Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiązki audio,

e-booki

.

5

Historia powstania fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

G. Vasari, Żywot Michała Anioła Buonarrotiego, florentczyka, malarza, rzeźbiarza
i architekta, [w:] tegoż, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów,
przeł. i oprac. K. Estreicher, PIW, Warszawa 1984, s. 462–465, 470.

Giorgio Vasari (1511–1574) – włoski architekt, rzeźbiarz i malarz, jeden z głów-
nych przedstawicieli manieryzmu; tworzył w Arezzo, Florencji i Rzymie; autor
pierwszej historii sztuki Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów
(1550); malował freski o tematyce religijnej, alegorycznej i historycznej oraz
portrety i obrazy sztalugowe; jako architekt pozostawał pod silnym wpływem
Michała Anioła.

Bramante, przyjaciel i krewny Rafaela i z tego powodu niechętny Michałowi Anio-
łowi, widząc, że papież [Juliusz II] wielce sobie ceni jego rzeźby, spróbował odwrócić
umysł papieski od wykończenia grobowca. Twierdził, że będzie to zły znak i będzie
się wydawać, jak gdyby papież przyspieszał swą śmierć, budując grobowiec za życia.
Wytłumaczył mu także, że Michał Anioł po powrocie [z Bolonii] powinien malować
sklepienia pałacowej kaplicy zbudowanej przez papieża Sykstusa

1

, wuja Juliusza II.

Bramante i rywale Michała Anioła wymyślili to, ażeby go odsunąć od rzeźbienia

(o czym wiedzieli, że był tu doskonały) i doprowadzić go do rozpaczy. Sądzili, że nie
ma doświadczenia w malarstwie freskowym i że gorzej będzie malował niż Rafael.
A także myśleli, że jeżeli podejmie się tej pracy, to znowu w jakiś sposób obrazi
papieża i tak czy inaczej osiągną swój cel i odsuną go.

Kiedy więc Michał Anioł powrócił do Rzymu, papież zdecydowany był nie wy-

kańczać grobowca i polecił mu w zamian dekorację kaplicy. Michał Anioł, chcąc skoń-
czyć grobowiec, na wszelki sposób wymawiał się od malowania, gdyż widział w tym
zadanie trudne, zwłaszcza że nie miał doświadczenia w malarstwie freskowym. Za-
proponował na swoje miejsce osobę Rafaela. Ale im bardziej się tłumaczył, tym gwał-
towniej w żądaniach nastawał papież podmówiony przez zawistnych rywali, zwłaszcza
przez Bramantego. (...) Widząc, że Jego Świątobliwość nie da się przekonać, zgodził
się wreszcie wykonać dzieło. Papież polecił Bramantemu, aby zbudował rusztowanie.

Bramante zrobił je w ten sposób, że wisiało na linach przeciągniętych poprzez

otwory w sklepieniu; kiedy Michał Anioł zobaczył to, zapytał, czy owe dziury będą
zamknięte i w jaki sposób, skoro malowanie zostanie skończone. Ten odpowiedział:
„Będziemy o tym myśleli później, teraz nie ma innej rady”. Michał Anioł spostrzegł,

20

Historia powstania fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

że albo Bramante niewiele zna się na rzeczy, albo jest mu nieprzyjazny. Udał się
do papieża i powiedział mu, że rusztowanie nie trzyma się dobrze, a Bramante nie
zna się na tej robocie. Wtedy papież w obecności Bramantego zezwolił Michałowi
Aniołowi wykonać takie rusztowanie, jakie mu odpowiada. Michał Anioł zarządził,
ażeby było zrobione na podstawach niedotykających ścian. Później Bramante i inni
naśladowali takie rusztowania, ułatwiające wykonywanie robót. (...)

Z powodu wielkości przedsięwzięcia Michał Anioł był zmuszony prosić o pomoc

i posłać do Florencji po ludzi, (...) po znajomych malarzy, ażeby mu pomogli w ma-
lowaniu freskowym i nauczyli go tej sztuki, w czym niektórzy byli doświadczeni. (...)
Zasadził ich do roboty, a dawszy im wskazówki, polecił malować na próbę. Lecz
zobaczywszy ich prace, dalekie od jego pomysłu i niezadowalające, jednego ranka
zniszczył wszystko, co namalowali, a zamknąwszy się w kaplicy, nie otworzył drzwi
nikomu i nawet do domu ich nie wpuszczał. Trwały im za długo te kpiny, toteż
obrażeni i zirytowani odjechali do Florencji. Michał Anioł dalej sam doprowadził
z wielkim trudem a umiejętnością do szczęśliwego zakończenia robót. Gdy malował,
nie pozwalał nikomu oglądać swej pracy, co gniewało wszystkich.

