monter instalator urzadzen technicznych w budownictwie wiejskim 723[05] z2 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Nowak

Montowanie

eksploatacja

maszyn

urządzeń

stosowanych w produkcji zwierzęcej 723[05].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Andrzej Świderek
mgr inż. Marzena Więcek

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Piotr Nowak

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[05].Z2.02
„Montowanie i eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji zwierzęcej”,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu monter-instalator urządzeń
technicznych w budownictwie wiejskim.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Montaż i eksploatacja systemów utrzymania zwierząt oraz systemów

wentylacji i klimatyzacji w budynkach inwentarskich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Montaż i eksploatacja urządzeń do przygotowania i zadawania pasz oraz

pojenia zwierząt

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Montaż i eksploatacja urządzeń do dojenia i chłodzenia mleka

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Montaż i eksploatacja urządzeń do usuwania odchodów zwierzęcych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci opanować zasady montowania i eksploatacji maszyn i urządzeń

stosowanych w produkcji zwierzęcej oraz wykształcić umiejętności z tego zakresu.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed
przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji tej
jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonywania
ćwiczeń i zaliczenie sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy już opanowałeś zamieszczony
materiał nauczania z zakresu montowania i eksploatacji maszyn i urządzeń stosowanych
w produkcji zwierzęcej,

−

ćwiczenia, które ułatwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, zadań który pozwoli Ci na samodzielne określenie opanowania
wymaganych umiejętności i wiadomości po zakończeniu każdego rozdziału materiału
nauczania,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, który służy do oceny poziomu
opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu całej jednostki,

−

wykaz literatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[05].Z2.01

Montowanie i eksploatacja

maszyn i urządzeń

stosowanych w produkcji

roślinnej

723[05].Z2.03

Montowanie i eksploatacja

urządzeń dźwigowych

i transportowych

723[05].Z2

Maszyny i urządzenia

stosowane w produkcji

rolniczej

723[05].Z2.02

Montowanie i eksploatacja

maszyn i urządzeń

stosowanych w produkcji

zwierzęcej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków,
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej i technologicznej,

−

wyjaśniać oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym,

−

rozróżniać metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały
eksploatacyjne,

−

określać zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w budowie maszyn,

−

dobierać przyrządy pomiarowe,

−

dokonywać pomiarów podstawowych wielkości fizycznych i geometrycznych oraz
interpretować wyniki,

−

rozróżniać elementy maszyn i urządzeń,

−

stosować podstawowe wielkości charakteryzujące układy elektryczne,

−

analizować pracę podstawowych obwodów elektrycznych,

−

posługiwać się przyrządami pomiarowymi podstawowych wielkości elektrycznych,

−

określać zastosowanie maszyn i urządzeń elektrycznych w urządzeniach przemysłowych
i rolniczych,

−

stosować zasady bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń elektrycznych,

−

charakteryzować podstawowe procesy starzenia się i zużycia materiałów oraz elementów
maszyn,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną, instrukcjami obsługi, normami i katalogami,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
przyrodniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznać urządzenia techniczne stosowane w budownictwie wiejskim,

−

rozpoznać maszyny i urządzenia techniczne stosowane w produkcji zwierzęcej oraz ich
zespoły, podzespoły i części,

−

zastosować zasady użytkowania urządzeń elektrycznych stosowanych w produkcji
zwierzęcej,

−

wyjaśnić budowę i działanie oraz określić zasady eksploatacji urządzeń do
przygotowywania i zadawania pasz,

−

wyjaśnić budowę i działanie oraz określić zasady eksploatacji urządzeń do usuwania
obornika i gnojowicy,

−

wyjaśnić budowę i działanie oraz określić zasady eksploatacji urządzeń do pojenia
zwierząt,

−

wyjaśnić budowę i działanie oraz określić zasady eksploatacji urządzeń do dojenia
i chłodzenia mleka,

−

posłużyć się dokumentacją technologiczną oraz techniczno – ruchową maszyn i urządzeń,

−

zaplanować przebieg czynności związanych z montażem i demontażem urządzeń
stosowanych w produkcji zwierzęcej,

−

zorganizować stanowisko pracy do montażu maszyn i urządzeń zgodnie z wymaganiami
ergonomii,

−

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do montażu i demontażu urządzeń stosowanych
w produkcji zwierzęcej,

−

wykonać podstawowe prace w zakresie montażu i demontażu maszyn i urządzeń
technicznych stosowanych w produkcji zwierzęcej,

−

zamontować urządzenia techniczne w budynkach inwentarskich,

−

dokonać wstępnego rozruchu urządzeń technicznych stosowanych w produkcji
zwierzęcej,

−

obsłużyć maszyny i urządzenia techniczne stosowane w mechanizacji prac w produkcji
zwierzęcej,

−

ocenić stan techniczny maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji zwierzęcej,

−

określić przyczyny niesprawności pracy urządzeń technicznych stosowanych w produkcji
zwierzęcej,

−

dobrać środki do konserwacji maszyn i urządzeń oraz części maszyn do wymiany,

−

wykonać konserwację, regulacje i naprawę urządzeń technicznych, zgodnie z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,

−

oszacować koszty wykonania montażu i naprawy maszyn i urządzeń technicznych,

−

dokonać odbioru robót montażowych i naprawczych,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące podczas transportu,
montażu, odbioru technicznego, modernizacji, demontażu, oraz naprawy maszyn
i urządzeń technicznych stosowanych w produkcji zwierzęcej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Montaż i eksploatacja systemów utrzymania zwierząt oraz

systemów

wentylacji

klimatyzacji

budynkach

inwentarskich

4.1.1. Materiał nauczania

Zadania i rodzaje budynków inwentarskich

Budynek inwentarski powinien chronić zwierzęta od niekorzystnych warunków

atmosferycznych i zapewniać optymalne warunki bytowania. Konieczne jest przy tym
spełnienie norm powierzchniowych w zależności od systemów utrzymania. Zwierzętom
należy zapewnić swobodę ruchu, możliwość odpoczynku, kontakt wzrokowy z innymi
zwierzętami, odpowiednie żywienie i właściwy mikroklimat.

Budynek inwentarski powinien:

−

być zgodny z ustawodawstwem polskim i unijnym, a także z przepisami eksportowymi
innych krajów, kupującymi nasze wyroby,

−

odpowiadać określonym normom, warunkom zoohigienicznym dla każdej kategorii
zwierząt,

−

zapewnić możliwość zastosowania proekologicznych technologii utrzymania zwierząt,

−

być funkcjonalny,

−

zapewniać oszczędne i efektywne zużycie energii,

−

minimalizować nakłady pracy w bieżącej obsłudze zwierząt,

−

cechować się krótkim czasem amortyzacji,

−

wykorzystywać niekonwencjonalne źródła energii powstającej w procesie produkcji.
Dla ułatwienia zrozumienia zagadnień dotyczących systemów utrzymania zwierząt

opisane zostały podstawowe pojęcia w produkcji zwierzęcej:

−

chów oznacza utrzymanie zwierząt w celu uzyskania doraźnych korzyści,

−

hodowla to świadome dążenie do poprawy cech i parametrów w celu poprawy
wydajności i jakości posiadanych zwierząt,

−

dobrostan określa stan równowagi między organizmem a otaczającym środowiskiem,

−

ferma to zespół sąsiadujących ze sobą budynków i urządzeń towarzyszących
powiązanych w ciąg produkcyjny.
W zależności od rodzaju hodowanych zwierząt budynki inwentarskie można podzielić

na: obory, chlewnie, kurniki, owczarnie i budynki specjalne do hodowli zwierząt futerkowych
(króliki, nutrie, lisy, norki).

Obory to budynki przeznaczone dla bydła. Mogą być otwarte lub zamknięte. Budynki

otwarte są to budynki wolnowybiegowe pozbawione całkowicie lub częściowo ściany
zewnętrznej. Na okres zimy ściana ta jest osłaniana belami sprasowanej słomy lub kurtynami,
których zadaniem jest zmniejszenie prędkości przepływu powietrza.

Wśród budynków dla bydła można wyróżnić:

−

obory uniwersalne dla różnych grup zwierząt (krowy, cielęta, jałówki, opasy),

−

obory dla krów mlecznych,

−

cielętniki dla odchowu cieląt,

−

jałowniki do wychowu jałówek,

−

bukaciarnie dla bydła mięsnego,

−

budynki i pomieszczenia specjalne (dojarnie, paszarnie, izolatki).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób usuwania odchodów warunkuje podział budynków inwentarskich na:

−

ściołowe, z których odchody usuwane są w formie obornika i gnojówki,

−

bezściołowe, gdzie odchody usuwane są w postaci gnojowicy.

Rys. 1. Budynek inwentarski – obora bezściołowa [5, s. 153]

Budynki ściołowe budowane są jako:

−

płytkie, z których obornik usuwany jest codziennie na gnojownię,

−

płytkie z posadzkami samoczyszczącymi,

−

głębokie, w których obornik jest przetrzymywany do 6 miesięcy.
Ilość i układ ciągów technologicznych przesądza o podziale budynków inwentarskich na:

−

jedno- i wielorzędowe,

−

przejazdowe i nieprzejazdowe.

Systemy utrzymania zwierząt

Najszersze zastosowanie znalazły następujące systemy utrzymania zwierząt:

−

stanowiskowy (uwięziowy),

−

wolnostanowiskowy,

−

wolnowybiegowy,

−

w kojcach,

−

w klatkach.
W systemie uwięziowym zwierzęta przebywają na stanowiskach, z których okresowo są

zwalniane i przepędzane na pastwiska lub wybiegi.

W systemie wolnostanowiskowym zwierzęta swobodnie poruszają się w obrębie

budynku, jedynie dostęp do wybiegu regulowany jest przez obsługę. W systemie tym
wyróżniamy

obory

boksami,

kombiboksami,

głęboką

ściółką i podłogami

samoczyszczącymi. Elementy wyposażenia ogólnego wydzielają w oborze obszar
wypoczynkowy, paszowy, udojowy i nawozowy.

Boksy powstają z podzielenia obszaru wypoczynkowego przegrodami i służą do

wypoczynku krów. Boksy zapewniają krowom potrzebę indywidualnego dystansu, muszą być
dostatecznie duże, by krowy mogły się w nich bez przeszkód kłaść i wstawać i na tyle wąskie,
by nawóz trafiał poza boks. Optymalna szerokość boksu wynosi 1,2 m.

Obory z głęboką ściółką nie mają wydzielonych legowisk. Jeśli zaścielony jest cały

obszar przebywania zwierząt, to stosowane są przegrody paszowe. Gdy zaścielony jest tylko
obszar wypoczynkowy, to na korytarzu paszowym stosuje się podłogę szczelinową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W systemie z podłogą samoczyszczącą część legowiskowa zaścielona jest słomą i jest

wykonana ze spadkiem w kierunku korytarza nawozowego. W tym systemie słoma może być
magazynowana w najwyżej położonej części legowiska, skąd pobierana jest przez spacerujące
zwierzęta, wgniatana i przesuwana w kierunku korytarza gnojowego. W formie obornika,
usuwana jest ona przy użyciu spychacza. Obora w tym systemie podzielona jest na trzy strefy:

−

magazyn rozdrobnionej słomy umieszczony w wyższej części budynku,

−

legowisko ze spadkiem 5 do 8% w kierunku korytarza gnojowego,

−

korytarz gnojowy zwany biegalnią.

Obory wolnostanowiskowe różnią się od obór uwięziowych znacznie większą

koncentracją zwierząt w jednym budynku, inną technologią produkcji i mechanizacji. Zalety
obór wolnostanowiskowych to:

−

większa liczba krów obsługiwanych przez jednego pracownika,

−

lżejsza praca ludzka, szczególnie podczas doju,

−

większa higiena doju krów,

−

możliwość automatycznego karmienia paszami treściwymi,
Obory wolnostanowiskowe mają jednak następujące wady:

−

wymagana jest wysoko wykwalifikowana obsługa,

−

konieczne jest usuwanie zwierzętom rogów dla bezpieczeństwa zwierząt i obsługi,

−

istnieją korzystniejsze warunki do szerzenia się chorób skórnych.
System wolnowybiegowy polega na nieograniczonym dostępie zwierząt do wybiegów

oraz swobodnym poruszaniu się po budynku.

System kojców powszechnie stosowany jest w chlewniach. Obszar dla zwierząt

podzielony jest przegrodami na kojce grupowe lub indywidualne oraz korytarze paszowe
i nawozowe.

System klatek stosowany jest w hodowli kur i zwierząt futerkowych. Charakterystyczną

cechą systemu klatkowego jest duże zagęszczenie zwierząt na 1m² powierzchni budynku.

Głównym zadaniem wyposażenia budynku inwentarskiego jest oddzielanie obszarów

przebywania zwierząt. Termin ten obejmuje korytarze paszowe i gnojowe, żłoby, stanowiska,
ściany działowe boksów i kojców, przegrody paszowe, bramki, jarzma, poidła, poręcze itp.

Rys. 2. Korytarze paszowe: a) w oborze, b) w chlewni [10]

Korytarze paszowe służą do dostarczania zwierzętom paszy i mogą być:

−

przejazdowe, o szerokości ok. 3 m, umożliwiające stosowanie wozów paszowych,

−

dużej szerokości ok. 5 m, służące do magazynowania porcji zielonki lub kiszonki
i wjazdu objętościowych przyczep zbierających.
Żłoby umożliwiają zwierzętom swobodny dostęp do paszy, zapewniają łatwość

zadawania paszy i ograniczają jej straty. Dno żłobu powinno znajdować się o 0,05 do 0,1 m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powyżej części legowiskowej, a wysokość krawędzi żłobu od strony zwierzęcia powinna
wynosić 0,2 m. Najczęściej wykonuje się żłoby z kamionki lub betonu pokrytego masą
plastyczną zapewniającą odpowiednią gładkość.

Rys. 3. Zalecany kształt żłobu [5, s. 130]

Stanowisko jest to wydzielona w budynku powierzchnia przeznaczona dla jednego

zwierzęcia i składa się z części paszowej, legowiska i części nawozowej. Wymiary stanowisk
ustalane są w zależności od rodzaju, wieku, masy ciała i systemu utrzymania zwierząt. Dla
krów mlecznych o masie do 500 kg, w uwięziowym systemie utrzymania, długość stanowiska
wynosi 160 cm, a szerokość 110–120cm.

Legowisko powinno być suche, miękkie, nie śliskie, o niskim współczynniku

przewodzenia cieplnego. Posadzki legowisk wykonuje się ze spadkiem 1–2% w kierunku
kanału nawozowego, z betonu o podwyższonej ciepłochronności, z odpowiednią warstwą
izolacyjną. W celu poprawy komfortu zwierząt na legowiskach wykłada się maty, zaściela
słomą lub stosuje specjalny piasek. Zanieczyszczeniu legowiska zapobiegają przegrody,
uwięzie oraz niekiedy stosowane tresery. Częścią brudną stanowiska jest w systemie
bezściołowym kanał nawozowy, a w systemie ściołowym korytarz nawozowy.

Rys. 4.

Korytarz i kanał gnojowy z urządzeniami do usuwania odchodów: a) w budynku
ściołowym, b) w budynku bezściołowym [10]

Kanał nawozowy przykryty jest rusztem, przez którego szczeliny, odchody przedostają

się do wody i jako lżejsze spływają do zbiornika. Ruszty wykonuje się z cynkowanych
ogniowo profili stalowych, betonu lub tworzyw sztucznych, o łagodnych krawędziach, by nie
kaleczyły zwierząt a jednocześnie ich powierzchnia nie może być śliska. Wielkość szczeliny
pomiędzy belkami rusztu wynosi 2,5 do 3,5 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Korytarze gnojowe obniżone są o 15–25 cm od poziomu legowiska, co zmniejsza

zanieczyszczenie legowiska odchodami i ułatwia mechaniczne ich usuwanie.

Obszar wypoczynkowy dla zwierząt w oborach wolnostanowiskowych podzielony jest

przegrodami na boksy legowiskowe o wymiarach 220x120 cm. Legowiska wyścielone są
rozdrobnioną słomą, trocinami lub matami stanowiskowymi i podniesione o 15 cm od
biegalni. Na wysokości mostka zwierzęcia umieszcza się poręcz karkową zapobiegającą
wchodzeniu zwierzęcia w głąb boksu i zanieczyszczaniu legowiska. Innym rozwiązaniem
obór wolnostanowiskowych są kombiboksy. Są to bezściółkowe stanowiska przylegające do
żłobu o wymiarach 180x120 cm podniesione o 20 cm powyżej korytarza spacerowego,
oddzielone od siebie długimi przegrodami. Kombiboksy mogą być otwarte i zamknięte,
umożliwiając czasowe unieruchomienie zwierząt na stanowisku.

Przegrody stanowiskowe oddzielają od siebie legowiska poszczególnych zwierząt.

Wykonane są z ocynkowanych rur stalowych, zabetonowanych w posadce. Często stanowią
konstrukcję nośną rurociągów wodnych, powietrznych i mlecznych oraz mocowania uwięzi.
W oborach stanowiskowych montowane są, co drugie stanowisko, krótkie przegrody mające
długość 100 cm. Zapewniają one bezpieczeństwo obsłudze w czasie doju mechanicznego.

Uwięzie (wiązania) utrzymują zwierzęta na stanowiskach i powinny:

−

umożliwiać swobodę stania, kładzenia się, wstawania i leżenia,

−

ograniczać ruchy wzdłuż legowiska,

−

uniemożliwiać wchodzenie do żłobu,

−

uniemożliwiać stawanie na korytarzu lub kanale gnojowym,

−

zapewniać nieskrępowany dostęp do żłobu i poidła,

−

nie powodować otarcia skóry i okaleczenia,

−

ułatwiać pracę obsłudze.
Rodzaj stosowanych uwięzi uzależniony jest od liczby krów, systemu ich utrzymania,

sposobu doju i sposobu żywienia i można je podzielić na:

−

łańcuchowe zbudowane z łańcucha rozpiętego pionowo po, którym przesuwa się obejma
szyjna wykonana z łańcucha, skóry lub tworzywa sztucznego. Dolny koniec łańcucha
mocowany jest do regulowanego haka podłogowego, a górny do zamka zamocowanego
na obrotowej rurze co umożliwia grupowe zwalnianie zwierząt,

−

jarzmowe, zbudowane z dwuramiennego jarzma, którego górne końce mocowane są do
ruchomych suwaków powodujących zbliżanie lub oddalania ramion jarzma a dolne końce
spięte pałąkiem do haka podłogowego. Tego typu konstrukcja zapewnia grupowe
wiązanie i zwalnianie zwierząt,

−

obrotowe zwane przegrodami obrotowymi, najczęściej stosowane są w oborach krów
mlecznych, ponieważ zapewniają łatwy dostęp dojarza do wymion wskutek skośnego
ustawienia zwierząt. Szerokość stanowiska wynosi tu około 110 cm, co uniemożliwia
ruchy krowy na boki, a jednocześnie krowy mają dużą swobodę z powodu braku jarzma
szyjnego.
Przegrody paszowe oddzielają żłób od legowiska. Nie stosuje się ich na stanowiskach

krótkich. Ich rolę spełniają wiązania lub poręcz karkowa. Przegrody wykonywane są
z ocynkowanych, stalowych rur o kształcie pałąka lub grzebienia i mogą być otwarte,
zamknięte lub automatyczne.

Cielętniki, jałowniki i bukaciarnie podzielone są najczęściej na szereg kojców,

przegrodzonych rurami lub kształtownikami stalowymi do wysokości 130 cm. Wyjątek
stanowią indywidualne kojce dla odchowu cieląt do drugiego miesiąca życia. W większych
fermach są to kojce bezściołowe ze szczelinową podłogą z elementów betonowych. Odchody,
przedeptywane przez 3 cm szczeliny, usuwane są z budynku systemem hydraulicznym. Na
jedną sztukę powinno przypadać około 1,5 m² powierzchni podłogi i 65 cm długości żłobu.
Obsada kojca zależy od rodzaju i masy zwierząt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Systemy utrzymania zwierząt w kojcach powszechnie stosowane są w hodowli trzody

chlewnej. Zalecane są następujące układy kojców dla świń:

−

z centralnym korytarzem paszowym,

−

z centralnym korytarzem gnojowym,

−

zapewniające utrzymanie świń na głębokiej ściółce.
W kojcach może być stosowany system utrzymania zwierząt:

−

ściółkowy, z usuwaniem obornika przenośnikami zgarniakowymi lub z posadzkami
samoczyszczącymi o spadku 8–10%,

−

bezściółkowy, z usuwaniem gnojowicy w sposób ciągły lub okresowy.
W legowiskach świń na głębokiej ściółce wydzielone są rusztowe korytarze paszowe.

Można wyróżnić kojce: dla loch luźnych, loch prośnych, loch z prosiętami, warchlaków oraz
tuczników.

Rys. 5. Kojce dla macior z prosiętami [12]

Kojec porodowy podzielony jest przegrodami na trzy części lub wstawiana jest do niego

klatka porodowa. Część środkowa kojca przeznaczona jest dla maciory, a dwie boczne dla
prosiąt. Przegrody zapewniają prosiętom swobodny dostęp do maciory i zapobiegają
przygniataniu prosiąt. Z przodu kojca jest koryto i poidło smoczkowe dla maciory. W części
dla prosiąt są karmniki na pasze treściwe, poidełka i lampy grzewcze.

Kojce dla warchlaków i tuczników mają ażurową podłogę, pod którą znajdują się płyty

do gromadzenia i usuwania odchodów. Wymiary kojców, szerokość korytarzy gnojowych,
oraz długości koryt ustalane są w zależności od masy zwierząt – z wykresów lub tablic.

Dużo zalet posiada system posadzek samoczyszczących stosowany w chlewniach

ściółkowych. System polega na wykonaniu podłogi w kojcu ze spadkiem 8–10%, co
zapewnia przemieszczanie ściółki do korytarza nawozowego, wskutek aktywności ruchowej
zwierząt.

