pomieszczenia, w których w myśl przepisów
techniczno-budowlanych konieczne są, co najmniej 2 wyjścia ewakuacyjne. Z każdego
miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie powinny być zapewnione odpowiednie
warunki ewakuacji, zapewniające możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy
zagrożonej lub objętej pożarem. Warunki ewakuacji powinny być dostosowane do liczby
i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie, funkcji obiektu oraz jego konstrukcji
i wymiarów.

Przy wytyczaniu dróg ewakuacyjnych należy uwzględnić wymogi w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, liczbę osób
przewidywanych do ewakuacji nie tylko z poszczególnych kondygnacji obiektu, ale również
z ich części. Istotne jest również właściwe oznakowanie dróg ewakuacyjnych. Generalną
regułą jest stosowanie poszczególnych, wymienionych w Polskiej Normie PN-92 N-01256/02
pt. „Znaki Bezpieczeństwa. Ewakuacja” znaków ściśle, z ich przeznaczeniem oraz takie ich
rozmieszczanie, aby z każdego miejsca drogi widoczny był co najmniej kolejny jeden znak.
Szczegóły dotyczące prawidłowego rozmieszczania znaków ewakuacyjnych określa
natomiast Polska Norma PN-N-01256-5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kierunek drogi ewakuacyjnej

Ciągnąć, aby otworzyć

Pchać, aby otworzyć

Przesunąć w celu otwarcia

Stłuc, aby uzyskać dostęp

Kierunek wyjścia schodami w górę

Kierunek do wyjścia schodami w dół

Rys. 1. Znaki ewakuacyjne [11]

Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze

Podręczny sprzęt gaśniczy stanowią: gaśnice, hydranty wewnętrzne, koce gaśnicze

i tłumice. Podręczny sprzęt gaśniczy jest przeznaczony wyłącznie do gaszenia pożarów
w zarodku. Przy doborze sprzętu gaśniczego należy brać pod uwagę następujące wskazania.

Tabela 1. Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego do palącego się materiału [9]

Grupa
pożarów

Rodzaj palącego się materiału

Rodzaj środka gaśniczego

Ciała stałe pochodzenia organicznego,

przy spalaniu, których występuje
zjawisko żarzenia (drewno, papier itp.
materiały)

woda, piana gaśnicza, proszek

gaśniczy, dwutlenek węgla

Ciecze palne i substancje stałe

topniejące wskutek ciepła
(rozpuszczalniki, pasty do podłogi,
topiące się tworzywa sztuczne)

piana gaśnicza, proszek

gaśniczy, dwutlenek węgla,
halon

Gazy palne (gaz miejski, metan, propan-

butan)

proszek gaśniczy, dwutlenek

węgla, halon

Pożary ABC występujące w

obrębie urządzeń pod napięciem

proszek gaśniczy,

dwutlenek węgla, halon

Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednie do gaszenia pożarów danej

grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaśnice są to przenośne urządzenia o masie brutto do 20 kg i masie środka gaśniczego

do 12 kg. Napełnione są substancjami gaśniczymi, które są wyrzucane z gaśnicy pod
ciśnieniem, z zasady w postaci strumienia. Na każdej gaśnicy znajduje się instrukcja jej
użycia, oznaczenie rodzaju gaśnicy (np. GS – gaśnica śniegowa), masa środka gaśniczego
podawana najczęściej w kilogramach oraz oznaczenie literowe wskazujące, do jakich grup
pożarów może być zastosowana (np. B,C, E). Polska Norma wyróżnia następujące typy
gaśnic (w zależności od zawartego w gaśnicy środka gaśniczego): gaśnice wodne, gaśnice
pianowe, gaśnice proszkowe, gaśnice śniegowe CO

, gaśnice halonowe.

Hydrant wewnętrzny to zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej

obudowany szafką i wyposażony w wąż pożarniczy i prądownice. Może być o średnicy 25 lub
52 mm. Ma on zastosowanie do gaszenia pożarów w zarodku wszędzie tam gdzie jako środek
gaśniczy stosuje się wodę.

Koc gaśniczy jest to płachta z tkaniny całkowicie niepalnej (np. z włókna szklanego)

o powierzchni około 2 m

. Przechowuje się go w specjalnym futerale. Służy do tłumienia

pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu. Koc
gaśniczy może być używany wielokrotnie.

Tłumice są to płaskie miotły wiklinowe, obszyte wsiąkliwą tkaniną i osadzone na długich

drążkach. Służą do gaszenia (tłumienia) iskier i żagwi przenoszonych przez wiatr na obejścia
i dachy. Zamoczoną w wodzie tłumicą uderza się w miejsca, na które padły iskry lub,
z których wydostaje się płomień.
Pomocną rolę w gaszeniu pożaru odgrywają bosaki, topory, siekiery, kilofy, łomy, łopaty
i szufle.

Do powszechnie stosowanych środków gaśniczych zalicza się:

−

wodę,

−

piasek,

−

pianę gaśniczą,

−

proszki gaśnicze,

−

gazy gaśnicze.
Instrukcja

bezpieczeństwa

pożarowego

jest

specjalnym,

opracowywanym

indywidualnie na potrzeby konkretnego obiektu dokumentem, w którym właściciel zarządca
lub użytkownik obiektu, zobowiązany jest szczegółowo określić obowiązujące w nim zasady
ochrony przeciwpożarowej. Opracowanie tego dokumentu najlepiej powierzyć jest
doświadczonemu specjaliście i po zatwierdzeniu go przez właściciela (administratora)
wprowadzić w życie stosownym zarządzeniem wewnętrznym.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów użyteczności publicznej lub

zamieszkania zbiorowego powinna zawierać:
1) potencjalne źródła powstania pożaru i drogi jego rozprzestrzeniania,
2) zasady zapobiegania możliwości powstania pożaru,
3) zasady zabezpieczania prac niebezpiecznych pożarowo,
4) rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego,
5) obecność stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-

alarmowej w obiekcie oraz związany z tym wymagany sposób zachowania się ludzi na
wypadek ich uruchomienia,

6) organizację i warunki ewakuacji z uwzględnieniem:

−

rodków i sposobów ogłaszania alarmu o niebezpieczeństwie,

−

warunków ewakuacji przy wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, w tym
korytarzy i klatek schodowych oraz drabin i zewnętrznych schodów ewakuacyjnych,
sąsiednich tarasów, pomieszczeń, okien (parter),

−

sposobów prowadzenia ewakuacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) zasady postępowania na wypadek pożaru, w tym zasady postępowania pracowników

w przypadku powstania pożaru do czasu przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz
współdziałania z kierującym akcją ratowniczą.

Zasady bezpiecznej pracy ciągnikami i maszynami rolniczymi zasilanymi, energią elektryczną

W czasie użytkowania maszyn rolniczych zasilanych energią elektryczną, należy

przestrzegać dodatkowych zasad postępowania z urządzeniem elektrycznym. W celu
uniknięcia zwarć w instalacji trzeba stosować wyłączniki samoczynne i bezpieczniki
topikowe, chroniące przewody przed nadmiernym nagrzaniem. Ze względów bezpieczeństwa
przeciwpożarowego wymaga się, aby silniki elektryczne były ustawione w odległości 5 m od
materiału łatwopalnego. W pomieszczeniach wilgotnych lub zapylonych, gniazda wtykowe
i wyłączniki muszą być umieszczone w osłonach hermetycznych. Przed pierwszym
przyłączeniem maszyny do sieci elektrycznej należy sprawdzić stan instalacji. Przepalone
wkładki topikowe bezpieczników trzeba zastąpić oryginalnymi. Podczas wyjmowania wtyku
z gniazda nie wolno ciągnąć za przewód, w przypadku przerwy w zasilaniu energią należy
natychmiast wyłączyć maszynę. Wszelkie naprawy instalacji elektrycznej mogą być
wykonywane tylko na urządzeniu odłączonym od sieci przez uprawnionego elektryka;
kontrola instalacji powinna być przeprowadzana przynajmniej raz w roku.

Zabezpieczenie przeciwpożarowe zbioru, transportu i składowania palnych płodów rolnych

Podczas zbioru, transportu i składowania płodów rolnych należy:

−

stosować wskazania podane w instrukcjach obsługi przy eksploatacji maszyn rolniczych
i innych z napędem,

−

stosować silniki elektryczne o odpowiednim do warunków pracy stopniu ochrony;
minimalna odległość układu napędowego od stert, stogów i budynków o konstrukcji
palnej powinna wynosić 5 m,

−

ustawiać silniki spalinowe na podłożu niepalnym, w odległości co najmniej 10 m od stert,
stogów lub budynków o konstrukcji palnej,

−

zabezpieczać urządzenia wydechowe silników spalinowych przed wylotem iskier;

−

zapewnić możliwość ewakuacji ludzi i sprzętu,

−

przechowywać niezbędne materiały pędne, w ilości nie przekraczającej dobowego
zapotrzebowania, w zamkniętych nietłukących się naczyniach, w odległości co najmniej
10 m od punktu omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych,

−

wyposażyć miejsca omłotów, stertowania i kombajnowania w gaśnice oraz w razie
potrzeby w sprzęt służący do wykonywania pasów ograniczających rozprzestrzenianie się
pożaru.
Nie wolno:

−

palić tytoniu przy obsłudze sprzętu, maszyn i pojazdów podczas zbiorów palnych płodów
rolnych oraz ich transportu,

−

używać otwartego ognia i palić tytoniu w odległości mniejszej niż 10 m od punktu
omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych,

−

wypalać słomy i pozostałości roślinnych na polach w odległości mniejszej niż 100 m od
zabudowań, lasów, zboża na pniu i miejsc ustawienia stert lub stogów bądź w sposób
powodujący zakłócenia w ruchu drogowym, a także bez zapewnienia stałego nadzoru
miejsca wypalania.

Strefa pożarowa sterty lub stogu z palnymi produktami roślinnymi nie powinna

przekraczać powierzchni 1000 m

lub kubatury 5000 m

. Przy ustawianiu stert, stogów

i brogów należy zachować, co najmniej następujące odległości:
1) od budynków wykonanych z materiałów:

−

palnych – 30 m,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

niepalnych i o pokryciu co najmniej trudno zapalnym – 20 m,

2) od dróg publicznych i torów kolejowych – 30 m,
3) od urządzeń i przewodów linii elektrycznych wysokiego napięcia – 30 m,
4) od lasów i terenów zadrzewionych – 100 m,
5) między stertami i stogami stanowiącymi odrębne strefy pożarowe – 30 m.

Wokół stert i stogów należy wykonać i utrzymać powierzchnię o szerokości, co najmniej

2 m w odległości 3 m od ich obrysu pozbawioną materiałów palnych.

Produkty roślinne należy składować w sposób uniemożliwiający ich samozapalenie.

W przypadku konieczności składowania produktów niedosuszonych należy okresowo
sprawdzać ich temperaturę.

Należy pamiętać, że o wiele łatwiej jest zapobiegać pożarom niż je gasić. Toteż ważnym

elementem ochrony przeciwpożarowej powinna być profilaktyka, czyli takie ostrożne
i rozsądne postępowanie ludzi, które wyklucza możliwość powstania pożaru.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. Co jest podstawowym źródłem prawa pracy w Polsce?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
4. Kogo można nazwać pracownikiem młodocianym?
5. Jakie są główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?
6. Jakich prac nie mogą wykonywać dzieci w gospodarstwach rolnych?
7. Jakie są najważniejsze zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
8. W jakich warunkach należy przechowywać maszyny i narzędzia rolnicze?
9. Jakie są zasady ochrony przeciwpożarowej?
10. Co to są podręczne środki gaśnicze?
11. Co zaliczamy do sprzętu gaśniczego?
12. Co to jest instrukcja bezpieczeństwa pożarowego i co powinna zawierać?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w odpowiednich aktach prawnych, obowiązki pracownika w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy. Zredaguj na tej podstawie kodeks postępowania pracownika
w zakładzie pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w Internecie odpowiedni akt prawny,
2) wyszukać w ustawie i rozporządzeniach obowiązków pracownika w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) sporządzić wykaz obowiązków, jakie nakładają przepisy prawa na pracownika,
4) zredagować kodeks postępowania pracownika,
5) zapisać wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia,

−

akty prawne dotyczące bhp.

Ćwiczenie 2

Na podstawie odpowiednich aktów prawnych sporządź wykaz prac przy obsłudze

zwierząt gospodarskich, których nie należy powierzać dzieciom do lat 15.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać np. w Internecie odpowiedni akt prawny,
2) wyszukać w rozporządzeniu rodzaj prac zabronionych dla dzieci,
3) sporządzić wykaz prac,
4) wyciągnąć i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia,

−

akty prawne dotyczące wykonywania prac przez dzieci.

Ćwiczenie 3

W określonym gospodarstwie hodującym i użytkującym konie przeprowadź wywiad,

który pozwoli odpowiedzieć na pytanie: czy właściciele gospodarstwa znają przepisy
przeciwpożarowe?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić wywiad z właścicielem gospodarstwa,
2) wpisać wyniki wywiadu do tabeli roboczej,
3) wyciągnąć wnioski,
4) przedstawić wyniki wywiadu na forum grupy,
5) porównać wyniki badań uzyskane przez poszczególne zespoły,
6) opracować wnioski,
7) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Sporządź wykaz podręcznego sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych w gospodarstwie

rolnym (stadninie koni).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować tabelę roboczą z wykazem podręcznego sprzętu gaśniczego i środków

gaśniczych w gospodarstwie rolnym,

2) sporządzić wykaz znajdującego się w gospodarstwie podręcznego sprzętu gaśniczego

i środków gaśniczych,

3) sporządzić wykaz brakującego podręcznego sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych,
4) wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) skorzystać ze źródeł prawa pracy obowiązujących w Polsce?
2) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
3) określić podstawowe prawa i obowiązki pracownika

w zakresie bhp?