Zwłaszcza Juliusz II był ciekaw i żywo interesował się, jak dalece dzieło posuwa

się naprzód. Jednego dnia przyszedł obejrzeć malowidło i znalazł drzwi zamknięte.
(...) Doszło do awantury i (...) Michał Anioł miał już wyjechać z Rzymu. Nie chciał
zaś swej roboty pokazać papieżowi i jeszcze powiększać swych kłopotów, gdyż – jak
to sam słyszałem od niego – kiedy już jedna trzecia prac była ukończona, właśnie
powiał północny wiatr i na malowidle zaczęły pokazywać się plamy. (...)

Michał Anioł miał z tego powodu wiele zmartwienia, ale nie chciał tłumaczyć

się i wyjaśniać papieżowi, dlaczego mu ta robota nie wychodzi. Niemniej Jego
Świątobliwość posłał do niego Juliana da Sangallo

2

, który wyjaśnił, z czego pochodzą

plamy, zachęcając go, aby dalej malował wprost na tynku, i w jaki sposób może
usunąć wykwity.

Kiedy dzieło doprowadzono do połowy, papież, podtrzymywany przez Michała

Anioła, wszedł po drabinie na rusztowanie i żądał odsłonięcia dzieła. Papież miał
naturę gwałtowną i niecierpliwą i nie mógł zrozumieć, że dzieło aby było doskonałe,
jak wiadomo, musi być wykończone.

Wreszcie cały Rzym zszedł się oglądać freski z papieżem na czele (...). Rafael

z Urbino, zawsze doskonały w naśladowaniu, zobaczywszy malowidło, zmienił swój
styl (...). Wtedy Bramante zaczął tłumaczyć papieżowi, żeby drugą połowę Kaplicy
Sykstyńskiej oddał Rafaelowi do roboty. Skoro Michał Anioł to usłyszał, powiedział
papieżowi bez żadnych względów, co myśli o Bramantem, i wytknął wiele błędów tak
w życiu, jak i w dziełach architektonicznych Bramantego. (...)

Papież, z każdym dniem bardziej ceniąc talent Michała Anioła, rozsądził, że to

on ma skończyć i drugą połowę. W ten sposób Michał Anioł doprowadził do końca
dzieło w ciągu dwudziestu miesięcy sam, nawet bez pomocnika, który by mieszał
farby. Narzekał, że z powodu irytacji papieskich nie mógł skończyć dzieła tak, jak
by tego chciał, bo papież ciągle pospieszał go. Pewnego razu naglony powiedział:
„Wtedy skończę, kiedy zadowolę sam siebie”. – „Ale my chcemy – odrzekł papież –

Historia powstania fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

21

ażebyś ty zadowolił nas, zwłaszcza w tym, żeby to było szybko”. I dodał, że jeżeli
malowidła nie zostaną szybko wykonane, zrzuci go z rusztowania. Zatem Michał
Anioł, obawiający się, i nie bez racji, gwałtowności papieża, wykończył szybko to, co
jeszcze brakło malowidłom. (...)

Michał Anioł chciał jeszcze poprawić freski na sucho (...) i chciał niektóre szaty

i tła, i nieba wzmocnić ultramaryną (...). Sam papież, gdy zobaczył, że tego brakuje,
a słysząc wokoło pochwały, chciał, aby Michał Anioł uzupełnił braki. Lecz zbyt dużo
czasu wymagało ponowne stawianie rusztowania i pozostało już tak, jak było. Raz
papież powiedział do Michała Anioła, że kaplica niewzbogacona kolorami i złotem
wyda się uboga, lecz on odrzekł: „Ojcze Święty, w owych czasach ludzie nie stroili
się w złoto, a ci, których maluję, nie byli ludźmi bogatymi, zostali zaś świętymi, gdyż
gardzili bogactwem”.

Za pracę tę otrzymał Michał Anioł w kilku ratach trzy tysiące dukatów, z któ-

rych na same farby wydał dwa tysiące i pięćset.

