POLANICA ZDRÓJ 2007

WETERYNARIA W TERENIE

•

4/2007

•

44

S

prof. dr hab. Jędrzej M. Jaśkowski, lek. wet. Przemysław Racewicz,
mgr inż. Beata Błaszak, mgr inż. Renata Włodarczyk

Katedra Weterynarii Rolniczej Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt Akademii Rolniczej w Poznaniu

Odsetek roniących krów jest według
danych dostępnych z piśmiennictwa
rosnącym problemem w stadach by-
dła mlecznego (5, 7). Dotyczy nie tylko
tzw. obserwowanych poronień, mają-
cych miejsce po implantacji, ale także
przypadków wczesnej i późnej śmiertel-
ności zarodkowej. Dane krajowe w od-
niesieniu do częstości występowania
poronień są dość skąpe. Z informa-
cji podawanych przez Federację By-
dła Mlecznego i Producentów Mleka
wynika, że roni nie więcej niż 0,05%
krów. Z obserwacji własnych, prze-
prowadzonych w dziewięciu stadach
(50-320 krów) bydła mlecznego, wynika,
że częstość obserwowanych klinicznie
poronień (PORON), przypadków utra-
ty ciąży, za które przyjmowano sytuacje,
w których krowy uprzednio uznane za
cielne okazywały się niecielne (NC),
oraz martwo urodzonych cieląt wynosi-
ła średnio 2,2%, 0,4% i 9,2%. Zaznacza-
ły się także znaczące różnice pomiędzy
stadami, szczególnie w odniesieniu do
częstości poronień (2,1% do 5,7%) i mar-
two urodzonych cieląt (0,3% do 33%).
Częstość poronień i rodzenia martwych
cieląt w różnych miesiącach ciąży była
najwyższa w trzecim trymestrze ciąży,
natomiast podczas pierwszych 6 mie-
sięcy utrzymywała się na mniej więcej
zbliżonym poziomie. Biorąc pod uwa-
gę niektóre dane, można stwierdzić,
że częstość poronień pomiędzy 2. i 9.
miesiącem ciąży jest podobna. Istnieje
duże prawdopodobieństwo, że znaczna
część ich przypadków z różnych powo-
dów nie jest rejestrowana (1). Mniej wia-
domo o skali tzw. późnej śmiertelności
zarodkowej i wczesnej śmierci płodo-

wej. Przypada ona na okres wyznacza-
ny momentem rozpoczęcia implantacji
i trwa do jej zakończenia. W okresie tym
mają miejsce istotne z punktu widze-
nia dalszego rozwoju zarodka procesy.
Teoretycznie proces implantacji u krów
może się rozpoczynać około 20. dnia
po zapłodnieniu, kiedy to w fazie tzw.
nakładania trofoblast nakrywa nabło-
nek błony śluzowej macicy. W kolejnych
dniach ciąży przebiegają następne fazy
implantacji, które polegają na przylega-
niu, penetracji i w końcu rozprzestrze-
nianiu (invasio) trofoblastu. Implantacja
kończy się w tzw. okresie zatrzymania,
następującym nie później niż 40 do 42
dni po zapłodnieniu. Proces ten, stero-
wany hormonalnie, wymaga gotowości
ze strony matki (receptywność macicy)
oraz zarodka. Ten ostatni produkuje sze-
reg substancji białkowych (specyficzne
białka ciążowe), których zadaniem jest
ułatwienie implantacji poprzez uczule-
nie macicy na obecność zarodka. Okres
implantacji z powodu przebiegu wielu
skomplikowanych procesów biologicz-
nych należy do tzw. krytycznych okre-
sów ciąży, w którym ryzyko poronienia
jest relatywnie wysokie.

Diagnozę późnej śmiertelności zarod-

kowej i wczesnej śmierci płodowej opie-
rano na ponownym pojawieniu się rui,
ocenie stężenia progesteronu, pomiarze
koncentracji specyficznych białek ciążo-
wych, metabolitów prostaglandyny F

2α

,

a także badaniu ultrasonograficznym,
które na stałe weszło do kanonu metod
diagnostycznych stosowanych w tereno-
wej praktyce weterynaryjnej (2, 5, 8, 9).
Z danych dostępnych w piśmiennic-
twie wynika, że częstość przypadków

Streszczenie

Badanie pod kątem ciąży przeprowa-
dzano przy pomocy ultrasonografu
(Animal Scanner, Dramiński) między
25. a 35. dniem po inseminacji.
Kliniczną diagnozę ciąży per rectum
przeprowadzano 15-25 dni później,
tzn. po 45. dniu po inseminacji. Fał-
szywie dodatnie wyniki u wszystkich
przebadanych krów stanowiły więcej
niż 20% przypadków. Stwierdzili-
śmy ciekawą zależność pomiędzy
częstością fałszywie dodatnich
wyników ciąży a różnymi porami
roku. Przykładowo latem 32,9% ciąż
stwierdzonych ultrasonograficznie
nie zostało potwierdzonych podczas
badania klinicznego, podczas gdy
wiosną tylko 17,6%.

Słowa kluczowe

straty ciąży, badanie USG

w świetle badań ultrasonograficznych

Abstract

Pregnancy examination was carried
out by an ultrasonograph (Animal
Scanner, Dramiński) between 25

th

and 35

th

day after artificial insemi-

nation. Clinical pregnancy diagnosis
per rectum was conducted 15-25
days later, i.e. after 45 days after in-
semination. False positive pregnancy
results (ultrasound positive, clinically
negative) in all examined cows were
more than 20% cases. We found
interesting relation in respect to
frequency of false positive pregnancy
results and different seasons of the
year. For example, in summer 32,9%
of ultrasonographically diagnosed
pregnancies were not confirmed dur-
ing clinical examination, whereas in
spring only 17,6%.

Key words

pregnancy loss, USG examination

Straty ciąży w okresie
okołoimplantacyjnym
u krów

POLANICA ZDRÓJ 2007

WETERYNARIA W TERENIE

•

4/2007

•

46

późnej śmiertelności zarodkowej/wcze-
snej śmierci płodowej jest zróżnicowa-
na i znacznie wyższa od częstości poro-
nień. Humblot (5), diagnozując wczesną
śmierć płodową na podstawie powrotu
rui, oceny stężenia progesteronu oraz
obecności specyficznych białek ciążo-
wych bPSBP, stwierdzał, że dotyczyła
ona 12-17,5% ciąż u krów mlecznych
rasy holstein; niższa była u bydła mię-
snego, osiągając 6,6-8,6%. W kraju brak
jest danych odnośnie częstości późnej
śmiertelności zarodkowej i wczesnej
śmierci płodowej u krów. Próbę oceny
tego zjawiska podjęto, dokonując ana-
lizy 623 ultrasonografów macicy krów
poddanych badaniu pod kątem ciąży
pomiędzy 25. a 35. dniem po insemi-
nacji. Badania przeprowadzano przy
użyciu aparatu Animal Scaner firmy
Dramiński, wyposażonego w głowicę
sektorową o zmiennej częstości, przy-
stosowaną do badania per rectum. Wy-
niki badania ultrasonograficznego we-
ryfikowano, przeprowadzając badanie

kliniczne, które odbyło się po 42. dniu
ciąży. Weryfikacji rezultatu badania kli-
nicznego dokonywano na podstawie
kolejnego badania rektalnego, przepro-
wadzanego w 5. miesiącu ciąży. Szcze-
gółowej analizie poddano w szczegól-
ności tzw. wyniki fałszywie dodatnie,
tzn. takie, w których ultrasonograficznie
stwierdzona ciąża nie została potwier-
dzana w badaniu klinicznym. Odsetek
ciąż stwierdzonych ultrasonograficznie
zimą, wiosną, latem i jesienią wyniósł:
59,7%, 59,3%, 51,1% i 56,8%. Przecięt-
ny odsetek niepotwierdzonych klinicz-
nie ciąż był we wszystkich porach roku
stosunkowo wysoki i wynosił 20%. Jest
on znacząco wyższy od odsetka poro-
nień notowanego wyłącznie na podsta-
wie obserwacji klinicznych. W drugim
etapie określono odsetek wyników fał-
szywie dodatnich u krów poddawanych
badaniu pod kątem ciąży w różnych
porach roku. W tym przypadku wycho-
dziliśmy z założenia, że odsetek niepo-
twierdzonych ciąż powinien być wyż-

szy w okresie letnim. Na ujemny wpływ
wysokich temperatur na przebieg ciąży,
zwłaszcza w okresie wczesno- i późno-
zarodkowym, zwracało uwagę wielu au-
torów (3, 6). Na podstawie podobnych
badań Drost i wsp. (3) szacują częstość
poronień w tym okresie na 42,8%. W ba-
daniach własnych częstość wyników fał-
szywie dodatnich wynosiła latem 32,9%
i była wyższa od 32,4%, 23,1% i 17,6%,
notowanych odpowiednio jesienią, zimą
i wiosną. Różnice te były jeszcze więk-
sze, kiedy porównano odsetek niepo-
twierdzonych ciąż między 25. a 30. oraz
31. a 35. dniem po inseminacji latem
i wiosną. Wiosną odsetek ten był w obu
analizowanych okresach porównywalny
i wynosił 18,1% i 15,1%, natomiast latem
wynosił między 31. a 35. dniem po in-
seminacji 19,5%, natomiast w okresie
25 do 30 dni po inseminacji – 57,5%.
Fakt ten wskazuje, że przypuszczalnie
krótko po implantacji ryzyko poronienia
po ekspozycji na niekorzystne warunki
środowiskowe jest wyraźnie niższe niż
pod koniec implantacji. Odsetek po-
tencjalnych strat ciąży może być w rze-
czywistości nieznacznie niższy, trudno
bowiem wykluczyć pewną skalę błędu,
wynikającą z różnych powodów natury
technicznej. Wyniki fałszywie dodatnie
mogą być spowodowane błędną inter-
pretacją obrazu ultrasonograficznego,
niewłaściwym ułożeniem sondy apara-
tu i czasem, który upłynął od dnia inse-
minacji. Uwzględniając fakt, że badania
były przeprowadzane zawsze przez tego

Rozpoznanie

kliniczne

Kryterium oceny,

test

Rasa

Częstość

(liczba krów)

Autorzy

Późna śmierć

zarodkowa

RE + P4
RE + P4

RE + P4 + bPSBP

RE + P4

RE + P4 + bPSBP

RE + P4

RE + bPSBP

Holstein

Normandy

Montbeliarde

Rasy mięsne

12,0% (1063)

8,4% (753)

17,5% (177)

13,6% (1001)

8,4% (119)

11,8% (622)

6,6-8,6% (2800)

Humblot, 2002

Malon, 1993

Tab. 1. Częstość późnej śmiertelności zarodkowej/wczesnej śmierci płodowej (5)
Objaśnienia: RE – powrót rui, P4 – pomiar stężenia progesteronu, bPSBP – pomiar stężenia specyficznych
białek ciążowych

Rys. 1. Częstość występowania martwo urodzonych cieląt i poronień (n = 1018)

POLANICA ZDRÓJ 2007

WETERYNARIA W TERENIE

•

4/2007

•

47

samego operatora oraz w okresie gwa-
rantującym prawidłowe rozpoznanie
ciąży, należy przyjąć, że błąd techniczny
był w tym przypadku jednakowy. O wy-
sokim odsetku ubyłych ciąż w okresie
podwyższonej temperatury i wilgot-
ności donosili także García-Ispierto
i wsp. (4). Wzrastał on liniowo wraz ze
zwiększaniem się względnego indeksu
wilgotności i temperatury. Straty ciąży
w warunkach podwyższonej tempera-
tury i wilgotności były w okresie oko-
łoimplantacyjnym szczególnie wysokie
w przypadku ciąż bliźniaczych.

Uzyskane wyniki wydają się wskazy-

wać na dwa istotne fakty:
1. Stres cieplny, mający miejsce latem

i wczesną jesienią, w znaczący nega-
tywny sposób wpływa na przebieg
późnego okresu zarodkowego. Wpływ
ten wydaje się wyraźniejszy w okresie
przed- niż okołoimplantacyjnym.

2. Z uwagi na znaczny – w gorącej

porze roku – odsetek ubyłych ciąż,
kliniczne ich diagnozowanie przez
lekarza weterynarii przeprowadzane
u krów pomiędzy 30. a 35. dniem
po inseminacji może być obarczone
pewnym błędem.
W drugim etapie analizy oceną obję-

