Omówienie – „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza

Treść utworu

Wstęp . Narrator szkicuje tło wydarzeń: ponad sto lat upłynęło od momentu podboju Prusów przez Krzyżaków i
odtąd “Niemen rozdziela Litwinów od wrogów” . Tu również wspomnienie o dawnej zażyłości narodów
pruskiego i litewskiego, którą “rozdzieliły boje” i zapowiedź nadchodzącej wojny, która “Wszystko rozerwie; -
lecz serca kochanków / Złączą się znowu w pieśniach wajdeloty”.

I. Obiór . Akcja poematu rozpoczyna się ok. 1391 r. Do Maryjenburga (Malborka) śpieszą komturowie, których
zadaniem jest obór nowego mistrza. Głównym kandydatem na to stanowisko jest bohater tytułowy, cudzoziemiec
wsławiony walkami z poganami, człowiek wyjątkowo skromny, wstrzemięźliwy i tajemniczy . Ten samotnik ma
jedynego powiernika, Halbana. On to jedynie jest w stanie uspokoić rycerza, kiedy ten, pod wpływem “gorącego
napoju”, popadał w dziwny stan, w czasie którego, przy wtórze lutni, w obcym języku śpiewał posępne pieśni.

II. Wieczorna uroczystość otwarcia obrad kapituły (modły, hymn), a o świcie przechadzkę odbywa arcykomtur,
który w towarzystwie Halbana “i celniejszych braci”, dotarł nad odległe jezioro. Z narożnej wieży dochodzi głos
pustelnicy. Tu historia pojawienia się “pobożnej niewiasty”. Kobieta rozmawiała z tajemniczym rycerzem,
nazywając go imieniem Konrada. Uwagę przybyłych odwrócił jednak Halban, wzywając do obrania mistrzem
Wallenroda. Zebrani przyjęli to aplauzem i powrócili do zamku. Pozostały u stóp wieży Halban nuci pieśń o
pięknej a nieszczęśliwej Litwince .

III : Scena przysięgi nowoobranego mistrza, którego zachowanie Niemcy odczytali jako dobrą wróżbę na
spodziewaną, zwycięską walkę z Litwą .

Rok upłynął od zaprzysiężenia, a wielki mistrz miast prowadzić rycerzy do boju, pilnuje, by prowadzili cnotliwe
życie . Bracia burzą się samowolą wroga, który choć nękany wewnętrznymi walkami, poważa się podchodzić
pod mury twierdzy. Śledzą poczynania Konrada często opuszczającego zamek i podążającego pod wieżę
pustelnicy.

Tu dialog kochanków : Konrad zwleka z atakiem na Wilno, choć Halban “...dawniejsze przypomina śluby”,
bowiem nie chce rozstać się z ukochaną. Boleje nad zmarnowaną młodością (“Jam miłość, szczęście, jam niebo
za młodu / Umiał poświęcić dla sprawy narodu”)

IV “Uczta” 23 kwietnia (dzień patrona zakonów, św. Jerzego). Znudzony mistrz niechętnie wysłuchuje piosenek
trubadurów, wreszcie pojawia się starzec - “...ostatni w Litwie wajdelota”

Śpiewa wpierw pieśń (“Pieśń Wajdeloty, ) sławiącą rolę przekazów gminnych - ludowych w życiu narodu
będącego w niebezpieczeństwie lub w niewoli (“O wieści gminna! ty arko przymierza / Między dawnymi i
młodszymi laty: / W tobie lud składa broń swego rycerza, / Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty”), a
następnie snuje historię Waltera Alfa, Litwina wychowanego wśród Krzyżaków (“Powieść Wajdeloty” ), czym
wyrywa Konrada z marazmu i zmusza do działania (słowa mistrza potwierdzają osąd Wajdeloty przypisującego
opowieściom ludowym ogromną rolę: “Stało się, stało (...) / Wygrałeś! wojna, tryumf dla poety!”).

Pięcioletni litewski chłopiec został porwany przez Krzyżaków. W niewoli dano mu imię Walter Alf. Wychowano
go na Niemca na dworze mistrza krzyżackiego Winrycha, który pokochał go jak syna.

Stary Halban, litewski Wajdelota, który kiedyś został wzięty do niewoli, uświadomił chłopcu kim on jest, obudził
w nim miłość do Litwy, nienawiść do Niemców i pragnienie zemsty.

Pewnego razu, w czasie potyczki Krzyżaków z Litwinami, Alf przeszedł na stronę rodaków. Znalazł się na
dworze księcia Kiejstuta, zakochał się z wzajemnością w jego córce Aldonie i poślubił ją . Razem z Księciem
prowadził walkę z Krzyżakami, którzy posuwali się coraz dalej w głąb Litwy. Widząc klęski ponoszone przez
Litwinów, postanowił ratować swój naród i poświęcił swe życie dla ojczyzny (cytat 1, cytat 1).

Pijany winem i opowieściami Wallenrod śpiewa “Balladę. Alpuhara” opowiadającą o obrońcy Grenady,
Almanzorze, który widząc klęskę muzułmanów przenosi zarazę dżumy do obozu Hiszpanów, mszcząc się tym
samym na wrogach.

V. “Wojna”. Konrad uległ namowom rycerstwa i papieża, i ruszył na Litwę. Tam jednak tak długo odwlekał
szturm na Wilno, że Witold zdołał zebrać rozproszone wojsko i pokonał Krzyżaków. Niedobitki ze wstydem i
rozpaczą powróciły do Malborka. W podziemiach zamku obraduje trybunał . Jeden z dwunastu zamaskowanych

sędziów oskarża Konrada o zdradę, wyjawiając prawdziwe pochodzenie mistrza (przed dwunastu laty pojawił się
u boku hr. Wallenroda jako giermek, ruszył do Palestyny i tam zamordował rycerza. W Hiszpanii, podając się za
zamordowanego, zdobył sławę rycerską i przyjął śluby zakonne), pozostali jednogłośnie wydają wyrok:
“Dwanaście mieczów podnieśli do góry, / Wszystkie zmierzone - w jedną pierś Konrada”.

VI “Pożegnanie”. Ranek ; Wallenrod po raz ostatni odwiedza ukochaną Aldonę - pustelnicę. Ta nazywa go
prawdziwym imieniem Alfa. Konrad szczęśliwy z powodu dopełnienia ślubów (“Jam to uczynił, dopełnił
przysięgi, / Straszniejszej zemsty nie wymyśli piekło.”), marzy o powrocie z ukochaną na Litwę. Jednak Aldona
nie chce złamać ślubów i prosi tylko, by częściej ją odwiedzał. Zrozpaczony rycerz błądzi bez celu po okolicy,
domyśla się też kary, jaką dlań przygotował tajny trybunał. Powraca pod wieżę pustelnicy i ostatecznie żegna
ukochaną.

Konrad z Halbanem w komnacie. Mistrz, słysząc zbliżających się sędziów zażywa truciznę. Zrozpaczony starzec
postanawia pozostać przy życiu, by rozgłosić na Litwie sławę umierającego, (“Z tej pieśni wstanie mściciel
naszych kości”) .

Problematyka

“Konrad Wallenrod” jest poematem, który zapoczątkował w historii literatury okres, w którym:
problematyka narodowa i sprawy związane z walką o niepodległość wysunęły się na plan pierwszy,
literatura stała się narzędziem kształtowania uczuć patriotycznych i utrzymywania świadomości narodowej.

Utwór ukazał się w Petersburgu w r. 1828. Mickiewicz przebywał w tym czasie (od 1824 r.) w Rosji na
przymusowym wygnaniu. Przeżył powstanie dekabrystów (wśród których miał przyjaciół: Konratijewa
Rylejewa, Aleksandra Bestużewa), którego klęska uświadomiła mu potęgę carskiej Rosji i błędną ideologię
szlachetnych rewolucjonistów, którzy tę potęgę próbowali złamać w samotnej, bo oderwanej od mas ludowych,
walce.

U źródeł genezy poematu tkwią trudne do rozstrzygnięcia problemy natury patriotycznej i moralnej:
*Jaka jest droga skutecznej walki z tyranem?
*Jak powinien się bronić niewielki naród zagrożony unicestwieniem?
*Jak się ma w takiej sytuacji zachować jednostka świadoma swoich obowiązków patriotycznych?
*Czy istnieje granica moralności, której nie wolno przekroczyć w imię najwyższych wartości patriotycznych?

Utwór poprzedza motto z dzieła włoskiego pisarza politycznego okresu odrodzenia, Niccolo Machiavellego, zat.
“Książę”. W tłumaczeniu brzmi ono: “Musicie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walki... trzeba być lisem... i
lwem”. Orientuje ono w tematyce poematu: dwu dostępnych taktykach walki: “lisiej” - podstępnej, chytrej (tajne
spiski) i “lwiej” - otwartej, bezpośredniej. Obór orientacji “lisiej” ma charakter wyboru etycznego i związany jest
z zasadniczymi rozterkami moralnymi (chodziło nie tylko o metody działania, podstęp i kłamstwo, ale przede
wszystkim o konieczność złamania przysięgi składanej na wierność carowi, który koronował się na króla Polski).

Dla ukrycia przed cenzurą carską politycznej aktualności utworu już Przedmowie autor zapewnia czytelnika o
zamierzchłej przeszłości opisanych wydarzeń.

Rzeczywiście akcja dotyczy dziejów dawnej Litwy i jest opowieścią o losach tajemniczego mistrza krzyżackiego,
Konrada Wallenroda. Nie jest to jednak, sugerowana podtytułem, powieść historyczna, w osobie tytułowego
bohatera poeta skupił rysy kilku postaci (głównie dzieje autentycznego mistrza, przygodę rycerza Waltera von
Stadion, który uprowadził córkę Kiejstuta i osiadł w Moguncji, historię Litwina Alfa wychowanego na dworze
krzyżackim).

Dylematy moralne i tragizm postaci reprezentującej układ zbieżny z konfliktem etycznym współczesnego
autorowi społeczeństwa (zmagania moralne spiskowców polskich i rosyjskich lat dwudziestych; stwierdzenie
jednego z powstańców 1830 r.: "Słowo stało się ciałem, a Wallenrod - Belwederem”):
miłość do ojczyzny wymagająca konieczności wybrania nieetycznych dróg działania (starcie racji władcy z
racjami poddanego; przysięga na wierność a konieczność jej złamania; legalizm a nielegalność spisku)

Bajronizm:

typ bohatera, postaci dumnej i namiętnej, tajemniczej i wyniesionej ponad przeciętność, jego wewnętrzne
rozdarcie (dramatyczny konflikt pomiędzy obowiązkiem wobec ojczyzny a szczęściem osobistym);

forma poematu - powieść poetycka (połączenie epickości fabuły z liryką, np. “Hymn”, “Pieśń o Wilii” i scenami
dramatycznymi, np. dialogi z Aldoną, scena uczty).

Walterskotyzm:

odtwarzanie piękna zamierzchłej przeszłości z jej lokalnym i historycznym kolorytem; tu jako metafora
historyczna służąca wydobyciu głównych treści poematu.

Gotycyzm:

tendencja upatrująca w architekturze gotyckich zamków i w obyczajowości rycerskiej walorów estetycznych:
elementy grozy,
sentymentalna melancholia (wątek miłosny)

Ludowość:

koncepcja wajdeloty, pieśniarza-wieszcza Halbana, wyraziciela dążeń i uczuć ludu;

funkcja pieśni ludowej, utożsamianej z poezją narodową, skarbniczki historii narodu będącego w
niebezpieczeństwie albo w niewoli (“Powieść Wajdeloty”).

Wersyfikacja

polski heksametr (przekształcenie iloczasowego wzorca antycznego na akcentowy)
*wers piętnastozgłoskowy o sześciu akcentach (przypadających na 1, 3, 6, 11 i 14 sylabę),
*tendencji do wyrównania w poszczególnych wersach liczby zestrojów akcentowych,.

Bohaterowie

Konrad Wallenrod - osoba niezwykła, tajemnicza, rozdarta wewnętrznie, szlachetna, honorowa, samotnie walczy
o dobro narodu, dla niego poświęca własne szczęście, spokój swego sumienia i życie; drogą kłamstwa i podstępu,
zdrady i zbrodni, czyli drogą niezgodną z etosem rycerskim i własnym sumieniem realizuje zamierzenia:
doprowadza zakon do upadku.

Halban - wychowawca i towarzysz Konrada, wskazuje sposób walki z wrogiem, podtrzymuje na duchu, wznieca
nienawiść do wroga.

Aldona - wytrwała, pełna poświęcenia, mądra osoba; głęboko kocha Konrada (Alfa).