4) określić główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?



5) określić instytucje nadzoru państwowego nad warunkami

pracy w Polsce?

6) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
7) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej?
8) scharakteryzować przepisy prawne dotyczące bhp przy

obsłudze zwierząt gospodarskich?

9) określić niebezpieczeństwa, na jakie narażone są dzieci

w gospodarstwach rolnych?

10) określić zasady bhp przy obsłudze zwierząt?
11) wymienić zasady ochrony przeciwpożarowej?



12) wskazać elementy planu ewakuacji?
13) rozpoznać znaki ewakuacyjne?
14) rozpoznać środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy ?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zagrożenia występujące w rolnictwie. Środki ochrony

indywidualnej

4.2.1. Materiał nauczania

Zasady ergonomii

Ergonomia jest nauką zajmującą się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy

człowieka do jego właściwości fizycznych i psychicznych.

Często określa się cel ergonomii jako zapewnienie człowiekowi dobrego życia,

zadowolenia, poczucia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego, jakie może on doznawać
z chwilą stworzenia mu optymalnych warunków do pracy i wypoczynku. Pracodawcy
powinni kierować się osiągnięciami ergonomii, aby zapewnić optymalne warunki
wykonywania pracy. Należy uwzględnić następujące wskazania ergonomii:

−

projektowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania
wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy; przestrzeń
pracy powinna być dostosowana do pracownika,

−

praca powinna być tak zaprojektowana, aby można było uniknąć niepotrzebnego lub
nadmiernego obciążenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz układów oddechowego
i krążenia,

−

postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego
napięcia mięśni,

−

wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym możliwościom pracownika,

−

należy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest bowiem ruch niż
długotrwały bezruch,

−

elementy sygnalizacyjne i urządzenia informacyjne powinny być zaprojektowane
i usytuowane w sposób zgodny z możliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi
pracownika,

−

rodowisko pracy winno być zaprojektowane i utrzymywane w taki sposób, aby warunki

fizyczne, chemiczne i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale służyły
zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy,

−

proces pracy powinien być tak zaprojektowany, aby chronił zdrowie i zapewniał
bezpieczeństwo pracowników, przyczyniał się do ich dobrego samopoczucia i ułatwiał
realizację celu pracy.

Czynniki zagrożeń w środowisku pracy

Rolnictwo,

szczególnie

rolnictwo

indywidualne,

charakteryzuje

się

wysoką

wypadkowością. Wynika to z faktu, że środowisko pracy rolników jest niezwykle złożone,
a różnego rodzaju zagrożenia wypadkowe dotyczą tej samej osoby. Sytuacja taka nie
występuje na stanowiskach pracy w innych gałęziach gospodarki, gdzie stanowiska pracy
mają stały charakter.

Rolnik może być, w ciągu dnia, narażony na kilka lub nawet kilkanaście różnych

zagrożeń, co wynika właśnie z częstych zmian stanowisk pracy. Różnią się one, między sobą,
charakterem i rodzajem wykonywanych na nich czynności, złożonością techniczną, potrzebną
do ich użytkowania wiedzą, wymaganą siłą i sprawnością fizyczną oraz wieloma innymi
cechami. Jak wynika ze struktury wypadków, stopień zagrożenia wypadkowego w rolnictwie
jest bardzo zróżnicowany. Są takie elementy stanowiska pracy (np. podwórze, maszyny
rolnicze), w związku, z którymi dochodzi szczególnie często do wypadków oraz takie, które
przyczyniają się jedynie do pojedynczych wypadków (np. środki ochrony roślin).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Udział wypadków w rolnictwie indywidualnym w ogólnej liczbie wypadków w Polsce
wynosi ponad 25%.

Zagrożenia mechaniczne

Głównymi zagrożeniami towarzyszącymi wykonywanym pracom w rolnictwie są

zagrożenia powodowane przez czynniki mechaniczne. Należy przez nie rozumieć wszelkie
czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do lżejszych lub cięższych urazów, a nawet
ś

mierci poszkodowanych, powodowane mechanicznym oddziaływaniem na człowieka

maszyn i ich elementów, przedmiotów i narzędzi pracy, upadkiem na skutek poślizgnięcia,
potknięcia itp. Zagrożenia te mogą być powodowane przez czynniki mechaniczne
występujące zarówno podczas normalnego funkcjonowania maszyny, narzędzia lub innego
przedmiotu pracy, jak i przez czynniki powstałe na skutek zakłóceń, uszkodzeń bądź też
awarie.

Zagrożenia chemiczne i pyłowe

Do zagrożeń chemicznych, na które jest narażony rolnik, należy zaliczyć kontakt ze

rodkami ochrony roślin, nawozami sztucznymi, paliwami i smarami. Środki ochrony roślin

(pestycydy) należą do najbardziej szkodliwych związków, na których działanie są narażeni
rolnicy. Duża toksyczność środków ochrony roślin, jak również wciąż wzrastające ich zużycie
w gospodarstwach rolnych sprawia, że są one największym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet
ż

ycia osoby, która ma z nimi kontakt.

Niekorzystne warunki termiczne i czynniki atmosferyczne

Większość prac w rolnictwie wykonuje się na otwartej przestrzeni. Środowisko pracy na

tych stanowiskach jest kształtowane przez panujące warunki atmosferyczne, bardzo często
niekorzystnie oddziałujące na człowieka. Również warunki pracy w pomieszczeniach
zamkniętych (obory, chlewnie, spichrze, stodoły, piwnice, warsztaty) są kształtowane przez
warunki atmosferyczne, panujące na zewnątrz. Niektóre prace są wykonywane na przemian
w pomieszczeniach i poza nimi, co potęguje niekorzystny wpływ środowiska termicznego
z uwagi na znaczne zróżnicowanie temperatury i wilgotności.

Zagrożenia biologiczne

Zagrożenia biologiczne to zjawisko bardzo powszechne w środowisku rolniczym.

Podczas wykonywania wielu różnych prac produkcyjnych rolnik jest narażony na działanie
biologicznych czynników szkodliwych. Biologiczne czynniki szkodliwe to mikro-
i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane, które wywierają szkodliwy wpływ
na organizm człowieka i mogą wywoływać choroby zawodowe, zwłaszcza układu
oddechowego i skóry. Wyróżnia się następujące trzy grupy biologicznych czynników
szkodliwych:

−

czynniki zakaźne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki,

−

alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne, np : seler, pasternak, rutę i inne,

−

alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, promieniowce, grzyby),
rośliny i zwierzęta. Występują w pyłach organicznych i są uwalniane w dużych ilościach
do powietrza wdychanego przez rolnika. Szkodliwe czynniki biologiczne mogą mieć
działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze.

Zagrożenia prądem elektrycznym

Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego

rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Rolnik w swoim
ś

rodowisku pracy ma do czynienia z wieloma urządzeniami elektrycznymi, które, jeśli są

niewłaściwie użytkowane, stają się przyczyną wielu wypadków oraz chorób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zagrożenie hałasem

Jednym z ważniejszych szkodliwych czynników środowiskowych występujących

w rolnictwie jest hałas. Powstaje on podczas pracy takich maszyn, jak: ciągniki
współpracujące z zespołami maszyn rolniczych (doczepianych lub zawieszanych na
ciągniku); samobieżne maszyny rolnicze (kombajny zbożowe, kombajny buraczane,
sieczkarnie, kosiarki pokosowe), maszyny rolnicze stacjonarne (młocarnie, śrutowniki.
gniotowniki, rozdrabniacze, mieszalniki, sortowniki do ziemniaków, dojarki) oraz maszyny
warsztatowo-budowlane (pilarki łańcuchowe spalinowe, pilarki tarczowe, sprężarki,
przecinarki do metalu, szlifierki, wiertarki, spawarki, betoniarki). Ponieważ podstawową
jednostką napędową, najczęściej wykorzystywaną w rolnictwie jest ciągnik rolniczy, maszyna
ta jest głównym źródłem hałasu w środowisku rolnym.

Upadek z wysokości

Zagrożenia związane z upadkiem z wysokości wynikają z dwojakiego rodzaju prac często

spotykanych w gospodarstwach rolnych: pracą na wysokości i pracą w zagłębieniach lub ich
pobliżu. Oba rodzaje prac, w przypadku braku podjęcia odpowiednich działań
zabezpieczających, niosą ze sobą ryzyko poważnych wypadków mogących w konsekwencji
doprowadzić do ciężkich urazów, a nawet śmierci człowieka. Należy zwrócić uwagę, że
w środowisku pracy rolnika podczas wykonywania praktycznie każdego rodzaju czynności
występują dodatkowe czynniki zwiększające zagrożenie w razie spadania z wysokości. Do
najważniejszych z nich należą, obecność maszyn rolniczych i innego sprzętu stanowiącego
potencjalne przeszkody, w które może uderzyć spadający człowiek oraz posługiwanie się
niebezpiecznymi, ostrymi narzędziami.

Zagrożenia przy spawaniu

Główne zagrożenia występujące przy spawaniu to intensywne promieniowanie optyczne,

emisja ciepła oraz iskry i rozpryski stopionego metalu. Promieniowanie optyczne jest to
promieniowanie elektromagnetyczne o długości fal w zakresie od 1nm. do 1mm. Najczęściej
spotykanymi technologicznymi źródłami promieniowania optycznego w gospodarstwach
rolnych są spawarki gazowe oraz elektryczne.

Znaki bezpieczeństwa i higieny pracy

W Polsce przyjęto następujące znaczenie kolorów i form dla większości znaków:

Tabela 2. Znaki bezpieczeństwa i higieny pracy [11]

Kolor

Forma

Ramka

Tło

Znaczenie

Kwadrat, prostokąt

Zielona

Białe

Ewakuacja, sprzęt pierwszej pomocy

Prostokąt, koło

Niebieska

Białe

Informacja, nakaz

Kwadrat

Czerwona

Białe

Ochrona przeciwpożarowa

Trójkąt

Czarna

ółte

Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem

Koło

Czerwona

Białe

Zakaz wykonywania konkretnej czynności

Ogólny znak zakazu

Zakaz przejścia

Rys. 2. Znaki zakazu [11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ogólny znak ostrzegawczy

Ostrzeżenie przed upadkiem

Rys. 3. Znaki ostrzegawcze [11]

Pierwsza pomoc

Apteczka pierwszej pomocy

Rys. 4. Znaki informacyjne [11]

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz mycia rąk

Rys. 5. Znaki nakazu [11]

Choroby zawodowe

Choroba zawodowa rolnika, w myśl artykułu 12 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym

rolników, to choroba, która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym i objęta jest
wykazem chorób zawodowych. Wykaz chorób zawodowych stanowiący załącznik do
Rozporządzenia Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U.
z 2002 r. Nr 132, poz. 1115), zawiera 26 chorób lub grup chorobowych.

Do chorób zawodowych, na jakie najczęściej zapadają rolnicy, należą: choroby układu

oddechowego-dychawica oskrzelowa, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, a także
uczuleniowe zapalenie skóry oraz kleszczowe zapalenie mózgu i opon mózgowo-
rdzeniowych

Choroby zawodowe u rolników wykrywane są bardzo rzadko, głównie z powodu braku

systematycznych badań profilaktycznych. Wiele chorób rozwija się w początkowej fazie bez
wyraźnych objawów, a pacjenci zgłaszają się do lekarza najczęściej zbyt późno. Przyczyny
wystąpienia chorób zawodowych nie uległy zmianie – są to głównie narażenie na pył rolniczy
oraz kontakt ze zwierzętami domowymi i dzikimi, w tym ukąszenia przez kleszcze.

Jednymi z częściej występujących chorób zawodowych rolników są choroby

odzwierzęce.

Chorobami odzwierzęcymi są takie choroby zakaźne i pasożytnicze, którymi

człowiek może zarazić się od zwierząt chorych lub będących nosicielami wirusów, bakterii,
grzybów. Schorzenia te są bardzo niebezpieczne, z trudnymi do wyleczenia powikłaniami,
czasem powodującymi trwałe kalectwo, a nawet śmierć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Opis niektórych chorób odzwierzęcych [9]

Nazwa

choroby

Przyczyna

Objawy

Skutki

Zapobieganie

Leczenie

Pryszczyca Zakażenie

wydzielinami lub
wydalinami chorych
zwierząt,
spożywanie
skażonego mięsa
i mleka

Gorączka, dreszcze,
bóle głowy i mięśni,
spadek ciśnienia,
pęcherzyki ropne na
skórze rąk i nóg
oraz błonie
ś

luzowej jamy

ustnej.

