kpt. mgr inż. Jacek CHRZĘSTEK
SGSP, Katedra Techniki Pożarniczej
Zakład Informatyki i Łączności

POTRZEBY I WYMAGANIA STAWIANE

SYSTEMOM ŁĄCZNOŚCI WOJEWÓDZTWA

DO DZIAŁANIA W SYTUACJACH

NADZWYCZAJNYCH ZAGROśEŃ

W artykule przedstawiono potrzeby i wymagania stawiane syste-
mom łączności wspomagającym działania podmiotów ratownictwa
i zarządzania kryzysowego w sytuacjach nadzwyczajnych zagro-
ż

eń oraz wymieniono czynniki mające negatywny wpływ na funk-

cjonowanie takiego systemu.

The article presents the needs and demands made to systems of
communication which help the work of both life-saving subjects
and critical management in emergency situations. The factors hav-
ing bad influence on that system were also named.

1. Wstęp

Jedną z wielu funkcji współczesnego państwa jest zapewnienie obywatelom

bezpieczeństwa, w tym podstawowych warunków ochrony przed potencjalnymi
i realnymi zagrożeniami, a w przypadku zaistnienia sytuacji nadzwyczajnej (np.
katastrofy, klęski żywiołowej) zapewnienie społeczeństwu warunków przetrwania
przy jak najmniejszym poziomie strat i ofiar. Należy zapobiec temu, czemu można
i przygotować społeczeństwo oraz stosowne siły i środki do sprostania wymogom
zagrożeń, których uniknąć nie sposób. Cel ten można osiągnąć poprzez organizację
sprawnie działającego systemu ochrony ludności. Jedną z metod stosowaną do
realizacji tego celu jest stworzenie właściwie funkcjonującego systemu zarządzania
kryzysowego, który powinien zapewniać maksymalne ograniczenie skutków kata-
strof, zracjonalizować reagowanie, zoptymalizować wykorzystanie zasobów (sił i
ś

rodków) i zapewnić odbudowę nowej, odpornej na zagrożenia rzeczywistości [1].

Podstawowym warunkiem efektywnego zarządzania kryzysowego jest umie-

jętność zorganizowania współpracy oraz sprawnej koordynacji i dowodzenia (kie-
rowania) działaniami wielu podmiotów biorących udział zarówno w akcjach ratun-
kowych, jak również w pracach planistycznych i zapobiegawczych. Niezmiernie
istotnym elementem tych działań jest możliwość wymiany informacji o sytuacji
kryzysowej pomiędzy tymi podmiotami w sposób szybki i dokładny, bo przecież
informacje, kiedy i gdzie powstało zagrożenie oraz ocena potencjalnych skutków
dla otoczenia powodują wypracowanie najskuteczniejszych sposobów działania
(decyzji) prowadzących do eliminacji i zmniejszenia spowodowanych strat. Prze-
kaz informacji musi przy tym charakteryzować się określonym standardem
w celu zachowania kompatybilności współpracy poszczególnych podmiotów [2].

System zarządzania kryzysowego tworzą więc dwa podstawowe podsystemy:

podsystem decyzyjny i informacyjny. Należy zaznaczyć, że podsystem informa-
cyjny pełni role służebne w stosunku do decyzyjnego, zabezpieczając jego właści-
we funkcjonowanie [3]. Można więc stwierdzić, że zarządzanie kryzysowe jest
procesem informacyjno-decyzyjnym. Proces ten to przetwarzanie informacji w
decyzje [4]. Podjęcie jakiejkolwiek decyzji następuje zawsze po zebraniu i analizie
pewnej liczby informacji. Informacje można więc porównać do materiałów (su-
rowców), które po odpowiednim przetworzeniu i obróbce tworzą produkt, z które-
go powstaje decyzja. Jest ona jednocześnie informacją dla wykonawców tej decyzji
oraz informacją dla decyzji późniejszych. Reasumując, należy zatem stwierdzić, że
informacja jest inspiratorem procesów wykonawczych, a decyzja jest pewnym
rodzajem informacji, niosącym, oprócz poznania rzeczywistości, czynnik kształto-
wania przyszłości [5].

