plik

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

121

Olga Mazur

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokurato-

rów i policjantów

Streszczenie

Zdaniem Autorki przesłuchanie podejrzanego jest jedn

z najwa

niejszych

czynno

ci procesu karnego. Polska literatura, zarówno prawnicza, jak i poli-

cyjna, jest bardzo uboga w opracowania dotycz

ce praktycznych aspektów jej

prowadzenia. Chc

c osi

ąć

cele stawiane przed procesem karnym, prze-

słuchuj

cy korzystaj

z wielu metod, nie unikaj

c stosowania tak

e tych kon-

trowersyjnych. Głównym zało

eniem artykułu jest przedstawienie dwóch, cza-

sem bardzo rozbie

nych, stanowisk doktryny i praktyki procesu karnego na

kwesti

stosowania ró

nych technik i metod prowadzenia przesłucha

1. Uwagi ogólne

Kiedy zostaje popełnione przest

pstwo, niewa

ne, czy jest to zwykła kra-

dzie

, czy te

morderstwo, natychmiast pojawia si

wiele pyta

dotycz

cych

tego, co wła

ciwie zaszło. Podczas całego post

powania przygotowawcze-

go, ale równie

dowego, wielokrotnie pada

pytania: kto, kiedy,

gdzie, co, komu i dlaczego. Odpowiedzi na nie udzieli

musieli

wiad-

kowie (o ile jacy

), eksperci, ale przede wszystkim podejrzany – cen-

tralna posta

post

powania. Jego wiedza o zdarzeniu jest tak rozległa,

nawet korzystaj

cy z najnowszych zdobyczy techniki

ledczy nie b

w stanie pozna

wszystkich szczegółów, je

li on sam nie zechce ich wyja-

. A cz

sto – i o tym trzeba pami

– wyjawienie ich mo

e sta

dla

niego przysłowiowym gwo

dziem do trumny. Z tych wzgl

dów skuteczne

przesłuchanie podejrzanego jest jedn

z najwa

niejszych, je

li nie najwa

niejsz

, czynno

procesow

Polska literatura, zarówno prawnicza jak i policyjna, jest bardzo uboga

w opracowania dotycz

ce metod i technik prowadzenia przesłucha

. Auto-

rzy nielicznych prac z tego zakresu

zwykle ograniczaj

swoje zaintereso-

Np. K. O t ł o w s k i, Podejrzany w post

powaniu karnym, Warszawa 1975, W. P a s k o -

P o r y s, Przesłuchiwanie i wywiad. Psychologia kryminalistyczna, Warszawa 2007 oraz M. P.
K r y s i a k, Przesłuchanie podejrzanego, Szczytno 2007.

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

122

wanie tym tematem do omówienia zasad prowadzenia przesłuchania oraz
metod zabronionych przez kodeks post

powania karnego. Ponadto, w po-

równaniu do

wiadka, który towarzyszy

ledczym w odkrywaniu prawdy

(i któremu polska psychologia s

dowa po

ciła nieco wi

cej uwagi), prze-

słuchanie podejrzanego wci

ąŜ

znajduje si

na marginesie zainteresowa

naszej nauki.

W d

ąŜ

eniu do tego, aby przynajmniej cz

ęś

ciowo dowiedzie

, jak

w praktyce wygl

da przesłuchanie podejrzanego, przeprowadzone zostało

anonimowe badanie ankietowe w

ród prokuratorów i policjantów. Dotyczyło

ono metod i technik stosowanych podczas przesłucha

. Wzi

ło w nim udział

75 prokuratorów z trzynastu Prokuratur Rejonowych oraz 125 funkcjonariu-
szy policji pracuj

cych w wydziałach dochodzeniowo-

ledczych (stanowili

oni 81% wszystkich badanych) i kryminalnych (19%) jedenastu Komend
Miejskich Policji na terenie całego kraju.

Respondenci zostali poinformowani o celu przeprowadzania badania.

Ankietowani funkcjonariusze w Policji słu

yli

rednio 12 lat i 10 miesi

cy.

Natomiast

rednia sta

u pracy w pionie dochodzeniowo-

ledczym lub krymi-

nalnym wyniosła 8 lat i 4 miesi

ce.

rednia sta

u pracy prokuratorów bior

cych udział w badaniu wyniosła 10 lat i 1 miesi

Wyniki badania stanowi

pierwsz

od wielu lat prób

zobrazowania po-

dów przedstawicieli polskich organów

cigania na stosowanie ró

nych

metod przesłucha

podejrzanego, na ich dopuszczalno

ść

oraz na zasadni-

cze cele tej czynno

ci procesowej

2. Cele przesłuchania podejrzanego

Nadrz

warto

dla zapewnienia prawidłowego biegu post

powania

jest doj

cie do prawdy. Zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie w tre

art. 2 § 2 kodeksu post

powania karnego, który expressis verbis stwierdza,

e podstaw

wszelkich rozstrzygni

ęć

powinny stanowi

prawdziwe ustalenia

faktyczne. Jak słusznie zauwa

ył S

d Najwy

szy w wyroku z dnia 22 lutego

1978 r.: „Przepisy kodeksu post

powania karnego maj

na celu stworzenie

najbardziej sprzyjaj

cych warunków dla wykrycia tzw. prawdy materialnej”

Przenosz

c to na grunt przesłuchania podejrzanego, mo

na stwierdzi

e pierwszoplanowym celem tej czynno

ci jest zdobycie jak najwi

kszej ilo-

ci informacji o przest

pstwie. W szczególno

ci nale

y ustali

, jak zostało

ono popełnione oraz dlaczego. Uzyskanie przyznania si

do winy niew

tpli-

Wyniki bada

zostały zinterpretowane za pomoc

testu statystycznego chi-kwadrat.

Wyrok S

du Najwy

szego – Izba Karna z dnia 22 lutego 1978 r., I KR 12/78, LEX Polonica

nr 330511.

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

123

wie jest wa

nym elementem pełnych i wiarygodnych wyja

nie

, ale nie mo-

e stanowi

głównego celu tej czynno

ci.

Przywołuj

c definicj

stworzon

przez S. M. Kassina, okre

laj

prze-

słuchanie podejrzanego jako oparty na domniemaniu winy proces, prowa-
dzony przez przedstawiciela władzy maj

cego silne przekonanie co do celu

działania, mierz

cego swój sukces zdolno

do uzyskania przyznania si

przez podejrzanego

, mo

na stwierdzi

e wiara w win

podejrzanego jest

równie silna u przedstawicieli organów wymiaru sprawiedliwo

ci po obu

stronach oceanu. Ponad 61% ankietowanych prokuratorów i 86% funkcjona-
riuszy uznało prawdziwo

ść

stwierdzenia: „Wi

kszo

ść

podejrzanych kłamie”.

Nie zgodziło si

z nim 39% prokuratorów i jedynie co dziesi

ty policjant

(p > 0,05).

Wyniki te nie mog

zaskakiwa

, bowiem prawo do kłamstwa jest wpisane

w uprawnienia procesowe podejrzanego (i oskar

onego), a niezachwiana

wiara we wszystko, co on powie, równie

nie mo

e by

uznana za po

Ŝą

dane

zachowanie przesłuchuj

cego. Organy

cigania działaj

po to, aby histori

uzyskan

od podejrzanego zweryfikowa

. Mo

e si

okaza

e b

dzie ona

prawdziwa, jednak w wi

kszo

ci przypadków przynajmniej cz

ęść

uzyskanej

relacji b

dzie kłamstwem. Krytyczne podej

cie do wyja

nie

wydaje si

jednym z głównych czynników pomagaj

cych ustali

rzeczywisty przebieg

zdarzenia.

Baz w

tpienia całkowicie szczere i prawdziwe wyja

nienia (o ile podej-

rzany jest winny) zdarzaj

niezwykle rzadko. Przesłuchiwany najcz

ęś

ciej

dzie mijał si

z prawd

w kwestii swojego sprawstwa. W polskim porz

dku

prawnym przyznanie si

do winy nie jest konieczn

przesłank

skazania.

li z cało

ci materiału dowodowego wynika pewno

ść

e sprawc

nie mógł

nikt inny, wówczas nawet bez samooskar

enia s

d ma pełne podstawy

do wydania takiego wyroku. Jak pisze T. Hanausek: „Uparte, zazwyczaj
bezmy

lne d

ąŜ

enie do uzyskania za wszelk

cen

przyznania si

podejrza-

nego do zarzucanego mu czynu jest niedopuszczalne nie tylko w aspektach
etycznych i prawnych, ale tak

e taktycznych”

Co ciekawe, pomimo

wiadomo

ci,

e przed polskimi s

dami samo-

oskar

enie niepoparte innymi dowodami w zasadzie nie ma racji bytu, jed-

nak ponad 60% policjantów – respondentów zgodziło si

ze stwierdzeniem,

e miar

skuteczno

ci tej czynno

ść

jest doprowadzenie przesłuchiwanego

do zło

enia takiego o

wiadczenia. Dla porównania z opini

zgodziło si

jedynie nieco ponad 17% prokuratorów (p < 0,05).

S. M. K a s s i n, G. H. G u d j o n s s o n, The psychology of confessions. A review of literature

and issue, Psychological Science in the Public Interest 2004, vol. 5, nr 2, s. 41.

T. H a n a u s e k, Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków

2004, s. 238.

