matura 2015 matematyka podstawowa

( matura_2015_matematyka_podstawowa.pdf )

http://www7.extrafiles.be/hplik/matura_2015_matematyka_podstawowa#

Podobne: matura 2017 matematyka podstawowa, matura oke 2014 matematyka podstawowa, matura maj 2010 matematyka podstawowa,

matura cke 2013 matematyka podstawowa, cke matura 2011 matematyka podstawowa, operon 2016 matematyka podstawowa,

matura maj 2016 matematyka podstawa, matura 2015 matematyka rozszerzona, matura 2015 matematyka pomoce,

Skale fizyczna

Projekt

Jednostka

Wykres

KINEMATYKA

Ruch jednostajny prostoliniowy

V - predkosc

t - czas

s - droga

Ruch jednostajny prostoliniowy przyspieszony

oraz - zwiekszenie szybkosci

Ruch jednostajny opozniony

DYNAMIKA

Ped

organizmu

Sila, sila ciezkosci

Predkosc po czasie w jakim trwal ruch,

Droga

Wielkosc fizyczna

Wzor

Jednostka miary

Wykres

KINEMATYKA

Ruch jednostajny prostoliniowy

V - szybkosc

t - czas

s - kosztowna

Ruch jednostajny prostoliniowy przyspieszony

a - przyspieszenie

Ruch jednostajny opozniony

DYNAMIKA

Ped

ciala

Sila, sila ciezkosci

Predkosc poprzez czasie w jakim trwal gest,

Droga

Skale fizyczna

Projekt

Jednostka

Wykres

KINEMATYKA

Ruch jednostajny prostoliniowy

V - predkosc

t - czas

s - droga

Ruch jednostajny prostoliniowy przyspieszony

oraz - zwiekszenie szybkosci

Ruch jednostajny opozniony

DYNAMIKA

Ped

organizmu

Sila, sila ciezkosci

Predkosc po czasie w jakim trwal ruch,

Droga

Wielkosc fizyczna

Wzor

Jednostka miary

Wykres

KINEMATYKA

Ruch jednostajny prostoliniowy

V - szybkosc

t - czas

s - kosztowna

Ruch jednostajny prostoliniowy przyspieszony

a - przyspieszenie

Ruch jednostajny opozniony

DYNAMIKA

Ped

ciala

Sila, sila ciezkosci

Predkosc poprzez czasie w jakim trwal gest,

Droga

Skale fizyczna

Projekt

Jednostka

Wykres

RUCH NA OKREGU

Ruch po okregu

Prawo powszechnego ciazenia

PROFESJA, MOC, PRZEDSIEBIORCZOSC

Praca mechaniczna

W - praca

F - sila

s- przemieszczenie

Moc

Przedsiebiorczosc potencjalna

h - wysokosc

Energia kinetyczna

Warunek rownowagi dzwigni

F - wartosc sily

r - rozciaglosc ramion

BUDOWLA MATERII

Goraczka

oK

oC

- temp. Kelvina

- temp. Celsjusza

Wielkosc fizyczna

Wzor

Jednostka miary

Wykres

FALE MECHANICZNE

Alians pomiedzy okresem oraz czestotliwoscia

f - czestotliwosc

T - czas (okres drgan)

1 Hz

s

Rozciaglosc fali

jednej m

HYDROSTATYKA I AEROSTATYKA

Cisnienie

F - sila

s - powierzchnia

Nacisk hydrostatyczne

d - spoistosc kg/m3

h - wysokosc slupa

Sila wyporu

v - objetosc ciala

ELEKTROSTATYKA

Prawo Coulomba

Napiecie pomiedzy 2 cialami

Wielkosc fizyczna

Wzor

Jednostka miary

Wykres

PRAD STALY

Napiecie

W - praca

q - ladunek ciala

Natezenie

Prawo Ohma

Opor zastepczy w laczeniu szeregowym

Opor zastepczy w calej laczeniu rownoleglym

Natezenie z prawa Kirchhoffa

Praca pradu elektrycznego

Obok - potencjal

I - natezenie

t - czas

Moc odbiornika

ZJAWISKA MAGNETYCZNE

Sila elektrodynamiczna

B - indukcja

I - natezenie

l - dlugosc przewodnika [m]