Ogromne znaczenie dla sprawnej realizacji funkcji związanych z przekazywa-

niem i przetwarzaniem informacji ma właściwie zorganizowany system łączności.
W przypadku systemu łączności do działania w sytuacjach nadzwyczajnych zagro-
ż

eń jest to system zapewniający sprawny przekaz i przetwarzanie informacji po-

między elementami szeroko rozumianej ochrony ludności.

Biorąc pod uwagę powyższe zagadnienia, z którymi wiążą się różnorodne pro-

blemy natury prawnej, organizacyjnej oraz technicznej, przeprowadzono badania
w zakresie przedstawionej problematyki i opracowano ich wyniki w postaci mode-
lu teoretycznego oraz założeń organizacyjno-funkcjonalno-technicznych zintegro-
wanego systemu łączności, umożliwiającego racjonalne zarządzanie i skuteczną
współpracę wszystkich jednostek administracji rządowej i samorządowej, służb
i różnych organizacji działających na obszarze województwa w sytuacjach nad-
zwyczajnych zagrożeń.

Ze względu na obszerny materiał praca została podzielona na części. Niniejszy

artykuł stanowi pierwszą część opracowania. Przedstawiono w nim potrzeby
i wymagania stawiane systemom łączności do działania w sytuacjach nadzwyczaj-
nych zagrożeń oraz czynniki mające wpływ na funkcjonowanie takiego systemu.

2. Potrzeby i wymagania stawiane systemom łączności

do działania w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń

Potrzeby i wymagania, jakie musi spełnić system łączności do działania

w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń wynikają z zadań, jakie są stawiane syste-
mom ratownictwa i zarządzania kryzysowego, dlatego też struktura i procedury
działania systemu łączności dedykowanego dla potrzeb wspomagania działań ra-
towniczych i zarządzania kryzysowego są ściśle związane z zadaniami i organiza-
cją podmiotów ratownictwa i zarządzania kryzysowego oraz są zależne od obowią-
zujących uregulowań prawnych.

Zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi istnieją obecnie w Polsce trzy

niezależne, ale ściśle ze sobą powiązane systemy, zawierające elementy szeroko
rozumianego systemu ochrony ludności. Są to:
• krajowy system ratowniczo-gaśniczy,
• system państwowego ratownictwa medycznego,
• system zarządzania kryzysowego.

Systemy te przenikają się wzajemnie i w sytuacjach tego wymagających

współdziałają ze sobą. Koordynatorem nadzorującym współpracę tych systemów
na terenie województwa jest wojewoda.

Wojewoda, w myśl art. 7 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r.

o administracji rządowej w województwie [6], jest przedstawicielem Rady Mini-
strów w województwie oraz zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej.

Jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonanie polityki rządu na
obszarze województwa, a w szczególności m.in. zapewnia współdziałanie wszyst-
kich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działają-
cych na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania
zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeń-
stwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich,
a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom
oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach.

Zadania te wojewodowie realizują przy pomocy wojewódzkich zespołów re-

agowania kryzysowego [7, 8], w składzie których znajdują się wojewódzkie centra
zarządzania kryzysowego (WCZK), będące komórką organizacyjną urzędu woje-
wódzkiego [8].

Ze względu na regulaminowy zakres zadań WCZK powinny być tak zorgani-

zowane, aby wojewodowie mogli koordynować współdziałanie wszystkich jedno-
stek administracji rządowej i samorządowej oraz organizacji pozarządowych na
terenie województwa w zakresie reagowania w sytuacjach kryzysowych, mieli
zapewnioną wymianę informacji z sąsiednimi województwami, szczeblem central-
nym oraz dysponowali pełnym przeglądem sytuacji, dającym możliwość uchwyce-
nia początkowej fazy stanu zagrożenia.