Dekoracja kaplicy wykonana była w największym trudzie. Malował na stojąco

z głową przechyloną do tyłu i tak sobie zniszczył oczy, że nie mógł czytać inaczej,
jak trzymając pismo nad głową. Trwało to parę miesięcy. (...) Zdumiewam się, że
Michał Anioł wytrzymał tyle niewygody. Widocznie kierowała nim chęć wykonania
jak najlepiej tego dzieła i nie czuł trudu, i nie zwracał na niewygodę uwagi. (...)

Dowiedziawszy się o odsłonięciu, zbiegli się wszyscy, aby obejrzeć malowidła,

i wszyscy stanęli niemi z zachwytu. Papież z wdzięczności za takie dzieło, chcąc po-
kazać swój gest, pieniędzmi i bogatymi darami odpłacił się Michałowi Aniołowi. Ten
opowiadał o zaszczytach, jakimi go obdarzał wielki papież, i że okazuje on uznanie
dla jego talentu, i jeśli czasem traktował go bezwzględnie, to potem naprawiał darami
i łaskami. Tak było, gdy Michał Anioł prosił o zgodę na wyjazd do Florencji (...),
potrzebując na ten cel pieniędzy. Papież wtedy zapytał: „Dobrze, a kiedyż będzie
skończona wreszcie ta kaplica?”. – „Jak tylko dam radę, Ojcze Święty”. A papież,
który trzymał w ręku laskę, uderzył nią Michała Anioła, powtarzając: „Dam radę,
dam radę... Już ja to sprawię, że skończysz”.

Gdy tylko Michał Anioł wrócił do domu i przygotowywał się do podróży

do Florencji, papież posłał do niego swego pokojowca (...) i pięćset skudów

3

na

przeprosiny (...). A ponieważ Michał Anioł dobrze znał papieża, a także go kochał,
śmiał się, wiedząc, że ostatecznie wszystko obróci się na jego korzyść i użytek i że
papież chce mieć w nim przyjaciela.

1

Sykstus IV, Francesco della Rovere (1414–1484) – od 1471 r. papież; mecenas literatury i sztuki
(m.in. ufundował Kaplicę Sykstyńską); pontyfikat Sykstusa IV charakteryzował się nepotyz-
mem i zeświecczeniem Kurii, co prowadziło do konfliktów z państwami włoskimi.

2

Giuliano da Sangallo, właśc. Giuliano Giamberti (ok. 1445–1516) – jeden z najwybitniejszych
włoskich architektów renesansowych; budowniczy m.in. willi Medyceuszy w Poggio a Caiano,
kościoła Santa Maria delle Carceri w Prato, pałacu Gondi we Florencji, fortyfikacji Arezzo
i Pizy; pod koniec życia kierownik budowy Bazyliki św. Piotra w Rzymie.

3

Skud – dawna srebrna moneta włoska wielkości talara.

22

Historia powstania fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

Ćwiczenia

1. Przedstaw okoliczności, które zadecydowały o tym, że papież powierzył dekorację Kaplicy

Sykstyńskiej Michałowi Aniołowi.

2. Oceń, czy Michał Anioł był doświadczonym malarzem fresków. Odpowiedź uzasadnij.
3. Wymień kłopoty, które napotykał artysta w trakcie tworzenia dzieła.
4. Omów wzajemne relacje między papieżem a Michałem Aniołem, między mecenasem

a artystą.

5. Scharakteryzuj postać Juliusza II. Czy wszystkie jego cechy charakteru pasowałyby do

współczesnego papieża?

6. Oceń stopień obiektywności źródła. Odpowiedź uzasadnij.
7. Obejrzyj Stworzenie Adama (1508–1512) autorstwa Michała Anioła – fragment fresku

ze sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej. Wybitny polski publicysta, historyk sztuki i literatury
Julian Klaczko (1825–1906) wyjaśnił znaczenie gestu Boga w scenie Stworzenie Adama,
przypominając dawny hymn:

Przyjdź, twórczy Duchu,
Tyś Bożej prawicy palec,
Zapal światło zmysłom.

Czy zgadzasz się z taką interpretacją fresku? Odpowiedź uzasadnij.

8. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wykonaj polecenia:

a) Opracuj krótkie noty biograficzne Donato Bramantego, Rafaela Santi, papieża Juliu-

sza II.

b) Przeczytaj powieść Irvinga Stone’a Udręka i ekstaza lub obejrzyj film w reżyserii Carola

Reeda i oceń, w jakim stopniu wizja zdarzeń zawarta w dziele, z którym się zapoznałeś,
różni się od wersji przedstawionej przez Giorgio Vasariego.

