Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
1
POLITECHNIKA WARSZAWSKA
INSTYTUT GEODEZJI GOSPODARCZEJ
STUDIUM PODYPLOMOWE - WYCENA NIERUCHOMOŚCI
Prof. dr hab. inż. Wojciech Wilkowski
PODSTAWY ROLNICTWA, LEŚNICTWA
I GOSPODARKI WODNEJ
* * *
Część 2. PODSTAWY LEŚNICTWA
ORAZ ZADRZEWIENIA I ZAKRZEWIENIA
WARSZAWA 2007/2008
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
2
SPIS TREŚCI
1.
POJĘCIA PODSTAWOWE DOTYCZĄCE LASÓW I DRZEWOSTANÓW.......................................4
1.1 L
ASY W UJĘCIU PRZEDMIOTOWYM
..............................................................................................................4
1.2 L
ASY W UJĘCIU PODMIOTOWYM
.................................................................................................................6
2.
PLAN URZĄDZANIA LASU ......................................................................................................................7
2.1 M
IEJSCA GDZIE ZNAJDUJĄ SIĘ PLANY URZĄDZANIA LASU
............................................................................8
2.2 R
ODZAJE INFORMACJI JAKIE NALEŻY OBLIGATORYJNIE POZYSKIWAĆ PRZY WYCENIE Z PLANÓW
URZĄDZANIA LASU
...............................................................................................................................................8
2.3 O
PRACOWANIA KARTOGRAFICZNE STANOWIĄCE CZĘŚCI SKŁADOWE PLANU URZĄDZANIA LASU
................9
2.4 O
PRACOWANIE KARTOGRAFICZNE STANOWIĄCE CZĘŚĆ SKŁADOWĄ UPROSZCZONEGO PLANU URZĄDZANIA
LASU
……………………...................................................................................................................................10
3.
OBOWIĄZKI WŁAŚCICIELI LASÓW ................................................................................................10
4.
LASY OCHRONNE .................................................................................................................................11
4.1 R
ODZAJE LASÓW
,
KTÓRE MOGĄ BYĆ UZNANE ZA OCHRONNE
(
ART
.
15
USTAWY O LASACH
) .....................11
4.2 S
ZCZEGÓLNE SPOSOBY PROWADZENIA GOSPODARKI LEŚNEJ W LASACH UZNANYCH ZA OCHRONNE
..........12
5.
GOSPODAROWANIE MIENIEM SKARBU PAŃSTWA BĘDĄCYM W ZARZĄDZIE LASÓW
PAŃSTWOWYCH...............................................................................................................................................12
5.1 S
PRZEDAŻ LASÓW
,
GRUNTÓW I INNYCH NIERUCHOMOŚCI
.........................................................................12
5.2 N
ABYWANIE PRZEZ
L
ASY
P
AŃSTWOWE NIERUCHOMOŚCI
.........................................................................13
5.3 P
RZEKAZYWANIE PRZEZ
L
ASY
P
AŃSTWOWE NIERUCHOMOŚCI
.................................................................15
5.4 Z
AMIANA NIERUCHOMOŚCI
.......................................................................................................................15
5.5 S
PRZEDAŻ PRZEZ
L
ASY
P
AŃSTWOWE NIERUCHOMOŚCI ZABUDOWANYCH BUDYNKAMI MIESZKALNYMI I
SAMODZIELNYCH LOKALI MIESZKALNYCH ORAZ GRUNTÓW Z BUDYNKAMI MIESZKALNYMI W BUDOWIE
. ...........15
6.
PODATEK LEŚNY ..................................................................................................................................16
6.1 Z
WOLNIENIA OD PODATKU LEŚNEGO
……………………………………………………………………..17
7. ZALESIENIE GRUNTÓW……………………………………………………..……………………………18
8. PRZESTRZENNY PODZIAŁ LASÓW.........................................................................................................21
8.1 O
DDZIAŁY LEŚNE
......................................................................................................................................22
8.2 W
YŁĄCZENIA TAKSACYJNE
......................................................................................................................22
8.3 P
ODODDZIAŁY LEŚNE
...............................................................................................................................23
8.4 L
UKI
,
KĘPY
,
GNIAZDA
...............................................................................................................................25
8.5 C
HARAKTERYSTYKA PARAMETRÓW STANOWIĄCYCH PODSTAWĘ DO WYODRĘBNIANIA WYŁĄCZEŃ
TAKSACYJNYCH
..................................................................................................................................................25
9.
METODY OKREŚLANIA MIĄŻSZOŚCI POJEDYŃCZEGO DRZEWA..........................................36
9.1 O
KREŚLENIE MIĄŻSZOŚCI POJEDYNCZEGO DRZEWA W TECHNICE POMIARU SZCZEGÓŁOWEGO
..................36
9.2 O
KREŚLENIE MIĄŻSZOŚCI POJEDYNCZEGO DRZEWA W TECHNICE POMIARU PRZYBLIŻONEGO
....................37
10. METODY OKREŚLANIA MIĄŻSZOŚCI DRZEWOSTANU ..............................................................39
10.1
O
KREŚLENIE MIĄŻSZOŚCI DRZEWOSTANÓW W TECHNICE POMIAROWEJ
...............................................39
10.2
O
KREŚLENIE MIĄŻSZOŚCI DRZEWOSTANU W TECHNICE POMIAROWO
-
SZACUNKOWEJ
B
ŁĄD
!
N
IE ZDEFINIOWANO ZAKŁADKI
11. SZACUNEK BRAKARSKI .......................................................................................................................41
11.1 NORMALIZACJA W SZACUNKACH BRAKARSKICH……………….…………………………42
11.2 KLASYFIKACJA WYMIAROWA………………………………………………………………….42
11.3 KLASYFIKACJA JAKOŚCIOWA……………………………………………………………….….43
11.4 DEFINICJE PODSTAWOWYCH POJĘĆ WG NORM………………………………………….....43
12. GRUNTY ZADRZEWIONE I ZAKRZEWIONE ...................................................................................45
12.1
C
HARAKTERYSTYKI DRZEWOSTANÓW STANOWIĄCYCH ZADRZEWIENIA
...............................................45
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
3
12.2
F
ORMY ZADRZEWIEŃ
...........................................................................................................................46
12.3
R
ODZAJE ZADRZEWIEŃ
........................................................................................................................46
12.4
F
UNKCJA ZADRZEWIEŃ
........................................................................................................................47
12.5
P
ROJEKTOWANIE ZADRZEWIEŃ
............................................................................................................47
12.6
Z
AKŁADANIE I PIELĘGNOWANIE ZADRZEWIEŃ
......................................................................................48
12.7
U
Ż
YTKOWANIE ZADRZEWIEŃ
...............................................................................................................48
13. PARKI, OGRODY OZDOBNE I ZIELEŃCE ...................................................48
14. Załączniki …………………………………………………………………………50-53
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
4
1. POJĘCIA PODSTAWOWE DOTYCZĄCE LASÓW
I DRZEWOSTANÓW.
1.1 Lasy w ujęciu przedmiotowym.
Lasem, zgodnie z definicją określoną w ustawie o lasach ( Dz. U. nr 56 z 2000 (tekst jednolity
z późniejszymi zmianami) jest grunt:
1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi)-
drzewami i krzewami oraz runem leśnym-lub przejściowo ich pozbawiony:
a) przeznaczony do produkcji leśnej lub
b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo
c) wpisany do rejestru zabytków
2) związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej:
budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu,
drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania
drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.
Wyróżnia się następujący podział gruntów leśnych na kategorie użytkowania (Instrukcja
urządzania lasu) z 2003 r.:
1) grunty leśne zalesione, do których zalicza się:
a) drzewostany, to jest:
- uprawy (w tym plantacyjne uprawy nasienne i rejestrowane uprawy pochodne) oraz
młodniki o zadrzewieniu 0,5 i wyższym; do upraw zalicza się odnowienia i zalesienia
od chwili ich powstania do osiągnięcia zwarcia, a do młodników od osiągnięcia
zwarcia do osiągnięcia przez gatunek panujący wymiarów grubizny,
- drzewostany II klasy wieku 21-40 lat o zadrzewieniu 0,4 i wyższym(z ≥ 0,4),
- drzewostany III i starszych klas wieku (powyżej 41 lat) o zadrzewieniu 0,3
i wyższym (z ≥ 03),
- drzewostany w klasie odnowienia i w klasie do odnowienia,
Uwaga: Stosuje się odstępstwo od kryterium zadrzewienia dla upraw i młodników; po
cięciu uprzątającym rębnią gniazdową zupełną (IIIa), za uprawę lub młodnik uznaje
się również odnowienie na gniazdach o zadrzewieniu 0,3 lub 0,4.
b) plantacje drzew, to jest:
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
5
- plantacje nasienne,
- plantacje leśnych gatunków drzew szybko rosnących,
2) grunty leśne niezalesione:
a) w produkcji ubocznej, to jest założone w gruntach zaliczonych do lasów:
- plantacje choinek,
- plantacje krzewów,
- poletka łowieckie,
b) do odnowienia, to jest przejściowo pozbawione drzewostanu i przewidywane do
odnowienia w najbliższych latach, w tym:
- zręby – pozbawione drzewostanu w ciagu ostatnich 2 lat, a w razie klęsk
żywiołowych w ciągu ostatnich 5 lat,
- halizny – pozbawione drzewostanu dłużej niż 2 lata, a w razie klęsk żywiołowych
dłużej niż 5 lat oraz uprawy i młodniki I klasy wieku o zadrzewieniu niższym niż 0,5
(z< 0,5),
- płazowany – porośnięte drzewami II klasy wieku 21-40 lat o zadrzewieniu do 0,3
włącznie (z ≤ 0,3), albo drzewami III i wyższych klas wieku (powyżej 41 lat) o
zadrzewieniu do 0,2 włącznie (z ≤ 0,2),
c) pozostałe powierzchnie leśne niezalesione, w tym:
- przewidziane do naturalnej sukcesji, do których mogą być zaliczone dotychczasowe
wieloletnie halizny na terenach szczególnie trudnych do odnowienia (np. na
siedliskach bagiennych), jak również niewielkie odkryte powierzchnie o charakterze
miejsc widokowych lub polan śródleśnych,
- objęte szczególną ochroną (przy czym istotna jest faktyczna funkcja i rola w
ekosystemie, a nie formalne objecie ochroną prawną), do których mogą być
zaliczone śródleśne „oczka wodne”, torfowiska, mszary, naturalne zbiorniki wodne,
bagna, płaty roślinności chronionej (np. w strefie górnej granicy lasu), jak również
takie fragmenty gruntów leśnych nie zalesionych, których odnowienie może wpłynąć
bardzo niekorzystnie na warunki bytowania występujących tam zwierząt
chronionych,
- wylesienia na gruntach leśnych przewidywanych do wyłączenia z produkcji,
3) grunty związane z gospodarką leśną, to jest:
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
6
a) budynki i budowle – wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej (zgodnie z art. 3
pkt 2 ustawy o lasach, co zostało potwierdzone w art. 2 pkt. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami,
b) urządzenia melioracji wodnych, tj. znajdujące się w granicach kompleksu leśnego
rowy melioracji szczegółowej oraz inne urządzenia melioracji wodnych,
c) linie podziału przestrzennego lasu, które stanowią:
- linie podziału powierzchniowego,
- inne linie podziału przestrzennego lasu w granicach kompleksu leśnego (inne – tak
jak zostały określone w rejestrze gruntów nadleśnictwa),
d) drogi leśne, tj. drogi znajdujące się w granicach kompleksu leśnego, a nie zaliczone
do dróg publicznych (w tym również kolejki leśne),
e) tereny pod liniami energetycznymi (również telefonicznymi); kategoria ta nie dotyczy
linii napowietrznych nad gruntami nieleśnymi, w tym nad gruntami wyłączonymi z
produkcji zgodnie z ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych,
f) szkółki leśne, czyli otwarte powierzchnie przeznaczone do produkcji sadzonek drzew
i krzewów; kategoria ta nie dotyczy tzw. szkółek podokapowych, które opisywane są
w ramach drzewostanu w którym są założone,
g) miejsca składowania drewna czyli składy i składnice drewna,
h) parkingi leśne oraz inne urządzenia turystyczne (inne – tak jak zostały określone w
rejestrze gruntów nadleśnictwa).
1.2 Lasy w ujęciu podmiotowym
W ujściu podmiotowym wyróżnia się:
1) Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa
2) Lasy stanowiące własność innych podmiotów, tj. osób prawnych, i osób fizycznych
Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa znajdują się:
1) w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe
2) w trwałym zarządzie parków narodowych
3) w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa
4) w użytkowaniu wieczystym na mocy odrębnych przepisów
(art. 4 cytowanej ustawy o lasach).
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
7
Nadzór nad gospodarką leśną w lasach stanowiących własność Skarbu Państwa sprawuje
minister własciwy do spraw środowiska.
Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa sprawuje
starosta. W przypadku lasu który obejmuje obszar więcej niż jednego powiatu, właściwy
miejscowo jest starosta powiatu, na którego terenie znajduje się większa cześć tego lasu.
2. PLAN URZĄDZENIA LASU I UPROSZCZONY PLAN URZĄDZENIA
LASU
Plan urządzenia lasu - podstawowy dokument gospodarki leśnej opracowany dla określonego
obiektu, zawierający opis i ocenę stanu lasów oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia
gospodarki leśnej. (Ustawa o lasach - art. 6 ust. 6).
Plan ten zatwierdza Minister właściwy do spraw środowiska (art. 22 ust. o lasach).
Uproszczony plan urządzenia lasu - plan opracowany dla lasu o obszarze co najmniej 10 ha,
stanowiącego zwarty kompleks leśny zawierający:
1) skrócony opis lasów i gruntów przeznaczonych do zalesienia,
2) podstawowe zadania dotyczące gospodarki leśnej (art. 6 ust. 7 ustawy o lasach).
Plany ten zatwierdza:
1) Minister właściwy do spraw środowiska w odniesieniu do lasów wchodzących w skład
Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa;
2) Starosta po uzyskaniu opinii właściwego terytorialnie nadleśniczego (art. 22 ustawy o
lasach).