Po ok. 2
tygodniach
choroba kończy
się wyzdrowie-
niem

Ubój chorych
zwierząt,
szczepienia bydła
i owiec,
dezynfekcja
ubrania w portach
i na lotniskach

Antybiotyki

Włośnica

Spożycie surowej
zakażonej
wieprzowiny lub
dziczyzny

Nudności, wymioty,
biegunki, potem
wysoka gorączka,
bóle mięśni, obrzęki
na twarzy

Choroba
nieuleczalna,
można z nią żyć,
jeśli inwazja larw
jest niewielka.
Ś

miertelność

3–30%

Badanie
poubojowe mięsa

Nie ma
możliwości
wyleczenia

Toksokaroza Kontakt z jajami

toksokar (gleba,
spożycie niemytych
warzyw i owoców,
kontakt
z zarażonymi
zwierzętami oraz
ich odchodami)

Podwyższona liczba
granulocytów
kwasochłonnych
w organizmie, inne
objawy zależą od
umiejscowienia
larw w organizmie

Nie leczenie
choroby może
spowodować
nieodwracalne
uszkodzenia

Odrobaczanie
psów i kotów,
wymiana piasku
w piaskownicy,
mycie warzyw
i owoców,
u dzieci nawyk
mycia rąk

Leki
przeciwpasożyt-
nicze

Wścieklizna Ugryzienie

zakażonego chorobą
zwierzęcia

Pieczenie w miejscu
ukąszenia,
gorączka, ból
głowy, brak apetytu,
nerwowość,
halucynacje,
konwulsje

Choroba jest
nieuleczalna,
zawsze, więc
dochodzi do
ś

mierci

Szczepionka

Nie ma
możliwości
wyleczenia

Gąbczaste

zwyrodnienie

mózgu –

choroba

Creutzfeldta-

Jakoba

Spożywanie
wołowiny
zawierającej priony

Kilka lat po
zakażeniu: wahania
nastroju,
nerwowość,
mimowolne ruchy,
niepokój, utrata
apetytu,
bezsenność, zaniki
mięśni, zaburzenia
równowagi, mowy
i wzroku

Zwykle śmierć,
nowy
eksperymentalny
sposób leczenia
ma zwiększyć
szanse przeżycia

Rezygnacja ze
spożywania
wołowiny
pochodzącej
z krajów Europy
Zachodniej

Eksperymentalne
leczenie atabryną
i chloro-
promazyną

Borelioza

Bakterie
przenoszone przez
kleszcze

Czerwone plamy,
gorączka,
osłabienie, bóle
mięśni i stawów

Nieleczona może
doprowadzić do
niedowładów,
uszkodzeń
mózgu, u kobiet
poronienia,
uszkodzenia
płodu

rodki

odstraszające
kleszcze

Antybiotyki

Poza chorobami odzwierzęcymi praca w rolnictwie może powodować zagrożenia układu

oddechowego i zagrożenia dermatologiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Wybrane zagrożenia układu oddechowego i zagrożenia dermatologiczne [9]

Przyczyny

Skutki zdrowotne

Zagrożenia układu oddechowego

Pyłki zbóż, antygeny grzybów w kurzu pochodzącym
ze zbiorów zbóż, roztocza

Astma i nieżyt nosa pochodzenia alergicznego

rodki owadobójcze, arsen, gryzący kurz i dym, pyłki

pszenicy i jęczmienia

Skurcz oskrzeli, ostre chroniczne zapalenie oskrzeli

Zarodniki

grzybów

lub

ciepłolubne

grzyby

(actinomycetes) ze spleśniałego ziarna lub siana

Zapalenie płuc

Zagrożenia dermatologiczne

Amoniak i sztuczne nawozy, pył ze słomy owsa
i jęczmienia, pestycydy

Podrażnienia skóry

Promieniowanie słoneczne

Rak skóry, poparzenia słoneczne

Pestycydy, rozpuszczalniki, benzen, spaliny

Chroniczne zatrucia, zapalenie nerwów obwodowych,
ostra i przewlekła encefalopatia (uszkodzenie mózgu)

Orzekanie choroby zawodowej

Rolnik, u którego stwierdzono chorobę zawodową, jeśli objęty jest ubezpieczeniem

KRUS, nabywa uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników:
jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
renty inwalidzkiej.

Aby schorzenie mogło być uznane za chorobę zawodową, lekarz, jeżeli podejrzewa

chorobę, dokonuje zgłoszenia do właściwego państwowego inspektora sanitarnego
i inspektora pracy. Państwowy inspektor sanitarny kieruje chorego na badania do właściwej
jednostki orzeczniczej. Właściwym do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub
braku podstaw do jej rozpoznania jest lekarz posiadający odpowiednie kwalifikacje,
zatrudniony w jednej z jednostek orzeczniczych I lub II stopnia. Lekarz zatrudniony w tej
jednostce wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu, bądź braku podstaw do rozpoznania
choroby zawodowej. Orzeczenie otrzymuje państwowy inspektor sanitarny, rolnik oraz osoba,
która stwierdziła podejrzenie choroby.

Jeżeli rolnik nie zgadza się z treścią otrzymanego orzeczenia może, w ciągu 14 dni od

jego otrzymania, wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez
jednostkę orzeczniczą stopnia II. Wniosek powinien wtedy złożyć za pośrednictwem
jednostki orzeczniczej I stopnia. Orzeczenie wydane w wyniku ponownego badania jest
ostateczne. Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do
stwierdzenia choroby zawodowej wydaje właściwy państwowy inspektor sanitarny.
Od decyzji przysługuje odwołanie do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora
sanitarnego, a w dalszej kolejności skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Środki ochrony indywidualnej

Zgodnie z przepisami art. 237 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany dostarczyć

pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy
oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.
Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia
bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń,
które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.

Z wymagań prawa Unii Europejskiej dotyczących, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

jednolitego rynku wewnętrznego wynika, że środki ochrony indywidualnej stosowane
w środowisku pracy i życia powinny zapewniać możliwie największe bezpieczeństwo
w przewidywanych warunkach używania oraz być dostosowane do cech i potrzeb
użytkowników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie

zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r.),
ś

rodki ochrony indywidualnej powinny:

−

spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (oznakowane znakiem bezpieczeństwa
„B”, a od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa UE – znakiem „CE”),

−

być prawidłowo dobrane do istniejącego zagrożenia,

−

nie powodować same z siebie dodatkowego zagrożenia,

−

być udostępnione w odpowiedniej ilości,

−

być wybrane (typ) z uwzględnieniem stanu zdrowia pracownika i warunków istniejących
w miejscu pracy,

−

być użytkowane zgodnie z instrukcją podaną przez producenta.

Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej

Według Polskiej Normy PN-Z-08053:1988 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod

względem ich ogólnego przeznaczenia, na 8 grup oznaczonych odpowiednimi symbolami.

Tabela 5. Podział środków ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia [9]

Nazwa grupy

Symbol

oznaczenia

Odzież ochronna

rodki ochrony kończyn dolnych

Sprzęt ochrony głowy

Sprzęt ochrony twarzy i oczu

Sprzęt ochrony układu oddechowego

Sprzęt ochrony słuchu

Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości

rodki izolujące cały organizm

Poza środkami ochrony indywidualnej pracodawca dostarcza, na własny koszt, również

odzież i obuwie robocze, które muszą spełniać wymagania Polskich Norm. Odzież robocza
przysługuje:

−

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

−

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne.

Środki ochrony indywidualnej

Odzież ochronna – odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni

pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami. Do odzieży ochronnej nie zalicza się
odzieży przeznaczonej do wykonywania prac, przy których występuje tylko intensywne
brudzenie substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, działają czynniki powodujące
przyśpieszone niszczenie odzieży lub wymagana jest specjalna czystość wytwarzanego
produktu. Ten rodzaj odzieży, zaliczany jest do odzieży roboczej, która nie podlega
obowiązkowej certyfikacji.

Do odzieży ochronnej zalicza się: płaszcze, peleryny, kurtki, kombinezony, fartuchy

przednie, bluzy, ubrania, spodnie, kamizelki, ochraniacze klatki piersiowej, ochraniacze
brzucha i części tułowia, kaptury, kapelusze, czapki, berety, stożki, chustki.
Środki ochrony kończyn dolnych – obuwie ochronne – produkowane jest w szerokim
asortymencie i jest przeznaczone zwykle do ochrony przed kilkoma rodzajami zagrożeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jednocześnie. Jego parametry ochronne zależą głównie od materiałów użytych do ich
produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy (np.
podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki).
Sprzęt ochrony głowy – przemysłowy hełm ochronny stanowi podstawowe zabezpieczenie
głowy pracownika przed uderzeniem na stanowisku pracy. Głównym zadaniem hełmów jest
ochrona przed uderzeniami spadających przedmiotów oraz uderzeniami głową o wystające
elementy konstrukcji stanowiska pracy.
Sprzęt ochrony twarzy i oczu – dowolna postać środka ochrony indywidualnej
osłaniającego, oczy wraz z ich najbliższym otoczeniem oraz twarz lub jej część (czasami
łączonej z ochroną szyi, uszu, karku i głowy). Ze względu na konstrukcję, można wyróżnić:

−

okulary ochronne,

−

gogle ochronne,

−

osłony twarzy,

−

przyłbice spawalnicze,

−

tarcze ochronne ( np. tarcze spawalnicze).

Sprzęt ochrony układu oddechowego – sprzęt zapewniający dopływ czystego powietrza do
strefy oddychania. Należy wyróżnić dwie podstawowe grupy zagrożeń dla układu
oddechowego:

−

zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),

−

niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%).
Wymienione wyżej grupy czynników determinują sposób ochrony oraz podział sprzętu

ochrony układu oddechowego. Sprzęt ten można podzielić na dwie grupy:

−

sprzęt oczyszczający (działający przez oczyszczenie powietrza) np. maski, półmaski,
hełmy powietrzne itp.,

−

sprzęt izolujący (działający przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego
od zanieczyszczeń).
Dodatkowo można wyróżnić sprzęt ucieczkowy – przeznaczony do ewakuacji.

Maski

Półmaski

Rys. 6. Maski i półmaski [9]

Sprzęt ochrony słuchu – ochronniki słuchu są najprostszym i najszybszym sposobem
ochrony narządu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu.
Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości – pracownicy pracujący na stanowiskach
zagrożonych upadkiem z wysokości, na których nie mogą być stosowane ochrony grupowe
np. pomosty, siatki ochronne, powinni być wyposażani w indywidualne systemy chroniące
przed upadkiem z wysokości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Co zalicza się do czynników zagrożeń w środowisku pracy rolnika?
3. Co powoduje zagrożenia biologiczne w środowisku pracy w rolnictwie?
4. Jakie znasz choroby zawodowe rolników?
5. Jakie znasz choroby odzwierzęce?
6. Co powoduje zagrożenia układu oddechowego?
7. Na jakie zagrożenia dermatologiczne narażeni są rolnicy?
8. Co to są środki ochrony indywidualnej?
9. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
10. Na jakie grupy dzieli się środki ochrony indywidualnej?
11. Co to jest odzież ochronna?
12. Jakie są zadania sprzętu ochrony głowy?
13. Co zalicza się do sprzętu ochrony twarzy i oczu?
14. Kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ czynniki szkodliwe najczęściej występujące w wybranym gospodarstwie hodującym

i użytkującym konie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić rodzaje zagrożeń występujących w gospodarstwach hodujących i użytkujących konie,
2) określić czynniki szkodliwe na podstawie danych z gospodarstwa szkoleniowego,
3) przedstawić wnioski z oceny przeprowadzonej przez grupę na forum klasy,
4) porównać wyniki i zapisać końcowe wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Sformułuj wnioski pokontrolne dla gospodarstwa rolnego, w którym stwierdzono

niedociągnięcia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy i przeprowadź inscenizację
rozmowy z właścicielem tego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać opis przypadku,
2) przygotować w zespole scenariusz rozmowy inspektora Państwowej Inspekcji Pracy

z właścicielem gospodarstwa,

3) wziąć udział w inscenizacji rozmowy inspektora z właścicielem gospodarstwa,
4) ocenić metody i skuteczność działania inspektora.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– opis przypadku,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dobierz odzież roboczą i/lub środki ochrony indywidualnej dla pracownika stadniny

koni. Opisz stanowisko, na którym pracuje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić opisy stanowisk pracy w stadninie: masztalerza, podkuwacza i instruktora

jazdy konnej,

2) dobrać pracownikowi na określonych stanowiskach pracy środki ochrony indywidualnej

i odzież roboczą,

3) ocenić ćwiczenie,
4) zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,
– wykaz środków ochrony indywidualnej,
– literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zadania ergonomii?
2) wymienić czynniki zagrożeń w środowisku pracy?
3) wymienić, co zalicza się do czynników zagrożeń

w środowisku pracy rolnika?

4) scharakteryzować zagrożenia biologiczne w środowisku

rolniczym?

5) rozróżniać rodzaje znaków bhp?



6) rozpoznać informacyjne znaki bhp?
7) przeprowadzić skróconą ocenę zagrożeń w środowisku pracy?
8) podać definicję choroby zawodowej rolnika?
9) wymienić najczęściej występujące choroby odzwierzęce?
10) określić zagrożenia dla układu oddechowego występujące

w gospodarstwie rolnym?

11) określić

zagrożenia

dermatologiczne

występujące

w gospodarstwie rolnym?

12) zdefiniować środki ochrony indywidualnej?
13) określić wymagania jakie powinny spełniać środki ochrony

indywidualnej?



14) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej na grupy?
15) dobrać odzież ochronną?
16) dobrać sprzęt ochrony głowy ?
17) dobrać sprzęt ochrony twarzy i oczu?

