Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Monika Galos

Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac
malarskich 714[01].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Darecka Halina
mgr inż. Kusina Anna

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Machnik Marek

Konsultacja:
mgr inż. Machnik Marek
mgr inż. Sagan Teresa

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[01].Z1.02

Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu Malarz – tapeciarz 714[01]

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania

4.1.Składniki farby malarskiej

4.1.1. Materiał nauczania.

4.1.2.

Pytania sprawdzające 9

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów 10

4.2. Pigmenty – właściwości, pochodzenie, zastosowanie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Rodzaje farb

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Materiały pomocnicze – właściwości i zastosowanie

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska dotyczące wykonywania robót malarskich

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć 30
6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Uczysz się zawodu malarz - tapeciarz, wykorzystując modułowy program nauczania.

Program taki zakłada, że w trakcie jego realizacji wykazujesz się dużą aktywnością i samodzielnie
rozwiązujesz wiele problemów zawodowych. W ten sposób nabywasz konkretne kwalifikacje,
stanowiące podstawę do zatrudnienia, a następnie do awansu zawodowego. Do nauki otrzymujesz
poradnik „Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich”, który zawiera:
– wymagania wstępne, czyli tę część wiedzy i umiejętności opanowanych w trakcie realizacji

programu poprzednich jednostek modułowych, która będzie Ci niezbędna do realizacji
materiału tej jednostki modułowej (co już musisz umieć, aby nauczyć się czegoś nowego),

– wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem (czego nowego

się nauczysz),

– nowy materiał nauczania (co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia),
– zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści i możesz już

rozpocząć realizację ćwiczeń (czy możesz już przystąpić do ćwiczeń),

– ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych (co i w jaki

sposób masz wykonać praktycznie),

– sprawdziany postępów (sam możesz sprawdzić, czy już potrafisz poradzić sobie z problemami,

jakie wcześniej rozwiązywałeś),

– zestawy zadań testowych (w jaki sposób nauczyciel sprawdzi i potwierdzi poziom Twojej

wiedzy),

– literaturę i wykaz niezbędnych norm (gdzie zaglądnąć, aby więcej wiedzieć i lepiej wykonać

zadania). Poradnik nie jest podręcznikiem ani tym bardziej kompendium wiedzy związanej
z

zawodem. Aby zdobyć więcej interesujących Cię informacji, musisz sięgnąć do

przedstawionych pozycji, które przedstawiają najbardziej aktualną wiedzę w zawodzie.
Pamiętaj, że przedstawiony wykaz literatury nie jest czymś stałym i w każdej chwili mogą
pojawić się na rynku nowe pozycje.

Po przeczytaniu każdego pytania ze sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim miejscu

TAK albo NIE – właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedź. Odpowiedzi NIE wskazują na luki
w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze raz powróć
do elementów programu nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie jego elementy).
Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK.
Po opanowaniu programu jednostki modułowej, nauczyciel sprawdzi poziom Twoich
umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zadanie
praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów podejmie
decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. Aby zapoznać się z taką formą
sprawdzania kwalifikacji, zakresem kontroli oraz poznać kryteria oceniania, przejrzyj przykładowe
zadania kontrolne.
W

każdej chwili (z wyjątkiem testów końcowych) możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela,

który pomoże Ci zrozumieć tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać regulaminów,
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcji przeciwpożarowych i zasad ochrony
środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z odpowiednimi przepisami
zapoznasz się w trakcie nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

– stosować terminologię budowlaną,
– odróżniać technologie wykonania budynku,
– przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
– stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
– rozpoznawać i charakteryzować podstawowe materiały budowlane,
– odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
– posługiwać się dokumentacją budowlaną,
– wykonywać przedmiary i obmiary robót,
– wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
– organizować stanowiska składowania i magazynowania,
– transportować materiały budowlane,
– rozpoznawać i dobierać farby oraz materiały pomocnicze do prac malarskich,
– dobierać rodzaj i kolor farby w zależności od funkcji i charakteru pomieszczenia, obiektu,
– rozpoznawać oraz dobierać ręczne i mechaniczne narzędzia i sprzęt malarski,
– dobierać drabiny malarskie oraz rusztowania,
– określać szacunkowo ilość i rodzaj materiałów potrzebnych do przygotowania podłoża,
– określać szacunkowo ilość i rodzaj materiałów potrzebnych do malowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– rozpoznać farby i składniki farb malarskich,
– rozpoznać materiały pomocnicze,
– dobrać składniki farb do techniki malarskiej,
– określić właściwości pigmentów,
– określić właściwości oraz przydatność spoiw i wypełniaczy,
– odmierzyć ilość składników farb i wody,
– dokonać ręcznego i mechanicznego mieszania składników farb,
– przygotować farby i materiały pomocnicze do malowania,
– dokonać zmiany zabarwienia farby,
– dostarczyć przygotowane farby i materiały pomocnicze na stanowisko malarskie,
– określić szacunkowo ilość potrzebnej farby i materiałów pomocniczych
– wykonać prace malarskie z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

środowiska i ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Składniki farby malarskiej

4.1.1.Materiał nauczania

Farby są to ciekłe lub maziste mieszaniny wypełniaczy, rozcieńczalników, barwników

i pigmentów ze spoiwami, tworzące barwne substancje używane do malowania lub barwienia.
Zazwyczaj rodzaj użytego spoiwa decyduje o sposobie wysychania i przyczepności farby
do podłoża oraz o jej innych właściwościach. Rozróżnia się farby olejne, żywiczne, bitumiczne,
emulsyjne, olejno-żywiczne, woskowe, wodne. Rozróżnienie może też być zależne
od przeznaczenia farby. Na podstawie tego kryterium wyróżniamy farby drukarskie, malarskie,
antykorozyjne, ceramiczne, okrętowe, sygnałowe.

Podstawowe składniki farb
Spoiwa – stanowią zasadniczy składnik każdej farby, od nazwy spoiwa otrzymują swoje nazwy

farby i techniki malarskie. Spoiwa dzielimy na:
– wodne – takie, które rozpuszczają się w wodzie (ciasto wapienne, roztwory klejów roślinnych,

zwierzęcych, kazeina),

– bezwodne – są nierozpuszczalne w wodzie, należą do nich oleje schnące i ich przetwory

(pokosty), żywice i ich przetwory (lakiery), asfalty, tworzywa sztuczne,

– emulsje – które są połączeniem spoiw wodnych i bezwodnych, na przykład mleko, olej i pokost

(kropelki tłuszczu są zawieszone w roztworze wodnym).

Spoiwo w farbie służy do spajania ziarenek pigmentu ze sobą i z podłożem. Spoiwa różnią

się siłą i rodzajem przyczepności do podłoża oraz różną reakcją na czynniki zewnętrzne. Spoiwa
olejne silniej przylegają do podłoża niż spoiwa wodne, są też odporne na działanie środków
chemicznych.

Rodzaje spoiw

– Woda wapienna – jest to przeźroczysta ciecz, która oddziela się na powierzchni mleka wapiennego,

pozostawionego w naczyniu przez dłuższy czas. Stosuje się ją jako spoiwo farb wapiennych.

– Szkło wodne – jest to przezroczysta ciecz o właściwościach alkalicznych (zasadowych), silnie

gryząca i niebezpieczna dla ciała ludzkiego, używa się jej jako spoiwa do farb krzemianowych.

– Cement portlandzki biały stosowany jako spoiwo w farbie cementowej.
– Kleje pochodzenia roślinnego: krochmalowe (skrobia), z mąk zbożowych, celulozowe,

stosowane jako spoiwo w farbach klejowych.

– Kleje pochodzenia zwierzęcego:

– kostny – wytwarza się go z kości zwierząt, stosowany jako spoiwo w farbach klejowych,
– skórny (stolarki)- wytwarza się go z odpadków skór zwierzęcych, w handlu występuje

w postaci żółtych tabliczek lub brunatnych perełek,

– kazeinowy – wyrabia się go z odtłuszczonego twarogu krowiego przez zalanie go środkiem

alkaicznym, na przykład ługiem potasowym, potasem, wapnem. Obecnie klej kazeinowy
sporządzany jest fabrycznie. Stosuje się go jako spoiwo w farbach kazeinowych.

– Spoiwa olejne (pokosty):

– pokost lniany (naturalny) – jest przeźroczysty w odcieniu żółtawo brunatnym

lub wiśniowym, stosowany głównie jako gruntownik, jest spoiwem farb olejnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– polipokost – w składzie zawiera 2/3 pokostu lnianego i 1/3 różnych żywic, terpentyn,

stosuje się go głównie do wierzchnich prac malarskich, ponieważ ma dobrą odporność na
wpływy atmosferyczne,

– pokost sztuczny (syntetyczny) – zawierające go powłoki są mniej trwałe, gdyż pękają pod

wpływem wilgoci.

