plik

Kowalczyk M., Rejza Konrada von Jungingen według wizji bł. Doroty z Mątów, w:

red. K. Parzych-Blakiewicz, J. Pawlik, P. Rabczyński, M. Żmudziński, W służbie

Bogu bogatemu w miłosierdzie w archidiecezji i metropolii warmińskiej. Księga

jubileuszowa księdza arcybiskupa dra Wojciecha Ziemby metropolity

warmińskiego i wielkiego kanclerza wydziału teologii Uniwersytetu Warmińsko-

Mazurskiego w Olsztynie z okazji 50-lecia święceń prezbiteratu i 35-lecia sakry

biskupiej, Olsztyn 2017, s. 193-202.

Marta Kowalczyk

Rejza Konrada von Jungingen według wizji bł. Doroty z Mątów

Wstęp

Podbój Litwy przez rycerzy zakonu krzyżackiego rozpoczął się właściwie w 1283

roku. Jego nieodzownym elementem były rejzy (reisa, reyza, rejza), czyli wyprawy wojenne
krzyżaków na Litwę mające na celu zdobycie i podporządkowanie nowych obszarów
ziemskich należących do pogan

. Z takiej perspektywy nie może dziwić fakt, że

zamieszkująca  w  pustelni  przy  katedrze  rekluza  miała  troskę  o  życie  wojujących  z
niewiernymi  braci  krzyżackich.  Uwydatniły  to  w  sposób  szczególny  spisane  pod  przysięgą
zeznania  najwyższych  rangą  przedstawicieli  zakonu  dotyczące  przestróg  bł.  Doroty,  które
ocaliły  wyprawę  i  życie  Konrada  von  Jungingen  (ur.  ok.  1355  w  Jungingen,  zm.  30  marca
1407  w  Malborku)

. Jednocześnie zeznania te, są świadectwem na doświadczanie przez

Rejzom towarzyszyły grabieże, niszczenie majątku oraz uprowadzanie i zabijanie rodzimej ludności. Próby

nawracania  siłą  i  bronią  nie  powinny  napawać  dumą  rycerzy  z  krzyżem  na  płaszczach,  ale  kolejni  papieże
rezydując w Awinionie bardziej pochłonięci byli własnymi problemami niż tym, co się rozgrywało na lesistym
wschodzie  kontynentuSytuacja  zaczęła  się  zmieniać,  gdy  zakony  rycerskie  zaczęły  borykać  się  z  trudnościami
wynikającymi z upadku w 1291 roku Królestwa Jerozolimskiego i zaniechaniem kolejnych wypraw krzyżowych.
Dodatkowo zakon templariuszy uległ kasacie, a jego wielki mistrz Jacques de Molay 18 marca 1314 roku został
spalony  na  stosie.  Po  67  latach,  jesienią  1376  roku  papież  Grzegorz  XI  (1329-1378)  wrócił  z  Awinionu  do
Rzymu,  co  szerzej  otworzyło  drzwi  do  kurii  rzymskiej,  gdzie  można  było  donieść  o  nagannych  działaniach
Krzyżaków. Grzegorz XI był papieżem w okresie od 30 grudnia 1370 do 27 marca 1378. To ostatni z papieży
„niewoli  awiniońskiej”,  która  trwała  w  latach  1309-1377.  Oprócz  Grzegorza  XI  w  Awinionie  urzędowali
również  Klemens  V,  Jan  XXII,  Benedykt  XII,  Klemens  VI,  Innocenty  VI  i  Urban  V.  W  1378  roku  wybrano
Urbana  VI  (1318-1389),  a  później  Francuza  Klemensa  VII  (1342-1394,  antypapież  obediencji  awiniońskiej  w
okresie od 20 września 1378 do 16 września 1394), który osiadł w Awinionie. Konsekwencją tego była wielka
schizma  zachodnia  (1378-1417),  którą  zakończył  dopiero  sobór  w  Konstancji  (1414-1418)  wyborem  papieża
Marcina V (1369-1431, papież w okresie od 11 listopada 1417 do 20 lutego 1431), korzystając z idei wyższości
soboru nad papieżem, co powszechnie jest znane pod nazwą koncyliaryzmu. M. Salamon (red.), Wielka historia
świata. t. 5, Późne średniowiecze, s. 58.

Jako wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407 próbował on skłócić ze sobą wielkich książąt

litewskich – raz popierając Witolda, innym razem opowiadając się za Świdrygiełłą, by następnie zjednać sobie
przyjaźń Władysława Jagiełły. Zamierzał również spowodować osłabienie unii polsko-litewskiej i zwierzchnich
praw  Jagiełły  do  Litwy.  Wiedział,  że  państwo  krzyżackie  ma  dwóch  potężnych  wrogów  -  unię  kalmarską
(łączącą Danię, Szwecję i Norwegię) oraz unię polsko-litewską. Preferował więc stonowaną politykę nad otwartą
wojnę,  choć  nie  zrezygnował  z  rejz.  Udało  mu  się,  z  niemałą  pomocą  brata  Ulryka,  odzyskać  Żmudź,  a
odstępując  Polsce  ziemię  dobrzyńską  za  sumę  40  tys.  złotych  zagwarantował  sobie  pokój  z  unią  polsko  -
litewską.  Za  jego  panowania  państwo  krzyżackie  w  Prusach  osiągnęło  szczyt  swej  potęgi.Zmarł  po  długiej
chorobie  -  cierpiał  najprawdopodobniej  na  kamicę  pęcherzyka  żółciowego  -  i  pochowano  go  w  kaplicy  św.
Anny. Ponoć przed śmiercią, znając wojowniczą naturę swego brata, ostrzegać miał przed wybraniem go jego

Mistyczkę Północy wizji profetycznych, które dotyczyły nie tylko losów jej samej, ale i
innych osób.