18) określić, kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają

wymagania ochronne?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wypadki i pierwsza pomoc

4.3.1 Materiał nauczania

Wypadki w rolnictwie

Zgodnie z danymi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego najwięcej wypadków

przy pracy w rolnictwie w 2004 roku (podobnie jak w latach ubiegłych) było w grupach:
„upadki osób”, „pochwycenia i uderzenia przez części ruchome maszyn i urządzeń” oraz
„uderzenia, przygniecenia i pogryzienia przez zwierzęta”. Wypadki tych trzech grup
stanowiły ponad 75% wszystkich wypłaconych odszkodowań. Najwięcej, bo ponad połowa
wypadków, była skutkiem upadku osób – najczęściej na skutek potknięcia, poślizgnięcia lub
upadku z wysokości (z drabin, schodów, przyczep, itp.). Ze statystyk wynika, że aż ponad
80% wszystkich odnotowanych nieszczęśliwych zdarzeń w rolnictwie miało miejsce
w obejściach gospodarskich, a więc na podwórzu, w budynkach inwentarskich
i gospodarczych. Pozostałe wypadki zdarzyły się na polach, łąkach i pastwiskach, w lasach
i na drogach.

Głównymi przyczynami wypadków przy pracy w gospodarstwach indywidualnych są:

−

nieznajomość występujących zagrożeń i zasad bezpiecznej pracy (szczególnie
w przypadku zatrudniania dzieci),

−

zły stan techniczny maszyn i urządzeń użytkowanych przez rolników (maszyny
wykonywane we własnym zakresie),

−

własnoręczne wykonywanie napraw bez uwzględnienia zasad bhp,

−

lekceważenie zagrożeń (z powodu pośpiechu, braku odpowiedzialności),

−

brak wymaganych kwalifikacji do wykonywania prac,

−

trudna sytuacja finansowa gospodarstw i związana z tym konieczność oszczędzania.

Rodzaje wypadków

Wypadek, to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące śmierć lub

uszczerbek na zdrowiu.

Wypadki pozazawodowe

Urazy przy czynnościach nie pozostających w związku z pracą zawodową, np. podczas

wypoczynku, przy pracach domowych.

Do wypadków zawodowych zalicza się:

−

wypadek przy pracy,

−

wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy,

−

wypadek przy innych czynnościach, w tym wypadek przy pracy świadczonej na innej
podstawie niż umowa o pracę, np. umowa zlecenie, umowa agencyjna, umowa o dzieło,

−

wypadek w drodze do pracy i z pracy,

−

wypadek przy pracy rolniczej.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

−

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,

−

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych

w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

−

w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wykonywanie pracy, chyba że
wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje
w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

−

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

−

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane
przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia
lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była
najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do
pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona
i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą
najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do

domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

−

innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,

−

zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,

−

zwykłego spożywania posiłków,

−

odbywania nauki lub studiów.

Za wypadek przy pracy rolniczej uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną
zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem
działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności:
1. na terenie gospodarstwa rolnego, które rolnik prowadzi lub w którym stale pracuje, albo na

terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym,

2. w drodze z mieszkania do gospodarstwa rolnego, albo w drodze powrotnej,
3. podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego, zwykłych czynności

związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem
tych czynności,

4. w drodze do miejsca wykonywania tych czynności, o których mowa w pkt. 3, albo

w drodze powrotnej.

Procedura postępowania powypadkowego

Jeżeli miał miejsce wypadek przy pracy wymagane jest:

−

zgłoszenie wypadku,

−

zabezpieczenie miejsca wypadku,

−

zawiadomienie o wypadku,

−

powołanie zespołu powypadkowego,

−

postępowanie zespołu powypadkowego,

−

sporządzenie dokumentacji powypadkowej,

−

zatwierdzenie protokołu powypadkowego,

−

zarejestrowanie wypadku,

−

sporządzenie karty statystycznej GUS.
Wypadek w drodze do pracy wymaga podjęcia następujących czynności:

−

zgłoszenie wypadku,

−

sporządzenie dokumentacji powypadkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pierwsza pomoc

Prawny obowiązek udzielania pomocy jest określony w artykule 162 Kodeksu karnego,

którego zapis brzmi:
§.1. Kto

człowiekowi

znajdującemu

się

położeniu

grożącym

bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela
pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo
utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – podlega karze pozbawienia wolności
do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się

zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc
ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.

Reanimacja, a resuscytacja

Terminów reanimacja i resuscytacja używa się często w języku potocznym zamiennie, jako

równoznacznych określeń zabiegów ratunkowych mających na celu przywrócenie funkcji
ż

yciowych. Tymczasem czynnikiem różnicującym te pojęcia jest stan świadomości chorego.

Jeżeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz przywrócenia krążenia, oddychania

i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość, to jest to stan reanimacji.
Jeżeli uzyskamy tylko przywrócenie podstawowych funkcji życiowych bez powrotu
ś

wiadomości, to jest to stan resuscytacji. Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze

zostały podjęte po upływie dłuższego okresu czasu od momentu zaniknięcia objawów życia.
Pierwsza pomoc na miejscu wypadku ratuje życie, gdy u poszkodowanego wystąpią:
zaburzenia w oddychaniu (bezdech), zatrzymanie krążenia, krwotok, wstrząs pourazowy.

W zależności od wyniku tej oceny należy przystąpić do udzielenia pierwszej pomocy

w zakresie:

−

podjęcia sztucznego oddychania,

−

zewnętrznego masażu serca,

−

zatamowania krwotoku,

−

ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,

−

zabezpieczenia poszkodowanego przed pogłębieniem wstrząsu,

−

wezwania pogotowia ratunkowego,

−

wezwania policji.

Instrukcja udzielania pierwszej pomocy

Podstawowym zadaniem ratownika (osoby udzielającej pierwszej pomocy) jest ocena

stanu zdrowia osoby poszkodowanej w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania.
Pierwsza pomoc na miejscu wypadku ratuje życie, gdy u poszkodowanego wystąpią:

−

zaburzenia w oddychaniu (bezdech),

−

zatrzymanie krążenia,

−

krwotok,
Podstawowym zadaniem jest ustalenie, czy zachowane są procesy decydujące

bezpośrednio o życiu ofiary: wyczuwalne tętno, oddech, drożne drogi oddechowe,
przytomność.

Rys. 7. Badanie tętna [4, s. 264]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat postępowania podczas akcji ratunkowej:
1. Ocenić przytomność poszkodowanego (próba kontaktu słownego i jego orientacji

w otoczeniu).

2. Udrożnić drogi oddechowe.
3. Ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej.
4. W razie bezdechu lub oddechu niewydolnego podjąć sztuczne oddychanie metodą „usta-

usta”, a w razie zatrzymania krążenia przystąpić do zewnętrznego masażu serca.

5. W razie krwotoku, zatamować krwotok, płasko ułożyć poszkodowanego z uniesieniem

nóg powyżej tułowia (celem zwiększenia dopływu krwi do mózgu i serca).

6. Zabezpieczyć chorego przed wilgocią i utratą ciepła (okryć kocem lub nieprzemakalnym

tworzywem).

7. Zabezpieczyć prawidłowe oddychanie.
8. Akcję ratowniczą prowadzić do czasu przybycia fachowego personelu medycznego

Rys. 8. Pozycja boczna ustalona [4, s. 264]

Zaburzenia w oddychaniu

Zaburzenia w oddychaniu ściśle wiążą się z zaburzeniami czynności krążenia. Aby

uratować życie poszkodowanego należy przywrócić czynność obu układów.
Jeśli jako pierwszy wystąpi zanik czynności oddechowej, krążenie może trwać jeszcze przez
krótki czas, ale jest ono wtedy coraz mniej wydolne i dochodzi do jego zatrzymania.
Najczęstszą i bezpośrednią przyczyną zgonu po wypadkach jest bezdech. Do zgonu dochodzi
po kilku minutach od jego wystąpienia. Bezdech przeważnie spowodowany jest
uszkodzeniem mózgu, uszkodzeniem dróg oddechowych lub ich niedrożnością.
W przeważającej części wypadków oddech, można przywrócić za pomocą prostych
czynności, ratując życie poszkodowanemu, pod warunkiem, że przystąpi się natychmiast do
udzielenia pierwszej pomocy.
Brak ruchów oddechowych klatki piersiowej oraz niemożność wyczucia na własnym
policzku, wydychanego przez poszkodowanego powietrza, świadczą o bezdechu. Wówczas
przystępujemy do udrożnienia dróg oddechowych i sztucznego oddychania.

Udrożnienie dróg oddechowych

U osób nieprzytomnych, leżących na plecach, najczęstszą przyczyną niedrożności dróg

oddechowych jest zapadnięty język lub ciało obce tkwiące i zatykające drogi oddechowe.
Ciałami obcymi mogą być: krew, wymiociny, szczątki ubrania, złamana proteza zębowa, itp.
Z zapadniętym językiem radzimy sobie w prosty sposób, odchylając głowę poszkodowanego
do tyłu. Wówczas język przesuwa się do góry i drogi oddechowe udrażniają się. Czynność tą
wykonujemy następująco: podkładamy jedną rękę pod szyję ratowanego i unosimy ją do
góry, jednocześnie drugą rękę układając na czole, po czym odchylamy głowę do tyłu.
Staramy się głowę odchylić maksymalnie, wykonując tę czynność ostrożnie.

W przypadkach podejrzanych o złamanie kręgosłupa szyjnego, zatkane językiem drogi

oddechowe udrażniamy poprzez uniesienie żuchwy lub wyciągnięcie języka.

Uniesienie żuchwy polega na wysunięciu jej w kierunku pionowym u poszkodowanego,

leżącego na wznak. Można to uzyskać, naciskając do przodu obu kciukami kąty żuchwy, lub
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się one przed zęby górne. W przypadku,
gdy nie osiągniemy udrożnienia dróg oddechowych za pomocą wyżej wymienionych metod,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

należy dokonać tego poprzez wyciągnięcie języka. Po wymuszonym otwarciu ust chwytamy
język między kciuk i palec wskazujący, po czym wyciągamy go na brodę.

Ciała obce usuwamy z ust i gardzieli po odwróceniu poszkodowanego na bok

i otworzeniu jego ust. Podczas usuwania ciał obcych z jamy ustnej wkładamy między zęby
poszkodowanego przedmiot, który zabezpiecza nasz palec przed odgryzieniem na wypadek
szczękościsku.

Sztuczne oddychanie

Przy przywracaniu czynności oddechowych najskuteczniejszą metodą jest sztuczne

oddychanie „usta-usta”, przy której ratujący wdmuchuje swoje powietrze wydechowe
bezpośrednio do ust ratowanego.

Rys. 9. Sztuczne oddychanie usta-usta [4, s. 265]

Przed przystąpieniem do sztucznego oddychania należy głowę poszkodowanego odchylić

do tyłu, zatkać palcami jego nos i po wykonaniu głębokiego wdechu własnymi ustami
wdmuchiwać powietrze do ust poszkodowanego (rys. 8). Unoszenie się ściany klatki
piersiowej ratowanego świadczy o skuteczności sztucznego oddechu. Odjęcie ust od
ratowanego umożliwia bierny wydech. Ratujący musi mieć pewność, że w czasie wydechu
powietrze wydostaje się na zewnątrz, bowiem inaczej oddech nie jest skuteczny.
Czynność wdmuchiwania powietrza do płuc wykonujemy z częstotliwością od 16 do 20 razy
na minutę, do czasu powrotu samoistnego wydolnego oddechu lub przejęcia poszkodowanego
przez personel karetki reanimacyjnej.

Jeśli pod ręką mamy maseczkę, wówczas powietrze wdmuchujemy przez nią. Zapobiega

ona bezpośredniemu kontaktowi ratownika z ustami poszkodowanego. Maseczka taka
znajduje się w Ratunkowym Zestawie Opatrunkowym PCK oraz w innych zestawach
ratunkowych. Nie należy jednak tracić czasu na jej szukanie, gdyż zwłoka w przystąpieniu do
sztucznego oddychania zmniejsza szansę uratowania poszkodowanego.

W przypadku wystąpienia trudności w przeprowadzeniu oddychania metodą „usta-usta”

(spowodowanych np. szczękościskiem), równie skuteczne jest zastosowanie oddychania
metodą „usta-nos”. Przy tej metodzie ratownik ręką zatyka szczelnie usta, a powietrze
wdmuchuje przez nos z większą siłą niż w metodzie „usta-usta”, ze względu na większy opór
podczas wdmuchiwania i przepływu powietrza. Podczas wydechu usta ratowanego odsłania się.

U dzieci i niemowląt oddech, można prowadzić metodą „usta-usta, nos”. Wówczas

ratujący obejmuje swoim ustami, zarówno usta, jak i nos ratowanego dziecka.
Gdy poszkodowany odzyska własny oddech, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej.

Zatrzymanie czynności serca

Zatrzymanie czynności serca powoduje zatrzymanie krążenia krwi w ustroju. Objawia się

ono nagłą utratą przytomności, bezdechem pojawiającym się po kilku sekundach od
zatrzymania krążenia krwi, brakiem tętna na dużych tętnicach w okolicy szyi i pachwin (brak
tętna na tętnicach promieniowych nie świadczy o zatrzymaniu krążenia), poszerzonymi i nie
reagującymi na światło źrenicami oraz bladosinym wyglądem chorego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zatrzymanie krążenia krwi wymaga natychmiastowego przystąpienia do masażu
zewnętrznego serca (nazywanego często masażem pośrednim serca) i równocześnie
sztucznego oddychania.