W chowie kur stosowane są następujące systemy:

−

chów wolnowybiegowy (naturalny), stosowany w chowie na własny użytek,

−

chów intensywny na ograniczonej przestrzeni, stosowany w kurnikach zarodowych,

−

chów intensywny bez wybiegów, stosowany w chowie niosek i brojlerów.
Pomieszczenia dla kur można podzielić na:

−

kurniki towarowe, selekcyjne, reprodukcyjne i kontrolne,

−

brojlernie,

−

wychowalnie zarodowe.
Kurniki towarowe służą do prowadzenia chowu niosek, które produkują jaja

konsumpcyjne. W masowej produkcji jaj stosowane są dwa sposoby utrzymania niosek:
podłogowy i bateryjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W chowie podłogowym kury przebywają na ściółce lub ruszcie. Przy większej obsadzie,

ponad 2000 niosek, zaleca się system ściółkowo-rusztowy, w którym zmechanizowane jest
zadawanie paszy, pojenie, zbiór jaj i usuwanie pomiotu.

W systemie podłogowo – rusztowym na 1/3 powierzchni podłogi ustawia się skrzynie

nawozowe, przykryte drewnianymi lub metalowymi rusztami, na których znajdują się poidła
i karmniki. Pod ścianami lub w środku, po obu stronach korytarza dla obsługi ustawia się
gniazda do znoszenia jaj. Jedno gniazdo, które posiada kształt sześcianu o boku 40 cm,
przeznaczone jest dla 5–6 kur.

Bateryjny chów niosek polega na trzymaniu ich w klatkach zestawionych w baterie

płaskie, kaskadowe i wielopiętrowe. Podłogę klatki wykonuje się z 14% spadkiem w kierunku
rynienki lub taśmy zbierającej jaja.

Brojlernie przeznaczone są do produkcji mięsa drobiowego. Są to pomieszczenia

zamknięte bez dostępu światła dziennego. Stosowane są dwa systemy utrzymania brojlerów:
podłogowy i bateryjny. Ten drugi sposób, bardzo krytykowany przez ekologów, nie jest
stosowany w naszym kraju. W systemie podłogowym trzyma się kurczęta na głębokiej
ściółce. Zagęszczenie zależy od wydajności urządzeń wentylacyjnych oraz pory roku i wynosi
13–20 sztuk na 1m².

Do wylęgu piskląt służy aparat wylęgowy zbudowany z komory lęgowej i klujnikowej.

Musi panować w nim odpowiedni mikroklimat sterowany komputerowo przez układ
ogrzewania, chłodzenia, nawilżania i system nawiewno-wywiewny. W czasie inkubacji jaja
są dwukrotnie prześwietlane w celu eliminacji jaj nie zapłodnionych i obumarłych.

Budynki dla owiec można podzielić na: owczarnie dla młodzieży i matek z jagnięciami.

W naszym klimacie utrzymuje się owce w systemie przemiennym pastwiskowo-alkierzowym,
przy czym owce powinny jak najdłużej w ciągu roku przebywać na pastwisku. Owczarnie nie
mogą być zawilgocone, gdyż wełna ma wtedy tendencje do spilśniania się. Powinny być stale
przewietrzane, ponieważ nadmierna koncentracja amoniaku powoduje żółknięcie wełny oraz
przegrzewanie zwierząt, gdyż wówczas często chorują. Optymalne parametry mikroklimatu
to: wilgotność względna powietrza do 80%, minimalna temperatura 5°C, a w czasie strzyży
8°C. Powietrze w pomieszczeniach powinno być możliwie czyste i składem zbliżone do
atmosferycznego. Nadmierne stężenie dwutlenku węgla (CO

ponad 0,3%), amoniaku

(NH

ponad 0,0020%) i siarkowodoru (H

S ponad 0,0005%) są dla zwierząt bardzo

szkodliwe. Oprócz światła dziennego, docierającego do owczarni poprzez okna, których
całkowita powierzchnia powinna stanowić od 1/15 do 1/20 powierzchni podłogi owczarni,
instalowane jest oświetlenie sztuczne. Natężenie dźwięków w pomieszczeniach w czasie
odpoczynku zwierząt nie powinno przekraczać 70 dB. Owce trzymane są na ściółce głębokiej,
płytkiej lub podłodze szczelinowej. Owce strzyże się na zwykłych stołach, stołach – wózkach
lub na podłodze.

Hodowlę zwierząt futerkowych prowadzi się w klatkach, ustawionych w obiektach lub

miejscach osłoniętych od słońca i wiatru, suchych, widnych, bez przeciągów. Ze względu na
ziemno – wodny tryb życia w pomieszczeniach dla nutrii powinien być basen z bieżącą wodą.

Wentylacja i klimatyzacja budynków inwentarskich

Zwierzęta przebywające w pomieszczeniach wydzielają ciepło i parę wodną, która

powstaje wskutek oddychania, parowania nawozu i wody z poideł. Ulega ona skraplaniu na
ścianach i stropie budynku powodując jego zawilgocenie, rozwój pleśni i spadek temperatury.
Ponadto w pomieszczeniach powstają szkodliwe gazy: dwutlenek węgla, amoniak,
siarkowodór, metan, azotyny, które w nadmiernych ilościach wpływają negatywnie na
zdrowie, żywotność zwierząt i przyrosty wagowe lub wydajność. W celu zapewnienia
właściwego rozwoju zwierząt w pomieszczeniach hodowlanych musi panować odpowiedni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mikroklimat. Wymagane parametry mikroklimatu dla różnych grup zwierząt są
znormalizowane. Na przykład dla krów mlecznych parametry te są następujące:

−

temperatura 8 do16ºC,

−

wilgotność względna powietrza 60–80%,

−

prędkość powietrza zimą 0,3 m/s, latem 0,5 m/s,

−

skład chemiczny powietrza, dwutlenek węgla do 0,3%, amoniak do 0,002%, siarkowodór
do 0,0005%.,

−

wymiana powietrza: zimą 90 m³/szt./h, latem 350–400 m³/szt./h,

−

natężenie oświetlenia dziennego 1:18, sztucznego 20-30lx, w dojarniach 100lx,

−

poziom hałasu możliwie najniższy,

−

zapylenie do 120µg/m³.
Zachowanie optymalnego mikroklimatu przyczynia się do zmniejszenia zużycia paszy,

osiągnięcia większych przyrostów wagi i wyższej mleczności. Największy wpływ na
mikroklimat pomieszczeń mają:

−

klimat zewnętrzny poprzez temperaturę, wilgotność, wiatry,

−

obsada zwierząt, warunkująca ilość zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniu,

−

właściwości termiczne budynku,

−

wentylacja zapewniająca wymianę powietrza.
Odpowiedni mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich zapewnia wentylacja

naturalna, mechaniczna lub coraz częściej stosowana, klimatyzacja.

Wentylację naturalną stanowi:

−

infiltracja przez nieszczelności okien i drzwi,

−

przewietrzanie (wietrzenie) polegające na okresowym otwieraniu okien i drzwi,

−

aeracja (przewietrzanie w sposób ciągły) przez otwory o regulowanej przepustowości.
Wentylacja naturalna wykorzystuje zjawisko grawitacji. Ciepłe powietrze posiada

mniejszą gęstość, zatem unosi się do góry, gromadząc się pod stropem zaś chłodne powietrze
opada w dół. Dlatego wlot kanałów wywiewnych umieszcza się w stropie, natomiast otwory
nawiewne świeżego powietrza w ścianach bocznych budynku, zazwyczaj pod oknami. Suma
przekrojów otworów nawiewnych wynosi około 60% sumy przekrojów kanałów
wywiewnych. Kanały wywiewne o przekroju okrągłym lub kwadratowym muszą być
izolowane cieplnie. Chroni to powietrze wylotowe przed wychłodzeniem, zapobiega
zmniejszaniu ciągu i skraplaniu się pary wodnej na ściankach kanału. Efektywność wietrzenia
budynku zwiększa się przez zamontowanie na wylocie kanału wywiewnego wywietrznika
zwanego deflektorem.

Od systemów wentylacyjnych wymaga się, aby zapewniły dopływ świeżego powietrza

do pomieszczenia w ilości 65 do 220 m³/h na DJP (DJP- Duża Jednostka Przeliczeniowa-
zwierzę o wadze 500 kg). Warunek taki spełnić może wentylacja mechaniczna. Zapewnia ona
regulację i kontrolę wymiany powietrza w budynku niezależnie od warunków panujących na
zewnątrz. Wentylacja mechaniczna może być wykonana jako:

−

podciśnieniowa,

−

nadciśnieniowa,

−

zrównoważona.
Uwzględniając umiejscowienie wentylatora może być wykonana jako:

−

turbowentylacja,

−

wentylacja przewodowa
W systemie wentylacji podciśnieniowej wentylatory znajdują się w pionowych kominach

zamocowanych w dachu. Praca ich wytwarza w budynku podciśnienie, wskutek czego przez
otwory wlotowe wykonane w ścianach napływa świeże powietrze. Prawidłowy ruch

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powietrza uzyskuje się przez właściwe rozmieszczenie wentylatorów wylotowych i otworów
wlotowych. System ten jest powszechnie stosowany.

Wentylacja nadciśnieniowa wytwarza w budynku nadciśnienie, co zmniejsza lub

całkowicie eliminuje przeciągi, nawet przy otwartych oknach i drzwiach. Wentylatory,
umiejscowione w dachu, czasami mogą stwarzać problemy w czasie upalnej pogody, tłocząc
do budynku rozgrzane powietrze. Zużyte powietrze jest usuwane przez otwory wylotowe.

Wentylacja zrównoważona zapewnia minimalny poziom nadciśnienia i podciśnienia w

budynku. Wentylatory zamocowane są zarówno w otworach wlotowych, jak i wylotowych.
System ten charakteryzuje wyższe zużycie energii elektrycznej.

Turbowentylacja jest systemem gdzie wszystkie wentylatory instalowane są w dachu,

wskutek czego mogą dostarczać świeże powietrze i usuwać zużyte.

System wentylacji przewodowej polega na umieszczeniu wentylatora ssącego lub

tłoczącego w ścianie i połączeniu z jednym lub kilkoma przewodami biegnącymi wzdłuż
budynku, przez które wtłaczane lub usuwane jest powietrze.

W ofercie handlowej można spotkać kompletne kominy wentylacyjne o średnicach 35 do

50 cm wykonane z polietylenu (PE) oraz laminatu poliestrowo-szklanego odpornego na
działanie amoniaku. Zestaw kominowy składa się z cylindrycznego wylotu zakończonego
klapą motylkową samozamykającą się i deflektora.

Komfort pomieszczeń podnoszą sufity dyfuzyjne zbudowane z odpornej na działanie

promieni UV folii dyfuzyjnej. Zapobiegają one występowaniu przeciągów i opadaniu
wilgotnego powietrza na zwierzęta. W nowoczesnych chlewniach stosowane są
wysokociśnieniowe systemy zamgławiania w celu:

−

obniżenia temperatury o 5-7°C w czasie upalnego lata,

−

kontroli wilgotności względnej powietrza,

−

kontroli zapylenia,

−

stosowania terapii inhalacyjnych,

−

dezynfekcji pomieszczeń.
System współpracuje z domowym komputerem osobistym, sterownikiem mikroklimatu,

termostatem lub higrometrem. Może być uruchamiany przez timer w regularnych odstępach
czasu.

Klimatyzacja działa w sposób ciągły i polega na bieżącej kontroli i regulacji temperatury,

wilgotności, szybkości przepływu powietrza, zapewnia jego oczyszczanie, ogrzewanie lub
ochładzanie, osuszanie

lub

nawilżanie, oczyszczanie

mechaniczne

i chemiczne

uniezależnienie od czynników zewnętrznych.

Oświetlenie stosowane w budynku może być naturalne lub sztuczne. Duże znaczenie

przy oświetleniu naturalnym ma czystość szyb, gdyż pochłaniają około 20% promieni
słonecznych i zatrzymują promienie ultrafioletowe bardzo korzystnie wpływające na zdrowie
zwierząt. Miernikiem tego oświetlenia jest stosunek powierzchni okien do powierzchni
podłogi. Powinien on zawierać się w granicach od 1:15 do 1:25. Stały fotoklimat
pomieszczenia oraz jego regulację może zapewnić oświetlenie sztuczne. Stosuje się do tego
celu lampy jarzeniowe, sodowe, halogenowe lub ultrafioletowe z właściwościami
bakteriobójczymi.

Ogrzewanie pomieszczeń realizowane jest poprzez:

−

nagrzewnice powietrzne, elektryczne lub na olej opałowy,

−

promienniki podczerwieni zasilane elektrycznie lub gazem propan-butan,

−

elektryczne ogrzewanie podłogowe legowisk,

−

maty elektryczne zatapiane w betonie sterowane czujnikiem temperatury,

−

podgrzewane elektrycznie maty stanowiskowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały i urządzenia i do poprawy dobrostanu zwierząt

Do poprawy dobrostanu zwierząt stosuje się produkty higieniczne, dezynfekcyjne,

antypoślizgowe powierzchnie podłóg, łatwozmywalne pokrycia ścian, muchołapki, materace,
sprzęt do higieny racic, wysokociśnieniowe myjki, szczotki, maszynki do strzyżenia itp.

Krowa mleczna prowadzi aktywny tryb życia. Wstaje z legowiska około 20 razy dziennie

by zjeść, napić się, załatwić potrzeby fizjologiczne oraz udać się do doju. Po każdym wstaniu
kładzie się, by odpoczywać i przeżuwać, co jest jej naturalnym zachowaniem. Kładąc się
opada na podłoże z wysokości 25–30 cm i obciąża stawy nadgarstkowe ciężarem 2/3 masy
ciała. Krowa spędza 60% czasu leżąc, jeśli tylko pozwalają na to warunki w oborze. Jeżeli
kładąc się odczuwa ból z powodu uderzenia nadgarstkami o podłoże wówczas pozostaje przez
długi czas w pozycji stojącej. Jednak zbyt długie stanie jest niekorzystne i zmienia naturalne
zachowanie krowy. Spożycie paszy i wody spada, znacznie zmniejsza się zaopatrzenie
organizmu w składniki pokarmowe. Najkorzystniejsza jest sytuacja, w której krowy stoją,
kładą się i leżą tak długo jak chcą, co jest korzystne dla ich zdrowia i dobrego samopoczucia.
W rezultacie zmniejsza się ich stres, poprawia krążenie krwi, trawienie i wydajność mleczną.
Profilaktyka wpływa na stan racic oraz szybsze ich zdrowienie w przypadku uszkodzeń.

Szczotki dla krów poprawiają komfort zwierząt i w naturalny sposób regulują

przemieszczanie się krów w oborze. Krowy chętnie korzystają ze szczotek, dzięki czemu są
czystsze i spokojniejsze. Szczotki poprawiają cyrkulację krwi i ogólny dobrostan zwierząt.
Krowy przestają się ocierać o wystające elementy wyposażenia, co chroni je przed
uszkodzeniem skóry, a hodowcę przed zbędnymi kosztami. Lepsze samopoczucie krów
ujawnia się też większym spożyciem paszy i wzrostem wydajności.

Pokrycia ścian i posadzek zapewniają bezpieczeństwo ludziom i zwierzętom tworząc

trwałe, antypoślizgowe powierzchnie. Chronią ściany i podłogi budynków przed agresywnym
działaniem kwasów i detergentów. Zastosowanie pokryć znacznie poprawia warunki
higieniczne w oborze. Pokrycia posadzkowe są łatwe do utrzymania w czystości. Można je
myć wysokociśnieniową myjnią wodną.

Rys. 6. Poprawa dobrostanu: a) piasek i maty legowiskowe, b) szczotka [10]

Piasek stosowany na legowiska krów pochłania wilgoć, dzięki czemu stanowiska

zwierząt są suche i higieniczne. Redukuje to poziom bakterii w oborze, co sprzyja zdrowiu
wymion i racic. Zobojętnia zapach amoniaku i innych substancji wonnych, tworzy zdrowe
środowisko dla wyższej wydajności i obniża koszty wentylacji. Absorbuje wilgoć w ilości do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

140% masy ściółki tworząc suche środowisko. Niższe są koszty ściółki i utrzymania zwierząt.
Piasek ma odczyn (pH) korzystny dla skóry, nie podrażnia jej, jest przyjazny dla środowiska
oraz łatwy do zastosowania i usunięcia. Nie jest toksyczny ani żrący i nie powoduje korozji.

Muchy są powodem rozdrażnienia i stresu zwierząt i stanowią poważne zagrożenie dla

ich wydajności, mniejsza ilość much obniża poziom stresu zwierząt. Mleczność krów
niepokojonych przez muchy znacznie spada. Obecność much może również powodować
obniżenie jakości mleka. Różne rodzaje bakterii i wirusów przenoszonych przez owady mogą
przedostawać się do mleka przez aparat udojowy i gumy strzykowe.

Elektryczne muchołapki wykorzystują promienie UV do wabienia much, które następnie

zabijane są prądem elektrycznym o odpowiednio wysokim napięciu, dopuszczalnym do
stosowania w budynkach inwentarskich. Muchołapka klejowa wykorzystuje silną substancję
klejącą do łapania much. Taśmy i arkusze wabią muchy za pomocą barw i kształtów.
Muchołapka jest skuteczna nawet o zmroku.

Płyny do mycia i dezynfekcji urządzeń udojowych usuwają zanieczyszczenia, które mogą

wystąpić w postaci tłuszczów, białek, bakterii, minerałów i kamienia mlecznego.

Niszczyciel larw jest to płyn zawierający bakterie, które niszczą larwy i zabezpieczają

skórę zwierząt przed ich zagnieżdżeniem. Preparat miesza się z wodą i spryskuje się nim
zagrożone miejsca. Dwa zabiegi zabezpieczają zwierzę na 4 do 6 miesięcy.

Urządzenia do pielęgnacji racic zapobiegają kulawiźnie krów, powodowanej przez źle

zbilansowane żywienie, nieprawidłową higienę, nieregularne obcinanie racic, złe wymiary
stanowisk oraz niestosowanie kąpieli racic. Kulawizna wpływa ujemnie na wydajność mleka
przez zmniejszenie ilości pobieranej przez krowę paszy. Urządzenia do dekoronizacji służą do
niszczenia zawiązków rogów. Posiadają element grzejny, analogiczny jak w lutownicy.
Przystawiony na kilka sekund do zawiązków rogów na głowie cielęcia powoduje trwałe ich
zniszczenie. Po zabiegu należy zdezynfekować powstałą ranę, która goi się po kilku dniach.

Maszynki do strzyżenia krów ułatwiają utrzymanie krów w czystości.
Maszynka do strzyżenia owiec składa się z mechanizmu tnącego, dociskającego nóż do

grzebienia, mechanizmu korbowego i napędzającego. Elementem roboczym jest nóż,
przesuwający się bardzo szybko ruchem posuwisto zwrotnym po grzebieniu. Obsługa
maszynki polega na odpowiedniej regulacji docisku noża do grzebienia i ustawieniu skoku
noża w mechanizmie korbowym. Do ostrzenia stępionych nożyków i grzebieni używa się
ostrzałek jedno lub dwutarczowych.

Ogrodzenia elektryczne służą do wyznaczania kwater na pastwiskach, ścieżek, okólników

oraz ochrony upraw leśnych i polowych przed zniszczeniem. W skład budowy ogrodzenia
wchodzi: elektryzator, przewód elektryczny ze zwijaczem, słupki, izolatory i uchwyty
izolacyjne do wykonania przejść w ogrodzeniu. Elektryzator wytwarza krótkie, trwające do
0,1s, impulsy elektryczne o napięciu kilku tysięcy woltów. Jest zasilany z sieci elektrycznej
lub z baterii. Przewody ogrodzeniowe stanowią linki skręcane z tworzyw poliamidowych lub
sznury wykonane z włókna szklanego z cienkimi drutami miedzianymi. Przewody zawieszone
są na izolatorach przymocowanych do słupków. Dotknięcie zwierzęcia do linki powoduje
przepływ prądu, uczucie bólu i odruchowe cofnięcie od ogrodzenia.

Tresery elektryczne stosowane w oborach, pomagają utrzymać w czystości stanowiska

krów. Składają się z prętów elektryzujących zamocowanych nad grzbietami krów, izolatorów,
przewodów i elektryzatora. W czasie defekacji krowa wygina grzbiet, którym dotyka
elementu tresera, zostaje porażona impulsem elektrycznym, cofa się i oddaje odchody do
kanału gnojowego.

Po zakończeniu cyklu hodowlanego należy przeprowadzić mycie i dezynfekcję

pomieszczeń inwentarskich. Stosowane są do tego celu wysokociśnieniowe myjnie na gorącą
wodę i aparaty dezynfekcyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania bhp stawiane budynkom inwentarskim

Budynki powinno się lokalizować, ze względów sanitarnych, w odpowiedniej odległości

od osiedli mieszkaniowych i obiektów użyteczności publicznej, od dróg publicznych i torów
kolejowych, itp. Budynki należy umieszczać na glebach lekkich i przepuszczalnych, dłuższą
osią w kierunku wiejących wiatrów. Miejsce pod budowę powinno być osłonięte przed
wiatrami i silnym nasłonecznieniem, np. wysokimi drzewami i pasami zieleni,
zatrzymującymi również kurz. Wjazd na fermę musi być wyposażony w śluzę sanitarną dla
ludzi i wjeżdżających pojazdów. Konieczne jest takie zaplanowanie fermy, by „drogi czyste”
nie krzyżowały się z „brudnymi” (transport pasz, nawozu, sztuk padłych).

Przy usytuowaniu budynku na działce budowlanej powinny być zachowane minimalne

odległości od granic działki i od zabudowy na sąsiednich działkach budowlanych.
W zabudowie zagrodowej nie ogranicza się odległości między budynkami z zastrzeżeniem
zachowania dostępu do naturalnego oświetlenia i zachowania stref pożarowych. Dla
inwestycji o obsadzie większej niż 240DJP wymagane jest sporządzenie raportu
oddziaływania na środowisko i uzyskanie decyzji pozwolenia na budowę.

Właściwe rozplanowanie wnętrza budynku inwentarskiego i pomieszczeń pomocniczych

decyduje o sposobie mechanizacji i organizacji pracy przy obsłudze zwierząt. Technologiczne
ciągi transportowe w budynku muszą zapewniać łatwy i bezkolizyjny transport pasz, mleka,
ściółki i odchodów.