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

124

Przyj

cie konkretnych zało

dotycz

cych celu prowadzenia przesłu-

cha

i oczekiwa

przesłuchuj

cego co do wyników tej czynno

ci pozwala na

pó

niejsze dobranie odpowiednich technik i

rodków maj

cych pomóc w ich

realizacji. Przesłuchuj

cy d

ąŜą

cy jedynie do uzyskania samooskar

cego

wiadczenia b

dzie stosował inne metody ni

ten, którego celem b

dzie

zdobycie nowych i weryfikacja ju

posiadanych informacji. Zebranie jak naj-

kszej ilo

ci informacji o przest

pstwie oraz ujawnienie potencjalnych

współsprawców (co w zasadzie te

na zaliczy

do nowych informacji)

zostało okre

lone zarówno przez ankietowanych prokuratorów, jak i policjan-

tów jako główne cele przesłuchania (p < 0,05). Na trzecim miejscu najcz

ciej – według wskaza

prokuratorów – znalazło si

ustalenie motywów

działania sprawcy oraz weryfikacja ju

posiadanych informacji (42,6%).

W przypadku policjantów oba te cele zostały uznane za mniej wa

ne ni

uzyskanie przyznania si

do winy (tabela 1).

Tabela 1. Porównanie odpowiedzi udzielonych przez policjantów i prokurato-
rów na pytanie: „Jakie s

Pana/Pani zdaniem najwa

niejsze cele przesłu-

chania podejrzanego” (p < 0,05)

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

125

Dodatkowo respondentów poproszono o uszeregowanie wybranych ce-

lów przesłuchania ze wzgl

du na stopie

ich wa

ci – jako pierwszy

przyjmuj

c ich zdaniem najwa

niejszy. Prokuratorzy na pierwszym miejscu

umie

cili zebranie informacji (40 respondentów). Za drugi cel uznali ujaw-

nienie współsprawców (26). Na trzecim za

miejscu znalazły si

ex aequo

ustalenie motywów działania oraz zweryfikowanie ju

posiadanych informacji

(po 12 wskaza

). Funkcjonariusze stwierdzili natomiast,

e najwa

niejszym

celem jest zebranie jak najwi

kszej ilo

ci informacji o przebiegu zdarzenia

(41 wskaza

). Na drugim miejscu wskazali uzyskanie przyznania si

do winy

(31), a na trzecim ujawnienie potencjalnych współsprawców (17).

3. Przesłuchuj

Opracowywanie i analiza metod prowadzenia przesłucha

nale

y do za-

taktyki kryminalistycznej. W centrum jej zainteresowania znajduje si

sprawca przest

pstwa, a głównym zadaniem jest opracowanie skutecznych

sposobów wykrycia go i poci

gni

cia do odpowiedzialno

ci. Kryminalistyka

jako nauka korzysta przede wszystkim z osi

gni

ęć

nauk

cisłych przydat-

nych przy badaniu dowodów rzeczowych zabezpieczonych w toku post

po-

wania. Taktyka, cho

e nie jest tak spektakularna, odgrywa jednak nie-

tpliwie znacz

rol

w procesie dochodzenia do prawdy.

Technik przesłuchania podejrzanego jest zapewne tyle, ilu stosuj

cych je

ledczych. Nawet je

li s

one cz

ęś

jakie

konkretnej strategii, to i tak

dy stosuj

cy je nadaje im swoje własne charakterystyczne cechy. Pod-

staw

skutecznie przeprowadzonego przesłuchania jest bez w

tpienia dobre

przygotowanie merytoryczne.

wietna znajomo

ść

materiałów sprawy, dowo-

dów oraz zgromadzenie jak najwi

kszej ilo

ci informacji o przesłuchiwanym

(jego przeszło

ci, rodzinie itd.) z pewno

ułatwi prowadzenie czynno

ci.

Prokuratorzy poproszeni o wskazanie pi

ciu cech, jakie powinien posia-

dobry przesłuchuj

cy (p > 0,05), za najwa

niejsz

uznali opanowanie

(89,3%). Na drugim miejscu znalazła si

umiej

tno

ść

porozumiewania si

(82,7%), a na trzecim znajomo

ść

tematu, którego dotyczy przesłuchanie

(77,3%). Nast

pnymi najcz

ęś

ciej wskazywanymi były bezstronno

ść

(69,3%)

oraz umiej

tno

ść

planowania przesłuchania (53,3%). Odpowiedzi udzielane

przez policjantów były bardzo zbie

ne. Ró

niło je tylko to,

e na pierwszym

miejscu postawili oni znajomo

ść

tematu, którego dotyczy przesłuchanie

(wskazało j

blisko 75% respondentów), natomiast na trzecim miejscu zna-

lazło si

opanowanie (67,5%).

W tym rankingu zaskakuj

ca jest do

ść

wysoka pozycja, jak

uzyskało

planowanie przesłuchania. Zarówno w ankietach wypełnianych przez proku-
ratorów, jak i funkcjonariuszy uplasowało si

ono na pi

tym miejscu. Wydaje

jednak,

e umiej

tno

ść

ta została przeceniona przez respondentów. Co

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

126

prawda, mo

na, przygotowuj

c si

do przesłuchania, stworzy

jego ramowy

plan, zaplanowa

kolejno

ść

zadawania pyta

czy te

opracowa

argumenty

maj

ce odeprze

zaprzeczenia podejrzanego. Zasadne jest jednak pytanie,

czy przesłuchanie w ogóle da si

szczegółowo zaplanowa

? Wydaje si

odpowied

na nie musi by

negatywna. Głównym problem jest niemo

ść

przewidzenia reakcji przesłuchiwanego. Przebieg czynno

ci musi by

zatem

dostosowany do postawy podejrzanego. W zale

ci od jego ch

ci do

współpracy przesłuchuj

cy musi zastosowa

odpowiednie techniki (czasem

dzie ich kilka, czasem – kilkana

cie). Przesłuchanie, pod tym wzgl

dem,

dzie si

zazwyczaj opierało na szybkiej ocenie sytuacji, trafnym doborze

metod, znajomo

ci psychiki i wykorzystaniu chwili, a nie na z góry uło

onym

planie. W zale

ci od odpowiedzi podejrzanego lista pyta

dzie si

zmienia

. W sytuacji pojawienia si

np. w

tków nieznanych organom

ciga-

nia, o które trzeba b

dzie przesłuchiwanego dopyta

, mo

e okaza

, i

misternie przygotowany plan trzeba nagle (cz

sto w cało

ci) zmieni

Tabela 2. Porównanie odpowiedzi policjantów i prokuratorów na pytanie:
„Jakie 5 cech według Pana/Pani powinien posiada

dobry przesłuchuj

cy?”

(p > 0,05).

Cecha

Policja Prokuratura

Umiej

tno

ść

porozumiewania si

72,2%

82,7%

Współczucie dla przesłuchiwanego/empati

4,8%

Bezstronno

ść

61,1%

69,3%

Umiej

tno

ść

zadawania pyta

zamkni

tych

31%

33,3%

Nie powinien zdradza

uczu

(zło

ci, rado

ci)

29,4%

29,3%

Opanowanie

67,5%

89,3%

Umiej

tno

ść

planowania przesłuchania

50,8%

53,3%

Umiej

tno

ść

wła

ciwego stosowania milczenia i pauz

8,7%

2,7%

Umiej

tno

ść

słuchania

49,2%

22,7%

Umiej

tno

ść

jasnego wypowiadania si

12,7%

16%

Znajomo

ść

tematu, którego dotyczy przesłuchanie

74,6%

77,3%

Umiej

tno

ść

zadawania pyta

otwartych

18,3%

9,3%

Umiej

tne stosowanie presji psychicznej

11,1%

10,7%

Jednak nie wysoka pozycja planowania przesłuchania budzi najwi

ksze

zdziwienie, lecz bardzo niskie usytuowanie okazywania przesłuchiwanemu
współczucia (empatii). Jedynie 4,8% ankietowanych funkcjonariuszy (i

den prokurator) oznaczyło j

jako jedn

z najbardziej po

Ŝą

danych cech

przesłuchuj

cego. Co ciekawsze, ci sami respondenci proszeni o podanie

technik, z których najcz

ęś

ciej korzystaj

w swojej pracy (poza bezapelacyj-

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

127

nie znajduj

na pierwszym miejscu technik

„dobrego i złego policjan-

ta” w przypadku funkcjonariuszy), najcz

ęś

ciej wskazywali wła

nie na okazy-

wanie zrozumienia dla motywów jego działania, sytuacji

yciowej i rodzinnej,

usprawiedliwianie ich, nawi

zywanie kole

skiego stosunku z podejrza-

nym, okazywanie mu lito

ci czy te

współczucia. Dziwi zatem rozd

dzy tak cz

stym odwoływaniem si

do technik opartych na współczuciu

a ocen

ich istotno

ci dla prowadzenia efektywnego przesłuchania.

Podobnie sprawa wygl

da w przypadku stosowania presji psychicznej

wzgl

dem podejrzanego. Problem ten zostanie omówiony przy okazji analizy

oceny technik przesłucha

z punktu widzenia ich dopuszczalno

ci dokona-

nej przez prokuratorów i policjantów bior

cych udział w badaniu.

Wyniki te, przynajmniej pocz

tkowo, wydaj

nieco zaskakuj

ce. Jed-

nak okazuje si

e odpowiadaj

one tym, uzyskiwanym np. w USA, Wielkiej

Brytanii czy te

Australii. W dziedzinie bada

nad przesłuchaniami niew

pliwie najaktywniej działaj

badacze ze Stanów Zjednoczonych. Ilo

ść

analiz

i bada

corocznie przeprowadzanych w USA jest wprost zdumiewaj

ca.

Pomimo daj

cych si

, ju

na pierwszy rzut oka, zauwa

ró

nic w syste-

mach kontynentalnym i common law okazuje si

e stosowane techniki

i metody prowadzenia przesłucha

po obu stronach Atlantyku nie ró

tak bardzo, jak mo

na by przypuszcza

W 1996 r. Richard A. Leo przeprowadził pierwsze kompleksowe badania

dotycz

ce metod przesłucha

podejrzanych stosowanych przez policj

w Stanach Zjednoczonych

. Przez dziewi

ęć

miesi

cy przeanalizował 182

przesłuchania podejrzanych. Analizował je pod k

tem stosowanych technik,

czasu trwania przesłuchania, zachowania podejrzanego i przesłuchuj

cego.