Zewnętrzny masaż serca

Zewnętrzny masaż serca polega na rytmicznym uciskaniu mostka w kierunku kręgosłupa

tak, aby wymiar „mostek-kręgosłup” ulegał, zmniejszeniu o 3–5 cm (rys. 9). Serce leżące
między mostkiem a kręgosłupem zostaje uciśnięte, co powoduje wyciśnięcie krwi z komór do
małego i dużego krążenia.

Po zaprzestaniu ucisku na mostek następuje powtórne odkształcenie się ściany klatki

piersiowej, co pozwala na napełnienie się krwią komór serca. Sytuacja powtarza się przy
następnym ucisku mostka i jego zwolnieniu. Dostateczne krążenie krwi i ciśnienie tętnicze
uzyskuje się wykonując masaż z szybkością 80 uciśnięć na minutę.

Rys. 10. Masaż serca [4, s. 265]

Technika masażu

Chorego układa się na plecach na twardym podłożu. Ucisk mostka powinien być silny,

szybki i krótki. Dokonywany jest nadgarstkami ratownika ułożonymi jeden na drugim
(rys 11).

Rys. 11. Technika masażu serca [10]

Miejscem ucisku jest linia środkowa ciała tuż poniżej połowy długości mostka. Masaż

serca może być skuteczny tylko w połączeniu ze sztucznym oddychaniem. Jeżeli akcję
ratowniczą prowadzi jeden ratownik, musi wykonać zarówno sztuczne oddychanie, jak
i masaż serca. Po każdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje się
15 uciśnięć na mostek. Liczba sztucznych oddechów powinna wynosić 16–20 na minutę.

Znacznie łatwiejsze jest wykonywanie reanimacji (ożywiania) przez dwóch ratowników

Wówczas jeden ratownik wykonuje sztuczne oddychanie, a drugi zewnętrzny masaż serca.
Ratujące osoby powinny współdziałać tak, aby liczba wdmuchnięć powietrza do płuc
w stosunku do uciśnięć mostka wynosiła 1:5.

Pojawienie się samoistnego tętna na dużych tętnicach szyjnych lub udowych, a potem na

tętnicach obwodowych, świadczy o powrocie czynności serca.

Oparzenia

Oparzenie polega na uszkodzeniu skóry i tkanek pod nią leżących na skutek działania

wysokiej temperatury, substancji chemicznych, a także prądu elektrycznego i promieniowania
jonizującego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyróżniamy trzy stopnie oparzeń:

−

stopień I – zaczerwienienie skóry, obrzęk i uczucie pieczenia,

−

stopień II – na zaczerwienionej i obrzękniętej skórze pojawiają się pęcherze wypełnione
płynem surowiczym, ostry ból,

−

stopień III – dochodzi do martwicy skóry na całej jej grubości, z towarzyszącym
uszkodzeniem głębiej położonych tkanek takich jak tkanka podskórna, mięśnie i ścięgna.
Krańcową formą oparzenia III stopnia jest zwęglenie tkanek.

Pierwsza pomoc w oparzeniach polega na schładzaniu czystą, zimną wodą miejsca oparzenia
przez okres 15–20 minut. Jeżeli odzież przylgnęła do ciała nie wolno jej odrywać. Następnie
ranę osłania się jałowym opatrunkiem, nie może on jednak wywierać ucisku na miejsce
oparzenia.

Zranienia

Każdemu zranieniu przekraczającemu powierzchowne otarcie naskórka towarzyszy

mniejsze lub większe krwawienie. Rozmiary krwawienia są uwarunkowane wielkością
i głębokością rany oraz liczbą i przekrojem uszkodzonych naczyń. Silne krwawienia mogą
zagrozić życiu rannego, jednak nawet nieznaczne mogą same w lub w połączeniu z bólem
spowodować zaburzenia w krążeniu, tzw. wstrząs. Przy zranieniach mamy także do czynienia
z niebezpieczeństwem zakażenia.

Lekkie krwawienie ustępuje samoistnie, należy tylko założyć jałowy opatrunek. Silne –

należy zatamować miejscowym uciśnięciem rany. Można ucisnąć również tętnicę
doprowadzającą krew.

Ta metoda stosowana jest głównie w przypadku krwawienia na kończynach i polega na:

−

uniesieniu kończyny do góry, powyżej serca, dzięki czemu zmniejsza się ukrwienie,

−

uciśnięciu odpowiednich tętnic powyżej krwawiącego miejsca.
Samo uciskanie tętnicy nie jest wystarczające. Na krwawiącą ranę należy nałożyć

opatrunek uciskowy.

−

ranę nakrywamy jałową gazą,

−

jałowy opatrunek umocowujemy kilkoma okrążeniami opaski,

−

na ranę nakładamy poduszeczkę np. drugi, nierozwinięty bandaż, wszystko przyciskamy
następnymi okręceniami mocno naciągniętej opaski.

Złamania

Objawy złamania w znacznym stopniu zależą od umiejscowienia i funkcji danej kości, od

rodzaju złamania, przemieszczenia odłamów oraz rozległości uszkodzeń w sąsiednich
tkankach. Do podstawowych, stałych objawów złamania należy ból (ostry ból w miejscu
złamania, nasilający się przy najmniejszej próbie ruchu lub bolesność uciskowa w czasie
dotyku). Innym objawem jest zniekształcenie. Po uszkodzeniu kończyny może ona wydawać
się krótsza lub być dziwnie przekręcona (ma ułożenie inne od naturalnego). Mogą na niej
powstawać obrzęk i zasinienie.

Podstawową czynnością pierwszej pomocy przy złamaniu jest szybkie i właściwe

unieruchomienie. Jest to z reguły unieruchomienie prowizoryczne, które ma na celu:
zmniejszenie bólu w miejscu uszkodzenia oraz niedopuszczenie do dalszych uszkodzeń kości,
stawów i innych tkanek znajdujących się w okolicy złamania.

Podczas wykonywania prac w gospodarstwach hodujących i użytkujących konie,

szczególnie związanych z obsługą zwierząt oraz podczas jazdy konnej często dochodzi do
złamań kończyn.

Do unieruchomienia poszczególnych części kończyny górnej stosuje się temblaki tzw.

zwykłe (do podparcia uszkodzonych kości ramienia) oraz podnoszące kończynę (przy
złamaniach obojczyka oraz kości dłoni i palców).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Złamania kończyny górnej mogą wystąpić na całej jej długości – od stawu barkowego do

palców u rąk. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu zapobieżenie dalszym uszkodzeniom
poprzez jej unieruchomienie i wezwanie wykwalifikowanej pomocy medycznej.
W przypadku złamania kończyny dolnej należy delikatnie położyć poszkodowanego
i poprosić go, aby się nie poruszał. Jeśli kończyna jest nieco zgięta, to należy przed
przystąpieniem do jej unieruchomienia, polecić pomocnikowi, aby podtrzymywał
poszkodowanego podczas wykonywania wyciągu.

Unieruchamianie, podczas złamania kości podudzia kończyny dolnej, polega na

przywiązaniu zdrowej nogi do uszkodzonej. Podczas wykonywania tych czynności należy:

−

delikatnie zbliżyć kończynę nieuszkodzoną do złamanej,

−

wsunąć podkładkę między kolana a kostki, aby zapobiec przemieszczaniu się złamanej
kości,

−

obwiązać trzema chustami, przygotowanymi jako bandaż szeroki, nogi poszkodowanego
nad kolanem, na nim i poniżej złamania (pomocnik w tym czasie trzyma
poszkodowanego dwiema dłońmi za kostki w rejonie stawu skokowego),

−

czwartą chustą, złożoną potrójnie, obwiązać nogi poszkodowanego w kostkach i po
skrzyżowaniu na tzw. podbiciu wykonać węzeł na stopach poszkodowanego.

Wypadki i pierwsza pomoc w jeździectwie

Jeździectwo, jako dyscyplina wymagająca dużej sprawności fizycznej jak i koncentracji

psychicznej, jest sportem urazowym. Wynika to z konieczności współpracy jeźdźca z koniem
nieprzewidzianie reagującym na bodźce zewnętrzne.

Najczęstszą przyczyną kontuzji są upadki, rzadziej niewłaściwe zachowanie konia

(kopnięcie, ugryzienie). Uszkodzeniom najczęściej ulegają kończyny. Uderzenie głową
w podłoże

podczas

upadku

bywa

przyczyną

poważnych

urazów

jak

krwiak

wewnątrzczaszkowy czy złamanie podstawy czaszki. Zdarzają się również uszkodzenia
kręgosłupa, w skrajnych przypadkach z porażeniem dwu lub czterokończynowym.
Najczęstsze urazy wielonarządowe i wielomiejscowe mogą wystąpić po przygnieceniu przez
upadającego konia oraz w przypadku zaklinowania się stopy w strzemieniu przy upadku
z ponoszącego konia. Na co dzień na szczęście spotyka się zwykle potłuczenia, niegroźne
skaleczenia, także nadwerężenia mięśni i więzadeł, które w dość krótkim czasie ustępują.

Przyczyny wypadków

Do najczęstszych przyczyn wypadków w obcowaniu z koniem, można zaliczyć:

−

niewłaściwe zachowanie się podczas obsługi konia i nieumiejętne z nimi postępowanie,

−

niesprawdzony, wadliwy lub niedopasowany sprzęt jeździecki,

−

nieodpowiedni strój do jazdy,

−

niebezpieczne miejsca prowadzenia jazdy,

−

brak dyscypliny w czasie jazdy,

−

brak prawidłowych podstaw techniki jazdy,

−

niewłaściwie prowadzona nauka jazdy,

−

inne przyczyny, np. niska sprawność psychofizyczna, zły stan zdrowia, jazda o zmroku.
Znając przyczyny wypadków możemy skutecznie zapobiec ich powstawaniu. Oprócz

znajomości zasad bezpieczeństwa w postępowaniu z koniem odpowiednie wyposażenie
jeźdźca pomaga zapobiegać kontuzjom i łagodzi ich skutki.

Pierwsza pomoc na ujeżdżalni

Każdy jeździec powinien znać i rygorystycznie przestrzegać zasad bezpiecznego

obchodzenia się z końmi. Trening lub nauka jazdy powinny być prowadzone tak, aby

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

możliwość kontuzji ograniczyć do minimum. Gdy jednak dojdzie już do wypadku, nie można
pozostać biernym obserwatorem. Należy podjąć następujące czynności:
1. Zsiąść z konia.
2. Osoba znająca podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy ocenia stan

poszkodowanego i jej udziela.

3. W razie konieczności wezwania karetki pogotowia druga osoba dzwoni z telefonu

komórkowego podając konkretne i zwięzłe informacje:

−

gdzie zdarzył się wypadek?

−

kiedy i co się stało?

−

ile osób jest poszkodowanych?

−

kto zgłasza?

4. Przy braku telefonu najlepszy jeździec wyrusza po pomoc. Konieczne będzie również

wskazanie karetce drogi dojazdowej do miejsca wypadku.

5. Pozostałe osoby trzymają wodze i pilnują koni zachowując spokój.
6. Należy złapać wolno biegającego konia, który zrzucił jeźdźca.
7. Udzielając pierwszej pomocy, w przypadku złamania kości kończyn, można wykorzystać

do ich unieruchomienia np. znaleziony gruby kij oraz owijkę zdjętą z końskiej nogi.

8. W przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa, jeżeli poszkodowany nie leży na środku

jezdni, nie należy go ruszać – powinien leżeć w tzw. pozycji zastanej.

9. Nie wzywać karetki pogotowia zbyt pochopnie.
10. Wykonać niezbędne czynności ratujące życie, zgodnie z zasadami udzielania pierwszej

pomocy.

Uszkodzenie kręgosłupa

Najczęściej po upadku z konia występują bóle pleców spowodowane potłuczeniem, które

dość szybko ustępują bez poważnych konsekwencji. Zachodzi jednak możliwość urazu
kręgosłupa, a wtedy obowiązuje najdalej idąca ostrożność. W takim przypadku:

−

nie należy osoby leżącej na ziemi po upadku z konia sadzać ani stawiać na nogi,

−

należy obserwować poszkodowanego,

−

wezwać karetkę pogotowia, jeżeli zachodzi taka konieczność.
Wskazaniami do natychmiastowego wezwania karetki pogotowia są:

−

samoistny ból kręgosłupa, nasilający się przy próbie ruchu, kaszlu itp.,

−

bolesność uciskowa wyrostków ościstych kręgów,

−

przymusowe ustawienie głowy lub tułowia,

−

objawy neurologiczne jak zaburzenie czucia, niedowłady kończyn lub ich całkowite
porażenie.
Podejrzanego o uraz kręgosłupa nie wolno przenosić bez potrzeby. Jeżeli jednak miejsce,

w którym się znajduje jest niebezpieczne (np. środek jezdni) i konieczne jest jego
przeniesienie, stosuje się zasadę trzech par rąk – kilka osób przenosi rannego podtrzymując
mu głowę i podkładając ręce pod tułów i kończyny na wysokości barków, pośladków, lędźwi,
kolan. Ułożenie musi być fizjologiczne bez nadmiernych przegięć i odchyleń od osi ciała.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co kryje się pod określeniem wypadki zawodowe?
2. Jakie zdarzenie uważa się za wypadek przy pracy?
3. Jakie zdarzenie uważa się za wypadek przy pracy rolniczej?
4. Jak należy postępować z osobą poszkodowaną?
5. Jaka jest różnica pomiędzy reanimacją, a resuscytacją?
6. W jaki sposób można udrożnić drogi oddechowe?
7. Jak wykonuje się sztuczne oddychanie metodą „usta-usta”?
8. Na czym polega zewnętrzny masaż serca?
9. Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku złamania?
10. Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku zranienia?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie zasad bhp obowiązujących w jeździectwie i własnych obserwacji wskaż

konkretne przykłady nieprawidłowości, które mogą stać się przyczyną wypadków podczas
jazdy konnej i wpisz je do poniższej tabeli.