Obiekty inwentarskie przeznaczone do chowu ściołowego lub bezściołowego powinny

być wyposażone w odpowiednio zaprojektowaną i wykonaną gnojownię.

Do budynku powinna być doprowadzona instalacja wody pitnej zabezpieczona przed

przepływami zwrotnymi. Ścieki sanitarne, jeżeli są w budynku, powinny być odbierane
oddzielnie od systemu kanalizacji technologicznej. Przy projektowaniu i wykonaniu
rurociągów oraz zbiorników należy uwzględnić poziom wody gruntowej.

Wszelkie urządzenia i wyposażenie metalowe budynku inwentarskiego powinno być

uziemione i połączone ze sobą. Instalacje powinny posiadać wyłączniki separacyjne.

W oborze powinien być zainstalowany awaryjny system zasilania elektrycznego.

Instalacja elektryczna powinna być wyposażona w wyłącznik różnicowo – prądowy. We
wszystkich budynkach musi być zainstalowane uzupełniające połączenie ekwipotencjalne
eliminujące różnice potencjałów między różnymi elementami budynku, mogące spowodować
stres i nienormalne zachowanie się zwierząt.

Materiały stosowane do budowy pomieszczeń inwentarskich oraz wyposażenia, z którym

zwierzę musi się zetknąć, nie mogą być szkodliwe dla zwierząt i muszą nadawać się do
dokładnego czyszczenia i dezynfekcji. Wyposażenie musi umożliwiać zwierzętom zajęcie
naturalnej pozycji podczas picia, pobierania paszy, ruchu i wypoczynku. Musi być tak
zaprojektowane, by nie powodowało zagrożenia dla zdrowia zwierząt. Całość wyposażenia
powinna mieć gładką powierzchnię i zaokrąglone krawędzie, dzięki czemu na
powierzchniach będzie osiadać mniej kurzu i będą łatwiejsze w utrzymaniu czystości.

Zdrowe zwierzę winno wykazywać ogólne ożywienie, swobodne poruszanie się, chęć

odżywiania się i przeżuwania, nie powinno utykać, posiadać widocznych ran czy okaleczeń.

Prawidłowe warunki utrzymania i obsługi powinny zapewnić zwierzętom pięć

„wolności” od:

−

pragnienia, głodu i złego odżywiania,

−

niewygody i braku schronienia,

−

zranień, chorób oraz zakażeń pasożytami,

−

strachu,

−

nieprawidłowych oznak zachowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje budynków inwentarskich i stawiane im wymagania?
2. Co wchodzi w skład wyposażenia ogólnego budynków inwentarskich?
3. Jakie systemy utrzymania zwierząt stosowane są w oborach?
4. Do czego służą wiązania?
5. Jakie znasz systemy utrzymania trzody chlewnej?
6. Jakie znasz sposoby zapewnienia prawidłowego mikroklimatu w budynku?
7. Jakie korzyści przynosi poprawa dobrostanu zwierząt?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj montaż uwięzi dowolnego typu w oborze stanowiskowej, zgodnie

z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) wyjaśnić zasady montażu i ustalić kolejność czynności,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) wykonać montaż uwięzi zgodnie z dokumentacją,
5) sprawdzić poprawność montażu,
6) uzasadnić kolejność wykonywanych czynności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komplet narzędzi monterskich,

−

dokumentacja techniczna montażu urządzenia,

−

urządzenie do montażu – uwięź,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca uwięzi.

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż kojca dla maciory z prosiętami, stanowiącego wyposażenie chlewni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) przeanalizować instrukcję montażu
3) wyjaśnić zasady montażu i ustalić kolejność czynności,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) wykonać montaż kojca zgodnie z dokumentacją,
6) sprawdzić poprawność montażu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komplet narzędzi monterskich,

−

dokumentacja techniczna montażu urządzenia,

−

urządzenie do montażu – kojec,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca kojców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dobierz materiały i urządzenia do poprawy dobrostanu zwierząt – np. krów mlecznych.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować materiały i urządzenia do poprawy dobrostanu zwierząt,
4) zaplanować poprawę dobrostanu w gospodarstwie,
5) uzasadnić korzyści z poprawy dobrostanu,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

standardy unijne dla gospodarstw,

−

kodeks dobrej praktyki rolniczej,

−

strony internetowe,

−

katalogi materiałów i urządzeń do poprawy dobrostanu,

−

przykłady materiałów poprawiających dobrostan zwierząt,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca urządzeń do poprawy dobrostanu zwierząt.

Ćwiczenie 4

Wykonaj montaż wentylatora wyciągowego, dowolnego typu w kurniku, według

dokumentacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) wyjaśnić zasady montażu i ustalić kolejność czynności,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) wykonać montaż wentylatora zgodnie z dokumentacją,
5) sprawdzić poprawność montażu,
6) uzasadnić kolejność wykonywanych czynności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komplet narzędzi monterskich,

−

instrukcja montażu wentylatora,

−

urządzenie do montażu – wentylatora,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca wentylatorów.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz?

Tak

Nie

określić rodzaje budynków inwentarskich i stawiane im

wymagania?



dobrać elementy wyposażenia ogólnego budynków?



scharakteryzować systemy utrzymania zwierząt w oborach?



określić rodzaje i wymagania stawiane uwięziom dla bydła?



scharakteryzować systemy utrzymania trzody chlewnej?



określać czynniki kształtujące mikroklimat w pomieszczeniach?



wykonać montaż urządzeń w budynkach inwentarskich?



określić materiały i urządzenia poprawiające dobrostan zwierząt?



wykonać montaż kojca dla maciory?



10) dobrać urządzenia do poprawy dobrostanu zwierząt?



11) zamontować wentylator?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Montaż i eksploatacja urządzeń do przygotowania

i zadawania pasz oraz pojenia zwierząt

4.2.1. Materiał nauczania

Rodzaje pasz i sposoby ich przygotowania do skarmiania

Zwierzęta powinny być karmione paszą dostosowaną do wieku i masy ciała,

zbilansowaną pod względem energetycznym i odżywczym, która zaspokoi ich potrzeby
bytowe, produkcyjne, kondycję i dobre samopoczucie. Pasza musi zwierać właściwie dobrane
składniki odżywcze, mineralne i witaminy, których niedobór może powodować obniżenie
produkcji i pogorszenie zdrowia zwierząt. Jakość zadawanej zwierzętom paszy uzależniona
jest od sposobu zbioru, magazynowania i przygotowania. Stosowane w żywieniu zwierząt
pasze można podzielić na:

−

objętościowe suche: siano, słoma, plewy,

−

objętościowe soczyste – zielonki, kiszonki, okopowe,

−

treściwe – nasiona zbóż, makuchy, otręby,

−

pasze pełnoporcjowe, stosowane w automatach paszowych,

−

dodatki paszowe: probiotyki, biopreparaty.
Przygotowanie pasz ma na celu zwiększenie strawności i przyswajalności, podniesienie

wartości odżywczej, usunięcie szkodliwych substancji z paszy, poprawienie jej smaku,
ułatwienie mieszania, zadawania oraz pobierania jej przez zwierzęta. Można wyróżnić
następujące sposoby przygotowania paszy do skarmiania:

−

mechaniczne: oczyszczanie, mycie, rozdrabnianie, mieszanie,

−

cieplne: gotowanie, parowanie, suszenie, brykietowanie, granulowanie,

−

chemiczne: ługowanie, amoniakowanie, wapnowanie,

−

biologiczne: zakiszanie, drożdżowanie,

−

biotechniczne: technologie produkcji pasz z żywymi mikroorganizmami.

Maszyny i urządzenia do przygotowania pasz

Pasze objętościowe suche, soczyste i ziarna zbóż, przed skarmianiem, wymagają

rozdrobnienia i wymieszania. Do przygotowania słomy do skarmiania służą:

−

sieczkarnie bębnowe i toporowe,

−

rozwijacze, przecinacze, rozdrabniacze i szarpacze sprasowanych bel,

−

urządzenia do poprawy strawności.
Sieczkarnia bębnowa posiada elementy robocze zbliżone swoją budową do stosowanych

w sieczkarniach polowych i składa się z zespołu podającego, wciągająco – zgniatającego,
rozdrabniającego i napędowego. Zespół podający sieczkarni stanowi przenośnik łańcuchowo-
listwowy umieszczony na dnie drewnianej lub metalowej skrzyni. Zespół wciągająco-
zgniatający stanowią dwa walce o rowkowanej powierzchni, umieszczone jeden nad drugim.
Walec dolny osadzony jest bez możliwości przesuwu, natomiast walec górny mocowany jest
przesuwnie w płaszczyźnie pionowej i dociskany sprężyną, co zapewnia odpowiednie
sprasowanie materiału. Prędkość obwodowa walców jest nieznacznie większa od prędkości
przenośnika podającego, co zapobiega spiętrzaniu się materiału przed walcami. Sprasowany
materiał przesuwany jest do zespołu rozdrabniającego składającego się z bębna i stalnicy. Na
wale bębna osadzone są dwie tarcze, do których przymocowane są noże wygięte wzdłuż linii
śrubowej. Takie ustawienie noży zapewnia równomierną pracę sieczkarni. Długość sieczki
regulujemy przez zmianę prędkości podawania materiału lub zmianę liczby noży na bębnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7.

Sieczkarnia bębnowa: a) zasada działania, b) bęben nożowy; 1 – przenośnik
łańcuchowo-listwowy, 2 – walec dolny, 3 – walec górny, 4 – sprężyna, 5 – bęben
nożowy, 6 – stalnica, 7 – wał bębna, 8 – tarcza, 9 – nóż tnący [8, s. 45]

Sieczkarnia toporowa od bębnowej różni się konstrukcją zespołu rozdrabniającego. Koło

toporowe posiada mocowane do wsporników, łukowate noże i osadzone jest na wale, którego
oś jest prostopadła do osi walców zgniatających. Sieczkarnie toporowe w wersji
umożliwiającej pneumatyczny transport sieczki do silosu, nazywane są sieczkarniami
z wydmuchem. Ze względu na ostre, obrotowe krawędzie, przy obsłudze sieczkarń należy
zachować szczególną uwagę. Występujące zagrożenia, to możliwość zmiażdżenia ręki przez
walce przy podawaniu materiału i skaleczenia przy odbieraniu sieczki.

Do rozwijania sprasowanych bel słomy służy mocowany na trójpunktowym układzie

zawieszenia, rozwijacz bel zbudowany z ramy i dwuramiennego chwytaka. Ramiona
posiadają obrotowe ostrza i są rozsuwane i składane przez dwa siłowniki hydrauliczne
dwustronnego działania, zasilane z układu hydrauliki zewnętrznej ciągnika. Ostrza chronią
bele przed obrotem w czasie ich podnoszenia. Po przywiezieniu beli do obory jest ona
opuszczana na korytarzu paszowym i w czasie jazdy powoli rozwijana.

Przecinacz bel służy do porcjowania dużych prostopadłościennych bel i przecinania bel

okrągłych. Składa się z podnośnika widłowego zamocowanego suwliwie na ramie i zespołu
tnącego napędzanego silnikiem hydraulicznym. Podnośnik podnosi belę i transportuje do
obory, a zespół tnący poruszając się z góry w dół, rozcina belę na mniejsze elementy.

Rozdrabniacz bel posiada dwa przenośniki łańcuchowo-listwowe, których ostrza

rozwijają słomę i częściowo rozdrabniają. Słoma spada na korytarz paszowy, skąd ręcznie
zadawana jest do żłobów.

Samozaładowczy szarpacz bel posiada widły sterowane siłownikiem hydraulicznym. Po

podjechaniu tyłem do beli następuje jej podebranie na widły i podanie do wnętrza komory
szarpacza. Bela rozdrabniana jest przez walce z palcami szarpiącymi i nożami tnącymi.
Rozdrobniony materiał podawany jest przenośnikiem ślimakowym na zewnątrz szarpacza.

W kraju produkowane są zestawy maszyn do przygotowania sprasowanych bel słomy do

ścielenia lub skarmiania. W skład zestawu wchodzą: samozaładowczy wózek bel, nośnik bel,
rozwijacz i rozdrabniacz bel.

Pasze objętościowe soczyste w postaci zielonki i kiszonki wymagają jedynie

rozdrobnienia i wymieszania z innymi komponentami. Czynności te, przed skarmianiem,
wykonują maszyny do zadawania pasz.

Maszyny do przygotowania pasz okopowych

Z roślin okopowych wykorzystywanych na cele paszowe dla trzody chlewnej, największe

znaczenie w mniejszych gospodarstwach, mają ziemniaki. Wymagają one przed skarmianiem
oczyszczenia, uparowania, zgniecenia i wymieszania z innymi składnikami. Do tego celu
stosuje się:

−

płuczki bębnowe, ślimakowe i łopatkowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

siekacze, otrząsaczo-siekacze,

−

parniki elektryczne i węglowe,

−

kolumny parnikowe przewoźne i stacyjne o działaniu ciągłym lub okresowym,

−

gniotowniki.
Maszyny te mogą stanowić samodzielne urządzenia lub wchodzić w skład agregatów do

przeróbki pasz.

Płuczka bębnowa składa się z dwóch komór: suchej i mokrej. Ziemniaki z kosza

zasypowego spadają do pierwszego bębna, w którym na skutek ruchu obrotowego są
oczyszczane z zanieczyszczeń i przesuwane do wylotu, skąd łopatkami wygarniającymi
podawane są do bębna zanurzonego w wodzie. Po opłukaniu wygarniane są na zewnątrz.
Bębny napędzane są silnikiem elektrycznym poprzez przekładnie pasowe.

Otrząsaczo-siekacz służy do czyszczenia i rozdrabniania korzeni buraków, marchwi

brukwi i innych okopowych. Funkcję otrząsacza spełnia podajnik ślimakowy nachylony pod
kątem 45º do poziomu z ażurowym dnem. W dolnej części podajnika umieszczony jest kosz
zasypowy, a w górnej siekacz bębnowy składający się z obudowy i zespołu rozdrabniającego.
Elementami roboczymi siekaczy są noże o ostrzach gładkich lub grzebieniowych.
Przeciwostrzem w czasie cięcia jest nieruchoma stalnica, na której opierają się korzenie. Noże
wykonuje się ze stali narzędziowej i obrabia cieplnie.

Siekacz bębnowy składa się z podstawy, kosza zasypowego ze stalnicą, bębna nożowego

i układu napędowego. Bęben nożowy ma kształt ściętego stożka. W podłużnych szczelinach
bębna mocowane jest osiem noży, które po jednej stronie mają ostrza gładkie, a po przeciwnej
grzebieniowe. Stopień rozdrobnienia krajanki reguluje się przez zmianę odstępu między
ostrzem noża a stalnicą, co umożliwiają wykonane w nożach podłużne otwory pod śruby
mocujące.

Parnik elektryczny składa się z cylindrycznego zbiornika o podwójnych ścianach

wypełnionych materiałem izolacyjnym, elementu grzejnego, osadnika szlamu, szczelnej
pokrywy, wyłącznika czasowego i stojaka. Parnik napełnia się opłukanymi ziemniakami oraz
wlewa około 10 litrów wody na każde 100 kg wsadu. Parowanie ziemniaków przeprowadza
się w godzinach obowiązywania taryfy nocnej wykorzystując nastawy wyłącznika
czasowego. W małych gospodarstwach spotykane są parniki na paliwo stałe, wówczas pod
cylindrycznym zbiornikiem, o pojedynczej ścianie, umieszczone jest palenisko.

Kolumna parnikowa o działaniu ciągłym zbudowana jest z kotła wytwarzającego parę,

płuczki, pionowego przenośnika ślimakowego, parnika, przenośnika parowanych
ziemniaków, gniotownika, podwozia z kołami i osprzętu. Przy uruchamianiu kolumny
parnikowej należy najpierw przygotować do pracy wytwornicę pary, następnie napełnić
ziemniakami parnik i po osiągnięciu przez parę wymaganego ciśnienia roboczego otworzyć
dopływ pary do parnika. Po uparowaniu ziemniaków, uruchamia się pochyły przenośnik
wygarniający i od tej chwili następuje ciągła praca kolumny parnikowej. Wymagany czas
parowania reguluje się prędkością kątową ślimaka wygarniającego. W czasie pracy kolumny
parnikowej należy cały czas kontrolować ciśnienie pary, poziom wody w bezpieczniku i na
wodowskazie.

Kolumna parnikowa stacjonarna o działaniu okresowym zbudowana jest z wytwornicy

pary, zestawu pojedynczych parników i wózka transportowego. Wytwornica pary składa się
z kotła opłomkowego z podgrzewaczem wody i paleniskiem. Osprzęt kotła stanowią:
wodowskazy, wzierniki, zawory, pompy oraz zawór bezpieczeństwa chroniący kocioł przed
nadmiernym wzrostem ciśnienia pary. Każdy z parników, umieszczony na stojaku, posiada
przewód doprowadzający parę z kotła oraz otwór do spuszczania pary i skroplin.

Gniotownik stosowany jest do rozdrabniania uparowanych ziemniaków. W skład jego

budowy wchodzi kosz zasypowy, przenośnik ślimakowy, który zakończony jest stożkowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rusztem prętowym, zespół napędowy i rama podparta na dwóch kołach. Ziemniaki
rozgniatane są w przenośniku ślimakowym oraz podczas przeciskania przez prętowy ruszt.

Maszyny do przygotowania pasz treściwych

Proces rozdrabniania ziarna następuje w wyniku rozcinania, rozłupywania i rozbijania

przez uderzenie oraz zgniatania pomiędzy obracającymi się walcami. Śruta zbożowa stanowi
jeden z komponentów paszy treściwej dostosowanej do potrzeb żywieniowych zwierząt. Do
przygotowania jednorodnej paszy treściwej należy ją wymieszać z innymi składnikami.

Do przygotowania pasz treściwych służą:

−

rozdrabniacze bijakowe i uniwersalne,

−

śrutowniki walcowe i tarczowe,

−

zgniatacze ziarna,

−

mieszarki pasz i dozowniki,

−

urządzenia do przygotowania pasz pełnoporcjowych.
Rozdrabniacze charakteryzują się dużą energochłonnością, niską jakością rozdrabniania,

ze znacznym udziałem cząstek pylistych, bardzo niekorzystnych przy żywieniu paszą suchą.

Rozdrabniacz bijakowy składa się z następujących zespołów:

−

podstawy z koszem zasypowym,

−

wirnika z przegubowo umocowanymi bijakami,

−

obudowy z wymiennymi sitami,

−

silnika elektrycznego z przekładnią pasową.
Ziarno zasypywane do kosza przedostaje się przez regulowany otwór do komory

bijakowej, w której znajduje się wirnik z bijakami. Wskutek obrotów bijaki wirnika rozbijają
ziarno i powstałą w ten sposób śrutę wyrzucają poprzez sita do workownika. Średnica
otworów w sitach decyduje o stopniu rozdrobnienia ziarna. Prostokątne płytki bijaków
rozmieszczone są w linii śrubowej i przymocowane przegubowo do tarcz osadzonych na wale
wirnika. Umożliwia to wykorzystanie wszystkich czterech krawędzi roboczych bijaków.
Warunkiem rozdrobnienia przez uderzenie jest odpowiednia prędkość obwodowa bijaków
wynosząca 40–80 m/s.

Rozdrabniacz uniwersalny służy do rozdrabniania ziarna zbóż, siana, wykonywania

przecieru z zielonek oraz siekania okopowych. Przygotowanie rozdrabniacza do pracy polega
na odpowiednim dobraniu talerzy i sit do rodzaju rozdrabnianego materiału. Masa zasypana
do kosza zasypowego spada na obracający się talerz. Pod działaniem ostrzy talerza i krawędzi
obudowy komory rozdrabniania, następuje rozcinanie i wyrzucanie cząstek do gardzieli
wylotowych. W rozdrabniaczu tym reguluje się napięcie pasków klinowych i kąt natarcia
noży talerza do buraków oraz wielkość szczeliny zasypowej. Grubość uzyskiwanej śruty,
zależy od średnicy otworków w sitach.

Śrutownik tarczowy posiada dwie tarcze, przy czym jedna obraca się, a druga jest

nieruchoma. Tarcze, zwane kamieniami wykonuje się z żeliwa lub drobno zmielonych
twardych minerałów (krzemień, kwarc, korund) spojonych klejem. Tarcze mają na swych
powierzchniach roboczych rowki o przekroju trójkątnym i zmiennej głębokości. Umieszczone
są w obudowie. Ruchoma tarcza dociskana jest do nieruchomej przez sprężynę i śrubę
nastawczą. Obraca się razem z wałem, łożyskowanym wahliwie, otrzymując napęd od silnika
elektrycznego. Zboże z kosza zasypowego, przez regulowaną szczelinę, podawane jest przez
ślimak między tarcze śrutujące. Grubość śruty zależy od odległości między tarczami, którą
ustala się przesuwając tarczę ruchomą śrubą nastawczą. Wielkość cząstek śruty dla bydła
powinna wynosić 3 mm, a dla trzody chlewnej 1mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8.

Rozdrabniacz uniwersalny: 1 – dźwignia regulacji otworu wsypowego, 2 – kosz zasypowy,
3 – osłona, 4 – gardziel wylotowa,5 – skrzynka elektryczna, 6 – silnik elektryczny,
8 – talerz do okopowych, 9 – talerz do rozdrabniania zbóż i zielonek [8, s. 61]

Śrutownik walcowy składa się z obudowy, kosza zasypowego i pary rowkowanych

walców, które obracają się z różną prędkością w przeciwnych kierunkach. Walec
szybkobieżny napędzany jest bezpośrednio od silnika elektrycznego, a wolnobieżny za
pośrednictwem przekładni zębatej zwalniającej obroty około trzykrotnie. Walec wolnobieżny
jest osadzony przesuwnie, co umożliwia regulację odległości między walcami i uzyskanie
śruty o różnej grubości. Docisk walców ustalają sprężyny, zabezpieczając je przed
uszkodzeniem, w przypadku dostania się twardego przedmiotu. W celu zwiększenia stopnia
rozdrobnienia śruty, na części obwodu walca szybkobieżnego stosuje się ruchomą tarkę.