Plany urządzania lasu oraz uproszczone plany urządzania lasu wykonuje się raz na 10 lat:
a) w odniesieniu lasów będących w zarządzie Lasów Państwowych; na zlecenie i koszt
Lasów Państwowych;
b) w odniesieniu do lasów nie stanowiących własności SP należących do osób fizycznych i
wspólnot gruntowych na zlecenie starosty wykonującego zadanie z zakresu administracji
rządowej ;
c) dla pozostałych lasów na zlecenie i koszt właściciela.
Dla lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha nie stanowiących własności Skarbu
Państwa zadania z zakresu gospodarki leśnej określa decyzja starosty wydana na podstawie
inwentaryzacji stanu lasu (art. 19 ust. 3 ustawy o lasach). W odniesieniu do tego typu lasów
wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa zadania z zakresu
gospodarki leśnej na podstawie inwentaryzacji stanu lasów określa nadleśniczy.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
8
Inwentaryzację stanu lasu dla lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa
przeprowadza się na zlecenie starosty wykonującego zadania z zakresu administracji
rządowej.
Inwentaryzację stanu lasu dla lasów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu
Państwa wykonuje się na zlecenie i koszt Agencji Nieruchomości Rolnych.
2.1 Miejsca gdzie znajdują się plany urządzania lasu
Wgląd do planu urządzania lasu dla Lasów Państwowych obejmujący obszar nadleśnictwa
rzeczoznawca może uzyskać:
1) w właściwych nadleśnictwach
2) w regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych.
Niezbędne informacje o nieruchomości leśnej rzeczoznawca majątkowy znajdzie w II-gim
tomie tego planu ’’ Szczegółowe dane inwentaryzacji lasu dla poszczególnych obrębów
leśnych”, który znajduje się w nadleśnictwie oraz Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych.
Rzeczoznawca w szczególności powinien korzystać z danych tego tomu dotyczących „opisów
taksacyjnych”.
Wgląd do uproszczonego planu urządzania lasu rzeczoznawca może uzyskać w urzędzie
starosty oraz w nadleśnictwie któremu starosta powierzył w drodze porozumienia
prowadzenie w jego imieniu spraw z zakresu nadzoru nad gospodarką leśną w lasach nie
stanowiących własności Skarbu Państwa.
Właściciel lasu będący osobą fizyczną otrzymuje część uproszczonego planu urządzania lasu
dotyczącą lasu stanowiącego jego własność - jako załącznik do aktu zatwierdzającego plan.
Uproszczony plan urządzania lasów stanowiących własność osób prawnych znajduje się:
1) u właściciela lasu oraz w urzędzie starosty
2) we właściwych nadleśnictwach Lasów Państwowych
2.2 Rodzaje informacji jakie należy obligatoryjnie pozyskiwać przy wycenie z
planów urządzania lasu
Przy wycenie lasów niezależnie od stosowanej metody z planu urządzania lasu należy uzyskać
informacje dotyczące:
1) przyjętego wieku rębności drzewostanu,
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
9
2) siedliskowego typu lasu,
3) uszkodzeń drzewostanów wywołanych przez czynniki o charakterze biotycznym (owady i
grzyby pasożytnicze),
4) położeniu drzewostanu w określonej strefie uszkodzeń wywołanych ujemnym wpływem
przemysłowych zanieczyszczeń powietrza,
5) wskazań gospodarczych i zadań jakie właściciel zobowiązany jest realizować w zakresie
gospodarki leśnej
2.3 Opracowania kartograficzne stanowiące części składowe planu
urządzania lasu
Podstawowymi mapami stanowiącymi części składowe planu są:
a) Mapa gospodarcza nadleśnictwa; skala 1:5000 (rysunek fragmentu mapy na str. 22)
Poniżej przedstawiono przykłady opisów tej mapy.
Opisy oddziałów leśnych:
128
24 50
5 32
,
(Re
, )
z −
;
;
50
,
24
128
Opisy pododdziałów stanowiących:
• grunty leśne
25
.
4
a
•
użytki rolne
;
50
.
7
V
R
a
−
20
,
3
Ł V
b
−
00
,
2
V
P
c
s
−
b) Mapy przeglądowe w skalach 1:20 000 lub 1: 25 000
c) Mapa sytuacyjna obszaru w granicach terytorialnego zasięgu nadleśnictwa.
d) Mapa sytuacyjno-przeglądowa funkcji lasu.
e) Mapa przeglądowa drzewostanów skala 1:20 000 lub 1:25000
Przykłady opisów występujących na tych mapach; dotyczące pododdziałów leśnych:
40
9
;
13
8
b
D
d
So
a
−
;
20
;
60
So
c
Ś
w
b −
Na mapie tej kolorami oznaczone są:
•
granice rezerwatów oraz drzewostanów nasiennych
•
tła poszczególnych drzewostanów, wg przedziałów wiekowych i gatunków panujących
•
granice gruntów leśnych projektowanych do odnowienia (płazowin, halizn, zrębów)
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
10
2.4 Opracowanie kartograficzne stanowiące część składową uproszczonego
planu urządzania lasu
W ramach tego planu wykonuje się mapę gospodarczą dla lasów położonych w granicach
określonej wsi.
Przykłady opisu tej mapy są następujące:
6
,
0
40
6
;
7
,
0
5
,
15
7
−
−
II
So
d
III
Db
c
Kolorami przedstawione są zasięgi poszczególnych drzewostanów, a intensywność tych
kolorów oznacza przynależność do podziału wiekowego: 1-20 lat - odcień mało intensywny,
21–do przedrębnych - odcień średnio intensywny, rębne i starsze – odcień intensywny.
3. OBOWIĄZKI WŁAŚCICIELI LASÓW
Lasy stanowią szczególnego rodzaju użytki gruntowe. Zasady gospodarki na obszarach
leśnych oraz obowiązki jakie ciążą na właścicielach lasów określa przepis szczególny jakim
jest ustawa o lasach.
Według wymienionej ustawy gospodarką leśną prowadzi się według następujących zasad: (art.
8 ustawy o lasach)
1) powszechnej ochrony lasów,
2) trwałości utrzymania lasów,
3) ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów,
4) powiększania zasobów leśnych.
W celu zapewnienia powszechnej ochrony lasów właściciele lasów są obowiązani do
kształtowania równowagi w ekosystemach leśnych, podnoszenia naturalnej odporności
drzewostanów, a w szczególności do:
1) wykonywania zabiegów profilaktycznych i ochronnych zapobiegających powstawaniu
i rozprzestrzenianiu się pożarów,
2) zapobiegania, wykrywania i zwalczania nadmiernie pojawiających i rozprzestrzeniających
się organizmów szkodliwych,
3) ochrony gleby i wód leśnych.
W przypadku niewykonania obowiązków, o których mowa w p. 1-3 w lasach nie
stanowiących własności Skarbu Państwa zadania właścicieli lasów określa, w drodze decyzji
starosta.
W celu zapewnienia trwałości utrzymania lasów właściciele lasów są obowiązani do
zapewniania ciągłości ich użytkowania w szczególności do:
1) zachowaniu w lasach roślinności leśnej (upraw leśnych) oraz naturalnych bagien, łąk i
torfowisk,
2) ponownego wprowadzania roślinności leśnej (upraw leśnych) w lasach w okresie do 2 lat
od usunięcia drzewostanu, a w razie szkód wywołanych przez pożary i inne klęski
ż
ywiołowe - w okresie do 5 lat,
3) pielęgnowania i ochrony lasu w tym również ochrony przeciwpożarowej,
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
11
4) przebudowy drzewostanu, który nie zapewnia osiągnięcia celów gospodarki leśnej
zawartych w planie urządzania lasu, uproszczonym planie urządzania lasu lub decyzji
starosty,
5) racjonalnym użytkowaniu lasu w sposób trwale zapewniający optymalną realizację
wszystkich jego funkcji przez:
a) pozyskiwanie drewna w granicach nie przekraczających możliwości produkcyjnych lasu
b) pozyskiwanie surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu w sposób
zapewniający możliwość ich biologicznego odtworzenia, a także ochronę runa leśnego.
Zmiana lasu na użytek rolny jest dopuszczalna w przypadkach szczególnie uzasadnionych
potrzeb właścicieli lasów.
W stosunku do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa decyzję w tym zakresie
wydaje dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych na wniosek nadleśniczego.
W stosunku do lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa decyzję wydaje starosta
na wniosek właściciela lasu.
4. LASY OCHRONNE
Minister właściwy do spraw środowiska, w drodze decyzji uznaje las za ochronny lub
pozbawia go tego charakteru na wniosek Dyrektora Generalnego LP zaopiniowany przez radę
gminy w odniesieniu do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa.
Starosta po uzgodnieniu a właścicielem lasu i po zasięgnięciu opinii rady gminy, w
drodze decyzji, uznaje las za ochronny lub pozbawia go tego charakteru – w odniesieniu do
pozostałych lasów.
4.1 Rodzaje lasów, które mogą być uznane za ochronne
Za lasy szczególnie chronione (lasy ochronne) mogą być uznane lasy, które:
1) chronią glebę przed zmywaniem lub wyjaławianiem, powstrzymują usuwanie się ziemi,
obrywanie się skał lub lawin,
2) chronią zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, regulują stosunki hydrologiczne w
zlewni oraz na obszarach wododziałów,
3) ograniczają powstawanie lub rozprzestrzenianie się lotnych piasków
4) są trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu
5) stanowią drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt i stanowiska roślin podlegających
ochronie gatunkowej,
6) mają szczególne znaczenie przyrodniczo-naukowe lub dla obronności i bezpieczeństwa
kraju,
7) są położone:
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
12
a) w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic
administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców,
b) w strefach ochronnych wokół sanatoriów i uzdrowisk,
c) w strefie górnej granicy lasów.
4.2 Szczególne sposoby prowadzenia gospodarki leśnej w lasach uznanych
za ochronne
W lasach uznanych za ochronne mogą być ustalone szczególne sposoby prowadzenia
gospodarki leśnej, polegające na:
1) ograniczeniu pozyskania drewna, choinek, kory, igliwia, zwierzyny oraz płodów runa
leśnego,
2) konieczności wykonania określonych zabiegów w zakresie zagospodarowania i ochrony
lasów,
3) zakładania i utrzymywania urządzeń ochronnych,
4) ograniczeniu udostępnienia lasów dla ludności.
Zasady te określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa z 25.08.1992 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania lasów za ochronne oraz
szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej (Dz. U. Nr 67 z 1992 r.).
5. GOSPODAROWANIE MIENIEM SKARBU PAŃSTWA BĘDĄCYM W
ZARZĄDZIE LASÓW PAŃSTWOWYCH
W zarząd Lasów Państwowych (nadleśnictw) przekazuje się stanowiące własność SP grunty
przeznaczone do zalesienia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub w
decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
Decyzję o przekazaniu wydaje starosta .
5.1 Sprzedaż lasów, gruntów i innych nieruchomości
Sprzedaż lasów, gruntów i innych nieruchomości znajdujących się w zarządzie Lasów
Państwowych może następować w przypadkach:
1) zbywania udziałów lasów stanowiących własność SP we współwłasnościach,
2) regulacji granicy polno-leśnej,
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
13
3) stwierdzenia przez nadleśniczego nieprzydatności gruntów, budynków lub budowli na
potrzeby gospodarki leśnej,
4) zmiany przeznaczenia na cele nieleśne i nierolnicze,
5) podyktowanych ważnymi względami gospodarczymi lub społecznymi o ile nie narusza to
interesu Skarbu Państwa.
Sprzedaż przez nadleśnictwo nieruchomości, o których mowa w p. 1-4, wymaga zgody
Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Nadleśniczy może samodzielnie sprzedać
grunty leśne i nieleśne o powierzchni do 1 hektara jeśli stanowią enklawę wśród gruntów
innej formy własności.
Sprzedaż nieruchomości podyktowanych podyktowana ważnymi względami gospodarczymi
lub społecznymi może następować na wniosek Dyrektora Generalnego za zgodą ministra
właściwego do spraw środowiska.
Sprzedaż nieruchomości wymienionych w p. 1-5 następuje w drodze przetargu publicznego.
Zasady i tryb przeprowadzania przetargu na sprzedaż lasów, gruntów i innych nieruchomości
znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych określa rozporządzenie Ministra
Ś
rodowiska z dnia 20 kwietnia 2007 ( Dz. U. Nr 78 poz. 532).
W razie sprzedaży położonych w granicach administracyjnych miasta lasów, gruntów i innych
nieruchomości znajdujących się zarządzie lasów – gminie służy prawo pierwokupu.
5.2 Nabywanie przez Lasy Państwowe nieruchomości
Jednostki organizacyjne Lasów Państwowych (Generalna Dyrekcja, regionalne dyrekcje oraz
nadleśnictwa) mogą nabywać stanowiące własność osób fizycznych lub prawnych lasy oraz
grunty przeznaczone do zalesienia jak również inne grunty i nieruchomości jeżeli jest to
uzasadnione potrzebami gospodarki leśnej i nie narusza interesu Skarbu Państwa.
Zasady nabywania lasów, gruntów przeznaczonych do zalesienia oraz innych nieruchomości
stanowiących własność osób fizycznych i prawnych określiło rozporządzenie Ministra
ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z 25.05.1998 (Dz. U. Nr 69 )
5.3 Przekazywanie przez Lasy Państwowe nieruchomości
a) Lasy Państwowe mogą w drodze umowy zawartej pomiędzy Dyrektorem Generalnym a
Prezesem Agencji Nieruchomości Rolnych przekazywać nieodpłatnie lasy i grunty, na
których nie jest możliwe prowadzenie racjonalnej gospodarki, stanowiące w szczególności
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
14
enklawy i półenklawy wśród gruntów wchodzących do Zasobu Własności Rolnej Skarbu
Państwa.
b) Nieruchomości przeznaczone na drogi krajowe, stanowiące własność Skarbu Państwa,
zarządzane przez Lasy Państwowe, stają się nieodpłatnie, z mocy prawa, przedmiotem
trwałego zarządu ustanowionego na rzecz Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i
Autostrad z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej stała się
ostateczna. Ustanowienie trwałego zarządu stwierdza wojewoda w drodze decyzji. Decyzja
ta stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej.
c) W razie zmiany przeznaczenia gruntów leśnych lub rolnych znajdujących się w zarządzie
Lasów Państwowych na cele nieleśne lub nierolnicze, dokonanej w trybie przepisów o
ochronie gruntów rolnych i leśnych, w związku z potrzebami innej jednostki
organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, przekazanie tych gruntów następuje
nieodpłatnie, w drodze umowy o przeniesienie zarządu pomiędzy kierownikiem jednostki
organizacyjnej a:
1) nadleśniczym - w przypadku gruntów pochodzących z obszaru jednego
nadleśnictwa,
2) dyrektorem regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych - w przypadku gruntów
pochodzących z obszaru więcej niż jednego nadleśnictwa.