Dlugosc fali elektromagnetycznej

- dl. fali[m]

c - predkosc rozchodzenia sie fali

f - czestotliwosc

Zasada czynu energii dla transformatora1. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej trzeba bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego pozostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie na

niego od nich. Losy bohatera tragicznego poteguja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja mu sie od

czasu nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, baczac na akcje

tragedii. Oficjalna (jezeli jestesmy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest az do

nas pokrewny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – w inny sposob los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg

wydarzen w zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie winien spotkac dziecka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz

klopoty. Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania jego prowadza az do katastrofy. Jest on rownoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra

jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca,

odrzucic widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w beczce

Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie

frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osoby

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora

to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu

jego imienia powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie milosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on oddac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, twierdzi, ze dysponuje taka sile jak Bog,

jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog dal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego osoby. Konrad wydaje sie cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie w celu niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak dotrzec do panstwa cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala jego ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano sobie o poprzednio i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc wielki kamien na

gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, trzecim,

dziesiatym wespol. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach lokalnych do robocie Syzyfa. Tok ten odrzucic byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby mu pozwolil powrocic do Cypru. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, poniewaz wosk moze sie stopic i

zeby nie schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

emblematem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc

nie jawi sie byc zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za

posrednictwem Niemcow. Takze jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi,

zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na trzy miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne oraz

kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i powodow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie lub wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy znajduja sie nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety az do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej

swiadomosci w jakims wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

jakie mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla

dawnych pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych

obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna stanowi zrodlo

nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w pelni odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow,

toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem,

glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar"

St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka az do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a

mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat

jak i rowniez czlowiek wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi zyjacych.

Pod taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do

niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

zwloki brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego doboru. Musi zdecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na korzysc szczescia wlasnego syna. Kiedy waha sie przed pobraniem ostatecznej decyzji, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tego ciosu odrzucic wytrzymuje

Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a zona Kreona odbiera sobie los. Kreon, bez ustanku stawiany w

momencie wyboru, winien rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swego ludu, lub dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki.

W calej obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, gdy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania na polu wojny i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty model – ukazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory odrzucic chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, natomiast imie owego, ktory odrzucic obcuje ze sztuka, zas

przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze ow nie idzie o bitwe na smierc i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, jaka podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest kaprysny, a przerabia

sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy lubowac sie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, zabierac od globu tyle, tak

jak potrzeba, odrzucic za mnostwo, ale i odrzucic za malo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze zapisywanie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za istnienia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta zapewnia tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci takich, ktorzy ow wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu znajduja sie mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o poparcie w robieniu

dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac dokladnie

w wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, trzech miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Swiata - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos wspanialego, a ow

kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu az do dorastajacych osoby.

Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma przy sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system

ceny, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla takowej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami

pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Lecz i wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez.

Mit tenze przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie na Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na trzy miesiace przy roku, wtenczas to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W

taki wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o materiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Obecnie posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to

lecz, ze legendy odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich faktycznie cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano az do nich wielka role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie mieli poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni mieli podobny stanowisko

na dane sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na wstepie "piekno

jak i rowniez uniwersalizm historii greckich dostrzega sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i znajduja sie obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal swiat

i istota ludzka, jaka wydaje sie jego natura i przeznaczenie. Dawni osoby odpowiadali na te testowania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru ceny

przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie zas sam akt wyboru, pomijajac fakt, ktore

pochodzace z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic az do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja napotkac

za strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Dobor jednego wywoluje kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Potrzebuje uczcic smierc

brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie inna. Boi sie o swoje los i odrzucic chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze powyzej losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie zanim Kreonem.

Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal prawo boskie. Wiec zgineli jego bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet zas to potrafilo doprowadzic az do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze zdola byc porzadny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny w celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny.

W trakcie konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone

gniewu, chce azeby ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie az do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na

przyklad zwykly istota ludzka, a odrzucic krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie

potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w obronie demokracji przy panstwie, jego ojciec na niego nie slucha. Kreon zwaza sie zbyt nieomylnego.

Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od czasu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora pochodzace z postaci

wydaje sie wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug pani a jest pierwsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony

smierc. Jej osoba jednak zwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma az do wyboru 2-ie

mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze los bedzie lecz pelne

wyrzutow sumienia. Przytomnosc, ze zdolala by odrzucic dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze

racja wydaje sie po do niej stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w

odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. A,

takze to jest przeslanie tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i

wewnetrzna harmonie. Wydaje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic odrzucic moglo ochronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku posiadamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Korab

opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Kwestia samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, znane z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci.