Wyprawy krzyżaków na Litwę

W średniowieczu Litwa jawiła się Cesarstwu Niemieckiemu jako terytorium położone

w środkowej części obszaru bałtyjskiego, mające za sąsiadów od wschodu, ulegające
podziałom w XI-XIII wieku ruskie księstwo połockie, któremu Litwini musieli płacić trybut

W  tym  czasie  na  Litwie  uwydatniła  się  autonomia  małych  okręgów,  gdzie  wiara
poszczególnych  plemion,  choć  nieco  odmienna,  charakteryzowała  się  sprawowaniem  przez
kapłanów,  wajdelotów  obrzędów  magicznych  u  źródeł,  przy  drzewach  i  na  kamieniach

Powszechny był również kult słońca, praktyka trzymania świętych węży oraz uczty
zwycięstwa, które odbywały się po udanych wyprawach zbrojnych

. Elementami wspólnymi

dla wierzeń Litwinów było wówczas imię boga Pioruna i błyskawicy Perkuna oraz pojęcie
najwyższego boga Niebios zwanego Deivs/Dievas

. Przy czym żyjący na lesistych terenach

nad Niemnem, Szeszupą i Wiliją Bałtowie na obszarach zachodnich preferowali bóstwa
ziemskie (chtoniczne), a na wschodnich niebiańskie

. Stąd też wzięła się nieprzychylność

tutejszej  ludności  wobec  chrześcijaństwa  i  niepowodzenie  akcji  misyjnych  (św.  Wojciech
zginął  w  997  r.,  a  Brunon  z  Kwerfurtu  w  1009  r.  u  Jaćwingów),  choć  działania  zbrojne
krzyżowców  doprowadziły  do  powstania  w  1201  roku  biskupstwa  w  Rydze  (założonego  w
1184 r. w Üxküll)

W 1245 roku cesarz Fryderyk II (1194-1250) nadał Krzyżakom w lenno Żmudź,

Kurlandię i Litwę, co wytyczało dalszy kierunek ekspansji zakonu i doprowadziło do
wydarzeń, których konsekwencją była bitwa pod Grunwaldem (15.07.1410) i pokój toruński
(pierwszy – 01.02.1411 r.; drugi – 19.10.1466 r.)

W 1283 roku kronikarz Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu

Niemieckiego w Jerozolimie Piotr z Dusburga informował o zakończonym podboju Prus i
rozpoczęciu wojny z Litwą

Od ok. 1292 lub 1294 do 1296 roku władcą Litwy był Pukuwer, który zapoczątkował

nową dynastię Giedyminowiczów, która wywiodła swoją nazwę od jego syna Giedymina
(1316-1341)

. W 1298 roku, kiedy wycięto w pień ludność Brodnicy, a rok później

uprowadzono 250 jeńców, Krzyżacy wezwali Wielkiego Mistrza i książęta Rzeszy do
ogłoszenia krucjaty

. Wskutek podjętych działań „odrzucili zwierzchność biskupów

inflanckich,  oblegli  i  uwięzili  samego  arcybiskupa  i  przez  osiem  miesięcy  trzymali  go  o
chlebie  i  wodzie,  ograbili  jego  ziemie  i  wpędzili  w  biedę.  Biskup  Ozylii  skarżył  się,  że
oddziały  zakonne  najechały  jego  wyspę,  aresztowały  osiemdziesięciu  jego  wiernych,  choć
chroniła  ich  biała  flaga,  a  jego  samego  obległy  w  Lihuli,  zmuszając  do  zrzeczenia  się

następcą. Swoją ulubioną sukę o imieniu Viola zapisał w testamencie drugiej żonie Władysława Jagiełły,
królowej Annie Cylejskiej. Inny oryginalny podarek, lew, trafił w ręce księcia litewskiego. Tamże.

J. Leo, Dzieje Prus. Z braniewskiego wydania z roku 1725 przełożył bp Julian Wojtkowski, Olsztyn 2008, s.

186; M. Salamon (red.), Wielka historia świata. t. 4, Kształtowanie średniowiecza, s. 451; 449.

Tamże.

E. Christiansen, Krucjaty północne, przeł. J. Szczepański, Poznań 2012, s. 194.

Tamże.

Tamże, s. 188.

Tamże.

M. Salamon (red.), Wielka historia świata. t. 5, s. 508.

E. Christiansen, Krucjaty północne, s. 188.

W latach 1345-1377 Litwą władał Olgierd, a w latach 1345-1382 Kiejstut. Obaj z tej samej dynastii.

Tamże, s. 196.

wszystkich zamków i praw doczesnych, zniszczyły ołtarze, święte wizerunki, szpitale i domy
jałmużnicze”

Jak wykazują badania tylko w latach 1300-1315 Krzyżacy urządzili około 20 rejz na

Litwę

. Podczas tych wypadów uprowadzali w niewolę i zabijali ludzi i zwierzęta, palili

domostwa oraz rabowali co się dało

. Sytuacja się powtarzała każdego roku, gdyż Krzyżacy

urządzali  swoje  rejzy  przynajmniej  dwa  razy  do  roku  –  jedną  latem  i  jedną  zimą.  Rejza
zimowa zaczynała się najczęściej w grudniu po Bożym Narodzeniu lub na przełomie stycznia
i  lutego.  Jak  pisze  Eric  Christiansen  „musiały  [one]  być  szybkimi  wypadami  oddziałów
liczących  od  dwustu  do  dwóch  tysięcy  jeźdźców,  wiozących  prowiant  i  paszę  na  końskich
grzbietach; ich celem było ograbić, spustoszyć i wyludnić wybraną okolicę w jak najkrótszym
czasie. (…) Dobra zimowa rejza musiała się pojawić bez ostrzażenia i wycofać, zanim wróg
zmobilizuje siły albo zmieni się pogoda”

. Natomiast rejzy letnie „organizowano na większą

skalę;  mistrzowie  z  Prus  i  Inflat  mobilizowali  wszystkie  siły  do  pełnej  ofensywy  (hervart),
przeciwko  której  władca  litewski  wyruszał  w  pole  na  czele  karias  (dużej  armii)  bojarów,
kasztelanów i pospolitego ruszenia. Celem letnich ataków było zdobycie kontroli nad nowymi
terenami  przez  zburzenie  nieprzyjacielskiej  fortecy  albo  zbudowanie  własnej,  nigdy  się
jednak nie obywało bez zwykłej grabieży, niszczenia i nękania ludności.”