Wyniki pozwoliły odpowiedzie

na pytanie, jak przesłuchuj

ameryka

scy

funkcjonariusze i jaki ma to wpływ na uzyskanie przyznania si

do winy.

Jedn

z pierwszych obserwacji było to,

e policjanci stosuj

zwykle kilka lub

nawet kilkana

cie ró

nych metod podczas jednego przesłuchania (

rednio

5,62 techniki). Najcz

ęś

ciej stosowan

technik

było odwoływanie si

do wła-

snego interesu przesłuchiwanego w powiedzeniu prawdy (88%) oraz kon-
frontowanie przesłuchiwanego z istniej

cymi rzeczywi

cie dowodami jego

winy (85%). Innymi do

ść

popularnymi technikami były: podkopywanie wiary

podejrzanego w sens zaprzeczania (43%), ujawnianie sprzeczno

ci w wyja-

nieniach (42%), ujawnianie oznak winy w zachowaniu (40%), przypomina-

nie o znaczeniu, jakie ma współpraca (37%), ofiarowanie moralnych lub psy-
chologicznych usprawiedliwie

popełnionego czynu (34%), konfrontowanie

z fałszywym

wiadkiem lub dowodem winy (30%), u

ycie pochlebstw (30%),

powoływanie si

na ekspertyzy lub do

wiadczenie (29%), apelowanie do

R. A. L e o, Inside the interrogation room, Journal of Criminal Law and Criminology 1996,

vol. 86, s. 266–303.

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

128

sumienia  (23%)  oraz  zmniejszanie  powagi  zarzutów  (22%).  Najrzadziej  ko-
rzystali  oni,  z  chyba  najbardziej  rozpoznawalnej,  techniki  „dobrego  i  złego
policjanta”.

Pó

niejsze anonimowe badania ankietowe, prowadzone przez S. M. Kas-

sina, R. A. Leo i in. w

ród policjantów, wykazały,

e najcz

ęś

ciej u

ywanymi

przez nich technikami s

izolowanie przesłuchiwanego od rodziny i przyja-

ciół, ujawnianie sprzeczno

ci w wyja

nieniach podejrzanego, konstruowanie

tre

ci protokołu maj

ce na celu zdobycie zaufania podejrzanego, konfronto-

wanie podejrzanego z dowodami jego winy oraz apelowanie do jego interesu
własnego

. Bardzo zbli

one, do bada

R. A. Leo z 1996 r., wyniki otrzymał

równie

B. Feld, który w 2006 r. przeprowadził podobne obserwacje przesłu-

cha

młodocianych podejrzanych w Minnesocie. Przeanalizował ł

cznie 66

przypadków, które dotyczyły całego przekroju spraw karnych, od prze-
st

pstw przeciwko

yciu i zdrowiu do tych przeciwko mieniu.

Pierwszym wa

nym wnioskiem wypływaj

cym z tych bada

było spo-

strze

enie,

e młodociani sprawcy przest

pstw s

traktowani przez policj

tak samo jak doro

li. Wi

kszo

ść

z nich (88%) przesłuchiwana była na poste-

runku policji. W 89% spraw przesłuchanie prowadził jeden funkcjonariusz.
Najcz

ęś

ciej zadawano pytania otwarte (100% przesłucha

), zamkni

(93%) i sugeruj

ce odpowied

(49%). Najrzadziej stosowano przerywanie –

tylko w 11% przesłucha

. Je

li chodzi za

o inne techniki prowadzenia prze-

słuchania, to w 70% przebadanych spraw podejrzany był konfrontowany
z obci

ąŜ

cymi go dowodami, w 62% stosowano pytania BAI, w 49% oskar-

ano o kłamanie, wskazywano równie

na niekonsekwencje i zach

cano do

mówienia prawdy (45%). Ponadto dyskutowano, wykorzystywano strach,
zwi

kszano powag

przest

pstwa, oskar

ano o popełnienie innych czynów.

Najrzadziej stosowano technik

„dobry i zły policjant” – tylko w 2% wszyst-

kich spraw.

Stosuj

c bod

ce pozytywne, policjanci najcz

ęś

ciej odwoływali si

techniki konstruowania scenariuszy (50%), wyra

ali zrozumienie dla moty-

wów kieruj

cych sprawc

(42%), oferowali pomoc (38%), minimalizowali

powag

sytuacji (38%), jak równie

odwoływali si

do jego poczucia honoru

(33%)

na podstawie tych, zaledwie kilku, bada

wida

, jak wiele dzieli pol-

wiedz

o tym, co dzieje si

w pokoju przesłucha

, od ameryka

skiej.

S. M. K a s s i n, R. A. L e o, C. A. M e i s s n e r, K. D. R i c h m a n, L. H. C o l w e l l,

A. L e a c h, D. L a F o n, Police interviewing and interrogation: A self-report survey of police
practices and beliefs, Law and Human Behavior 2007, vol. 31, s. 381–400.

B. F e l d, Police interrogation of juveniles: An empirical study of policy and practice, Journal

of Criminal Law and Criminology 2006, vol. 97, nr 219, s. 219–316.

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

129

4. Przymus i gro

ba w przesłuchaniu podejrzanego

Niezale

nie od tego, jak mo

na sklasyfikowa

i opisa

metody prowa-

dzenia przesłucha

, ich ostateczny kształt zale

y zarówno od przesłuchuj

cego, jak i przesłuchiwanego. Wa

ne jest natomiast, aby strategie były do-

brane do konkretnej sytuacji oraz warunków intelektualnych podejrzanego.

Kodeks post

powania karnego expressis verbis w art. 171 § 5 pkt 1 za-

kazuje stosowania przymusu oraz gro

by w celu wpływania na wypowiedzi

osoby przesłuchiwanej. Penalizacja takich zachowa

ta jest równie

w normach kodeksu karnego. Dodatkowo funkcjonariuszy policji obowi

zuje

zarz

dzenie Komendanta Głównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r.

, któ-

rego § 71 pkt 5

powtarza regulacj

kodeksow

, stanowi

e podczas

przesłuchania podejrzanego niedopuszczalne jest fizyczne b

psychiczne

canie si

. Nie ma tam niestety ju

nic na temat u

ywania gro

by.

Stosowanie technik polegaj

cych na przymusie jest zabronione nie tylko

na gruncie kodeksu karnego i kodeksu post

powania karnego. Zakazuje ich

tak

e Konstytucja RP oraz wiele konwencji mi

dzynarodowych wi

ąŜą

cych

Polsk

. Z pełnym przekonaniem mo

na stwierdzi

e fizyczne zn

canie si

nad podejrzanym podczas przesłuchania zdarza si

rzadko. Według staty-

styk dost

pnych na stronie Komendy Głównej Policji – liczba skaza

z art.

246 k.k. nigdy nie przekroczyła 30 w skali roku. W 2007 r. stwierdzono jedy-
nie 4, a rok pó

niej 10 przypadków naruszania tej normy. Podobnie przed-

stawiaj

statystki dotycz

ce art. 247 k.k. Porównuj

c te wyniki z ogóln

liczb

podejrzanych przesłuchiwanych w komisariatach w Polsce (któr

sza-

cuje si

na ponad pół miliona rocznie), mo

na stwierdzi

e nie jest to zja-

wisko wyst

puj

ce cz

sto

. Wydaje si

równie

e stosowanie siły fizycz-

nej w celu uzyskania wyja

nie

jest jedyn

technik

, co do zakazu stosowa-

nia której zgadzaj

wszyscy.

W połowie lat dziewi

ęć

dziesi

tych ubiegłego wieku przeprowadzono

ród funkcjonariuszy brytyjskiej policji badanie ankietowe, w którym niemal

połowa respondentów zgodziła si

ze stwierdzeniem: „Czasem pomogłoby

wymierzenie podejrzanemu policzka”. Mniej ni

10% zaaprobowało zdanie:

„Je

li my

e podejrzany potrzebuje dobrego lania, aby pomóc mu

w przyznaniu si

do przest

pstwa, to mu je sprawiam”

Polscy prokuratorzy i funkcjonariusze na analogiczne pytania odpowie-

dzieli zupełnie inaczej. Z pierwszym stwierdzeniem („Czasem pomogłoby

Zarz

dzenie Komendanta Głównego Policji nr 1426 z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie

metodyki wykonywania czynno

ci dochodzeniowo-

ledczych przez słu

by policyjne wyzna-

czone do wykrywania przest

pstw i

cigania ich sprawców, Dziennik Urz

dowy Komendanta

Głównego Policji 2005, nr 1, poz. 1.

Dane za: www.policja.pl.

B. H o ł y s t, Psychologia kryminalistyczna, Warszawa 2004, s. 1091–1092.

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

130

wymierzenie podejrzanemu policzka”) w pełni zgodziło si

5,6% badanych

policjantów oraz ani jeden prokurator (p < 0,05). Jedynie 7% funkcjonariuszy
oraz 1 prokurator uznało,

e słuszne jest drugie o

wiadczenie („Je

li dobre

lanie…”, p > 0,05).

Techniki przesłuchania oparte na przymusie psychicznym obejmuj

jed-

nak zdecydowanie szersze spektrum zachowa

. W zasadzie za zawieraj

takie elementy mo

na uzna

praktycznie wszystkie metody prowadzenia

przesłucha

. Jego zakres obejmuje zachowania od łagodnych technik opar-

tych na manipulacji (np. pyta

sugeruj

cych odpowied

) do odwoływania si

do autorytetu i pozycji przesłuchuj

cego. Zawieraj

w nich gro

by, po-

wtórki pyta

, przypominanie o skutkach braku współpracy z wymiarem

sprawiedliwo

ci oraz inne zachowania

ledczych, które mog

wzbudzi

w przesłuchiwanym l

k przed skutkami dalszego zaprzeczania.