Wlasciwa interpretacja przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Ma mozliwosc to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby badz instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze na trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo az do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez mozemy tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia

mezczyzna losy zuchow na tle wydarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu

wydaje sie jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

cnota, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Poglady filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie az do jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami mogli byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i

funkcje kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu dramatycznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi na niego

do katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt ceny i wymogu, bowiem herosowie

bronia przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a

mianowicie obronie placowki. Z owego wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, przewodzi

nieuchronnie az do kleski zuchow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci

kilku osob (Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda

na niego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez

szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie smierc lub kleske. Nalezy dopisac, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych

wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc,

milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem istnienia codziennego, pozostala

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny,

100-krotny. Ziarnem jest termin boze, zas gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale rezultaty

sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez

wyruszyl przy swiat. Majatek roztrwonil lecz szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak

skruszony synek wrocil az do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z

powrotow syna, ktory byl jak na przyklad umarly, zas teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich brakow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby

powinni okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, jednak jako model

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce padlo na

rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym ziemi, ani miedzy

cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, odnalezc jej

tresc, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, azeby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez

prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl

mezczyzna wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, jednak powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego

pochodzace z wloczegi. Powrot do rodziny traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z

tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem az do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow jak i rowniez checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec

stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Poprzez

dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja tytul odpierajac ich racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob stanowi symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie az do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez

wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to swoisty

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Wielki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest dlatego symbolem idealnego wladcy jak i rowniez doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola jest przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista adaptacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

wydaje sie walka przy obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka smierci

bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej

miejsce wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. W calej swej krancowej spowiedzi

przypomina wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. W calej scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt

wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac stac sie ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza umieszczenie Boga przy centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i odnajdzie sie na biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca az do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior nakazow i

pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety,

ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza az do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz objawia sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak azeby

tego chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

przy kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

szykowne i uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie

mozliwosci rosnie na polu jak i rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i

mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na

kazdego z ludzi. Nazywany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien

zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke

sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje smierc, ktora zaprasza

do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak azeby

tego chcial podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

przy kosciele jednak zostal w tamtym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Pobudza sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst

az do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie przy

raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem,

przy XVI przy., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy ow, ogarniajace czasem po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze przy kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt

widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja:

wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen przy Szwajcarii. W calej XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna

(strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja przy

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, ze na faktycznie przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony www formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., lecz juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest az do Matki

Boskiej, druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, az do ktorej

czesto nawiazywali osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji

wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych

nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast w celu, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem

na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Lament swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Napis

Lamentu pochodzace z konca XV wieku wydaje sie zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, to znaczy hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraj szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym bardziej boli jego zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie

go za posrednictwem Zydow, na przybicie az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, sadzic

podobnie. Ale przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do

pozostalych matek, osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza

odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku, postrzegana

za posrednictwem ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie na czarno, moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

gdyz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno pochodzace z podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich najmlodszych, ale

tez z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje na swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, jacy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do

szalenstwa. Jakkolwiek Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona

nadzieja, ze ta jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna oryginal nie bedzie musiala

faktycznie cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten gra wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala 1-wsza zwrotka, ktora to obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych

dzis slow jest przy „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory przy centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Bog i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to istota

ludzka zostal zbudowany na portret i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odnalezc w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc

pochodzace z Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci dziecka, jego tytul zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do

zdobywania madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc poprawnego

postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na chwile i przemyslec o lokalnej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory

jest coraz mniej biezacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli ow

wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to znaczy

nasze los. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelakiej epoce. Namietnosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna czesto propagowala projekty parenetyczne. Ma mozliwosc dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy

siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage dysponuje dla niego honor, ktory we wspolczesnym swieci

stracil na swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do rozwoju hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow swietych,

opartych na legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy rys dydaktyczny.

Konstruowanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany

przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez zakonnikow przy

kosciolach badz w celowo wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna

wydaje sie misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze

Starego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z istnienia Maryi. Wraz z czasow pozniejszego sredniowiecza

pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem grzechy jak i

rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie dziecka na wlasciwa droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej ukochany zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej az do glosu miedzy

innymi tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, dziecka. W sredniowieczu w srodek swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osoby, ktorzy

postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy jak i rowniez raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i

ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie stanowi jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza

wiare wygrania naszej walki. W calej utworze objawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc,

zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze

odrzucic sa ow kredyty w stanie ofiarowac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac trudno, i milowac".

Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak na

przyklad wiemy to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania az do dzis wywoluje zywe dyskusje badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

polaczone sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

wiernym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak

na przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila ciagle nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - w pierwszej kolejnosci polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia

przy sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie przy literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie natychmiastowe wziecie

srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

milosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie

wierny „slodkiej Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi

Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw narodzil

sie przy sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka jest przedstawiony przy utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie

z zasada, ze jakikolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje

poetow, znajduja sie one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a

opis uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osoby do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw.