to odsetek niepotwierdzonych ciąż po
pierwszej, drugiej, trzeciej i kolejnych
inseminacjach. Z założenia najwyż-
szy wskaźnik zacieleń uzyskuje się po
pierwszej inseminacji, jeśli przeprowa-
dzana jest ona między 75. a 100. dniem
po wycieleniu. W objętych oceną sta-
dach po pierwszej inseminacji w ciążę
zachodziło 56,7% krów, po kolejno dru-
giej, trzeciej oraz dalszych odpowied-
nio: 52,3%, 46,1% i 60,1% i były porów-
nywalne. Stosunkowo wysoki odsetek
zacieleń po czwartej i kolejnych insemi-
nacjach mógł być spowodowany szero-
kim korzystaniem podczas inseminacji
krów powtarzających z buhajów punk-
towych. O ile podczas pierwszej rui
z buhaja korzystano w 5,1% przypad-
ków, o tyle u krów powtarzających ruję
4 i więcej razy – w 71,9%. Skuteczność
buhaja – w odniesieniu do odsetka za-
cielonych krów – nad sztuczną insemi-
nacją jest bezdyskusyjna. Niezależnie
od serwisu po kryciu naturalnym za-
cielało się ponad 63,4% krów, podczas
gdy po sztucznej inseminacji – zaled-
wie 46,6%. Odsetek krów, u których nie
potwierdzono ciąży po pierwszej inse-
minacji, wyniósł 28,5% po kolejnych,
ogółem 35,4%, i nie wzrastał w sposób

wyraźny. Na tej podstawie trudno po-
twierdzić (jak i wykluczyć) wpływ nu-
meru inseminacji na odsetek późnej
śmiertelności zarodkowej. Obecnie pro-
wadzone są szersze badania nad wpły-
wem krycia naturalnego oraz sztucznej
inseminacji przy użyciu nasienia buha-
jów różniących się indeksami hodow-
lanymi na odsetek niepotwierdzonych
ciąż.

‰

Piśmiennictwo
1. Bostedt H., Klein C., Boryczko Z.: Nie ma

jednej przyczyny – czyli syndrom wczesnej
śmiertelności zarodkowej, poronień i mar-
twych porodów. „Lecznica Dużych Zwie-
rząt”, 2006, (2), 42-48.

2. Breukelman S.P., Szenci O., Beckers J.F.,

Kindahl H., Mulder E.J.H., Jonker F.H.,
Weijden E.J.H., Revy D., Pogany K., Su-
lon J., Nemedi I., Taverne M.A.M.: Ultra-
sonographic appearance of the conceptus,
fetal heart rate and profiles of pregnancy-
-associated glykoproteins (PAG) and prosta-
glandin F

2α

-metabolite (PGF

2α

-metabolite)

after induction of fetal death with aglepri-
stone during early gestation in cattle. „The-
riogenology”, 2005, 64, 917-933.

3. Drost M., Ambrose J.D., Tchatcher M.J.,

Cantrell C.K., Wolfsdorf K.E., Hasler J.F.,
Thatcher W.W.: Conception rates after arti-

ficial insemination or embryo transfer in lac-
tatuing dairy cows during summer in Florida.
„Theriogenology”, 1999, 52, 1161-1167.

4. García-Ispierto, López-Gatius F., Santo-

laria P., Yániz J.L., Nogareda C., López-
-Béjar M., De Renis F.: Relationship betwe-
en heat stress during the peri-implantation
period and early fetal loss in dairy cattle.
„Theriogenology”, 2006, 5, 799-807.

5. Humblot P.: Use of pregnancy specific pro-

teins and progesterone assays to monitor
pregnancy and determine the timing, fre-
quencies and sources of embryonic mortal-
ity in ruminants. „Theriogenology”, 2001,
56, 1417-1433.

6. Jaśkowski J.M., Olechnowicz J., Urbaniak K.:

Letnia jałowość krów. „Medycyna Wet.”,
2005, 61, 1323-1327.

7. Jaśkowski J.M., Olechnowicz J., Nowak W.:

Niektóre przyczyny obniżającej się płodno-
ści u krów mlecznych. „Medycyna Wet.”,
2006, 62, 385-389.

8. Racewicz P., Urbaniak K.: Wczesna diagno-

za ciąży u krów. „Lecznica Dużych Zwie-
rząt”, 2006, (1), 45-49.

9. Szenci O., Humblot P., Beckers J.F., Sas-

ser G., Sulon J., Baltusen R., Varga J., Bajcsy
C.S.A., Taverne M.A.M.: Plasma profiles of
progesterone and conceptus proteins in cows
with spontaneous embryonic/fetal mortality
as diagnosed by ultrasonography. „Vet. J.”,
2000, 159, 287-290.