Zgniatacze do ziarna eliminują wady rozdrabniaczy i śrutowników, gdyż otrzymywana

śruta w postaci płatków posiada znikomą ilość cząstek pylistych.

Rys. 9.

Schemat zgniatacza do ziarna 1 – rama, 2 – kosz zasypowy, 3 – walec górny,
4 – ruchomy walec dolny, 5 – nieruchomy walec dolny, 6 – workownik,
7 – silnik elektryczny [8, s. 62]

Dzięki systemowi trzech walców, obracających się z tą samą prędkością, zgniatacze

posiadają dwie szczeliny robocze, przez które kolejno przechodzi zgniatane ziarno. Szerokość

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pierwszej szczeliny jest stała, a drugiej regulowana. Stopniowe zgniatanie ziarna zapewnia
wysoką jakość i umożliwia w jednej operacji zgniatanie dużych i małych ziaren, np.
kukurydzy, bobiku, grochu wspólnie z owsem czy jęczmieniem. Jednostkowe zużycie energii
w procesie gniecenia jest około 3 razy mniejsze w stosunku do zużycia energii
w rozdrabniaczach bijakowych, a otrzymana pasza nie zawiera cząstek pylistych, jest lepiej
przyswajalna przez zwierzęta i łatwiejsza do skarmiania w autokarmnikach.

Mieszarki stacjonarne stosowane są gospodarstwach rodzinnych i mieszalniach

przemysłowych. W skład budowy mieszarki wchodzą:

−

zbiornik w kształcie ściętego stożka wykonany z blachy,

−

układ mieszający w postaci przenośnika śrubowego,

−

kosz zasypowy z regulowaną zasuwą,

−

układ napędowy składający się z silnika elektrycznego i przekładni,

−

konstrukcja nośna wykonana z kształtowników stalowych,

−

instalacja elektryczna.
Dozowniki służą do automatycznego odmierzania jednakowych porcji paszy i podawania

jej do skarmiania lub dalszej przeróbki. Mogą pracować w sposób ciągły i przerywany
odmierzając porcje wagowo lub objętościowo. Dozownik składa się z zasobnika, komory
dozowania i zastawek regulacyjnych. Do dozowników objętościowych o ruchu ciągłym
należą miedzy innymi dozowniki taśmowe, wałkowe i ślimakowe.

Urządzenia do produkcji pasz pełnoporcjowych

Pasze takie składają się z ługowanej słomy (50–100%), melasy (10–30%), mocznika

(około 3%), oraz ziarna zbóż (10 do 20%). W skład zestawu do produkcji pasz
pełnoporcjowych wchodzi:

−

urządzenie do ługowania słomy,

−

zbiorniki melasy mocznika i ziarna wraz z dozownikami,

−

rozdrabniacz ziarna,

−

komora mieszania,

−

granulator lub brykieciarka.
Sprasowana bela słomy podawana jest przenośnikiem łańcuchowym do szarpacza, skąd

dostarczana jest do rozdrabniacza bijakowego. Rozdrobniona słoma, przenośnikiem
pneumatycznym dostarczana jest do ślimakowej mieszarki, do której dostarczane są także
inne komponenty. Mocznik z zasobnika dozowany jest przez dozownik i rurociąg
transportujący melasę. Ziarno ze zbiornika podawane jest przez dozownik i rozdrabniacz. Po
dokładnym wymieszaniu pasza jest granulowana lub brykietowana.

Maszyny i urządzenia do zadawania pasz dla bydła

Maszyny i urządzenia do zadawania pasz można podzielić na przewoźne i stacjonarne.

Urządzenia przewoźne mogą być stosowane także poza budynkami inwentarskimi. Ich
obsługa jest łatwiejsza i można je szybko zastąpić w razie awarii. Wymagają jednak szerokich
korytarzy paszowych, powodują hałas i zanieczyszczają powietrze w budynku spalinami.
Urządzenia stacjonarne są bardziej złożone, wymagają specjalistycznej obsługi,
a w przypadku awarii trudno je zastąpić. Przewoźne urządzenia do zadawania pasz można
podzielić na:

−

urządzenia do wybierania kiszonek z silosów płaskich,

−

akumulatorowe wózki paszowe,

−

uniwersalne przyczepy do zbioru i zadawania zielonek,

−

przyczepy paszowe do rozdrabniania i zadawania pasz,

−

wozy paszowe z elektroniczną wagą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do wybierania kiszonek z silosów płaskich stosuje się:

−

ładowacze czołowe i chwytakowe,

−

wybieraki frezujące lub wycinające bloki kiszonki.
Ładowacze bardzo rozluźniają pryzmę i pozostawiają poszarpaną powierzchnię kiszonki,

co powoduje jej straty. Resztki kiszonki pozostawione na bokach i dnie silosu trzeba usuwać
ręcznie. Wycinacz bloków pozostawia gładką powierzchnię pryzmy, co utrudnia wnikanie
powietrza do kiszonki.

Przyczepy paszowe otrzymują napęd zespołów roboczych od wału odbioru mocy

ciągnika. Składają są z ramy z podwoziem i kołami jezdnymi, skrzyni ładunkowej,
przenośnika podłogowego, bębnów rozdrabniająco-dozujących, układu napędowego oraz
zespołów regulacyjnych. Kiszonka załadowana do skrzyni ładunkowej przemieszczana jest
przez podwójny przenośnik podłogowy do bębnów dozujących. Noże bębnów, rozmieszczone
wzdłuż linii śrubowej rozdrabniają i dozują kiszonkę na przenośnik taśmowy, którym
dostarczana jest do żłobów. Wielkość dawki reguluje się przez zmianę położenia zapadki
mechanizmu zapadkowego przenośnika podłogowego lub zmianę prędkości jazdy.

Wozy paszowe dokładnie odważają porcje komponentów paszy, rozdrabniają je,

mieszają, dozują i transportują do żłobów. Wyróżnia się trzy podstawowe typy wozów
paszowych, różniące się systemem mieszania i budową zespołów rozdrabniająco-
mieszających:

−

z pionowo ustawionymi ślimakami nożowymi,

−

z poziomo ustawionymi ślimakami nożowymi,

−

z wałem łopatkowym ustawionym wzdłuż osi wozu.

Rys. 10. Ślimaki nożowe wozów paszowych: a) pionowy, b) poziome [9]

Stosunkowo proste konstrukcyjnie i tańsze są wozy z pionowym ślimakiem, które

najczęściej są stosowane. Zbudowane są z zespołów:

−

komory mieszania ze ślimakiem wyposażonym w noże tnące i przeciwostrza,

−

elektronicznych urządzeń ważących z wyświetlaczem cyfrowym,

−

dozownika lub przenośnika podającego wymieszaną paszę do żłobów,

−

podwozia z kołami jezdnymi i zaczepem,

−

zespółu przekładni napędowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Wóz paszowy z pionowym ślimakiem [11]

Komora mieszania wozu paszowego posiada dno wykonane z blachy o grubości

dochodzącej do 20 mm i ściany boczne o grubości 6–8mm wykonane w kształcie stożka.
Wewnątrz obraca się stożkowaty ślimak z nożami tnącymi. W ścianach bocznych komory
mieszania umieszczone są najczęściej dwa przeciwostrza (stalnice), regulowane ręcznie lub
hydraulicznie, ułatwiające rozdrabnianie całych bel siana, słomy czy kiszonki. Są one
chowane po rozdrobnieniu bel. W większych wozach stosowane są dwa lub trzy ślimaki
ustawione jeden za drugim. Pasza po wymieszaniu zadawana jest na jedną lub obie strony
przez boczne otwory dozujące z zasuwą otwieraną ręcznie lub siłownikiem hydraulicznym.
Niektóre wozy wyposażone są w przenośnik taśmowo-listwowy do zadawania paszy. Wozy
pionowe zapewniają dokładne wymieszanie składników paszy o różnej konsystencji, nie
niszcząc struktury paszy nawet przy dłuższym mieszaniu. Swoim działaniem przypominają
system swobodnego mieszania.

Wozy paszowe z poziomymi ślimakami określane są mianem wozów z wymuszonym

obiegiem paszy, gdyż pasza jest mieszana przez cały czas. Wozy te posiadają od jednego do
czterech wałów ślimakowych, z nożami tnącymi, ustawionym poziomo wzdłuż osi maszyny.
Przeciwostrza umieszczone są w ścianach bocznych lub pomiędzy ślimakami na regulowanej
listwie nożowej. Intensywność mieszania i cięcia zależy nie tylko od liczby ślimaków, lecz
także ich budowy, prędkości i kierunku obrotów. Wylot zamykany jest zasuwą sterowaną
siłownikiem hydraulicznym, która dozuje paszę podawaną do żłobów.

Wozy paszowe z łopatkowym systemem mieszania są najrzadziej stosowane. W wozach

tych zespołem roboczym jest pojedynczy poziomy wał z łopatami przegarniającymi, które
współpracują z nożami tnącymi na ścianach zbiornika. Do napełniania wozów paszowych
stosowane są ładowacze czołowe, chwytaki bel i wycinaki kiszonki. Wozy samozaładowcze
posiadają napędzany hydraulicznie frez załadunkowy. Służy on do wycinania i załadunku
kiszonki, wysłodków, słomy, siana i pasz treściwych. Zespoły tnąco-rozdrabniające wozów
paszowych napędzane są od wału odbioru mocy ciągnika, a frez załadunkowy i przenośniki
paszy do żłobów, od hydrauliki zewnętrznej. Sterowanie maszyną odbywa się dźwigniami
z miejsca kierowcy lub elektrohydraulicznie z kabiny ciągnika. Większość wozów paszowych
to maszyny zaczepiane o pojemnościach od 5 do 40 m³, chociaż są również wozy samojezdne
z napędem hydrostatycznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Standardowym wyposażeniem wozów są elektroniczne wagi, które na bieżąco odważają

ładowane komponenty paszy. Elektroniczny układ sterujący wozu umożliwia
zaprogramowanie kilkudziesięciu różnych receptur paszy, składającej się z wielu składników.

Zaprogramowane dane o paszach stanowią ważny element systemu zarządzania stadem,

które można transferować do komputera stacjonarnego. Wozy paszowe umożliwiają
całoroczne karmienie krów i opasów w systemie żywienia TMR. Jest to skrót od angielskiego
terminu: total mixed ration, oznaczającego całkowicie wymieszaną dawkę, czyli
pełnoporcjową mieszankę pasz objętościowych i treściwych, o dowolnej liczbie różnych
komponentów. Dla przeżuwaczy ten sposób żywienia jest najbardziej pożądany ze względu
na fizjologię trawienia. System TMR znacznie zmniejsza nakład pracy i obniża koszty
produkcji mleka. Korzyści jego stosowania są następujące:

−

równomierny przebieg trawienia – mikroorganizmy otrzymują optymalną pożywkę, co
zmniejsza zaburzenia w przemianie materii,

−

mniejsze wahania pH w żwaczu (6,2 do 6,4), co zapobiega kwasicy,

−

możliwość dokładniejszego normowania pasz w odniesieniu do 1 kg suchej masy,

−

pobieranie pasz do woli, w tym pasz treściwych przez całą dobę,

−

wyższe pobranie suchej masy o około 1 do 1,5 kg na krowę,

−

brak selektywności przy wyjadaniu paszy – mniej niewyjadów,

−

większe możliwości stosowania pasz odpadowych z przemysłu,

−

możliwość stosowania większej ilości pasz treściwych (do 60% s.m. dawki),

−

mniejszy nakład pracy,

−

wyższa wydajność o 1 do 2 kg mleka dziennie.
Dzięki całodobowemu dostępowi do paszy nie następuje walka o miejsce przy pobieraniu

paszy, dzięki czemu przez cały czas w oborze zachowany jest spokój. Dlatego można
dwukrotnie zwiększyć liczbę krów przypadającą na tą samą długość żłobu.

Wozy paszowe mogą być również stosowane w systemie PMR – partial mixed ration,

oznaczającego dawkę częściowo wymieszaną. Jest to modyfikacja systemu TMR, w której
wóz paszowy służy do przygotowania dawki paszy na poziomie średniej produkcji stada, po
czym uzupełnia się je paszami treściwymi w stacjach paszowych według indywidualnego
cyklu hodowlanego i osiąganych wydajności.

Stacjonarne urządzenia do zadawania pasz umożliwiają kompleksową mechanizację

zadawania pasz. Zalety ich stosowania są następujące:

−

obniżenie kosztów budownictwa nawet o 20%,

−

możliwość zadawania różnorodnych pasz,

−

korzystny wpływ na mikroklimat pomieszczeń,

−

możliwość zastosowania komputerowego systemu dozowania pasz,

−

cicha praca.
Zasada działania urządzenia do przygotowywania mieszanek paszowych (rys. 12) jest

następująca: z kosza zasypowego (1) kierowane są komponenty paszowe do zbiorników (9).
Pasze wymagające rozdrobnienia kierowane są uprzednio do rozdrabniacza (11), poprzez
zespół sit czyszczących. Następnie poprzez dozowniki (8), poszczególne komponenty są
kierowane do zbiornika z gotową karmą, poprzez zespół przenośników ślimakowych,
w których następuje mieszanie, szczególnie w przenośniku pionowym.

Wadą linii stacjonarnych jest skomplikowana budowa urządzeń, bardzo wysoki ich koszt

i konieczność odpowiedniego przystosowania budynków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Schemat urządzenia do przygotowywania mieszanek paszowych: 1 – kosz

zasypowy, 2 – zbiornik, 3 – sita, 4 – wentylator, 5 – osadnik, 6 – ślimaki
rozdzielcze, 7 – zbiornik z gotową karmą, 8 – dozowniki, 9 – zbiorniki na
składniki paszowe, 10 – zbiornik na melasę, 11 – rozdrabniacz [8, s. 64]

Do zadawania pasz suchych z silosów wieżowych stosowane są instalacje stałe, łączące

budynek inwentarski z silosem. Przykład takiej linii zamieszczono na rysunku 13. Pasza
z silosu (1) jest transportowana rurociągiem (2), w którym znajduje się przenośnik, napędzany
silnikiem (8). Z dozowników wagowych (7) porcje paszy trafiają do koryt (5) poprzez
urządzenie wysypujące (6).

Rys. 13.

Linia do zadawania pasz suchych sypkich dla drobiu: 1 – silos, 2 – rurociąg,
3 – lina podnosząca urządzenie wysypujące, 4 – przegroda, 5 – koryto, 6 – urządzenie
wysypujące, 7 – dozownik wagowy, 8 – silnik elektryczny [8, s. 69]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rysunku 14 przedstawiono przykład spiralnego systemu zadawania pasz, stosowany

w produkcji trzody chlewnej.

Rys. 14. Spiralny system zadawania paszy [www.tech-agri.pl]

Stosowane są następujące stacjonarne urządzenia do zadawania pasz dla bydła:

−

wybieraki kiszonki z silosów wieżowych,

−

przenośniki instalowane w żłobach,

−

stoły paszowe,

−

przenośniki nadżłobowe,

−

stacjonarne linie paszowe,

−

automaty paszowe (stacje paszowe, roboty paszowe).
Do mechanicznego opróżniania silosów wieżowych służą urządzenia wybierające

kiszonkę od góry lub od dołu silosu. Wśród urządzeń wybierających kiszonkę od góry
wyróżniamy urządzenia chwytakowe i frezujące. Górne wybieraki frezujące są częściej
stosowane i budowane jako wiszące i samonośne. Wybieraki wiszące uważane są za lepsze od
samonośnych, gdyż nie przymarzają do kiszonki i łatwiej jest je wyciągnąć z dna silosu.
Wybierak wiszący składa się z okrągłej ramy zawieszonej na trzech linach nośnych,
ślimakowego urządzenia frezującego, wyrzutnika, mechanizmu obrotu oraz ramion
ustalających. Zespół skrawający, napędzany przez motoreduktor, wykonuje powolny ruch
obrotowy wokół osi silosu, frezując kiszonkę przesuwa ją w kierunku wyrzutnika. Ramiona,
zaopatrzone w koła toczące się po wewnętrznej ścianie silosu, zapewniają właściwe położenie
wybieraka.

Do napędu wybieraka służą dwa silniki elektryczne. Jeden o mocy 7,5 kW napędza

ślimak frezujący i wyrzutnik, drugi o mocy 0,3 kW powoduje obrót wybieraka. Wybierak
samonośny składa się ze zgarniakowego przenośnika wybierającego, rzutnika wyrzucającego
kiszonkę z silosu, ramy utrzymującej wybierak w odpowiednim położeniu i rurociągu
transportującego. Przenośnik zgarniakowy, wyposażony w noże skrawające, odrywa kęsy
kiszonki i przesuwa je do rzutnika, który wyrzuca je rurociągiem poza silos. Spotykane są
rozwiązania gdzie zamiast rzutnika wykonuje się w silosie pionowy, centralny kanał
zrzutowy.

Dolne wybieraki kiszonki umożliwiają ciągłe dokładanie od góry nowych warstw

zielonki do zakiszania i nieprzerwaną eksploatację silosu, jednak są droższe i czasochłonne,
gdy zajdzie konieczność demontażu i naprawy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przenośniki instalowane w żłobach mogą być zgarniakowe, taśmowe i wstrząsowe.
Stoły paszowe zbudowane są z elastycznej taśmy bez końca rozpiętej między dwoma

bębnami i przesuwający się po rolkach. Szerokość taśmy odpowiada zwykle szerokości żłobu,
która wynosi 50–60 cm. Brzegi taśmy są ujęte w blaszane prowadnice uniesione ku górze, co
zapobiega wysypywaniu się paszy pod taśmę. Nad jednym z końców taśmy znajduje się kosz
zasypowy, umieszczony w paszarni, gdzie odbywa się załadunek paszy. Niedojady usuwane
są przez skrobak. Odmianę stołu paszowego stanowią żłoby przetaczane po torze jezdnym za
pomocą liny.

Przenośniki nadżłobowe montowane na znacznej wysokości ponad stanowiskami

zwierząt. Budowane są jako stacjonarne lub przesuwne. Ze względów konstrukcyjnych
można podzielić je na taśmowe, zgarniakowe i ślimakowe.

Stacjonarne linie paszowe umożliwiają w pełni zautomatyzowane, procesy zadawania

pasz. Linie składają się z maszyn pobierających paszę, urządzeń załadowczych,
transportujących i automatów dozujących paszę do żłobów. Urządzenia załadowcze powinny
zapewniać równomierne i wydajne zasilanie przenośników transportujących. W skład linii
wchodzą rozdrabniacze kiszonki pobieranej z silosów przez ładowarki chwytakowe. Ciągi
technologiczne linii nie mogą powodować spiętrzenia pasz.

Rys. 15. Automaty paszowe [10]

Automaty paszowe w pełni automatyzują zadawanie pasz treściwych i pełnoporcjowych

w oborach uwięziowych i wolnostanowiskowych. Montowane są na stanowiskach udojowych
w dojarniach w formie stacji paszowych lub robotów poruszających się wzdłuż stanowisk,
które odmierzają określoną dawkę paszy dla każdej krowy. Pasza zadawana jest krowom
zgodnie z zasadą „mało a często”. Elektroniczny system sterowania automatami paszowymi
zapewnia każdej krowie indywidualną dawkę paszy, stosowną do wydajności i etapu
hodowlanego. Pasza dozowana jest z taką samą szybkością, z jaką jest wyjadana przez krowę.
Wszelkie nieprawidłowości w pobieraniu paszy są na bieżąco sygnalizowane przez system.

Dane dotyczące żywienia są zbierane i analizowane w systemie komputerowym, który

umożliwia kalkulację wydajności żywienia oraz zysk finansowy. W skład systemu wchodzi
silos na pasze, przenośnik zasilający, dozownik i układ automatycznej identyfikacji krów.

Każda krowa posiada nadajnik impulsów (transponder) z zakodowanym numerem.

Czytniki transponderów zainstalowane są w stacjach żywienia lub robotach paszowych.
Automaty paszowe włączone są w system zarządzania stadem.

W sposób automatyczny pracuje również stacja odpajania cieląt podłączona do sieci

elektrycznej i wodociągowej. Składa się ze zbiornika z mieszadłem, grzałki i dozownika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Proszek mleczny wsypywany jest porcjami do podgrzanej do około 40°C wody i po

wymieszaniu, gotowa mieszanka spływa do smoczków. Gdy poziom mieszanki obniży się,
cykl pracy powtarza się automatycznie.

Zastosowanie stacji pozwala na:

−

przygotowanie określonej dawki mleka,

−

nie pozostawianie resztek mleka w smoczkach,

−

utrzymanie stałej temperatury mleka,

−

zwiększenie przyrostów dziennych,

−

ograniczenie nakładów siły roboczej,

−

żywienie cieląt w różnym wieku przy zastosowaniu identyfikatorów.

Maszyny do zadawania pasz trzodzie chlewnej

Podstawowym składnikiem paszy dla trzody chlewnej w małych gospodarstwach są

ziemniaki parowane bezpośrednio przed skarmianiem lub zakiszane w silosie. W skład karmy
ponadto wchodzą: pasza treściwa (śruta), mleko lub serwatka, zielonka i woda. Pasza
zadawana jest w formie ciastowatej. W większych fermach przeważają systemy żywienia
pełnoporcjowymi paszami suchymi pochodzącymi z wytwórni przemysłowych lub własnej
mieszalni.

Rys. 16. Paszociąg do zadawania pasz sypkich [10]

Do zadawania pasz trzodzie chlewnej stosowane są:

−

wózki kołowe i podwieszone,

−

mieszarki i wozy paszowe samobieżne lub przyczepiane do ciągnika,

−

linie zadawania pasz sypkich (paszociągi),

−

linie do zadawania pasz płynnych,

−

automatyczne stacje żywienia.
Mieszarki przewoźne umożliwiają wymieszanie składników karmy i dostarczenie do

koryt. Są przetaczane ręcznie wzdłuż korytarza paszowego lub z napędem akumulatorowym.

Wozy paszowe o konstrukcji zbliżonej do stosowanych w oborach, przystosowane są do

zadawania pasz płynnych i ciastowatych przygotowujących paszę o określonym składzie
procentowym poszczególnych komponentów.

