Chrzêstek33

kpt. mgr inŜ. Jacek CHRZĘSTEK
SGSP, Katedra Techniki PoŜarniczej
Zakład Informatyki i Łączności

POTRZEBY I WYMAGANIA STAWIANE

SYSTEMOM ŁĄCZNOŚCI WOJEWÓDZTWA

DO DZIAŁANIA W SYTUACJACH

NADZWYCZAJNYCH ZAGROśEŃ

W artykule przedstawiono potrzeby i wymagania stawiane syste-
mom łączności wspomagającym działania podmiotów ratownictwa
i zarządzania kryzysowego w sytuacjach nadzwyczajnych zagro-
Ŝ

eń oraz wymieniono czynniki mające negatywny wpływ na funk-

cjonowanie takiego systemu.

The article presents the needs and demands made to systems of
communication which help the work of both life-saving subjects
and critical management in emergency situations. The factors hav-
ing bad influence on that system were also named.

1. Wstęp

Jedną z wielu funkcji współczesnego państwa jest zapewnienie obywatelom

bezpieczeństwa,  w  tym  podstawowych  warunków  ochrony  przed  potencjalnymi
i  realnymi  zagroŜeniami,  a  w  przypadku  zaistnienia  sytuacji  nadzwyczajnej  (np.
katastrofy,  klęski  Ŝywiołowej)  zapewnienie  społeczeństwu  warunków  przetrwania
przy jak najmniejszym poziomie strat i ofiar. NaleŜy zapobiec temu, czemu moŜna
i przygotować społeczeństwo oraz stosowne siły i środki do sprostania wymogom
zagroŜeń, których uniknąć nie sposób. Cel ten moŜna osiągnąć poprzez organizację
sprawnie  działającego  systemu  ochrony  ludności.  Jedną  z  metod  stosowaną  do
realizacji tego celu jest stworzenie właściwie funkcjonującego systemu zarządzania
kryzysowego, który powinien zapewniać maksymalne ograniczenie skutków kata-
strof,  zracjonalizować  reagowanie,  zoptymalizować  wykorzystanie  zasobów  (sił  i
ś

rodków) i zapewnić odbudowę nowej, odpornej na zagroŜenia rzeczywistości [1].

Podstawowym warunkiem efektywnego zarządzania kryzysowego jest umie-

jętność zorganizowania współpracy oraz sprawnej koordynacji i dowodzenia (kie-
rowania) działaniami wielu podmiotów biorących udział zarówno w akcjach ratun-
kowych,  jak  równieŜ  w  pracach  planistycznych  i  zapobiegawczych.  Niezmiernie
istotnym  elementem  tych  działań  jest  moŜliwość  wymiany  informacji  o  sytuacji
kryzysowej  pomiędzy  tymi  podmiotami  w  sposób  szybki  i  dokładny,  bo  przecieŜ
informacje,  kiedy  i  gdzie  powstało  zagroŜenie  oraz  ocena  potencjalnych  skutków
dla  otoczenia  powodują  wypracowanie  najskuteczniejszych  sposobów  działania
(decyzji)  prowadzących  do  eliminacji  i  zmniejszenia  spowodowanych  strat.  Prze-
kaz  informacji  musi  przy  tym  charakteryzować  się  określonym  standardem
w celu zachowania kompatybilności współpracy poszczególnych podmiotów [2].

System zarządzania kryzysowego tworzą więc dwa podstawowe podsystemy:

podsystem  decyzyjny  i  informacyjny.  NaleŜy  zaznaczyć,  Ŝe  podsystem  informa-
cyjny pełni role słuŜebne w stosunku do decyzyjnego, zabezpieczając jego właści-
we  funkcjonowanie  [3].  MoŜna  więc  stwierdzić,  Ŝe  zarządzanie  kryzysowe  jest
procesem  informacyjno-decyzyjnym.  Proces  ten  to  przetwarzanie  informacji  w
decyzje [4]. Podjęcie jakiejkolwiek decyzji następuje zawsze po zebraniu i analizie
pewnej  liczby  informacji.  Informacje  moŜna  więc  porównać  do  materiałów  (su-
rowców), które po odpowiednim przetworzeniu i obróbce tworzą produkt, z które-
go powstaje decyzja. Jest ona jednocześnie informacją dla wykonawców tej decyzji
oraz informacją dla decyzji późniejszych. Reasumując, naleŜy zatem stwierdzić, Ŝe
informacja  jest  inspiratorem  procesów  wykonawczych,  a  decyzja  jest  pewnym
rodzajem informacji, niosącym, oprócz poznania rzeczywistości, czynnik kształto-
wania przyszłości [5].