– Spoiwa żywiczne (lakiery) – żywice, w wodzie są nierozpuszczalne, natomiast rozpuszczają się

w alkoholu, terpentynie, benzynie, grzane miękną, po czym topnieją, łączą się dobrze przy
wyższej temperaturze z olejami organicznymi. Dzielą się na:
– naturalne – kalafonia, kauczuk, szelak (używany głównie jako spoiwo do lakierów i emalii

spirytusowych, do izolacji sęków i miejsc żywicznych przy malowaniu olejnym),

– sztuczne – syntetyczne, otrzymywane droga chemiczną, głównie ze smoły pogazowej,

są to żywice fenolowe, aldehydowe (mocznikowe), ftalowe, ketonowe, etylenowe.

– Asfalty (bitumiczne) w postaci naturalnej i sztucznej, stosuje się je do produkcji czarnych

i brunatnych lakierów odpornych na alkalia, kwasy i wilgoć.

– Spoiwa emulsyjne i dyspersyjne. Emulsją nazywamy ciecz, w której są rozproszone drobne

kropelki innych cieczy, jak na przykład tłuszczu w wodzie, natomiast dyspersje są to drobne
zawiesiny substancji błonotwórczych, na przykład żywic i kauczuków syntetycznych w wodzie
lub innym ośrodku, który nie posiada własności rozpuszczania tych substancji. Dyspersje
zwane są również lateksami syntetycznymi.

Wypełniacze (obciążniki) - czyli substancje mineralne nierozpuszczalne w wodzie i olejach,

które nadają gęstość, poprawiają krycie, ułatwiają nakładanie farby. Zalicza się do nich kredę
malarską, ciasto wapienne, węglany wapnia, talki, woski, czyli związki chemiczne, głównie
na bazie polietylenu, zwiększające odporność farby na ścieranie.

Pigmenty - nadają farbie kolor, powinny być odporne na promieniowanie UV i warunki

atmosferyczne. Stosowane są dwa rodzaje pigmentów: mineralne i organiczne. Właściwości
pigmentów zostaną omówione w rozdziale 4.3 poradnika.

Rozpuszczalniki – są to zazwyczaj lotne ciecze, w których rozpuszczalna jest żywica.
Rozcieńczalniki – służą do rozpuszczania ciał błonotwórczych. Stosuje się je do rozrzedzenia

farb wodnych, a także bezwodnych, w celu nadania im odpowiedniej konsystencji potrzebnej
do nałożenia na podłoże. Rozpuszczalniki i rozcieńczalniki szybko i całkowicie ulatniają się i nie
mają wpływu na właściwości farby ani podłoża. Zazwyczaj nie stosuje się pojedynczych
rozpuszczalników, lecz ich mieszaniny. Rozcieńczalnikiem farb wapiennych, klejowych,
emulsyjnych, kazeinowych i krzemianowych jest woda. Natomiast farby bezwodne rozrzedza
się olejkiem terpentynowym, benzyną, eterem, octanem etylowym lub metylowym. Należy bardzo
uważnie dodawać rozcieńczalniki, gdyż niezastosowanie się do wskazań producenta może
spowodować wytrącenie pigmentów, rozwarstwienie, lub nawet zwarzenie się farby.

Większość rozpuszczalników i rozcieńczalników stosowanych malarstwie budowlanym

jest łatwopalna i trująca.
– Benzyna – otrzymuje się ją głównie z ropy naftowej a także z węgla drzewnego, gazu

ziemnego, jest to ciecz przeźroczysta szybko utleniająca i łatwopalna. W zależności
od przeznaczenia rozróżniamy benzynę lakierową, ekstrakcyjną, lekarską, do silników.
Benzyna lakierowa jest dobrym rozpuszczalnikiem lakierów, pokostów, kauczuku.

– Oleje terpentynowe (terpentyna) – jest rozpuszczalnikiem żywic i tłuszczów, jak również

rozcieńczalnikiem pokostów emalii i lakierów.

– Alkohole - rozróżniamy alkohol etylowy, metylowy, butylowy, stosuje się je do produkcji

lakierów spirytusowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– Aceton – jest cieczą bezbarwną, otrzymywaną podczas suchej destylacji drewna, jest

doskonałym rozpuszczalnikiem nitrocelulozy, żywic, tłuszczów i olejów, nie działa na
kauczuk.

– Benzen – dobrze rozpuszcza oleje i żywice, jest dobrym rozcieńczalnikiem lakierów

nitrocelulozowych.

Sykatywy – są to sole metali i kwasów tłuszczowych lub naftenowych, służą do przyspieszania

wysychania farb olejnych. Sykatyw nie można dodawać więcej niż 5% objętości farby, gdyż
w przeciwnym razie powodują lepienie się powłoki i pogarszają jej jakość.

Środki pomocnicze (modyfikatory) - są to substancje dodawane w niewielkich ilościach,

umożliwiające wytworzenie farby, utrwalające gotowy wyrób i nadające mu specyficzne
właściwości. Są to najczęściej:

–

odpieniacze - środki przeciwdziałające tworzeniu się piany na powierzchni farby oraz
odpowietrzające

farby emulsyjne,

– zagęstniki - do zagęszczania i poprawy właściwości wodorozcieńczalnych dyspersji farb

i lakierów oraz farb proszkowych,

– biocydy - zabezpieczają wodorozcieńczalne farby i lakiery przed zepsuciem

mikrobiologicznym, zabezpieczają powłoki przed rozwojem grzybów i glonów, chronią
drewno przed sinizną i zmurszeniem,

– dyspergatory - dodatki zwilżające i dyspergujące do wyrobów dyspersyjnych

wodorozcieńczalnych,

– środki zapobiegające tworzeniu się kożucha na powierzchni wyrobów alkidowych,
– woski polietylenowe - dodatki do farb i lakierów rozpuszczalnikowych, poprawiające

właściwości mechaniczne i powierzchniowe powłok,

– środki powierzchniowo czynne,
– regulatory połysku,
– regulatory odczynu,
– dodatki antygrzybicze, antyalergiczne i wiele innych.

Składniki farb charakteryzują ostateczny produkt, nadają mu konkretne cechy i pozwalają

zakwalifikować ten a nie inny wyrób do właściwego zastosowania.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie substancje wchodzą w skład farb malarskich?
2. Co to są spoiwa malarskie?
3. Jakie znasz rodzaje spoiw malarskich?
4. Jakie znasz rodzaje klejów malarskich?
5. Co to są wypełniacze?
6. Co to są rozpuszczalniki?
7. Jakie znasz rozpuszczalniki?
8. Jakie są właściwości rozpuszczalników?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród składników farb wybierz spoiwa, omów ich zastosowanie i właściwości?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać spoiwa farb,
3) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– pigmenty,
– wypełniacze (kreda malarska, talk),
– klej kazeinowy,
– klej kostny,
– oleje,
– pokost lniany,
– rozpuszczalnik (benzyna),
– gips szpachlowy.

Ćwiczenie 2

Spośród różnych składników farb wybierz wypełniacze, omów ich zastosowanie i właściwości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać wypełniacze farb,
3) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– pigmenty,
– kreda malarska,
– talk,
– ciasto wapienne,
– glinka malarska,
– klej kazeinowy,
– klej kostny,
– oleje,
– pokost lniany,
– rozpuszczalnik (benzyna),
– gips szpachlowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Rozcieńcz 0.5litra farby olejnej odpowiednim rozcieńczalnikiem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia i materiały do wykona ćwiczenia,
3) odmierzyć ilość farby olejnej,
4) wybrać odpowiedni rozcieńczalnik,
5) wymieszać farbę olejną ręcznie i rozcieńczyć ją,
6) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– farba olejna,
– mieszadło,
– rozcieńczalnik uniwersalny,
– rozcieńczalnik do wyrobów nitrocelulozowych,
– pojemnik na farbę,
– rękawice ochronne.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

TAK

NIE

1) rozpoznać składniki farby malarskiej?

2) określić właściwości i zastosowanie spoiw?

3) określić właściwości i zastosowanie wypełniaczy?

4) rozcieńczyć farbę olejną rozcieńczalnikiem?

5) określić zastosowanie rozpuszczalników i rozcieńczalników?

6) dokonać ręcznego mieszania składników farb?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Pigmenty – właściwości, pochodzenie, zastosowanie

4.2.1.Materiał nauczania

Pigmenty są to sproszkowane suche ciała barwne, które zmieszane z wodą lub inną cieczą,

na przykład z pokostem, nie rozpuszczają się w nich lecz tworzą zawiesinę. Pigmenty wydobywa
się z ziemi w stanie naturalnym albo wytwarza się sztucznie (syntetycznie).

Barwnik – jest substancją przepuszczającą światło i zabarwiająca sobą ciecz, w której jest

rozpuszczony lub stopiony.

Lak – barwnik wytrącony z roztworu do postaci stałej, który tym sposobem uzyskuje

właściwości pigmentu. Lak to termin stosowanym w przemyśle farbiarskim, gumowym i tworzyw
sztucznych, papierniczym, włókienniczym i poligraficznym.

Podział pigmentów w zależności od pochodzenia

– Pigmenty nieorganiczne (mineralne):

– naturalne ( ziemne),
– sztuczne.

– Pigmenty organiczne:

– naturalne,
– sztuczne.

– Brązy.