Spełnienie tych wymagań jest ściśle związane z zapewnieniem niezawodnego

przepływu informacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami działań antykryzyso-
wych. Dlatego też funkcjonowanie WCZK w systemie ochrony ludności (zarzą-
dzania kryzysowego) możliwe jest w przypadku:
1)

stworzenia warunków do ciągłego funkcjonowania systemu łączności WCZK
(wspomagającego ratownictwo i zarządzanie kryzysowe), który powinien być
włączony w system ogólnokrajowy;

2)

określenia standardów w odniesieniu do systemów informatycznych, baz da-
nych, map cyfrowych oraz systemu informacyjnego (m.in. poprzez określenie
standardów dotyczących formy i sposobu przekazywanej informacji);

3)

określenia respondentów w zakresie pozyskiwania i przekazywania informacji,
w tym szczebla centralnego;

4)

określenia sposobu zbierania informacji (np. z systemów monitorowania
i wykrywania zagrożeń);

5)

określenia sposobu ostrzegania i alarmowania ludności (za pośrednictwem
radia, telewizji – teletekst, Internetu i in.).

Skala wymiany informacji pomiędzy podmiotami i uczestnikami systemu zarzą-
dzania kryzysowego województwa, obsługiwanych przez WCZK będzie zależna
od lokalnych uwarunkowań i zagrożeń.

System łączności do działania w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń musi

zapewniać stabilną i pewną komunikację z podmiotami, od których zależy efek-
tywność i szybkość podejmowanych działań na zagrożonym terenie. Tak więc
system łączności wspomagający system zarządzania kryzysowego powinien być
systemem elastycznym, umożliwiającym jego etapową budowę oraz powinien
zapewnić współpracę z istniejącymi już systemami na danym terenie. Celowe jest
więc tworzenie takiego systemu, który będzie składał się z infrastruktury:

−

telekomunikacyjnej i teletransmisyjnej;

−

kontrolno-pomiarowej (monitoring zagrożeń);

−

alarmowania i powiadamiania.
Należy przyjąć zasadę, że podstawę systemu powinny stanowić sieci łączności

przewodowej abonenckiej i dyspozytorskiej. Niezbędne jest takie konfigurowanie
infrastruktury telekomunikacyjnej, by w miarę możliwości zapewnić dublowanie
poszczególnych ważnych elementów systemu poprzez wykorzystanie innych lo-

kalnych i ponadlokalnych systemów łączności: MSWiA (np. Policji), PKP, MON,
energetyki, bankowości itp.

Równolegle z przewodowymi systemami łączności należy planować rozbudo-

wę i modernizację systemów radiowych szczególnie przydatnych w sytuacjach
kryzysowych oraz niezbędnych do koordynacji działań poszczególnych służb
w warunkach ekstremalnych na obszarach objętych różnego rodzaju klęskami ży-
wiołowymi.

Budowa struktury teleinformatycznej, oprócz standardowych rozwiązań syste-

mowych powinna uwzględnić dostęp do gromadzonych baz danych za pomocą
odpowiedniego systemu tak dla struktur pionowych, jak i poziomych poszczegól-
nych centrów zarządzania kryzysowego oraz podmiotów odpowiadających za roz-
wiązywanie sytuacji kryzysowych szczególnie w zakresie topografii terenu, kata-
logów zagrożeń oraz procedur antykryzysowych.

W związku z powyższym, system łączności do działania w sytuacjach nadzwy-

czajnych zagrożeń powinien:

umożliwiać swobodną wielokierunkową komunikację na potrzeby koordyno-
wania i kierowania działaniami podległych służb;

umożliwiać dostęp do wiarygodnych i aktualnych danych związanych z sytu-
acją;

pozwalać na współdziałanie między centrami zarządzania kryzysowego róż-
nych szczebli;

dostarczać narzędzi wspomagających analizę i ocenę sytuacji;

umożliwiać niezawodne ostrzeganie i alarmowanie.
Zapewnienie ciągłości łączności można uzyskać poprzez wykorzystanie

wszystkich dostępnych kanałów przepływu informacji w ramach:

telefonii przewodowej oferowanej w sieci użytku powszechnego (PSTN,
ISDN);

telefonii przewodowej oferowanej w sieciach resortowych (MON, MSWiA,
PKP, energetyki, bankowości);

telefonii bezprzewodowej;

telefonii komórkowej;

systemów przywoławczych;

systemów łączności radiowej konwencjonalnej;

systemów trankingowych;

systemów satelitarnych

i innych.