Ogromne znaczenie dla sprawnej realizacji funkcji związanych z przekazywa-

niem i przetwarzaniem informacji ma właściwie zorganizowany system łączności.
W przypadku systemu łączności do działania w sytuacjach nadzwyczajnych zagro-
Ŝ

eń jest to system zapewniający sprawny przekaz i przetwarzanie informacji po-

między elementami szeroko rozumianej ochrony ludności.

Biorąc pod uwagę powyŜsze zagadnienia, z którymi wiąŜą się róŜnorodne pro-

blemy  natury  prawnej,  organizacyjnej  oraz  technicznej,  przeprowadzono  badania
w zakresie przedstawionej problematyki i opracowano ich wyniki w postaci mode-
lu  teoretycznego  oraz  załoŜeń  organizacyjno-funkcjonalno-technicznych  zintegro-
wanego  systemu  łączności,  umoŜliwiającego  racjonalne  zarządzanie  i  skuteczną
współpracę  wszystkich  jednostek  administracji  rządowej  i  samorządowej,  słuŜb
i  róŜnych  organizacji  działających  na  obszarze  województwa  w  sytuacjach  nad-
zwyczajnych zagroŜeń.

Ze względu na obszerny materiał praca została podzielona na części. Niniejszy

artykuł stanowi pierwszą część opracowania. Przedstawiono w nim potrzeby
i wymagania stawiane systemom łączności do działania w sytuacjach nadzwyczaj-
nych zagroŜeń oraz czynniki mające wpływ na funkcjonowanie takiego systemu.

2. Potrzeby i wymagania stawiane systemom łączności

do działania w sytuacjach nadzwyczajnych zagroŜeń

Potrzeby i wymagania, jakie musi spełnić system łączności do działania

w sytuacjach nadzwyczajnych zagroŜeń wynikają z zadań, jakie są stawiane syste-
mom ratownictwa i zarządzania kryzysowego, dlatego teŜ struktura i procedury
działania systemu łączności dedykowanego dla potrzeb wspomagania działań ra-
towniczych i zarządzania kryzysowego są ściśle związane z zadaniami i organiza-
cją podmiotów ratownictwa i zarządzania kryzysowego oraz są zaleŜne od obowią-
zujących uregulowań prawnych.

Zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi istnieją obecnie w Polsce trzy

niezaleŜne, ale ściśle ze sobą powiązane systemy, zawierające elementy szeroko
rozumianego systemu ochrony ludności. Są to:
• krajowy system ratowniczo-gaśniczy,
• system państwowego ratownictwa medycznego,
• system zarządzania kryzysowego.

Systemy te przenikają się wzajemnie i w sytuacjach tego wymagających

współdziałają ze sobą. Koordynatorem nadzorującym współpracę tych systemów
na terenie województwa jest wojewoda.

Wojewoda, w myśl art. 7 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r.

o administracji rządowej w województwie [6], jest przedstawicielem Rady Mini-
strów w województwie oraz zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej.

Jako  przedstawiciel  Rady  Ministrów  odpowiada  za  wykonanie  polityki  rządu  na
obszarze województwa, a w szczególności m.in. zapewnia współdziałanie wszyst-
kich  jednostek  organizacyjnych  administracji  rządowej  i  samorządowej  działają-
cych na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania
zagroŜeniu  Ŝycia,  zdrowia  lub  mienia  oraz  zagroŜeniom  środowiska,  bezpieczeń-
stwa  państwa  i  utrzymania  porządku  publicznego,  ochrony  praw  obywatelskich,
a takŜe zapobiegania klęskom Ŝywiołowym i innym nadzwyczajnym zagroŜeniom
oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach.

Zadania te wojewodowie realizują przy pomocy wojewódzkich zespołów re-

agowania kryzysowego [7, 8], w składzie których znajdują się wojewódzkie centra
zarządzania kryzysowego (WCZK), będące komórką organizacyjną urzędu woje-
wódzkiego [8].

Ze względu na regulaminowy zakres zadań WCZK powinny być tak zorgani-

zowane, aby wojewodowie mogli koordynować współdziałanie wszystkich jedno-
stek administracji rządowej i samorządowej oraz organizacji pozarządowych na
terenie województwa w zakresie reagowania w sytuacjach kryzysowych, mieli
zapewnioną wymianę informacji z sąsiednimi województwami, szczeblem central-
nym oraz dysponowali pełnym przeglądem sytuacji, dającym moŜliwość uchwyce-
nia początkowej fazy stanu zagroŜenia.