Co prawda, nie ka

de z tych zachowa

tak samo oddziałuje na psychik

przesłuchiwanego. Zakazane s

tylko takie techniki, w których stopie

nasi-

lenia przymusu odbiera podejrzanemu zdolno

ść

do racjonalnej oceny sytu-

acji oraz uniemo

liwia swobodne podj

cie decyzji co do tre

ci zło

onego

wiadczenia.

Ankietowani praktycy s

w zasadzie zgodni co do tego,

e u

ywanie siły

fizycznej wobec osoby przesłuchiwanej jest niedopuszczalne. W odniesieniu
do stosowania gro

by standardy te ulegaj

jednak pewnemu rozlu

nieniu,

co bynajmniej nie oznacza,

e strategie takie s

w pełni akceptowane. Maj

na uwadze cele wprowadzenia takiego ograniczenia w dopuszczalno

ycia technik przesłuchania, mo

na by uzna

e niemal wszyscy ankieto-

wani okre

te metody jako bezwzgl

dnie niedopuszczalne. Okazało si

jednak,

e gro

enie przesłuchiwanemu u

yciem wobec niego siły za tak

uznało 97% prokuratorów i 83% policjantów (p < 0,05). Natomiast 91% pro-
kuratorów oraz 71% funkcjonariuszy uznało,

e zastraszanie podejrzanego

nigdy nie powinno mie

miejsca. Z uwagi na te opinie mo

na przyj

ąć

zało-

enie,

e ich zdaniem kodeksowy zakaz stosowania takich metod nie obo-

zuje bezwzgl

dnie. Tym samym nie wykluczaj

zaistnienia takich sytu-

acji, w których u

ycie tego typu strategii mo

e by

uznane za uzasadnione

i dlatego dopuszczalne.

5. Podst

pne zabiegi w praktyce

Przedstawienie fałszywego obrazu sytuacji procesowej podejrzanego.

Ameryka

skie przesłuchanie podejrzanego formalnie rozpoczyna si

z chwi-

przedstawienia mu jego praw. Podobn

zasad

przewiduje polska regula-

cja procesowa. W przypadku jednak przesłucha

za oceanem zaniechanie

tej czynno

ci oznacza,

e wszelkie informacje pozyskane w ten sposób nie

mog

stanowi

w s

dzie dowodu (tzw. owoc zatrutego drzewa). Inaczej na-

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

131

tomiast sytuacja wygl

da na gruncie polskiej procedury. Przeciwko podej-

rzanemu nie b

mogły zosta

wykorzystane jedynie jego o

wiadczenia i to

tylko wtedy, gdy wyka

e si

e została mu w ten sposób wył

czona swobo-

da wypowiedzi. Wyrazem tej zasady jest tre

ść

art. 171 § 7 k.p.k. Natomiast

wszystkie inne dowody, do których

ledczy dojd

dzi

ki tym informacjom,

mogły by

zaliczone do materiału obci

ąŜ

cego.

Pełna wiedza o statusie, jaki w trakcie post

powania karnego ma podej-

rzany, czyli znajomo

ść

wszystkich jego elementów (nie tylko praw, ale i obo-

zków), mo

e pomóc przesłuchiwanemu wybra

najkorzystniejsz

strate-

obrony przed stawianymi mu zarzutami. Zasada ta jest kluczowa dla

prawidłowego biegu procesu. Z tego te

wzgl

du przedstawianie podejrza-

nemu fałszywego obrazu jego sytuacji procesowej nale

y uzna

za niedo-

puszczalne.

Ze stwierdzeniem: „Okłamywanie przesłuchiwanego podejrzanego co do

jego sytuacji procesowej nie jest niczym złym” nie zgodziło si

blisko 91%

pracowników prokuratur i 69% funkcjonariuszy. Swoj

aprobat

natomiast

wyraziło niecałe 3% prokuratorów i 15% policjantów (p < 0,05). Jednak, gdy
respondenci mieli za zadanie okre

, czy technik

tak

uznaj

za bez-

wzgl

dnie niedopuszczaln

, to za tak

uznało j

blisko 71% prokuratorów

i jedynie 40% policjantów. Wida

zatem,

e cz

ęść

respondentów, b

w zasadzie tej metodzie przeciwna, widzi pewne mo

liwo

ci wykorzystania

jej w swojej pracy.

Zadawanie pyta

sugeruj

cych odpowied

i zamkni

tych. Według kodek-

su post

powania karnego przesłuchanie powinno rozpocz

ąć

od swobod-

nej relacji osoby przesłuchiwanej. Zasad

powtarza równie

, w § 71 pkt 3,

zarz

dzenia Komendanta Głównego Policji. Poniewa

swoboda nie oznacza

dowolno

ci, jej ograniczenie mo

e nast

wówczas, gdy podejrzany za

bardzo zbacza z głównego tematu przesłuchania. O ile zatem przesłuchuj

cy nie przerywa podejrzanemu wypowiedzi, nie wtr

ca si

w jej tok, wydaje

zasadne twierdzenie,

e na tym etapie w zasadzie niemo

liwe jest stosowa-

nie podst

pu.

Stanowi on natomiast kwintesencj

kolejnego stadium polegaj

cego na

zadawaniu pyta

maj

cych uzupełni

i skontrolowa

wcze

niejsze wyja

nie-

nia. Kodeks post

powania karnego zakazuje zadawania pyta

sugeruj

cych

tre

ść

odpowiedzi (art. 171 § 4 k.p.k.), niestosownych (art. 370 § 4 k.p.k.) lub

nieistotnych dla sprawy (art. 171 § 6 k.p.k.). Pomimo ustawowego zakazu
stosowania tego typu pyta

za niedopuszczalne uznało je jedynie 56% pro-

kuratorów i 43% ankietowanych funkcjonariuszy.

Jednym z wariantów pyta

sugeruj

cych mog

pytania zamkni

te.

Generalnie mo

na wyró

dwa rodzaje takich pyta

: takie, na które mo

odpowiedzie

albo „tak” albo „nie”, b

polegaj

ce na wybraniu jednego

z wariantów zawartych w takim pytaniu (np. koloru, miejsca, pory dnia itp.).

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

132

Nale

y jednak zaznaczy

, i

nie ka

de pytanie zamkni

te jest pytaniem su-

geruj

cym odpowied

i dlatego nie mo

na a priori uzna

ich za niedopusz-

czalne. Tak te

uznało 97% policjantów i wszyscy prokuratorzy.

Przedstawianie fałszywych dowodów winy. Według wspomnianych wcze-

niej bada

R. A. Leo z 1996 r. jednym z głównych powodów, dla których

kszo

ść

podejrzanych si

przyznaje, s

posiadane przez organy wymiaru

sprawiedliwo

ci dowody. Co wi

cej, jego obserwacje pokazały,

e du

o sku-

teczniejsze s

dowody fałszywe ni

te istniej

ce rzeczywi

cie. Przenosz

na polski grunt inne ameryka

skie obserwacje, mo

na stwierdzi

e na po-

dejrzanych zdecydowanie mniejszy wpływ maj

zeznania

wiadków lub ofiar

np. ekspertyzy naukowe

. Sytuacja taka jest wynikiem, po pierwsze bra-

ku wiedzy naukowej pozwalaj

cej na weryfikacj

prawidłowo

ci takiej opinii,

a po drugie aury nieomylno

ci takich bada

. Z o

wiadczeniami ludzi walczy

zdecydowanie łatwiej – zawsze mo

na powiedzie

e mo

e co

pomylili,

nie pami

taj

, a nawet kłami

. Podwa

enie wyników ekspertyzy jest prak-

tycznie niemo

liwe dla przesłuchiwanego.

Kodeks post

powania karnego nie zakazuje wprost stosowania fałszy-

wych dowodów, ale kodeks karny, w art. 235 k.k., wprowadza penalizacj

ich u

ycia. Dyspozycja ta, jakkolwiek sama w sobie nie stanowi powodu

dyskwalifikacji dowodu uzyskanego dzi

ki stosowaniu takich metod, przy-

najmniej w teorii, powinna odstrasza

od wykorzystywania ich w pracy. Do-

wód zdobyty w ten sposób nie b

dzie mógł co prawda zosta

pomini

w post

powaniu, ale s

d mo

e odmówi

mu przymiotu wiarygodno

ci. Sto-

suj

cy takie strategie natomiast nara

na odpowiedzialno

ść

karn

Technika ta jest bodaj jedn

z najbardziej kontrowersyjnych. Z jednej

strony z braku wyra

nego zakazu jej stosowania dowód z wyja

nie

uzy-

skanych przy jej pomocy nie musi by

odrzucony. Z drugiej jednak (przy-

najmniej je

li idzie o dowody rzeczowe) nale

y do grupy najbardziej wpływa-

cych na psychik

podejrzanego. Jakkolwiek bez wzgl

du na sposób po-

działu fałszywych dowodów, posługiwania si

nimi podczas przesłuchania

nie mo

na uzna

za nielegalne – przynajmniej na gruncie polskiej ustawy

proceduralnej. Tego samego zdania wydaje si

d Apelacyjny w Kato-

wicach, który w wyroku z dnia 19 lutego 2008 r. stwierdził: „Co prawda funk-
cjonariusze poinformowali oskar

onego,

e dysponuj

dowodami

wiadcz

cymi o jego udziale w pobiciu pokrzywdzonego, lecz takie ich post

powanie

nie wykraczało poza dozwolone metody zwi

zane z taktyk

ledcz

, w tym

Por. S. A. D r i z i n, R. A. L e o, The problem of false confessions in the post – DNA world,

North Carolina Law Review 2004, vol. 82, nr 3, s. 913; R. A. L e o, Police interrogation and
American justice, Harvard 2008, s. 142–148 oraz S. M o s t o n, G. M. S t e p h e n s o n, The
changing face of police interrogation, Journal of Community and Applied Social Psychology
1993, vol. 3, s. 108–109.