Linie do zadawania pasz sypkich (paszociągi) mogą podawać paszę bezpośrednio z silosu

do autokarmników lub do zbiornika pośredniego. Wówczas przenośnik spiralny o średnicy
100 mm wybiera paszę z silosu i dostarcza do zbiorników pośrednich, skąd przenośniki
spiralne o średnicy 48 mm rozprowadzają ją do autokarmników w poszczególnych kojcach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W paszociągach stosowane są również przenośniki śrubowe, koralikowe i łańcuchowo-

krążkowe. Paszociągi wykonuje się z tworzywa z domieszką teflonu o nazwie Navicor.
Paszociągi zaopatrzone są w urządzenia zapobiegające zawieszaniu się paszy w koszu
zasypowym tzw. tumpery.

Linia z przenośnikiem łańcuchowo-krążkowym stosowana jest również w fermach drobiu

i składa się z silosu na paszę, przenośnika, kół narożnikowych, dozowników objętościowych
lub autokarmników.

Rys. 17. Autokarmniki dla warchlaków: a) pasz suchych, b) pasz zwilżanych wodą [9]

Linia technologiczna do zadawania pasz płynnych składa się z: mieszalnika pasz,

zbiornika czystej wody, pompy, przewodów ssących i tłoczących, zaworów trójdrożnych oraz
przewodów i zaworów spustowych. Po napełnieniu mieszalnika żądaną ilością ciepłej wody,
mleka lub serwatki, uruchamia się mieszadło i zasypuje poszczególne komponenty paszowe.
Proces mieszania trwa około 10 minut. Następnie przestawia się zawór trójdrożny oraz
uruchamia pompę, powodując krążenie paszy w obiegu zamkniętym. W tym czasie otwiera
się zawory spustowe na okres niezbędny do dostarczenia wymaganej ilości paszy. Po
opróżnieniu mieszalnika przestawia się zawór na pompowanie do rurociągu czystej wody,
która wypycha resztki paszy i pozostaje w rurociągu do następnego cyklu.

Najkorzystniejsze wyniki ekonomiczne można osiągnąć stosując indywidualne dawki

pasz treściwych dla poszczególnych zwierząt przy jednoczesnym utrzymaniu ich w stadzie.
Spełnienie takich wymagań zapewnić może system indywidualnego zadawania pasz
treściwych z prowadzoną segregacją sztuk w czasie karmienia. Zwierzę nie jest wówczas
narażone na stresy spowodowane obawą o utratę pokarmu w wyniku naporu osobnika
silniejszego. System elektronicznej identyfikacji pozwala hodowcy na kontrolę ilości
spożywanej paszy przez poszczególne zwierzę. Na jeden kojec przypada jedna stacja
paszowa.

Zadawanie paszy odbywa się w sposób ciągły, na podstawie identyfikacji kodu

zwierzęcia i sprawdzeniu przez komputer, czy według zaplanowanego przez hodowcę rytmu
żywienia w danej chwili należy się porcja paszy. Automatyczne stacje żywienia umożliwiają
zadawanie ustanowionej dla każdego zwierzęcia dawki paszy, zgodnie z indywidualnym
odczytem z transpondera umieszczonego w kolczyku. Hodowca, wyposażony w portoreader,
na podstawie kalendarza hodowlanego, może odczytać numer wybranego zwierzęcia,
wywołać jego dane z pamięci komputera i wprowadzić nowe dawki żywieniowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia do zaopatrywania budynków inwentarskich w wodę do pojenia zwierząt

Woda jest potrzebna do picia, utrzymania higieny, pojenia zwierząt, przygotowania pasz

mokrych, mycia zwierząt i sprzętu oraz do celów przeciwpożarowych. Stały dostęp do wody
powoduje zwiększenie mleczności krów o 10–19%, przyrost masy ciała bydła o 8%,
a tuczników nawet o 16%. Woda przeznaczona do picia i pojenia zwierząt powinna być
czysta, przeźroczysta, bezbarwna, bez nadmiaru składników szkodliwych dla zdrowia, bez
zapachu, bakterii i wirusów chorobotwórczych. Skład fizyczny, chemiczny, biologiczny
i twardość wody określają odpowiednie normy. Obecnie większość ferm czerpie wodę
z osiedlowych instalacji wodociągowych. Fermy zmuszone do korzystania z własnego źródła
wody stosują studnie głębinowe i urządzenia hydroforowe.

Urządzenie hydroforowe składa się z wielostopniowej pompy napędzanej silnikiem

elektrycznym,

wodno-powietrznego

zbiornika

ciśnieniowego,

rurociągu,

sprężarki

powietrznej, osprzętu i aparatury kontrolno-pomiarowej. Pompa tłoczy wodę do zbiornika
ciśnieniowego i spręża w nim powietrze. Pod wpływem sprężonego powietrza woda zostaje
przetłoczona do rurociągu. Wskutek poboru wody przez zwierzęta ciśnienie wody w instalacji
spada i przy określonej wartości ciśnienia włącznik ciśnieniowy uruchamia silnik elektryczny
pompy, która podaje wodę do chwili osiągnięcia górnej wartości ciśnienia ustawionej na
wyłączniku. Zawór zwrotny wmontowany w rurę dopływową, zabezpiecza instalację przed
ubytkiem wody, gdy pompa nie pracuje. Zazwyczaj włącznik ciśnieniowy uruchamia pompę
przy ciśnieniu 200 kPa, a wyłącza przy ciśnieniu 500 kPa.

Obsługa hydroforu polega na sprawdzaniu poziomu wody w zbiorniku, szczelności

połączeń, bieżącym uzupełnieniu powietrza w zbiorniku i okresowym czyszczeniu zbiornika.

Rys. 18. Urządzenie hydroforowe:1 – studnia, 2 – pompa, 3 – zawór zwrotny, 4 – zawór odcinający,

5 – zbiornik, 6 – zawór spustowy, 7 – rurociąg tłoczny, 8 – zawór bezpieczeństwa,
9 – manometr, 10 – rurka wodowskazowa, 11 – silnik elektryczny napędzający pompę,
12 – stycznik, 13 – wyłącznik ciśnieniowy, 14 – silnik elektryczny napędzający sprężarkę,
15 – sprężarka, 16 – odolejacz [3, s. 404]

Zwierzęta czerpią wodę z poideł zamontowanych na stanowiskach lub w kojcach. Poidło

miskowe dla bydła składa się z miski wykonanej z nierdzewnej stali, żeliwa lub tworzywa
sztucznego, pokrywy, złączki, zaworu oraz przycisku z rolką. Zwierzę, po podniesieniu
pokrywy, naciska nosem przycisk, który przez rolkę i sworzeń otwiera zawór i woda napływa
do poidła do chwili zwolnienia przycisku. Przy żywieniu trzody chlewnej paszami suchymi
konieczne jest dostarczenie wody w ilości 2–3 dm

na 1kg suchej paszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poidła smoczkowe stosowane są do pojenia trzody chlewnej. Wykonuje się je ze stali

kwasoodpornej i są instalowane pod kątem 15° do poziomu na wysokości od 30 do 85 cm od
posadzki nad kanałem gnojowym, aby wykluczyć możliwość zalewania legowisk.

Rys. 19. Przykłady poideł, a),b),c) – miskowe dla bydła, d) – poidło dla prosiąt, e) – poidło dla

owiec [1, s. 13]

Kury wypijają 2–3 razy więcej wody niż spożywają paszy. Stosowane są dla nich poidła

dzwonowe i kropelkowe.

Poidło dzwonowe wykonane z tworzywa sztucznego zawieszone jest na dźwigni

dwuramiennej uruchamiającej zawór dwutłoczkowy. Dźwignia połączona jest ze sprężyną,
której napięcie jest regulowane, co równoważy masę poidła i wody. W miarę wypijania wody
przez ptaki następuje podnoszenie dzwonu do góry i napełnianie poidła do poziomu
ustalonego napięciem sprężyny.

Poidła kropelkowe stosuje się w systemie klatkowym. Charakteryzują się prostą budową,

zapewniają czystość wody, nie wymagają żadnej obsługi i są dość pewne w działaniu. Poidło
kropelkowe składa się z korpusu, grzybkowego zaworu sterującego i zaworu kulkowego. Gdy
ptak dotknie dziobem sworznia zaworu sterującego, wyciekają krople wody. Warunkiem
prawidłowej pracy poideł jest zachowanie ciśnienia około 1 kPa w rurociągu zasilającym,
które uzyskuje się przez zastosowanie zbiornika wyrównawczego wyposażonego w zawór
redukcyjny. Zbiornik ten wykorzystuje się do przygotowania wody pitnej o odpowiedniej
temperaturze i kwasowości oraz podawania leków i preparatów witaminowych. Poidła dla
owiec zbudowane są podobnie jak poidła dla bydła, różni je tylko kształt miski.

Bezpieczna obsługa urządzeń do przygotowania i zadawania pasz

Podstawową zasadą przy eksploatacji maszyn i urządzeń do przygotowania i zadawania

pasz jest dokładne zapoznanie się użytkownika z instrukcjami obsługi i przestrzeganie
podanych w nich zasad bezpiecznej pracy. Codziennie przed rozpoczęciem pracy należy
sprawdzić stan techniczny maszyn i urządzeń, a zauważone usterki usunąć. Szczególnie
ważne jest sprawdzenie połączeń śrubowych elementów roboczych i stanu osłon elementów
wirujących. Po zakończeniu pracy maszyny lub urządzenia należy oczyścić.

Największe zagrożenie stwarzają ostre elementy robocze i przekładnie, takie jak:

−

bęben nożowy, walce podające, koła zębate i przekładnie sieczkarni bębnowej,

−

koło zamachowe z nożami oraz zespół walców zgniatających sieczkarni toporowej,

−

talerze do siekania, rozdrabniania i wyrzutnik rozdrabniacza uniwersalnego,

−

mieszadła i przekładnie mieszalników pasz i wozów paszowych,

−

tarcza nożowa i przekładnia pasowa siekacza do buraków,

−

tarcze i bijaki oraz przekładnia pasowa rozdrabniacza bijakowego,

−

tarcze ceramiczne i przekładnia pasowa śrutownika tarczowego.
W czasie pracy maszyn i urządzeń nie wolno dotykać rękami elementów roboczych

maszyn, zdejmować i zakładać pasów i łańcuchów napędowych, regulować ustawienia
urządzeń napinających, oczyszczać części roboczych, popychać przenoszony materiał rękoma

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oraz przebywać w płaszczyźnie obracających się części lub na linii przemieszczania ładunku.
Każda maszyna do przenoszenia ładunku powinna mieć niezawodnie działające urządzenia
hamulcowe i unieruchamiające podniesiony ładunek tak, by uniemożliwić jego przypadkowe
opuszczenie. Ładunki należy podnosić powoli, nie można znajdować się pod wysięgnikiem
ładowarki ani pracować w jej zasięgu. Przy formowaniu stert należy zwracać uwagę na
możliwość osuwania się ścian bocznych. Przy sporządzaniu kiszonki należy zwracać
szczególną uwagę na bezpieczny przejazd podczas ugniatania materiału roślinnego oraz
niebezpieczne dla zdrowia gazy azotanowe powstające w procesie zakiszania.

Siano i słoma to materiały łatwopalne. Przy magazynowaniu tych materiałów należy

zachować warunki lokalizacji i bezwzględnie przestrzegać przepisów przeciwpożarowych.
Przy obsłudze parników należy zwrócić uwagę na występowanie wysokich temperatur części
metalowych i parowanych ziemniaków, by nie ulec poparzeniom.

Maszyny i urządzenia do przygotowania pasz treściwych powinny być podłączone do

instalacji odprowadzającej ładunki elektrostatyczne. Wirujące części powinny być osłonięte.
Szczególnego zabezpieczenia przeciwpożarowego wymagają pomieszczenia, w których mogą
występować pyły osiadłe, tworzące z powietrzem mieszaniny wybuchowe. W paszarniach
w trakcie przygotowania pasz niedozwolone jest: prowadzenie prac spawalniczych,
dokonywanie napraw instalacji elektrycznej, palenie tytoniu lub używanie otwartego ognia.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje pasz i sposoby przygotowania ich do skarmiania?
2. Jakie są zasady obsługi maszyn do przygotowania pasz objętościowych?
3. Jakie maszyny stosuje się do przygotowania pasz treściwych?
4. Jaka jest zasada działania maszyn do zadawania pasz dla bydła?
5. Jakie maszyny i urządzenia służą do zadawania pasz dla trzody chlewnej?
6. W jakim celu stosuje się wozy paszowe TMR?
7. Na jakiej zasadzie pracują automaty do żywienia zwierząt?
8. Jakie są zasady bezpiecznej eksploatacji maszyn i urządzeń do przygotowania

i zadawania pasz?

9. Jaka jest zasada działania i na czym polega konserwacja poideł?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj przegląd techniczny, wymień uszkodzone elementy w rozdrabniaczu

bijakowym. Przygotuj go do rozdrabniania ziarna zbóż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować przepisy bhp podczas obsługi rozdrabniacza,
4) oczyścić rozdrabniacz,
5) sprawdzić stan techniczny, zweryfikować stan techniczny elementów,
6) zakwalifikować elementy do wymiany,
7) wymienić uszkodzone elementy,
8) wykonać regulacje eksploatacyjne (naciąg pasków klinowych),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) dokonać rozruchu po naprawie,
10) ocenić jakość pracy maszyny,
11) dokonać konserwacji rozdrabniacza.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozdrabniacz,

−

instrukcja obsługi rozdrabniacza,

−

zestaw części zamiennych,

−

środki do konserwacji,

−

zastaw narzędzi monterskich,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca maszyn i urządzeń do przygotowywania pasz.

Ćwiczenie 2

Zamontuj karmnik automatyczny dla określonego przez nauczyciela gatunku zwierząt,

według dokumentacji technicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować instrukcję montażu,
4) sprawdzić stan techniczny karmnika, jego kompletność,
5) wykonać montaż z zachowaniem przepisów bhp,
6) ocenić jakość wykonanej pracy,
7) określić zużycie materiałów do montażu,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi karmnika,

−

karmnik,

−

materiały do montażu (łączniki, przewody, kształtowniki),

−

zestaw narzędzi monterskich,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca karmników automatycznych.

Ćwiczenie 3

Zainstaluj poidło smoczkowe w kojcu dla trzody chlewnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować instrukcję montażu poidła smoczkowego,
3) ustalić miejsce montażu,
4) sprawdzić stan techniczny poidła smoczkowego,
5) zamontować poidło,
6) sprawdzić szczelność połączeń,
7) zanotować kolejność montażu poidła smoczkowego,
8) ocenić jakość wykonanej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi poidła smoczkowego,

−

poidło smoczkowe,

−

materiały do montażu,

−

narzędzia monterskie,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca poideł smoczkowych.

Ćwiczenie 4

Wykonaj naprawę i konserwację poidła miskowego dla bydła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować instrukcję poidła miskowego,
3) sprawdzić stan techniczny poidła miskowego,
4) ustalić przyczyny niesprawności,
5) wymienić uszkodzone części,
6) dokonać konserwacji poidła miskowego,
7) ocenić jakość wykonanej pracy,
8) zanotować kolejność naprawy poidła miskowego,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja obsługi i konserwacji poidła miskowego,

−

poidło miskowe,

−

materiały do konserwacji,

−

części zamienne,

−

narzędzia monterskie,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca poideł miskowych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić rodzaje pasz i sposoby ich przygotowania do skarmiania?



wyjaśnić budowę i zasadę działania maszyn do przygotowania pasz
objętościowych?



scharakteryzować

budowę

zasady

obsługi

maszyn

przygotowania pasz treściwych?



objaśnić budowę i zasadę działania maszyn do zadawania pasz dla
bydła?



scharakteryzować maszyny do zadawania pasz dla trzody chlewnej?



uzasadnić celowość stosowania wozów paszowych TMR?



wyjaśnić zasadę działania automatów paszowych?



zastosować przepisy bhp podczas obsługi maszyn i urządzeń do
przygotowania i zadawania pasz?



zamontować poidło smoczkowe?



10) zamontować poidło miskowe?



11) wykryć usterki w poidłach?



12) ocenić stan techniczny rozdrabniacza?



13) wymienić elementy robocze rozdrabniacza bijakowego?



14) zamontować karmnik automatyczny dla zwierząt?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Montaż i eksploatacja urządzeń do dojenia i chłodzenia

mleka

4.3.1. Materiał nauczania

Podstawy doju mechanicznego

Dój mechaniczny zapewnia doskonałą jakość mleka przy ograniczeniu nakładów pracy.

Rodzaj zastosowanych urządzeń udojowych zależy od wielkości stada i sposobu utrzymania
krów. W oborach stanowiskowych krowy dojone są za pomocą dojarek rurociągowych lub
bańkowych. Obory wolnostanowiskowe posiadają wydzielone pomieszczenie nazywane
dojarnią. Mleko do chwili jego odbioru przechowywane jest w pomieszczeniu na mleko,
przeznaczonym wyłącznie do schładzania i magazynowania mleka oraz obsługi urządzeń
udojowych.

Urządzenia do udoju mleka

Urządzenia do mechanicznego udoju można podzielić na:

−

dojarki bańkowe (konwiowe),

−

dojarki rurociągowe (przewodowe),

−

dojarnie,

−

automaty dojarskie.
Dojarka bańkowa składa się z agregatu podciśnienia, bańki z aparatem udojowym,

rurociągu podciśnienia z osprzętem i myjni. Agregat podciśnienia oraz myjnia montowane są
w pomieszczeniu przyległym do obory, natomiast rurociąg wzdłuż stanowisk krów.

Rys. 20.

Dojarka bańkowa 1 – agregat próżniowy, 2 – bańka z aparatem
udojowym, 3 – zawór regulacji podciśnienia, 4 – zawór stanowiskowy,
5 – zawór odwadniający, 6 – wakuometr, 7 – rurociąg [8, s.95]

Aparat udojowy stanowi podstawę każdego urządzenia udojowego i składa się z:

−

kubków udojowych,

−

kolektora,

−

pulsatora,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przewodów mlecznych i powietrznych.
Przy doju mechanicznym mleko jest wysysane na zewnątrz dzięki różnicy ciśnień między

wnętrzem wymienia, a komorą podstrzykową w kubku udojowym.

Kubek udojowy składa się z zewnętrznego cylindra wykonanego z nierdzewnej stali lub

tworzywa sztucznego i cylindra wewnętrznego, tzw. gumy strzykowej wykonanej z mieszanki
gumy naturalnej i syntetycznej lub silikonu. Między cylindrem zewnętrznym a gumą
strzykową tworzy się komora międzyścienna, wewnątrz zaś pod strzykiem, komora
podstrzykowa, w której jest cały czas podciśnienie. Komora międzyścienna, przewodem
powietrznym, połączona jest z pulsatorem za pośrednictwem kolektora i występuje w niej
zmienne ciśnienie.

Jeśli w komorze międzyściennej wystąpi podciśnienie, wówczas podciśnienie w komorze

podstrzykowej spowoduje wypływ mleka ze strzyków i jest to faza ssania. Gdy w komorze
międzyściennej wystąpi ciśnienie atmosferyczne nastąpi ściśnięcie gumy strzykowej,
powstanie przerwa w wypływie mleka i nastąpi faza masażu. Kołnierz górny gumy
strzykowej ma za zadanie uszczelnić komorę międzyścienną od góry i przyssać się do strzyka
tak, aby kubek nie odpadł w czasie doju. Guma strzykowa jest jedyną częścią dojarki, która
styka się bezpośrednio ze strzykiem, musi umożliwiać szybki i dokładny dój, lecz nie
dopuszczać do przekrwienia lub uszkodzenia strzyka. Ruchy gumy strzykowej zachodzące
w czasie pulsacji powodują wydajanie mleka i masaż wymienia. Pulsacja następuje, co
sekundę, ponad 400000 razy w ciągu miesiąca, dlatego zaleca się wymieniać gumy strzykowe
po sześciu miesiącach użytkowania.

Rys. 21. Kubki udojowe: a)faza ssania, b) faza masażu, c) w połączeniu z kolektorem 1 – cylinder

zewnętrzny, 2 – cylinder wewnętrzny, 3 – komora międzyścienna, 4 – komora
podstrzykowa [3, s. 442]

Kolektor zbiera mleko z poszczególnych kubków i przekazuje do konwi lub rurociągu

mlecznego oraz doprowadza zmienne ciśnienie do komór międzyściennych kubków
udojowych. Składa się z komory mlecznej i powietrznej oraz pięciu króćców mlecznych.

Na cztery z nich nakłada się przewody gumowe łączące je z komorami podstrzykowymi

kubków, a przez piąty mleko odpływa do konwi lub rurociągu. Króćce zbierające mleko mają
ścięcia pod pewnym kątem, co umożliwia zakładanie kubków na strzyki bez wpuszczania
powietrza do kolektora oraz odłączanie kubka, gdy ten w czasie doju odpadnie. Kubek, który
odpadł od strzyka, załamuje przewód gumowy w miejscu ukośnego ścięcia i zamyka dostęp
powietrza do komory mlecznej kolektora. Między komorą a konwią lub rurociągiem
mlecznym musi znajdować się zawór w celu odcięcia dopływu powietrza przy zdejmowaniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i przenoszeniu kubków. Komora powietrzna kolektora ma również pięć króćców, z których
jeden doprowadza zmienne pulsujące powietrze z pulsatora, a pozostałe cztery przekazują je
do komór międzyściennych poszczególnych kubków udojowych. Końce tych króćców ucięte
są prostopadle do osi, ponieważ komory te łączą się z otoczeniem. Utrzymywanie stabilności
podciśnienia ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu mastitis.

Pulsator wytwarza zmienne ciśnienie, które przewodami powietrznymi doprowadzane

jest do komór międzyściennych kubków udojowych powodując fazę ssania i masażu.

W miarę rozwoju techniki doju mechanicznego i wprowadzenia mikroprocesorów,

rozwinęła się nowa generacja automatyki udojowej. Dawniej stosowane pulsatory
przeponowe, suwakowe, elektromagnetyczne, czy hydropulsatory zastępowane są systemami
Duovac oraz zintegrowanymi jednostkami pulsacyjnymi sterowanymi elektroniczne zwanymi
również stanowiskami udojowymi.

Rys. 22.