Do przejmowania w zarząd Lasów Państwowych lasów, gruntów i innych nieruchomości
stanowiących własność Skarbu Państwa, będących w zarządzie innych jednostek
organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, bądź przekazywania przez Lasy
Państwowe w zarząd innych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości
prawnej zarządzających mieniem Skarbu Państwa takich nieruchomości, bez zmiany ich
przeznaczenia, stosuje się odpowiednio wyżej wymienione zasady.
d) Na wniosek starosty, wykonującego zadanie z zakresu administracji rządowej, grunty, o
których mowa w pkt. c, oraz nieprzydatne dla potrzeb gospodarki leśnej budynki i
budowle, wraz z gruntem niezbędnym do korzystania z nich, mogą być przekazane przez
Lasy Państwowe w użytkowanie wieczyste osobie prawnej lub użytkowanie innej jednostce
organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej.
e) Lasy przeznaczone do produkcji leśnej pozostające z zarządzie Lasów Państwowych mogą
być za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych wydzierżawiane przez
nadleśniczego z zachowaniem celów i zadań gospodarki leśnej określonych w planach
urządzania lasów.
f) Dyrektor Generalny na wniosek zainteresowanego ministra, wojewody, gminy lub związku
komunalnego, może przekazać w użytkowanie wskazanej przez wnioskodawcę jednostce
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
15
organizacyjnej lasy, grunty oraz inne nieruchomości, bez zmiany ich dotychczasowego
przeznaczenia na określone cele związane z: obronnością kraju, nauką lub dydaktyką,
ochroną przyrody, ochroną ujść wodnych, przeciwdziałaniu niebezpieczeństwa powodzi,
ochroną wybrzeża morskiego, lecznictwa, ochroną dóbr kultury, wypoczynku ludności,
gospodarki rolnej.
g) Dyrektor Generalny Lasów Państwowych może na wniosek Ministra Obrony Narodowej za
zgodą Ministra właściwego do spraw Środowiska wyłączyć z zarządu Lasów
Państwowych nieruchomości i przekazać je w zarząd jednostce organizacyjnej podległej
Ministrowi Obrony Narodowej.
5.4 Zamiana nieruchomości
Nieruchomości pozostające w zarządzie Lasów Państwowych mogą być przedmiotem
zamiany na inne nieruchomości w przypadkach uzasadnionych potrzebami i celami
gospodarki leśnej, po ich wycenie przez osoby posiadające uprawnienia z zakresu szacowania
nieruchomości. Zamiana dokonywana przez nadleśniczego wymaga zgody dyrektora
regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych. Zamiana dokonywana przez dyrektora regionalnej
dyrekcji Lasów Państwowych wymaga zgody Dyrektora Generalnego.
5.5 Sprzedaż przez Lasy Państwowe nieruchomości zabudowanych
budynkami mieszkalnymi i samodzielnych lokali mieszkalnych oraz
gruntów z budynkami mieszkalnymi w budowie.
Lasy Państwowe mogą sprzedawać nieruchomości zabudowane budynkami mieszkalnymi i
samodzielne lokale mieszkalne, zwane dalej "lokalami", oraz grunty z budynkami
mieszkalnymi w budowie, nieprzydatne Lasom Państwowym.
Ustalenie ceny nieruchomości przy sprzedaży, następuje na zasadach określonych w
przepisach o gospodarce nieruchomościami.
Łącznie z lokalami sprzedaje się grunty wraz z przynależnościami, niezbędne do korzystania z
lokali. Grunty pod budynkami oraz grunty z budynkami związane, będące przedmiotem
sprzedaży, uważa się za grunty wyłączone z produkcji rolnej i leśnej w rozumieniu przepisów
o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Grunty te podlegają z urzędu ujawnieniu w
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz ewidencji gruntów i budynków
jako grunty zabudowane.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
16
6. PODATEK LEŚNY
Zasady dotyczące opodatkowania lasów określone zostały w ustawie o podatku
leśnym z dnia 30 października 2002 r. /Dz.U. Nr 200 z 2002 r z zmianą publikowaną w Dz.U.
Nr 216 z 2002 r./.
Zgodnie z wymienioną ustawą o opodatkowaniu podatkiem leśnym podlegają
określone w ustawie lasy z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności
gospodarczej niż działalność leśna.
Lasem w rozumieniu ustawy o podatku leśnym są grunty leśne sklasyfikowane w
ewidencji gruntów i budynków jako lasy.
Podatnikami podatku leśnego są:
1) osoby fizyczne
2) osoby prawne
3) jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej będące:
a) właścicielami lasów z tym, że w przypadku gdy właścicielem lasów jest Skarb
Państwa to:
€
w odniesieniu do lasów pozostających w Zarządzie Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe podatnikami podatku leśnego są
jednostki organizacyjne Lasów Państwowych,
€
w odniesieniu do lasów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej
Skarbu Państwa podatnikami podatku leśnego są jednostki organizacyjne
Agencji Nieruchomości Rolnej Skarbu Państwa,
€
w odniesieniu do pozostałych lasów SP inni ich posiadacze.
b) posiadaczami samoistnymi lasów, (władającymi w rozumieniu rozporządzenia w
sprawie ewidencji gruntów i budynków)
c) użytkownikami wieczystymi lasów.
Podstawę opodatkowania podatkiem leśnym stanowi powierzchnia lasu wyrażona w
hektarach wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.
Podatek leśny od 1 ha, za rok podatkowy wynosi, równowartość pieniężną 0,220 m
3
drewna, obliczaną według średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za
pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
17
Do ceny, o której mowa, nie wlicza się kwoty podatku od towarów i usług.
Dla lasów ochronnych oraz lasów wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków
narodowych stawka podatku leśnego ulega obniżeniu o 50 %.
Ś
rednią cenę sprzedaży drewna ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego
Urzędu Statystycznego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej
„Monitor Polski” w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału.
Rada gminy może obniżyć kwotę stanowiącą średnią cenę sprzedaży drewna, przyjmowaną
jako podstawa obliczania podatku leśnego na obszarze gminy.
Organem podatkowym właściwym w sprawach podatku leśnego jest wójt (burmistrz,
prezydent miasta).
6.1 Zwolnienia od podatku leśnego.
Zwolnienia od podatku leśnego mają charakter przedmiotowy i podmiotowy.
Zwalnia się od podatku leśnego w ujęciu przedmiotowym:
1) lasy z drzewostanem w wieku do 40 lat;
2) lasy wpisane indywidualnie do rejestru zabytków;
3) użytki ekologiczne.
Zwolnienia od podatku leśnego w ujęciu podmiotowym obejmują:
1) szkoły wyższe, wyższe szkoły zawodowe oraz wyższe szkoły wojskowe;
2) szkoły, placówki, zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli – publiczne i
niepubliczne, oraz organy prowadzące te szkoły, placówki i zakłady odpowiednio z tytułu
zarządu, użytkowania lub użytkowania wieczystego nieruchomości szkolnych;
3) placówki naukowe Polskiej Akademii Nauk;
4) prowadzących zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej w zakresie
lasów wymienionych w decyzji w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej
lub zakładu aktywności zawodowej lub zgłoszonych wojewodzie – zajętych na
prowadzenie tego zakładu, z wyłączeniem lasów, które znajdują się w posiadaniu
zależnym podmiotów niebędących prowadzącymi zakład pracy chronionej lub zakład
aktywności zawodowej;
5) Rada gminy, w drodze uchwały, może wprowadzić inne zwolnienia przedmiotowe.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
18
7. ZALESIENIE GRUNTÓW
Powiększanie zasobów leśnych następuje w wyniku zalesienia gruntów oraz
podwyższania produkcyjności lasu w sposób określony w planie urządzenia lasu.
Do zalesienia mogą być przeznaczone nieużytki, grunty rolne nieprzydatne do produkcji
rolnej i grunty rolne nieużytkowane rolniczo oraz inne grunty nadające się do zalesienia, a w
szczególności: (art. 14.1 ustawy o lasach)
1) grunty położone przy źródliskach rzek lub potoków, na wododziałach, wzdłuż
brzegów rzek oraz na obrzeżach jezior i zbiorników wodnych;
2) lotne piaski i wydmy piaszczyste;
3) strome stoki, zbocza, urwiska i zapadliska;
4) hałdy i tereny po wyeksploatowanym piasku, żwirze, torfie i glinie.
Wielkość zalesień, ich rozmieszczenie oraz sposób realizacji określa krajowy program
zwiększania lesistości opracowany przez ministra właściwego do spraw środowiska,
zatwierdzony przez Radę Ministrów w 2003 roku (aktualizacja programu).
Grunty przeznaczone do zalesienia określa miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego lub decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
Obowiązek zalesiania gruntów ciąży na nadleśniczych w odniesieniu do gruntów w
zarządzie Lasów Państwowych oraz na właścicielach lub użytkownikach wieczystych
pozostałych gruntów.
Zasady zalesiania gruntów przez producentów rolnych będących osobami fizycznymi
oraz spółdzielnie produkcji rolnej reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 sierpnia
2004 r w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na
zalesienie gruntów rolnych objętych planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U. z 2004 r nr.
187 poz. 1929)
Zgodnie z wyżej wymienionym przepisem płatność na zalesianie jest udzielana
producentowi rolnemu do działek rolnych, w rozumieniu przepisów o krajowym systemie
ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o
przyznanie płatności:
1) użytkowanych jako grunty orne, łąki trwałe, pastwiska trwałe albo sady, które zostały
przeznaczone do zalesienia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego;
2) stanowiących:
a) własność tego producenta rolnego albo jego małżonka lub
b) współwłasność tego producenta rolnego;
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
19
3) o powierzchni co najmniej 0,3 ha, jeżeli ich szerokość wynosi:
a) co najmniej 20 m lub
b) mniej niż 20 m - w przypadku gdy działki rolne graniczą z lasem.
W przypadku, gdy działka rolna przewidziana do zalesienia nie odpowiada wymaganiom,
o których mowa w pkt 3, płatność na zalesianie może być udzielona:
1) producentowi rolnemu do działek rolnych przewidzianych do zalesienia, jeżeli:
a) sąsiadują ze sobą,
b) łącznie odpowiadają wymaganiom określonym w p-tach od 1 do 3;
2) każdemu z co najmniej 3 producentów rolnych, jeżeli każdy z nich złożył wniosek o
przyznanie płatności i jeżeli działki rolne tych producentów przewidziane do zalesienia:
a) sąsiadują ze sobą,
b) łącznie odpowiadają wymaganiom określonym pkt 1 i 2,
c) łączna ich powierzchnia wynosi co najmniej 3 ha.
Płatność na zalesianie dzieli się na:
1) wsparcie na zalesienie - stanowiące jednorazową, zryczałtowaną płatność za poniesione
koszty zalesienia i ewentualnego ogrodzenia uprawy leśnej, w przeliczeniu na hektar
zalesionych gruntów, wypłacaną w pierwszym roku po dniu wykonania zalesienia;
2) premię pielęgnacyjną - stanowiącą zryczałtowaną płatność za poniesione koszty prac
pielęgnacyjnych, w przeliczeniu na hektar zalesionych gruntów, wypłacaną corocznie
przez okres 5 lat począwszy od dnia wykonania zalesienia;
3) premię zalesieniową - stanowiącą zryczałtowaną płatność za utracone dochody z tytułu
przeznaczenia gruntów rolnych na grunty leśne, w przeliczeniu na hektar zalesionych
gruntów, wypłacaną corocznie przez okres 20 lat począwszy od dnia wykonania
zalesienia.
Wysokość płatności na zalesianie, w danym roku kalendarzowym, ustala się jako iloczyn
stawek wsparcia na zalesienie, premii pielęgnacyjnej lub premii zalesieniowej na hektar
gruntu rolnego i deklarowanej przez producenta rolnego powierzchni działek rolnych.
Wysokość:
1) wsparcia na zalesienie i premii pielęgnacyjnej jest uzależniona od kąta nachylenia stoku,
na którym położona jest cała działka rolna przewidziana do zalesienia;
2) premii zalesieniowej jest uzależniona od wysokości dochodów z rolnictwa uzyskanych
przez producenta rolnego.
Wysokość stawek wsparcia na zalesienie, premii pielęgnacyjnej oraz premii zalesieniowej
jest określona w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
Premia pielęgnacyjna w piątym roku realizacji zalesienia oraz premia zalesieniowa
począwszy od piątego roku realizacji planu zalesienia jest wypłacana po uprzednim
przekwalifikowaniu gruntu rolnego na grunt leśny, dokonywanym w formie decyzji przez
starostę.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
20
Liczbę sadzonek drzew na hektar oraz kryteria oceny udatności upraw przedstawiają
tabele stanowiące załącznik nr. 3 i 4 do wymienionego rozporządzenia. (Tabele 1 i 2).
Tabela 1
LICZBA SADZONEK DRZEW NA HEKTAR I FORMA ZMIESZANIA
Lp.
Gatunek drzewa
Liczba sadzonek
w tys. sztuk
na ha
Forma zmieszania gatunków
stosowanych w zalesieniach
1
Sosna
8-10
wielkokępowa
2
Świerk
3-5
wielkokępowa, kępowa, smugowa
3
Jodła
6-8
kępowa, wielkokępowa
4
Modrzew
1,5-2
grupowa, drobnokępowa i kępowa*
5
Dąb
6-10
wielkokępowa
6
Buk
6-8
wielkokępowa, kępowa
7
Inne liściaste
4-6
kępowa, drobnokępowa i grupowa
* W grupach i kępach modrzewia zaleca się wprowadzać gatunki cienioznośne - okrywające
glebę.