3. Czynniki determinujące funkcjonowanie systemu łączności

województwa do działania w sytuacjach

nadzwyczajnych zagrożeń

Specyfika sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń (kryzysowych) charakteryzuje

się tym, że trudno jest przewidzieć wszystkich uczestników działań, zakres tych
działań oraz źródła pozyskiwania informacji.
Najkorzystniejsze warunki do prac przeciwdziałających i zapobiegających sytu-
acjom nadzwyczajnym (kryzysowym), występują tak naprawdę dopiero wtedy,
kiedy taka sytuacja już zaistnieje. Władze są wtedy zdeterminowane, aby poprawić
prawo, znaleźć środki na usuwanie szkód, a społeczeństwo uświadamia sobie skalę
zagrożeń. Wtedy też zaczynają pojawiać się problemy związane z dowodzeniem
(kierowaniem) działaniami ratowniczymi, koordynacją i współpracą służb zaanga-
ż

owanych w akcję ratowniczą oraz w zarządzaniu kryzysowym.

Najważniejsze determinanty, mające wpływ na powstawanie tych trudności, to:

1.

Niekompatybilność urządzeń łączności stosowanych przez różne podmioty
systemu ochrony ludności. Dopiero podczas zdarzeń nadzwyczajnych, kata-
strof czy klęsk żywiołowych widać, jak ważnym czynnikiem decydującym
o skuteczności działań antykryzysowych jest niezawodna łączność. Niekompa-
tybilność środków łączności niejednokrotnie przyczyniła się do bezradności
podmiotów ratowniczych i zarządzających sytuacjami nadzwyczajnymi. Stąd
konieczność budowy sieci łączności zapewniającej integrację wszystkich służb
w ramach Centrów Powiadamiania Ratunkowego i Centrów Zarządzania Kry-
zysowego na danym terenie. Sieć ta powinna być niezawodna 24 godziny na
dobę, niezależnie od okoliczności i zaistniałych sytuacji kryzysowych.

2.

Niewłaściwa organizacja łączności na miejscu zdarzenia. Jeżeli chodzi
o organizację łączności podczas rutynowych działań o zasięgu lokalnym, to nie
zauważa się większych problemów (co nie znaczy, że ich nie ma). Kiedy na-
tomiast zdarzenie przybiera rozmiar ponadlokalny, kiedy w działaniach ratow-
niczych bierze udział duża liczba sił i środków własnych Państwowej Straży
Pożarnej (PSP) oraz współdziałających z PSP innych podmiotów ratowni-
czych, gdy kierujący akcją musi wykazać się znajomością zasad organizacji
łączności i wiedzą na temat możliwości wykorzystania w sposób racjonalny
ś

rodków łączności, którymi dysponuje na miejscu, wówczas pojawiają się

trudności z właściwą organizacją systemu przepływu informacji (łączności).

3.

Brak na terenie całego kraju jednego wspólnego numeru telefonu, wyko-
rzystywanego przez obywatela we wszystkich przypadkach, gdy konieczne
jest wezwanie pomocy bez względu na jej rodzaj. Ujednolicony numer alar-
mowy, zgodnie z dyrektywą 2002/22/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Eu-
ropy z 7 marca 2002 r., powinien być taki sam, jak we wszystkich krajach UE
(czyli 112), ponieważ stwarza możliwość korzystania z szybkiej pomocy także
obywatelom UE przebywającym na terenie naszego kraju. Problem ten wynika
pośrednio z nieuregulowanej jeszcze całkowicie sytuacji legislacyjnej powo-
ływania Centrów Powiadamiania Ratunkowego, które mają być zintegrowa-
nymi stanowiskami przyjmowania wezwań ratunkowych oraz dysponowania
i koordynacji działań zespołów ratowniczych na podległym im terenie.

4.