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

133

i stosowaniem podst

pu, która to metoda, acz wywołuj

ca dyskusj

, nie jest

zakazana na gruncie obowi

zuj

cej procedury karnej (…)”

Niezale

nie od powy

szych zastrze

technik

za bezwzgl

dnie nie-

dopuszczaln

uznało ponad 80% prokuratorów i nieco wi

cej ni

połowa an-

kietowanych policjantów. Taki stan mo

e by

wynikiem nieumieszczenia tej

strategii w

ród zabronionych przez ustaw

proceduraln

. Nie wspomina

o niej równie

zarz

dzenie Komendanta Głównego Policji. Dlatego te

dla

ęś

ci respondentów mo

e to by

zakaz nie tyle wynikaj

cy z norm prawa,

co z etyki i zasad fair play

Kumulatywne przedstawianie dowodów winy. Wykorzystanie prawdzi-

wych dowodów jest podstaw

wielu technik przesłucha

. O ile wi

c organy

cigania jakimi

dysponuj

, to umiej

tnie si

nimi posługuj

c, zwi

kszaj

swoje szanse na zako

czenie przesłuchania pełnym wyznaniem. Jedn

z popularniejszych technik opieraj

cych si

na u

yciu dowodów jest metoda

kumulatywnego ich przedstawiania (nazywana te

„czołowym natarciem”).

Jej istot

jest szybkie i pełne przedstawianie dowodów winy podejrzanemu,

aby go zaskoczy

i ograniczy

jego pó

niejsze pokr

tne wypowiedzi

. Uwa-

a si

za w pełni dopuszczaln

– opini

przeciwn

wyraził tylko jeden pro-

kurator i 7% funkcjonariuszy.

Przeciwie

stwem tej techniki jest metoda selektywnego prezentowania

materiału dowodowego. Polega ona na rzeczowym i wolnym omawianiu po-
szczególnych dowodów, ich powi

i znaczenia dla procesu. W zasadzie

strategie te, o ile wykorzystuj

rzeczywi

cie istniej

lady, s

uznawane

za w pełni dopuszczalne.

Wskazywanie na łatwo

ść

w uzyskaniu dowodów winy. Wskazywanie na

łatwo

ść

w uzyskaniu dowodów obci

ąŜ

cych podejrzanego nie nale

y do

technik budz

cych kontrowersje. Wykorzystywana jest ona zwykle przy bar-

dzo ograniczonym zasobie dowodów lub w razie ich zupełnego braku. Zwy-
kle ma ona form

wiadczenia przesłuchiwanemu,

e na razie organy

ci-

gania nie s

w posiadaniu

adnych dowodów, ale dotarcie do

wiadków,

uzyskanie

ladów linii papilarnych lub nagra

z monitoringu, jest kwesti

czasu. Sugeruje si

podejrzanemu,

e decyduj

c si

na współprac

i wyja-

wiaj

c wszystko, b

dzie miał szans

na uzyskanie ni

szego wyroku. Podj

cie współdziałania przedstawiane mu jest jako okoliczno

ść

łagodz

ca. In-

formacje zdobyte w ten sposób mog

pomóc w

lejszym powi

zaniu po-

dejrzanego ze zdarzeniem. Technika ta nie mo

e by

uznana ani za wył

czaj

swobod

wypowiedzi, ani za podst

. Tak samo s

badani

funkcjonariusze – za zakazan

uznało j

zaledwie nieco ponad 3% bada-

Wyrok SA w Katowicach z dnia 19 lutego 2008 r., sygn. II AKa17/08, Prokuratura i Prawo

2008, dodatek „Orzecznictwo”, nr 10, s. 17.

Przy tym pytaniu kilku funkcjonariuszy dopisało,

e nie jest to technika zabroniona przez k.p.k.

T. H a n a u s e k, Kryminalistyka…, s. 241.

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

134

nych policjantów. Zaskakuj

ce jest natomiast,

e niemal co 10 prokurator

uznał t

metod

za bezwzgl

dnie niedopuszczaln

Udowadnianie sprzeczno

ci w wyja

nieniach. Technika ta jest jedn

z najprostszych i dlatego najpopularniejszych metod przesłuchania podej-
rzanego. Stworzenie fałszywej wersji, która równocze

nie b

dzie logiczna

i wiarygodna ju

jest niełatwe. Zdecydowanie trudniejsze jest jednak konse-

kwentne trzymanie si

tej historii. Z tego powodu skuteczne zach

cenie po-

dejrzanego do składania wyja

nie

daje przesłuchuj

cym szans

złapania

go na kłamstwie. Je

li dodatkowo

ledczy dysponuj

dowodami potwierdza-

cymi win

podejrzanego, technika ta najszybciej doprowadzi ich do uzy-

skania przyznania si

. Jedynie 1% prokuratorów i 3% policjantów uznało t

technik

za bezwzgl

dnie niedopuszczaln

Obiecywanie ni

szego wymiaru kary. Podst

p kierowany w stron

podej-

rzanego przybiera zwykle posta

ró

nego rodzaju obietnic. Przesłuchuj

podejrzanego, nale

y szczególnie dba

o zachowanie wszelkich formalnych

standardów. Poniewa

jego wyja

nienia pełni

w procesie podwójn

rol

zagadnienie warunków wył

czaj

cych swobod

wypowiedzi w odniesieniu

do niego nabiera szczególnego znaczenia. Nie ulega w

tpliwo

ci,

e obiet-

nice składane podejrzanemu wpływaj

na jego procesy motywacyjne i mog

stanowi

ny warunek uzyskania od niego informacji. Jednak, czy ka

taka obietnica a

tak bardzo wpływa na jego wol

e z zało

enia wył

cza

swobod

wypowiedzi? S

d Najwy

szy ju

w 1979 r. stan

ł na stanowisku,

e „nie mo

na zaliczy

do warunków wył

czaj

cych swobod

wypowiedzi

pewnych zachowa

, które mog

wprawdzie wpłyn

ąć

na procesy motywacyj-

ne osoby przesłuchiwanej (np. mog

przyczyni

do przyznania si

oskar

onego do popełnienia przest

pstwa), nie odbieraj

jednak mo

liwo

wyboru tre

ci składanych wyja

nie

. Dotyczy to m.in. wprowadzania prze-

słuchiwanego w bł

d lub posługiwania si

obietnicami niedozwolonymi”

Pogl

d ten został ostro skrytykowany przez doktryn

procesu karnego. Za-

rzucono mu m.in.,

e posługiwanie si

przez organy

cigania niedozwolo-

nymi obietnicami, czyli takimi, których organom tym składa

nie wolno, zaw-

sze wył

cza swobod

wypowiedzi. Wydaje si

e taka teza zakłada, po

pierwsze,

e podejrzany w toku post

powania zwykle zachowuje si

biernie.

Po drugie za

wydaje si

opiera

na przekonaniu,

e jego inteligencja nie

jest na tyle wysoka, aby po przemy

leniu sprawy i zrobieniu bilansu ewentu-

alnych korzy

ci i strat sam potrafił zdecydowa

, czy obietnice organów

ci-

gania wydaj

mu si

korzystne i czy s

liwe do zrealizowania. Etyka za-

wodowa, co prawda, nakazuje przesłuchuj

cym lojalno

ść

wobec przeciwni-

ka. Jednak z drugiej strony przest

pcy, szczególnie ci „zawodowi”, nie s

Wyrok SN z dnia 15 lipca 1979 r., sygn. V KRN 102/78 i V KRN 123/79, Orzecznictwo Sa-

dów Powszechnych i Komisji Arbitra

owych 1981, nr 7–8, poz. 141.

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

135

zbyt przychylnie do nich nastawieni oraz nie przebieraj

rodkach maj

cych na celu ukrycie ich sprawstwa i naprowadzenie organów

cigania na

fałszywy trop

. Dlatego te

wydaje si

jak najbardziej słuszny w tej sprawie

podgl

d Z. Sobolewskiego,

e je

li obietnica taka nie ł

czy si

ze stosowa-

niem gro

by lub przymusu wzgl

dem podejrzanego, to nie mo

na uzna

a priori,

e jej stosowanie wył

czało wol

podejrzanego, tym samym ograni-

czaj

c jego swobod

wypowiedzi. Niezbyt cz

sto, jego zdaniem, zdarza si

aby obietnica (w tym równie

niedozwolona) była a

tak sugestywna,

eby

parali

owała wol

osoby przesłuchiwanej

Zarz

dzenie Komendanta Głównego Policji we wspomnianym ju

§ 71 w pkt. 5

zakazuje składania podejrzanemu obietnic co do konkretnego,

łagodnego wymiaru kary lub gro

enia konkretn

surow

kar

. Maj

c równie

na uwadze art. 60 k.k. reguluj

cy nadzwyczajne złagodzenie kary, mo

przyj

ąć

e rzetelne przedstawienia warunków skorzystania z tej instytucji

nie mo

e by

uto

samiane ze stosowaniem podst

pu. Za taki natomiast

na uzna

składanie obietnic, które nie b

mogły zosta

spełnione.

dy Apelacyjne, za wzorem S

du Najwy

szego, coraz cz

ęś

ciej jednak

stwierdzaj

e obietnice tego rodzaju nie wpływaj

na psychik

podejrzane-

go w takim stopniu,

e uniemo

liwiaj

mu podj

cie decyzji o tre

ci składa-

nych wyja

nie

. Technik

jako niedopuszczaln

okre

lił co pi

ty ankie-

towany prokurator i policjant.