Rodzaje przyczyny wypadków

Szczegółowe przykłady nieprawidłowości

Niewłaściwe zachowanie się podczas obsługi konia
i nieumiejętne z nimi postępowanie.

Nieodpowiedni sprzęt jeździecki.

Nieodpowiedni strój do jazdy.

Niebezpieczne miejsca prowadzenia jazdy.

Brak dyscypliny w czasie jazdy.

Brak prawidłowych podstaw techniki jazdy.

Niewłaściwie prowadzona nauka jazdy.

Inne przyczyny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bhp obowiązujące w jeździectwie,
2) zapoznać się z rodzajami przyczyn wypadków,
3) określić przykłady nieprawidłowości,
4) uzupełnić tabelę,
5) zapisać notatkę na temat prawidłowej organizacji jazd konnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie zgodnie z obowiązującymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady udzielania pierwszej pomocy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zapoznać się z ilustracją wykonywania sztucznego oddychania,
3) wykonać ćwiczenie zgodnie z instrukcją,
4) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

instrukcja wykonywania sztucznego oddychania,

−

apteczka pierwszej pomocy wyposażona zgodnie z obowiązującymi standardami,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zainscenizuj z kolegą (koleżanką) wypadek przy pracy, w wyniku, którego nastąpiło

złamanie kości podudzia i udziel pierwszej pomocy zgodnie z obowiązującymi zasadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zainscenizować wypadek przy pracy (złamanie kości podudzia),
2) określić zasady udzielania pierwszej pomocy,
3) wykonać ćwiczenie zgodnie z instrukcją,
4) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja udzielania pierwszej pomocy w przypadku złamań,

−

apteczka pierwszej pomocy wyposażona zgodnie z obowiązującymi standardami,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz :

Tak

Nie

1) odróżnić wypadek pozazawodowy od wypadku zawodowego?
2) wymienić najczęstsze rodzaje urazów, których doznają osoby

zatrudnione w rolnictwie?

3) określić, co uważa się za wypadek przy pracy?
4) wymienić rodzaje wypadków przy pracy?



5) określić, co uważa się za wypadek przy pracy w rolnictwie?
6) odróżnić reanimację i resuscytację?
7) udrożnić drogi oddechowe?
8) wykonać sztuczne oddychanie metodą „usta-usta”?



9) udzielić pierwszej pomocy w przypadku złamania?
10) udzielić pierwszej pomocy osobie zranionej?
11) wymienić najczęstsze rodzaje przyczyny wypadków w pracy z

końmi?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Przepisy sanitarno-weterynaryjne i ochrona zwierząt.
Ochrona środowiska

4.4.1. Materiał nauczania

Dobrostan zwierząt gospodarskich

Zapewnienie dobrostanu zwierząt jest wyrazem kultury, znajomości etyki i zasad

hodowli użytkowania zwierząt – pojęcie to wynika również z określonych czynników
ekonomicznych.
Etyczne użytkowanie zwierząt jest zgodne z utylitarnymi i humanitarnymi zasadami
obowiązującymi w społeczeństwach o wysokiej kulturze.
Podstawą określenia dobrostanu zwierząt jest nauka o zwierzętach, medycyna weterynaryjna
oraz etologia i zoopsychologia, etyka (bioetyka), psychofizjologia czy psychosomatyka.

Wskaźniki dobrostanu, można podzielić na:

−

zootechniczne, weterynaryjne, produkcyjne,

−

wskaźniki fizjologiczne,

−

etologiczne (behavioralne).
Główna troska o dobrostan zwierząt gospodarskich dotyczy sposobu ich utrzymywania

na fermach przemysłowych. Są to, bowiem systemy, w których zwierzęta są pozbawiane
możliwości

zaspokajania

podstawowych

potrzeb

behawioralnych,

jak

również

fizjologicznych, co powoduje ich cierpienie. Istnieje wiele czynników zaburzających
dobrostan w masowym chowie i hodowli zwierząt:

−

system utrzymywania – często na bardzo ograniczonej przestrzeni uniemożliwiającej
ekspresję naturalnych zachowań,

−

system regulacji rozrodu – selektywne rozmnażane dla celów produkcyjnych bez
spełniania kryteriów dobrostanu,

−

system karmienia – dieta skierowana na duży przyrost masy, często niezaspokajająca
potrzeb żywieniowych,

−

inne praktyki hodowlane – znakowanie, kastracje itp., często wykonywane w sposób
powodujący zbędny ból i stres.

Kryteria oceny dobrostanu zwierząt

Przy ocenie dobrostanu zwierząt gospodarskich kryteria, których spełnienie jest

wymagane i kontrolowane są następujące:

−

zapewnienie stałego dostępu zwierząt do wody (w kojcu, na stanowisku, na wybiegu
i pastwisku),

−

minimalne wymiary stanowisk i powierzchni kojca,

−

prawidłowe wykonanie wentylacji i właściwe oświetlenie budynków inwentarskich,

−

prawidłowe gromadzenie, przechowywanie i zagospodarowanie odchodów.

Prawna ochrona zwierząt

Preambuła Powszechnej Deklaracji Praw Zwierząt brzmi:

„Z uwagi na to, że każde zwierzę ma pewne prawa, że nieznajomość i lekceważenie tych
praw sprowadziły człowieka i prowadzą go nadal na drogę przestępstw przeciwko naturze
i zwierzętom, że uznanie przez gatunek ludzki prawa innych gatunków zwierzęcych do
egzystencji stanowi podstawę współistnienia wszystkich istot żywych, że człowiek popełnia
zbrodnię ludobójstwa, że poszanowanie zwierząt przez człowieka wiąże się z poszanowaniem
ludzi miedzy sobą i że już od najmłodszych lat należy człowieka uczyć obserwować,
rozumieć, szanować i kochać zwierzęta, niniejszym obwieszcza się, że:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Art. 1. Wszystkie zwierzęta rodzą się z równym prawem do życia i do istnienia.
Art. 2. Wszystkie zwierzęta mają prawo do szacunku.
Człowiek jako przedstawiciel gatunku zwierząt, nie może rościć sobie praw do

wyniszczenia lub nie licującego z godnością ludzką wykorzystywania zwierząt. Jego
obowiązkiem jest wykorzystywanie swej wiedzy dla dobra zwierząt.
Wszystkie zwierzęta maja prawo do opieki, troski i ochrony ze strony człowieka.
Powszechna Deklaracja Praw Zwierząt, zawarta 14 artykułów.

Od 1997 roku w Polsce obowiązuje nowa Ustawa o Ochronie Zwierząt (Dz. U. z 2003 r.,

Nr 106, poz. 1002), która reguluje sytuację prawną zwierząt i umożliwia ukaranie osób, które
nie respektują zasad prawidłowego utrzymywania i eksploatacji zwierząt. Kary nałożone za te
przewinienia mogą być bardzo dotkliwe: od kary grzywny (najwyższa może sięgać
720 000 zł) poprzez przepadek zwierzęcia aż do kary pozbawienia wolności (do jednego lub
dwóch lat).

Art. 1 Ustawy brzmi: „Zwierzę jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia nie

jest rzeczą. Człowiek jest mu winien: poszanowanie, ochronę i opiekę”, a w art. 5 zapisano:
„Każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania”.

Zgodnie z przepisami Ustawy znęcanie się nad zwierzętami jest zabronione. Przez

znęcanie się nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo świadome dopuszczanie do
zadawania bólu lub cierpień, a w szczególności:

−

umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia,

−

umyślne używanie do pracy lub w celach sportowych albo rozrywkowych zwierząt
chorych w tym rannych lub kulawych, albo zmuszanie do czynności mogących
spowodować ból,

−

bicie zwierząt przedmiotami twardymi i ostrymi lub zaopatrzonymi w urządzenia
obliczone na sprawianie specjalnego bólu, bicie po głowie, dolnej części brzucha,
dolnych częściach kończyn,

−

przeciążanie zwierząt pociągowych i jucznych ładunkami (...) lub zmuszanie ich do zbyt
szybkiego biegu,

−

transport zwierząt (...) powodujący ich zbędne cierpienie i stres,

−

używanie uprzęży, pęt, stelaży, więzów (...) zmuszających zwierzę do przebywania
w nienaturalnej pozycji, powodujących zbędny ból, uszkodzenie ciała albo śmierć,

−

złośliwe straszenie lub drażnienie zwierząt,

−

utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania w tym utrzymywanie ich
w stanie rażącego niechlujstwa.
Bardzo ważną rolę w ochronie zwierząt spełniają lekarze weterynarii, których działalność

ma przeciwdziałać cierpieniu. Głównym źródłem cierpienia zwierząt są ich choroby,
skaleczenia, wypadki i brutalność. Obowiązkiem lekarzy weterynarii jest ulżyć cierpiącemu
zwierzęciu, jako że wiąże się to z problemami klinicznym.

Najważniejszymi organizacjami zajmującymi się ochroną zwierząt w Polsce są:

Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami, Fundacja „Animals”, Front Wyzwolenia Zwierząt
oraz Stowarzyszenie „Gaja”.

Przepisy sanitarno-weterynaryjne

Podstawowym aktem prawnym, który określa wymagania weterynaryjne dla

podejmowania i prowadzenia chowu i hodowli zwierząt gospodarskich jest Ustawa o ochronie
zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt z dnia 11 marca 2004 r. (Dz. U.
Nr 69, poz. 625 z późn. zm.). Ustawa ta zawiera również wymagania weterynaryjne dla:

−

przywozu zwierząt, niejadalnych produktów pochodzenia zwierzęcego oraz ubocznych
produktów zwierzęcych (wymagania przywozowe),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

umieszczania na rynku, w tym handlu, zwierząt, niejadalnych produktów pochodzenia
zwierzęcego, ubocznych produktów zwierzęcych oraz przemieszczania koniowatych.
Ponadto formułuje zasady zwalczania chorób zakaźnych zwierząt i stosowania substancji

o działaniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta-antagonistycznym.

Ustawa określa wymagania weterynaryjne, jakie musi spełniać podmiot prowadzący

działalność nadzorowaną. Podmiot ten zobowiązany jest zapewniać wymagania lokalizacyjne,
zdrowotne,

higieniczne,

sanitarne,

organizacyjne,

techniczne

lub

technologiczne,

zabezpieczające przed zagrożeniem epizootycznym, epidemicznym lub zapewniające
właściwą jakość produktów, obejmujące w szczególności wymagania dotyczące:

−

stanu zdrowia zwierząt będących przedmiotem działalności nadzorowanej lub
wykorzystywanych do jej prowadzenia, w tym odnoszące się do badań potwierdzających
ten stan oraz określonych szczepień ochronnych, lub

−

gospodarstw, miejsc gromadzenia zwierząt, innych miejsc przetrzymywania zwierząt
oraz stad lub obszarów, z których pochodzą zwierzęta będące przedmiotem działalności
nadzorowanej lub wykorzystywane do jej prowadzenia, lub

−

sposobu

ustalania

pochodzenia

zwierząt

będących

przedmiotem

działalności

nadzorowanej lub zwierząt, z których lub od których pozyskuje się produkty wytwarzane
w ramach prowadzenia działalności nadzorowanej, w tym zakres i sposób prowadzenia
rejestru zwierząt, lub

−

obiektów budowlanych lub miejsc, w których prowadzi się działalność nadzorowaną, lub
osób wykonujących określone czynności w ramach tej działalności oraz zakresu takich
czynności, lub

−

niejadalnych produktów pochodzenia zwierzęcego wytwarzanych w ramach prowadzonej
działalności nadzorowanej, sposobu ich znakowania i pakowania, w tym wymagania
dotyczące opakowań, lub

−

wiadectw zdrowia lub innych dokumentów, w które zaopatruje się zwierzęta będące

przedmiotem działalności nadzorowanej lub niejadalne produkty pochodzenia
zwierzęcego wytwarzane przy prowadzeniu tej działalności, lub

−

sposobu i zakresu prowadzenia dokumentacji oraz okresu jej przechowywania, lub

−

rodków transportu i warunków transportu zwierząt lub niejadalnych produktów

pochodzenia zwierzęcego, będących przedmiotem działalności nadzorowanej lub
wykorzystywanych do jej prowadzenia.