Różnice w sposobie działania służb. Służby działające w ramach systemu
ratownictwa i zarządzania kryzysowego pracują według własnych procedur
i instrukcji postępowania, a te nie zawsze pokrywają się, bądź nie uwzględniają
procedur pozostałych służb. Brak wspólnych procedur działania w znacznej
mierze utrudnia koordynację pracy tych służb. Poszczególne służby są zobli-
gowane do rejestracji specyficznych danych, jednak dane te, które mogłyby
być wspólnie wykorzystane, są dla innych służb niedostępne.

5.

Niechęć do ujawniania informacji. Sytuacja taka wynika prawdopodobnie
z potrzeby autonomii poszczególnych służb.

6.

Nie w pełni uregulowana sfera wzajemnych relacji między podmiotami
ratowniczymi oraz kompetencji dowodzenia działaniami ratowniczymi
w poszczególnych obszarach ratownictwa. Bardzo często, podczas nadzwy-
czajnych zdarzeń, dochodzi do takich sytuacji, że tak naprawdę nie wiadomo,
kto ma daną akcją dowodzić (kierować). Prowadzi to do bałaganu, braku koor-
dynacji działań i niepotrzebnie wydłuża czas trwania akcji ratowniczej. Obecne
uwarunkowania prawne pozwalają kierować jednostkami danej służby tylko
pracownikowi tej służby.

7.

Współpraca służb a wymagana poufność niektórych informacji. Współpra-
cujące ze sobą w sytuacjach nadzwyczajnych służby obsługują różne systemy
informatyczne. Pomimo konieczności skoordynowania pracy służb, a co za
tym idzie, integracji wykorzystywanych przez nie systemów, muszą one pozo-
stać w pewnym zakresie autonomiczne. Jest to problem szczególnie istotny dla

służb takich jak Policja czy BOR, które dysponują informacjami o klauzuli za-
strzeżone i poufne.

Bardzo duże znaczenie, jeśli chodzi o skuteczność funkcjonowania systemu

obiegu informacji (systemu łączności), ma wrażliwość współczesnych sieci łączno-
ś

ci na skutki katastrof naturalnych lub technicznych, czy klęsk żywiołowych oraz

podatność na różnorodne uszkodzenia, obezwładniające ich potencjał. Problem
powyższy należałoby rozpatrzyć w dwóch aspektach. Pierwszy to ograniczenie
potencjału sieci łączności, wynikające ze wzrostu natężenia ruchu jako skutek po-
ś

redni związany z sytuacją nadzwyczajną (katastrofą, klęską żywiołową),

a drugi to fizyczna podatność na awarie i uszkodzenia jako bezpośredni efekt dzia-
łania zewnętrznych czynników niszczących.

Istotą zarządzania kryzysowego jest działalność realizowana w czterech nastę-

pujących po sobie fazach: zapobiegania, przygotowania, reagowania, odbudowy.

Każdą fazę tego procesu cechuje inny jakościowo rodzaj zadań realizowanych

przy jednoczesnej wymianie informacji za pomocą technicznych środków łącznoś-
ci ze zmiennym natężeniem ruchu telekomunikacyjnego zarówno w ramach funkcji
wewnętrznych, jak i zewnętrznych.

Na potrzeby planowania i doboru form organizacyjnych systemu łączności

można określić dwa tryby jego funkcjonowania, a mianowicie [9]:

−

tryb zwyczajny, zwany też działaniami rutynowymi, polegający na całodobo-
wym zarządzaniu lokalnymi zdarzeniami przy wykorzystaniu rozwiniętych
stanowisk kierowania służb ratowniczych współpracujących ze stanowiskiem
koordynującym (centrum zarządzania kryzysowego);

−

tryb kryzysowy (w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń), występujący wów-
czas, gdy lokalne zdarzenia zaczynają rozwijać się w lokalny kryzys uniemoż-
liwiający postępowanie według przyjętych procedur działania, co wymaga
podjęcia szczególnych działań.
W czasie rutynowych działań organów administracji państwowej wykorzysty-

wana jest głównie łączność świadczona w ramach usług telekomunikacyjnych lo-
kalnych operatorów. W niewielkim zakresie wykorzystuje się w codziennej dzia-
łalności systemy zamknięte specjalnego przeznaczenia lub sieci radiowe (zasada ta
nie dotyczy jednak służb ratowniczych, które w swoich rutynowych działaniach
korzystają z własnych systemów łączności, głównie radiowej). Na rys. 1. przed-
stawiono procentowy zakres wykorzystania środków łączności przez organy admi-
nistracji państwowej, podczas działań rutynowych. Natomiast na rys. 2. przedsta-
wiono zakres wykorzystania środków łączności przez służby ratownicze.