Sytuacja nie uległa zmianie, pomimo, że Litwa została wprowadzona do Kościoła

łacińskiego w 1386 roku na skutek małżeństwa królowej Polski Jadwigi (1373-1399) z
Wielkim Księciem Litewskim Jagiełłą (1362-1434, okres panowania na Litwie 1377-1381)

który zgodnie z ustaleniami unii krewskiej

, 15 lutego 1386 przyjął chrzest w Krakowie

Trzy dni później odbył się ślub Jagiełły z Jadwigą, a 4 marca Władysław został koronowany
na króla Polski. Po ceremoniach już jako król ruszył na Litwę, by przeprowadzić
chrystianizację

. Akcja objęła możnych i lud. W 1387 roku erygowano biskupstwo w Wilnie,

które małżonek Jadwigi osobiście uposażył

. I choć pod koniec XIV wieku Litwa liczyła

około 750 tys. mieszkańców, a dla porównania ziemie polskie zamieszkiwało 2,2 mln ludzi

to do 1430 roku erygowano tam 27 parafii

Pomimo prowadzonej przez Władysława Jagiełłę akcji chrystianizacyjnej, latem 1390

roku Krzyżacy zorganizowali wyprawę na Litwę z udziałem Witolda (syna Kiejstuta), za co
obiecano mu Żmudź

. Walki zakończyła ugoda w Ostrowie z 1392 roku, na mocy której

Witold otrzymał księstwo trockie oraz rządy namiestnicze na Litwie

. Jednak w 1409 roku

wybuchło powstanie Żmudzinów przeciw krzyżackim najeźdźcom, co wraz z późniejszymi
wydarzeniami na polach grunwaldzkich przewróciło istniejący „porządek”.

Tamże, s. 198-199. Po tych wydarzeniach w czerwcu 1310 roku papież Klemens V (1260-1314) wydał bullę

In vinea Domini, która nakazywała arcybiskupowi bremeńsko-hamburskiemu i kanonikowi Albertowi z
Mediolanu zbadać oskarżenia przeciw Krzyżakom. W konsekwencji w 1312 roku inkwizytor papieski obłożył
ekskomuniką Krzyżaków inflanckich z Rygi, choć rok później ją zdjęto. Tamże, s. 202.

M. Salamon (red.), Wielka historia świata. t. 5, s. 424; 508.

E. Christiansen, Krucjaty północne, s. 195.

Tamże, s. 225.

Tamże, s. 226.

Władysław Jagiełło był synem Olgierda i jego drugiej żony Julianny, córki księcia twerskiego Aleksandra. Był

także wnukiem Giedymina.

14 sierpnia 1385 roku Jagiełło wystawił akt krewski, w którym zobowiązał się do zawarcia unii personalnej

między Koroną a Litwą oraz poślubienia Jadwigi i chrystianizacji Litwy. Tamże, s. 195.

M. Salamon (red.), Wielka historia świata. t. 5, Późne średniowiecze, s. 73.

J. Leo, Dzieje Prus, s. 187.

M. Salamon (red.), Wielka historia świata. t. 5, s. 445; 469; 508.

Tamże, s. 12.

Tamże, s. 463.

E. Christiansen, Krucjaty północne, s. 216-219.

M. Salamon (red.), Wielka historia świata. t. 5, s. 445.

Co warte podkreślenia, to fakt, że na etnicznych ziemiach litewskich biskupstwa

utworzone  po  chrystianizacji  dokonanej  w  końcu  XIV  wieku  przez  króla  polskiego
Władysława  Jagiełłę  zostały  włączone  do  polskiej  metropolii  w  Gnieźnie.  W  tym  okresie
powstała  organizacja  Kościoła  łacińskiego  na  ziemiach  ruskich  należących  do  Polskich  i
Litwy, która podlegała metropolii halickiej (potem lwowskiej) i gnieźnieńskiej

. Po

zawarciu

unii  polsko-litewskiej,  ślubie  Jagiełły  z  Jadwigą  i  sprawnie  przeprowadzonej  akcji
chrystianizacyjnej  argumenty  Krzyżaków,  co  do  dalszego  podboju  Litwy  w  celach
ewangelizacyjnych  przestały  formalnie  istnieć.  Jednak  pomimo  starań  Jagiełły  o  rozwój
Kościoła na Litwie, Krzyżacy na dworach władców rozpowszechniali pogłoski o nielegalnym
małżeństwie  Władysława  z  Jadwigą,  gdyż  według  wstępnych  ustaleń  polskich  możnych  z
1378  roku,  4-letnia  dziewczynka  była  obiecana  jako  małżonka  księciu  Austrii  Wilhelmowi
Habsburgowi,  co  jednak  już  wcześniej  zmieniła  unia  krewska

. Otwarte konflikty,

pomówienia i skrywane grabieże znalazły swój finał podczas starcia na Polach Grunwaldu.
Wówczas wojska polskie i litewskie ramię w ramię stanęły naprzeciw rycerzom
przyodzianym w białe płaszcze z czarnym krzyżem.