Jednostki pulsacyjno-udojowe: a) hydropulsator, b) system
Duovac, c) stanowisko udojowe [10]

Podciśnienie niezbędne do mechanicznego doju zapewnia agregat, którego głównym

podzespołem jest wirnikowa pompa próżniowa. Wewnątrz korpusu pompy obraca się
ustawiony mimośrodowo wirnik z wycięciami, w których swobodnie przesuwają się
grafitowe łopatki. W wyniku mimośrodowego osadzenia wirnika objętość komory zawartej
między powierzchnią wirnika a korpusem zwiększa się do połowy obrotu, a potem się
zmniejsza. Wskutek tego po jednej stronie komory powstaje podciśnienie wysysające
powietrze z rurociągu, a po drugiej działanie tłoczące. Smarowanie łopatek wirnika zapewnia
smarownica z olejem umieszczona nad pompą.

Pompa jest napędzana silnikiem elektrycznym i zespół ten umieszczony jest

w oddzielnym pomieszczeniu z uwagi na głośną pracę. Zbiornik wyrównawczy łagodzi
wahania podciśnienia w układzie podciśnienia. Umieszczany jest na początku rurociągu
podciśnienia i spełnia dodatkowo funkcję filtra oczyszczającego powietrze z nadmiaru pary
wodnej i zanieczyszczeń. Zbiornik wyrównawczy chroni również pompę przed dostaniem się
do niej płynu odkażającego lub mleka.

Regulator podciśnienia wmontowany w rurociąg, służy do ustawienia żądanej wartości

podciśnienia w rurociągu powietrznym dojarki.

Wakuometr służy do pomiaru wartości podciśnienia w układzie powietrznym dojarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rurociąg powietrzny doprowadza podciśnienie do stanowisk udojowych. Co dwa

stanowiska umieszcza się na nim zawory stanowiskowe, które służą do podłączenia aparatu
udojowego. Na zakończeniu rurociągu i przed każdym jego wzniosem montowany jest zawór
odwadniający.

Myjka automatyczna stosowana w dojarkach bańkowych składa się z naczynia na płyn

myjący i przeponowej pompy pulsacyjnej. W czasie procesu mycia kubki udojowe umieszcza
się w naczyniu z płynem myjącym a przewód mleczny łączy się z króćcem pompy
pulsacyjnej. Podciśnienie i sprężyna pompy powodują kilkukrotny przepływ środka myjącego
przez aparat udojowy, powodując jego mycie.

Dojarka rurociągowa przepompowuje mleko do zbiornika chłodzącego, który znajduje

się w pomieszczeniu na mleko. W skład budowy dojarki rurociągowej wchodzą:

−

agregat podciśnienia z rurociągiem powietrznym,

−

aparaty udojowe lub elektroniczne jednostki pulsacyjno – udojowe,

−

rurociąg mleczny z urządzeniem do odbioru mleka,

−

automatyczna myjnia instalacji udojowej.
Agregat podciśnienia posiada w tych dojarkach większą wydajność. Rurociąg

podciśnienia zainstalowany wzdłuż stanowisk krów wyposażony jest w zawory stanowiskowe
lub zawory multi (eurozłącza) do przyłączenia zintegrowanych jednostek pulsacyjnych.
Eurozłącze umożliwia podłączenie podciśnienia, rurociągu mlecznego oraz złączy
elektrycznych jednym ruchem ręki.

Rys. 23. Dojarka rurociągowa: 1 – jednostka końcowa [10]

Rys. 24. Podzespoły dojarki rurociągowej: a) jednostka końcowa: 1 – zbiornik szklany,

2 – rurociąg odprowadzający mleko do chłodziarki, 3 – pływak, 4 – pompa mleka,
b) agregat podciśnienia: 1 – smarownica, 2 – pompa, 3 – rurociąg podciśnienia,
4 – silnik elektryczny, 5 – zbiornik wyrównawczy [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rurociąg mleczny wykonany jest przeźroczystych rur zainstalowanych wzdłuż stanowisk

krów na wysokości około 1,9 m, ze spadkiem 2–5% w kierunku zlewni mleka. Panuje w nim
podciśnienie, które zasysa mleko transportując go do zlewni, dlatego rurociąg mleczny musi
być zakończony urządzeniem do odbioru mleka, które zapobiega wpuszczeniu powietrza do
rurociągu. Urządzenia do odbioru mleka z rurociągu mlecznego nazywane są jednostkami
końcowymi. Mleko dopływa do szklanego zbiornika jednostki z rurociągu mlecznego.
Wewnątrz zbiornika znajduje się pływak, który przy określonym poziomie mleka, uruchamia
pompę mleczną. Pompa tłoczy mleko do zbiornika chłodzącego. W rurociąg włączony jest
układ filtrujący.

Automatyczna myjnia dojarki rurociągowej zapewnia kilka programów mycia aparatów

udojowych i całej instalacji. Kolejność czynności mycia jest następująca:

−

płukanie wstępne letnią woda,

−

mycie gorącą wodą z dodatkiem środka myjącego,

−

przedmuchiwanie powietrzem układu mlecznego,

−

płukanie roztworem dezynfekującym,

−

powtórne przedmuchiwanie,

−

podgrzewanie wody do następnego cyklu mycia.
Stosowane są również systemy mycia polegające na podgrzewaniu wszystkich

elementów stykających się z mlekiem do temperatury 77ºC. Następuje wówczas pasteryzacja
bez dodatku środków chemicznych, co oszczędza energię i chroni środowisko naturalne.

Rys. 25.

Dojarka rurociągowa na stanowiskach krów. Rysunek szczegółowy przedstawia
zintegrowaną jednostkę udojową połączoną z rurociągami przez zawór multi (eurozłącze)
[10]

Dojarki bańkowe i rurociągowe pozyskują mleko od krów przebywających na swoich

stanowiskach w oborze. Do kolektorów tych urządzeń niewielkim zaworkiem zasysane jest
powietrze, które ułatwia odprowadzenie z niego mleka. Razem z powietrzem, czerpanym
podczas doju z nad ściółki, do układu mlecznego wprowadzane są drobnoustroje i zapachy
oborowe, uzależnione od mikroklimatu panującego w danej oborze. Wpływa to niekorzystnie
na jakość mleka. Wadę tą eliminuje zastosowanie dojarni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dojarnia to zespół pomieszczeń przeznaczonych do grupowego udoju krów. Krowy doi

się na stanowiskach w hali udojowej. Obszar dojenia dzieli się na poczekalnię, wejście,
stanowiska udojowe, wyjście, korytarz powrotny, basen do kąpieli kopyt, obszar separacji
oraz pomieszczenia do schładzania i przechowywania mleka wraz z urządzeniami do mycia.
Obszar dojenia powinien zapewniać krowie wygodę zarówno przed, jak i podczas dojenia
i bezpośrednio po jego zakończeniu. Można wyróżnić następujące układy stanowisk
udojowych w dojarniach:

−

tandem, w których krowy stoją jedna za drugą,

−

typu „rybia ość”, w których krowy stoją obok siebie ukośnie,

−

prostopadłe, w których krowy stoją jedna obok drugiej,

−

karuzelowe, w których krowy znajdują się na obrotowej platformie, przy czym dojarz
może być wewnątrz lub na zewnątrz platformy.
Dojarnia typu tandem zapewnia dojenie na indywidualnych stanowiskach udojowych.

Każdą krowę można indywidualnie przygotować do doju. Zalecana jest dla około 100 krów,
w układzie stanowisk 2x5. Wymagana minimalna szerokość hali wynosi 5,4 m. Stanowiska
udojowe położone są po obu stronach kanału operatora i aparat udojowy zakłada się z boku
krowy. Krowy wprowadzane są indywidualnie na zwalniane stanowiska, co zapewnia
nieprzerwany przepływ zwierząt. Krowa, u której dojenie przebiega najwolniej, nie obniża
wydajności doju. Najczęściej „tandem” występuje w wersji zautomatyzowanej (autotandem),
gdzie procesor steruje otwieraniem i zamykaniem bramek, co w znaczny sposób usprawnia
pracę dojarza.

Rys. 26.

Przykłady różnego typu dojarni a) – dojarnia tandem 3 stanowiskowa,
b) – dojarnia tandem 2 x 2 stanowiska, c) – dojarnia tandem 2 x 3 stanowiska,
d) – dojarnia typu rybia ość, e) – dojarnia prostopadła (bok w bok), f) – dojarnia
karuzelowa (dojarz wewnątrz platformy obrotowej), g) – dojarnia karuzelowa
(dojarz na zewnątrz platformy obrotowej) [1, s. 24]

Dojarnia typu „rybia ość” zapewnia dojarzowi bardzo dobry kontakt z dojonymi

krowami. Ustawienie krów przypomina układ rybich ości zwierzęta stoją pod kątem 30 stopni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

od krawędzi kanału operatora. Aparat udojowy zakłada się do wymienia od strony boku
krowy. Spotykane są również odmiany, w których krowy stoją na stanowiskach udojowych
pod kątem 50 stopni, wówczas aparat udojowy zakładany jest od tyłu krowy. Dojarnia ta
może obsłużyć stado do 300 krów. Najczęściej stosowane wersje występują w konfiguracjach
od 1x3 do 2x12. Wymagana minimalna szerokość hali wynosi 4,9 m. Granicą wydajności
dojarni jest ta krowa w grupie, której dojenie przebiega najwolniej.

Dojarnia prostopadła stosowana jest w większych stadach. Nazywana jest również

dojarnią „bok w bok” lub równoległą. Przeznaczona jest dla stada powyżej 50 krów.
Minimalna jej szerokość wynosi 11metrów. Dostępne na rynku wersje to 1x4 do 2x40. Dla
niektórych hodowców wadą tej hali może być fakt, że widzą krowę na stanowisku od tyłu, co
utrudnia jej pełną identyfikację wzrokową. Dojarz ma dobry dostęp do wymienia, ponieważ
krowy stoją prostopadle do kanału obsługi.

Aparat udojowy zakłada się do wymienia pomiędzy tylnymi nogami krowy. Indeksacja

(dociśnięcie krowy barierą piersiową do bariery tylnej) unieruchamia krowę i ogranicza
przypadki zrzucenia aparatu udojowego. Zaletą dojarni prostopadłej jest szybkie wchodzenie
i wychodzenie krów. Krowy, i dojarz, pokonują w dojarni krótsze dystanse. Wydajność
warunkuje krowa o najdłuższym czasie doju.

Dojarnia karuzelowa obraca się podczas dojenia. Dojarz znajduje się wewnątrz lub na

zewnątrz obrotowego podestu w miejscu, w którym krowy wchodzą na podest. Gdy krowa
wejdzie na podest, dojarz dokonuje wstępnego dojenia, czyści jej strzyki i wymię i zakłada
aparat udojowy. Dój następuje w czasie obrotu podestu, po czym przed wyjściem
zdejmowany jest aparat udojowy i krowa wychodzi z podestu. Wejście i wyjście dla krów
usytuowane są bardzo blisko siebie. Dojarnie karuzelowe mają zazwyczaj 22–36 stanowisk
udojowych.

Stanowiska udojowe wyposażone są w pojemniki na pasze treściwe i przegrody

piersiowe. Po zakończeniu dojenia przegrody unoszą się i wszystkie krowy z dojonej grupy
wychodzą jednocześnie tzw. szybkie wyjście.

Przy projektowaniu dojarni należy rozważyć następujące czynniki:

−

wielkość stada (aktualna i projektowana),

−

tempo oddawania mleka przez krowy,

−

planowany czas doju całego stada,

−

wielkość pomieszczenia przeznaczonego na dojarnię.
Firma DeLaval dysponuje programem komputerowym, przy pomocy, którego można

zaprojektować dojarnię. Rolnik może wybrać optymalne dla niego rozwiązanie, zaplanować
usytuowanie urządzeń w budynku, a co więcej zobaczyć jak będzie wyglądała przyszła obora.
Zaletą programu jest to, że w prosty sposób można zmieniać dobór urządzeń, porównując
jednocześnie cenę różnie zaprojektowanych instalacji udojowych i wyposażenia budynku.

Automat udojowy AMS, w DeLaval nazywany VMS (Voluntary Milking System –

Dobrowolny System Doju), pozwala krowie wybierać godzinę doju. Po wejściu krowy na
stanowisko udojowe, robot zakłada kubki udojowe, przygotowuje wymię, przeprowadza dój
kontrolny i ocenia jakość mleka z każdej ćwiartki wymienia oddzielnie. Jednocześnie krowa
otrzymuje przydzieloną dawkę paszy treściwej i rejestrowane są dane udojowe. Jest to system
zautomatyzowanego doju, zadawania paszy, kontroli przechowywania mleka i zarządzania
stadem krów.

Rolnik jest w tym systemie nie tyle dojarzem, co raczej zarządcą. Dojenie przebiega

automatycznie przez 24 godziny na dobę. Nadzór nad zwierzętami i jakością mleka odbywa
się automatycznie w powiązaniu z dokonywaną przez hodowcę oceną danych
zarejestrowanych przez komputer. Stanowiska udojowe usytuowane są w sposób podobny do
systemu tandem. Możliwy jest jedno- lub wieloboksowy system instalacji udojowej. System
jednoboksowy składa się z jednego automatycznego wysięgnika i jednego aparatu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

udojowego. Wydajność systemu jednoboksowego wynosi 45-60 krów, a wieloboksowego 70–
130 krów mlecznych.
Urządzenia do chłodzenia mleka

Mleko pochodzące od krów nie powinno zawierać w 1 cm

więcej niż 100000

drobnoustrojów i nie więcej niż 400000 komórek somatycznych, punkt zamarzania 0,520ºC
oraz ciężar nie mniejszy niż 1028g/cm

. Mleko po udoju ma temperaturę 25°C. Zawiera

bakterie, których liczba zależy od higieny panującej w oborze i sposobu przeprowadzania
doju. W ciepłym mleku bakterie szybko rozwijają się powodując kwaśnienie i psucie się
mleka. Aby zahamować ten proces należy mleko schłodzić do temperatury 8°C przy
codziennym odbiorze lub 6°C, jeśli odbiór następuje, co drugi dzień. Schładzarki mleka,
instalowane w pomieszczeniach na mleko można podzielić na:

−

zanurzeniowe,

−

zbiornikowe: otwarte, zamknięte lub typu silos.
Schładzarka zanurzeniowa użytkowana jest w małych gospodarstwach rodzinnych.

Składa się z agregatu chłodniczego umieszczonego na ścianie, izolowanego zbiornika na
mleko oraz wózka transportowego. Wewnętrzny zbiornik wykonany jest ze stali
kwasoodpornej, zewnętrzny z tworzywa sztucznego. Przestrzeń między ścianami zbiornika
wypełniona jest pianką poliuretanową izolującą schładzane mleko. W celu schłodzenia mleka
zanurza się w nim parownik agregatu chłodniczego. Nad procesem schładzania czuwa
sterownik, kierujący pracą agregatu i mieszadła. Wyświetlacz sterownika pokazuje aktualną
temperaturę mleka. Łatwe utrzymanie urządzenia w czystości możliwe jest dzięki
programowi myjącemu oraz prostocie demontażu podstawy sterownika.

Schładzarki zbiornikowe otwarte posiadają parownik zgrzewany i spawany do dna

zbiornika oraz pokrywę z wbudowanym mieszadłem napędzanym przez samosmarujący,
szczelny silnik z reduktorem. Izolacja zbiornika wykonana jest ze specjalnej pianki
poliuretanowej o dużej gęstości, która zapobiega powstawaniu rosy. Sprężarka agregatu
chłodzącego napełniona jest ekologicznym czynnikiem chłodzącym, freonem R 22 i posiada
wentylowany skraplacz. Schładzarka sterowana jest modułową skrzynką kontrolną
wyposażoną w mikroprocesor, ciekłokrystaliczny wyświetlacz temperatury, elektroniczny
termostat oraz programem cyklicznego mieszania i alarmowania o odchyleniach od normy.

Schładzarki zbiornikowe typu zamkniętego o pojemnościach od 1000 do 15 000 dm

gwarantują przechowywanie mleka nawet do trzech dni. Są w pełni zautomatyzowane,
energooszczędne o kształcie eliptycznym lub cylindrycznym. Wyposażane są w automatyczne
myjnie oraz system odbioru ciepła z freonu w czasie schładzania mleka i wykorzystania go do
podgrzewania wody myjącej.

Rys. 27.

Schładzarki zbiornikowe: a)otwarte, b) zamknięte [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zbiornik typu silos ma cylindryczny kształt i znajduje się zazwyczaj poza budynkiem.

Wszystkie urządzenia niezbędne do obsługi silosu na mleko takie jak otwór kontrolny,
wlotowy, wylotowy i otwór wentylacyjny oraz rura do opróżniania zbiornika, muszą
znajdować się w pomieszczeniu na mleko.

Pomieszczenie do przechowywania mleka powinno mieć:

−

powierzchnię i wysokość dostosowaną do pojemności zbiorników,

−

trwałe i gładkie powierzchnie posadzki ze spadkami i dobrym odpływem ścieków,

−

ściany i sufit łatwe do mycie i dezynfekcji,

−

instalację bieżącej, zimnej i gorącej, wody wymaganej jakości,

−

dobre oświetlenie i regulowaną wentylację,

−

szczelne i gładkie drzwi oraz czyste okna zabezpieczone siatką,

−

zabezpieczenie przed wnikaniem owadów, ptaków, gryzoni i zwierząt domowych.
System zarządzania stadem zapewnia pełną kontrolę stada, zapewniając krowom

optymalne warunki bytowe przy równoczesnym utrzymaniu wysokiego stopnia rentowności
produkcji mleka. System prowadzi stałą rejestrację podstawowych parametrów, takich jak:
wydajność, pobieranie paszy treściwej oraz aktywność krów, umożliwiając podejmowania
trafnych decyzji w dziedzinie produkcji mleka i hodowli. Przykładem może być system
zarządzania stadem ALPRO firmy DeLaval, w skład, którego wchodzą następujące moduły:

−

automatyczna identyfikacja, która rozpoznaje każdą krowę w stadzie poprzez czytniki
transponderów – steruje stacjami żywienia, kurtynami na wejściu i wyjściu z hali
udojowej oraz bramkami segregującymi,

−

automat odpajania cieląt, który umożliwia indywidualne żywienie cieląt preparatem
mlekozastępczym, mlekiem lub kombinacją obu tych pasz małymi porcjami w ciągu
całego dnia,

−

stacja żywienia krów, która pozwala na indywidualne podawanie pasz treściwych na
podstawie aktualnej wydajności i kalendarza hodowlanego,

−

automat paszowy, który odwiedza krowy do ośmiu razy dziennie przydzielając taką ilość
paszy, jaka jest zgodna z aktualną fazą laktacji,

−

miernik aktywności krów, poprzez aktywator umieszczony w obroży przesyła do
procesora, co godzinę drogą radiową, informacje dotyczące aktywności krowy, w wyniku
czego, powstaje model jej zachowania wskazujący, które krowy są w rui,

−

moduł udojowy w połączeniu z miernikami mleka, który zapewnia pełną kontrolę doju,

−

program ALPRO Windows wraz z procesorem umożliwiają gromadzenie danych i szybki
dostęp do wszystkich informacji prezentowanych w sposób graficzny.
Podobne systemy oferują firmy Westfalia, Alima Bis, Sac.

Bezpieczeństwo i higiena pracy przy obsłudze urządzeń udojowych

Obszar dojenia powinien zapewniać krowie wygodę i możliwość swobodnego poruszania

się bez ryzyka urazów, bądź stresu. Dojenie stwarza duże możliwości obserwowania, kontroli
i oceny krów. Osiągnięcie optymalnej produkcji mleka wymaga od hodowcy nie tylko
dobrego potencjału genetycznego krów i dobrego ich żywienia, lecz również zastosowania
prawidłowej rutyny i techniki doju oraz użycia wysokiej jakości urządzeń do doju.

Technika doju nie powinna być zmieniana, a wszystkie urządzenia muszą być sprawne

i czyste. Urządzenia udojowe muszą przechodzić okresowe badania techniczne potwierdzone
atestem serwisu. Osoby prowadzące dój, codziennie i systematycznie przed dojem muszą
sprawdzić stan techniczny oraz higieniczny urządzeń udojowych. Dój mleka powinien
odbywać się po upływie godziny od prac porządkowych. Przed rozpoczęciem doju należy
umyć ręce według następujących zasad:

−

zwilżenie rąk i przedramion w ciepłej wodzie, namydlenie i mycie szczotką do rąk,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dokładne spłukanie letnią wodą i osuszenie rąk ręcznikiem jednorazowego użytku,

−

odkażanie rąk atestowanym środkiem,

−

zabezpieczenie ewentualnych ran i otarć skóry wodoodpornym plastrem.
Okresowo należy zdezynfekować budynek inwentarski wraz z przyległościami w taki

sposób, by nie stwarzać ryzyka zanieczyszczenia mleka środkiem dezynfekcyjnym.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest budowa i zasada działania aparatu udojowego?
2. Jakie są zasady obsługi dojarek bańkowych i rurociągowych?
3. Jakie są dojarnie oraz zasady pracy automatów dojarskich i systemów zarządzania

stadem krów?

4. Jaka jest kolejność czynności prawidłowego doju?
5. Czy znasz zasady mycia urządzeń udojowych?
6. Czym charakteryzują się urządzenia do schładzania mleka?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj okresowy przegląd techniczny dojarki mechanicznej, według instrukcji obsługi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) sprawdzić przyrządy niezbędne do wykonania przeglądu,
4) sprawdzić prawidłowość montażu dojarki na stanowisku,
5) wykonać wszystkie czynności przeglądu,
6) sprawdzić prawidłową pracę dojarki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

wyposażenie do wykonania przeglądu,

−

wakuometr kontrolny,

−

materiały do konserwacji podzespołów dojarki,

−

instrukcja obsługi dojarki,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca dojarek mechanicznych.

Instrukcja wykonania przeglądu okresowego dojarki

Dla utrzymania dojarki w należytym stanie technicznym wykonuje się roczny przegląd

techniczny dojarki. Przy wykonaniu przeglądu należy przestrzegać zaleceń producenta
zawartych w instrukcji obsługi. Podstawowe i ogólne zasady przeglądu każdej dojarki to:
1. Przygotowanie podstawowych narzędzi warsztatowych, wakuometru kontrolnego,

płynów do konserwacji oraz przyrządów do czyszczenia i demontażu podzespołów
dojarki wchodzących w skład jej normalnego wyposażenia.

2. Przypomnienie i zastosowanie zasad bezpiecznej obsługi dojarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Ogólny przegląd instalacji rurociągu podciśnienia.
4. Płukanie rurociągu podciśnienia i kontrola jego szczelności w następujący sposób:

−

zamknąć zawór odcinający rurociągu podciśnienia i włączyć agregat próżniowy,

−

do pojemnika wlać około 0,2 l wody, lecz nie więcej niż pojemność zbiornika
wyrównawczego,

−

przewód gumowy jednym końcem podłączyć do najdalej położonego od agregatu
zaworu stanowiskowego, drugi koniec zanurzyć w pojemniku z wodą. Woda
zostanie zassana do rurociągu i zgromadzi się w zbiorniku wyrównawczym,

−

po wyczerpaniu się wody w pojemniku wyłączyć agregat i opróżnić zbiornik,

−

jeżeli woda w zbiorniku była mocno zabrudzona powtarzać płukanie, aż do
uzyskania czystej wody,

−

wysuszyć rurociąg i sprawdzić jego szczelność obserwując wahania podciśnienia.

Rysunek do ćwiczenia 1. Wyposażenie normalne dojarki H – 310: 1 – wycior szczotki

igłowej, 2,3,4 – tłoczki do czyszczenia przewodów gumowych,
5,6,7,8 – szczotki do mycia gum strzykowych, końcówek i bańki,
9 – tacka do kontroli jakości mleka, 10 – ściągacz przewodów,
11 – klucz, 12 – gąbka czyszcząca [10]

5. Pomiar wartości podciśnienia.
6. Konserwacja agregatu próżniowego, która polega na:

−

sprawdzeniu przekładni pasowej,

−

sprawdzeniu i czyszczeniu pompy próżniowej oraz kontroli wydajności pompy,

−

sprawdzeniu smarownicy i kontroli przepływu oleju,

−

sprawdzenie i czyszczenie zbiornika próżniowego.

7. Sprawdzenie i czyszczenie zaworu regulacji podciśnienia.
8. Sprawdzenie zaworów stanowiskowych.
9. Sprawdzenie zaworu odwadniającego.
10. Kontrola wskazań wakuometru.
11. Ogólny przegląd instalacji rurociągu mlecznego, który polega na:

−

sprawdzeniu szczelności zaworów mlecznych lub eurozłączy,

−

oczyszczeniu zaworów i wymianie uszczelek,

−

myciu wewnętrznych powierzchni rurociągu z zastosowaniem gąbek czyszczących,

−

sprawdzeniu czy rurociąg mleczny może się rozszerzać,

−

ocenie stanu higienicznego rurociągu i skuteczności mycia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Sprawdzenie i czyszczenie elementów jednostki końcowej:

−

zbiornika mlecznego,

−

pompy mlecznej,

−

zaworu trójdrożnego,

−

zaworu pływakowego,

−

filtru mlecznego,

−

rur przyłączeniowych i końcówek.

13. Sprawdzanie działania i konserwacja pulsatorów, która polega na:

−

smarowaniu suwaka hydropulsatora,

−

sprawdzeniu funkcji niskiego ciśnienia systemu Duovac,

−

wymianie membrany i uszczelki.

14. Sprawdzanie i czyszczenie kubków udojowych polegające na:

−

demontażu gum strzykowych z cylindrów zewnętrznych,

−

oczyszczeniu powierzchni wewnętrznych cylindrów.

15. Wymiana gum strzykowych ze zwróceniem szczególnej uwagi na:

−

przygotowanie nowych gum strzykowych do montażu,

−

prawidłowy montaż nowych gum strzykowych zgodnie z zaleceniami producenta,

−

sprawdzeniu szczelności między kołnierzem gumy i cylindrem.

16. Sprawdzenie i czyszczenie przewodów mlecznych i powietrznych.
17. Sprawdzenie i konserwacja kolektora.
18. Sprawdzenie jakości wody zasilającej myjnię poprzez:

−

wymianę wkładów układu filtrującego,

−

pomiar twardości wody.

19. Sprawdzenie i czyszczenie myjni, a w szczególności:

−

urządzenia sterującego myjni,

−

zbiornika myjni,

−

grzejnika z regulatorem temperatury.

20. Sprawdzenie programu mycia instalacji dojarki zgodnie z instrukcją obsługi dojarki.
21. Sprawdzenie skuteczności mycia podzespołów dojarki przez sprawdzenie czy nie ma:

−

pozostałości mleka,

−

zaschniętych resztek tłuszczu i białka,

−

kamienia mlecznego i żelazistych nalotów.

22. Sprawdzenie instalacji elektrycznej.
23. Sprawdzenie prawidłowości pracy dojarki.

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż rurociągu mlecznego dojarki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) sprawdzić kompletność rurociągu,
4) dobrać materiały do montażu,
5) dobrać narzędzia do montażu,
6) określić kolejność czynności,
7) wykonać montaż,
8) dokonać odbioru robót,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

rurociąg dojarki,

−

zestaw narzędzi i materiałów pomocniczych,

−

instrukcja obsługi dojarki,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca rurociągów mlecznych.

Ćwiczenie 3

Dokonaj mycia i dezynfekcji urządzeń udojowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) sprawdzić prawidłowość działania myjni,
4) wykonać mycie urządzenia udojowego,
5) sprawdzić prawidłowość mycia i stan czystości urządzenia,
6) sporządzić sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dojarka mechaniczna,

−

podgrzewacz wody i preparaty do mycia i dezynfekcji,

−

zestaw narzędzi i materiałów pomocniczych,

−

instrukcja obsługi dojarki,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca dezynfekcji urządzeń udojowych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować budowę i zasadę działania aparatu udojowego?



objaśnić

budowę

zasady

obsługi

dojarek

bańkowych

i rurociągowych?



scharakteryzować dojarnie oraz zasady pracy automatów dojarskich

i systemów zarządzania stadem krów?



określić parametry doju mechanicznego stosowane w urządzeniu

duovac i pulsatorach elektronicznych?



umyć i zdezynfekować urządzenia udojowe?



obsłużyć urządzenia do schładzania mleka?



zamontować rurociąg dojarki?



wykonać przegląd techniczny dojarki?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Montaż i eksploatacja urządzeń do usuwania odchodów

zwierzęcych

4.4.1. Materiał nauczania

Urządzenia do usuwania obornika

W zależności od systemu utrzymania zwierząt odchody usuwane są w postaci obornika

lub gnojowicy. Z obór i chlewni płytkich, odchody stałe razem ze ściółką zgarniane są
codziennie na korytarz gnojowy, a następnie usuwane poza budynek. W małych obiektach
inwentarskich do usuwania obornika stosowane są taczki, wózki i kolejki zawieszane na torze
jezdnym z możliwością samowyładunku. Większe fermy stosują spycharki i ładowarki
zawieszane na ciągnikach lub samojezdne oraz wszelkiego rodzaju przenośniki i szufle
mechaniczne o napędzie elektrycznym. Ładowarki ciągnikowe spychają obornik z kanałów
gnojowych poza budynek na rampę, na której stoi przyczepa lub bezpośrednio na gnojownię,
jeśli jest ona zlokalizowana w pobliżu budynku. Stosowane są w budynkach z systemem
utrzymania zwierząt na głębokiej ściółce lub posadzkach samoczyszczących.

Przenośniki (zgarniacze) obornika można podzielić na:

−

przenośniki o ruchu posuwisto-zwrotnym,

−

przenośniki okrężne poruszające się ruchem ciągłym,

−

przenośniki wykonujące jednokierunkowy ruch roboczy i wsteczny ruch jałowy i są to
szufle mechaniczne i przenośniki typu delta,

−

hydrauliczne wygarniacze obornika stałego lub półpłynnego.
Przenośnik o ruchu posuwisto-zwrotnym składa się z cięgna napędowego, do którego

zamocowane są przegubowo łapy zgarniające. Przy suwie roboczym łapy ustawiają się
prostopadle do cięgna i zgarniają obornik, a przy suwie jałowym składają się pod bardzo
małym kątem. Obornik przesuwany jest w kierunku otworu zrzutowego i spada na przenośnik
poprzeczny, który transportuje go na płytę gnojową lub przyczepę. Przenośniki mogą być
napędzane motoreduktorem poprzez układ przekładni lub hydraulicznie z użyciem
siłowników hydraulicznych.

Rys. 28. Przenośnik o ruchu ciągłym: 1 – zespół napędowy, 2 – wyrzutnia, 3 – koło

wiodące, 4 – kanał gnojowy, 5-koło prowadzące, 6-łańcuch, 7-zgarniaki
[3, s.460]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przenośnik o ruchu ciągłym składa się z cięgna bez końca, do którego przymocowane są

zgarniaki. Cięgno może być wykonane ze stalowej liny lub łańcucha. Przechodząc przez koło
napędowe, koła wiodące i koła narożnikowe, cięgno tworzy zamkniętą pętlę. Przymocowane
do łańcucha zgarniaki przesuwają obornik w kanale gnojowym wykonanym w posadzce
wzdłuż stanowisk w budynku. Łańcuch otrzymuje napęd od silnika elektrycznego poprzez
przekładnię pasową, reduktor i koło łańcuchowe. Zespół napędowy zamontowany jest na
ramie w końcowej części wyrzutni obornika. Do ramy napędu przymocowany jest skrobak
zgarniaków, który oczyszcza zgarniaki z resztek obornika. W celu zachowania prawidłowej
pracy w przenośniku reguluje się:

−

napięcie łańcucha za pomocą śruby przesuwającej zespół napędowy wzdłuż ramy.
Łańcuch jest prawidłowo napięty, gdy po naciśnięciu nogą jego środkowej części, nie
dotyka dna kanału,

−

napięcie przekładni pasowej między silnikiem a reduktorem przez zmianę położenia
silnika na ramie. Ugięcie paska po naciśnięciu ręką w połowie odległości między kołami
pasowymi nie powinno przekraczać 20 mm,

−

wartość siły potrzebnej do włączenia sprzęgła bezpieczeństwa przez zmianę napięcia
sprężyny. Sprzęgło ustawione jest na siłę 15 kN.
Przenośnik zgarniakowy o ruchu ciągłym w wersji standartowej ma długość pętli

wynoszącą 60m oraz kierunek ruchu w prawo lub lewo.

Rys. 29. Szufla mechaniczna:1 – szufla, 2 – lina, 3 – krążek wychylny, 4 – maszt, 5- wyłącznik

krańcowy, 6 – bęben, 7 – skrzynka sterownicza, 8 – płyta obornikowa, 9 – kanał gnojowy
[8, s. 109]

Szufla mechaniczna stosowana jest do usuwania obornika z jednorzędowych budynków

inwentarskich o wzdłużnym układzie stanowisk. Cykl pracy szufli składa się z ruchu
roboczego i ruchu powrotnego. Obornik jest usuwany z kanału i przenoszony na płytę
gnojową do chwili zmiany kierunku ruchu przez wyłącznik krańcowy umieszczony na
maszcie. Szufla mechaniczna jest prostym urządzeniem i pracuje niezawodnie pod
warunkiem wykonania montażu zgodnie z zaleceniami producenta i przestrzegania zasad
obsługi i konserwacji. Podstawową regulacją szufli jest odpowiednie napięcie liny i właściwe
ustawienie wyłączników krańcowych.

Wygarniacz obornika z napędem hydraulicznym składa się z agregatu hydraulicznego

oraz szeregu cylindrów napędzających zgarniaki pracujące w kanałach nawozowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30.

Wygarniacz obornika o napędzie hydraulicznym 1 – agregat hydrauliczny,
2 – cylinder hydrauliczny, 3 – jednostka wypychająca, 4 – płyta obornikowa,
5 – ceownik, 6 – łapa wygarniająca, 7 – łapa końcowa, 8 – jednostka napędowa [10]

W skład budowy agregatu wchodzi silnik elektryczny, pompa hydrauliczna i zawory

sterujące. Tłoczyska cylindrów napędzają łapy poruszające się w kanałach gnojowych.
Obornik przesuwany jest do kanału poprzecznego, skąd usuwany jest na gnojownię. Tuleje
cylindrów są galwanizowane i dodatkowo malowane. Tłoczyska są chromowane, co zwiększa
ich odporność na korozję.

Koszty wykonywanych usług monterskich

Podstawowymi składnikami całkowitych kosztów montażu (instalacji, nie wliczając

kosztów zakupu) urządzenia w budynku inwentarskim są:

−

koszt materiałów monterskich (łączników, materiałów instalacyjnych),

−

koszt robocizny (iloczyn liczby godzin pracy i stawki za godzinę),

−

koszt dojazdu do miejsca pracy (iloczyn liczby kilometrów i stawki za kilometr).

Urządzenia do usuwania gnojowicy

Gnojowicę z pomieszczeń inwentarskich można usuwać metodami mechanicznymi lub

hydraulicznymi. Przenośnik typu delta przeznaczony jest do usuwania gnojowicy z małym
dodatkiem ściółki. Przenośnik porusza się ruchem posuwisto – zwrotnym o skoku równym
długości kanału gnojowego. W ruchu roboczym ramiona zgarniacza rozkładają się wskutek
tarcia o dno kanału i przesuwają gnojowicę, a w ruchu powrotnym ulegają złożeniu. Kierunek
ruchu zgarniaków zależy od kierunku obrotów silnika elektrycznego sterowanego przez
wyłączniki krańcowe. W przenośniku tym reguluje się napięcie sprężyn amortyzatorów
bębnów linowych i napięcie liny. Lina pracuje w środowisku sprzyjającym korozji, dlatego jej
trwałość jest stosunkowo mała. Wadę tą eliminuje zastosowanie, zamiast liny, cięgna
sztywnego. Ramiona zgarniające mocowane są do cięgna sztywnego za pomocą specjalnych
głowic. Ruch posuwisto – zwrotny przenośnika powodowany jest wówczas przez siłownik
hydrauliczny zasilany z agregatu napędowego. Przenośnik typu delta może być wyposażony
w dwie lub cztery pary ramion zgarniających. Metody hydrauliczne polegają na
wykorzystaniu naturalnej właściwości gnojownicy, jako cieczy, z uwzględnieniem zmian
spowodowanych obecnością cząstek pochodzących z kału, resztek paszy i ściółki. W oborach
z hydraulicznym systemem usuwania gnojownicy korytarze gnojowe, a przy chowie bukatów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

również stanowiska, pokryte są podłogą szczelinową. Przez szczeliny gnojownica spływa lub
jest przedeptywana przez zwierzęta do znajdujących się pod podłogą kanałów.

Rys. 31.

Przenośnik typu delta: 1 – silnik z przekładnią, 2 – lina, 3 – położenie ramion zgarniaka
przy ruchu roboczym, 4 – położenie ramion zgarniaka przy ruchu jałowym, 5 – rolka
napinająca, 6 – kanał gnojowy [8, s. 115]

Można rozróżnić cztery systemy hydraulicznego usuwania odchodów: samospływu

ciągłego, zasuwowy, cyrkulacyjny i slalomowy. System samospływu ciągłego oparty jest na
prostokątnych kanałach gnojowicowych, które mają szerokość około 80 cm i głębokość 40–
60 cm uzależnioną od długości kanału. Wylot kanału zakończony jest progiem, którego
wysokość wynosi 10–20cm. Próg musi opadać pod kątem 15–20

w kierunku strumienia

gnojowicy mieć pionową ściankę od strony kanału odbiorczego.

Rys. 32.

Samospływ ciągły: 1 – kanał gnojowy, 2 – próg, 3 – kanał zbiorczy,
4 – podłoga rusztowa [1, s. 20]

Kanał powinien być napełniony wodą przed wprowadzeniem zwierząt. Samospływ ciągły

polega na samoczynnym odpływie odchodów do kanału, w miarę ich przybywania. Części
stałe odchodów są lżejsze i pływają po powierzchni cieczy znajdującej się na dnie kanału,
tworzącej warstwę ślizgową. Utrzymanie warstwy cieczy na dnie kanału zapewnia próg, co
jest podstawą prawidłowego działania sytemu. Gnojowica ma właściwości ciała plastycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i dąży do wyrównania poziomu. W praktyce jednak powierzchnia gnojowicy w kanale
samospływu ciągłego jest nachylona ku wylotowi ze spadkiem 1–3 cm na 1 m długości
kanału, tworząc tzw. kąt cofki. Dla oddzielenia przestrzeni w oborze od dostępu gazów ze
zbiornika gnojowicy stosuje się zabezpieczenie syfonowe. Odmianą w/w sposobu jest rurowy
system spłuczkowy działający podobnie, jak wanna z otworem odpływowym na środku dna,
zamkniętym korkiem. Rury o średnicy około 300 mm, prowadzące do zbiornika gnojowicy,
zaopatrzone są w zawór odpowietrzający.

Rys. 33.

Rurowy system spłuczkowy [7, s. 93]

System zasuwowy jest często stosowany w chowie trzody chlewnej, lecz stosowany

bywa również w oborach. Gnojownica gromadzona jest pod podłogą szczelinową w kanałach
zamkniętych zasuwą, która jest otwierana w celu opróżnienia kanału.

W systemie cyrkulacyjnym zawartość ściółki w odchodach ma mniejszy wpływ na

niezawodność działania. Dwa kanały podłużne systemu cyrkulacyjnego połączone są
kanałami poprzecznymi, tworząc obwód zamknięty. W ścianie kanału poprzecznego
umieszcza się mieszadła, które przyśpieszają proces homogenizacji gnojowicy.

System slalomowy składa się z kilku kanałów podłużnych połączonych jest

poprzecznymi w jeden obwód, a mieszadło umieszczone jest w narożniku kanałów. Funkcje
mieszania i pompowania mogą być wykonywane przez pompę, która jest okresowo
wprowadzana do kanałów.

Urządzenia do magazynowania odchodów

W gospodarstwach rolnych, specjalizujących się w hodowli i produkcji zwierzęcej

powstaje rocznie ponad 140 mln ton odchodów. Do gleby i wód powierzchniowych oraz
podziemnych przenikają ogromne ilości szkodliwych substancji, w sumie około 450 tys. ton
azotu i 255 tys. ton fosforu. Zanieczyszczenia te stanowią poważne zagrożenie dla otoczenia
i środowiska naturalnego w naszym kraju. Prawidłowo magazynowane odchody zwierzęce,
stanowią cenny nawóz. Obornik powinien być składowany na płycie gnojowej. Nawozy
naturalne w postaci płynnej należy przechowywać w szczelnych zbiornikach, zagłębionych
lub powierzchniowych o odpowiedniej pojemności. Wielkość płyty obornikowej i pojemność
zbiorników zależy od obsady zwierząt, wymaganego okresu przechowywania odchodów oraz
rejonu kraju, w którym znajduje się gospodarstwo hodowlane i wynosi:

−

płyta obornikowa – 3,5 m³/1DJP na OSN i 2,5 m³/1DJP na pozostałych obszarach,

−

zbiornik na gnojówkę i wody gnojowe odpowiednio 2,5 m³ i 2 m³,

−

zbiornik na gnojowicę – 10 m³/1DJP na OSN i 7 m³/1DJP na pozostałych obszarach.
Pojemność zbiorników powinna wystarczyć na 4 miesiące składowania, a na Obszarach

Szczególnie Narażonych (OSN) na okres 6 miesięcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 34. Gnojownia: 1 – płyta obornikowa, 2 – odprowadzenie gnojówki, 3 – zbiornik na

gnojówkę [3, s. 462]

Płyta obornikowa budowana jest w układzie segmentowym. Dostosowana jest do

obciążeń wynoszących 2,5 tony na jedno koło, co pozwala na jeżdżenie po niej ciężkich
przyczep rolniczych i roztrząsaczy obornika. Płyta z trzech stron i częściowo z czwartej
strony posiada obrzeże lub ścianę. Umożliwia to wyższe składowanie obornika i lepsze jego
ugniecenie, co ma duże znaczenie dla przechowywania i zapobiega rozrzucaniu obornika po
obejściu. W części, gdzie nie ma ściany, płyta posiada krawężnik (próg), który nie pozwala na
wyciekanie wody gnojowej na zewnątrz, a jednocześnie umożliwia wjazd na płytę spychacza
w celu usunięcia obornika. Przez płytę przebiega rowek ściekowy, który zbiera nadmiar
płynów z płyty i odprowadza do małej studzienki rewizyjnej, a następnie do zbiornika
magazynującego. Zbiornik magazynujący wody gnojowe z płyty obornikowej może być
przeznaczony zarówno dla płyty, jak i wspólny, do gromadzenia gnojówki z budynku
inwentarskiego.

Zbiorniki na gnojowicę

Gnojowica odprowadzana z budynków inwentarskich jest składowana przez okres,

wynikający z planu rolniczego wykorzystania jej do celów nawożenia. W większych
obiektach gnojowica trafia do zbiornika wstępnego, skąd po czasie niezbędnym dla
przeprowadzenia kontroli higieniczno-epidemiologicznej (ok. 7 dni) jest przepompowywana
do zbiornika magazynującego, gdzie jest magazynowana przez okres 3 do 6 miesięcy.
Uwzględniając przeciętną ilość odchodów oraz wody spływającej wraz z gnojowicą,
przyjmuje się około 1,8 m³ pojemności zbiornika na 1 DJP na miesiąc. Zbiorniki
magazynujące mogą być naziemne, częściowo zagłębione i ziemne, czyli wgłębione.
Zbiorniki naziemne buduje się z prefabrykowanych, odpornych na korozję, elementów
stalowych łączonych za pomocą skręcania, uszczelnianych silikonem i posadowionych na
betonowym fundamencie. Podczas magazynowania gnojowica ulega rozwarstwieniu, przy
czym cząstki najcięższe osiadają na dnie, tworząc osad, a najlżejsze wypływają na
powierzchnię w postaci kożucha. Dlatego zbiorniki na gnojowicę wyposaża się w urządzenia
do homogenizacji (ujednorodnienia), przeprowadzanej w sposób:

−

hydrauliczny – polegający na przepompowywaniu z użyciem dysz strumieniowych,

−

mechaniczny – z zastosowaniem mieszadeł,

−

pneumatyczny – poprzez wtłaczanie powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Homogenizacja zapobiega rozwarstwieniu gnojowicy, napowietrza ją i przeprowadzana

jest kilkakrotnie lub jednorazowo przed wybieraniem ze zbiornika. Do mieszania i wybierania
gnojowicy stosuje się pompy: ślimakowe i odśrodkowe. Stacjonarna pompa ślimakowa
zbudowana jest ze ślimakowego wirnika, tulei, zespołu napędowego i obudowy. Wskutek
mimośrodowego umieszczenia i obrotu wirnika powstają przestrzenie ssące i tłoczące
gnojowicę do wozów asenizacyjnych lub bezpośrednio do rurociągu deszczowni. Gdy
przewód ulegnie zapchaniu można zmieniać kierunek obrotów pompy. Stosowane są również
przewoźne pompy ślimakowe przeznaczone do pompowania gnojowicy ze zbiorników
wstępnych do głównych, do wozów asenizacyjnych lub rurociągów deszczowni. Ponadto,
można nimi mieszać gnojowicę w zbiornikach. Stacjonarna pompa wirowa do gnojowicy
składa się z łopatkowego wirnika, korpusu, rozdrabniacza nożowego, zaworu trójdrożnego,
przewodów i zespołu napędowego. Nawożenie gnojowicą może odbywać się w sposób:

−

mobilny przy użyciu wozów asenizacyjnych,

−

stacjonarny z zastosowaniem rurociągów i zraszaczy,

−

kombinowany, gdzie transport odbywa się rurami, a rozlewanie wozami asenizacyjnymi.

Oczyszczanie gnojowicy

Przy dużej liczbie zwierząt rolnicze wykorzystanie odchodów staje się niemożliwe.

Dlatego duże fermy hodowlane muszą posiadać oczyszczalne odchodów. Utylizuje się w nich
odchody metodami mechanicznymi, biologicznymi, chemicznymi i termicznymi do takiego
stopnia czystości, że mogą być odprowadzane

zbiorników wód naturalnych lub ponownie

wykorzystane w celach technologicznych. Frakcja stała służy jako nawóz organiczny.

Mechaniczne sposoby rozdzielania części stałej od płynnej można podzielić na:

−

odwadnianie przez suszenie w warunkach naturalnych,

−

rozdzielanie na sitach,

−

odwirowywanie.
Suszenie prowadzi się na poletkach, gdzie następuje częściowe odparowanie oraz

odfiltrowanie wody. Warstwa odchodów o grubości 20 cm wysycha w naszych warunkach
klimatycznych około 6 tygodni do wilgotności 60 – 80%. Metodą najczęściej stosowaną jest
rozdzielanie gnojowicy na sitach biernych, wibracyjnych, stożkowych i parabolicznych.

Separator wibracyjny zbudowany jest z sita i pojemnika wprawianego w ruch

wibracyjny, wskutek czego następuje separacja części stałych i płynnych gnojowicy.
Wyodrębniona na sicie frakcja stała zawiera jeszcze znaczną część wody. Lepsze efekty
przynosi zastosowanie wirówek.

Znane są dwa typy wirówek: dwustożkowa i sedymentacyjna. Wirówka dwustożkowa

składa się z dwóch stożkowych talerzy, które pozostają zamknięte podczas napełniania
i odwirowywania. Części stałe w wyniku działania siły odśrodkowej osiadają na
pobocznicach stożków, ciecz natomiast gromadzi się w pobliżu osi obrotu i opuszcza
wirówkę przez boczne otwory i rurę odpływową. Osad wyrzucany jest na zewnątrz po
zatrzymaniu wirówki i rozsunięciu stożków.

Wirówka sedymentacyjna pracuje w sposób ciągły i składa się z bębna zewnętrznego

o kształcie walcowo-stożkowym oraz dokładnie dopasowanego przenośnika ślimakowego.
Bęben i ślimak obracają się w tym samym kierunku, lecz z różną prędkością obrotową.
Ślimak zgarnia frakcję stałą z wewnętrznej ściany bębna i przesuwa ją poosiowo do otworów
wylotowych. Ciecz uchodzi otworami po przeciwległej stronie wlotu gnojowicy i dostaje się
do zbiorników, w których oczyszczana jest chemicznie i biologicznie. Tak oczyszczona, może
być skierowana do zbiornika odpływowego. Części stałe po wysuszeniu gromadzone są
w specjalnych silosach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody wytwarzania biogazu z gnojowicy

Do wytworzenia biogazu mogą być użyte odchody zwierzęce oraz inne odpady

pochodzenia roślinnego (słoma, łęty ziemniaczane, liście) i zwierzęcego zawierające
substancje organiczne. Biogaz powstaje w wyniku fermentacji beztlenowej substancji
organicznych. Ograniczamy w ten sposób zanieczyszczenie środowiska, otrzymujemy cenne
paliwo energetyczne i wartościowy nawóz organiczny. Fermentacja metanowa przebiega bez
dostępu powietrza pod wpływem działania bakterii, które rozkładają masę organiczną na
między innymi dwutlenek węgla i metan.

Rys. 35. Schemat

produkcji

biogazu

według

metody

Reinholda

Darmstadta:

1 – doprowadzenie odchodów,2 – odprowadzenie odchodów, 3 – części stałe po
fermentacji, 4 – komora do gromadzenia gazu, 5 – zbiornik gazu, 6 – odbiornik
gazu, 7 – zbiornik z pompą na gnojowicę po fermentacji [2, s. 289]

Metoda Reinholda Darmstadte stosowana jest w małych i średnich gospodarstwach.

Instalacja stosowana w tej metodzie składa się z betonowego zbiornika fermentacyjnego oraz
dwóch zbiorników na otrzymywany biogaz. Otrzymywany w wyniku fermentacji biogaz
gromadzi się w przestrzeni nad komorą fermentacyjną, skąd odprowadzany jest do zbiornika
magazynującego.

Instalacja stosowana w metodzie Schmidta i Eggerglüssa składa się ze zbiornika

wstępnego gnojowicy z mieszadłem, pompy, komory fermentacyjnej, zbiornika gnojowicy po
fermentacji i zbiornika biogazu. Gnojowica, po wymieszaniu, jest pompowana do komory
fermentacyjnej ogrzewanej parą wytwarzaną w kotle parowym. Powstający gaz gromadzony
jest w zbiorniku gazowym, Osad po fermentacji metanowej wykorzystywany jest rolniczo.
Wydajność instalacji wynosi 0,75 m³ gazu na dobę.

Rys. 36. Systemy odzysku ciepła z budynku inwentarskiego: I – system stabilizacji cieplnej powietrza

wprowadzanego do budynku, II – system odzysku ciepła z powietrza usuwanego z budynku,
III – system odzysku ciepła z podłoży egzotermicznych i gnojowicy, IV – kolektor słoneczny
do podgrzewania wody [7, s. 54]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Biogaz może być wykorzystany energetycznie w systemach odzysku ciepła z budynku

inwentarskiego, które w dobie drożejącej energii znajdują coraz szersze zastosowanie.

Bezpieczna obsługa urządzeń stosowanych w budynkach inwentarskich

Przy wejściu do budynku inwentarskiego powinna znajdować się tablica z napisem:

„Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony”. W gospodarstwie, z którego zwierzęta lub
produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego wprowadzane są na rynek, powinny
znajdować się maty dezynfekcyjne w liczbie zapewniającej zabezpieczenie wejść i wjazdów
do gospodarstwa w przypadku zagrożenia epidemiologicznego.

Budynek inwentarski powinien spełniać następujące wymagania ewakuacyjne:

−

wrota i drzwi budynku powinny zawsze otwierać na zewnątrz,

−

odległość od najdalszego stanowiska dla zwierząt do wyjścia ewakuacyjnego nie
powinna przekraczać 50 m przy utrzymaniu ściółkowym zwierząt i 75 m przy utrzymaniu
bezściółkowym,

−

przy obsadzie zwierząt powyżej 15 sztuk muszą być dwa wyjścia ewakuacyjne.
Podłogi w pomieszczeniach inwentarskich powinny być gładkie, nie śliskie, mieć

stabilną, twardą i równą powierzchnię umożliwiającą utrzymywanie czystości i porządku.

Kanały odprowadzające ścieki i gnojowicę powinny być odpowiednio zabezpieczone.

Ściany i sufit powinny być czyste, pozbawione pajęczyn i zagrzybień. Warunki utrzymania
zwierząt nie mogą powodować urazów i uszkodzeń ciała lub cierpień. Osoby obsługujące
zwierzęta powinny przestrzegać następujących zasad:

−

w pomieszczeniach inwentarskich nie wolno palić tytoniu i używać otwartego ognia,

−

myć ręce przed i po zakończeniu pracy przy zwierzętach,

−

myć twarz przed spożywaniem posiłków, po zakończeniu pracy przy zwierzętach,

−

wszelkie skaleczenia natychmiast opatrywać,

−

pracownicy opiekujący się stadem powinni posiadać odzież i obuwie ochronne
przeznaczone do obowiązkowego użycia w gospodarstwie.
Duża część budynków inwentarskich w naszym kraju jest nieprzystosowana do

wprowadzenia nowych usprawnień technicznych i technologicznych. Są to budynki stare, o
małej powierzchni, w których zwierzęta utrzymywane są na głębokiej ściółce, bez
wydzielonych korytarzy paszowych i gnojowych. Prowadzone są w nich tradycyjne metody
chowu zwierząt, a większość prac wykonywanych jest ręcznie przy użyciu prostych narzędzi,
takich jak widły, wiadra, taczki itp.

Podczas użytkowania maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji zwierzęcej należy

ściśle przestrzegać ogólnych zasad bezpieczeństwa pracy oraz zaleceń producentów sprzętu
zawartych w instrukcjach obsługi, a w szczególności:

−

obsługę sprzętu należy powierzać osobom pełnoletnim, znającym zasady działania
sprzętu oraz zasady bezpiecznego jego użytkowania,

−

codziennie przed rozpoczęciem pracy należy dokładnie sprawdzić stan techniczny
maszyn i urządzeń, a zauważone usterki usunąć. szczególnie ważne jest sprawdzenie
połączeń śrubowych elementów roboczych i stanu osłon elementów wirujących,

−

niedopuszczalne jest użytkowanie urządzeń bez kompletnych i trwale zamocowanych
osłon elementów roboczych i mechanizmów przenoszących napęd,

−

wszelkich napraw, regulacji oraz przeglądów maszyn i oczyszczania ich elementów
roboczych można dokonywać tylko po uprzednim wyłączeniu silnika, odłączeniu
napięcia i wyjęciu wtyczki z gniazda sieci elektrycznej,

−

przed włączeniem wtyczki przewodu zasilającego do gniazda sieci elektrycznej należy
sprawdzić, czy silnik jest wyłączony,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

należy uważać, aby wraz z masą podawaną do śrutownika, mieszalnika, sieczkarni,
siekacza, nie dostały się twarde przedmioty: kamienie, kawałki metalu i drewna itp.,

−

nie wolno popychać ręką masy znajdującej się w koszu zasypowym lub skrzyni urządzeń
z ruchomymi elementami roboczymi; rozdrabniany materiał można popychać wyłącznie
za pomocą drewnianych popychaczy dostosowanych do tego celu,

−

sieczkarnia powinna posiadać sprawne urządzenie służące do wyłączania napędu na
walce podające i do zmiany kierunku ich obrotów,

−

uszkodzone liny, łańcuchy zgarniaczy obornika nie powinny być naprawiane, lecz
wymieniane na nowe,

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są metody usuwania odchodów z budynków inwentarskich?
2. Na czym polega zasada działania i regulacja urządzeń do usuwania obornika?
3. Jak zbudowane są wygarniacze obornika o napędzie hydraulicznym?
4. Jakie znasz metody usuwania gnojowicy?
5. Jakie są wymagania ochrony środowiska przy magazynowaniu odchodów?
6. Jakie są metody oczyszczania gnojowicy?
7. Jakie są metody wytwarzania i zastosowania biogazu?
8. Jakie są zasady bezpiecznej pracy oraz przepisy ochrony przeciwpożarowej i ochrony

naturalnego przy montowaniu i eksploatacji maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji
zwierzęcej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj montaż przenośnika do usuwania obornika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi przenośnika,
4) wykonać montaż,
5) dokonać regulacji,
6) przeprowadzić konserwację elementów przenośnika,
7) dokonać odbioru robót,
8) oszacować koszty wykonanych prac,
9) ocenić jakość wykonanej pracy,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przenośnik do usuwania obornika o ruchu ciągłym,

−

instrukcja obsługi przenośnika,

−

zestaw kluczy monterskich,

−

przenośnik do montażu,

−

podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały eksploatacyjne,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca przenośników do usuwania obornika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj obsługę techniczną przenośnika typu delta do usuwania obornika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi przenośnika,
4) ocenić stan techniczny przenośnika,
5) wymienić uszkodzone i zużyte elementy,
6) dokonać regulacji,
7) przeprowadzić konserwację elementów przenośnika,
8) sprawdzić pracę przenośnika po dokonanych regulacjach,
9) oszacować koszty wykonanych prac,
10) ocenić jakość wykonanej pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przenośnik do usuwania obornika o ruchu ciągłym,

−

instrukcja obsługi przenośnika,

−

zestaw kluczy monterskich,

−

zestaw części zamiennych,

−

podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały eksploatacyjne,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca przenośników typu delta.

Ćwiczenie 3

Wykonaj obsługę techniczną pompy do gnojowicy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi pompy do gnojowicy,
4) ocenić stan techniczny pompy do gnojowicy,
5) wykonać konserwację elementów pompy,
6) oszacować koszty konserwacji i naprawy,
7) ocenić jakość wykonanej przez siebie pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pompa do gnojowicy,

−

instrukcja obsługi pompy,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały eksploatacyjne,

−

literatura z rozdz. 6 dotycząca pomp do gnojownicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj montaż szufli mechanicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi szufli mechanicznej,
4) wykonać montaż,
5) dokonać regulacji,
6) przeprowadzić konserwację elementów szufli mechanicznej,
7) dokonać odbioru robót,
8) oszacować koszty wykonanych prac,
9) ocenić jakość wykonanej pracy,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szufla mechaniczna,

−

instrukcja obsługi szufli mechanicznej,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały eksploatacyjne.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować metody usuwania odchodów?



2) wyjaśnić budowę i regulację przenośników do usuwania obornika?



3) objaśnić budowę i obsługę wygarniaczy obornika o napędzie

hydraulicznym?



4) scharakteryzować hydrauliczne metody usuwania gnojowicy?



5) określić wymagania ochrony środowiska przy magazynowaniu odchodów?



6) wymienić metody oczyszczania gnojowicy?



7) uzasadnić celowość wytwarzania biogazu?



8) zamontować szuflę mechaniczną do usuwania obornika?



9) zamontować przenośnik typu delta do usuwania obornika?



10) wykonać obsługę pompy do gnojowicy?



11) zastosować zasady bezpiecznej pracy, przepisy ochrony przeciwpożarowej

i ochrony środowiska naturalnego przy montowaniu i eksploatacji maszyn
i urządzeń stosowanych w produkcji zwierzęcej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań testowych. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości

odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dobrostan oznacza

a) ilość zwierząt w budynku inwentarskim.
b) wartość hodowanych zwierząt.
c) stan równowagi między organizmem a otaczającym środowiskiem.
d) ilość stanowisk do utrzymania zwierząt.

2. Obory to budynki inwentarskie służące do utrzymania

a) trzody chlewnej.
b) bydła.
c) brojlerów.
d) królików.

3. Boksy i kombiboksy to legowiska dla zwierząt w

a) chlewniach.
b) oborach stanowiskowych.
c) oborach wolnostanowiskowych.
d) kurnikach.

4. Prawidłowy mikroklimat w budynku inwentarskim zapewnia

a) wentylacja naturalna.
b) otwieranie drzwi.
c) uchylanie okien.
d) wentylacja mechaniczna.

5. Uszkodzenie zaworu zwrotnego w urządzeniu hydroforowym spowoduje

a) uszkodzenie zbiornika hydroforu.
b) wypływ wody ze zbiornika, gdy pompa jest wyłączona.
c) wzrost ciśnienia w instalacji wodociągowej.
d) korozję wyłącznika.

6. W śrutowniku bijakowym grubość śruty zależy od

a) prędkości obrotowej bijaków.
b) liczby bijaków.
c) średnicy otworów w sicie.
d) szybkości podawania ziarna.

7. Wóz paszowy służy

a) tylko do odważenia porcji składnika paszy.
b) tylko do dokładnego wymieszania wszystkich składników.
c) tylko do dostarczenia paszy do żłobów.
d) do odważenia porcji składnika paszy, dokładnego wymieszania wszystkich

składników, dostarczenia paszy do żłobów.

8. Podczas obsługi maszyn do przygotowania pasz występują zagrożenia pochodzące od

a) ostrych, wirujących części maszyn i powstającego zapylenia powietrza.
b) przekładni napędowych i stanu technicznego osłon.
c) instalacji elektrycznej.
d) ostrych, wirujących części maszyn i powstającego zapylenia powietrza, przekładni

napędowych i stanu technicznego osłon i instalacji elektrycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. W skład budowy aparatu udojowego dojarki rurociągowej wchodzą

a) kubki udojowe, bańka na mleko i przewody.
b) pompa, regulator podciśnienia i kolektor.
c) pulsator, zbiornik wyrównawczy i kolektor.
d) kubki udojowe, kolektor, pulsator oraz przewody mleczne i powietrzne.

10. W czasie fazy ssania w komorze podstrzykowej kubka udojowego występuje

a) podciśnienie.
b) nadciśnienie.
c) zmienne ciśnienie.
d) ciśnienie atmosferyczne.

11. Urządzenie Duovac zmienia parametry doju w zależności od

a) wielkości podciśnienia.
b) wartości ciśnienia atmosferycznego.
c) szybkości oddawania mleka przez krowę.
d) ilości dojonych krów.

12. Kolektor dojarki służy do

a) zbierania mleka z kubków udojowych i przekazania go do rurociągu mlecznego.
b) zbierania mleka z kubków, przekazania go do rurociągu mlecznego i rozdziału

podciśnienia na kubki udojowe.

c) przekazania podciśnienia z pulsatora do kubków udojowych.
d) przepłukiwania dojarki.

13. Dój mechaniczny o parametrach dostosowanych do indywidualnych cech każdej krowy

w dowolnym czasie przez 24 godziny zapewnia
a) dojarka bańkowa.
b) dojarka rurociągowa.
c) dojarnia karuzelowa.
d) automat dojarski.

14. W skład automatycznej linii do zadawania pasz nie wchodzi

a) rozdrabniacz bijakowy.
b) urządzenie wysypujące.
c) dozownik wagowy.
d) koryto.

15. Rysunek obok przedstawia

a) dojarkę bańkową.
b) myjnię aparatury udojowej.
c) agregat podciśnienia.
d) jednostkę pulsacyjną.

16. Do usuwania obornika z obór płytkich stosowane są

a) tylko przenośniki o ruchu ciągłym.
b) tylko przenośniki o ruchu posuwisto-zwrotnym.
c) tylko zgarniaki o napędzie hydraulicznym.
d) przenośniki o ruchu ciągłym, przenośniki o ruchu posuwisto-zwrotnym, zgarniaki

o napędzie hydraulicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. W zgarniaku typu delta ramiona rozkładają się pod wpływem

a) działania łańcucha napędowego.
b) tarcia o dno kanału.
c) działania mechanizmu zapadkowego.
d) hydrauliki zewnętrznej.

18. Zadaniem progu na końcu kanału przy samospływie gnojowicy jest

a) zmniejszenie prędkości przepływu gnojowicy.
b) zatrzymanie części stałych odchodów.
c) utrzymanie warstwy cieczy, po której spływają odchody zwierzęce.
d) uszczelnienie kanału.

19. Gospodarstwa specjalizujące się w produkcji zwierzęcej muszą posiadać

a) urządzenia do przechowywania odchodów zwierzęcych.
b) urządzenia do wytwarzania biogazu.
c) kolektory słoneczne.
d) pompy cieplne.

20. Przyczyną wypadków podczas eksploatacji maszyn i urządzeń stosowanych

w budynkach inwentarskich może być
a) tylko użytkowanie urządzeń niesprawnych technicznie.
b) tylko brak osłon mechanizmów napędowych.
c) tylko operowanie ręką w pobliżu ruchomych elementów roboczych maszyn,

urządzeń.

d) operowanie ręką w pobliżu ruchomych elementów roboczych maszyn i urządzeń,

brak osłon mechanizmów napędowych, użytkowanie urządzeń niesprawnych
technicznie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Montowanie i eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji
zwierzęcej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Dobkowski A.: Podstawowe wymagania technologiczne i techniczne w budownictwie

inwentarskim dla bydła, trzody chlewnej i owiec dla projektów objętych programem
SAPARD. MRiRW, Warszawa 2000

2. Korpysz K., Roszkowski H., Zdun K.: Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej.

SGGW, Warszawa 1994

3. Kuczewski J., Waszkiewicz Cz.: Mechanizacja rolnictwa. Maszyny i urządzenia do

produkcji roślinnej i zwierzęcej. SGGW, Warszawa 1997

4. Magazynowanie pasz. Poradnik. Warszawa; Instytut Budownictwa, Mechanizacji

i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego; 2004

5. Systemy utrzymania bydła. Katalog przykładowych rozwiązań. Warszawa; Instytut

Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa
Rolniczego; 2004

6. Systemy utrzymania bydła. Poradnik. Warszawa; Instytut Budownictwa, Mechanizacji

i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego; 2004

7. Systemy utrzymania świń. Poradnik. Poznań; Instytut Budownictwa, Mechanizacji

i Elektryfikacji Rolnictwa; Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego; 2004

8. Waszkiewicz Cz.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej.

WSiP, Warszawa 1996

9. Top Agrar – czasopismo
10. Materiały informacyjne firmy DeLaval
11. Materiały informacyjne firmy Sano
12. Materiały informacyjne firmy TerraAxim-Agroimpex