Prezenty. Kupowanie przesłuchiwanemu

ywno

ci, papierosów i innych

rzeczy w celu uzyskania wyja

nie

okre

lonej tre

ci z pewno

nale

y do

rzadko stosowanych technik. Co prawda, podczas długotrwałych przesłu-
cha

podejrzany mo

e otrzyma

posiłki i napoje, jednak zwykle nie jest to

działanie ukierunkowane na „zmi

kczenie” go. Ponadto, aby zachowanie

takie uznano za podst

p, osoba kupuj

ca tego typu „prezenty” musiałaby

działa

celowo, licz

c na to,

e zachowuj

c si

przyja

nie, przekona podej-

rzanego do siebie. Je

li nawet taki skutek chciałaby osi

ąć

, to z cał

pewno

na powiedzie

e swoboda wypowiedzi podejrzanego nie

zostaje w takim wypadku wył

czona. Na takim stanowisku stan

ł równie

d Apelacyjny w Krakowie, stwierdzaj

c w wyroku z dnia 20 pa

dziernika

2006 r.,

e „kupowania

ywno

ci aresztowanemu (z własnych

rodków poli-

cjantów), puszczania go wolno, umo

liwiania mu intymnych spotka

z kon-

Z. S o b o l e w s k i, Samooskar

enie w

wietle prawa karnego. Nemo se ipsum accusare

tenetur, Warszawa 1983, s. 111.

Tam

e, s. 116.

Por. wyrok S

du Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 czerwca 2006 r., II AKa 162/06, LEX

nr 192830; wyrok S

du Apelacyjnego w Krakowie z dnia 25 lutego 1993 r., II AKa 274/93,

Krakowskie Zeszyty S

dowe 1993, nr 3, poz. 18 oraz wyrok S

du Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 5 maja 1996 r., II AKa 125/96, Krakowskie Zeszyty S

dowe 1996, nr 5–6, poz. 68, jak

równie

wyrok S

du Najwy

szego z dnia 10 stycznia 1974 r., sygn. II KR 344/73, Orzecznic-

two S

dów Polskich 1974, nr 6, poz. 134.

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

136

kubin

itp. sytuacji, nie mo

na uzna

za wymuszanie wyja

nie

(art. 171 § 7

k.p.k.)”

Techniki takie uznane zostały za bezwzgl

dnie niedopuszczalne przez co

czwartego ankietowanego funkcjonariusza. Co ciekawsze, za zakazane
uznało je a

44% prokuratorów bior

cych udział w badaniu.

Podawanie wersji zdarzenia zawieraj

cej fałszywe informacje. Podobne

rozbie

ci w ocenie dopuszczalno

ci technik przesłucha

pojawiły si

gruncie metody polegaj

cej na podawaniu podejrzanemu wersji zdarzenia

zawieraj

cej fałszywe informacje. Za nielegaln

uznała j

ponad połowa

prokuratorów (56%) i 25% policjantów. Strategia ta opiera si

na zało

eniu,

e nikt nie wie o zdarzeniu tyle, co jego sprawca. Dlatego te

organy

ciga-

nia maj

pełne prawo przypuszcza

e wi

kszo

ść

szczegółów z miejsca

zdarzenia (o ile nie wszystkie) jest podejrzanemu znanych. Celem tej techni-
ki jest obrócenie wiedzy przesłuchiwanego przeciwko niemu. Stosuj

cy j

licz

na to,

e podejrzany sprostuje pewne zmienione szczegóły, których

znajomo

ść

wiadczy

, je

li nie o jego winie, to o obecno

ci na miejscu

zdarzenia.

Dobry – zły policjant. Kolejn

, jak si

okazuje kontrowersyjn

, cho

popu-

larn

technik

, jest przesłuchiwanie przez dwóch policjantów (tzw. „dobry –

zły policjant”). Metoda ta (jak wi

kszo

ść

współczesnych strategii) powstała

w USA, ale jest powszechnie stosowana na całym

wiecie. O jej popularno-

wiadczy cho

by to,

e jest ona bodaj najcz

ęś

ciej wykorzystywan

tech-

nik

w produkcjach filmowych. Wyst

puje ona w kilku wariantach. W pod-

stawowej wersji czynno

ść

prowadzona jest przez równolegle dwóch przesłu-

chuj

cych, z których jeden jest przyja

nie nastawiany do przesłuchiwanego,

drugi – wr

cz przeciwnie. Zdarza si

równie

, i tak,

e przesłuchanie prowa-

dzone jest przez kilku funkcjonariuszy, jednak nie s

oni obecni w tym sa-

mym czasie w pokoju przesłucha

, bo si

zmieniaj

ęść

doktryny ł

czy t

technik

z metod

krzy

owego ognia pyta

, kie-

dy to przesłuchanie prowadzone jest jednocze

nie przez kilka osób, z któ-

rych ka

da pyta przesłuchiwanego o inny w

tek sprawy

. Głównym zarzu-

tem kierowanym pod jej adresem jest to,

e zmiany zarówno osób przesłu-

chuj

cych, jak i ich nastrojów powoduj

dezorientacj

podejrzanego, sugeru-

c przesłuchiwanemu,

e przesłuchanie nie sko

czy si

, dopóki nie po-

twierdzi on popełnienia zarzucanych mu czynów. W przypadku przesłuchi-
wanych niezbyt odpornych na presj

e ona do

ść

szybko doprowadzi

fałszywego przyznania si

do winy.

Wyrok S

du Apelacyjnego w Krakowie, sygn. II AKa 119/06, Krakowskie Zeszyty S

dowe

2006, nr 12, poz. 26.

Por. T. H a n a u s e k, Kryminalistyka…, s. 244; W. P a s k o - P o r y s, Przesłuchiwanie i wy-

wiad…, s. 117.

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

137

Przy okazji pyta

o t

metod

okazało si

e jest ona szczególnie popu-

larna w

ród polskich funkcjonariuszy. Za niedopuszczaln

uznało j

jedynie

9% policjantów. Jednocze

nie zdecydowana ich wi

kszo

ść

, proszona

o podanie techniki, z której korzystaj

w swojej pracy, wpisywała wła

nie t

Co jest o tyle ciekawe,

e w Stanach Zjednoczonych, kraju twórców tej tech-

niki, schodzi ona zdecydowanie na dalszy plan i zast

powana jest du

o sku-

teczniejszymi, nowszymi strategiami. W przypadku prokuratorów odsetek
uznaj

cych j

za zabronion

był zdecydowanie wy

szy – wyniósł nieco po-

nad 25% badanych.

Stosowanie presji. Podobnie jak w ameryka

skich metodach przesłu-

cha

, tak i w stosowanych w Polsce główn

rol

odgrywa presja. Jest ona

obecna podczas całego przesłuchania, niezale

nie od woli osób bior

cych

nim udział. Chocia

nie mo

na uzna

jej za technik

sam

w sobie, to nie-

tpliwie umiej

tne jej wykorzystanie zdecydowanie ułatwia efektywne pro-

wadzenie przesłuchania.

Praktycznie zawsze słowo „presja” wywołuje negatywne skojarzenia. Jed-

nak jej siła polega głównie na tym,

e wywołuje j

nawet przesłuchanie pro-

wadzone w przyjaznej atmosferze. Bycie dla podejrzanego miłym, okazywa-
nie mu zrozumienia i empatii, usprawiedliwianie motywów nim kieruj

cych,

tworzy u niego potrzeb

zrewan

owania si

. A jedynym, na czym przesłu-

chuj

cemu naprawd

zale

y i co podejrzany mo

e mu da

, s

wyja

nienia.

Dlatego te

, chc

c cho

w minimalnym stopniu odwdzi

czy

za sympati

okazywan

mu przez przesłuchuj

cego, zacznie mówi

i ju

cho

by to jest

dobrym punktem wyj

cia dla przesłuchania. Podejrzany uparcie milcz

jest trudnym przeciwnikiem. Gdy jednak zdecyduje si

mówi

, to złapanie go

chocia

by na drobnym kłamstwie sprawi,

e całe dalsze jego wyja

nienia nie

takie wiarygodne. Popularn

technik

takiego pozytywnego oddzia-

ływania na przesłuchiwanego jest zach

canie go do przyznania za pomoc

pochlebstw oraz przekonywanie,

e podj

cie decyzji o składaniu wyja

nie

sprawi mu ulg

. Zdecydowana wi

kszo

ść

funkcjonariuszy uznała,

e techni-

ki te nie mog

zosta

uznane za bezwzgl

dnie zabronione. Za takie zach

canie do przyznania si

za pomoc

pochlebstw uznało 29,3% prokuratorów

i 15,1% policjantów, natomiast przekonywanie,

e przyznanie si

sprawi

przesłuchiwanemu ulg

jako zabronion

technik

okre

liło 14,7% prokurato-

rów i 5,6% funkcjonariuszy.

Najłatwiejszym sposobem, cho

zdecydowanie niedocenianym, jest

umiej

tne stosowanie milczenia i pauz. Wydaje si

e polscy przesłuchuj

cy zdecydowanie bardziej wol

„zagada

” przesłuchanie, ni

przycisn

ąć

po-

dejrzanego milczeniem. Blisko 3% prokuratorów i 9% ankietowanych poli-
cjantów uznało,

e umiej

tno

ść

cichego przetrzymania przesłuchiwanego

jest wa

cech

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

138

Ograniczanie poj

cia presji tylko do negatywnych emocji powoduje pew-

jednotorowo

ść

patrzenia na ten problem. Jednak, jak si

okazuje, z jej

skuteczno

ci bardziej zdaj

sobie spraw

policjanci. Z twierdzeniem,

e po-

dejrzany czuj

cy podczas przesłuchania presj

szybciej przyznaje si

winy, zgodziło si

blisko 35% badanych funkcjonariuszy i jedynie 17% pro-

kuratorów (p < 0,05).