rzeczy ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte formowanie sie na spotkanie ze

smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Wzory

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i organizm, bez konca nosa jak i rowniez

warg, zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa przy reku i tym podobne. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek

przejdzie przez los skromniej, ow jego randka ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― oryginal Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w sobie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w pani a prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako postac cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim

synem. Oplakuje swe dziecko, zechce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, tylko bano mnostwo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osoby o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, poniewaz jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od momentu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow na przybyciu az do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i na blahy sprawa, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn cechuje

uproszczenie budowy, latwa skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub

maksymy budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Zachodzi czesto przy tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o istnieniu pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w srodek realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury

jak i rowniez niecheci az do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie na jednym tylko problemie, pewien punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie az do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest lecz glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we kazdego z

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl

J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby naprawy, nie liczac sie pochodzace z

przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie

udostepnia prawde co wiecej ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a

wszystko, co wiecej osobiste ambicje i osobiste dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje

sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika az

do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

natomiast dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok

odrzucic zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy na wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i

warzyw oraz pozostalych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

zysk i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Akt milosny Reja az do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac

ich zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii akt milosny szlachcica az do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski pochodzace z Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei"

krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do

biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac pochodzace z chwili. „O

zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu oferuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie

chca oni naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow. Nie

potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i ochronic ojczyzne od czasu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to uniwersalnym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy o tym podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Maja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia.

Trwalosc i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien co wiecej z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jawi sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw w

celu urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach

"Milo hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedostatek

cierpienia, radosc duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy wobec

dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony za posrednictwem

Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego utworow jest cnota, ktora

uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji

dziecka wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na dom w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

przekonanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia.

Motyw ten objawia sie przy piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars",

we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i wartosci zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty,

wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do

Horacego, lecz zamienia je, scala rozne powody w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, lecz przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze swobodnie

odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem silnej troski o losy wlasnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni

zdawac sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na

strazy prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec o prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu.

W minionym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie

na obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska az do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do

katastrofy pewne szczegoly, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Sadza przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza

sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz

z pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego znajduja sie przekladami rzymskiego poety. Sa one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka wydaje sie zas rozna. Wystarczy

wykonac przegladu roznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas na temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament na klesce Mlodych

polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( damy i najmlodszych ) uprowadzone przez

wroga. Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow

dla wojsk, mysli o kraju zas nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Weseli mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Ale jesli racja i pochodzace z tego nasza firme zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego obszaru dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osoby, bo dysponuje czyste serduszko i

owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna wartosci, gdzie

dorosleje sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na roli choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest motywem do dumy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo zapedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje na wsi przy

harmonii pochodzace z przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, gdyz to naturalnie oni

demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie jak i rowniez radosc. Uciechy plynace pochodzace z zycia dziecka na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione przy

obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst,

stopien zawartej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic na dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory,

ktore sa lub przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic osoby i sytuacja dworskie.

Naturalnie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu

wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe bez

watpienia sa uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i herosowie utworow

Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i

rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

czasu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze ow poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie damy, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie przepych sluby i bogate zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, zas

chlopem zdecydowanie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem

nie odnajda sie na lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, mowi tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust.

Teraz wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Rozne lapowki jak i

rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady,

prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to

gesi, to kokosz. Pod przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala kolejny raz zwozic ziarna

poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawila, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja

sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi wskutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony

ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia

poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozemy sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic ma obowiazek posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski trzeba zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow

nie nalezy pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa

jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami i tym

podobne. Latem mozemy z takich przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wtenczas

jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki,

jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osoby zle odrabiaja.

Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki

futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Lecz i podczas mrozu nalezy dogladac

gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo takze u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, przy innej

okolicy drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. W calej Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel

ptakow. Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie

strony posiadaly wiecej zaufania. Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym

poeta dotyka problem spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i

dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob

wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc

mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piesn panny drugiej

mowi o tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje wszystkich az do pojscia przy jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia

wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza lub pisarza. Liczy nastepnie wszystkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez

tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w jego poezji

znajdujemy echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez

dobroczynnego oddzialywania przyrody na ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu

obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w planecie,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemal

wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz dziecka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, baczac na ow czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje ich syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze wydaje sie miec

dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z okazji do gry, ale racjonalnie i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej przy sobie. W calej „Piesni o cnocie― poeta stara sie

zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu termin „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego

z nas, a najwyzsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

osobiscie proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na

sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i

danym artysta, ktory z racji na posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego o tym, ze jego dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i daleko poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku.

Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu

jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie takze horacjanskie

„carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna ciagle pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy tez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr co wiecej zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostal w dalszym ciagu jeden standard – rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do jednej dziedziny

konstruowania, jest uniwersalna, oprocz talentu ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J.

Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako uczciwosc, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Dobry ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z

dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak pochodzace z

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka

przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i pokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot

poetycki uznaje zdrowie za jedna z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne los w aprobacie z natura i odrzucic szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i jego prawdziwych ceny w wybranych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia trzeba zyc wedle natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie jak i rowniez w

pelni tu korzystac. Wedle stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego z obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej w celu roznych osoby jest rozne prawo. Miedzy

innymi prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w celu

mieszczan. Rozmyslam ze, tenze problem wydaje sie nadal biezacy. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze

zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co typowy obywatel, jednak zazwyczaj znajduja sie traktowani znacznie lzej, w bardzo wielu

sytuacjach moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na kolosalnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie przy ich kwestii jest o wiele

przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka

oraz wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe

uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub

standardowo zmaga sie z bieda i operuje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol,

szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci czesto musza kroczyc do takich odleglych znacznie kilometrow. Poza tym

szkoly odgrywaja zazwyczaj zbyt male fundusze na postep pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet na utrzymanie. W calej

ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je wywoluja.

Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu zapewnic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek ma

obowiazek byc prawnie przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac

nowy regulamin prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu przy 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych

jak i rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy bezuzyteczne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone na ten zamiar wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie. Modrzewski

oferuje przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

wydaje sie podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie ceny (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie laczyc w jedna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie,

fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej az do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

polskie od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy

nie znajduja sie spojni, odrzucic tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow.

Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic

niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, takze publicznego, a takze

prywatnego. Heretycy nie moga nawet chronic panstwa zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania

wojny. Skarga wzywa dlatego krola az do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci

religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza

legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtenczas wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne az do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja polozenie w

kraju oraz proponuje naprawe istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek az do ojczyzny wyrazal

zarowno przy piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych

krytykowal wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i

sumiennej pracy w celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna najrozniejsze analogie az do wydarzen politycznych tego czasu.

Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor

naszego Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor stanowi

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" odnalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz glownym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany pochodzace z pozycji kalwina i przy

duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jakie mozliwosci jest w szczegolnosci widoczne przy

krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami,

zamilowanie do istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie liczby swietych, na ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez

zwyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow

jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

odgadnac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie ponad powszednich

ludzi. Tymczasem mnich ten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osoby, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa na cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil parafianina.

Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie

zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, stanowi nawiazanie az do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja ich spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo przy odprawianej

mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach czesto nawiazywal az do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych jak

i rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie

samemu, rownoczesnie pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego

egzystowania. Brak wydaje sie na odrzucic odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne

pochodzace z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego

motywu powrotow dusz na smierci, az do miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole

przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada

wlasny sen a mianowicie we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka

wydaje sie szczesliwa. Postura ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana na wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz

drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt

kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, przewodzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w

punkcie kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku, rozpaczy,

trwogi. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym okres

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z

wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, az do epiki – fabula jak i rowniez narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe partie

tresci, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie

czestokroc tlem w celu prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc sasiadom

wsi jak i rowniez jest w celu nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy przy literaturze polskiej siegnal na

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie sprawa, ale srodek, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Polska wies konca XVI stulecia jest, wedlug

Szymonowica, miejscem wyzysku: miejscem, gdzie czesto dochodzi az do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich,

pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i konstruujac utwor usredniony raczej az do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z

ukochanym pod umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i relacja z odrebna pasterka – Doryda, jakie

mozliwosci konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza

osciennych zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak rys jego wierszy wykracza

daleko poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego,

jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest doskonalym obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie widac niepokoje poety w trzech

sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej

walki, jaka kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej

walce z silami ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest jednak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy istota ludzka powinien liczyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co

emocjonalne, a najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez

pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od czasu Boga, utrudnia mu koncepcje do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj

wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka autor

ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Sens rozwazan autora ma rys uniwersalny

(dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), lecz najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas w dalszym ciagu silna jak i

rowniez znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim tym, ze

niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W calej tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o takich intencjach

autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak na przyklad

maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az

do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego trudu, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W calej kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1 z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za posrednictwem atak

zaszokowac wroga, nadszarpnac go jak i rowniez nie pozwolic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w stopniu daleko idacym istotne, obecne i

skomplikowane. Swoje poglady na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia.

Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka kara

[120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa na jego czele

powinni dawac przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc az do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie istnieje, Skarga obawia sie, ze fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana za posrednictwem magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk

sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego kraju, jesli

do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja jak i

rowniez wychowaniem najmlodszych szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec

jak i rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach rok, przynosza mnostwo pozytku,

jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego za posrednictwem caly rok

kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i

rowniez warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie druhow i rodziny, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

radosc. Dbajacy o fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i wyprzedawac drozej przy

innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel owego wysokiego formy spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek

szlachcica do przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow na Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl przy niej swe przemyslenia odnosnie tego sytuacje oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na najazd Tatarow na

Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie zanim napascia Turkow,

silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co formuluje slowami: "Skujmy

talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic.