Przepowiednia, która ocaliła rejzę Wielkiego Mistrza

Bł. Dorota z Mątów (24.01.1347-25.06.1394) posiadała dar naturalnego widzenia

oczyma, widzenia wewnętrznego oraz objawień bezpośrednich i poprzez wewnętrzną mowę
duszy

. Wizje otrzymane w ten sposób wyjaśniała w sensie nadprzyrodzonym, a dzięki

kierownictwu duchowemu Jana z Kwidzyna były one również konfrontowane z Pismem św. i
aktualną wiedzą teologiczną. Podczas swoich jakże osobistych spotkań z Bogiem na
modlitwie, Dorota według przekazu Mistrza Jana „była tak skupiona, od rzeczy zewnętrznych
oderwana, że nie słyszała śpiewu kościoła ani organów, i nie postrzegała ani nie pojmowała
czegoś zewnętrznego, co wtedy działo się w kościele.”

. W tym czasie podczas

doświadczanych przez nią wizji

, otrzymywała m.in. przepowiednie (gr. profemi)

zapowiadające przyszłe wydarzenia

. Z relacji spowiednika rekluzy wynika, że bł. Dorota

poznawała grzechy niektórych ludzi

oraz oglądała dusze błogosławionych w niebie

Pośród licznych objawień bł. Doroty z Mątów rzadkością są jednak te, które przepowiadają
przyszłość nieeschatologiczną, dotyczącą wydarzeń historycznych. Do znanych wizji tego
typu można zaliczyć przepowiedzenie przez mistyczkę własnej śmierci (2 lutego 1394
roku)

, oraz ogólne przepowiedzenie upadku zakonu

i śmierć Wielkiego Mistrza Konrada

Tamże, s. 57.

Tamże, s. 444-445.

J. Misiurek, Wielkie mistyczki Kościoła, Lublin 1999, s. 96-105.

Tamże, 11.

W terminologii mistycznej za objawienie uważana jest każda forma udzielania przez Boga informacji, które

wybrane osoby słyszą lub oglądają (często alegorycznie) podczas modlitwy, obrzędów liturgicznych, w ekstazie,
we śnie lub na jawie, w swoim wnętrzu lub wprost, wyraźnie rozumiejąc kierowane do nich przesłanie. Wizja to
przeżyte  podczas  ekstazy  lub  we  śnie  doświadczenie  „wyjścia  z  ciała”,  w  czasie  którego  dusza  widzi  się
przeniesiona w sposób nadprzyrodzony w inne regiony. W trakcie wizji zmysły cielesne niczego równocześnie
nie  postrzegają.  Dominują  tu  wizualne  i  akustyczne  przeżycia  mistyka  oraz  jego  uczuciowa  reakcja  na  to,  co
ogląda (np. porwanie Pawła do „trzeciego nieba” z 2 Kor 12, unio mystica  św. Gertrudy Wielkiej). Leksykon
mistyki, s. 334.

P. Dinzelbacher (red.), Leksykon mistyki, Warszawa 2002, s. 246, 270-271.

Jan z Kwidzyna, Księga o świętach, przeł. bp Julian Wojtkowski, Olsztyn 2013, (dalej: Księga o świętach),

102; Tegoż, Żywot Doroty z Mątów, przeł. J. Wojtkowski, Lublin 2012, (dalej: Żywot), 23, 36.

Księga o świętach, 124.

„Ty również zamkniesz twój ostatni dzień, lecz takim sposobem jak ci przeze mnie zostało już objawione. Nie

umrzesz bowiem z choroby ciała, lecz z niemocy miłości, z dobrą świadomością!”. Tak też się stało. Według

Wallenroda, którego duszę, po śmierci 20.08.1393 roku, widziała umęczoną w piekle

. Żadne

jednak z tych widzeń nie miało charakteru tak profetycznego, jak przestrogi dotyczące rejzy
Wielkiego  Mistrza,  która  rozpoczęła  się  około  miesiąc  po  śmierci  mistyczki  (25.07.1394).
Toteż  nie  może  dziwić,  że  osoby  znające  kwidzyńską  rekluzę  podkreślały,  że  na  ziemi
pomezańskiej  „niewątpliwie  ufa  się,  iż  dzięki  jej  opiece  wspomniane  strony  nie  tylko
zachowane  są  od  napaści  niewiernych,  lecz  także  ta  Dorota  osiągnie  wspaniałość  i
wywyższenie Krzyża Chrystusowego, a wrogów jego zagładę”

. Naturalną więc koleją rzecz

było,  że  w  bulli  z  18  marca  1404  roku  papież  Bonifacy  IX  zobowiązał  biskupów
chełmińskiego  i  warmińskiego  oraz  opata  oliwskiego,  „by  spotkali  się  przy  grobie  Doroty,
której  kanonizacja  była  wielekroć  wnioskowana  i  na  ogólnych  Konsystorzach  Publicznych
omawiana, i przesłuchali świadków według załączonych Artykułów i Pytań, „o sławę, życie,
zasługi,  nabożeństwo  ludu…,  cuda…  i  częstość  tychże  cudów,  a  wyniki  przesłuchania
świadków  przesłali  mu  do  dalszego  prowadzenia  procesu  kanonizacyjnego”

. W dalszej

części pisma wymienione są ogólnie okoliczności, dla których warto przeprowadzić
szczegółowe przesłuchanie świadków, potwierdzające przesłanki o jej świętości

. Następnie,

według  opisu  nastąpiło  przesłuchiwanie  świadków,  wśród  których  25  czerwca  1404  roku
swoje świadectwo złożył Konrad von Jungingen. Akta kanonizacyjne precyzyjnie relacjonują,
że  Wielki  Mistrz  Krzyżaków  przybył  do  katedry  pomezańskiej  i  kaplicy  błogosławionej
Doroty, gdzie znajdował się jej grób, by przed komisarzami zeznać:  „Że mocno wierzy oraz
utrzymuje,  i  czegoś  innego  nie  wie,  niż  że  matka  Dorota,  której  sprawa  obecnie  jest
prowadzona,  dla  świętości  swego  życia,  które  tu  wiodła  w  niezliczonych  zasługach,  a  także
dla  cudów,  które  zasługami  tej  Doroty,  zarówno  za  jej  życia,  jak  po  jej  śmierci  zostały
dokonane, zasłużenie powinna być dopisana do katalogu Świętych”

W dalszej części Mistrz Konrad von Jungingen zeznał, że gdy „w 1394 roku

przygotowywał  się  z  wielkim  wojskiem  do  uderzenia  i  marszu  na  niewiernych  Litwinów,  i
gdy  na  tej  samej  „rejzie”  ze  swoim  Wielkim  Marszałkiem  i  Komturem  w  Dzierzgoniu
podążał,  aby  urządzić  i  naprawić  pewien  zamek  mianem  Ritterswerder  i  przybył  na  morze
zwane Zalew Kuroński,  żeby do tego zamku płynąć, taka burza powstała na morzu, że prawie

przekazu Jana z Kwidzyna 25 czerwca 1394 roku Dorota doznała miłości rozrywającej serce. Żywot, VII, 22;
VII, 26 b-27; VII, 28 e.

Przedstawiając marny los Konrada Wallenroda bł. Dorota apelowała do Krzyżaków: „Gorliwie się strzeżcie,

bo do życia wiecznego wcześniej wejdą tylko sprawiedliwi”. Księga o świętach, 125. Całkowity upadek państwa
zakonu krzyżackiego nastąpił w 1525 roku, kiedy 10 kwietnia, w Krakowie, po wcześniejszym zawarciu traktatu
między królem Zygmuntem I Starym a Albrechtem Hohenzollernem (8. IV. 1525), na mocy którego Prusy
Zakonne zostały przekształcone w będące lennem Polski Księstwo Pruskie, zaś sprawujący władzę nad
państwem zakonnym złożył polskiemu władcy hołd zwany „Hołdem Pruskim”.

Śmierć Mistrza Konrada Wallenroda przepowiedziała 10 dni zanim nastąpiła. Księga o świętach, 125-126;

Żywot, 7,9c. Złe rządy Konrada Wallenroda (von Valpot), jego okrucieństwo, występki przeciw wierze i
wreszcie śmierć bez spowiedzi, rozgrzeszenia i komunii świętej opisał szczegółowo J. Leo w Dziejach Prus. W
przeciwieństwie do Wallenroda, wybrany po jego śmierci na Wielkiego Mistrza Konrad von Jungingen
postrzegany był przez społeczność zakonną jako pobożny, trzeźwy, czysty i pokój miłujący. J. Leo, Dzieje Prus,
s. 189-194.

Akta procesu kanonizacyjnego Doroty z Mątów od 1394 do 1521, przeł. bp J. Wojtkowski, Olsztyn 2014,

(dalej: Akta procesu kanonizacyjnego), s. 112.

Tamże.

„Bóg, przedziwny w swych Świętych, sam czyniąc wielkie cuda, tę Dorotę tylu i tak wielkimi darami cnót

odznaczył,  iż  za  jaśniejącą  promieniami  świętości  słusznie  była  publicznie  uznawana  przez  całe  tych  stron
duchowieństwo  i  lud,  nadto  przez  jej  prośby  i  zasługi  Bóg  wszechmogący  znajdujących  się  w  różnych
schorzeniach przywrócił do pierwotnego zdrowia i zarówno gdy ona  wśród ludzi przebywała, jak zaraz po jej
szczęśliwym  odejściu  z  tego  światła,  w  różnych  miejscach  i  różnych  czasach,  w  tychże  stronach,  ponad  siły
natury raczył przedziwne działać cuda, i ciągle działa w ludzie chrześcijańskim, zaszczycając na ziemi tę, którą,
jak pobożnie się wierzy, ukoronował w niebie”. Tamże.

Tamże.

rozpaczał o życiu. I będąc w takim niebezpieczeństwie, powierzył się Bogu wszechmogącemu
i tak uszedł niebezpieczeństwu morza i do rzeczonej wyspy, na której chciał naprawić zamek
Ritterswerder, z trzystoma dopłynął”

Następnie Wielki Mistrz zeznał, że „Gdy dopłynął do tej wyspy, Witołd z drugiej

strony wyspy miał zebrane wojsko. Co widząc zeznający kazał wieczorem zbadać wodę, czyli
rzekę:  i  znaleziono  dwa  brody,  przez  które  Witołd  do  zeznającego  mógł  dotrzeć  swoimi
końmi brodzącymi prawie po kolana. I tak będąc na tej wyspie w zagrożeniu i lęku, otrzymał
dosyłane pismo Wielebnego ojca, księdza Jana, Biskupa Pomezańskiego, sobie na  tę wyspę
doręczone  i  kazał  je  przeczytać.  Napisane  w  nim  było,  jak  matka  Dorota,  gdy  żyła,
przepowiedziała o nim, że na pierwszej swojej „rejzie”, którą zrobi na Litwinów, ma doznać
czterech  zagrożeń,  mianowicie  na  morzu,  na  pewnej  wyspie,  przed  pewnym  zamkiem,  i  w
pewnym lesie. A jeżeli w swoich czwórkach i kusznikach oraz liczebności wojska zadufa, z
wielkim  trudem  ujdzie;  lecz  jeżeli  siebie  i  swoich  wszechmogącemu  Bogu  poleci,  łatwiej  z
Bożą  pomocą  uniknie.  Otrzymawszy  i  zrozumiawszy  to  pismo,  całkowicie  został  nim
pocieszony  i  siebie  oraz  swoich  całkowicie  wszechmogącemu  Bogu  polecił.  A  w  nocy
drewno,  które  było  zwiezione  na  wspomnianą  wyspę  na  naprawę  zamku,  umieścił  przed
brodami  i  sobie  oraz  swoim  zrobił  z  tego  umocnienie,  tak  że  niewierni,  Witołd  ze  swoimi
Litwinami, rano nie odważyli się przejść przez rzekę na wyspę. I tak z pomocą Boga uszedł
drugiemu niebezpieczeństwu.”