Pigmenty mineralne naturalne – po wydobyciu z ziemi poddaje się je tylko przeróbce

mechanicznej, takiej jak mielenie, kruszenie, przesianie, wypalanie, suszenie. Odznaczają się dużą
odpornością na działanie światła, alkaliów i wpływy atmosferyczne.

Pigmenty mineralne sztuczne – produkuje się je w zakładach chemicznych, są to związki

chemiczne produkowane w wielu kolorach o czystych i intensywnych barwach.

Pigmenty organiczne – są mniej odporne na wpływy atmosferyczne niż pigmenty mineralne,

ale za to odznaczają się większą intensywnością, czystością i większą liczbą barw. Są najczęściej
stosowane w robotach malarskich.

Brązy – produkowane są w postaci drobno zmielonych proszków metali nieżelaznych,

na przykład cynku miedzi i aluminium. Mieszanina proszku cynkowego i miedzianego ma złocistą
barwę a brąz aluminiowy - srebrzystą.

Pigmenty białe:

– Biel cynkowa - tlenek cynku, chłodny intensywny pigment, w oleju schnie bardzo powoli

(nawet kilka tygodni). Kryje średnio, nie sprawia problemów technicznych w użyciu. Często
stosowana jako składnik gruntowników, zwanych także zaprawami. Przydatna w technikach
wodnych.

– Biel ołowiowa - zwana też bielą krymską, zasadowy węglan ołowiowy. Silnie trująca, od

dawnych czasów podstawowa biel w malarstwie olejnym. Doskonale kryje i jest intensywna,
reaguje jednak z pigmentami zawierającymi siarkę (cynober, kadmy, ultramaryna) i ciemnieje
pod wpływem siarkowodoru. Stosuje się ją do malowania urządzeń sanitarnych, szczególnie w
szpitalach zakaźnych, ponieważ nie sprzyja rozwojowi bakterii. Jest odporna na wpływy
atmosferyczne i światło.

– Biel tytanowa - dwutlenek tytanu. Ciepłobiały pigment pozbawiony wszelkich wad. Doskonale

kryje, odporny na światło i czynniki atmosferyczne, nieaktywny chemicznie, nietrujący.
Stosowany we wszystkich technikach malarskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– Biel barowa (szpat ciężki, biel barytowa) - otrzymuje się ją ze szpatu naturalnego, którego

złoża występują w Polsce w Górach Świętokrzyskich. Sam szpat nie ma zastosowania jako
pigment, natomiast w dużych ilościach używany jest przy wyrobie pigmentów. Nie zmienia
barwy pod wpływem czynników zewnętrznych.

– Biel permanentna - sztucznie wytwarzany siarczan baru, bardziej czysty od naturalnego.

Pigmenty czarne:

– Czerń słoniowa - zwana także czernią kostną. Dawniej otrzymywana ze spalonych kłów

słoniowych, obecnie z lepszych gatunków kości, zwęglonych bez dostępu powietrza. Zawiera
fosforany wapnia i 10% - 15% węgla. Czysta, głęboka czerń z ciepłym odcieniem, trwała,
kryjąca, odporna, schnie powoli.

– Czerń z winorośli - otrzymywany ze zwęglenia tkanki roślinnej - winorośli, korka, pestek,

ewentualnie w procesie suchej destylacji drewna lipowego lub bukowego. Zawiera około 90%
węgla. Ma odcień szaro - niebieskawy. Trwała chemicznie, kryje średnio.

– Sadza - czysty, bardzo drobny pył węglowy. Otrzymuje się go z kopcia spalanych bez dostępu

powietrza olejów, nafty, smoły i podobnych substancji. Trwała chemicznie. Głównie stosowana
do produkcji tuszu chińskiego i farb drukarskich.

– Czerń żelazowa, marsowa - sztucznie uzyskiwany czarny tlenek żelazowo - żelazawy. Bardzo

trwały.
Sporadycznie jako czarne pigmenty stosuje się rozdrobnione minerały o barwie ciemnoszarej,

takie jak czarny łupek albo grafit.

Pigmenty żółte i pomarańczowe:

– Żółte ugry, ochry - ziemie naturalne, glinokrzemiany, zabarwione wodorotlenkami żelaza.

Stosowane od czasów prehistorycznych. Wśród różniących się składem i kolorem złoży,
najbardziej znane są francuskie, angielskie i bogate w odmiany - rosyjskie. Mają odcień
brązowo żółty, występują w tonacji jasnej, średniej lub ciemnej. Niektóre odmiany są złociste
lub oranżowe. Pigment trwały, kryjący, wszechstronnie odporny, odpowiedni do wszystkich
technik zwłaszcza do wyrobu farb wapiennych, krzemianowych i klejowych, gdyż jako
pigment ziemny, jest odporny na działanie alkaliów i światła. Pigment zwany ugrem złotym
jest zazwyczaj mieszaniną ochry i żółcieni chromowej - dlatego nie jest tak samo trwały.

– Żółcień marsowa - żółty wodorotlenek żelazowy osadzony na substracie. Pigmenty z tej grupy

mają podobną paletę kolorów co żółte ugry, ale są intensywniejsze. Nazywane niekiedy
sztucznymi ugrami. Trwałe i ogólnie wartościowe.

– Żółcień kadmowa - dawniej czysty siarczek kadmowy, obecnie produkowany z dodatkiem

siarczanu baru dla większej stabilności. Ma żywą świetlistą barwę, od jasnej cytrynowej do
ciemnożółtej. Odporny na światło, kryjący. Nie można jej mieszać z pigmentami pochodzenia
miedziowego takimi jak zieleń górska. Żółcienie kadmowe dobrze oczyszczone, nie
zawierające wolnej siarki, mogą być mieszane z pigmentami zawierającymi ołów. Mieszanka
żółci kadmowej i bieli ołowiowej zwana jest żółcią brylantową.

– Oranż kadmowy - siarczek kadmu. Pigment o jasnej pomarańczowej barwie, bardzo odporny

na światło, kryjący, dobrze znosi wpływy atmosferyczne. Nie powinien być mieszany
z pigmentami miedziowymi. Zalecany do technik ze spoiwem organicznym. W przypadku
stosowania w technice wapiennej, należy sprawdzić reakcję pigmentu na alkalia.

– Żółcień chromowa - chromian i siarczan ołowiu. Żółte w odmianach - jasne, cytrynowe,

średnie i ciemne. Jasne płowieją, ciemne są trwalsze, ale też zmieniają kolor. Dobrze schną,
ale nie można ich mieszać z ultramaryną, kadmami, zielenią Veronese'a, zielenią górską,
błękitem górskim, cynobrem i litoponem. Z błękitem pruskim dają intensywne zielenie.

– Oranż chromowy - zasadowy chromian ołowiu. Ma barwę mocno pomarańczową, prawie

jasnoczerwoną. Trwalszy od żółcieni chromowych, ale wrażliwy na siarkowodór zawarty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w powietrzu. Dlatego powinien być chroniony werniksem. Nie można go mieszać z niektórymi
pigmentami. Jest trujący.

– Żółcień tytanowa - mieszanina związków tytanu, antymonu i niklu. Ma kolor jasnożółty,

cytrynowy. Dobrze kryje, jest odporna na światło, stosowana w różnych technikach.

– Żółcień neapolitańska - antymonian ołowiu. Ma kolor jasnej, mlecznej żółcieni. Dobrze kryje,

jest wydajna i odporna na światło. Częściowo reaguje na kwasy, zmienia się pod wpływem
siarkowodoru. Na olej działa sykatywnie. Jest bardzo trująca. Bardzo popularna od XVI wieku,
obecnie pod tą nazwą sprzedawane są zastępcze mieszanki, nie dorównujące jakością barwy
oryginalnej farbie.

– Żółcień barytowa - chromian baru. Pigment ten ma bladożółty kolor z zielonkawym odcieniem,

jest laserunkowy i mało intensywny, odporny na światło. W wodzie nie rozpuszcza się, nadaje
się do technik ze spoiwem organicznym. Często stosowany w mieszankach.

– Żółcień cynkowa - zasadowy chromian cynku, produkowany od 1809 roku. Ma barwę

cytrynową, pod wpływem światła lekko zielenieje. Zmieszany z farbami kadmowymi, reaguje
i ciemnieje. Stosowany do uzyskania zieleni w mieszaninach z błękitem pruskim albo zielenią
szmaragdową, rzadko jest dobrej jakości.

– Żółcień indyjska - sól magnezowa kwasu euksantynowego. Organiczny barwnik, otrzymywany

w Monghyr w Bengalu z moczu krów karmionych liśćmi mango. Pigment koloru złotożółtego,
trwały, ale obecnie nie produkowany. Zastępczo wytwarza się lak organiczny, zwany żółcienią
indantrenową, który jest wytrzymały na światło i wpływy atmosferyczne.

– Żółcień azowa Hansa, żółcień pigmentowa - syntetyczny barwnik, wszechstronnie odporny

i trwały, wprowadzony od 1924 roku. Występuje w różnych odcieniach, od cytrynowego do
pomarańczowego. Odpowiedni do wszystkich technik.