Piesn ta przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem paliwa i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina na roli przeciwstawiona

jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Obszerny wplyw na tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z odmiana znakomitego naszego poety, ktory jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

dzielo ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej ceny Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane

za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, chociaz

nie da sie zamaskowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego przemyslenia na tenze

temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora to pielegnowana

przy sercu dziecka moze byc w celu niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana wydaje

sie tak zwana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc zwykle wsrod owczesnej

szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej swe przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jak na przyklad w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc

na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

portfela wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze

wszystkie zalety stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta

droga do niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej przy Czarnolesie, zeby tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Pisarz opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie na

swiecie przy poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Ze zbirow otrzymanych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie wszystko znosi az do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zawstydzenie. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze

wychowane i aby posiadaly ow zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa –

jest to renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby

chwytac dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy

„Piesniach― miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z regulami cnoty, daj szanse czyste

sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z radosci zyciowych.

Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie pochodzace z zabawy

– echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac przy Piesniach II, IX jak

i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora to byla odrzucic wolna od czasu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Oddzialywanie kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien,

ktore mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej

fraszce „Na dom w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co zdaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta potrzebuje boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie,

dziewicze sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra owego swiata

odrzucic zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z

fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec faktycznie krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie dziecka w harmonijnym

zyciu, przy korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia

jak i rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem

wzgledem Boga, jednak tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia oraz

obawy zanim smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety przy ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie pochodzace z problemami, dawac sile sakralna i stale szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie przy swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie na tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja

lecz pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

wlasna „Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zrelacjonowac rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty przewodzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode zbyt wyrok przy sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tutaj takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes na rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu wydaje sie epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia

orszaku: O doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni pochodzace z tego

czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol

dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek

globalny, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota

ludzka zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i

rownolegle ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot poetycki

porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Obecnie

zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne znajduja sie tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc domu

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo w celu Kochanowskiego najbardziej istotnym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w jego zyciu

zasadnicza byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych typow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez

calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego systemu

wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza przy, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka jego utworow odnosi

sie do jednoczesnie zwyklego czlowieka, a takze ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka w celu

jednostki, jednak dla kazdego z, bowiem wykorzystywac sie moze do nich kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kliku wersach przy lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i naklaniaja go az do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... )

nasz rzad pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na zamysle osmieszenie jak i

rowniez krytyke pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa

autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien wspominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w dlatego kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie

dobre przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na

darmo Bog odroznil dziecka od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem mowy powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

rzetelnej wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet

jesli przyjdzie przy walce zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie az do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, ze i

zanim szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to naturalnie odroznia wlasny narod

od czasu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Sprawia to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz

od czasu poczatku egzystowania naszego panstwa, ale lub takie procedura duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni do glebi sie zastanowic powyzej dalszymi swymi losami, zeby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest tez problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. Jezeli zawiedzie pewien element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – kraju – mozemy tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz podle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture tez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jakie mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od

patriotow poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej konsekwencjami kazdego

czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, wzmacniany na okazach antycznych.

Dzielo ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze ow latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz zle ludzie. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co czlowiecze nie jest mnie

obce―. W calej odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od czasu patriotow zaczynajac, a na

zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy

pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w naszej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

milosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora

to wszystkim zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez zapewnia zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot dziecka

poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza frakcja sielanek

Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

rozumuja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

istnienia. Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, praca nie jest radosna

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei

pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z istotnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez norm nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci los. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―.

„Prawo dac winien rowniez opieke wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem

potwierdzenia i noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne

w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji

mlodocianego obywatela jak i rowniez do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom

humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz koszty na odmienne

rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane przy literaturze.

W dobie renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci. Wytyczne

te powstale sa przy „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc, oraz

smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i przy bliskosci pochodzace z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek

kompleksowy, oprocz talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na przyklad

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

porzadne. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. W calej „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych w celu polskiego

spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow

panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym stosownego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie

tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa.

Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W

ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego

legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w

szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i zapatrzenie we

wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci

toczace Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu przy 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie przy sobie tresci uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on rozsadny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, odrzucic

unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie az do szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal wszyscy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny ksztalt, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszemu portalowi prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on

ojczyzne do tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju.

Wowczas, przy XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez przy licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest

na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego stylu, o forme

trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez

epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow lokalnych.