Spełnienie tych wymagań jest ściśle związane z zapewnieniem niezawodnego

przepływu  informacji  pomiędzy  wszystkimi  uczestnikami  działań  antykryzyso-
wych.  Dlatego  teŜ  funkcjonowanie  WCZK  w  systemie  ochrony  ludności  (zarzą-
dzania kryzysowego) moŜliwe jest w przypadku:
1)

stworzenia warunków do ciągłego funkcjonowania systemu łączności WCZK
(wspomagającego ratownictwo i zarządzanie kryzysowe), który powinien być
włączony w system ogólnokrajowy;

określenia standardów w odniesieniu do systemów informatycznych, baz da-
nych, map cyfrowych oraz systemu informacyjnego (m.in. poprzez określenie
standardów dotyczących formy i sposobu przekazywanej informacji);

określenia respondentów w zakresie pozyskiwania i przekazywania informacji,
w tym szczebla centralnego;

określenia sposobu zbierania informacji (np. z systemów monitorowania
i wykrywania zagroŜeń);

określenia sposobu ostrzegania i alarmowania ludności (za pośrednictwem
radia, telewizji – teletekst, Internetu i in.).

Skala  wymiany  informacji  pomiędzy  podmiotami  i  uczestnikami  systemu  zarzą-
dzania  kryzysowego  województwa,  obsługiwanych  przez  WCZK  będzie  zaleŜna
od lokalnych uwarunkowań i zagroŜeń.

System łączności do działania w sytuacjach nadzwyczajnych zagroŜeń musi

zapewniać  stabilną  i  pewną  komunikację  z  podmiotami,  od  których  zaleŜy  efek-
tywność  i  szybkość  podejmowanych  działań  na  zagroŜonym  terenie.  Tak  więc
system  łączności  wspomagający  system  zarządzania  kryzysowego  powinien  być
systemem  elastycznym,  umoŜliwiającym  jego  etapową  budowę  oraz  powinien
zapewnić współpracę z istniejącymi juŜ systemami na danym terenie. Celowe jest
więc tworzenie takiego systemu, który będzie składał się z infrastruktury:

−

telekomunikacyjnej i teletransmisyjnej;

−

kontrolno-pomiarowej (monitoring zagroŜeń);

−

alarmowania i powiadamiania.
NaleŜy przyjąć zasadę, Ŝe podstawę systemu powinny stanowić sieci łączności

przewodowej  abonenckiej  i  dyspozytorskiej.  Niezbędne  jest  takie  konfigurowanie
infrastruktury  telekomunikacyjnej,  by  w  miarę  moŜliwości  zapewnić  dublowanie
poszczególnych  waŜnych  elementów  systemu  poprzez  wykorzystanie  innych  lo-

kalnych i ponadlokalnych systemów łączności: MSWiA (np. Policji), PKP, MON,
energetyki, bankowości itp.

Równolegle z przewodowymi systemami łączności naleŜy planować rozbudo-

wę  i  modernizację  systemów  radiowych  szczególnie  przydatnych  w  sytuacjach
kryzysowych  oraz  niezbędnych  do  koordynacji  działań  poszczególnych  słuŜb
w warunkach ekstremalnych na obszarach objętych róŜnego rodzaju klęskami Ŝy-
wiołowymi.

Budowa struktury teleinformatycznej, oprócz standardowych rozwiązań syste-

mowych powinna uwzględnić dostęp do gromadzonych baz danych za pomocą
odpowiedniego systemu tak dla struktur pionowych, jak i poziomych poszczegól-
nych centrów zarządzania kryzysowego oraz podmiotów odpowiadających za roz-
wiązywanie sytuacji kryzysowych szczególnie w zakresie topografii terenu, kata-
logów zagroŜeń oraz procedur antykryzysowych.