– Żółcień szafranowa - uzyskiwana z kwiatów szafranu, do dziś używana jako imitacja pozłotki

na foliach.

Pigmenty czerwone

– Czerwony ugier palony - pigment uzyskany przez prażenie naturalnych ugrów

(glinokrzemianów zawierających tlenki żelaza). Żywa, ceglasta czerwień, wszechstronnie
odporna, dobrze kryjąca.

– Pucola - naturalny tuf wulkaniczny, wydobywany od starożytności w miejscowości Puzzola we

Włoszech. Wyrabia się z niego pigment o barwie chłodnej, zgaszonej czerwieni, który jest
szczególnie przydatny do wykonywania fresków i do barwienia tynków. Doskonale wiąże się z
zaprawą wapienną, nadając jej cechy wodoodporności. Bardzo trwały.

– Czerwone tlenki żelazowe naturalne, czerwienie marsowe - pigmenty czerwone, składające się

głównie z tlenków żelaza, które otrzymuje się przez prażenie żółtych tlenków żelazowych.
Występują w różnych odcieniach, od żółto - pomarańczowych do fioletowo - brązowych.
Pigmenty te są wszechstronnie odporne, bardzo wydajne i trwałe. Doskonałe do wszystkich
technik, sprzedawane pod wieloma nazwami.

– Róż angielski - kiedyś nazywano tak pewien rodzaj ugru palonego, o odcieniu podobnym do

różu indyjskiego, obecnie nazywa się tak wyprażany tlenek żelaza o ceglastym kolorze.

– Róż wenecki - tlenek żelaza z dużym dodatkiem siarczanu wapniowego, tworzy pigment

w kilku odcieniach chłodnej czerwieni.

– Róż indyjski - naturalny tlenek żelaza barwiący glinokrzemiany pochodzenia indyjskiego.

Ma intensywny czerwony kolor z fiołkowym odcieniem. Obecnie wyrabia się go sztucznie.

– Czerwienie kadmowe - siarczki kadmu, wyrabiane od 1910 roku. Występują w różnych

odcieniach pięknej, intensywnej czerwieni od jasnych oranżowych do chłodnych purpurowych
barw. Są trwałe, odporne na światło i kryjące. Po zmieszaniu z pigmentami zawierającymi miedź
lub ołów (błękit górski, zieleń górska, biel ołowiowa, minia, żółcień neapolitańska) - czernieją.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Różni producenci stosują odmienne technologie wytwarzania tych pigmentów, dlatego przed
zastosowaniem ich w technice wapiennej należy przeprowadzić test przydatności.

– Cynober - siarczek rtęciowy. Znany od starożytności barwnik w kolorze sygnałowej czerwieni.

Wytrzymały na wpływy atmosferyczne, ciemnieje z wiekiem pod wpływem światła
słonecznego. Wchodzi w reakcje z bielą ołowiową i żółcieniami chromowymi.

– Minia, róż Saturna - mieszanka tlenku z nadtlenkiem ołowiu. Piękny pigment zbliżony

do oranżu. Kryjący, dobrze schnie z olejem, czernieje pod wpływem światła i siarkowodoru.
Powleka się nią żelazne przedmioty, gdyż doskonale chroni przed korozją. Jest trująca.

– Czerwień chromowa - zasadowy chromian ołowiu. Podobny w kolorze do jasnego cynobru,

lepiej znosi światło od żółcieni chromowych, jest wrażliwy na siarkowodór w powietrzu
i dlatego powinien być chroniony werniksem. Pigment trujący.

Pigmenty brązowe:

– Sjena naturalna - naturalna glinka zabarwiona tlenkiem żelaza. Ma żółto - brunatną barwę,

występuje w kilku odcieniach. Pigment trwały, odporny, półkryjący. Niektórzy producenci
zastępują go sztucznie wytwarzanym tlenkiem żelaza o podobnym odcieniu.

– Sjena palona - prażona ziemia sjenejska, naturalna lub sztuczna, ma piękną ceglasto -brązową

intensywną barwę. Półkryjąca, o bardzo dużej trwałości.

– Umbra naturalna - naturalna ziemia, pochodząca z Włoch albo Cypru. Pigment ten ma kolor

jasnobrunatny, lub zielonkawy. Jest trwały, odporny na światło i powietrze, posiada dobre
właściwości kryjące.

– Umbra palona - prażona umbra naturalna. Ma ciepły, ciemnobrunatny kolor. Cechy techniczne

takie same jak w przypadku umbry naturalnej.

Pigmenty zielone:

– Zieleń ziemna - krzemian glinomagnezowy, zawierający wodorotlenki żelaza. Występuje

w naturalnych złożach w pobliżu Werony, na Cyprze. Pigment ten jest trwały i odporny na
światło i alkalia, stosuje się go do farb wapiennych.

– Zielenie organiczne (barowe i wapienne, są średnio odporne na działanie światła alkaliów i na

wpływy atmosferyczne, nie są odporne na kwasy. Stosuje się je do farb wapiennych, klejowych
i olejnych.

– Zieleń szmaragdowa, zielony chromotlenek świetlisty - wodorotlenek chromu. Bardzo dobry

pigment o odcieniu ciemnej, zimnej, intensywnej zieleni. Bardzo odporny na światło i wpływy
atmosferyczne.

– Zielona ultramaryna - związek krzemianu glinosodowego z siarczkami sodu. Intensywny,

ciemnozielony pigment.

– Zieleń kobaltowa - mieszanina cynkanu kobaltu i tlenku cynku. Ma kolor niezbyt intensywnej,

zgaszonej zieleni, kryjący, o zadowalających własnościach technicznych

– Zieleń chromowa, zielony cynober - mieszanka błękitu pruskiego z żółcienią chromową.

Wbrew nazwie pigment nie ma nic wspólnego z cynobrem ani zielonym chromotlenkiem.
Nieodporny na działanie ługów i siarkowodoru.

Pigmenty niebieskie i fioletowe:

– Ultramaryna błękitna - kolor o pięknym, czystym, intensywnym odcieniu. Jest to

glinokrzemian sodowy zawierający związki siarki. Od 1826 r. produkowany sztucznie w trzech
odmianach kolorystycznych. Pigment otrzymywany przez wypalenie kaolinu i krzemionki
z węglanem sodu, siarką i węglem drzewnym, dobrze naśladuje starą farbę. Ma dużą
intensywność, dobrze kryje, jest odporny na światło słoneczne i ługi, nie reaguje z innymi
pigmentami z wyjątkiem tych, które zawierają związki miedziowe. Jest wrażliwy na kwasy,
ałun i wilgoć, co może objawiać się tak zwana chorobą ultramaryny - mętnieniem i bieleniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pigment odpowiedni do wszystkich technik. Istnieje odmiana zielonkawa i fioletowa.
Mieszanina ultramaryny z bielą ołowiową to błękit królewski.

– Błękit kobaltowy, kobalt - glinian kobaltowy. Produkowany od 1802 roku. Wszechstronnie

odporny, błękitny pigment o średniej sile krycia.

– Błękit pruski, paryski, berliński - składa się głównie z żelazocyjanku żelazowego.

Jest ciemnoniebieski, niezwykle intensywny, nieco zielonawy w odcieniu. Dobrze kryje,
odporny na światło i kwasy, brunatnieje w środowisku zasadowym - z tej przyczyny nie nadaje
się do technik wapiennych. Według niektórych specjalistów reaguje z cynobrem i płowieje na
silniej rozbielonych powierzchniach, ale nie jest to pogląd powszechny.

– Fioletowa ultramaryna - wyrabiana przez zgrzanie ultramaryny błękitnej i chlorku amonowego.

Ma kolor ciemnego, chłodnego fioletu. Pigment bardzo odporny na światło, trwały, ma
właściwości podobne do ultramaryny błękitnej. Odporny na alkalia, przydatny we wszystkich
technikach, szczególnie ściennych.

– Fiolet manganowy - jego głównym składnikiem jest fosforan manganu. Pigment intensywnie

fioletowy, kryjący, odporny na światło, dobrze schnący w oleju. Nie nadaje się do technik
wapiennych, z powodu braku odporności na alkalia.

Brązy:

– Brąz miedziowo cynkowy (złocisty) - stosuje się do powłok dekoracyjnych zamiast pozłacania

folią złotą, stosowany na zewnątrz pomieszczeń zielenieje i czernieje.

– Brąz aluminiowy (srebrzysty) - stosuje się go w farbach olejnych i lakierach do malowania

elementów żelaznych i stalowych oraz do powierzchni nagrzewających się przedmiotów na
przykład grzejników, drzwiczek od piecyka.

Uwaga! Pigmenty takie jak: biel ołowiana, minia ołowiana, żółcień chromowa, zieleń chromowa,
oranż chromowy, żółcień cynkowa są zaliczane do trucizn. Prace malarskie z zastosowaniem tych
pigmentów należy wykonywać ściśle przestrzegając przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest pigment?
2. Co to jest barwnik?
3. Jaki jest podział pigmentów w zależności od pochodzenia?
4. Jak powstają pigmenty mineralne naturalne?
5. Jak powstają pigmenty mineralne sztuczne?
6. Co to są brązy?
7. Jakich pigmentów użyjesz w farbie wapiennej?
8. Jakie właściwości mają pigmenty?
9. Jaki kolor ma ultramaryna?
10. Jaki kolor mają ochry i ugry?
11. Jakie pigmenty zaliczane są do trucizn?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zabarw 2litry farby
a) emulsyjnej pigmentem pomarańczowym,
b) klejowej pigmentem żółtym.

Sposób wykonania ćwiczeń

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać narzędzia,
2) dobrać farby i pigmenty,
3) dostarczyć materiały i narzędzia na stanowisko pracy,
4) odmierzyć potrzebną ilość farby i rozcieńczyć ją rozcieńczalnikiem w odpowiedniej proporcji,

zalecanej przez producenta,

5) dokonać ręcznego mieszania farby,
6) przygotować pigmenty,
7) wymieszać mechanicznie pigmenty z farbą,
8) ocenić zabarwienie farby, przedstawić wnioski nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy

– gotowa farba emulsyjna w kolorze białym,
– gotowa farba klejowa w kolorze białym,
– sito,
– wiadra,
– naczynie miarowe,
– mieszadło ręczne i mechaniczne,
– pigmenty żółte, pomarańczowe i czerwone,
– wzornik kolorów,
– poradnik dla ucznia „Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich”

714[01].Z1.02.

Ćwiczenie 2

Spośród pigmentów wybierz umbrę naturalną, ultramarynę, cynober określ ich kolor, widoczne

właściwości i zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dostarczyć pigmenty na stanowisko pracy,
2) rozpoznać pigmenty,
3) określić kolor pigmentów,
4) określić ich pochodzenie,
5) określić ich zastosowanie,
6) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– poradnik dla ucznia „Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich”

materiał nauczania 4.2.1,

– próbki pigmentów, umbry, ultramaryna, cynober, sadza, czerwień żelazowa, biel cynkowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

TAK

NIE

1) określić pigmenty organiczne?

2) określić pigmenty naturalne?

3) opisać jak powstaje ultramaryna?

4) wymienić rodzaje pigmentów?

5) określić

kolory

pigmentów?

6) scharakteryzować brązy?

7) podać różnicę między

pigmentem

barwnikiem?

8) zabarwić farbę emulsyjną?

9) zabarwić farbę klejową?

10) wymieszać ręcznie i mechanicznie farbę?

11) odmierzyć odpowiednią ilość farby?

12) dokonać zmiany zabarwienia farby?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rodzaje farb

4.3.1.Materiał nauczania

Wyroby farbiarskie możemy podzielić na wiele kategorii, uwzględniając:

Dobór techniki malowania

– technika wapienna - materiałem powłokowym jest farba wapienna, stanowiąca silnie

rozcieńczone ciasto wapienne, spoiwem mleko wapienne z dodatkiem pigmentów;

– technika cementowa - materiałem powłokowym jest farba cementowa, spoiwem farby jest

cement portlandzki, z dodatkiem dyspersji polioctanu winylu;

– technika kazeinowa - materiałem powłokowym jest farba kazeinowa, spoiwem farby jest

kazeina, klej kazeinowy, farba zawiera wypełniacz w postaci kredy pławionej oraz pigmentu;

– technika krzemianowa - materiałem powłokowym jest farba krzemianowa, spoiwem jest szkło

wodne potasowe, wypełniacz w postaci kredy pławionej, pigmenty są odporne na działanie
szkła wodnego;

– technika klejowa - materiałem powłokowym jest farba klejowa, spoiwem jest klej celulozowy,

kostny, farba zawiera kredę jako wypełniacz oraz pigmenty;

– technika emulsyjna - materiałem powłokowym jest farba emulsyjna, spoiwem tej farby jest

emulsja stanowiąca mieszaninę substancji błonotwórczych - oleju schnącego, lakieru, wody
oraz substancji emulgujących (emulgatorów) i stabilizatorów oraz pigmentów;

– technika olejna - materiałem powłokowym jest farba olejna, spoiwem jest pokost powstały

przeróbki oleju roślinnego lub żywice ftalowe, farba zawiera również pigment

oraz rozpuszczalnik;

– technika lakiernicza - materiałem powłokowym jest lakier, spoiwem tej farby są żywice

(lakiery).

Dobór spoiwa :

– wyroby wodne - farby klejowe, wapienne, cementowe, kazeinowe, krzemianowe,
– wyroby bezwodne - farby olejne i lakiery,
– emulsje.

Sposób wysychania powłoki:

– wyroby, w których zachodzi proces wysychania fizycznego, pod wpływem odparowania

rozpuszczalnika (rozcieńczalnika) - zazwyczaj jest to proces odwracalny (przy ponownym
użyciu rozpuszczalnika możliwe jest rozpuszczenie powłoki),

– wyroby, w których zachodzi proces wysychania chemicznego, pod wpływem reakcji

chemicznej (wiązanie tlenu lub wilgoci z powietrza lub reakcji z drugim składnikiem farby
(utwardzaczem).

Zastosowanie i pełnione funkcje:

– wyroby antykorozyjne,
– wyroby bakteriobójcze,
– wyroby ochronne,
– wyroby dekoracyjne.

Rodzaj rozcieńczalnika:

– wyroby wodorozcieńczalne (dyspersyjne) - są to z reguły wyroby będące zawiesiną cząstek

farby w wodzie, stosowane głównie do malowania podłoży mineralnych i drewnianych,

– wyroby rozpuszczalnikowe, w których rozpuszczalnikiem jest ciecz organiczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ilość składników wyrobu dostarczanych wykonawcy:

– wyroby jednoskładnikowe, schnące fizycznie poprzez odparowanie rozpuszczalnika lub

wiązanie tlenu z powietrza (na przykład farby alkidowe),

– wyroby dwuskładnikowe, schnące w wyniku reakcji chemicznej składników (farby

epoksydowe) lub przez wiązanie wilgoci (niektóre poliuretany).

Miejsce zastosowania:

– wyroby do stosowania na zewnątrz budynków,
– wyroby do stosowania wewnątrz budynków,
– wyroby uniwersalne.

Sposób przygotowania:

– farby przygotowane we własnym zakresie,
– farby przygotowywane fabrycznie.

Technologie malarskie w głównej mierze opierają się o wyroby produkowane fabrycznie. Są to

gotowe wyroby, które w swoim składzie zawierają różne składniki, znane i stosowane przez
producentów. Każdy gotowy wyrób ma tak zwaną recepturę wyrobu, podaną przez producenta.
Malarz powinien się do niej bezwzględnie zastosować. Receptura ta zawiera skład wyrobu, sposób
przygotowania, sposób wykonania, zastosowanie, wydajność, datę ważności, masę.

Przed przystąpieniem do malowania farbę należy przygotować:

– przeczytać instrukcje od producenta,
– sprawdzić datę ważności produktu,
– sprawdzić czy farba posiada certyfikat bezpieczeństwa,
– oczyścić wieczko z kurzu,

–

w razie konieczności usunąć kożuch,

– wymieszać farbę ręcznie lub mechanicznie,
– w razie potrzeby dolać rozcieńczalnika (według wskazówek producenta

maksymalnie

5% do 10% objętości farby)

– odmierzyć potrzebną ilość farby do malowania,
– resztę farby szczelnie zamknąć i odstawić.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób można podzielić materiały farbiarskie?
2. Jakie znasz rodzaje farb wodnych?
3. Jakie znasz rodzaje farb bezwodnych?
4. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice klejowej?
5. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice emulsyjnej?
6. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice olejnej?
7. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice kazeinowej?
8. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice krzemianowej?
9. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice wapiennej?
10. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice cementowej?
11. Jaki jest stosowany materiał powłokowy w technice lakierniczej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz z magazynu farby wodne i określ, w jakich technikach malarskich mogą być zastosowane.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy,
2) pobrać farby wodne z magazynu i dostarczyć je na stanowisko,
3) przyporządkować wybrane farby do określonych technik malarskich,
4) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– farba olejna,
– farba klejowa,
– lakier,
– farba emulsyjna,
– farba wapienna.

Ćwiczenie 2

Spośród składników farb malarskich dobierz składniki do farby klejowej, krzemianowej,

kazeinowej, emulsyjnej, olejnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy,
2) rozpoznać składniki farb w magazynie,
3) pobrać składniki farb z magazynu i dostarczyć je na stanowisko,
4) przyporządkować wybrane składniki do określonych farb,
5) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kreda pławiona,
– glinka kredowa,
– rozpuszczalnik uniwersalny,
– klej celulozowy,
– pokost lniany,
– cement portlandzki,
– masa szpachlowa w postaci gotowego wyrobu,
– wapno gaszone,
– pigmenty,
– szkło wodne potasowe.