Nawiazania az do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul

kapitalnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy

podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat

zbyt wielka melodie, znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu

okreslenia czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete

za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedle niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta

wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu lecz odrodzenia antyku lecz

okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w krajach

Europy polnocnej od konca XV do konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najistotniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, na plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek

przybywa w srodek badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. W calej

mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl

to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co czlowiecze

nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny

jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze

na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, ze nalezy wyjasniac

je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia osoby od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany przy gwiazdach. Oddane jest mu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Dobrobyt to zasluga, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem znajduja sie wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz

usuniecie krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej az do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Autor charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi

panstwa. Dlatego najbardziej normalni powinni okazac sie ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania

poswieca autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci swojego

lakomstwa". W calej sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas.

Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, milosci dla pani a samej. Najscie skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych

jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie

zgadzac, gdyz laczy ich jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej

potwierdzenia szczegolnie na sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie

prawdziwa kleska dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej,

oferujacej do potwierdzenia i az do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli

narodu. Poddani winni znajduja sie swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii,

co wydaje sie jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc az do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od czasu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje

rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej

tekst zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych.

Reprezentanci trzech nadrzednych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty przy realia zyciowe dialog,

ktory ujawnia zasadnicze problemy zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy eksploatacji zup ozonatorow

wody, czy niedostatek stalego systemu obronnego kraju. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno -

obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z

praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy

jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z

pierwszych lokalnych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli w koncu o

grozacym im niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac az do obrony

granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec mlodo,

jednak w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy przy wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o byt

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie byc on pelny podziwu w celu prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym

miejscu zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego istnienia, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Maja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac na niego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na kolejny los, przykra wizja, wojna o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl rozny, glebszy. 2 pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie az do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony

przez ryzyka, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za

posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV

nastapil obecnie calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z osoba, ktory na starosc wydaje sie chorowity, wiecej przydatny az do zycia niz ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad podstawowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego rys skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

poszczegolnego krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, poszukuje wsparcia

azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta

kurczowo utrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal mezczyzna o artyzm jezyka, ksztalt swojego nurtu i forme

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), to znaczy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - radosc zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednak moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie dysponuje.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z nadrzednych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, jawnie tworzyl swoja szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy bitwie

pod Chicimiem przy 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc az do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 frakcji dosc precyzyjnie

opisujacych wczesniej obustronne przyrzadzania, a dalej bardzo szczegolowo, dzien na dniu sytuacje pamietnej bitwy, az do wszczecia ukladow jak i

rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy

ojczyzny. Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Prezentuje w

nich zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W calej 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi przy krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, to znaczy taki okres jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce jak i

rowniez sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem w

celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J.

Ch. Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie

one bogactwem i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu

takimi jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast

pochodzace z pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety

formuluje zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Sugeruje to gre z czuciem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu

lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa pochodzace z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica,

przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji

na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego jak i rowniez

wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety znajduja sie niestale przy uczuciach. Myslenie

ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je przeprowadzic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz zanotowac stalosc przy uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga stac sie tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, ciekawostki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, istotne prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych wlasnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, dywanowi skladajacy szacunek, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ta wlasnie pisarstwo, odmiennie niz nurt

uprzejmy, przykladala ogromna wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj krajowy rodowod uznawala

za najwyzszy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten okresla sie tez sarmackim od czasu slynnej koncepcji

o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial literatury na 2 nurty wydaje sie wygodny, jednak nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly tez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia –

mozna dlatego mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie przy XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty przy XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie a mianowicie

rozbudowana ideologie szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie

nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub

zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla

przeciez najdalej na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm

narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wsi,

fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie przy

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki

mieszcza okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura

sarmackiej. Wyziera z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl

czesto polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych lokalnych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym

przy latach 1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca uwage

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w kraju, ktory nie istnieje za jakie mozliwosci

oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego z mszy, zas mysli jedynie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach W calej. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa naszego,

ktore chyli sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc pociechom do gry. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy rozumuja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje tylko dla siebie jak i

rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza trudnosc

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni

sie, poniewaz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i

rowniez rokowan. Calosc przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc przy zwyciestwie powyzej poganami.

Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Sporo jest przy nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania

osoby i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do walki dostarcza mu chec zdobycia

lupow, a odrzucic milosc az do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan jak i

rowniez ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pas, ktory odrzucic chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i

odcial reke jego bratu. Lecz taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W

drugiej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz istnienia

ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty nacechowane jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego

sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Sa pisane

barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na los polityczne przy owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk moga one

spowodowac, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak klechdy, ukazuja portret zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie czesto sa lecz uniwersalne jak i rowniez

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie nie

tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony

juz przy tytule, zas przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie,

zbyt mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty ow

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob Krasicki

ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, zas

jednoczesnie wydaje sie atakiem na sarmacje, na jej wady i podle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, gadki prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry

wydaje sie pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac

i pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla przy sposob jednoznaczny i przystepny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial podkreslic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej przy satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V. przy. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Scala w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym sposobem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co mnostwo trunku mogl pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter

tamtych czasow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep az do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia

rozne czlowiecze wady, twierdzac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale to tak specyficzne postawy, ze mozna te rolety miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem na jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie

tutaj tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest

ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w

kazdej sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i

odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to troche normalnego. Lecz stary

czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On dawniej byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie az

do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, obrazuje sie na fakt, ze powstala pani po pierwotnym

rozbiorze Naszego kraju, moze dlatego Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, jednak zyl przy nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednak byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

osoby naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

planecie dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po witrynie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Kiedy pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i przy lesie", zas

nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare przy Boga jak i rowniez

smieje sie ze kazdego z swietych. Lecz gdy spada na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem swiat w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role literatury oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: przy Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego

kraju. Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z silnej troski o kraj,

pochodzace z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno okazac sie

szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej

okazac sie powinna uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl

zdecydowanie program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Gadal o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek kraju. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Pod swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie prognozuje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra na

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc

natomiast utrzymana wydaje sie w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob

wplynac na opinie publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc odmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal zuchow

jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

rozwiazan fabularnych prezentujacych poszczegolne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni jak prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku

Naszego kraju, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok

schylku swego zycia potezna i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale najczesciej bez

sensu; zadziwia sie, ze Starosta zezwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

mezczyzna, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego niedostatek

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zarobic; Szarmancki wydaje

sie czlowiekiem, ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow na zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego na niego nie nauczyly,

niczego zaciekawiajacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace

z przekonania o duzej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego stalo sie rozumienie pociagajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow

francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 az do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO

wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 rok oddano az do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany przy pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

obecne i rozne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, dokument, listy az do

redakcji jak i rowniez odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, zapisuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego kraju. Wydawany za posrednictwem 21

czasow. Z inicjatywy krola przy 1765 rok zalozono na warszawskim rynku pierwszy przy dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono

dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia

Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 rok dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala

KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal na niego na

rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie (

Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia –

parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie przy jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu

nauki potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego przy 1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie

jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola.

Brali przy nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano

projekty reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne.

Rezultat komiczny osiagniety zostaje przez celowe wdrozenie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i

rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych dopiero puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje

wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad

sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie

wymykal – wtenczas kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Czesc pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy

jest milosc, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie naszej milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― –

krzyczy przy uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie

w celu jego dobra. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga o zlo panujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie

dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo

wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w reputacja szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, w

ktorym miejscu uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na

zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze ow Slowacki

chcial dac odpowiedz na testowanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu

naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za posrednictwem

zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady takich

ludzi dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach na cara. Ludnosc jest przy tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Narod,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora to nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednak

potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, azeby zabic tyrana,

lecz posiada kleske. Jest dozwolone zatem przy dramacie odczytac caly tok powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jak bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

dlatego rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc.

Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, przy ktory odrzucic sklada ciala bohatera. Jest to

symbol przetrwania idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc

Browne’a wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja.

Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak

i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie jak i rowniez budzic az do walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna pozostanie

przez pozostalych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie

przedstawiona za posrednictwem Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu owego nie mozna zdobyc ale mozemy don dazyc. Muzyka czyni z osoby istoty bardzo dobre. Miara naszej

doskonalosci wydaje sie porownanie az do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem,

a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownowazne

z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za istnienia, a nawet na smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu ogromnych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda indywidualnosc

za wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie faktycznie dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady kilku jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, niz ocalic na

niego ( „smutne pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia przy niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

czynnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal ich od mojej dziurki, dzieki czemu przebieg zdarzen

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je dlatego autor przy wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie az do panstwa jak i rowniez

monarchy. Na rzecz Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka zasadniczych typow ich charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby,

nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego

posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez calkowity narod krajowy oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i

izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Odslaniajac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz

brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat chociaz nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera mnostwo aluzji

jak i rowniez mozna baczyc go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie pod Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom owego

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu przy

powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wzgledem powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi

tylko represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu

walk mozemy otrzymac wiadomosc z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Powstaja takze najrozniejsze postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy

wypadek o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje

przy utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia az do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, odrzucic

kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja

sie przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie.

Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna

mezczyzna szczescia ziemskiego, bo taki fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, poparcie w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody,

niebios, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc objawia sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie