Tytu³ orygina³u

Fritz Riemann/Wolfgang Kleespies: Die Kunst des Alterns

Reifen und Loslassen

© 3rd, revised edition 2005 by Ernst Reinhardt Verlag

München/Basel

Kemnatenstr. 46, D-80639 München

www.reinhardt-verlag.de

© Wydawnictwo WAM, 2006

Redakcja

Magdalena Komorowska

Ilustracje, projekt ok³adki i stron tytu³owych

Pawe³ Sepielak

ISBN 83-7318-719-7

WYDAWNICTWO WAM

ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków

tel. [phone] • fax [phone]

e-mail: [e-mail]

DZIA£ HANDLOWY

tel. [phone]

fax [phone]

e-mail: [e-mail]

Zapraszamy do naszej

KSIÊGARNI INTERNETOWEJ

http://WydawnictwoWam.pl

tel. [phone]

Drukarnia Wydawnictwa WAM

ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków

NIHIL OBSTAT. Prowincja Polski Po³udniowej Towarzystwa Jezusowego,

ks. Krzysztof Dyrek SJ, prowincja³. Kraków 7 czerwiec 2006 r., l.dz. 259/06.

SPIS TREŒCI

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Poszukiwanie szczêœcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Nowe rodzaje wolnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Starzenie siê jako kryzys ¿yciowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Erotyka i seksualnoœæ w drugiej po³owie ¿ycia . . . . . . . . 45
Przygotowanie do staroœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Utrudnienia zwi¹zane ze starzeniem siê . . . . . . . . . . . . . 73
U³atwienia zwi¹zane ze starzeniem siê . . . . . . . . . . . . . . 83
Staroœæ i œmieræ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Wspólnota losu jako u³atwienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Cnoty staroœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
O duchowej wolnoœci w starszym wieku . . . . . . . . . . . 125
Jak nauczyæ siê dawaæ za wygran¹ . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Ucieczka przed samotnoœci¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

Pos³owie do pierwszego wydania . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

7

PRZEDMOWA

Kiedy wydawnictwo Ernst Reinhardt zaproponowa³o mi przej-
rzenie, opracowanie i uaktualnienie wydanego po raz pierw-
szy w 1981 roku rêkopisu Sztuki starzenia siê Fritza Rieman-
na, autora znanego z klasycznej ju¿ pozycji Oblicza lêku, skwa-
pliwie z tej mo¿liwoœci skorzysta³em. Czêœci¹ tej pracy by³o
zestawienie i porównanie tego doœæ dawnego ju¿ opracowa-
nia z nowszymi pogl¹dami i przemianami, jakie zasz³y w ostat-
nich latach w spo³eczeñstwie. Wp³ynê³y one w znacz¹cy spo-
sób na takie zagadnienia, jak choæby rola seksualnoœci czy czê-
stoœæ i motywacje samobójstwa w starszym wieku. Nie sposób
te¿ przeceniæ znaczenia postêpu czy wrêcz „rewolucji wiedzy”
w medycynie, z wieloma w¹tpliwoœciami i trudnoœciami natu-
ry etycznej, jakich dostarczaj¹ starszym ludziom najnowsze od-
krycia naukowe. Wystarczy wspomnieæ o osi¹gniêciach terapii
genowej czy o badaniach embriologicznych. W wielu wypad-
kach s¹ to zagadnienia o trudnej dziœ jeszcze do oszacowania
donios³oœci.

Chodzi³o jednak równie¿ o to, by w³¹czyæ do tekstu ksi¹¿ki

now¹ wiedzê z zakresu psychologii rozwojowej, a tak¿e wyni-
ki prowadzonych ostatnio badañ nad wiêziami miêdzyludzki-
mi. Wbrew panuj¹cemu jeszcze dwadzieœcia lat temu pogl¹do-

8

JAK SZCZÊŒLIWIE PRZE¯YÆ DRUG¥ PO£OWÊ ¯YCIA

wi o wzglêdnej s³aboœci wiêzi tworzonych przez niemowlêta,
wiemy dzisiaj, ¿e ju¿ niemowlê przejawia w kontaktach z mat-
k¹ coœ w rodzaju ma³ej „osobowoœci”, która w zró¿nicowa-
nych i inteligentnych dzia³aniach pozwala mu na komuniko-
wanie ró¿norakich potrzeb.

W ostatnich latach problemy zwi¹zane ze starzeniem siê

i staroœci¹ staj¹ siê czymœ coraz pilniejszym i bardziej aktual-
nym, a nawet wydaj¹ siê zaostrzaæ, gdy¿ pojawia siê nowa
œwiadomoœæ w odniesieniu do tego, czego cz³owiek w star-
szym wieku mo¿e lub powinien oczekiwaæ. Riemann opisywa³
ironicznie dawny, sielankowy obraz dziadka pal¹cego fajkê
czy troskliwej babci, wiecznie zajêtej dzierganiem na drutach
lub czytaniem Pisma Œwiêtego, otoczonych gromadk¹ spogl¹-
daj¹cych na nich w nabo¿nym skupieniu wnucz¹t. Te obrazy –
o ile kiedykolwiek oddawa³y rzeczywistoœæ – s¹ ju¿ dziœ nieak-
tualne. Dzisiejszy wzorzec „m³odego duchem” i aktywnego eme-
ryta niesie w sobie now¹ ¿ywotnoœæ, ale mo¿e te¿ staæ siê
sztuczn¹ fasad¹, skrywaj¹c¹ nieuniknione pytania o przemija-
nie i œmieræ, jakie w starszym wieku stawiamy sobie o wiele
czêœciej.

Id¹c dalej w tym kierunku, mo¿emy powiedzieæ, ¿e dzisiej-

sze czasy, ze swym gor¹czkowym tempem ¿ycia i narzucany-
mi przez media obrazami m³odoœci, spychaj¹ staroœæ do roli
swego rodzaju krêpuj¹cej choroby czy „zawalidrogi”, któr¹
wszelkimi œrodkami nale¿y usun¹æ sprzed naszych oczu czy
wyrugowaæ.

Pozwoliæ sobie na bycie „zawalidrog¹” i przeszkod¹ w co-

dziennej bieganinie to w³aœnie g³ówna propozycja zawarta
w ksi¹¿ce Riemanna, któr¹ przekazujemy w rêce czytelników.
Jest to zaproszenie do refleksji. Choæ oczywiœcie nowe mo¿li-
woœci wspó³czesnej medycyny mog¹ w wielkim stopniu po-
móc nam w ³agodzeniu wielu zwi¹zanych z wiekiem dolegli-
woœci dziêki prewencji i wczesnemu rozpoznawaniu schorzeñ,

9

to jednak¿e Riemann ostrzega przed forsowaniem nastawienia
typu „nie mogê siê zestarzeæ”.

W dzisiejszych czasach panuje wci¹¿ jeszcze wielki chaos

i zamêt w odniesieniu do kwestii zwi¹zanych ze staroœci¹. Wielu
starszych ludzi próbuje za wszelk¹ cenê dorównywaæ m³odym,
a kiedy siê to nie udaje, zaczynaj¹ kurczowo trzymaæ siê wizji
„starych, dobrych czasów”.

Ju¿ staro¿ytni lekarze w bardzo trafny sposób wskazywali

na ró¿nicê miêdzy senium i senectus, to znaczy miêdzy staro-
œci¹ rozumian¹ jako stan rozpadu, bezsilnoœci, upadku i zmierz-
chu, a ca³¹ gam¹ mo¿liwoœci zwi¹zanych z drug¹ po³ow¹ ¿ycia
jako okresem owocnego rozwoju. Równie¿ i dziœ zbyt czêsto
pojawia siê postawa wysuwaj¹ca na pierwszy plan wszelkie
uszczerbki i straty, jakie poci¹ga za sob¹ podesz³y wiek. Celem
tej ksi¹¿ki jest wiêc ukazanie nie braków czy niedostatków,
lecz przeciwnie, perspektyw i mo¿liwoœci zwi¹zanych ze sta-
rzeniem siê i staroœci¹, jednak bez popadania w przesadny
entuzjazm czy czcze rojenia. Omawia siê tu prostym, jasnym
i powszechnie zrozumia³ym jêzykiem z³o¿one problemy zwi¹-
zane ze starzeniem siê i staroœci¹. Ta podstawowa koncepcja
ksi¹¿ki zosta³a zachowana tak¿e we wprowadzonych przeze
mnie poprawkach i koniecznych uzupe³nieniach.

Jako praktykuj¹cemu psychoterapeucie i zwolennikowi

podejœcia Jungowskiego le¿y mi na sercu podkreœlenie i po-
g³êbienie widocznej w tej ksi¹¿ce bliskoœci Riemanna i C.G.
Junga. Dlatego te¿ najszerzej opracowa³em rozdzia³y Staroœæ
i œmieræ, O duchowej wolnoœci w starszym wieku i Jak na-
uczyæ siê dawaæ za wygran¹. Tam w³aœnie rozwin¹³em wzmian-
kowane przez Riemanna pogl¹dy C.G. Junga z psychologii g³êbi,
takie jak akcentowanie faktu, ¿e psychika jest nastawiona na
„d¹¿enie do celu” (a wiêc nie wszystko mo¿na wyt³umaczyæ,
jak chcia³ tego Freud, przez powrót do przesz³oœci, lecz nale¿y
równie¿ rozumieæ j¹ przez pryzmat otwarcia ku przysz³oœci),

PRZEDMOWA

10

JAK SZCZÊŒLIWIE PRZE¯YÆ DRUG¥ PO£OWÊ ¯YCIA

czy koncepcja persony jako zespo³u masek i ról ¿yciowych,
które, ulegaj¹c usztywnieniu, mog¹ krêpowaæ rozwój to¿sa-
moœci, podlegaj¹cej koniecznym zmianom w miarê up³ywu lat.

Jednym z twórczych celów tej ksi¹¿ki jest niew¹tpliwie pró-

ba doprowadzenia czytelnika do postawy samodzielnej reflek-
sji. Niezbêdna jest do tego œwiadomoœæ istnienia Cienia, jak
zwa³ C.G. Jung nierozwi¹zane tematy ¿yciowe, stanowi¹ce ogra-
niczenie dla naszego myœlenia i dzia³ania, mog¹ce przeszka-
dzaæ nam w harmonijnym rozwoju. Nale¿y mianowicie zasta-
nowiæ siê, dlaczego starzej¹cy siê ludzie czêsto w niewielkim
stopniu korzystaj¹ czy wrêcz nie chc¹ korzystaæ z mo¿liwoœci,
jakie otwiera przed nimi „duchowa wolnoœæ w starszym wie-
ku” (jak bêdzie o tym mowa w rozdziale pod tym tytu³em).

Psychologia Jungowska pozwala nam tu na dotarcie do g³ê-

boko ukrytych blokad zwi¹zanych z nierozwi¹zanymi temata-
mi ¿yciowymi, które przewinê³y siê w dotychczasowych do-
œwiadczeniach (czêsto w zwi¹zku partnerskim) i które zosta³y
st³umione lub ukryte, lecz nie definitywnie za³atwione. Ten
„Cieñ przesz³oœci” ¿yje nadal, dopóki siê z nim ostatecznie nie
uporamy.

Za pomoc¹ przyk³adów zaczerpniêtych z codziennej prak-

tyki psychoterapeutycznej (w rozdziale Jak nauczyæ siê dawaæ
za wygran¹) próbowa³em zilustrowaæ typowe sytuacje pro-
blemowe, które mog¹ w najwiêkszym stopniu wp³ywaæ ujem-
nie na harmonijne dojrzewanie do staroœci. Czêsto zdarza siê,
¿e gdy dotychczasowy porz¹dek ¿yciowy ulega zaburzeniu
przez rozstanie czy œmieræ wspó³ma³¿onka lub zakoñczenie
pracy zawodowej pojawiaj¹ siê lêki i depresje krêpuj¹ce dal-
szy rozwój cz³owieka.

Wrodzona tendencja „d¹¿enia do celu” wpisana w ludzk¹

psychikê pozwala na przezwyciê¿enie wszelkich blokad. Ten,
kto posi¹dzie umiejêtnoœæ wychodzenia ze œlepych zau³ków

i postawi sobie zadanie osi¹gniêcia „duchowej wolnoœci”
w drugiej po³owie ¿ycia, stanie siê mistrzem „sztuki starze-
nia siê”.