Ćwiczenie 3

Przygotuj farbę klejową z 1kg suchej mieszanki. Określ, czy przygotowana porcja wystarczy

do jednokrotnego pomalowania powierzchni 20m

podłoża?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować stanowisko do ćwiczeń,
2) wybrać z magazynu suchą farbę klejową,
3) dobrać narzędzia,
4) przeczytać recepturę mieszanki klejowej,
5) odmierzyć potrzebną ilość wody do pobranej ilości farby, według instrukcji producenta,
6) wymieszać ręcznie składniki farby z wodą do odpowiedniej konsystencji,
7) określić, jaką powierzchnię podłoża można wymalować uzyskaną ilością farby, przy

jednokrotnym malowaniu i odpowiedzieć na pytanie postawione w temacie ćwiczenia,

8) wykonać próbę krycia farby na fragmencie ściany,
9) sformułować wnioski i przedstawić je nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– sucha farba klejowa,
– wiaderko,
– naczynie miarowe,
– mieszadło,
– receptura producenta.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

TAK

NIE

1) dobrać składniki farby klejowej?

2) dobrać składniki farby olejnej?

3) dobrać składniki farby emulsyjnej?

4) dobrać składniki farby kazeinowej?

5) dobrać składniki farby krzemianowej?

6) dobrać składniki farb do techniki malarskiej?

7) odmierzyć ilości składników farby i wody?

8) rozpoznać rodzaj farby?

9) określić szacunkowo ilość potrzebnej farby do malowania?

10) przygotować farbę do malowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Materiały pomocnicze – właściwości i zastosowanie.

4.4.1.Materiał nauczania

Materiały pomocnicze są to materiały związane z przygotowaniem podłoża do malowania bądź

naprawą podłoża i powłoki malarskiej. Do materiałów pomocniczych zaliczamy kity, szpachlówki,
masy szpachlowe, gruntowniki, impregnaty, materiały do odtłuszczania i odrdzewiania podłoża,
do usuwania starych powłok malarskich, materiały do neutralizacji podłoża.

Kity – są to gęste plastyczne masy do wypełniania wgłębień głównie ma podłożach

drewnianych lub metalowych. Składają się ze spoiwa, którym jest pokost lniany, lakier, emulsji,
dyspersja, szkło wodne oraz wypełniacza w postaci kredy, Kity są produkowane fabrycznie.
W razie konieczności przygotowania kitu we własnym zakresie stosuje się mieszanki:
– kit olejny - pokost lniany (1 część) miesza się z kredą (5

÷7 części), a następnie ubija

się młotkiem do momentu kiedy otrzymana masa przestanie się przylepiać do podłoża,

– kit miniowy - pokost lniany (1 cześć) miesza się z minią ołowianą (1 cześć) oraz wypełniaczem

w postaci kredy, miesza się do momentu uzyskania odpowiednie gęstości,

–

kit ze szkła wodnego potasowego - szkło wodne potasowe miesza się z mączką kwarcową,
z dodatkiem bieli cynkowej.

Szpachlówki – są to masy o konsystencji past, przeznaczone do wygładzania powierzchni

podłoża. Składają się ze spoiwa wypełniacza i pigmentów. Szpachlówki na spoiwach olejnych,
żywicznych oraz emulsyjnych przygotowywane są fabrycznie w postaci gotowych past.

Szpachlówki można przyrządzić we własnym zakresie:

– szpachlówka olejna - mieszanina pokostu lnianego (1 części) z 2 częściami litoponu

i 2 częściami bieli barowej. Drugi sposób to zmieszanie 0,75 części lakieru olejnego, 0,25
części pokostu lnianego, 2 części litoponu, 3 części kredy,

– szpachlówka klejowa składa się z 1 części 20 % roztworu kleju kostnego, 0,1

÷0,2 części

pokostu, 5 części kredy. Inny skład to 1 część 10% roztwór kleju celulozowego, 2 części kredy,
2 części bieli barowej. Szpachlówkę klejową można również przygotować z gotowej farby
klejowej z gipsem szpachlowym, niewielkim dodatkiem szarego mydła i pokostu. Taką
szpachlówkę stosuje się do naprawy drobnych ubytków, rys i pęknięć występujących na
powłoce klejowej, podłożu cementowym i wapiennym,

– szpachlówka emulsyjna składa się z 1 części 10% kleju celulozowego, 0,25 części lakieru

olejnego (zemulgować), 1 części litoponu, 4 części bieli barowej. Drugi skład to mieszanina
1 części dyspersji polioctanu winylu lub gotowej emulsji z 2 częściami kredy i 1 częścią gipsu
szpachlowego.
Szpachlówki należy bardzo starannie wymieszać najlepiej mechanicznie. Podane wielkości

dotyczące proporcji składników szpachlówek mają charakter objętościowy.

Gruntowniki - przy malowaniu ścian, zarówno wewnątrz jak na zewnątrz pomieszczeń

szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednie przygotowanie podłoży. Nieodzownym
elementem tego etapu jest wzmocnienie słabego podłoża przy użyciu gruntownika wzmacniająco -
gruntującego, który głęboko wnika w porowate, chłonne i luźno związane warstwy podłoża, wiążąc
je i zwiększając przyczepność warstw nawierzchniowych. Jego zastosowanie jest również wskazane
w przypadku powierzchni mocno chłonnych, na przykład tynków cementowo - wapiennych, betonu
komórkowego. Zmniejsza on szybkie wchłanianie wody z farby lub szpachlówki, zapewniając
prawidłowe warunki wysychania tych wyrobów. Gruntowniki są produkowane fabrycznie, można
je również przyrządzić samemu, na przykład:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– gruntownik mydlany, który składa się z 1%

÷ 2% roztworu wodnego szarego mydła, stosowany

jest do tynków cementowo – wapiennych i cementowych,

– gruntownik klejowy jest to 2,5% roztwór wodny kleju kostnego, stosuje się go do tynków

gipsowych lub elementów gipsowych, takich jak ornamenty.

– gruntownik pokostowy jest to pokost lniany rozcieńczony terpentyną lub benzyną lakową

w proporcji 1

÷1, stosuje się do nasycenia sztablatur, drewna, powierzchni gipsowych.

– gruntownik emulsyjny jest to emulsja rozcieńczona wodą w proporcji 1

÷5,

– gruntownik wapienny składa się mleka wapiennego rozmieszanego z wodą.

Impregnaty stosuje się do zabezpieczenia podłoży przed wpływami atmosferycznymi,

grzybami, pleśnią, owadami w celu zwiększenia ognioodporności. Są to preparaty produkowane
fabrycznie, służące do nasycenia powierzchni powłok z drewna i materiałów drewnopochodnych
oraz elewacji z kamienia.

Masy szpachlowe - zwykle podczas przygotowywania ścian przed malowaniem, zachodzi

konieczność ich wyrównania, uzupełnienia ubytków. Do tego celu służą masy szpachlowe
i zaprawy gipsowe. Stanowią one gotowe mieszanki w postaci proszków lub gotowych do użycia
past. Wydajność mas szpachlowych gotowych, jest zależna od chropowatości podłoża - przy
grubości warstwy 1mm wynosi około 1,5 kg/m

Zaprawa gipsowa składa się z gipsu i piasku o proporcji 1:2 – 1:3 stosuje się do naprawy

uszkodzeń tynków gipsowych i wapiennych. W celu opóźnienia wiązania zaprawy można dodać
opóźniacz wiązania gipsu, na przykład mleko wapienne zamiast wody zarobowej, wapno
suchogaszone (5% - 20 % wagowo w stosunku do gipsu), roztworu kleju kostnego (1% – 2 %
wagowo w stosunku do gipsu).

Zaprawa do przecierania starych tynków powinna zawierać na 1 część wapna 1 – 1,3 części

drobnego, przesianego piasku. Zamiast ciasta wapiennego można stosować wapno suchogaszone.

Fluaty – są to sole kwasu fluorokrzemowego. Stosuje się je w postaci wodnych 10%

÷25%

roztworów, w celu neutralizacji podłoży alkaicznych.

Kwasy - stosuje się do neutralizacji podłoży o odczynie zasadowym, po usunięciu starych

powłok metodą ługowania, odtłuszczania. Stosuje się kwasy: solny, siarkowy, octowy, fosforowy.
Przy stosowaniu kwasów należy zachować szczególną ostrożność. Stężony kwas należy wlewać do
wody a nie odwrotnie.

Materiały do odrdzewiania podłoża – w zależności od sposobu usuwania rdzy z podłoża:

– chemicznie – nanoszenie i pocieranie szmatą lub szczotkami odpowiednich preparatów

chemicznych produkowanych fabrycznie,

– mechanicznie - za pomocą materiałów ściernych, metodą piaskowania lub śrutowania.

Materiały do usuwania starych powłok – są to silne roztwory żrących, alkaicznych substancji,

używane w postaci past, dających się nakładać na pionowe powierzchnie elementów, z których
wymagają potem usunięcia. Metoda ta dotyczy powłok olejnych i ftalowych, ulegających pod
wpływem tych środków zmydleniu.

Przykładowe recepty past do ługowania starych powłok:

– soda kaustyczna 1 kilogram, ług potasowy 1 kilogram, szare mydło 0,4 kilograma, mąka

ziemniaczana 0,4 kilograma, ałun 0,1 kilograma, woda 2 litry,

– soda kaustyczna 1 kilogram, ciasto wapienne 2 kilogramy, kreda 5-7 kilograma, woda 5litrów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– soda kaustyczna 1 kilogram, ciasto wapienne 2kilogramy, woda 3litry.

Materiały do odtłuszczenia podłoża to rozpuszczalniki (benzyna, roztwory alkaiczne oraz różne

detergenty zawierające amoniak)

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jakie znasz materiały pomocnicze?
2. Z jakich składników składa się szpachlówka klejowa?
3. Z jakich składników składa się szpachlówka emulsyjna?
4. Z jakich składników składa się szpachlówka olejna?
5. Jakie znasz rodzaje kitów?
6. Jakie znasz rodzaje gruntowników?
7. W jaki sposób przygotowuje się gruntownik pokostowy ?
8. Do czego służą impregnaty?
9. Z jakich materiałów składa się zaprawa gipsowa?
10. W jakim celu stosuje się kwasy na podłoża?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj, w ilości 2 kg, szpachlówkę:
a) klejową,
b) olejną,
c) emulsyjną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy,
2) pobrać narzędzia i materiały,
3) odmierzyć ilość potrzebnych składników do wykonania szpachlówki,
4) wymieszać składniki szpachlówki,
5) zaprezentować wykonaną szpachlówkę nauczycielowi, określić właściwości szpachlówek,

podać ich zastosowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– klej kostny,
– klej celulozowy,
– kreda malarska,
– gips szpachlowy,
– pigment,
– pokost lniany,
– emulsja,
– pojemnik miarowy,
– rozpuszczalnik uniwersalny,
– waga,
– szpachelka,
– mieszadło.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przygotuj porcję gruntownika pokostowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować stanowisko,
2) pobrać narzędzia i materiały,
3) przygotować gruntownik o odpowiedniej konsystencji,
4) wykonać próbę gruntowania na podłożu drewnianym,
5) zaprezentować wykonany gruntownik i podać jego zastosowanie nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– pokost lniany,
– rozpuszczalnik (benzyna lakowa lub uniwersalny),
– mieszadło,
– pojemnik miarowy,

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj materiały pomocnicze do malowania i określ ich zastosowanie. Z opakowań

odczytaj ich zużycie, określone przez producenta.

Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zidentyfikować przygotowane przez nauczyciela pomocnicze materiały malarskie,
2) określić ich przeznaczenie,
3) określić ich średnie zużycie,
4) zapisać notatkę i przekazać ją nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki pomocniczych materiałów malarskich,
– poradnik dla ucznia „Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

TAK

NIE

1) przygotować szpachlówkę klejową?

2) przygotować szpachlówkę olejną?

3) przygotować szpachlówkę emulsyjną?

4) przygotować gruntownik pokostowy?

5) określić rodzaje materiałów pomocniczych?

6) określić zużycie materiałów pomocniczych?

7) rozpoznać pomocnicze materiały malarskie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska dotyczące
wykonywania robót malarskich

4.5.1.Materiał nauczania

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

dotyczące wykonywania robót malarskich są ujęte w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z dnia 28 sierpnia 2003 r.
(Dz. U. Nr 169, poz. 1650) oraz w Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U.
Nr 47, poz. 41).

Główne źródła zagrożeń przy pracach malarskich to:

– stosowanie szkodliwych substancji chemicznych,
– stosowanie substancji mogących powodować alergie,
– wykonywanie pracy na wysokości,
– posługiwanie się elektronarzędziami i urządzeniami pracującymi pod ciśnieniem,
– niebezpieczeństwo pożaru.

Pracownicy powinni być wyposażeni w środki ochrony indywidualnej, przeznaczone dla

malarzy, takie jak okulary, rękawice ochronne, oraz zobowiązani do ich używania.

W pomieszczeniach, w których wykonuje się malowanie składnikami wydzielającymi

szkodliwe dla zdrowia substancje lotne, prace należy wykonywać przy zapewnieniu intensywnej
wentylacji pomieszczeń, uwzględniającej właściwości fizykochemiczne materiałów.

W czasie wykonywania prac, przy których używa się materiałów zawierających łatwo palne

rozpuszczalniki, należy na czas wykonywania robót i wyparowania rozpuszczalników:
– usunąć otwarte źródła ognia na odległość co najmniej 30m od tych pomieszczeń,
– zapewnić skuteczną wentylację,
– używać obuwia nie powodującego iskrzenia,
– nie stosować narzędzi wykonanych z materiałów iskrzących.

Palenie tytoniu oraz zbliżanie się osób do otwartych źródeł ognia w ubraniach roboczych

nasyconych parami rozpuszczalników jest niedopuszczalne. W czasie robót z zastosowaniem łatwo
palnych materiałów należy umieścić w widocznych miejscach wyraźne napisy ostrzegawcze.

W pomieszczeniach, w których są prowadzone roboty malarskie z użyciem roztworów

wodnych, należy zabezpieczyć lub wyłączyć instalację elektryczną i stosować zasilanie nie mogące
powodować zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym.

Do prac malarskich są używane, między innymi, materiały o właściwościach alkalicznych,

takie jak: wapno, soda kaustyczna, pasty do ługowania powłok oraz farby zawierające związki
ołowiu i chromu (farby miniowe przeciwrdzewne, żółcienie chromowe), a także lotne
rozpuszczalniki organiczne, które są wchłaniane drogą oddechową, przez skórę i błony śluzowe.
Ochrona zdrowia pracowników przed szkodliwym działaniem ługów polega na zabezpieczeniu
oczu okularami ochronnymi, skóry twarzy i rąk kremami ochronnymi oraz rękawicami. Podczas
używania stężonych ługów powinna być zastosowana odzież ochronna i środki ochrony
indywidualnej: buty gumowe, fartuchy i rękawice. Podczas malowania metodą natryskową farbami
zawierającymi krzemionkę należy stosować maski ochronne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Malowanie farbami zawierającymi toksyczne składniki takie jak związki ołowiu i chromu, jest

dozwolone tylko za pomocą pędzla. Powłok zawierających te składniki nie wolno szlifować na
sucho i nakładać metodą natryskową.

Niedozwolone jest przebywanie ludzi ponad 4 godziny w pomieszczeniu malowanym farbami

zawierającymi lotne rozpuszczalniki.

Podczas piaskowania i szlifowania występuje zagrożenie pyłem, zawierającym wolną

krystaliczną krzemionkę, powodującą pylicę płuc. W takich przypadkach należy stosować hełmy
ochronne z dopływem czystego powietrza.

Wszelkie używane urządzenia elektryczne powinny być zabezpieczone przed możliwością

porażenia prądem. Urządzenia zmechanizowane powinny być sprawne, okresowo kontrolowane,
w czasie ich używania należy przestrzegać instrukcji obsługi. W przypadku stwierdzenia w czasie
pracy uszkodzenia maszyny lub innego urządzenia technicznego, należy je niezwłocznie
unieruchomić i odłączyć dopływ energii.

Prace malarskie na wysokości mogą być prowadzone z rusztowań lub drabin rozstawnych.

Nie wolno pracować na prowizorycznych pomostach wykonanych z desek, opartych na
przypadkowych elementach wyposażenia budynku. Wykonywanie robót z użyciem drabin
rozstawnych jest dozwolone do wysokości 4m od podłogi. Drabiny te należy zabezpieczyć przed
poślizgnięciem i rozsunięciem się. Do wewnętrznych robót malarskich najczęściej używa się
drabiny kozłowej, drewnianej lub aluminiowej. Ze względów bezpieczeństwa, z obu stron drabiny
przymocowuje się łańcuszki, które zapobiegają ewentualnemu rozsunięciu się drabiny. Musi ona
stać pewnie na podłożu, aby zachować bezpieczeństwo pracy. Stojąc na drabinie, opieramy na niej
ciało, w celu zachowania równowagi. Nigdy nie stajemy na ostatnim stopniu drabiny ani na półce
na farby, jeśli taką posiada. Należy stosować drabiny oznaczone znakiem bezpieczeństwa „B”
i mające ważny certyfikat uprawniający do takiego oznaczenia, w dobrym stanie technicznym.

Rys. 1 Drabina malarska kozłowa

[5]

Wymagania wobec drabin:
• muszą być one tak ustawione, aby zapewnić ich stateczność w trakcie użytkowania,

• drabiny przenośne muszą opierać się na stabilnym, trwałym, posiadającym odpowiednie

wymiary, nieruchomym podłożu, w taki sposób, aby szczeble pozostawały w pozycji poziomej
oraz były zabezpieczone przed przemieszczaniem,

• drabiny zawieszane muszą być zaczepione w bezpieczny sposób, tak aby zapobiec ich

przemieszczaniu lub bujaniu,

• drabiny używane jako środki dostępu, muszą być dostatecznie długie, tak aby wystarczająco

wystawały ponad platformę dostępu, chyba że zostały zastosowane inne środki zapewniające
pewne uchwycenie poręczy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• drabiny wieloczęściowe, łączone lub wysuwane, muszą być używane w taki sposób, aby

zapobiec przemieszczaniu się ich różnych części względem siebie,

• drabiny przejezdne przed ich użyciem muszą być unieruchomione.