W związku z powyŜszym, system łączności do działania w sytuacjach nadzwy-

czajnych zagroŜeń powinien:

umoŜliwiać swobodną wielokierunkową komunikację na potrzeby koordyno-
wania i kierowania działaniami podległych słuŜb;

umoŜliwiać dostęp do wiarygodnych i aktualnych danych związanych z sytu-
acją;

pozwalać na współdziałanie między centrami zarządzania kryzysowego róŜ-
nych szczebli;

dostarczać narzędzi wspomagających analizę i ocenę sytuacji;

umoŜliwiać niezawodne ostrzeganie i alarmowanie.
Zapewnienie ciągłości łączności moŜna uzyskać poprzez wykorzystanie

wszystkich dostępnych kanałów przepływu informacji w ramach:

telefonii przewodowej oferowanej w sieci uŜytku powszechnego (PSTN,
ISDN);

telefonii przewodowej oferowanej w sieciach resortowych (MON, MSWiA,
PKP, energetyki, bankowości);

telefonii bezprzewodowej;

telefonii komórkowej;

systemów przywoławczych;

systemów łączności radiowej konwencjonalnej;

systemów trankingowych;

systemów satelitarnych

i innych.

3. Czynniki determinujące funkcjonowanie systemu łączności

województwa do działania w sytuacjach

nadzwyczajnych zagroŜeń

Specyfika sytuacji nadzwyczajnych zagroŜeń (kryzysowych) charakteryzuje

się  tym,  Ŝe  trudno  jest  przewidzieć  wszystkich  uczestników  działań,  zakres  tych
działań oraz źródła pozyskiwania informacji.
Najkorzystniejsze  warunki  do  prac  przeciwdziałających  i  zapobiegających  sytu-
acjom  nadzwyczajnym  (kryzysowym),  występują  tak  naprawdę  dopiero  wtedy,
kiedy taka sytuacja juŜ zaistnieje. Władze są wtedy zdeterminowane, aby poprawić
prawo, znaleźć środki na usuwanie szkód, a społeczeństwo uświadamia sobie skalę
zagroŜeń.  Wtedy  teŜ  zaczynają  pojawiać  się  problemy  związane  z    dowodzeniem
(kierowaniem) działaniami ratowniczymi, koordynacją i współpracą słuŜb zaanga-
Ŝ

owanych w akcję ratowniczą oraz w zarządzaniu kryzysowym.

NajwaŜniejsze determinanty, mające wpływ na powstawanie tych trudności, to:

Niekompatybilność urządzeń łączności stosowanych przez róŜne podmioty
systemu  ochrony  ludności.  Dopiero  podczas  zdarzeń  nadzwyczajnych,  kata-
strof  czy  klęsk  Ŝywiołowych  widać,  jak  waŜnym  czynnikiem  decydującym
o skuteczności działań antykryzysowych jest niezawodna łączność. Niekompa-
tybilność  środków  łączności  niejednokrotnie  przyczyniła  się  do  bezradności
podmiotów  ratowniczych  i  zarządzających  sytuacjami  nadzwyczajnymi.  Stąd
konieczność budowy sieci łączności zapewniającej integrację wszystkich słuŜb
w ramach Centrów Powiadamiania Ratunkowego i Centrów Zarządzania Kry-
zysowego  na  danym  terenie.  Sieć  ta  powinna  być  niezawodna  24  godziny  na
dobę, niezaleŜnie od okoliczności i zaistniałych sytuacji kryzysowych.

Niewłaściwa  organizacja  łączności  na  miejscu  zdarzenia.  JeŜeli  chodzi
o organizację łączności podczas rutynowych działań o zasięgu lokalnym, to nie
zauwaŜa  się  większych  problemów  (co  nie  znaczy,  Ŝe  ich  nie  ma).  Kiedy  na-
tomiast zdarzenie przybiera rozmiar ponadlokalny, kiedy w działaniach ratow-
niczych  bierze  udział  duŜa  liczba  sił  i  środków  własnych  Państwowej  StraŜy
PoŜarnej  (PSP)  oraz  współdziałających  z  PSP  innych  podmiotów  ratowni-
czych,  gdy  kierujący  akcją  musi  wykazać  się  znajomością  zasad  organizacji
łączności  i  wiedzą  na  temat  moŜliwości  wykorzystania  w  sposób  racjonalny
ś

rodków łączności, którymi dysponuje na miejscu, wówczas pojawiają się

trudności z właściwą organizacją systemu przepływu informacji (łączności).

Brak  na  terenie  całego  kraju  jednego wspólnego numeru  telefonu, wyko-
rzystywanego przez obywatela we wszystkich przypadkach, gdy konieczne
jest wezwanie pomocy bez względu na jej rodzaj. Ujednolicony numer alar-
mowy, zgodnie z dyrektywą 2002/22/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Eu-
ropy z 7 marca 2002 r., powinien być taki sam, jak we wszystkich krajach UE
(czyli 112), poniewaŜ stwarza moŜliwość korzystania z szybkiej pomocy takŜe
obywatelom UE przebywającym na terenie naszego kraju. Problem ten wynika
pośrednio  z  nieuregulowanej  jeszcze  całkowicie  sytuacji  legislacyjnej  powo-
ływania  Centrów  Powiadamiania  Ratunkowego,  które  mają  być  zintegrowa-
nymi  stanowiskami  przyjmowania  wezwań  ratunkowych  oraz  dysponowania
i koordynacji działań zespołów ratowniczych na podległym im terenie.

