my matura success unit 2 slowka

( my_matura_success_unit_2_slowka.pdf )

http://www.downloaded.co.pl/dl/?id=my_matura_success_unit_2_slowka#

Podobne: matura focus 2 unit 6 slowka, matura focus 2 unit 3 slowka, new matura success unit 3 4 test,

my matura success test 4, my matura success test 1, matura success advanced slowka,

my matura success intermediate, my matura success testy chomikuj, my matura success wb,

jednej. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej trzeba bedzie

zadecydowac pomiedzy tymi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, wraz z ktorych dwie sa rownie wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego bedzie

pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt

zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem,

uprawnienie boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz zdecydowanie

wyzwolenie na niego od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce az do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja mu sie od czasu nich oswobodzic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

zwazajac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory jest az do nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – w inny sposob los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie winien spotkac jednostki i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz klopoty.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

wplywem bohatera. Bohater jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra a, takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow

ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje

serca, odrzucic widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali dywanom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki dwie

fragmentu: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali

bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego

godnosci powstalo zdefiniowanie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, twierdzi, ze dzierzy taka sile jak Pan, jego

piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn sporzadzanie, taka piesn jest energia, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu moc

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu jej nie da, to on odwroci od czasu Niego osob. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo

bogow. Wyslali na niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga

zgonu. Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl on jednak trafic do ciebie cieni, bowiem zona odrzucic zakopala swoim ciala

wedle jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic dzieki ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o poprzednio. Zyl dlugo, az wreszcie przypomniano w piwnicy o poprzednio i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc

szeroki kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Tak bardzo

bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym razem. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest emblematem

pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji dzieki ziemiach polskich do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten odrzucic byl w

stanie zniszczyc polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil powrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion,

by w ten sposob mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i aby nie

schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka strasznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona za

posrednictwem nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na cztery miesiace w roku, wtedy to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne oraz kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne postacie zyja w nowej swiadomosci w tego

typu wymiarze jaki to wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily

funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci

nie sposob w pelni odgadnac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz

z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem

najwazniejszym. Slowacki przypomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

byc wyrazem dazenia czlowieka az do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a,

takze czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego a, takze wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Tylko w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego

zwlok, gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi

sie do zyjacych. Dzieki taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby

pozostawila odroczenia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na korzysc szczescia osobistego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem

ostatecznej selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic

zyje. Tegoz ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie zywot.

Kreon, nieustannie stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, czy powinien wybrac dobro swojego ludu, czy dobro swojej rodziny. Jego

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca az do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, kiedy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje az do trwania dzieki polu walki i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty model – obrazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory odrzucic chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec ewentualnych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory odrzucic

obcuje ze sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze naszym nie rozchodzi o walke na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka dzieki piesci,

ktora podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest kaprysny, a zmienia sie

tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam poniekad zorientowac, kiedy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym

pozorem nalezy lubowac sie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, zabierac od otoczenia tyle,

ile potrzeba, odrzucic za duzo, ale i odrzucic za malo. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze redakcje wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie w wierszach, w pamieci tychze, ktorzy ow wiersze pozostana kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu beda mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec

wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac otwarcie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak bardzo, ze jest dozwolone je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, dwoch miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Europy - takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy zdecydowanie cos

znakomitego, a ow kredyty prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w odniesieniu az do

dorastajacych osob. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek badz ma w sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy

zrywamy wraz z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy,

osobisty system zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje dzieci. Bogini

odrzucic zniosla takowej zniewagi a, takze jej dzieci: Apollin a, takze Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami wraz z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie

zamienili ja w kamien. Jednak i wtedy smutek srodku przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia

nature macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na cztery miesiace w roku, wtedy to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W taki

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o materiach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one meritum religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac

znaczy to jednakze, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich tak bardzo cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich wielka role. Udostepnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach,

tworczosc poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie posiadali poglady dzieki dane rzeczy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni posiadali podobny stanowisko

na informacje sprawy, jak my teraz.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i czlek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

potrzeby wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie zas sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana winien doprowadzic az do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja spotkac za

strony www wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja jednego

powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa calkowicie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic sen wieczny brata,

chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie byc inna. Leka sie na temat swoje zywot i odrzucic

chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie.

Antygona placze powyzej losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie

przed Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba a, takze przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal uprawnienie boskie. Wiec zgineli swoim bliscy.

O ile uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl stracic caly wlasny autorytet zas to potrafilo doprowadzic az do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc porzadny i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny gwoli

wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W trakcie konfrontacji

wraz z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec

zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore beda wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a odrzucic krol. Wycofanie sie

wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w obronie demokracji w panstwie,

swoim ojciec na niego nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od

czasu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z postaci

wydaje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go ustrzec sie. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest

pierwszoplanowa i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb

Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Jej osoba jednak uwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez

buntu. Ma az do wyboru obie mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu.

Dalsze zywot bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze mogla by odrzucic dopelnic przymusu pogrzebania brata jest gwoli niej

gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie byc po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie

byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie

fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma

pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic odrzucic moglo zachowac

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po jednej ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien rodzaje literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, popularne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa interpretacja przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest az do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby badz instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo az do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez jest dozwolone

tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia on losy

zuchow na tle wydarzen waznych gwoli danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez idea, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna

oraz tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie az do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali

wiec podobnie i funkcje kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo az do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi na niego do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

jednostki. Z tamtego wzgledu, iz racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie az do kleski

zuchow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej

ukochanego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly dozywotni.