W procesie malowania możemy stosować rusztowania o różnej konstrukcji. Rusztowanie
zbudowane z drabin stojących musi odpowiadać następującym przepisom, aby zapobiec
wypadkom:
• górna krawędź pomostu roboczego nie może się znajdować wyżej, niż 2m nad podłożem, na

którym się opierają drabiny stojące,

• deski muszą mieć szerokość co najmniej 28 cm,

• deski muszą się opierać na parach szczebli obu drabin, na jednakowej wysokości, w taki

sposób, by tworzyć poziome stanowisko pracy,

• deski nie mogą się opierać wyżej niż na trzeciej parze szczebli od góry i muszą wystawać za

zewnętrzne szczeble co najmniej 10 cm,

• deski muszą mieć, zależnie od rozpiętości punktów podparcia, przynajmniej następującą

grubość:

Rys. 2 Rusztowanie zbudowane z drabin stojących [4]

Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi lub

ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy lub służących jako
przejścia, powinny być zainstalowane zabezpieczenia. Powinny się one składać z poręczy
ochronnych, umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co
najmniej 0,15 m, umieszczonych przy pomoście. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być
umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób
uniemożliwiający wypadnięcie osób. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na
wysokości zastosowanie tego typu balustrad jest niemożliwe, należy stosować inne skuteczne
środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpowiednie do rodzaju i warunków
wykonywania pracy.

Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w sposób nie zmuszający

pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady lub obrys urządzenia, na którym stoi.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Jakie znasz główne zagrożenia przy pracach malarskich?
2. Jakie środki zapobiegawcze zastosujesz przy robotach z materiałami łatwopalnymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Jaką ochronę zastosujesz przed szkodliwym działaniem ługów?
4. Jak należy zabezpieczyć pomieszczenie przed porażeniem prądem?
5. Jakich narzędzi nie wolno stosować przy malowaniu farbami zawierającymi toksyczne

składniki takie jak związki ołowiu i chromu?

6. Do jakiej wysokości wolno używać drabin malarskich?
7. Jakim znak bezpieczeństwa powinien znajdować się na drabinach?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj przeglądu pomieszczenia, w którym wykonywane są prace malarskie, związane

z malowaniem farbami wodnymi i olejnymi zawierającymi substancje lotne. Dobierz odpowiednie
środki ochrony indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczeń

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) sprawdzić czy pomieszczenie ma odpowiednią wentylację,
2) sprawdzić czy na ścianach nie są zainstalowane przewody energetyczne,
3) sprawdzić drabiny malarskie (stabilność, certyfikat),
4) sprawdzić stan techniczny narzędzi,
5) dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej,
6) sformułować wnioski i podać je nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

- okulary ochronne,
- rękawice,
- maseczki ochronne,
- kaski ochronne,
- nakrycie głowy,
- nakolanniki,
- drabiny,
- narzędzia malarskie.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

TAK

NIE

1) sprawdzić, czy zastosowano odpowiednią wentylacje

w pomieszczeniu, w którym stosuje się farby zawierające
substancje lotne?

2) sprawdzić czy są odpowiednio zabezpieczone przewody energetyczne?

3) sprawdzić drabiny i rusztowanie pod względem bezpieczeństwa?

4) dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej?

5) stosować urządzenia elektryczne zgodnie z przeznaczeniem?

6) stosować się do ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
dotyczących wykonywania robót malarskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Test składa się z zadań reprezentujących dwa poziomy wymagań: podstawowy (P)

i ponadpodstawowy (PP).

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem, a następnie zakreśl
odpowiedź prawidłową.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie tego

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do spoiw wodnych zaliczamy takie, które

a) rozpuszczają się w wodzie.
b) nie rozpuszczają się w wodzie.
c) są połączeniem pigmentów i wypełniaczy, tworzących zawiesinę w farbie.
d) są połączeniem spoiw wodnych i bezwodnych.

2. Spoiwa olejne to:

a) ciasto wapienne, roztwory klejów roślinnych, zwierzęcych.
b) przetwory (pokosty), żywice i ich przetwory( lakiery), asfalty, tworzywa sztuczne.
c) kazeina, szkło wodne potasowe.
d) kreda, pigmenty, barwniki.

3. Do czego służą spoiwa w farbie?

a) Do spajania ziarenek pigmentu ze sobą i podłożem.
b) Do rozcieńczenia pigmentów.
c) Do wypełnienia farby.
d) Do poprawienia właściwości pigmentów.

4. Spoiwem farby może być

a) klej wikol.
b) polioctan winylu.
c) klej glutynowy.
d) klej butapren.

5. Wypełniaczem w farbie może być

a) klej kostny.
b) klej roślinny.
c) kreda malarska.
d) fiksatywy.

6. Spoiwem w farbie wapiennej jest

a) kreda.
b) klej roślinny.
c) mleko wapienne.
d) dyspersja.

7. Spoiwem w farbie olejnej jest

a) pokost.
b) kreda.
c) wapno.
d) cement.

8. W technice klejowej materiałem powłokowym jest farba

a) emulsyjna.
b) klejowa.
c) olejna.
d) cementowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. W technice lakierniczej materiałem powłokowym jest

a) farba olejna.
b) lakier.
c) farba emulsja.
d) farba kazeinowa.

10. W technice kazeinowej spoiwem jest

a) olej.
b) emulsja.
c) kazeina.
d) ciasto wapienne.

11. W technice krzemianowej spoiwem jest

a) szkło wodne potasowe.
b) kreda.
c) wapno.
d) polichlorek winylu.

12. Farby epoksydowe są farbami typu

a) dwuskładnikowego.
b) trójskładnikowego.
c) jednoskładnikowego.
d) czteroskładnikowego.

13. Materiały pomocnicze malarskie to:

a) kreda malarska, ciasto wapienne, cement.
b) pigmenty.
c) klej kostny, celulozowe, kazeinowy.
d) szpachlówki, kity, gruntowniki, impregnaty.

14. Pigmenty są to

a) sproszkowane suche ciała barwne, które zmieszane z wodą lub inną cieczą, nie

rozpuszczają się w nich, lecz tworzą zawiesinę.

b) substancje, które zmieszane z farbami rozpuszczają się w nich, tworząc kolor.
c) materiały rozpuszczalne w wodzie, nadające farbie odpowiednie właściwości.
d) substancje, które dodane do farby, powodują jej lepszą przyczepność do podłoża.

15. Barwnik jest substancją

a) przepuszczającą światło i zabarwiającą sobą ciecz, w której jest rozpuszczony.
b) tworzącą nierozpuszczalną w wodzie zawiesinę w farbach.
c) podnoszącą przyczepność farby do podłoża.
d) nieprzepuszczalną dla światła, tworzącą zawiesinę.

16. Kity są to

a) substancje do barwienia farb.
b) wodniste kleje do wypełniania rys.
c) masy do szpachlowania podłoży.
d) gęste plastyczne masy do wypełniania wgłębień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. W czasie wykonywania prac, przy których używa się materiałów zawierających łatwo palne

rozpuszczalniki, należy na czas wykonywania robót i wyparowania rozpuszczalników usunąć
otwarte źródła ognia, na odległość co najmniej
a) 10 m od tych pomieszczeń.
b) 15 m od tych pomieszczeń.
c) 30 m od tych pomieszczeń.
d) 5 m od tych pomieszczeń.

18. Niedozwolone jest przebywanie ludzi w pomieszczeniu malowanym farbami zawierającymi

lotne rozpuszczalniki dłużej niż
a) 8 godzin.
b) 10 godzin.
c) 15 godzin.
d) 4 godziny.

19. Jaki znak bezpieczeństwa stosuje się do oznakowania drabin?

a) „D"
b) „B"
c) „A"
d) „E"

20. Wykonywanie robót z użyciem drabin rozstawnych jest dozwolone do wysokości

a) 9 m od podłogi.
b) 7 m od podłogi.
c) 4 m od podłogi.
d) 6 m od podłogi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przygotowanie farb i materiałów pomocniczych do prac malarskich

714[01].Z1.02

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź Punkty

a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Roj – Chodacka A: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji
Zawodowej, Warszawa 2002

2. Wolski Z.: Technologia robót malarskich, WSiP, Warszawa 2000
3. Wolski Z.: Zarys materiałoznawstwa budowlanego, WSiP, Warszawa 1994

Serwisy internetowe
4. www.dziennik.budowy.pl ,: Dziennik budowy
5. www.Murator. dom.pl
6. www.ciop.pl. Roboty malarskie informacje ogólne. Centralny Instytut Ochrony Pracy –

Państwowy Instytut pracy

Normy i katalogi:
1. Katalog

Nakładów Rzeczowych nr 2-02. „Orgbud” Spółka z o.o. Warszawa 2003

2. Katalog Polskich Norm 2000. Wybór norm budowlanych cz. 1-3. Polski Komitet

Normalizacyjny, Warszawa 2000.

Akty prawne:
1. Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207. poz. 2016 z późniejszymi

zmianami).

2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny

pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 41).