RóŜnice  w  sposobie  działania  słuŜb.  SłuŜby  działające  w  ramach  systemu
ratownictwa  i  zarządzania  kryzysowego  pracują  według  własnych  procedur
i instrukcji postępowania, a te nie zawsze pokrywają się, bądź nie uwzględniają
procedur  pozostałych  słuŜb.  Brak  wspólnych  procedur  działania  w  znacznej
mierze  utrudnia  koordynację  pracy  tych  słuŜb.  Poszczególne  słuŜby  są  zobli-
gowane  do  rejestracji  specyficznych  danych,  jednak  dane  te,  które  mogłyby
być wspólnie wykorzystane, są dla innych słuŜb niedostępne.

Niechęć do ujawniania informacji. Sytuacja taka wynika prawdopodobnie
z potrzeby autonomii poszczególnych słuŜb.

Nie  w  pełni  uregulowana  sfera  wzajemnych  relacji  między  podmiotami
ratowniczymi  oraz  kompetencji  dowodzenia  działaniami  ratowniczymi
w poszczególnych obszarach ratownictwa. Bardzo często, podczas nadzwy-
czajnych zdarzeń, dochodzi do takich sytuacji, Ŝe tak naprawdę nie wiadomo,
kto ma daną akcją dowodzić (kierować). Prowadzi to do bałaganu, braku koor-
dynacji działań i niepotrzebnie wydłuŜa czas trwania akcji ratowniczej. Obecne
uwarunkowania  prawne  pozwalają  kierować  jednostkami  danej  słuŜby  tylko
pracownikowi tej słuŜby.

Współpraca słuŜb a wymagana poufność niektórych informacji. Współpra-
cujące ze sobą w sytuacjach nadzwyczajnych słuŜby obsługują róŜne systemy
informatyczne. Pomimo konieczności skoordynowania pracy słuŜb, a co za
tym idzie, integracji wykorzystywanych przez nie systemów, muszą one pozo-
stać w pewnym zakresie autonomiczne. Jest to problem szczególnie istotny dla

słuŜb takich jak Policja czy BOR, które dysponują informacjami o klauzuli za-
strzeŜone i poufne.

Bardzo duŜe znaczenie, jeśli chodzi o skuteczność funkcjonowania systemu

obiegu informacji (systemu łączności), ma wraŜliwość współczesnych sieci łączno-
ś

ci na skutki katastrof naturalnych lub technicznych, czy klęsk Ŝywiołowych oraz

podatność na róŜnorodne uszkodzenia, obezwładniające ich potencjał. Problem
powyŜszy naleŜałoby rozpatrzyć w dwóch aspektach. Pierwszy to ograniczenie
potencjału sieci łączności, wynikające ze wzrostu natęŜenia ruchu jako skutek po-
ś

redni związany z sytuacją nadzwyczajną (katastrofą, klęską Ŝywiołową),

a drugi to fizyczna podatność na awarie i uszkodzenia jako bezpośredni efekt dzia-
łania zewnętrznych czynników niszczących.

Istotą zarządzania kryzysowego jest działalność realizowana w czterech nastę-

pujących po sobie fazach: zapobiegania, przygotowania, reagowania, odbudowy.

KaŜdą fazę tego procesu cechuje inny jakościowo rodzaj zadań realizowanych

przy jednoczesnej wymianie informacji za pomocą technicznych środków łącznoś-
ci ze zmiennym natęŜeniem ruchu telekomunikacyjnego zarówno w ramach funkcji
wewnętrznych, jak i zewnętrznych.

Na potrzeby planowania i doboru form organizacyjnych systemu łączności

moŜna określić dwa tryby jego funkcjonowania, a mianowicie [9]:

−

tryb  zwyczajny,  zwany  teŜ  działaniami  rutynowymi,  polegający  na  całodobo-
wym  zarządzaniu  lokalnymi  zdarzeniami  przy  wykorzystaniu  rozwiniętych
stanowisk  kierowania  słuŜb  ratowniczych  współpracujących  ze  stanowiskiem
koordynującym (centrum zarządzania kryzysowego);

−

tryb kryzysowy (w sytuacjach nadzwyczajnych zagroŜeń), występujący wów-
czas, gdy lokalne zdarzenia zaczynają rozwijać się w lokalny kryzys uniemoŜ-
liwiający postępowanie według przyjętych procedur działania, co wymaga
podjęcia szczególnych działań.
W czasie rutynowych działań organów administracji państwowej wykorzysty-

wana jest  głównie  łączność  świadczona  w ramach  usług  telekomunikacyjnych  lo-
kalnych  operatorów.  W  niewielkim  zakresie  wykorzystuje  się  w  codziennej  dzia-
łalności systemy zamknięte specjalnego przeznaczenia lub sieci radiowe (zasada ta
nie  dotyczy  jednak  słuŜb  ratowniczych,  które  w  swoich  rutynowych  działaniach
korzystają  z  własnych  systemów  łączności,  głównie  radiowej).  Na  rys.  1.  przed-
stawiono procentowy zakres wykorzystania środków łączności przez organy admi-
nistracji  państwowej,  podczas  działań  rutynowych.  Natomiast  na  rys.  2.  przedsta-
wiono zakres wykorzystania środków łączności przez słuŜby ratownicze.

80%

10%

telefonia przewodowa

telefonia komórkowa

czno

ść

radiowa

poczta elektroniczna

Rys. 1. Zakres wykorzystania środków łączności podczas działań rutynowych

organów administracji

(źródło: na podstawie raportów CZK Wojewody Śląskiego, 2001)

40%

49%

telefonia przewodowa

telefonia komórkowa

czno

ść

radiowa

poczta elektroniczna

Rys. 2. Zakres wykorzystania środków łączności przez słuŜby ratownicze

(źródło: na podstawie raportu o zarządzaniu kryzysowym w Polsce, Departament Bezpie-
czeństwa Powszechnego MSWiA, Warszawa 2000)

Z analizy powyŜszych danych wyraźnie widać, Ŝe podstawowym środkiem

przekazu  informacji,  zarówno  w  działaniach  administracji  państwowej,  jak
i  w  słuŜbach  ratowniczych,  jest  telefonia  przewodowa.  JednakŜe  szybki  rozwój
telefonii komórkowej i powszechny dostęp do róŜnorodnych usług, jakie są ofero-
wane w ramach tego systemu, powoduje to, iŜ coraz częściej ten środek przekazu
informacji  jest  wykorzystywany  przez  podmioty  szeroko  rozumianego  systemu
ochrony  ludności,  zarówno  w  czasie  działań  rutynowych,  jak  i  podczas  zdarzeń
nadzwyczajnych. Daje się równieŜ zauwaŜyć znaczny wzrost wykorzystywania, do
przesyłania  wiadomości  o  róŜnej  treści  i  przeznaczeniu,  poczty  elektronicznej
(szczególnie  w  sieciach  wewnątrzobiektowych  LAN  oraz  sieciach  rozległych
WAN).

W czasie sytuacji nadzwyczajnych zagroŜeń zdecydowanie wzrasta ranga

rodków łączności radiowej. Są one wówczas najczęściej uŜywanym środkiem

przekazu informacji (przede wszystkim przez podmioty ratownicze, ale takŜe coraz
częściej przez organy administracji państwowej.

4. Wpływ sytuacji nadzwyczajnych zagroŜeń na funkcjonowanie

systemu łączności

Z jednej strony sytuacje nadzwyczajnych zagroŜeń, stanowiąc zagroŜenia dla

ludności, środowiska, stabilizacji Ŝycia społecznego i gospodarczego, nie stanowią
zagroŜenia dla systemu łączności. Zakres zmian w organizacji łączności w tym
przypadku będzie polegał na zwiększeniu przepustowości łączy do ośrodka przej-
mującego funkcję wiodącą.