80%

10%

7%

3%

telefonia przewodowa

telefonia komórkowa

ł

ą

czno

ść

radiowa

poczta elektroniczna

Rys. 1. Zakres wykorzystania środków łączności podczas działań rutynowych

organów administracji

(źródło: na podstawie raportów CZK Wojewody Śląskiego, 2001)

7%

40%

4%

49%

telefonia przewodowa

telefonia komórkowa

ł

ą

czno

ść

radiowa

poczta elektroniczna

Rys. 2. Zakres wykorzystania środków łączności przez służby ratownicze

(źródło: na podstawie raportu o zarządzaniu kryzysowym w Polsce, Departament Bezpie-
czeństwa Powszechnego MSWiA, Warszawa 2000)

Z analizy powyższych danych wyraźnie widać, że podstawowym środkiem

przekazu informacji, zarówno w działaniach administracji państwowej, jak
i w służbach ratowniczych, jest telefonia przewodowa. Jednakże szybki rozwój
telefonii komórkowej i powszechny dostęp do różnorodnych usług, jakie są ofero-
wane w ramach tego systemu, powoduje to, iż coraz częściej ten środek przekazu
informacji jest wykorzystywany przez podmioty szeroko rozumianego systemu
ochrony ludności, zarówno w czasie działań rutynowych, jak i podczas zdarzeń
nadzwyczajnych. Daje się również zauważyć znaczny wzrost wykorzystywania, do
przesyłania wiadomości o różnej treści i przeznaczeniu, poczty elektronicznej
(szczególnie w sieciach wewnątrzobiektowych LAN oraz sieciach rozległych
WAN).

W czasie sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń zdecydowanie wzrasta ranga

ś

rodków łączności radiowej. Są one wówczas najczęściej używanym środkiem

przekazu informacji (przede wszystkim przez podmioty ratownicze, ale także coraz
częściej przez organy administracji państwowej.

4. Wpływ sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń na funkcjonowanie

systemu łączności

Z jednej strony sytuacje nadzwyczajnych zagrożeń, stanowiąc zagrożenia dla

ludności, środowiska, stabilizacji życia społecznego i gospodarczego, nie stanowią
zagrożenia dla systemu łączności. Zakres zmian w organizacji łączności w tym
przypadku będzie polegał na zwiększeniu przepustowości łączy do ośrodka przej-
mującego funkcję wiodącą.

Analizując na przykład zagrożenie związane z epidemią choroby zakaźnej

u zwierząt (np. pryszczycy), można stwierdzić, że ta sytuacja nadzwyczajna
nie miałaby wpływu na infrastrukturę systemu łączności. Wzrost liczby informacji
przyjmowanych i przekazywanych przez służbę weterynaryjną, inspekcje sanitar-
ne, służby graniczne i przewoźników spowodowałby natomiast odczuwalne trud-
ności w skomunikowaniu się z tymi instytucjami. Z sytuacji takiej wynika potrzeba
np. zestawienia dodatkowych połączeń (łączy do tych instytucji), a także przejęcie
części korespondencji i informacji przez WCZK. Z drugiej strony można dostrzec
sytuacje, które oprócz zagrożenia życia oraz funkcjonowania ważnych dziedzin
stwarzają zagrożenie dla infrastruktury systemu łączności. Tak jak w pierwszym
przypadku, sytuacja nadzwyczajna powoduje wzrost liczby przesyłanych informa-
cji, ale dodatkowo jeszcze powoduje zmniejszenie możliwości technicznych sys-
temu łączności spowodowanych awariami sieci i urządzeń. Podczas pamiętnej
powodzi w 1997 roku w znacznym stopniu naruszona została struktura systemu