Formy zmieszania gatunków stosowanych w zalesieniach:
1) jednostkowe - dotyczy gatunków biocenotycznych, domieszkowych i modrzewia na
ż
yznych siedliskach;
2) grupowe - po kilka lub kilkanaście sztuk - dotyczy gatunków domieszkowych i
biocenotycznych, w tym modrzewia na siedliskach boru mieszanego świeżego;
3) drobnokępowe - o powierzchni do 5 a;
4) kępowe - o powierzchni 5 do 10 a;
5) wielkokępowe - o powierzchni powyżej 10 a;
6) pasowe (najczęściej 3-6 rzędów sadzonek) - w odniesieniu do brzozy na siedliskach
najuboższych, głównie w celu zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz w stosunku do
wszystkich gatunków liściastych odpowiadających danemu siedlisku w celu przedzielenia
upraw powyżej 6 ha;
7) smugowe - w formie nieregularnych smug, w dostosowaniu do mikrosiedlisk.
Tabela 2
KRYTERIA OCENY UDATNOŚCI UPRAW
Stopień pokrycia powierzchni
uprawy
Przydatność hodowlana (cechy zdrowotne, dostosowanie
do siedliska, formy zmieszania, ewentualnie inne)
%
symbol
klasyfikacyjny
%
symbol
klasyfikacyjny
powyżej 90
1
uprawy zdrowe, zgodne z siedliskiem,
założone prawidłowo, dopuszczalne
wady pojedynczo do 10 %
1
71-90
2
wady 11-20 %
2
51-70
3
wady 21-30 %
3
do 50
4
wady powyżej 30 %
4
Udatność ocenianej uprawy jest określana dwucyfrowym symbolem klasyfikacyjnym, w
którym pierwsza cyfra oznacza wskaźnik stopnia pokrycia, a druga - przydatność hodowlaną,
zgodnie z poniższą tabelą.
Symbol klasyfikacyjny
Ocena
1-1, 1-2, 1-3, 2-1, 2-2, 2-3, 1-4, 2-4,
uprawy udane
3-1, 3-2, 3-3, 3-4, 4-1, 4-2, 4-3, 4-4
uprawy nieudane
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
21
Tabela 3
WYSOKOŚĆ ZMNIEJSZEŃ WSPARCIA NA ZALESIENIE ALBO PREMII
PIELĘGNACYJNEJ
Lp.
Forma pomocy
Uchybienie
Zmniejszenie
1
Wsparcie na zalesienie
Brak dowodu zakupu sadzonek
50 % wsparcia na
zalesienie
2
Przekroczenie o co najmniej 10 % planowanego udziału
w powierzchni uprawy leśnej drzew gatunków iglastych
25 % wsparcia na
zalesienie
3
Premia pielęgnacyjna
Niewykaszanie roślinności zagłuszającej sadzonki
25 % premii
pielęgnacyjnej
4
Niewykonanie cięć pielęgnacyjnych drzew ujętych w
planie zalesienia
25 % premii
pielęgnacyjnej
5
Niestosowanie repelentów na założonej uprawie
zgodnie z planem zalesienia albo brak dowodów zakupu
repelentów
50 % premii
pielęgnacyjnej
8. PRZESTRZENNY PODZIAŁ LASÓW
Przestrzenny podział obszarów leśnych wykonywany jest dla potrzeb:
1) organizacyjnych związanych głównie z orientacją w lesie, oraz potrzebami
komunikacyjnymi;
2) udostępnienia wszystkich drzewostanów i obszarów przejściowo ich pozbawionych dla
potrzeb hodowlanych i produkcyjnych;
3) potrzebę odmiennego postępowania gospodarczego;
4) koniecznością zapewnienia odpowiedniej dokładności inwentaryzacji zasobów
drzewnych.
Linie podziału przestrzennego lasu stanowią:
a) linie podziału powierzchniowego
b) pasy przeciwpożarowe
c) pasy lub rowy graniczne
d) inne linie podziału przestrzennego lasu np. nartostrady.
Na obszarach leśnych występują jako formy przestrzenne:
1) oddziały leśne
2) wyłączenia taksacyjne
3) pododdziały
4) luki, kępy, gniazda.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
22
8.1 Oddziały leśne
Oddziały leśne stanowią części powierzchni leśnych i nieleśnych wydzielone północnymi i
wschodnimi krawędziami linii podziału powierzchniowego. W skład oddziałów leśnych w
lasach należących do państwowego gospodarstwa leśnego wchodzą również położone w
pobliżu kompleksów leśnych niewielkie powierzchnie należące do tego gospodarstwa,
wydzielone granicami własności.
W lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa w skład oddziałów leśnych wchodzą
grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako grunty leśne i grunty zadrzewione jak również
grunty orne i pastwiska oznaczone w klasyfikacji gruntów jako RZ VI i PsZ VI, tj. grunty orne
i pastwiska do zalesienia.
W lasach tych granice oddziałów leśnych przebiegają wzdłuż granic dróg i wałów jak również
granicami własności.
W odniesieniu do oddziałów leśnych nie
obowiązuje zasada ciągłości ich powierzchni.
W ramach poszczególnych oddziałów tworzy
się do potrzeb inwentaryzacji zasobów
drzewnych wyłączenia taksacyjne.
Oddziały leśne są numerowane liczbami
arabskimi. Numery tych oddziałów oznaczone
są na mapach leśnych oraz w terenie na słupach
oddziałowych. Oddział leśny podzielony jest na
pododdziały, które oznacza się na mapach
leśnych małymi literami z alfabetu łacińskiego.
8.2 Wyłączenia taksacyjne
Podstawowymi kryteriami wyodrębniania wyłączeń taksacyjnych – w ramach oddziału – na
gruntach leśnych zalesionych i niezalesionych są:
- potrzeba odmiennego postępowania gospodarczego,
- konieczność zapewnienia odpowiedniej dokładności inwentaryzacji zasobów drzewnych
w przypadku zróżnicowania cech taksacyjnych drzewostanów.
Podstawę do wyodrębnienia wyłączeń taksacyjnych w ramach gatunku panującego stanowią
różnice:
a) wiekowe:
- w zasadzie od 5 lat w uprawach i młodnikach do 20 lat,
- ponad 10 lat w drzewostanach 21 – 60 lat,
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
23
- ponad 15 lat w drzewostanach 60 – 100 lat,
- ponad 20 lat w drzewostanach powyżej 100 lat;
b) w budowie pionowej drzewostanów,
c) w sposobie powstawania drzewostanów: z samosiewu, z sadzenia bądź z odrośli,
d) w pochodzeniu drzewostanów: obcego pochodzenia bądź z nasion drzew lub
drzewostanów nasiennych (w wypadku udokumentowanego zróżnicowania pochodzenia),
e) w ocenie udziału w składzie gatunkowym – o 20 % i więcej dla poszczególnych gatunków
drzew z wyjątkiem drzewostanów w klasie odnowienia, w klasie do odnowienia oraz
drzewostanów o budowie przerębowej,
f) w ocenie przeważającego rodzaju zwarcia – o jeden stopień z wyjątkiem drzewostanów w
klasie odnowienia, w klasie do odnowienia i drzewostanów o budowie przerębowej,
g) w ocenie stopnia uszkodzenia drzewostanu – zasadzie o jeden stopień,
h) w bonitacji – w zasadzie o jedną klasę,
i) w typie siedliskowym lasu - o jeden typ siedliskowy.
Z opisanych na gruncie wyłączeń taksacyjnych tworzy się pododdziały, które oznacza się na
mapach leśnych oraz części opisowej operatów urządzania lasu małymi literami z alfabetu
łacińskiego.
8.3 Pododdziały leśne
8.3.1 Pododdziały na gruntach nieleśnych,
Na gruntach nieleśnych pododdziały tworzy się według następujących zasad:
a) nie nadaje się liter pododdziałów liniowym szczegółom sytuacji wewnętrznej o
szerokości do 10 m włącznie (dotyczy np. linii energetycznych, rurociągów lub nie
wydzielonych jeszcze ze stanu posiadania cieków podstawowych); powierzchnię na
mapie gospodarczej wykazuje się dla każdego takiego szczegółu oddzielnie, a w opisie
taksacyjnym sumarycznie dla danej grupy rodzajów powierzchni w oddziale (gdy
oddział występuje w dwóch obrębach ewidencyjnych, to również wg tych obrębów),
b) pozostałym wyłączeniom taksacyjnym nadaje się litery pododdziału niezależnie od
powierzchni wyłączenia (od 0,01ha).
8.3.2 Pododdziały na gruntach leśnych (w lasach)
Pododdziały na gruntach leśnych (w lasach) tworzy się pododdziały według
następujących zasad:
a) nie nadaje się liter pododdziałów liniowym szczegółom sytuacji wewnętrznej
szerokości ponad 2 m do 10 m włącznie (rowy, linie, drogi); powierzchnię na mapie
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
24
gospodarczej wykazuje się dla każdego takiego szczegółu oddzielnie, a w opisie
taksacyjnym sumarycznie dla danej grupy rodzajów powierzchni w oddziale (z
zastrzeżeniem jak w lit. A p.8.3.1
b) pozostałym wyłączeniom taksacyjnym nadaje się litery pododdziałów, jeżeli spełniają
następujące kryteria powierzchniowe:
- bez względu na powierzchnię (od 0,01 ha), występujące w ramach oddziału:
rezerwaty, użytki ekologiczne, powierzchnie doświadczalne, szczegóły liniowe o
szerokości ponad 10 m, grunty sporne lub stanowiące współwłasność, wyłączenia
taksacyjne uwarunkowane podziałem administracyjnym, zadrzewienia i zakrzewienia
(sklasyfikowane jako Lz), budynki i budowle, grunty przeznaczone na cele nieleśne,
grunty wyłączone z produkcji,
- nie mniej niż 0,10 ha: grunty leśne wśród gruntów nieleśnych (mniejsze
powierzchnie zalicza się do zadrzewień), grunty związane z gospodarką leśną (szkółki
leśne, miejsca składowania drewna, parkingi leśne i urządzenia turystyczne), grunty
leśne niezalesione objęte szczególną ochroną, poletka łowieckie,
- nie mniej niż 0,25 ha: plantacje choinek lub krzewów oraz istniejące na gruncie pasy
biologicznego zabezpieczenia przeciwpożarowego,
- nie mniej niż 0,50 ha: odrębne typy siedliskowe lasu, plantacje drzew, grunty
niezalesione przeznaczone do naturalnej sukcesji, zręby, halizny, plazowiny (zrębów,
halizn i płazowi nie wyłącza się w drzewostanach zaliczonych do klasy odnowienia
1
oraz do klasy do odnowienia
2
) oraz wyłączenia taksacyjne o szczególnie
zróżnicowanych cechach taksacyjnych np. kępa drzewostanu rębnego wśród upraw i
młodników,
- nie mniej niż 1,00 ha, w pozostałych przypadkach,
c) szczegóły liniowe 2 m i mniejszej oraz szlaki zrywkowe (niezależnie od szerokości)
wnosi się na mapę gospodarczą jeżeli posiadają znaczenie gospodarcze lecz nie ustala
się dla nich powierzchni; nie są to wiec wyłączenia taksacyjne,
1
Drzewostany w klasie odnowienia są to drzewostany w okresie odnowienia, w zasadzie w wieku dojrzałości
drzewostanu do odnowienia, które - ze względu na sposób gospodarowania rębniami złożonymi oraz formę
odsłaniania młodego pokolenia - podlegają równocześnie użytkowaniu i odnowieniu pod osłona i w których co
najmniej 50% powierzchni (a w drzewostanach użytkowanych rębniami gniazdowymi i stopniowymi - co najmniej
30%) zostało odnowione naturalnie lub sztucznie gatunkami głównymi o pełnej przydatności hodowlanej. Do
drzewostanów w klasie odnowienia mogą być również zaliczone drzewostany młodsze, o niskim zadrzewieniu,
przedplonowe lub silnie uszkodzone, objęte przebudową z zastosowaniem rębni złożonych, w których
jednocześnie występuje młode pokolenie, dostosowane do lokalnych warunków, utrwalone i o pełnej przydatności
hodowlanej, pochodzące z odnowienia sztucznego lub naturalnego, o pokryciu nie mniejszym niż 50%, a w
drzewostanach użytkowanych rębniami gniazdowymi i stopniowymi – co najmniej 30%. Podczas taksacji
drzewostanów w klasie odnowienia opisuje się najpierw starodrzew, a następnie młode pokolenie.
2
Do drzewostanów w klasie do odnowienia zalicza się drzewostany, w których rozpoczęto proces odnowienia z
zastosowaniem rębni złożonych (w zasadzie w ubiegłym okresie gospodarczym), lecz nie spełniające kryteriów klasy
odnowienia, tzn. wymagające uprzedniego odnowienia jako bezwzględnego warunku kontynuacji cięć rębniami złożonymi.
Okres uprzątnięcia w drzewostanach w klasie do odnowienia odpowiada, w przybliżeniu, okresowi odnowienia. Przy opi-
sywaniu drzewostanów w klasie do odnowienia, podobnie jak w klasie odnowienią, opisuje się najpierw starodrzew, a
następnie istniejące młode pokolenie.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
25
d) wyłączenia taksacyjne, które nie spełniły kryteriów powierzchniowych pozwalających
ująć je w pododdziały, nanosi się na mapę gospodarczą (na podstawie pomiaru), w
ramach pododdziału, nadając im numerację i przyjęte symbole (np. K-kępa, G-
gniazdo, L-luka), a ustaloną powierzchnię odpowiednio zapisuje się w karcie
dokumentu źródłowego „opis taksacyjny”.
8.4 Luki, kępy, gniazda
LUKI – nie odnowione powierzchnie położone w drzewostanach II klasy wieku i starszych nie
przeznaczonych do użytkowania rębnego, nie spełniające kryteriów kwalifikacyjnych
je do ujmowania w oddzielne pododdziały.
KĘPY – grupa drzew nie spełniająca kryteriów powierzchniowych pozwalających ująć je w
pododdział.
GNIAZDA – nie odnowione lub odnowione powierzchnie w drzewostanach, w których
wykonano je jako pierwsze etapy użytkowania rębnego odpowiednimi rębniami
złożonymi.