Analizując na przykład zagroŜenie związane z epidemią choroby zakaźnej

u  zwierząt  (np.  pryszczycy),  moŜna  stwierdzić,  Ŝe  ta  sytuacja  nadzwyczajna
nie miałaby wpływu na infrastrukturę systemu łączności. Wzrost liczby informacji
przyjmowanych  i  przekazywanych  przez  słuŜbę  weterynaryjną,  inspekcje  sanitar-
ne,  słuŜby  graniczne  i  przewoźników  spowodowałby  natomiast  odczuwalne  trud-
ności w skomunikowaniu się z tymi instytucjami. Z sytuacji takiej wynika potrzeba
np. zestawienia dodatkowych połączeń (łączy do tych instytucji), a takŜe przejęcie
części korespondencji i informacji przez WCZK. Z drugiej strony moŜna dostrzec
sytuacje,  które  oprócz  zagroŜenia  Ŝycia  oraz  funkcjonowania  waŜnych  dziedzin
stwarzają  zagroŜenie  dla  infrastruktury  systemu  łączności.  Tak  jak  w  pierwszym
przypadku, sytuacja nadzwyczajna powoduje wzrost liczby przesyłanych informa-
cji,  ale  dodatkowo  jeszcze  powoduje  zmniejszenie  moŜliwości  technicznych  sys-
temu  łączności  spowodowanych  awariami  sieci  i  urządzeń.  Podczas  pamiętnej
powodzi  w  1997  roku  w  znacznym    stopniu  naruszona  została  struktura  systemu

telekomunikacyjnego  na  obszarach  dotkniętych  klęską.  Nie  funkcjonowały  wów-
czas  całe  węzły  łączności  przewodowej  i  telefonii  komórkowej.  Łączność  oparto
na  wykorzystaniu  środków  radiowych  i  radioliniowych  udostępnionych  przez  TP
SA, wojsko oraz resort spraw wewnętrznych i administracji. Koniecznym uzupeł-
nieniem  była  pomoc  organizacji  pozarządowych  dysponujących  amatorskimi
ś

rodkami łączności: CB-radio, krótkofalowcy i harcerze. Nieuwzględnienie tych

organizacji i tego rodzaju środków przekazu informacji w planach łączności spo-
wodowało, Ŝe łączność ta była organizowana juŜ po wystąpieniu zagroŜenia
w sposób prowizoryczny.

Zmiana struktury systemu łączności, polegająca na rozbudowie struktury po-

wiązań będzie uwarunkowana czasem zestawienia nowych traktów. Pojawienie się
nowych elementów w strukturze systemu funkcjonującego w warunkach normal-
nych spowoduje zwiększenie natęŜenia ruchu. Brak odpowiedniej do tego wzrostu
infrastruktury w ramach sieci wewnętrznej centrum zarządzania kryzysowego mo-
Ŝ

e doprowadzić do ograniczenia zdolności przepustowej systemu. Skuteczność

systemu łączności jest determinowana sprawnością procesu informacyjnego,
o którego efektywności decyduje aktualność i wymagana szczegółowość przeka-
zywanej informacji.

Charakterystycznym zjawiskiem w procesie informacyjno-decyzyjnym jest

nadmiar  informacji  [10].  W  sytuacjach  nadzwyczajnych  lawinowo  wzrasta  liczba
informacji, z których kaŜda jest pilna i waŜna z punktu widzenia nadawcy czy od-
biorcy.  Aby  nie  doprowadzić  do  przeciąŜenia  systemu  łączności,  niezbędne  jest
ustalenie priorytetów i stopni pilności dla określonych kategorii informacji, a takŜe
określenie  szczegółowości  informacji.  W  zaleŜności  od  szczebla  zarządzania  in-
formacje  o  duŜym  stopniu  szczegółowości  występują  w  gminie  i  powiecie,
w mniejszym natomiast na szczeblu wojewódzkim i centralnym.

Umiejętność określania zawartości i stopnia pilności informacji moŜna i nale-

y doskonalić np. w czasie ćwiczeń i treningów.

Sprawdzonym sposobem efektywności przekazu informacji za pomocą środków
łączności jest stosowanie sformalizowanych dokumentów i meldunków.

Ze względu na trudne do przewidzenia skutki oddziaływania czynników de-

stabilizujących  prawidłową  pracę  systemu  łączności  oraz  mogący  wystąpić
w  niektórych  obszarach  deficyt  w  infrastrukturze  telekomunikacyjnej  (np.  uszko-
dzone łącza międzycentralowe, uszkodzone centrale telefoniczne, zniszczone stacje
bazowe  telefonii  komórkowej  itp.)  naleŜy  zawsze  przewidzieć  uŜycie  alternatyw-
nych systemów łączności, takich, jak np.: systemy łączności radiowej, polowe sys-
temy łączności przewodowej i radiowej, czy teŜ systemy łączności satelitarnej.