Berlin, styczeñ 2005

Wolfgang Kleespies

PRZEDMOWA

W

dzisiejszych czasach bardzo du¿o z tego, co dawniej uzna-

wano za niezmienne przeznaczenie znajduje siê w na-

szych rêkach, a wiêc jednoczeœnie jest czymœ, za co powinni-
œmy siê czuæ odpowiedzialni. Pasywne przyjmowanie losu jest
z gruntu obce naszej dynamicznej epoce. Odbija siê to tak¿e
w naszym podejœciu do starzenia siê, polegaj¹cym na rozs¹d-
nym przygotowaniu i œwiadomym kszta³towaniu tego okresu
¿ycia, który prócz ograniczeñ niesie tak¿e nowe mo¿liwoœci
rozwoju.

171

Wydawnictwo WAM poleca

John Powell SJ
TWOJE SZCZÊŒCIE JEST W TOBIE
ss. 164, 146x202 mm
cena det. 15.80 z³

Ta bestsellerowa ksi¹¿ka doczeka³a siê ju¿ wielu wydañ na ca-

³ym œwiecie. John Powell zawar³ w niej nowe i jasno wy³o¿one po-
dejœcie do zagadnienia naszej wêdrówki w poszukiwaniu szczêœcia.
Wychodzi z za³o¿enia, ¿e szczêœcie jest w zasiêgu ka¿dego z nas.
Próba uzyskania szczêœcia od innych ludzi lub rzeczy jest od samego
pocz¹tku ruchem w z³¹ stronê. Autor opisuje dziesiêæ zadañ, których
wykonanie – wed³ug niego – jest niezbêdne, jeœli nasza wêdrówka
ku szczêœciu ma siê zakoñczyæ sukcesem.

Jens Baum
NIE BÓJ SIÊ JUTRA
Jak radziæ sobie z obawami o przysz³oœæ
ss. 216, 124x194 mm
cena det. 23.00 z³

Czy Wam te¿ siê to zdarza? Nachodz¹ Was lêki i nie wiecie, co

dalej. Z trudem znosicie codziennoœæ, czujecie siê przygnêbieni. Lêki
kradn¹ Wasz sen, pozbawiaj¹ oddechu. Ogarnia Was rozpacz i po-
czucie zagro¿enia. ¯ycie staje siê udrêk¹. To lêk staje siê hamulcem
przed podejmowaniem nowych wyzwañ, jest przeszkod¹ w budo-
waniu lepszego jutra.

Ta ksi¹¿ka wska¿e Wam drogê do w³asnych lêków i nauczy szu-

kaæ rozwi¹zañ w³asnych problemów. Ma charakter praktycznego po-
radnika psychologicznego. Napisana jest przejrzyœcie i komunika-
tywnie. Jej tezy opieraj¹ siê na wieloletnim praktycznym doœwiad-
czeniu autora w pracy terapeutycznej z osobami, których ten pro-
blem dotyczy.

Giampaolo Redigolo
ZAWÓD – TEŒCIOWIE
ss. 152, 136x210 mm
cena det. 19.90 z³

Teœciem ani teœciow¹ nikt siê nie rodzi, mo¿na siê jedynie nimi

staæ. Oto podrêcznik dla tych, którzy chc¹, aby z humorem mówio-
no o nich nie tylko w popularnych dowcipach. To poradnik po¿y-
teczny dla teœciów, a tak¿e dla „dzieci nabytych”: synowych i ziê-
ciów... Ksi¹¿ka u³atwi rozwi¹zywanie problemów ¿ycia rodzinnego,
konfliktów czasem drobnych, a czasem bardzo skomplikowanych.

Zamówienia pisemne, telefoniczne lub elektroniczne

prosimy kierowaæ na adres:

WYDAWNICTWO WAM

Ksiêgarnia Wysy³kowa

ul. Kopernika 26

31-501 Kraków

tel. [phone], fax [phone]

http://WydawnictwoWam.pl

e-mail: [e-mail]

KOSZTY WYSY£KI NA TERENIE KRAJU

POKRYWA WYDAWNICTWO WAM!