8.5 Charakterystyka parametrów stanowiących podstawę do wyodrębniania
wyłączeń taksacyjnych
8.5.1 Wiek drzewostanu określamy wzorami:
∑
+
=
N
l
n
a
l
1
1
1
Wiek drzewostanów młodszych określony na podstawie zliczenia
okółków u drzew iglastych, które wytwarzają wyraźne okółki
roczne. Dotyczy to drzewostanów wieku do około 40 lat. Stała a
przybiera wartości: a = 2 dla sosny; a = 3 dla świerka; a = 4 dla
jodły.
∑
+
=
n
l
n
b
l
1
2
1
Wiek drzewostanów starszych określony na podstawie zliczenia
słoi. Stała b = 2 do 5 zależnie od gatunku drzewa
∑
+
=
n
l
n
c
l
1
3
1
Wiek drzewostanów określony na podstawie przeliczenia słoi na
wywiertach świdra Presslera i wówczas do liczby słoi dodaje się
oszacowaną liczbę lat (stała c ) potrzebnych do osiągnięcia przez
drzewo wysokości na której był pobrany wywiert.
l
- wiek drzewostanu
n
- liczby drzew w wybranych próbach losowych do zliczenia okółków bądź słoi
l
1
- liczba okółków w próbie
l
2
- liczba słoi w próbie
l
3
- liczba słoi ustalona na wywiertach świdra Presslera
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
26
Wiek drzewostanów ustala się z dokładnością:
•
1- 2 lat w uprawach i młodnikach Ia klasy wieku,(do 10 lat)
•
- 4 lat w młodnikach Ib klasy wieku, (11-20 lat)
•
- 6 lat w drągowinach II klasy wieku, (21-40 lat)
•
- 10 lat w drzewostanach III i IV klasy wieku, (41-60 i 61-80 lat)
•
10 – 20 lat w drzewostanach starszych, tj. liczących 81 i więcej lat.
Zasady określania przeciętnych wieków rębności dla określonych gatunków drzew
podaje instrukcja urządzania lasu.
Wieki te dla sosny, świerka, jodły, dębu i buka przyjmuje się zgodnie z wykazem
opracowanym przez Instytut Badawczy Leśnictwa. Zgodnie z tym wykazem w zależności od
położenia drzewostanów na obszarze określonych nadleśnictw wielki rębności zawarte są w
przedziałach:
Sosna 80-140 lat
Buk 100-140 lat
Ś
wierk 80-120 lat
Dąb 120-180 lat.
Jodła 100-140 lat
Przeciętne wieki rębności dla panujących gatunków drzew w nadleśnictwie
przyjmowane są podczas Komisji Techniczno-Gospodarczej z dopuszczalnego zakresu
określonego dla każdego nadleśnictwa w wymienionym wykazie. Przyjęcie przeciętnego
wieku rębności spoza dopuszczalnego zakresu może mieć miejsce w sytuacjach wyjątkowych;
wymagana jest wtedy zgoda Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych na wniosek
przewodniczącego KTG, zaopiniowany przez właściwy Zespół Ochrony Lasu.
8.5.2 Zwarcie określone w 4-stopniowej skali cyfrowej oraz zagęszczenie:
1. Zwarcie, wynikające ze stopnia konkurowania koron drzew, określane jest w
czterostopniowej skali:
1) zwarcie pełne (korony drzew stykają się brzegami lub częściowo zachodzą na
siebie),
2) zwarcie umiarkowane (miedzy koronami występują wąskie przerwy, w tym
przerwy w które mieści się jedno drzewo),
3) zwarcie przerywane (między występują szerokie przerwy, w które łatwo mieści się
jedno, a nawet 2 drzewa),
4) zwarcie luźne (w drzewostanie brak konkurencji między drzewami).
2. W drzewostanach o budowie przerębowej określa się zwarcie pionowe, również w skali
czterostopniowej.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
27
Zagęszczenie wykorzystuje się dla oceny wskaźnika zagęszczenia w warstwach
drzewostanu o zwarciu pełnym, umiarkowanym i przerywanym:
1) zwarcie pełne:
a) zagęszczenie nadmierne (przegęszczone młodniki, np. w wyniku naturalnego
odnowienia świerkiem),
b) zagęszczenie bardzo duże (drzewa stosunkowo cienkie, często występują znaczne
ilości posuszu),
c) zagęszczenie duże;
2) zwarcie umiarkowane:
a) zagęszczenie umiarkowane miejscami duże,
b) zagęszczenie umiarkowane miejscami przerywane,
3) zwarcie przerywane:
a) zagęszczenie przerywane oraz przerywane miejscami umiarkowane,
b) zagęszczenie przerywane miejscami luźne.
8.5.3 Pierśnica, wysokość (przeciętna pierśnica, przeciętna wysokość)
Parametry te, dla potrzeb opracowania planu urządzania lasu określa się w sposób
następujący:
1. Przeciętną pierśnic należy określać dla poszczególnych gatunków drzew wchodzących
w skład drzewostanu, oddzielnie dla każdego piętra, od 5 cm wzwyż, w zaokrągleniu
do pełnych cm, na podstawie pomiarów 5-10 drzew, wykonanych w miejscach
reprezentatywnych dla danego drzewostanu.
2. Przeciętną wysokość należy określać dla poszczególnych gatunków drzew
wchodzących w skład drzewostanu, oddzielnie dla każdego piętra, od 1 m wzwyż, w
zaokrągleniu do pełnych metrów, na podstawie pomiarów 5-20 drzew, wykonanych w
miejscach reprezentatywnych dla danego drzewostanu (w zasadzie na tych samych
drzewach, na których dokonano pomiaru pierśnicy).
8.5.4 Bonitacja (klasa bonitacji drzewostanu)
Jest to wskaźnik wykorzystania możliwości produkcyjnej siedliska leśnego i
drzewostanu.
Parametr ten dla potrzeb opracowania planu urządzania lasu określa się w sposób następujący:
1. Klasę bonitacji drzewostanu, określoną zarówno dla gatunku panującego, jak i dla
pozostałych gatunków wchodzących w skład drzewostanu, ustala się na podstawie
porównywania wysokości przeciętnej danego gatunku z wysokością przeciętną (tego samego
gatunku i wieku), zawartą w „Tablicach zasobności i przyrostu drzewostanów”, zestawionych
przez B. Szymkiewicza (Wydanie V, PWRiL, Warszawa 1986).
Rzeczoznawca majątkowy przy ustalaniu tego parametru uwzględnia zasadę że bonitację
siedliska określa się na podstawie wieku i średniej wysokości drzewostanów korzystając z
tablic zasobności i przyrostu drzewostanów w odniesieniu do drzewostanu, który w stosunku
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
28
do używanych tablic jest „normalny”, tj. taki, w którym zadrzewienie przez dłuższy okres
czasu było zbliżone do jedności, a sposób pielęgnowania odpowiadał sposobowi przyjętemu
przy układaniu tablic.
2. W przypadku gdy te warunki wymienione w p. 1 nie są spełnione, należy klasę bonitacji
siedliska określać jako wielkość średnią otrzymaną z jej wyznaczenia dwoma sposobami:
1) na podstawie wieku i przeciętnej wysokości drzewostanu,
2) na podstawie wieku i przeciętnej pierśnicy drzewostanu.
Ż
eby określić klasę bonitacji siedliska wykonujemy następujące czynności:
1) określamy wiek drzewostanu,
2) określamy przeciętną wysokość drzewostanu,
3) odczytujemy klasę bonitacji drzewostanu z tablic zasobności drzewostanów dla
ustalonego wieku i przeciętnej wysokości,
4) określamy przeciętną pierśnicę drzewostanu
5) odczytujemy z tablic zasobności drzewostanów dla ustalonego wieku i przeciętnej
pierśnicy klasę bonitacji drzewostanu
6) określamy ostateczną klasę bonitacji drzewostanu jako średnią arytmetyczną
otrzymaną na podstawie przeciętnej wysokości oraz przeciętnej pierśnicy
drzewostanu.
Klasę bonitacji należy określać dla każdego gatunku wchodzącego w skład drzewostanu
z dokładnością do 0,5 klasy.
W stosunku do gatunków nie objętych „Tablicami zasobności i przyrostu
drzewostanów” należy postępować według zasad korzystania z tablic podanych przy
określaniu zadrzewienia (wskaźnika zadrzewienia) w p. 7.5.6 konspektu.
8.5.5 Drzewostany mieszane; formy zmieszania
Forma zmieszania. W opisie drzewostanów mieszanych należy podawać formę
zmieszania. Przyjmuje się następujące określenia zasadniczych form zmieszania.
a) jednostkowe – jeżeli gatunki zmieszane są jednostkowo, bez grup i kęp;
b) grupowe – jeżeli gatunki zmieszane są w formie grup po kilka lub kilkanaście sztuk;
c) drobnokępowe – jeżeli gatunki zmieszane są w formie drobnych kęp o powierzchni do
do 0,05 ha;
d) kępowe – jeżeli gatunki zmieszane są kępami o powierzchni 0,05-0,10 ha;
e) wielokępowe o powierzchni kęp przekraczającej 0,10 ha;
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
29
f) rzędowe – jeżeli zmieszanie gatunków występuje rzędami na przemian;
g) pasowe – jeżeli zmieszanie gatunków występuje na przemian pasami ( pas obejmuje
co najmniej 3 rzędy );
h) smugowe – jeżeli zmieszanie gatunków występuje w formie nieregularnych smug.
Rzeczoznawca majątkowy podejmuje decyzje dotyczące utworzenia odrębnych wyłączeń
i potraktowania form wymienionych w pozycjach od b do g jako odrębnych wyłączeń.
8.5.6 Zadrzewienie (wskaźnik zadrzewienia)
Do określenia stopnia zadrzewienia stosuje się „Tablice zasobności i przyrostu
drzewostanów”, zestawione przez B. Szymkiewicza ( PWRiL, Warszawa 2001). Dla sosny
należy stosować tablice „A – silniejsze zabiegi pielęgnacyjne”, natomiast dla dębu i buka –
tablice „B – słabsze zabiegi pielęgnacyjne”.
Dla gatunków nie objętych „Tablicami zasobności i przyrostu drzewostanów” należy
stosować tablice gatunków drzew o zbliżonej dynamice rozwoju, a mianowicie:
- dla topoli i wierzby – wg osiki,
- dla klonu, jaworu i lipy – wg buka,
- dla wiązu i grabu – wg dębu,
- dla pozostałych gatunków nie objętych tablicami – wg brzozy.
Wskaźnik zadrzewienia drzewostanu należy ustalać na podstawie stosunku oszacowanej
zasobności grubizny drzewostanu na 1 ha do zasobności grubizny tabelarycznej dla tego
samego gatunku, o tej samej klasie bonitacji drzewostanu i w tym samym wieku, określonej
w tablicach jako łączna zasobność grubizny drzewostanu głównego i podrzędnego. Podany
wyżej sposób określania stopnia zadrzewienia obowiązuje w drzewostanach, w których
wszystkie gatunki wchodzące w skład, wykazują miąższość grubizny.
V
V
z
1
=
gdzie: V
1
– oszacowana zasobność grubizny w drzewostanie wyrażona w m3 w przeliczeniu
na 1 ha,
V – zasobność grubizny tabelaryczna tego samego gatunku drzew w tym samym wieku
o tej samej klasie bonitacji drzewostanu w przeliczeniu na 1 ha stanowiąca sumę
zasobności drzewostanu głównego i podrzędnego.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
30
W drzewostanach mieszanych, z powodu braku odpowiednich tablic, stopień
zadrzewienia należy obliczać dla całego drzewostanu jako sumę zadrzewień gatunków
wchodzących w skład tego drzewostanu wg podanego niżej przykładu:
So 70 l I bon. – 185 m
3
: 388 = 0,48
Db 70 l II bon. – 85 m
3
: 332 = 0,25
Brz 70 l I bon. – 25 m
3
: 355 = 0,07
Razem 0,80
W przykładzie stopień zadrzewienia wynosi 0,8. Końcówki liczby, określającej stopień
zadrzewienia drzewostanu, 0,01–0,05 należy zaokrąglić w dół (np. 0,85 – winno być 0,8), a
0,06–0,09 – w górę (np. 0,96 – winno być 1,0). Stopień zadrzewienia podaje się od 0,1
wzwyż.
Dla upraw i młodników nie wykazujących miąższości grubizny, stopień zadrzewienia
przyjmuje się za równy udatności (procentowi pokrycia powierzchni wyrażonemu w ułamku
dziesiętnym).
W młodnikach mieszanych, w których niektóre gatunki wykazują miąższość grubizny,
obowiązuje sposób określenia stopnia zadrzewienia wg procentu pokrycia powierzchni.
W drzewostanach dwupiętrowych stopień zadrzewienia należy określać oddzielnie dla
każdego piętra.
W klasie odnowienia i do odnowienia stopień zadrzewienia należy podawać oddzielnie dla
starodrzewu i oddzielnie dla młodego pokolenia, w każdym przypadku – w stosunku do
powierzchni manipulacyjnej.
8.5.7 Jakość drzewostanów
Dla określenia jakości drzewostanów przyjmuje się następujące przedziały wiekowe:
1) uprawy, w wieku 1-10 lat,
2) młodniki i młodsze drzewostany, w wieku od 11 lat do wieku niższego o 10 lat od
określonego jako wiek rębności dla gatunku panującego w drzewostanie,
3) starsze drzewostany, w wieku wyższym niż w pkt 2 oraz drzewostany zaliczone klasy
odnowienia (KO), klasy do odnowienia (KDO), do budowy przerębowej (BP) i do
przebudowy.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
31
Jakość drzewostanów określa się jako:
a) jakość hodowlaną upraw,
b) jakość hodowlaną młodników i młodszych drzewostanów,
c) jakość techniczną drzew określaną dla danego gatunku w starszych
drzewostanach oraz drzewostanach zaliczonych do KO, KDO, BP
i przebudowy, a także dla pojedynczych drzew zaliczanych do przestojów
nasienników, przedrostów lub występujących na płazowinach.