Wyjaśniając, jak dzięki przepowiedni bł. Doroty po raz trzeci uniknął śmierci, Wielki

Mistrz opowiedział jak „potem opuścił rzeczoną wyspę i poszedł z wojskiem na zdobywanie
zamku  Wilno.  I  gdy  tam  jakiś  czas  był  i  nie  mógł  zdobyć  zamku,  rozkazał,  by  wszyscy  z
wojska  gotowali  się  do  odwrotu  i  spalili  szałasy  zbudowane  przez  wojsko.  Po  wydaniu
rozkazu podpalili szałasy. Po ich podpaleniu zadął wielki wiatr i z jego podmuchu tak wielki
dym  powstał  w  wojsku,  że  jeden  drugiego  ledwie  mógł  zobaczyć.  I  gdy  tak  ogień  i  dym
wzmagał się, wojsko było w wielkim niebezpieczeństwie. Gdyby bowiem Litwini wypadli z
zamku,  zadaliby  chrześcijanom  niepowetowane  straty.  Zeznający  widząc  wojsko  w  tak
wielkim  zagrożeniu,  cały  się  Bogu  polecił.  I  tak  wycofali  się  bez  strat.”

. W ten sposób

spełniła się trzecia część przepowiedni, która uratowała pierwszą rejzę Wielkiego Mistrza.

Po raz czwarty wypełniły się przestrogi bł. Doroty, gdy Krzyżacy „byli w drodze

powrotnej  w  stronę  Prus  i  doszli  do  pewnego  lasu,  a  Witołd  z  Litwinami  i  Żmudzinami
wszędzie pozakładał zasadzki w rzeczonym lesie, zeznający znowu polecił się Bogu ze swoim
wojskiem. I tak z pomocą Boga i łuczników, których miał, uszedł. I tak w rzeczonej swojej
„rejzie” był w czterech wielkich zagrożeniach, z których zawsze został Bożą pomocą ocalony
razem  z  wojskiem.  I  dodał  zeznający,  że  tych  przyszłych  zdarzeń,  których  o  nim  i  jego
powodzeniu  przepowiedziała,  nie  mogła  znać,  jak  tylko  z  objawienia  Bożego.  I  wierzy,  że
Bóg jej powyższe objawił. A ponadto mocno wierzy, iż on z  rzeczonym wojskiem swoim z
rzeczonych  niebezpieczeństw  wyzwolony  został  przez  wstawiennictwo  błogosławionej
Doroty”

Niemal identyczne w treści zeznania złożyli tego samego dnia 25 czerwca 1404 roku

Brat Konrad Lichtenstein, Wielki Komtur całego powyższego Zakonu Świętej Marii

, jak

Tamże.

Wymarsz Wielkiego Mistrza ze swym wojskiem nastąpił 25 lipca. 13 sierpnia przybył do

Ritterswerder, gdzie pozostał dziewięć dni (Wigand) do 22 sierpnia. Potem dwa dni do 24 sierpnia w Starym
Kownie i zwrócił się stamtąd ku Wilnu, które oblegał mniej więcej do 15 września. Scriptores rerum
Prussicarum, t. 2, s. 655, przypis; tamże: Kronika Wiganda z Marburga; dalej Jan z Żuławki, w Scriptores rerum
Prussicarum, t. 3, s. 193n.

Tamże.

Tamże, s. 113.

Akta procesu kanonizacyjnego, s. 113.

Wielki Komtur zeznał, że „mocno wierzy i inaczej nie myśli, jak że matka Dorota, której sprawa obecnie jest

prowadzona, dla świętości swego życia, które tu wiodła w niezliczonych zasługach cnót, a także dla cudów,

również Wilhelm von Elffenstein, Komtur w Grudziądzu, profes rzeczonego Zakonu Świętej
Maryi

oraz brat Hartwig, Mistrz Lasu w Benowie, diecezji Pomezańskiej, profes rzeczonego

Zakonu Świętej Maryi, którzy przybyli z własnej woli, aby w kaplicy, w której spoczywało
ciało  bł.  Doroty  zeznać,  że  wiodła  ona  święte  życie,  w  którym  Bóg  zdziałał  wiele  cudów.
Także  ten  świadek  zeznał,  że  kwidzyńska  rekluza  „Biskupowi  Pomezańskiemu
przepowiedziała cztery niebezpieczeństwa, w które miał wpaść na pierwszej swojej „rejzie”
Wielmożny  pan  Konrad  von  Jungingen,  Wielki  Mistrz  ziemi  Pruskiej,  mianowicie:
zagrożenie na morzu, które zwie się Zalew Kuroński, i zagrożenie na pewnej wyspie, w które