Choroby zakaźne zwierząt i ich zwalczanie

Choroby zakaźne zwierząt – wywołane przez czynniki zakaźne, które ze względu na

charakter, sposób powstawania i szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia zwierząt lub
ludzi.
Zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt – zgłaszanie, zapobieganie dalszemu szerzeniu się,
wykrywanie, kontrola i likwidowanie chorób zakaźnych zwierząt, czyszczenie i odkażanie
oraz postępowanie przy ponownym umieszczaniu zwierząt w gospodarstwie;

W załączniku nr 2 i 3 do Ustawy zamieszczono wykaz chorób zakaźnych zwierząt

podlegających obowiązkowi zwalczania i wykaz chorób zakaźnych podlegających rejestracji.
Minister właściwy do spraw rolnictwa może określić, w drodze rozporządzenia, inne niż
wymienione w załącznikach nr 2 lub 3 choroby zakaźne zwierząt podlegające obowiązkowi
zwalczania albo rejestracji na obszarze całego kraju lub jego części, mając na względzie
rozwój sytuacji epizootycznej i epidemicznej, jak również ochronę zdrowia publicznego
i zdrowia zwierząt oraz międzynarodowe wymagania sanitarno-weterynaryjne obowiązujące
w zakresie obrotu zwierzętami i produktami.
Do chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania należą między
innymi:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pryszczyca,

−

choroba pęcherzykowa świń,

−

choroba niebieskiego języka ,

−

afrykański pomór koni,

−

klasyczny pomór świń,

−

wysoce zjadliwa grypa ptaków d. pomór drobiu,

−

rzekomy pomór drobiu,

−

wścieklizna,

−

wąglik,

−

gruźlica bydła,

−

bruceloza u bydła, kóz, owiec i świń,

−

enzootyczna białaczka bydła

−

gąbczasta encefalopatia bydła.
W wykazie chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi rejestracji zamieszczono

między innymi:

−

nosaciznę,

−

niedokrwistość zakaźną koni,

−

zakaźne zapalenie macicy u klaczy,

−

wirusowe zapalenie tętnic koni,

−

zarazę stadniczą,

−

zarazę rzęsistkową bydła,

−

gorączkę Q,

−

salmonelozy bydła i świń,

−

włośnicę,

−

chorobę Aujeszkyego u świń.
W ustawie zapisane są obowiązki posiadacza zwierząt, lekarzy weterynarii, organów

Inspekcji Weterynaryjnej i organów administracji publicznej: wójta (burmistrza, prezydenta
miasta), wojewody w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt
i w przypadku zagrożenia wystąpienia lub wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt.

W przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt, a w szczególności

poronienia u bydła, świń, owiec i kóz, objawów neurologicznych u zwierząt, zmian
o charakterze krost, pęcherzy, nadżerek lub wybroczyn na skórze i błonach śluzowych zwierząt
kopytnych, znacznej liczby nagłych padnięć, posiadacz zwierzęcia jest obowiązany do:

−

niezwłocznego zawiadomienia o tym organu Inspekcji Weterynaryjnej albo najbliższego
podmiotu świadczącego usługi z zakresu medycyny weterynaryjnej, albo wójta
(burmistrza, prezydenta miasta);

−

pozostawienia zwierząt w miejscu ich przebywania i nie wprowadzania tam innych
zwierząt;

−

uniemożliwienia osobom postronnym dostępu do pomieszczeń lub miejsc, w których
znajdują się zwierzęta podejrzane o zakażenie lub chorobę, lub zwłoki zwierzęce;

−

wstrzymania się od wywożenia, wynoszenia i zbywania produktów, w szczególności
mięsa, zwłok zwierzęcych, środków żywienia zwierząt, wody, ściółki, nawozów
naturalnych w rozumieniu przepisów o nawozach i nawożeniu i innych przedmiotów
znajdujących się w miejscu, w którym wystąpiła choroba;

−

udostępnienia organom Inspekcji Weterynaryjnej zwierząt i zwłok zwierzęcych do badań
i zabiegów weterynaryjnych, a także udzielania pomocy przy ich wykonywaniu;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

udzielania organom Inspekcji Weterynaryjnej oraz osobom działającym w imieniu tych
organów wyjaśnień i podawania informacji, które mogą mieć znaczenie dla wykrycia
choroby i źródeł zakażenia lub zapobiegania jej szerzeniu.
Kary nałożone za nieprzestrzeganie przepisów Ustawy mogą być bardzo dotkliwe: od

kary grzywny do kary ograniczenia albo pozbawienia wolności (do jednego lub dwóch lat).

Prowadzenie produkcji zwierzęcej wymaga również przestrzegania przepisów ustawy

z dnia 29 stycznia 2004 r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia
zwierzęcego (Dz. U. z dnia 2 marca 2004 r.). Ustawa ta stanowi, iż przy produkcji produktów
pochodzenia zwierzęcego powinny być spełnione wymagania zdrowotne, higieniczne,
sanitarne,

organizacyjne,

lokalizacyjne,

techniczne

technologiczne,

obejmujące

w szczególności:

−

wymagania dotyczące zdrowia zwierząt, z których lub od których pozyskuje się te
produkty,

−

wymagania dotyczące uboju lub uboju z konieczności,

−

wymagania dotyczące miejsc pochodzenia lub przebywania zwierząt,

−

wymagania dotyczące tych produktów, w tym wymagania w zakresie handlu lub
przywozu,

−

sposób badania zwierząt rzeźnych i ich mięsa, mięsa zwierząt łownych, ryb i produktów
rybnych, mięczaków i skorupiaków oraz sposób postępowania z mięsem warunkowo
zdatnym lub niezdatnym do spożycia przez ludzi,

−

sposób prowadzenia dokumentacji, w tym sposób dokumentowania pochodzenia
zwierząt, z których lub od których pozyskuje się te produkty, oraz zakres i sposób
prowadzenia rejestru zwierząt, a także sposób dokumentowania pochodzenia tych
produktów oraz zakres i sposób prowadzenia rejestru tych produktów,

−

wymagania dotyczące poszczególnych etapów produkcji;

−

wymagania dla osób wykonujących czynności pomocnicze pod nadzorem urzędowego
lekarza weterynarii oraz zakres tych czynności,

−

warunki, tryb i zakres prowadzenia kontroli wewnętrznej w zakładzie, w tym
opracowanie, wdrożenie i realizację systemu analizy zagrożeń i krytycznych punktów
kontroli (systemu HACCP),

−

sposób i zakres sprawowania urzędowego nadzoru,

−

sposób znakowania i pakowania tych produktów,

−

wymagania dotyczące świadectw zdrowia, handlowych dokumentów identyfikacyjnych
lub innych dokumentów dołączonych do tych produktów,

−

wymagania dotyczące środków transportu.

Nadzór państwowy nad warunkami sanitarno-weterynaryjnymi

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania zasad i przepisów

sanitarnych i weterynaryjnych są Inspekcja Weterynaryjna (IW), Państwowa Inspekcja
Sanitarna i Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych działające na
podstawie odrębnych przepisów.
Inspekcja Weterynaryjna (IW) jest państwową instytucją kontrolno-nadzorczą. Na jej czele
stoi Główny Lekarz Weterynarii będący centralnym organem administracji rządowej.
Inspekcja wykonuje swoje zadania w szczególności przez:
1) Zwalczanie:

−

chorób zakaźnych zwierząt, w tym zapobieganie wystąpieniu, wykrywanie
i likwidowanie ognisk tych chorób,

−

chorób zwierząt, które mogą być przenoszone na człowieka ze zwierzęcia lub przez
produkty pochodzenia zwierzęcego, zwanych dalej „zoonozami”, lub biologicznych
czynników chorobotwórczych wywołujących te choroby,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

monitorowanie zakażeń zwierząt,

−

badanie zwierząt rzeźnych i produktów pochodzenia zwierzęcego.

2) Przeprowadzanie:

−

weterynaryjnej kontroli granicznej,

−

kontroli weterynaryjnej w handlu i wywozie zwierząt oraz produktów w rozumieniu
przepisów o kontroli weterynaryjnej w handlu.

3) Sprawowanie nadzoru nad:

−

bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym nad wymaganiami
weterynaryjnymi przy ich produkcji, umieszczaniu na rynku oraz sprzedaży
bezpośredniej,

−

wprowadzaniem na rynek zwierząt i ubocznych produktów pochodzenia
zwierzęcego,

−

wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem środków żywienia zwierząt,

−

zdrowiem zwierząt przeznaczonych do rozrodu oraz jakością zdrowotną materiału
biologicznego,

−

obrotem produktami leczniczymi weterynaryjnymi, wyrobami medycznymi
przeznaczonymi dla zwierząt oraz warunkami ich wytwarzania,

−

wytwarzaniem i stosowaniem pasz leczniczych,

−

przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt,

−

przestrzeganiem zasad identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz przemieszczaniem
zwierząt,

−

przestrzeganiem wymagań weterynaryjnych w gospodarstwach utrzymujących
zwierzęta gospodarskie,

−

prowadzeniem

monitorowania

substancji

niedozwolonych,

pozostałości

chemicznych, biologicznych, produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych u
zwierząt, w produktach pochodzenia zwierzęcego, w wodzie przeznaczonej do
pojenia zwierząt i środkach żywienia zwierząt,

−

prowadzeniem wymiany informacji w ramach systemów wymiany informacji,
o których mowa w przepisach Unii Europejskiej.

Inspekcja Sanitarna została powołana w celu ochrony zdrowia przed wpływem czynników
szkodliwych i uciążliwych, a w szczególności w celu zapobiegania powstawaniu chorób
zakaźnych i zawodowych. Zajmuje się między innymi nadzorem nad warunkami:

−

higieny środowiska,

−

higieny pracy w zakładach pracy,

−

zdrowotnymi żywności i żywienia,

−

higieny wypoczynku i rekreacji.

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) w ramach
urzędowej kontroli żywności w Polsce chroni nie tylko interesy konsumentów i producentów
ż

ywności, ale uczestniczy również – jako wyspecjalizowana jednostka podległa Ministrowi

Rolnictwa i Rozwoju Wsi – w realizacji polityki żywnościowej kraju. Kontrole jakości
handlowej produktów stanowią istotny element systemu gwarantowania jakości żywności
wprowadzanej do obrotu oraz bezpieczeństwa ekonomicznego konsumentów i producentów.
Działania IJHARS obejmują przede wszystkim ochronę konsumentów i walkę
z zafałszowaniami na rynku produktów żywnościowych, eliminację nieuczciwej konkurencji
producenckiej oraz promocję jakości polskiej żywności poprzez propagowanie znaków
i certyfikatów jakości. System kontroli żywności IJHARS zapewnia konsumentom dostęp do
rzetelnych informacji na temat artykułów rolno-spożywczych oraz zapobiega nieuczciwym
praktykom rynkowym. Ułatwia on również wymianę handlową – zarówno z państwami
trzecimi, jak i na obszarze jednolitego rynku wewnętrznego UE.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ochrona środowiska człowieka

W krajach członkowskich Unii Europejskiej wzrasta niepokój opinii publicznej

w związku ze skutkami dla środowiska, jakie niosą nowoczesne metody gospodarowania
w rolnictwie i jego otoczeniu, jak: zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby środkami
chemicznymi w wyniku intensywnej produkcji rolnej, niszczenie siedlisk życia dzikich
zwierząt, zmiany w wyglądzie krajobrazu wiejskiego itp.
Środowisko rozumiane jest jako ogół elementów przyrodniczych, w tym także
przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi,
kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat.

Jego podstawowymi elementami, decydującymi o tym czy sprzyja ono życiu, są:

−

powietrze, mieszanina gazów o ilościowym i jakościowym składzie zabezpieczających
oddychanie istotom żywym;

−

woda, zgromadzona w powierzchniowych, podpowierzchniowych i głębinowych
zbiornikach wodnych, umożliwiających życie wszystkich istot wodnych, nadających się
do picia i innych celów użytkowych;

−

ziemia umożliwiająca wzrost roślin, z glebą zapewniającą dobre plony roślin uprawnych;

−

hałas o stałym natężeniu uznany za nieszkodliwy dla zdrowia, wolny od niesłyszalnych
dźwięków;

−

ywność nie zawierająca substancji szkodliwych.

Wszystkie wymienione elementy środowiska były niegdyś w idealnej równowadze

fizyko-chemiczno-biologicznej. Jednakże nierozważna gospodarka człowieka spowodowała
zakłócenia, które w efekcie pogarszają warunki życia na naszej planecie.
W polskich przepisach prawnych, dotyczących ochrony środowiska, następują ciągłe zmiany
dostosowujące je do prawa europejskiego i światowego. Prowadzić one mają do wzrostu
wymagań odnośnie zmniejszenia ilości „produkowanych” odpadów, emisji gazów pyłów oraz
obniżenia ich szkodliwości dla środowiska.

Podstawowy akt prawny, Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.

(Dz.U.2001.62.627 z dnia 20 czerwca 2001 r.), określa zasady ochrony środowiska oraz
warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju,
a w szczególności zasady ustalania: warunków ochrony zasobów środowiska, warunków
wprowadzania substancji lub energii do środowiska, kosztów korzystania ze środowiska.
W ustawie uregulowano również kwestie:

udostępniania informacji o środowisku i jego

ochronie, udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska, obowiązki
organów administracji, odpowiedzialność i

sankcje.

Dobra Praktyka Rolnicza

Instrument obejmujący tzw. dobrą praktykę rolniczą ma istotne znaczenie dla realizacji

strategii ochrony różnorodności biologicznej. Jest jednym z priorytetów planu działań
Paneuropejskiej Strategii Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej (PEBLDS) popieranej
przez większość krajów Europy i Azji Środkowej.