Zgodnie z „Zasadami hodowli lasu” jakość hodowlaną upraw określa się dwucyfrowo na
podstawie:
a) stopnia pokrycia powierzchni przez uprawę ( wskaźnika zadrzewienia ) wyrażonego w
procentach;
b) stopnia obniżenia przydatności hodowlanej uprawy ( wyrażonego w procentach ) w
wyniku: oznak chorobowych i innych uszkodzeń wywołanych przez czynniki przyrody
ż
ywej i nieożywionej, niewłaściwego składu gatunkowego w stosunku do przyjętego
orientacyjnego składu gatunkowego upraw (ewentualnie innych przyczyn).
Kryteria klasyfikacyjne jakości hodowlanej upraw przyjmuje się zgodnie z zasadami
hodowli lasu następująco:
a) stopień pokrycia uprawy (wskaźnik zadrzewienia):
1 – powyżej 90%,
2 – 71 do 90%,
3 – 51 do 70%,
4- poniżej 50 %; uprawy poniżej 50 % pokrycia kwalifikuje się do upraw przepadłych
i zalicza do halizn.
b) przydatność hodowlana (cechy zdrowotne, dostosowania do siedliska, formy
zmieszania, ewentualnie inne wady):
1 – uprawy założone prawidłowo, zdrowe o składzie gatunkowym dostosowanym do
siedliska, dopuszczalne pojedyncze wady do 10 %
2 – wady do 20%,
3 – wady do 30%,
4 – wady powyżej 30%;
c) dwucyfrowy symbol klasyfikacyjny uzyskany w wyniku oceny uprawy oznacza:
11,12 – uprawy bardzo dobre,
13,21,22, – uprawy dobre,
23,31,32,33,14,24,34 – uprawy zadowalające,
41,42,43,44 – uprawy przepadłe (halizny)
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
32
Ocenę jakości hodowlanej młodników i młodszych drzewostanów należy wykonywać
według kryteriów podanych w poniższej tabeli.
Kryteria oceny jakości hodowlanej młodników i drzewostanów przedrębnych
Cechy zdrowotności
Cechy wzrostu i rozwoju
opis cech
Wskaźnik
opis cech
Wskaźnik
wady poj. do
10%
1
bdb
1
wady 11 – 30%
2
db
2
wady 31 – 50%
3
dst
3
Uszkodzenie strzał
i koron
występowanie
grzybów, zjawisko
obumierania drzew
wady ponad
50%
4
uprawy
przepadłe
(halizny)
Dostosowanie składu
gatunkowego do
siedliska, stopień
oczyszczenia strzał,
rozwój i pokrój koron
zły
4
Jakość hodowlana, jako wypadkowa oceny wg przyjętych kryteriów zdrowotności oraz
wzrostu i rozwoju, może wyrażać się różnymi kombinacjami podanych wskaźników klasyfi-
kacyjnych, np. drągownia sosnowa na siedlisku Lśw wykazująca dużą sękatość i zbieżystość,
może otrzymać jakość oznaczoną cyframi 14; młodnik sosnowy na siedlisku Bśw uszkodzony
na skutek spałowania w stopniu powyżej 30% może otrzymać jakość określoną cyframi 31 itd.
Punktem odniesienia w ocenie zgodności składu gatunkowego z warunkami
siedliskowymi są, ustalone w dotychczasowym planie urządzania lasu, typy gospodarcze
drzewostanów.
Jakość hodowlaną drzewostanu określa się jedną dla całego drzewostanu na podstawie
gatunku panującego, z uwzględnieniem gatunków współpanujących, jeśli uzasadnia to ich
znaczenie gospodarcze. W przypadku drzewostanów dwupiętrowych, jakość hodowlaną
określa się oddzielnie dla każdego piętra.
Jakość techniczną drzewostanów rębnych, przeszłorębnych i bliskorębnych oraz
drzewostanów w KO, KDO, źle produkujących i płazowin wyraża się cyframi 1,2,3, lub 4;
należy się przy tym kierować kryteriami zawartymi w tabeli wskaźników jakości technicznej
drzewostanów.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
33
TABELA WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI TECHNICZNEJ DRZEW
I DRZEWOSTANÓW
Grupa rodzajowa drzew
iglaste
lisciaste
Klasy jakości
Kryteria jakości
1)
1
2
3
1
2
3
1. Minimalna przeciętna
pierśnica w korze cm
35
25
20
40
30
25
2. Najmniejszy odcinek
odziomkowej części
drzewa bez wad
2)
w m
4
-
3
-
3. Minimalny udział
drzew w drzewostanie
odpowiadających
kryteriom wymiaru
i jakości odziomka %
30
20
-
30
20
-
4. Dopuszczalne
zahubienie drzew
w drzewostanie %
0 - 5
6 – 20
21 - 40
0 - 5
6 - 20
21 - 40
1)
kryteria w odniesieniu do jakości 4: drzewa lub drzewostany nie odpowiadające kryteriom 1,2 lub 3 klasy jakości,
najczęściej silnie ugałęzione, zbieżyste i z dużą krzywizną, głównie opał lub poniżej normy opału
2)
dotyczy wad widocznych, takich jak: sęki otwarte, sęki zdrowe przekraczające 2 cm średnicy, pęknięcia, krzywizny
przekraczające 2 cm/1m, oraz huby (zgnilizny)
8.5.8 Stopień uszkodzenia drzewostanu
Termin „lasy trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu” zapisany został w
art. 15 pkt. 4 ustawy o lasach i dotychczas był utożsamiony ze strefami uszkodzeń
przemysłowych (odpowiednio: II i III strefa). Rezygnacja z ustalania stref uszkodzenia lasu
spowodowała konieczność oceny stopnia uszkodzenia każdego drzewostanu z osobna, wraz
ze wskazaniem głównej przyczyny uszkodzenia (w tym na skutek działalności przemysłu).
Określenie stopnia uszkodzenia drzewostanu pozwala na podejmowanie racjonalnych
decyzji w soprawie jego przebudowy, zaś suma drzewostanów trwale uszkodzonych (w tym
drugi i trzeci stopień uszkodzenia z przyczyny imisji przemysłowych), pozwala zobrazować
skalę uszkodzenia lasu w danym nadleśnictwie.
Stopień uszkodzenia ocenia się szacunkowo podczas taksacji, indywidualnie dla
każdego drzewostanu, od 21 lat wzwyż, według następującego podziału:
•
0 – do 10 % uszkodzeń,
•
1 – 11-25 % uszkodzeń
•
2 – 26-60% uszkodzeń,
•
3 – powyżej 60 % uszkodzeń.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
34
Zaliczenie drzewostanu do odpowiedniego przedziału uszkodzeń, następuje według
szacunku taksatora, z odniesieniem do drzewostanów uznanych za nie uszkodzone – jako
wzorca oraz przy wykorzystaniu opublikowanych wytycznych i atlasów.
Szacując uszkodzenie drzewostanu ocenia się stan ulistnienia drzew (do trwałych
uszkodzeń zalicza się objawy defoliacji, deformacji oraz chorobliwe przebarwienia), stan
pędów wierzchołkowych i pędów bocznych (do trwałych uszkodzeń zalicza się odpowiednio
ich zanik lub deformację), a także stan pni i korzeni, biorąc pod uwagę widoczne objawy
działalności grzybów lub owadów oraz istotne uszkodzenia mechaniczne.
Dla stopni od 1 do 3 określa się główną przyczynę uszkodzeń, określając orientacyjnie
następujące przyczyny:
1) owady
2) grzyby
3) zwierzyna
4) pożary
5) imisje przemysłowe
6) czynniki klimatyczne
7) zakłócenia stosunków wodnych
8) erozja
9) inne antropogeniczne
10) inne bez określenia
8.5.9 Rodzaje siedliska
Typ siedliskowy lasu – podstawowa jednostka typologicznego podziału siedlisk
leśnych łącząca fragmenty lasu o zbliżonym potencjale produkcyjnym.
Typy siedliskowe lasu podawane są dla gruntów leśnych zalesionych i niezalesionych
(bez gruntów związanych z gospodarką leśną) zgodnie z podziałem zawartym w
siedliskowych podstawach hodowli lasu stanowiących załącznik do zasad hodowli lasu.
Tereny nizinne
Siedlisko boru suchego (Bs)-gleby słabo wykształcone wytworzone z piasków
wydmowych
a) Siedliska borowe
€
Siedlisko boru świeżego (Bśw)-gleby bielicowe z piasków lodowcowych
rzecznych
€
Siedlisko boru wilgotnego (Bw) gleby j.w. wilgotne,
€
Siedlisko boru bagiennego (Bb)-gleby torfowe torfowisk wysokich
€
Siedlisko boru mieszanego świeżego (BMśw)-gleby bielicowe lub rdzawe
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
35
€
Siedlisko boru mieszanego wilgotnego (BMw)- gleby bielicowe wilgotne z
wodą gruntową dość płytką
€
Siedlisko boru mieszanego bagiennego (BMb)-gleby torfowe lub gleby
murszowo-torfowe
b) Siedliska lasowe:
€
Siedlisko lasu mieszanego świeżego (LMśw)-gleby rdzawe gleby brunatne
wyługowane lub płowe bielicowe.
€
Siedlisko lasu mieszanego wilgotnego (LMw)-gleby bielicowe lub rdzawe z
dość płytką wodą gruntową, gleby brunatne opadowe wilgotne, gleby
gruntowoglejowe, czarne ziemie, gruntowo silnie wilgotne.
€
Siedlisko lasu mieszanego bagiennego (LMb)-gleby torfowe szaro-glejowe,
murszowo mineralne.
€
Siedlisko lasu świeżego (Lśw)-gleby brunatne lub płowe, świeże z glin
lodowcowych, świeże z lessów, prarędziny świeże z piasków, czarne ziemie
opadowe silnie świeże.
€
Siedlisko lasu wilgotnego (Lw)-gleby brunatne, gruntowo wilgotne, gleby
brunatne opadowo wilgotne z pyłów wodnego pochodzenia, gleby brunatne
opadowo wilgotne z lessów.
€
Siedliska olszowe (OL)-siedliska mokre i bardzo mokre z bardzo płytkim i
przypowierzchniowym poziomem zasobnej i ruchomej wody gruntowej:
gleby torfowe torfowisk niskich, mokrych i bardzo mokrych, gleby gyfiowo-
murszowe, gleby murszowo-glejowe.
€
Siedlisko olsu jesionowego (Olj)-gleby torfowo-murszowe, dość mokre z
torfów niskich; gleby gyfiowo-murszowe dość mokre z murszów na gyfiach
wapiennych; gleby murszowo-mineralne.
€
Siedliska lasu łęgowego (LŁ)-siedliska silnie i dość silnie wilgotne; gleby
mułowo-murszowe na madach silnie wilgotnych, mady inicjalne, mady
czarnoziemne.
Ź
ródłem informacji o rodzaju siedliska są:
−
mapa przeglądowa siedlisk obszaru nadleśnictwa dla Lasów Państwowych w skali
1:20 000 lub 1:25 000 i plan urządzania lasu
−
uproszczony plan urzą
dzania lasu dla lasów nie stanowiących własności państwa.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
36
9. METODY
OKREŚLANIA
MIĄŻSZOŚCI
POJEDYŃCZEGO
DRZEWA
MIĄŻSZOŚĆ DRZEWA – objętość drzewa w części nadziemnej tj. w strzale (pniu),
gałęziach i pniaku pozostających po ścięciu drzewa.
W miąższości części nadziemnej (bez pniaka) wyróżnia się miąższość grubizny i
drobnicy.
Grubizna obejmuje drewno strzały (pnia i gałęzi) o grubości nie mniejszej niż 5 cm w
cieńszym końcu.
Drobnica obejmuje drewno strzały i gałęzi o grubości bez kory nie przekraczającej 5
cm.
Przedmiotem pomiaru miąższości mogą być drzewa ścięte i pozyskane z nich
sortymenty oraz drzewa stojące.
W zależności od celu wyceny miąższości pojedynczego drzewa możemy określić
techniką pomiaru szczegółowego, bądź w sposób przybliżony.
9.1
Określenie miąższości pojedynczego drzewa w technice pomiaru
szczegółowego.
Miąższość drzewa określamy ze wzoru:
f
h
g
V
⋅
⋅
=
(8)
gdzie:
g
- powierzchnia pierścieniowego przekroju drzewa na wysokość 1,3m. od ziemi,
wielkość g
d
=
π
2
4
, gdzie d jest średnicą drzewa (pierśnicą) wyrażoną w cm na
wysokość 1,3m. od ziemi,
h
- wysokość drzewa,
f
- liczba kształtu, będąca stosunkiem zachodzącym pomiędzy rzeczywistą miąższością
drzewa, a miąższością idealnego walca o przekroju równym powierzchni przekroju dla
pierśnicy (d
1.3
) i wysokości danego drzewa (h), tzw. pierśnicowa liczba kształtu.
Liczby kształtu służą jako współczynniki redukujące do obliczenia miąższości drzew
stojących.
W praktyce dla określenia miąższości grubizny pojedynczego drzewa korzystamy z
tablic, np. tablic miąższości kłód odziomkowych i drzew stojących Mariana Czuraja. Z tablic
tych na podstawie przedziału wiekowego drzewa, np. dla sosny do 80 lat i ponad 80 lat; oraz
pierśnicy (d
1.3
) i wysokości (h) odczytujemy miąższość grubizny drzewa w m
3
.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
37
9.2
Określenie miąższości pojedynczego drzewa w technice pomiaru
przybliżonego.
Miąższość pojedynczych drzew w tej technice określamy korzystając ze wzoru Denzina
1000
2
d
V =
gdzie: V – miąższość drzewa wyrażona w m3
d – średnica drzewa na wysokości 1,30 m. (pierśnica) wyrażona w centymetrach.
Dokładność określenia miąższości drzewa na podstawie wzoru Denzina możemy
podwyższyć w odniesieniu do gatunków niektórych drzew.
Wzór ten zastosowany w odniesieniu do drzew, dla których przyjęto standardowe ich
wysokości, tj.:
dla jodły 25 m.
dla świerka 26 m.
dla sosny 30 m.
dla dęba i buka 26 m.
pozwala na określenie miąższości z dokładnością zbliżoną do metody dokładnej.