Presj

na wywiera

na wiele ró

nych sposobów. Mo

na podejrzane-

go straszy

, sugerowa

mu pewne rzeczy, ale mo

na równie

wykorzysty-

stany emocjonalne, w których on ju

znajduje. We wspomnianych

ej brytyjskich badaniach

ze stwierdzeniem: „Je

li z sytuacji wynika,

podejrzany oczekuje brutalnego traktowania, to nie trzeba robi

nic, aby

rozwia

jego obawy” zgodziła si

połowa ankietowanych. W przypadku pol-

skich przedstawicieli wymiaru sprawiedliwo

ci w pełni zgodziło si

z nim nie-

co ponad 22% policjantów oraz 7% prokuratorów (p < 0,05).

Co ciekawe, blisko 28% funkcjonariuszy i 39% prokuratorów uznało,

wywoływanie u przesłuchiwanego poczucia napi

cia i l

ku jest bezwzgl

dnie

niedopuszczaln

technik

prowadzenia przesłuchania. Interpretuj

c te wyni-

ki a contrario mo

na by przyj

ąć

e 72% funkcjonariuszy i 61% prokuratorów

nie widzi nic złego we wprowadzaniu podejrzanego w taki stan. Wynika
z tego, i

zdecydowanie wi

cej ankietowanych jest zdania,

e wywołanie

ku jest mniej szkodliwe ni

utrzymanie przesłuchiwanego w bł

dnym prze-

wiadczeniu,

e mo

e by

w brutalny sposób potraktowany.

Napi

cie, podobnie jak presja, mo

e by

stopniowane i nie zawsze sto-

sowanie takich technik musi by

uznane za nielegalne czy te

kontrowersyj-

ne. W zdecydowanej wi

kszo

ci metod opartych bezpo

rednio na wykorzy-

staniu stanów emocjonalnych podejrzanego mo

na dopatrze

elemen-

tów b

cych na granicy tego, co dopuszczalne, i tego, co zabronione. Ist-

niej

jednak i takie strategie, które pomimo tego,

e opiera

na wy-

korzystaniu presji, nie b

dzie mo

na uzna

za niedopuszczalne.

Wielogodzinne przesłuchania. Czas trwania przesłuchania uzale

niony

jest od wyst

pienia wielu czynników. Determinuje go bez w

tpienia zawiło

ść

sprawy, postawa podejrzanego, umiej

tno

ci przesłuchuj

cego jak te

wiele

innych elementów. Wielogodzinne przesłuchania, o ile s

uzasadnione wy-

nikami sprawy, nie mog

zatem uznane za n

kaj

technik

przesłu-

chania. W

ród ankietowanych prokuratorów niemal 30% uznało długotrwałe

przesłuchanie za niedopuszczalne. Ich zdanie podzieliło blisko 17% policjan-
tów.

B. H o ł y s t, Psychologia…, s. 1091–1092.

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

139

Tabela 3. Porównanie odpowiedzi udzielonych przez policjantów i prokurato-
rów na pytanie: „Które z poni

szych technik przesłuchania podejrzanego

uwa

a Pan/Pani za bezwzgl

dnie niedopuszczalne?” (p< 0,05)

Technika

Policja

Prokuratura

zadawanie pyta

zamkni

tych

3,2%

kumulatywne przedstawianie dowodów winy

7,1%

1,3%

udowadnianie sprzeczno

ci w wyja

nieniach

3,2%

1,3%

zadawanie pyta

sugeruj

cych

42,9%

56%

przedstawianie fałszywego obrazu sytuacji proce-
sowej podejrzanego

39,7%

70,7%

przedstawianie fikcyjnych dowodów winy

50,8%

81,3%

gro

enie przesłuchiwanemu u

yciem siły

83,3%

97,3%

obiecywanie ni

szego wymiaru kary w razie przy-

znania si

do winy

21,4%

20%

wielogodzinne przesłuchania

16,7%

29,3%

kupowanie przesłuchiwanemu np.

ywno

ci, papie-

rosów itp.

25,4%

44%

wskazywanie na łatwo

ść

w uzyskaniu dowodów

winy przesłuchiwanego

3,2%

podawanie przesłuchiwanemu wersji zdarzenia za-
wieraj

cej fałszywe informacje

24,6%

56%

zastraszanie przesłuchiwanego

71,4%

90,7%

przesłuchiwanie przez dwóch policjantów – tzw.
dobry i zły policjant

8,7%

25,5%

wywoływanie u przesłuchiwanego poczucia napi

cia i l

27,8%

38,7%

zach

canie do przyznania si

za pomoc

po-

chlebstw

15,1%

29,3%

przekonanie przesłuchiwanego,

e przyznanie si

sprawi mu ulg

5,6%

14,7%

6. Inne techniki przesłucha

Jak ju

wspomniano, liczba technik stosowanych podczas przesłuchania

zapewne odpowiada liczbie przesłuchuj

cych. Praktycznie ka

dy z nich ma

wypracowane własne metody, które uwa

a za skuteczne. Strategie prowa-

dzenia przesłuchania zale

Ŝą

od kilku podstawowych czynników.

Po pierwsze, nale

y ustali

, z jakim podejrzanym ma si

do czynienia.

Aby technika była skuteczna, nale

y dobra

do postawy podejrzanego.

Celem przesłuchania nie jest zapoznanie przesłuchiwanego z dowodami

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

140

zgromadzonymi przeciwko niemu, tylko uzyskanie od niego pewnych infor-
macji. Z tego te

wzgl

du pierwsz

rzecz

jak

przesłuchuj

cy musi zrobi

to przełama

opór podejrzanego i zach

go do mówienia. Podejrzany nie

e by

bierny podczas przesłuchania. Im bardziej on si

zaanga

uje, tym

cej informacji uzyskaj

przesłuchuj

cy.

Drugim czynnikiem maj

cym istotne znaczenie dla wyboru stosowanych

technik jest ilo

ść

i jako

ść

posiadanego w sprawie materiału dowodowego. Im

bardziej wiarygodne i silne s

dowody winy, tym rzadziej odwoływa

trzeba b

dzie do technik kontrowersyjnych.

Trzecim elementem jest waga sprawy. Mo

na zaryzykowa

tez

w zasadzie jest to podstawowe i tym samym najwa

niejsze kryterium deter-

minuj

ce wybór u

ytej strategii. Maj

c do czynienia z pewnymi kategoriami

zarówno spraw, jak i sprawców, przesłuchuj

cy (szczególnie policjanci) s

w stanie do

ść

elastycznie podej

ść

do definicji dopuszczalno

ci stosowania

pewnych technik.

wiadcz

o tym cho

by ich odpowiedzi dotycz

ce stoso-

wania fałszywych dowodów winy, gro

enia u

yciem siły czy te

zastraszania

podejrzanego.

Policjanci poproszeni o podanie technik, z których korzystaj

podczas

swojej codziennej pracy, najcz

ęś

ciej wymieniali technik

„dobrego i złego

policjanta”, metody oparte na współczuciu, minimalizacji znaczenia czynu
oraz empatii. Pojawiały si

równie

odwołania do honoru podejrzanego,

przedstawianie przyznania si

jako okoliczno

ci łagodz

cej, jak te

inne

strategie, których celem jest zach

cenie podejrzanego do współpracy. Ge-

neralnie mo

na stwierdzi

e obraz działa

funkcjonariuszy policji rysuj

na podstawie tych odpowiedzi jest jak najbardziej pozytywny. Podawane

przez nich metody wskazuj

na wysoki poziom wiedzy na temat współcze-

snych technik przesłucha

(np. metoda powrotu, relacjonowanie przebiegu

zdarze

w wi

cej ni

jednym porz

dku chronologicznym itd.) oraz bazowa-

nie głównie na strategiach zaliczanych do bod

ców pozytywnych.

Prokuratorzy wymieniali natomiast najcz

ęś

ciej rzetelno

ść

, opanowanie,

nieokazywanie emocji oraz traktowanie podejrzanego z szacunkiem. Ponad-
to jednymi z cz

ęś

ciej pojawiaj

cych si

odpowiedzi były: pozorne nawi

zy-

wanie kole

skich relacji z podejrzanym, staranie si

, aby j

zyk prowadze-

nia przesłuchania jak najbardziej upodobnił si

do j

zyka przesłuchiwanego

oraz unikanie u

ywania nomenklatury prawniczej w rozmowie z nim.

7. Ocena umiej

tno

Ze stwierdzeniem,

e konieczne s

e umiej

tno

ci, aby uzyska

podejrzanego przyznanie si

do winy zgodziło si

blisko 80% prokuratorów

i ponad 83% policjantów (p > 0,05). Prokuratorzy, jako absolwenci wydzia-
łów prawa, powinni dysponowa

szerok

wiedz

, przynajmniej teoretyczn

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

141

na temat zasad prowadzenia przesłucha

. Policjanci, teoretycznie, startuj

z innego poziomu: podstaw procedury karnej ucz

podczas kursów pod-

stawowych w szkołach policyjnych, a chc

c awansowa

, musz

uczestni-

czy

w szkoleniach specjalizacyjnych.

Jednak o efektywno

ci w prowadzeniu przesłucha

nie decyduj

wiado-

ci teoretyczne, a umiej

tno

ci praktyczne – a ich nie sposób naby

po-

przez studiowanie podr

czników. Z tego wzgl

du zarówno policjanci, jak

i prokuratorzy ucz

przesłuchiwa

dopiero po podj

ciu pracy zawodowej.

Bez w

tpienia dla pocz

tkuj

cego przesłuchuj

cego czynno

ść

ta jest równie

stresuj

ca co dla przesłuchiwanego. Szczególnie, je

li osob

, od której ma

wydoby

pewne informacje, jest sprawca przest

pstwa.