telekomunikacyjnego na obszarach dotkniętych klęską. Nie funkcjonowały wów-
czas całe węzły łączności przewodowej i telefonii komórkowej. Łączność oparto
na wykorzystaniu środków radiowych i radioliniowych udostępnionych przez TP
SA, wojsko oraz resort spraw wewnętrznych i administracji. Koniecznym uzupeł-
nieniem była pomoc organizacji pozarządowych dysponujących amatorskimi
ś

rodkami łączności: CB-radio, krótkofalowcy i harcerze. Nieuwzględnienie tych

organizacji i tego rodzaju środków przekazu informacji w planach łączności spo-
wodowało, że łączność ta była organizowana już po wystąpieniu zagrożenia
w sposób prowizoryczny.

Zmiana struktury systemu łączności, polegająca na rozbudowie struktury po-

wiązań będzie uwarunkowana czasem zestawienia nowych traktów. Pojawienie się
nowych elementów w strukturze systemu funkcjonującego w warunkach normal-
nych spowoduje zwiększenie natężenia ruchu. Brak odpowiedniej do tego wzrostu
infrastruktury w ramach sieci wewnętrznej centrum zarządzania kryzysowego mo-
ż

e doprowadzić do ograniczenia zdolności przepustowej systemu. Skuteczność

systemu łączności jest determinowana sprawnością procesu informacyjnego,
o którego efektywności decyduje aktualność i wymagana szczegółowość przeka-
zywanej informacji.

Charakterystycznym zjawiskiem w procesie informacyjno-decyzyjnym jest

nadmiar informacji [10]. W sytuacjach nadzwyczajnych lawinowo wzrasta liczba
informacji, z których każda jest pilna i ważna z punktu widzenia nadawcy czy od-
biorcy. Aby nie doprowadzić do przeciążenia systemu łączności, niezbędne jest
ustalenie priorytetów i stopni pilności dla określonych kategorii informacji, a także
określenie szczegółowości informacji. W zależności od szczebla zarządzania in-
formacje o dużym stopniu szczegółowości występują w gminie i powiecie,
w mniejszym natomiast na szczeblu wojewódzkim i centralnym.

Umiejętność określania zawartości i stopnia pilności informacji można i nale-

ż

y doskonalić np. w czasie ćwiczeń i treningów.

Sprawdzonym sposobem efektywności przekazu informacji za pomocą środków
łączności jest stosowanie sformalizowanych dokumentów i meldunków.

Ze względu na trudne do przewidzenia skutki oddziaływania czynników de-

stabilizujących prawidłową pracę systemu łączności oraz mogący wystąpić
w niektórych obszarach deficyt w infrastrukturze telekomunikacyjnej (np. uszko-
dzone łącza międzycentralowe, uszkodzone centrale telefoniczne, zniszczone stacje
bazowe telefonii komórkowej itp.) należy zawsze przewidzieć użycie alternatyw-
nych systemów łączności, takich, jak np.: systemy łączności radiowej, polowe sys-
temy łączności przewodowej i radiowej, czy też systemy łączności satelitarnej.

5. Podsumowanie

Analizując stosowane obecnie różne rozwiązania systemów łączności woje-

wództwa do działań w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń, zauważa się oparcie
go głównie na systemach łączności straży pożarnej i policji. Rozwiązania takie
funkcjonujące w przypadku reagowania na zdarzenia o ograniczonym zasięgu
(wypadki drogowe, niewielkie pożary), nie powodujące uruchamiania centrów
zarządzania kryzysowego, mogą w sytuacjach nadzwyczajnych, utrudniać właści-
wą koordynację działań ze strony powołanych do tego struktur urzędu wojewódz-
kiego.