Dla drzew odbiegających od tych wysokości należy w odniesieniu do miąższości obliczonej
ze wzoru stosować następujące korekty:
1) zwiększamy o 3% obliczone miąższości za każdy metr wysokości drzewa ponad określoną
standardową wysokość przyjętą dla sosny, jodły i świerka. Skorygowane miąższości
wówczas wyniosą:
V
skor
= V+V · 0,03 · k = V (1+0,03 k)
gdzie:
k
– ilość metrów o jakie wyższe jest drzewo w odniesieniu do wysokości przyjętych
jako
standardowe.
2) zwiększamy o 5% obliczone miąższości za każdy metr wysokości drzewa ponad określoną
wysokość odniesienia dla buka i dęba.
Skorygowane miąższości buka i dęba wyniosą:
V
skor
= V+V
· 0,05 · k = V (1+0,05 k)
3) zmniejszamy o 4% obliczone miąższości za każdy metr wysokości drzewa poniżej
określonej wysokości odniesienia dla sosny, jodły i świerka. Skorygowane miąższości
sosny, jodły i świerka wyniosą:
V
skor
= V – V
· 0,04 · k = V(1-0,04 k)
gdzie: k – ilość metrów o jakie niższe jest drzewo w odniesieniu do wysokości standardowej.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa i urządzania lasu
39
4)
zmniejszamy o 5% obliczone miąższości za każdy metr wysokości drzewa powyżej
określonej wysokości odniesienia dla buka i dębu. Skorygowane miąższości buka i dębu
wynoszą: V
skor
= V – V · 0,05 · k = V (1 – 0,05 k)
10. METODY OKREŚLANIA MIĄŻSZOŚCI DRZEWOSTANU
Miąższość drzewostanu stanowi sumą miąższości drzew tworzących drzewostan.
Analogicznie jak w miąższości pojedynczych drzew miąższość całkowitą drzewostanu
stanowi suma miąższości grubizn i miąższości drobnicy.
W zależności od wieku drzewostanu, ich wieku rębności oraz celu wyceny miąższość
drzewostanów określa się stosując metodę całkowitego pomiaru pierśnic lub na podstawie
powierzchni próbnych z wyboru.
10.1 Określenie miąższości drzewostanów metodą całkowitego pomiaru
pierśnic
Miąższość drzewostanu określamy w tej technice jako sumę miąższości drzew poszczegól-
nych stopni grubości ze wzoru:
V
n
v
i
i
i
=
⋅
∑
gdzie:
i
- numer stopnia grubości,
n
1
- liczba drzew i-tego stopnia grubości,
v
i
- wyrównana miąższość pojedynczego drzewa w i-tym stopniu grubości
W celu określenia miąższości drzewostanu wykonujemy następujące czynności:
1) wyznaczamy w terenie granicę drzewostanu,
2) dokonujemy pomiaru pierśnic wszystkich drzew w drzewostanie zapisując wyniki
narastająco poczynając od drzew o najmniejszej pierśnicy,
3) ustalamy liczbę drzew posiadających tę samą pierśnicę,
4) dokonujemy pomiaru wysokości drzew reprezentujących wybrane stopnie grubości od
najcieńszych do najgrubszych (około10% liczby wszystkich drzew)
5) wykreślamy krzywą wysokości i odczytujemy z tej krzywej wysokość drzew w
poszczególnych stopniach grubości,
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
40
6) odczytujemy z tablic miąższości drzew stojących miąższość pojedynczego drzewa dla
danej pierśnicy (z pomiaru) i wysokości wyrównanej odczytanej z krzywej wysokości,
7) obliczamy miąższość drzew w danym stopniu grubości mnożąc liczbę drzew
występujących w danym stopniu przez miąższość pojedynczego drzewa tego stopnia
grubości,
8) obliczamy miąższość drzewostanu jako sumę miąższości drzew w poszczególnych
stopniach grubości.
Przykład zapisu pomiaru oraz obliczania miąższości drzew przedstawia tablica: Zapis
pomiaru pierśnic i wysokości drzew
Wysokość
Grubizna
Pierśnica
w cm
Zapis
pomiaru
Liczba
sztuk
pomierzona wyrównana
jednego
drzewa
wszystkich
drzew
24
26
28
30
32
34
36
38
40
42
44
::
::
:
::
::
::
::
::
4
10
15
22
28
36
40
35
26
15
6
19,20
22,23
23,00
22,24
23,25
25,00
25,26
20,0
21,0
22,0
23,0
23,5
24,0
24,5
25,0
25,5
25,5
25,5
0,42
0,53
0,62
0,75
0,85
1,01
1,13
1,26
1,45
1,60
1,76
1,68
5,30
9,30
16,50
23,80
36,36
45,20
44,13
37,75
24,00
10,56
Razem
237
254,58
10.2 Określenie miąższości drzewostanu na podstawie powierzchni próbnych
z wyboru
Miąższość drzewostanu określamy w tej technice na podstawie wyznaczania miąższości na
powierzchniach próbnych z wyboru. Miąższość na powierzchniach próbnych wyznaczamy
zgodnie z zasadami określonymi w p.10.1.
Miąższość drzewostanu wyznaczamy ze wzoru:
V
P
p
V
Drzewos
u
i
i
n
p
i
n
i
tan
=
⋅
=
=
∑
∑
1
1
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa i urządzania lasu
41
gdzie:
P
- powierzchnia drzewostanu wyrażona w hektarach.
Pi
- pole i-tej powierzchni próbnej z wyboru wyrażone w hektarach.
Vpi
- miąższość drzewostanu określona na i-tej powierzchni próbnej.
W przypadku, gdy chcemy wyznaczyć miąższość drzewostanu w przeliczeniu na 1 hektar
powierzchni wówczas korzystamy ze wzoru:
V
V
p
ha
p
i
n
i
i
n
i
1
1
1
=
=
=
∑
∑
11. SZACUNEK BRAKARSKI
Szacunek brakarski jest to określenie ilości i jakości masy drzewnej przewidzianej do
pozyskania. Szacunek ten polega na ocenie ilości masy drewna w poszczególnych klasach
jakościowo-wymiarowych określonych w normach polskich i branżowych.
Szacunek brakarski obejmuje:
a) wyodrębnienie poszczególnych sortymentów możliwych do pozyskania według klas
jakości i grubości,
b) rejestrowanie potrzebnych elementów szacunku brakarskiego,
c) obliczenie masy ogólnej oraz masy poszczególnych sortymentów
V=V k
1
+ V k
2
+ ... V k
4
gdzie: k
1
, k
2
... k
4
- współczynniki udziału poszczególnych rodzajów drewna (sortymentów)
miąższości całkowitej drzewostanu przy czym
k
i
i
n
=
=
∑
1
1
Przy szacunku brakarskim drzew na pniu dla potrzeb wyceny mogą być stosowane cztery
metody:
1) szacowanie posztuczne,
2) za pomocą drzew próbnych,
3) za pomocą powierzchni próbnych,
4) szacowanie na podstawie wyników zrębowych w drzewostanach o podobnych
charakterystykach taksacyjnych.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
42
Każde szacowane drzewo należy dokładnie obejrzeć i oprócz pomierzenia pierśnicy
zakwalifikować do klasy lub grupy jakościowo-wymiarowej. Dla sortymentów kłodowych i
pozostałych specjalnych określić ich długość posługując się 4-metrową łatę.
Szczegółowe zasady postępowania przy wykonywaniu szacunku brakarskiego zostały
określone w znowelizowanej instrukcji szacunków brakarskich wydanej przez Dyrekcję
Generalną Lasów Państwowych.
11.1. Normalizacja w szacunkach brakarskich.
Do norm na drewno okrągłe iglaste należą:
1) PN-EN 844-8:2000 Drewno okrągłe i tarcica –Terminologia
Norma zawiera terminy dotyczące cech drewna okrągłego. Określono terminy dotyczące
cech uwzględniających w klasyfikacji jakościowej drewna okrągłego, stosowane w
normach europejskich.
2) PN-EN 1310:2000 Drewno okrągłe i tarcica - Metody pomiaru cech
W normie określono metody pomiaru cech uwzględnianych przy wizualnej ocenie
tarcicy oraz drewna okrągłego.
3) PN-EN 1311 : 2000 Drewno okrągłe i tarcica. Metody pomiaru biologicznej degradacji
wywołanej przez grzyby i owady polegające na wizualnej ocenie klasyfikowanego drewna.
4) PN-EN 1315-2:2001 Klasyfikacja wymiarowa – Drewno okrągłe iglaste.
5) PN-ENV 1927-1 Klasyfikacja jakościowa drewna okrągłego iglastego. Część 1: świerki i
jodły.
6) PN-ENV 1927-2 Klasyfikacja jakościowa drewna okrągłego iglastego. Część 2: sosny.
7) PN-ENV 1927-3 Klasyfikacja jakościowa drewna okrągłego iglastego. Część 3:
modrzewie i daglezje.
11.2. Klasyfikacja wymiarowa
Obecnie w Polskich Normach obowiązuje podział drewna wielkowymiarowego na 3 klasy
wymiarowe według średnicy środkowej bez kory w centymetrach:
klasa 1 (do 24 cm)
klasa 2 (od 25 do 34 cm)
klasa 3 ((35 cm i wyżej)
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa i urządzania lasu
43
Norma na surowiec wielkowymiarowy iglasty ogranicza najmniejszą górną średnicę do:
1) w klasie A do 22 cm
2) w klasach B,C,D do 14 cm
Norma ogranicza również środkowe średnice w klasie A do 35 cm, w klasie B do 25 cm oraz
minimalną długość kłody 2,7 m.
11.3. Klasyfikacja jakościowa
Według stosowanych dotychczas Polskich Norm obowiązują 4 klasy jakości: A,B,C,D.
Przy czym całą dłużycę lub kłody drewna należy zaliczyć do jednej z klas.
O jakości całej dłużycy przeważnie decyduje jakość odziomka.
W surowcu iglastym istnieje podział na „Świerki i jodły, sosny, modrzewie i daglezje” dla
których zostały zdefiniowane cechy drewna.
Klasyfikacja jakościowa jest oparta na ogólnych opisach poszczególnych klas jakości.
● Klasa jakości A
Drewno pierwszej jakości. W większości przypadków odnosi się do kłody
odziomkowej o bezsęcznym drewnie, bez wad lub z niewielkimi wadami, z małymi
ograniczeniami dotyczącymi zastosowania.
● Klasa jakości B
Drewno od średniej do pierwszej klasy jakości bez wyraźnie określonych wymagań
bezsęczności. Dopuszcza się występowanie sęków w ilości uznanej za przeciętną dla
każdego gatunku:
● Klasa jakości C
Drewno od średniej do niskiej klasy jakości.
Obejmuje drewno o cechach jakościowych, które nie zmniejszają w sposób wyraźny
naturalnych własności drewna.
● Klasa jakości D
Drewno, które może być przetarte na drewno użytkowe, ale z powodu właściwości nie
zostało zakwalifikowane do klasy jakości A,B,C.
Przy klasyfikacji jakościowej drewna uwzględnia się: sęki, guzy, pęcherze żywiczne,
krzywizny, zbieżystość, pęknięcia, zasiedlenie przez owady oraz zgnilizny.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
44
11.4. Definicje podstawowych pojęć według norm.
11.4.1. Terminy ogólne dotyczące drewna okrągłego.
korona – górna część drzewa z gałęziami i gałązkami, może zawierać część strzały
strzała – nadziemna część drzewa bez gałęzi
pień – część strzały wykorzystywana do oceny stojącego drzewa
dłużyca – drewno okrągłe bez wierzchołka nie przecięte
kłoda – część przeciętego drewna okrągłego
kłoda odziomkowa – kłoda odcięta z grubszego końca dłużycy
papierówka – drewno okrągłe do produkcji masy celulozowej lub płyt
drewnopochodnych, przeznaczone do mechanicznego rozdrobnienia
i poddania ewentualnej obróbce chemicznej.
Ź
ródło: PN – EN 844 – 2; 2000
11.4.2. Terminy dotyczące cech drewna okrągłego.
sęk – część gałęzi wrośnięta w drewno
sęk otwarty – sęk widoczny na pobocznicy drewna okrągłego
sęk zepsuty – sęk ze zgnilizną
guz – miejscowe zgrubienie na pobocznicy drewna
róża – koncentryczne zmarszczenia kory wskazujące na cechę wewnętrznej budowy
drewna, zwykle sęk
krzywizna – odchylenie osi podłużnej drewna okrągłego od linii prostej
brewki – ślad na pobocznicy drewna liściastego o cienkiej korze w formie owalnej
wskazującej na cechy wewnętrznej budowy drewna, zwykle sęk
pęcherz żywiczny – soczewkowaty pęcherz w drewnie, który zawiera lub zawierał
żywicę
zbieżystość – zmniejszenie się średnicy strzały lub drewna okrągłego wraz z
długością.
Ź
ródło: PN – EN 844-8, 2000.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa i urządzania lasu
45
12. GRUNTY ZADRZEWIONE I ZAKRZEWIONE
Zadrzewienia są to pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska, które nie są odrębnymi
ekosystemami a jedynie ich elementami zwłaszcza agroekosystemów.
Gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi są grunty porośnięte roślinnością leśną, których
pole powierzchni jest mniejsze od 0,1000 ha, a także:
1) kępy olszyn, brzóz i innych drzew i krzewów, o niecałkowitym pokryciu terenu,
występujące zazwyczaj wśród użytków zielonych,
2) tereny torfowisk, pokrytych częściowo kępami krzewów i drzew karłowatych,
3) grunty porośnięte wikliną w stanie naturalnym oraz krzewiastymi formami wierzb w
dolinach rzek i obniżeniach terenu,
4) przylegające do wód powierzchniowych grunty porośnięte drzewami lub krzewami,
stanowiące biologiczną strefę ochronną cieków i zbiorników wodnych,
5) jary i wąwozy pokryte drzewami i krzewami w sposób naturalny lub sztuczny w celu
zabezpieczenia przed erozją, niezaliczone do lasów,
6) wysypiska kamieni i gruzowiska porośnięte drzewami i krzewami,
7) zadrzewione i zakrzewione tereny nieczynnych cmentarzy, poza zwartymi kompleksami
lasów,
8) skupiska drzew i krzewów mające charakter parku, ale nie wyposażone w urządzenia
i budowle służące rekreacji i wypoczynkowi
Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 w
sprawie ewidencji gruntów i budynków /Dz.U. Nr 38 z 2001 r.).