Celem dobrej praktyki rolniczej (DPR) jest stworzenie mechanizmu upowszechniania

i stosowania obowiązujących standardów ochrony środowiska przez producentów rolnych.
W wielu krajach dobra praktyka rolnicza stanowi na ogół zestaw przepisów prawa
sprecyzowanych w formie standardów środowiskowych, które muszą być przestrzegane przez
rolnika, jeśli chce on korzystać z różnych instrumentów wsparcia finansowego. Mechanizm
upowszechniania dobrej praktyki rolniczej zyskał priorytetowe znaczenie we Wspólnej
Polityce Rolnej Unii Europejskiej. Wymogi w tym zakresie zostały ujęte w Rozporządzeniu
Rady (WE) 1257/1999 o rozwoju obszarów wiejskich oraz w Rozporządzeniu Rady (WE)
1268/1999.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Standardy środowiskowe stały się kluczowym elementem europejskiego modelu

rolnictwa i wszystko wskazuje na to, że ich znaczenie będzie rosło w przyszłej polityce rolnej.
Podstawowym założeniem DPR jest osiąganie zadowalających standardów środowiskowych
w gospodarce rolnej, które są podstawą ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych
oraz utrzymania porównywalnych warunków produkcji rolnej.

W różnych sposobach zastosowania DPR można wyróżnić trzy zasadnicze poziomy, którym
dla większej czytelności zwykło się przypisywać różne kolory, oddające stopień powiązania
ich z prawem i celami ochrony różnorodności biologicznej.

Poziom czerwony – obejmuje podstawowe standardy ochrony środowiska, dobrostanu

zwierząt i higieny. Są to wymogi obligatoryjne, wynikają z obowiązującego prawa i stanowią
warunek np. podczas ubiegania się o wsparcie finansowe związane z inwestycjami
w gospodarstwie rolnym.

Poziom niebieski – obejmuje dobrą praktykę rolniczą, ujętą w formie kodeksu, którą

rolnicy powinni dobrowolnie przestrzegać. Obowiązek opracowania kodeksu dobrej praktyki
rolniczej mają wszystkie kraje Unii Europejskiej. Do Kodeksu, włączane są zarówno
standardy wywodzące się z obowiązującego prawa, jak również dodatkowe zalecenia
i wymogi, w tym związane z ochroną walorów przyrodniczych. Status Kodeksu zmienia się
z dobrowolnego na obowiązkowy na obszarach zaliczonych do tzw. stref zagrożonych,
w których stężenie związków azotu w wodach przekroczy dopuszczalne normy.

Poziom zielony – obejmuje tzw. zwykłą dobrą praktykę rolniczą (ZDPR), która jest

warunkiem uzyskiwania płatności rolnośrodowiskowych i wsparcia na obszarach
o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) i z tego względu ma największe
znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej. ZDPR obejmuje na ogół wymogi
wynikające z obowiązującego prawa, np. ochrony środowiska i ochrony przyrody, ale także
dodatkowe zalecenia powiązane bezpośrednio z ochroną walorów przyrodniczych na
obszarach rolnych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest dobrostan zwierząt?
2. Jaką najwyższą karę może otrzymać osoba, która nie respektuje zasad prawidłowego

utrzymywania zwierząt?

3. Jakie podstawowe akty prawne dotyczą wymagań sanitarno-weterynaryjnych?
4. Jakie znasz przepisy prawne dotyczące chorób zakaźnych zwierząt i ich zwalczania?
5. Jakie instytucje sprawują kontrolę i nadzór sanitarno-weterynaryjny?
6. Jakie zadania pełni Inspekcja Weterynaryjna?
7. Na czym polega zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt?
8. Jaki wpływ na środowisko ma intensywna produkcja zwierzęca?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zadania pełnione przez instytucje sprawujące państwowy nadzór nad

przestrzeganiem przepisów sanitarnych i weterynaryjnych. Postaw znak „X” w odpowiedniej
kolumnie tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie

Inspekcja

Weterynaryjna

Inspekcja Sanitarna

Inspekcja Jakości

Handlowej

Artykułów Rolno-

Spożywczych

Nadzór nad warunkami zdrowotnymi żywności
i żywienia.

Przeprowadzanie weterynaryjnej kontroli
granicznej.

Monitorowanie zakażeń zwierząt.

Ochrona konsumentów i walka z zafałszowaniami
na rynku produktów żywnościowych.

Nadzór nad warunkami higieny pracy w zakładach
pracy.

Przeprowadzanie kontroli jakości handlowej
ż

ywności.

Nadzór nad wytwarzaniem, obrotem
i stosowaniem środków żywienia zwierząt.

Wnioski:

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać, np. w Internecie odpowiednie akty prawne (strony internetowe poszczególnych

instytucji),

2) wyszukać w przepisach prawnych (na stronach internetowych) zadań wymienionych

w tabeli,

3) uzupełnić tabelę,
4) wyciągnąć i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Sporządź zestawienie adresowe instytucji sprawujących kontrolę nad przestrzeganiem

przepisów sanitarno-weterynaryjnych w Twoim województwie.

Inspekcja Weterynaryjna

Państwowa Inspekcja Sanitarna

woj.: …………………………............

adres: ...………………………………

………………………………....

woj.: ………………………...............

adres: ………………………………..

………………………………...

(oddziały) powiatowe inspektoraty:

………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………

(oddziały) powiatowe inspektoraty:

………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać, np. w Internecie instytucje odpowiedzialne za nadzór nad warunkami

sanitarno -weterynaryjnymi w Twoim województwie,

2) wpisać dane kontaktowe do wojewódzkich instytucji,
3) odszukać oddziały lub inspektoraty powiatowe najbliższe miejsca zamieszkania,
4) uzupełnić tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie3

Wyszukaj w odpowiednich aktach prawnych, obowiązków hodowcy zwierząt

w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt i zredaguj instrukcję
postępowania dla hodowców wybranego gatunku zwierząt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać, np. w Internecie odpowiednie akty prawne,
2) wyszukać w przepisach prawnych obowiązki nałożone na właściciela zwierząt

w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt,

3) zredagować instrukcję postępowania hodowcy zwierząt,
4) wyciągnąć i zapisaćwnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie dobrostanu zwierząt?
2) wymienić wskaźniki dobrostanu zwierząt?
3) określić kryteria oceny dobrostanu zwierząt?
4) określić podstawowe akty prawne dotyczące wymagań

sanitarno-weterynaryjnych?

5) odszukać przepisy prawne dotyczące chorób zakaźnych

zwierząt i ich zwalczania?

6) wymienić nazwy instytucji sprawujących kontrolę i nadzór

sanitarno-weterynaryjny?



7) określić zadania instytucji sprawujących kontrolę i nadzór

sanitarno-weterynaryjny?

8) zdefiniować pojęcia: choroba zakaźna zwierząt i zwalczanie

chorób zakaźnych zwierząt?

9) wyszukać przepisy prawne dotyczące chorób zakaźnych

zwierząt i ich zwalczania?

10) określić obowiązki właściciela zwierząt w przypadku

podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej?

11) określić osoby uprawnione do wydania nakazu szczepień

zwierząt?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak „X”

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. Jeżeli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podstawowym aktem prawnym, w którym uregulowane są kwestie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest
a) układ zbiorowy pracy.
b) regulamin pracy.
c) Kodeks pracy.
d) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

2. Do obowiązków pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy należy

a) zorganizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy.

b) dbanie o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem.

c) dbanie o właściwy stan maszyn i urządzeń oraz utrzymywanie porządku w miejscu

pracy.

d) zapewnianie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy.

3. Przedstawiony na rysunku znak określa

a) ujęcie czystej wody.
b) aptekę.
c) apteczkę pierwszej pomocy.
d) lekarza.

4. Młodociany według kodeksu pracy to osoba, która ukończyła

a) 15 lat.
b) 16 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia.
c) 17 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia.
d) 18 lat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Urządzenia odpylające lub inne dostępne urządzenia techniczne do odpylania pomieszczeń,

powinno się w szczególności instalować w pomieszczeniach inwentarskich dla
a) krów mlecznych.
b) bydła opasowego.
c) trzody chlewnej.
d) koni.

6. Przestrzeganie kodeksu dobrej praktyki rolniczej przez rolnika

a) jest zawsze obowiązkowe.
b) jest zawsze dobrowolne.
c) zmienia się z dobrowolnego na obowiązkowe w tzw. strefach zagrożonych.
d) zmienia się z dobrowolnego na obowiązkowe, gdy rolnik stara się o dotacje

inwestycyjne.

7. Za niebezpieczne nie uznaje się

a) krów.
b) loch z prosiętami.
c) buhajów.
d) knurów.

8. Czas pracy młodocianego do 16 roku życia wynosi

a) 5 godzin na dobę.
b) 6 godzin na dobę.
c) 7 godzin na dobę.
d) 8 godzin na dobę.

9. W czasie wykonywania czynności naprawczych maszyn rolniczych zagregatowanych

z ciągnikiem, należy
a) wyłączyć WOM.
b) wyłączyć WOM i unieruchomić silnik ciągnika.
c) zatrzymać ciągnik.
d) zachować ostrożność nie wyłączając napędu.

10. W wypadku wystąpienia choroby zakaźnej u zwierzęcia należy, w pierwszej kolejności

a) oczyścić i zdezynfekować pomieszczenia dla zwierząt.
b) poddać chore zwierzę ubojowi.
c) izolować chore zwierzę od stada.
d) podać niezbędne leki i obserwować zwierzę.

11. Do gaszenia palącej się odzieży na pracowniku należy użyć

a) koca gaśniczego.
b) wody z hydrantu.
c) gaśnicy pianowej.
d) gaśnicy proszkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Wypadki przy pracy śmiertelne i powodujące ciężkie uszkodzenia ciała powinny być

niezwłocznie przez zakład pracy zgłoszone
a) państwowemu inspektorowi pracy i prokuratorowi.
b) organom policji powiatowej.
c) organom władz miejskich.
d) organom władz powiatowych.

13. Obowiązek udzielenia pierwszej pomocy pracownikowi w następstwie wypadku ma

a) tylko lekarz.
b) ratownik.
c) tylko przeszkolony pracownik.
d) każdy.

14. Przegląd budynków pod kątem funkcjonowania instalacji elektrycznej winien odbywać

się raz na
a) 2 lata.
b) 3 lata.
c) 5 lat.
d) 10 lat.

15. Zakażenie chorobami odzwierzęcymi może nastąpić poprzez kontakt z

a) zakażonym nawozem.
b) zakażonymi wydzielinami zwierzęcymi.
c) zakażoną paszą, ściółką.
d) zakażoną wodą.

16. Hodowca, w przypadku wystąpienia choroby zakaźnej u jego zwierząt nie jest

zobowiązany do
a) niezwłocznego powiadomienia prokuratury.
b) izolowania zwierząt w miejscu ich przebywania.
c) uniemożliwienia osobom postronnym dostępu do zakażonych zwierząt.
d) udostępnienia organom inspekcji weterynaryjnej dostępu do pomieszczeń tych

zwierząt.

17. Przy ocenie dobrostanu zwierząt gospodarskich nie bierze się pod uwagę

a) zapewnienia stałego dostępu do wody.
b) minimalnych wymiarów stanowisk i powierzchni kojca lub boksu.
c) prawidłowego gromadzenia, przechowywania i zagospodarowania odchodów.
d) prawidłowej lokalizacji budynków inwentarskich.

18. Przedsiębiorstwa hodujące i użytkujące konie mogą stanowić zagrożenie dla

a) gleby, wody, powietrza, roślin, zwierząt, człowieka.
b) gleby, wody, powietrza, zwierząt, człowieka.
c) gleby, wody, powietrza, roślin, człowieka.
d) gleby, wody, roślin, zwierząt, człowieka.

19. Pyłki pszenicy i jęczmienia mogą być przyczyną

a) astmy oskrzelowej.
b) nieżytu nosa pochodzenia alergicznego.
c) zapalenia płuc.
d) skurczu oskrzeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. W trakcie wykonywania sztucznego oddychania i masażu serca na każde jedno

wdmuchnięcie powietrza do płuc przypada 5 uciśnięć mostka, w przypadku, gdy pomocy
udziela
a) jeden ratownik.
b) dwóch ratowników.
c) trzech ratowników.
d) jest to standardowe postępowanie, liczba ratowników jest bez znaczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, sanitarno-
weterynaryjnych, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
i zwierząt

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

ODPOWIEDŹ

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
2. Kodeks Pracy. http://kodeks-pracy.ovh.org/
3. Kuczewski J., Majewski Z.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995

4. Pruchniewicz W.: Akademia jeździecka. Część I. Wydawnictwo Chaber PR – Akademia

Jeździecka, Warszawa 2003

5. Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Warszawa 2003
6. Śnieżek H.: Przysposobienie obronne. Część 1. Wydawnictwo Edukacji Zofii

Dąbrowskiej, Warszawa 2001

7. Zanim przyjedzie ambulans. Pierwsza pomoc w wypadkach drogowych, Ag. Wyd.

Liwona, Warszawa 2004

8. www.odr.onet.pl
9. www.ciop.pl
10. www.czkw.kielce.uw.gov.pl
11. www.komers-bhp.pl
12. www.krus.gov.pl
13. www.minrol.gov.pl
14. www.ochronapracy.pl
15. www.pip.gov.pl