Oceniaj

c swoje umiej

tno

ci, blisko połowa funkcjonariuszy okre

liła je

jako wysokie (49,2%). Tak samo stwierdziło 52% prokuratorów. Po 41,3%
ankietowanych uznało,

e poziom ich umiej

tno

ść

jest przeci

tny.

aden

badany nie okre

lił ich jako bardzo słabych (p > 0,05).

Uczestnictwo w kursach prowadzenia przesłucha

zadeklarowało nieco

ponad 30% ankietowanych prokuratorów. W przypadku policjantów udział
w szkoleniu z zakresu przesłucha

metodami FBI potwierdziło blisko 16%

respondentów. Co jednak ciekawe, chocia

zostali oni zakwalifikowani do

elitarnej grupy maj

cej okazj

pozna

strategie pracy agentów Federalnego

Biura

ledczego, to

aden z nich nie uznał swoich umiej

tno

ci przesłuchi-

wania za bardzo wysokie.

Pomimo jednak tak wysokiej samooceny znaczna wi

kszo

ść

responden-

tów uznała,

e zdecydowanie wzi

łaby udział w kursach doskonal

cych

techniki prowadzenia przesłucha

(p > 0,05). Opini

tak

wyraziło blisko

83% prokuratorów i 78% funkcjonariuszy. W mniejszo

ci s

natomiast ci,

którzy o

wiadczyli,

adne szkolenia nie s

im potrzebne, poniewa

to, co

potrafi

, zdecydowanie wystarcza im do efektywnego wykonywania za-

słu

bowych.

8. Wnioski

Badanie, którego wyniki zaprezentowano powy

ej, jest jedn

z nielicz-

nych prób uzyskania odpowiedzi na pytanie: „Jak przesłuchuj

polscy

led-

czy?”. Jak ju

sygnalizowano, polska literatura dotycz

ca tego tematu jest

wyj

tkowo uboga. Szczególnie odczuwalny jest brak współczesnych, i tym

samym aktualnych, bada

dotycz

cych rodzajów u

ywanych technik, oceny

ich skuteczno

ci, czasu trwania przesłuchania itp.

Bior

c pod uwag

ść

nieprzychylne podej

cie niektórych Komendan-

tów Miejskich Policji do celowo

ci prowadzenia takich bada

oraz pojawiaj

ce si

zarzuty,

e doprowadz

one do zniszczenia dobrej opinii, na któr

funkcjonariusze wiele lat pracowali, mo

na si

było spodziewa

e albo

O. Mazur

Prokuratura

i Prawo 2, 2011

142

wyniki b

modelowo odpowiada

zało

eniom ustawy procesowej, albo

oka

e si

e policjanci je

li nie nagminnie łami

prawo, to balansuj

na jego

kraw

dzi. Jednak ostatecznie, wbrew tym obiekcjom, okazało si

e nieuf-

ść

kadry kierowniczej co do zasadno

ci przeprowadzania takich ankiet

była całkowicie bezzasadna.

dzia Warren w uzasadnieniu wyroku Miranda v. Arizona z 1966 r. na-

pisał: „Przesłuchanie ci

gle ma miejsce w odosobnieniu. Odosobnienie skut-

kuje dyskrecj

, a ta, z kolei, powoduje luk

w naszej wiedzy o tym, co rze-

czywi

cie dzieje si

w pokoju przesłucha

”

. To stwierdzenie ci

gle jest ak-

tualne w odniesieniu do sytuacji w Polsce. Dlatego te

podkre

nale

y ko-

nieczno

ść

prowadzenia bada

empirycznych, aby jak najlepiej pozna

(i zrozumie

) metody prowadzenia przesłucha

przez polskich

ledczych.

Maj

c na uwadze,

e prób

badawcz

stanowiło 75 prokuratorów i 125

funkcjonariuszy pracuj

cych na terenie praktycznie całego kraju oraz zwa-

ywszy na

redni

ich sta

u pracy, uprawniony wydaje si

wniosek,

e uzy-

skane w ten sposób informacje odpowiadaj

rzeczywistym praktykom pro-

wadzenia przesłucha

Z du

Ŝą

doz

prawdopodobie

stwa mo

na stwierdzi

e respondenci od-

powiadali szczerze, co szczególnie wa

ne w przypadku bada

typu self-

report.

wiadczy

mog

o tym cho

by wyniki dokonanej przez nich oceny

dopuszczalno

ci stosowania niektórych technik. Wydaje si

e gdyby pró-

bowali zmanipulowa

wyniki, to niektóre z uzyskanych odpowiedzi powinny

, je

li nie zdecydowanie, to chocia

troch

inne. Przykładem potwierdza-

cym uczciwo

ść

ich podej

cia mo

e by

cho

by ocena stosowania fałszy-

wych dowodów lub te

gro

enia przesłuchiwanemu u

yciem siły.

Interpretuj

c odpowiedzi ankietowanych na pytanie o dopuszczalno

ść

niektórych technik przesłucha

, a contrario mo

na wysun

ąć

wniosek,

e jest

ść

e przyzwolenie, szczególnie w

ród funkcjonariuszy, na stosowanie

nawet tych bardzo kontrowersyjnych metod. Patrz

c jednak na te wyniki

przez pryzmat tre

ci polecenia, które dotyczyło wskazania technik ich zda-

niem bezwzgl

dnie niedopuszczalnych, mo

na postawi

równie

tez

odpowiedzi te bynajmniej nie dowodz

nagminno

ci stosowania takich me-

tod. Co najwy

wiadcz

o pewnej swobodzie w ocenie tego, co w danych

okoliczno

ciach jest, a co nie jest dozwolone. Z tego te

wzgl

du mo

wysnu

przypuszczenie,

e w przekonaniu ankietowanych s

sytuacje, które

uzasadniaj

ich u

ycie.

Warto zauwa

e my

c o podejrzanym i korzystaniu z ró

norodnych

technik przesłucha

, raczej nie ma si

na my

li drobnego złodzieja. By

mo-

e jest to jeden z powodów tłumacz

cych takie, a nie inne wyniki. Ponadto,

pami

równie

nale

e opisuj

c stosowane metody respondenci, cz

Miranda v Arizona, 384 U. S. 436 (1966).

Przesłuchanie podejrzanego w opinii prokuratorów i policjantów

Prokuratura
i Prawo 2, 2011

143

sto podkre

lali,

e o tym, z jakich strategii, skorzystaj

decyduje głównie po-

stawa sprawcy i waga sprawy. Z uwagi na to mo

na doj

ść

tylko do jednego

wniosku, a mianowicie takiego,

e ze strategii tych korzystaj

tylko w osta-

teczno

ci.

Nie oznacza to jednak,

e stopie

ich szkodliwo

ci zostaje zmniejszony

tylko dlatego,

e si

ga si

po nie dopiero wtedy, gdy wszystko inne zawie-

dzie. Gdyby ustawodawca nie miał konkretnych powodów przemawiaj

cych

za zakazaniem stosowania pewnych technik, to zapewne w ogóle nie wpro-
wadziłby takiego katalogu do ustawy procesowej. Poniewa

jednak art. 171

§ 5 k.p.k. (a szczególnie jego punkt pierwszy) znalazł si

w kodeksie post

powania karnego, to chocia

by dlatego nale

y uzna

stosowanie metod tam

opisanych za nielegalne. Dodatkowym hamulcem powinna by

równie

re-

gulacja znajduj

ca si

w kodeksie karnym. Nie mo

e by

zatem

adnego

usprawiedliwienia dla obchodzenia tych zasad, a korzystanie z takich strate-
gii nigdy nie powinno mie

miejsca niezale

nie od tego, z jakim rodzajem

przest

pcy albo przest

pstwa ma si

do czynienia.

Wyniki ankiet wskazuj

równie

na to, jak popularne jest wykorzystanie

w trakcie przesłuchania ró

nych form podst

pu. Brak uregulowania zasad

jego stosowania zostawił otwart

furtk

nie tylko dla doktryny, ale, jak si

okazuje, przede wszystkim dla praktyki.

Organizacja wymiaru sprawiedliwo

ci oraz oddanie władzy s

downiczej

w r

ce profesjonalnie wyszkolonej kadry znacz

co zmniejsza mo

liwo

ść

wy-

pienia pomyłek s

dowych (głównie w postaci niesłusznych skaza

) na

tak

skal

jak w Stanach Zjednoczonych. Organizacja „Innocence Project”

wskazuje,

e około 25% wszystkich osób skazanych w USA jest niewinnych.

Do zakładu karnego jedn

czwart

z nich zaprowadziło fałszywe samo-

oskar

enie dokonane pod wpływem stosowanej podczas przesłuchania ma-

nipulacji i podst

pu. Jak do tej pory organizacja ta pomogła 261 osobom,

głównie wła

nie dzi

ki testom DNA

. Z kolei, w Wielkiej Brytanii, w przypad-

ku 33% takich spraw wskazuje si

e fałszywe przyznanie si

było wynikiem

działania funkcjonariuszy policji

Podsumowuj

c, mo

na stwierdzi

e obraz polskich przesłucha

, który

na ich podstawie mo

na zrekonstruowa

, jest zgodny z rzeczywisto

Przesłuchania te, w wi

kszo

ci, odbywaj

w poszanowaniu praw podej-

rzanego, a ich głównym celem jest zdobycie informacji, a nie wyznania winy.
Podst

p natomiast nie jest stosowany jedynie po to, aby doprowadzi

zmanipulowania wypowiedzi przesłuchiwanego, ale w celu stworzenia peł-

Dane za: www.innocenceproject.org – stan na dzie

30 listopada 2010 r.

G. G u d j o n s s o n, Disputed confessions and miscarriages of justice in Britain: Expert psy-

chological and psychiatric evidence in the Court of Appeal, Manitoba Law Journal, vol. 31,
nr 3, s. 499–501.