12.1 Charakterystyki drzewostanów stanowiących zadrzewienia
Charakterystyki drzewostanów dokonujemy analogicznie jak na obszarach leśnych,
uwzględniamy jakość techniczna drzew oraz stopień zadrzewienia w plantacjach
choinkowych i plantacjach wikliny
Orientacyjne wieki wyrębu drzew w zadrzewieniach:
−
dla topoli -około 40 lat
−
dla brzozy i osiki- około 60 lat
−
dla dębu - około 140 lat
−
dla pozostałych gatunków- około 80 lat
W zadrzewieniach założonych w celach ochronnych do wyrębu mogą być kwalifikowane
wyłącznie te drzewa, które utraciły zdolność spełniania swoich zadań (obumierające).
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
46
12.2 Formy zadrzewień
W zależności od wzajemnego układu drzew i krzewów w zadrzewieniach oraz od kształtu i
wielkości zajmowanej powierzchni rozróżnia się następujące formy zadrzewień:
Forma
Omówienie
Pojedyncza
niezależnie rozmieszczone w krajobrazie pojedyncze drzewa
(np. grusze polne lub krzewy)
Rzędowa
liniowo rozmieszczone drzewa i krzewy, np. w zadrzewieniach
drogowych
Pasowa
co najmniej 2-rzędowy pas zadrzewienia o szerokości do 20 m.
(wzdłuż rzek, wokół zakładów przemysłowych)
Grupowa
skupienia drzew i krzewów o powierzchni nie przekraczającej 0.02
ha (częste na pastwiskach)
Kępowa
skupiska drzew i krzewów o pow. od 0.02-0.10 ha np. remizy
ś
ródpolne
Powierzchniowa
zadrzewienia o powierzchni powyżej 0.10 ha, które jednak ze
względu na sposób zagospodarowania nie stanowią lasu.
12.3 Rodzaje zadrzewień
W zależności od lokalizacji zadrzewień rozróżnia się następujące rodzaje zadrzewień:
Rodzaje zadrzewień
Lokalizacja
użytków rolnych
polne, łąkowo-pastwiskowe i ogrodnicze, zadrzewienia spełniające funkcje
klimatotwórcze, glebochronne, biocenotyczne
terenów
komunikacyjnych
drogowe, położone w obrębie pasa drogowego lub (np. żywopłoty prze-
ciwśnieżne) poza nim oraz kolejowe i przy obiektach związanych z trasami
przywodne
przy wodach powierzchniowych płynących i stojących oraz przy
urządzeniach i budowlach wodnych, utrwalają brzegi wód, chronią lustro
wody przed nadmiernym parowaniem oraz zmniejszają - eutrofizację wód
zanieczyszczeniami spływającymi z pól
terenów
przemysłowych
ochronno-izolacyjne, wewnątrz zakładowe i rekultywacyjne zadrzewienie
wokół i na terenie zakładów przemysłowych i energetycznych oraz na
wyrobiskach i zwałowiskach (hałdach), chroniące otoczenie przed
szkodliwymi emisjami, polepszające zdrowotne i estetyczne warunki tego
otoczenia oraz uproduktywniające nieużytki przemysłowe
wiejskich terenów
zabudowanych
przydomowe i przyzagrodowe zadrzewienia spełniające funkcje ochronne,
produkcyjne i estetyczne
urządzeń turystyczno-
wypoczynkowych
przy ośrodkach turystyki i wypoczynku oraz przy obozowiskach (campingach
polach biwakowych)
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa i urządzania lasu
47
12.4 Funkcja zadrzewień
Poszczególne zadrzewienia
Grupa
funkcji
Funkcja
Oddziaływanie
klimatotwórcza
hamowanie wiatrów, modyfikujące rozkład opadów,
temperatura powietrza i gleby, parowanie
glebochronna
pasy drzew i krzewów w poprzek stoków zmniejszają erozję
wodną, a prostopadle do kierunku wiatrów-erozję wietrzną
wodochronna
zmniejszanie parowania (np. na terenach źródliskowych i
spływu powierzchniowego, przeciwdziałanie chemicznemu i
biologicznemu zanieczyszczaniu wód
Ochronne
biocenotyczna
tworzenie miejsc gniazdowania i żerowania ptaków i owadów,
zwłaszcza dzikich pszczołowatych, niezbędnych do zapylania
roślin uprawnych
sanitarno-
higieniczna
zatrzymywanie zanieczyszczeń pyłowych toksycznych gazów,
nieprzyjemnych zapachów (np. z ferm hodowlanych)
techniczna
rozgraniczanie własności, zasłanianie miejsc szpecących (np.
ś
mietników) działanie ochronne (żywopłoty z kolczastych
krzewów) i przeciwpożarowe, umacnianie skarp,
sygnalizowanie skrzyżowania dróg
Produkcyjne produkcja drewna,
produkcja
użytków
drzewnych
dostarczanie różnych sortymentów drzewnych, dostarczanie
jadalnych owoców, pożytków pszczelich, surowców
farmaceutycznych, liści użytkowych
Społeczno-
kulturalne
stwarzanie możliwości wypoczynku, zaspakajanie potrzeb
estetycznych, przyczynianie się do umysłowego i kulturalnego
rozwoju człowieka
12.5 Projektowanie zadrzewień
Lokalizacja zadrzewień musi być zgodna z planem zagospodarowania przestrzennego danego
obszaru. Wytyczne planu stanowią podstawę do opracowania projektu technicznego który
określa lokalizację poszczególnych zadrzewień, formy ich budowy, skład gatunkowy, sposób
zmieszania w zależności od funkcji jaką mają spełniać.
Projekt zawiera także zalecenia co do zabiegów ochronnych, pielęgnowania i użytkowania
zadrzewień.
12.6 Zakładanie i pielęgnowanie zadrzewień
Zakładanie zadrzewień obejmuje przygotowanie gleby oraz wysadzenie drzew i krzewów.
Pielęgnowanie polega na kilkakrotnym w ciągu roku spulchnianiu i odchwaszczaniu gleby w
pierwszych kilku latach oraz jej nawożenia. Pielęgnowanie krzewów obejmuje zależnie od
gatunku zagęszczanie, prześwietlanie, odmładzanie.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
48
12.7 Użytkowanie zadrzewień
Użytkowanie zadrzewień polega na pozyskiwaniu drewna z cięć pielęgnacyjnych, oraz na
pozyskiwaniu użytków ubocznych. Do użytków ubocznych zalicza się: owoce, surowce
zielarskie, liście np. liście morwy dla jedwabników.
13. PARKI, OGRODY OZDOBNE I ZIELEŃCE
Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji
gruntów i budynków wyróżnia w grupie użytków o nazwie „Grunty zabudowane i
zurbanizowane” wyróżnia siedem rodzajów tych użytków, tj.
1. tereny mieszkaniowe (B)
2. tereny przemysłowe (Ba)
3. inne tereny niezabudowane (Bi)
4. zurbanizowane tereny niezabudowane
5. tereny rekreacyjno – wypoczynkowe
6. użytki kopalne
7. tereny komunikacyjne.
Do terenów rekreacyjno-wypoczynkowych między innymi zaliczane są
Przykład opisu taksacyjnego według Instrukcji Urządzania Lasu z 1994 roku.
Załącznik Nr 1
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa i urządzania lasu
49
Opis taksacyjny
Nadleśnictwo Wołów
Obręb - Dębno
ODDZ.
POWIERZCHNIA
OPIS SIEDLISKA, DRZEWOSTANU I POW. NIEL.
PODDZ. LEŚNA(LASY) NIE
TYP SIEDLISKOWY WIEK RĘBNOŚCI
LEŚNA TYP GOSPODARCZY
ZAL .I
ZW. Z
TEREN: NACHYLENIE, WYSTAWA GLEBA
N-ZAL
GOSP.L
POKRYWA, DRZEWOSTAN OPIS POW. NIELEŚNE
1
2
3
4
5
1
Woj. WROCŁAWSKIE /93/ Gmina Wińsko /64
a
14.52
Bmśw (umiark. św. nat.) Db - Md - So
GR. POR. g. rdz. właśc. pias. luź.
P. zad.: śmiał., trzcin., trawy, malina., jeż.
Miejsc. Brz, Db, Md 30 l.
Gospodarstwo Zrębowe
b
0.56
Bmśw (umiark. św. nat.) Db - Md - So
GR. POR. g. rdz. właśc., pias. luź.
P. zad.: trawy
HALIZNA
Gospodarstwo Zrębowe
c
7.20
Bmśw (umiark. św. nat.) Db - Md - So
GR. POR. g. rdz. właśc., pias. luź.
P. zaz.: trawy, trzcin., malina, poz., jeż.
Miejsc. Brz., Ak 32 l.
Gospodarstwo Zrębowe
c.d. załącznika nr 1
ELEMENTY TAKSACYJNE
WAR-
UDZIAŁ
W
ZD.
ZW. PIER
W
BONI-
JA-
GRUBIZNA
P.B.R.
C.
WS
STWA
GATUNEK
I
Ś
NI-
Y
TACJA
KO-
NA
POW
GOSP
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
50
E
CA
S
ŚĆ
C.
K
1 HA
POW.
HA
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Obr. ewid. Krzelów /37/ L - ctwo Orzeszków
Drzew
So
30
1.3 um. 20
12
I
23
211 3060 215.1 TWp.
211 3060 215.1
14,8
Przez
Tp
60
70
3
5
Db
60
30
3
2
Db
100
60
3
5
Ksz
80
63
3
6
Ol
60
32
3
2
20
N. ZAL
So
I
Mel.
agr.Od
n.Piel.
CW
Drzew
So
32
1.0 peł
17
13
I
23
190 1370 85.6
190 1370 85.6
11.9
Przez
Db
100
45
16
3
12
Ak
80
50
15
3
20
Tp
60
60
18
3
3
35
Piel.
Drzew
So
30
0.9 um. 17
14
Ia
23
190
400
24.7 TW p.
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa
52
Załącznik nr 2
PRZYKŁAD OPISU TAKSACYJNEGO wg Instrukcji Urządzania Lasu (2003)
Adres leśny: 16-04-1-01-4 -j -00
Adres administracyjny:
Powierzchnia: 4,91
Rodzaj powierzchni: D-STAN
Siedlisko: LMŚW, NAT
GTD: BK SO
Funkcja lasu: OCHR
Gospodarstwo: GO
Teren:
NIZ PAG, STOK, ST POCH, NE
Zgodność z GTD: ZG
Kategoria ochronności: USZK
Wiek rębności:
Gleba: RDw PSM
Wartość drzewostanu:
Strefa uszkodzeń: II
Okres odn, uprząt, przebud: 10
Zbiorowisko roślinne:
Wartość
gruntu:
St. i gł. przyczyna uszk. d-stanu: 1, IMISJE
Budowa pionowa: KO
Typ pokrywy: ZAD
Cecha drzewostanu: DRZ SZT
OD GNIA (11) pow. 1,81 BK 5l.
Płaty roślinności (rkt.spe)
Miąższość grubizny
m3
Przyrost
bieżący roczny
m3
Wskazania gospodarcze
W
a
rs
tw
a
G
a
tu
n
e
k
U
d
z
ia
ł
W
ie
k
Z
m
ie
s
z
a
n
ie
Z
w
a
rc
ie
Z
a
g
ę
s
z
c
z
e
n
ie
P
ie
rś
n
ic
a
W
y
s
o
k
o
ś
ć
B
o
n
it
a
c
ja
Z
a
d
rz
e
w
ie
n
ie
J
a
k
o
ś
ć
n
a
1
h
a
n
a
c
a
łe
j
p
o
w
.
n
a
1
h
a
n
a
c
a
łe
j
p
o
w
.
N
r
d
z
ia
łk
i
m
a
n
ip
.
R
o
d
z
a
j
c
z
y
n
n
o
ś
c
i
i
p
iln
o
ś
ć
z
a
b
ie
g
u
L
ic
z
b
a
c
ię
ć
l
u
b
n
a
w
ro
tó
w
P
o
w
.
w
h
a
P
o
z
y
s
k
.
g
ru
b
.
(%
)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
DRZEW
SO
10
91
PRZ
LUŹ
31
24
II
0,6
2
215
1055
3,2
15,5
IIIAU
1
100
DB
PJD
91
MA-FIT
PODR
BK
10
5
1
0,3
11
ODN-
ZŁOŻ
PODSZ
DB
0,6
PIEL
LSZ
CW
JAŁ
Prof. dr hab. inż. W. Wilkowski
Podstawy leśnictwa i urządzania lasu
53
Załącznik Nr 3
Przykład opisu taksacyjnego w uproszczonym planie urządzania lasu
Elementy taksacyjne
Wskazania gospodarcze
Oddz.
poddz.
Powierz-
chnia
ha
Siedl. typ lasu, gosp. typ d-stanu,
opis taksacyjny lasu,
grunty przeznaczone do zal. i inne
Gat.
Pan.
Klasa
pokl.
wieku
Wyso-
kość
m
Pier-
ś
nica
cm
Boni-
tacja
Zadrze-
wienie
Miąższość
na całej
pow.
Rodzaj
wskazania
Powierz-
chnia
Maks.
miąż. do
pozysk.
Wyko-
nanie
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
1 a
b
c
d
1,53
0,14
0,21
0,81
Ol z fragm.. BMw – Ol/III
T. obniż. B. odpł.
Ol spor. Brz/55/601. grp.OlBrz IIa
kl.w. zw. luź. mjsc. przer. zd. i bon.
zmienne
Podsz. 50%
Bśw – So/ III T. rów
So/20-25/221. zw. umiark. do przer.
Bśw – So/III T. rów.
So/45-50/471. zw. przer. do luź.
/Bśw/ T. rów.
Rola do zal. – na 40% podsz.
Ol
So
So
III b
IIa
IIIa
19
9
19
25
9
25
III,5
I
III,5
0,5
0,7
0,5
199
9
15
CS
TW
CS
Mel. agr. –
oczyścić
Zal
Piel.
1,53
0,14
0,21
0,81
0,81
0,81
3
1
-