16

Opinie o królu Zygmuncie III Wazie

A

Wypowiedź Stanisława „Diabła” Stadnickiego o Zygmuncie III
na zjeździe rokoszan w Lublinie w 1606 r.

Cyt. za: W. Łoziński, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie
XVII wieku, t. 2: Wojny prywatne, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1957, s. 282.

Stanisław Stadnicki (1551–1610) – zwany „Diabłem łańcuckim”; uczestnik wojny
z Gdańskiem w 1577 r., Moskwą w 1581 r., rokoszu sandomierskiego (Zebrzy-
dowskiego) 1606–1609 i prywatnych wojen z Korniaktami i Opalińskimi (podczas
jednej z nich poległ); w czasie elekcji 1587 r. zwolennik Maksymiliana Habsburga;
starosta zygwulski.

Powiadaj, kto – (...) co dobrego król uczynił przez te ośmnaście lat, co godnego
posteritatis [dla potomności]? co nawet królewskiego? Naprzód w piłkę grać, druga
alchemią robić, trzecia piece wymyślać, czwarta w saraju mieszkać i tam syna
ćwiczyć, piąta w sodomskim grzechu żyć; przyobiecawszy publice [publicznie] na
sejmie nie pojmować siostry żony swojej, po sejmie uczynił to. (...) Albo król w karty
gra? I powiedzieli mi komornicy jego: Grawa [grywa], skoro stanie od stołu. Otóż
macie wszystkie sprawy stanu królewskiego godne (...). Nie mam go za Pana, bo mi
go prawo mieć nie każe. Możesz to serce szlacheckie przenieść na sobie, aby mu
krzywoprzysięzca i Sodomczyk panował? Niechaj kto chce co czyni, ja się z tym
opowiadam, że króla Zygmunta za pana nie mam i poddaństwo mu wypowiadam!

B

Pacierz rokoszowy do Króla Jegomości Zygmunta III

Cyt. za: Anegdoty, facecje i sensacje obyczajowe XVII i I-ej poł. XVIII wieku,
oprac. Z. Kuchowicz, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1962, s. 8.

Ojcze nasz, królu polski, który mieszkasz w Warszawie,
U nas w niedobrej sławie
Święć się w Szwecyi imię Twoje,
Gdzie są z dawna Twe pokoje.
Przyjdź do królestwa [twego] szwedzkiego,

Opinie o królu Zygmuncie III Wazie

55

A zaniechaj polskiego i księstwa litewskiego.
Bądź wola Twoja w Wandalech, jako pierwej była,
Gdzieś dobrych śledzi miał obfitość siła.
Chleba naszego powszedniego
Zbawiłeś nas za panowania swego.
Odpuść nam łanowe, poborowe, czopowe,
Bo bardzo już u nas są rzeczy nienowe.
I nie uwódź nas na pokuszenie na wojnę ze Szwedami,
Bo jej dla ciebie doma dosyć mamy.
Ale nas zbaw od wszego złego,
A sam idź prędko do Boga Wszechmogącego,
Albowiem twoja moc nad nami
Lepiej niż radzić o nas z jezuitami,
Amen.

C

Napis na kolumnie Zygmunta III w Warszawie

M. Karpowicz, Sekretne treści warszawskich zabytków, PIW,
Warszawa 1981, s. 14–15.

Miejsce ustawienia kolumny Zygmunta III w Warszawie wskazał nadworny
architekt Władysława IV – Augustyn Locci; wykonawcami byli rzeźbiarze: Con-
stantino Tancalla z Bolonii i Daniel Tym z Gdańska; napisy na czterech tablicach
sporządzono po łacinie.

Tablica zachodnia:
Zygmunt III na mocy wolnych wyborów król Polski, z tytułem dziedziczenia,

następstwa i prawa – król Szwecji, w umiłowaniu pokoju i w sławie pierwszy
pomiędzy królami, w wojnie i zwycięstwach nieustępujący nikomu, wziął do niewoli
wodzów moskiewskich, stolicę i ziemie moskiewskie zdobył, wojska rozgromił,
odzyskał Smoleńsk, złamał pod Chocimiem potęgę turecką, przez czterdzieści czte-
ry lata panował, czterdziesty czwarty z szeregu królów, dorównał w chwale wszyst-
kim (...).