Oparcie systemu łączności na połączeniach ze strażą pożarną i policją stwarza

wrażenie zbytniej koncentracji uwagi na uznawanej powszechnie za najważniejszą
w zarządzaniu kryzysowym fazą reagowania, polegającą na ratowaniu poszkodo-
wanych i likwidacji zagrożeń. Tymczasem o skuteczności działania decydują

wszystkie fazy zarządzania kryzysowego: zapobieganie, przygotowanie, reagowa-
nie i odbudowa.

Stopień komplikacji zarządzania na poziomie województwa jest tak wysoki, iż

bez narzędzi udostępniających pełną informację efektywne zarządzanie jest na ogół
niemożliwe i zwykle sprowadza się do stosowania metody prób i błędów z natury
obarczonej wysokimi kosztami ekonomicznymi i społecznymi [9]. Dlatego uważa
się, że system łączności województwa do działania w sytuacjach nadzwyczajnych
zagrożeń (system łączności zarządzania kryzysowego) powinien być systemem
własnym, niezależnym od systemów łączności Policji, Państwowej Straży Pożarnej
lub innych służb czy organizacji, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń, wy-
magających współdziałania wszystkich podmiotów współpracujących w ramach
systemu ochrony ludności, powinien zapewniać ciągłą i wzajemną wymianę infor-
macji pomiędzy tymi systemami, tworząc zintegrowany system województwa,
wspomagający pracę Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego.

Model teoretyczny zintegrowanego systemu łączności województwa do dzia-

łania w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń oraz przykładowe rozwiązania
organizacyjno-funkcjonalno-techniczne takiego systemu zostaną zaprezentowane
w następnych artykułach będących kontynuacją tego opracowania.

Jacek CHRZĘSTEK

THE NEEDS AND DEMANDS MADE TO THE SYSTEMS

OF COMMUNICATION WORKING IN EMERGENCY SITUATIONS

SUMMARY

At the beginning of the article the role of information and of decision in the process
of critical management was shown. Then, the article they talks over the needs and
demands which the system of communication helping the process of information
exchange between the subject of civil protection should fulfil. What’s more the
factors having negative effect upon the work of both life-saving and critical man-
agement systems (civil protection) were named. At the end the article
describs the influence of emergency situation upon the work of communication
system.

PIŚMIENNICTWO

1.

Dela F.: Ogólna koncepcja i założenia ustawodawcze polskiego systemu ra-
townictwa i zarządzania kryzysowego. Międzynarodowe standardy i dyrekty-
wy UE (dyrektywa 2002/22/EC). Wykład inauguracyjny wygłoszony na konfe-
rencji nt. „Technologie informatyczne w zarządzaniu kryzysowym i ratownic-
twie”, Warszawa, 26 lutego 2004.

2.

Kosowski B.: Nowoczesne narzędzia i technologie informatyczne w systemie
zarządzania kryzysowego województwa śląskiego. Referat wygłoszony na
konferencji nt. „Bezpieczeństwo powszechne wielkim wyzwaniem dla techno-
logii teleinformatycznych”, Warszawa, 26-27 marca 2003.

3.

Strzoda M.: Zarządzanie informacjami w organizacji. AON, Warszawa 2004.

4.

Praca zbiorowa: Wybrane terminy z zakresu dowodzenia i zarządzania. AON,
Warszawa 2002.

5.

Zawadzki W., Majewski T., Prusiński N.: Informacyjne uwarunkowania proce-
su decyzyjnego. AON, Warszawa 2002.

6.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie.
Tekst jednolity: Dz. U. 2001, Nr 80, poz. 872 ze zm.

7.

Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej. Dz. U. Nr 62,
poz. 558.

8.

Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie tworzenia
gminnego zespołu reagowania, powiatowego i wojewódzkiego zespołu reago-
wania kryzysowego oraz Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej i ich
funkcjonowania. Dz. U. Nr 215, poz. 1818.

9.

Szydłowski B.: Przygotowanie systemu województwa do działania w sytu-
acjach nadzwyczajnych zagrożeń. Seminarium IŁ, Warszawa 2001.

10.

Obrona Narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP. Podręcznik dla studen-
tek i studentów. Pod red. R. Jakubczaka. Dom Wyd. „Bellona”, Warszawa
2003.