5. Podsumowanie

Analizując stosowane obecnie róŜne rozwiązania systemów łączności woje-

wództwa do działań w sytuacjach nadzwyczajnych zagroŜeń, zauwaŜa się oparcie
go  głównie  na  systemach  łączności  straŜy  poŜarnej  i  policji.  Rozwiązania  takie
funkcjonujące  w  przypadku  reagowania  na  zdarzenia  o  ograniczonym  zasięgu
(wypadki  drogowe,  niewielkie  poŜary),  nie  powodujące  uruchamiania  centrów
zarządzania  kryzysowego,  mogą  w  sytuacjach  nadzwyczajnych,  utrudniać  właści-
wą koordynację działań ze strony powołanych do tego struktur urzędu wojewódz-
kiego.

Oparcie systemu łączności na połączeniach ze straŜą poŜarną i policją stwarza

wraŜenie zbytniej koncentracji uwagi na uznawanej powszechnie za najwaŜniejszą
w zarządzaniu kryzysowym fazą reagowania, polegającą na ratowaniu poszkodo-
wanych i likwidacji zagroŜeń. Tymczasem o skuteczności działania decydują

wszystkie fazy zarządzania kryzysowego: zapobieganie, przygotowanie, reagowa-
nie i odbudowa.

Stopień komplikacji zarządzania na poziomie województwa jest tak wysoki, iŜ

bez narzędzi udostępniających pełną informację efektywne zarządzanie jest na ogół
niemoŜliwe i zwykle sprowadza się do stosowania metody prób i błędów z natury
obarczonej wysokimi kosztami ekonomicznymi i społecznymi [9]. Dlatego uwaŜa
się, Ŝe system łączności województwa do działania w sytuacjach nadzwyczajnych
zagroŜeń  (system  łączności  zarządzania  kryzysowego)  powinien  być  systemem
własnym, niezaleŜnym od systemów łączności Policji, Państwowej StraŜy PoŜarnej
lub  innych  słuŜb  czy  organizacji,  a  w  sytuacjach  nadzwyczajnych  zagroŜeń,  wy-
magających  współdziałania  wszystkich  podmiotów  współpracujących  w  ramach
systemu ochrony ludności, powinien zapewniać ciągłą i wzajemną wymianę infor-
macji  pomiędzy  tymi  systemami,  tworząc  zintegrowany  system  województwa,
wspomagający pracę Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego.

Model teoretyczny zintegrowanego systemu łączności województwa do dzia-

łania w sytuacjach nadzwyczajnych zagroŜeń oraz przykładowe rozwiązania
organizacyjno-funkcjonalno-techniczne takiego systemu zostaną zaprezentowane
w następnych artykułach będących kontynuacją tego opracowania.

Jacek CHRZĘSTEK

THE NEEDS AND DEMANDS MADE TO THE SYSTEMS

OF COMMUNICATION WORKING IN EMERGENCY SITUATIONS

SUMMARY

At the beginning of the article the role of information and of decision in the process
of critical management was shown. Then, the article they talks over the needs and
demands  which  the  system  of  communication  helping  the  process  of  information
exchange  between  the  subject  of  civil  protection  should  fulfil.  What’s  more  the
factors having negative effect upon the work of both life-saving and critical man-
agement  systems  (civil  protection)  were  named.  At  the  end  the  article
describs  the  influence  of  emergency  situation  upon  the  work  of  communication
system.

PIŚMIENNICTWO

Dela F.: Ogólna koncepcja i załoŜenia ustawodawcze polskiego systemu ra-
townictwa i zarządzania kryzysowego. Międzynarodowe standardy i dyrekty-
wy UE (dyrektywa 2002/22/EC). Wykład inauguracyjny wygłoszony na konfe-
rencji nt. „Technologie informatyczne w zarządzaniu kryzysowym i ratownic-
twie”, Warszawa, 26 lutego 2004.

Kosowski B.: Nowoczesne narzędzia i technologie informatyczne w systemie
zarządzania kryzysowego województwa śląskiego. Referat wygłoszony na
konferencji nt. „Bezpieczeństwo powszechne wielkim wyzwaniem dla techno-
logii teleinformatycznych”, Warszawa, 26-27 marca 2003.

Strzoda M.: Zarządzanie informacjami w organizacji. AON, Warszawa 2004.

Praca zbiorowa: Wybrane terminy z zakresu dowodzenia i zarządzania. AON,
Warszawa 2002.

Zawadzki W., Majewski T., Prusiński N.: Informacyjne uwarunkowania proce-
su decyzyjnego. AON, Warszawa 2002.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie.
Tekst jednolity: Dz. U. 2001, Nr 80, poz. 872 ze zm.

Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski Ŝywiołowej. Dz. U. Nr 62,
poz. 558.