Tablica południowa:
[Dla uczczenia] – chwały i pobożności kolumnę tę Zygmuntowi III wznieść

kazał Władysław IV roku Pańskiego 1643, rodzony i miłujący syn, następca dzięki
elekcji, kolejności i sprzyjającemu szczęściu, pełen wdzięczności w swych pragnie-
niach, uczuciach i czci, ojcu ojczyzny, rodzicowi najbardziej zasłużonemu, któremu
już sława – trofeum, potomność – wdzięczność, wieczność – pomnik położyła,
ponieważ była [mu to] winna.

Tablica wschodnia:
Tak w niebie, jak i na ziemi król Zygmunt III, znakomity pobożnością i orężem,

słusznie zasłużył na podwójną chwałę: z jednej strony miecz, z drugiej krzyż trzyma

56

Opinie o królu Zygmuncie III Wazie

nie mniej dzielną, jak pobożną dłonią – owym walczył, pod tym znakiem zwyciężył,
pod tymi znakami żył bezpieczny, niezwyciężony, szczęśliwy. Teraz dzięki szczęśli-
wości, jaką dał ziemi – sławny [a dzięki szczęśliwości, na] jaką w niebie zasłużył –
błogosławiony.

Tablica północna:
Nie błysnęła sława Zygmunta dzięki wzniesionej statui ani górze ociosanej; sam

on dla siebie był górą; nie bierze on blasku od złota ani mocy od spiżu; blask jego był
jaśniejszy od złota a trwalszy od spiżu. Daniel Tym, królewski odlewnik w Warszawie
wykonał roku Pańskiego 1644.

Ćwiczenia

Do źródła A

1. Opisz, w jaki sposób – zdaniem autora tekstu – Zygmunt III Waza spędzał wolny czas.
2. Podaj, co się Stadnickiemu podobało, a co nie podobało w postępowaniu króla.
3. Określ charakter przytoczonej wypowiedzi.
4. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wykonaj polecenia:

a) Zbierz informacje o małżeństwach Zygmunta III.
b) Wyjaśnij, jak w prawodawstwie polskim (od XVI w.) rozwiązano problem nieposłuszeń-

stwa szlachty wobec władcy.

c) Zbierz informacje o udziale Stadnickiego w rokoszu. Jaka kara spotkała go za tę

wypowiedź?

Do źródła B

1. Podaj, czego szlachta domagała się od króla.
2. Wyjaśnij, dlaczego literatura rokoszowa przybrała formę pacierza.
3. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej wykonaj polecenia:

a) Określ, czym było łanowe, poborowe i czopowe.
b) Omów przyczyny wybuchu, przebieg i skutki rokoszu Zebrzydowskiego.
c) Opisz rozwój wydarzeń podczas drugiego największego buntu szlachty przeciwko

królowi w XVII w.

Do źródła C

1. Określ, kto był fundatorem pomnika. Jakimi intencjami się kierował?
2. Wymień i wyjaśnij tytuły, którymi posługiwali się Zygmunt III i Władysław IV.
3. Przedstaw ocenę rządów Zygmunta III utrwaloną na królewskiej kolumnie.
4. Na podstawie wiedzy pozaźródłowej ustal, do jakich wydarzeń historycznych nawiązywały

napisy na tablicach.

5. Obejrzyj ilustrację na s. 57 i wykonaj polecenia:

a) Opisz postać władcy – jego strój i trzymane w dłoniach atrybuty.
b) Wyjaśnij symbolikę pozy królewskiej (zob. np. M. Karpowicz, Sekretne treści warszaw-

skich zabytków, PIW, Warszawa 1981, s. 12–15).

Opinie o królu Zygmuncie III Wazie

57

Porównaj źródła A, B i C

1. Scharakteryzuj obraz władcy rozpowszechniony wśród szlachty.
2. Porównaj ocenę monarchy prezentowaną w źródłach. Wyjaśnij, od czego zależała opinia

o królu.

3. Udziel odpowiedzi Stanisławowi Stadnickiemu na jego retoryczne pytanie: „Co dobrego król

uczynił” nie tylko „przez osiemnaście lat”, ale w ciągu całego panowania. Jak oceniłbyś jego
rządy? (Wykorzystaj również wiedzę pozaźródłową).

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiązki audio,

e-booki

.