które zasługami tejże Doroty zarówno  jej życiu, jak po jej śmierci zostały dokonane, słusznie byłaby dopisana
do katalogu Świętych. (…) O cnotach w życiu błogosławionej Doroty dokonanych rzekł, iż wie o tym, że sama
matka  Dorota,  gdy  jeszcze  działała  wśród  ludzi,  powiedziała  Wielebnemu  ojcu  księdzu  Janowi,  Biskupowi
Pomezańskiemu,  o  wyniku  i  powodzeniu  Wielmożnego  Pana  Konrada  von  Jungingen,  Wielkiego  Mistrza
Zakonu Maryi w pierwszej swojej „rejzie”. Którą miał wykonać przeciwko niewiernym Litwinom. I podobnie
rzekł,  iż  przepowiedziała  temuż  Wielebnemu  ojcu  cztery  zagrożenia,  w  które  rzeczony  Wielmożny  Konrad,
Wielki Mistrz, wpadnie w rzeczonej „rejzie”, mianowicie niebezpieczeństwo morza, i na pewnej wyspie i przed
pewnym zamkiem i w pewnym lesie. Wszystkie te niebezpieczeństwa temuż Konradowi, Wielkiemu Mistrzowi,
się  zdarzyły.  I  gdyby  nie  miał  całkowitej  nadziei  w  Bogu,  jak  dowiedział  się  od  tego  Mistrza,  rzeczonych
niebezpieczeństw bez wielkiej straty uniknąć by nie mógł, bo tak przepowiedziała błogosławiona Dorota: Jeżeli
do  dzielności  wojska  swego  będzie  miał  zaufanie,  nie  będzie  mógł  bez  wielkiej  straty  wyjść  z  rzeczonych
niebezpieczeństw, jeżeli zaś w Bogu złoży swą nadzieję, bez strat wyjdzie z rzeczonych zagrożeń. I tak z Bożej
łaski  rzeczony  Wielmożny  Pan  Konrad  wyszedł  bez  straty  z  wielkiego  nieszczęścia  na  morzu,  które  zwie  się
Zalew  Kuroński.  Również  na  wyspie  Ritterswerder  uniknął  niebezpieczeństwa  z  tego,  że  Witołd,  Książę
Litwinów, z wielkim wojskiem Litwinów i Rusinów wkrótce rzeczonego Konrada z całym jego wojskiem mógł
napaść  i  ująć.  Także  przed  zamkiem  Wilno  rzeczony  Wielki  Mistrz  Konrad  z  całym  swoim  wojskiem  był  w
wielkim  niebezpieczeństwie.  Był  bowiem  tak  wielki  dym,  który  prześladował  wojsko,  z  pożaru  szałasów
wznieconego  przez  chrześcijan,  że  jeden  drugiego  niemal  widzieć  nie  mógł.  Gdyby  Litwini  uderzyli  na  nich,
zadaliby niepowetowaną  klęskę. Również  w lesie, gdy rzeczony Konrad chciał ze swoim wojskiem wrócić do
Prus,  został  z  całym  wojskiem  otoczony  przez  Litwinów,  Rusinów,  Żmudzinów  i  z  Boską  pomocą  wszyscy
wyszli  bez  szkody.  Z  tego  względu  zeznający  powiedział,  że  mocno  wierzy,  iż  to  zostało  jej  objawione  przez
Pana  Boga.  A  nadto  rzekł,  iż  mocno  wierzy,  że  rzeczony  mąż  Wielki  Mistrz  Konrad  uszedł  rzeczonych
niebezpieczeństw za wstawiennictwem błogosławionej Doroty.” Akta procesu kanonizacyjnego, s. 114-115.

Komtur Wilhelm von Elffenstein potwierdził, że „O cudach w życiu tej matki Doroty, za jej wstawiennictwem

dokonanych, powiedział, że tyle wie. Jak słyszał przepowiedziała bowiem Wielebnemu Ojcu Księdzu Biskupowi
Pomezańskiemu powodzenie, wynik i zagrożenia, w które Wielki Mistrz Konrad von Jungingen miał wpaść na
pierwszej swojej „rejzie”, urządzanej przeciwko niewiernym Litwinom, o których, że będą, nie mogła wiedzieć,
jak tylko z objawienia Bożego; co uważa, że było wielkim cudem. O zagrożeniach powiedział, że dowiedział się
od Wielebnego ojca, księdza Jana, Biskupa Pomezańskiego, iż matka Dorota mu wyjawiła, że Wielmożny mąż
Konrad von Jungingen, Wielki Mistrz, na pierwszej swojej „rejzie” miał wpaść w cztery zagrożenia; i gdyby w
wielkości wojska swego miał ufność, z trudem mógłby ujść, lecz jeżeli Bogu wszechmogącemu się poleci, bez
straty wyjdzie. I pierwsze było niebezpieczeństwo morza, które bieg rzeczy ukazał, iż tak zaszło: Był bowiem
rzeczony Mistrz Konrad na morzu, które zwie się Zalew Kuroński w wielkim niebezpieczeństwie i tak uniknął.
Również  powiedział,  że  słyszał  od  rzeczonego  Wielebnego  ojca,  iż  rzeczony  Konrad  miał  wpaść  w
niebezpieczeństwo  na  pewnej  wyspie,  co  również  tak  przebiegło:  Był  na  wyspie  Ritterswerder  w  wielkim
niebezpieczeństwie  stąd,  że  Książę  Litwinów  Witołd  był  po  drugiej  stronie  wyspy  z  wielkim  i  dzielnym
wojskiem Litwinów oraz innych niewiernych. I gdyby Witołd ze swoim wojskiem rzekę, która miała dwa brody,
przeszedł,  rzeczony  Mistrz  Konrad  bez  wielkich  strat  ujść  by  nie  mógł.  I  tak  on  ze  swoimi  był  w
niebezpieczeństwie, z którego za pomocą Boga uszli. Również powiedział, że słyszał od rzeczonego Wielebnego
ojca, że matka  Dorota, o której mowa, powiedziała  mu, iż  rzeczony Konrad  miał  wpaść  w niebezpieczeństwo
przed pewnym zamkiem. Co również przebieg sprawy pokazał, iż było tak: Jak bowiem zeznający powiedział,
rzeczony  Mistrz  Konrad  był  w  wielkim  niebezpieczeństwie  przed  zamkiem  Wilno.  Gdyby  bowiem  niewierni,
którzy  byli  w  zamku,  wypadli  z  zamku  i  uderzyli  na  wojsko,  zadaliby  wojsku  niepowetowaną  klęskę.  Z  tego
zagrożenia z łaski Bożej wyszedł z całym wojskiem.  – Również powiedział, że słyszał od Wielebnego ojca, iż
rzeczona  świętej  pamięci  Dorota  przepowiedziała  mu,  że  rzeczony  Konrad  wpadnie  w  niebezpieczeństwo  w
lesie; co bieg rzeczy ukazał, że tak było: Był bowiem w wielkim niebezpieczeństwie z całym wojskiem w lesie,
przez który przechodzili, gdy od rzeczonego zamku Wilno odstąpili i chcieli wrócić do Prus, stąd, że Witołd z
Litewskimi niewiernymi, Żmudzinami i Rusinami zebrał wojsko wielkie i dzielne. I w rzeczonym lesie zewsząd
wielkie wojsko otoczył i zaczął uderzać; z tego zagrożenia znowu wyszli za pośrednictwem łaski Bożej.”. Akta
procesu kanonizacyjnego, s. 115-116.

wpadł na wyspie, która nazywa się Ritterswerder, oraz zagrożenie przed pewnym zamkiem, w
które  popadł  przed  zamkiem  Wilno,  i  zagrożenie  w  lesie,  gdy  miał  wyjść  z  Litwy.  Tych
wszystkich  niebezpieczeństw  rzeczony  Wielmożny  pan  Konrad,  Wielki  Mistrz  za
pośrednictwem łaski Bożej uniknął dlatego, że nadzieję swą całkowicie w Bogu pokładał, jak
Dorota  przepowiedziała,  że  jeśli  to  zrobi,  ujdzie”

. Tak też się stało. Jak bowiem wynika

jednoznacznie  z  zeznań  rycerzy  krzyżackich  piastujących  najwyższe  godności  w  zakonie,
profetyczne  wizje  bł.  Doroty  ocaliły  życie  zarówno  Wielkiego  Mistrza  Konrada  von
Jungingen, jak i  wielu  uczestników rejzy, która  wyruszyła na  Litwę 25 lipca 1394 roku.  Ich
zeznania  mają  jednak  nie  tylko  wartość  historyczną,  gdyż  należy  je  również  uznać  za  hołd
oddany  pomezańskiej  mistyczce  z  najwyższymi  honorami.  Zeznania  tak  wysokich  rangą
świadków  są  również  dowodem  na  to,  jak  bardzo  przedstawicielom  zakonu  zależało  na
kanonizacji kwidzyńskiej rekluzy. Sugerują też wyraźnie, że ta przepowiednia bł. Doroty nie
była jedynym ostrzeżeniem znanym Krzyżakom, choć być może najbardziej spektakularnym,
ze  względu  na  dużą  liczbę  biorących  udział  w  tej  rejzie.  Nie  można  wykluczać,  że  w
kronikach  krzyżackich  badacze  odkryją  inne  przepowiednie  bł.  Doroty  z  Mątów,  z  których
rycerze również skorzystali ratując życie.

Zakończenie

Obecnie jest badaczom na pewno łatwiej omawiać z perspektywy kilku wieków

przestrogi  zawarte  w  wizjach  bł.  Doroty  z  Mątów,  które  w  odpowiednim  miejscu  i  czasie
uratowały życie uczestników rejzy, ale nie zmieniły jednak polityki zakonu krzyżackiego i nie
ustrzegły  go od klęski pod Grunwaldem w 1410 roku. Niemniej,  nie może nikomu umknąć
fakt,  którego  pominięcie  uchybiałoby  kwidzyńskiej  rekluzie,  pozbawiając  jej  duchowość
elementu  profetycznego,  który  dany  był  z  łaski  Bożej  tylko  wybranym.  Nie  ulega
wątpliwości,  że  losy  tej  pomezańskiej  mistyczki  w  przedziwny  sposób  zostały  splecione  z
egzystencją  Zakonu  Szpitala  Najświętszej  Maryi  Panny  Domu  Niemieckiego  w  Jerozolimie
(łac.  Ordo  fratrum  domus  hospitalis  Sanctae  Mariae  Theutonicorum  in  Jerusalem,  Ordo
Theutonicus).  Jednak  to,  na  ile  współcześnie  skorzystają  z  rad  Matki  Doroty,  by  budować
przede wszystkim swoją duchowość, zależy wyłącznie od nich.

Summary
Spirituals experiences of Blessed Dorothea of Montau in comparison with experiences

of chosen mystics from the Middle Ages

Military expeditions of Konrad von Jungingen according to the vision of Blessed

Dorothea of Montau.

The article presented the description of the conquest of Lithuania by Teutonic Knights

which started in 1283. Its important element were military expeditions of Teutonic Knights to
Lithuania in order to conquer and gain control over new lands being in possession of pagans.

Dorothea of Montau’s prophetic visions confirm statements, given under oath by the

senior  representatives  of  the  Order  of  Teutonic  Knights,  which  described  warnings  of
Dorothea  and  which  saved  the  expedition  and  life  of  the  Grand  Master  -  Konrad  von
Jungingen.  Teutonic  Knights’  statements  prove  that  the  Mystic  of  the  North  experienced
prophetic visions which concerned not only her fate but also others’ fates.

Akta procesu kanonizacyjnego, s. 117.