Tragizm wydaje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji

sprowadzaja dzieki siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych

wartosci, jak na przyklad odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc,

uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, pozostala zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale umiejscowiony jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa pierwsze to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego rys

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, zas gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku a, takze

wyruszyl w swiat. Wlasnosc roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Gdy

skruszony synek wrocil az do ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotu syna, ktory byl jak umarly, zas teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich niedoborow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt

w gospodzie. Wczesniej podpory odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym internautom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, jednak jako

model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo dzieki kamiennym ziemi,

ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istotnosc uniwersalne tejze

przypowiesci, znalezc jej meritum, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc

obejmuje nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz

zachowywania przykazan a, takze prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl on wczesniej a,

takze odszedl od czasu wiary, jednak powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego

synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem az do

ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Poprzez

dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest

kara za grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja godnosc odpierajac ich racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie az do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu

sie az do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi

funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola jest przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista dzialalnoscia

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

wydaje sie byc walka w obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena

smierci herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej

miejsce wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. Po swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami czesto oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednak na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza umiejscowienie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami moze okazac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada na temat co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i odnajdzie sie dzieki biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na

temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz

obejmuje zbior nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej podstawa i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, jaka zaprasza az do tanca pracownik

roznych stanow.

Obraz objawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamiar parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

kulturalne i uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre zasady zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie dzieki polu

a, takze niedlugo bedzie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie

zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie rozkoszy na wszystkich ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, bowiem zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien zachowac sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze

propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zacheca do

tanca przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Dostrzegamy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Pobudza sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze tekst az

do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania stanu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w XVI w.,

doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace

czasami po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

tym samym, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw dzieki

jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na obrebie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja w

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony www formalnej oczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi wraz z 1407r., jednakze juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest az do Matki Boskiej, druga

az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim a, takze wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, az do

ktorej czesto nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji

wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie

nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym argumentem

na to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak

przede wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek,

internautom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Wpis

Lamentu wraz z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera

pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich egzystencji i czynach,, Legenda

na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe

np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior ustala psalterz., dotychczasowy bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraj szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy, wiec

tym bardziej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem Zydow, na przybicie az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim, pragnie czuc tak samo jak On, sadzic

podobnie. Jednak przede wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do

roznych matek, internautom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza

odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii,

postrzegana za posrednictwem ludzi zdecydowanie szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch

barw: ciemnej i srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, byc moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala,

stracila zdrow kolor, srebrny - bowiem jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie

zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej

anizeli tylko z powodu utraty swoich dzieci, ale takze z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. Wedlug mnie Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa potrzeby

niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz takze przyjmuje dzieki swoje

barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa.

Jakkolwiek Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze

ponizsza jedna sen wieczny, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna matka nie pozostanie musiala tak bardzo

cierpiec jak ona.

20. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka pozostala,

ktora mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie

mysli, na temat wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze powiekszone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy wraz z

minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl wraz z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest w „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w tych latach filozofia. Byl

to teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osobistosci uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia beda centralne: Pan i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to czlek zostal stworzony

na portret i zwiazek Boga a, takze dzieki temu bystry jest znalezc w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona wazne wartosci

jednostki, jego godnosc zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania zdolnosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza coraz mniej. Wszyscy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami. Zatracamy

nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Musimy przystanac na

krotko i rozwazyc o naszej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej aktualny w wspolczesnym swieci.

Glownymi zrebami swoim nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja istniec dla nas wazne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w legendach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jakie mozliwosci najwazniejsze,

innymi slowy nasze zywot. Zapominamy jakze jest ono ulotne a, takze kruche.

Afekt jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelkiej epoce. Afekt to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna czesto propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage dzierzy dla faceta honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Ogromnego do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze

Izoldy―. Wiersz odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np.

„ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do wzrostu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie

prezentowaniem zywotow swietych, opartych dzieki legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―.

Utwory ow mialy rys dydaktyczny. Robienie sie nowych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie

dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy a, takze

zakonnikow w kosciolach badz w umyslnie wyznaczonych dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia

dramatyczna wydaje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla

najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze

prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie

w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Sposrod czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie jednostki na poprawna droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej az do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal ich glosy a, takze raczyl podarowac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce w raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie ustala

jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare wygrania tejze walki. Po utworze objawia sie

dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy

otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi

rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci a, takze

piekna w Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i

prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech

zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej powstania az

do dzis ozywia zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa wraz z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest jawnie do Mateczki Boskiej wraz z prosba na

temat wstawiennictwo obok Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, obejmuje

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, szybko wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila ciagle nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i

oddany damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Podlug Boleslaw

narodzil sie w sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek badz rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli

poetow, beda one wlasciwie wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a wykaz uczuc

rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala az do tzw. kwestii

ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

miala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie dzieki spotkanie ze

smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi a, takze swiatem. Przyklady motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez ukonczenia nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku

a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika tym samym, ze dywanom czlowiek przejdzie przez zywot

skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka wydaje sie byc apostrofa az do Matki Boskiej i obejmuje w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja obie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forme cierpiaca, zalaca sie powyzej soba a, takze swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, potrzebuje z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi az do obiecywal, tylko i wylacznie bano duzo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z

Aniolem Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Jestesmy wstanie zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, bowiem jest on jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow na przybyciu az do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, czuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub zasady

budowy). Rys piesni wyplywa z jej zwiazkow wraz z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto w tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

rodzaj realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury a, takze

niecheci az do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko konkretnego watku, koncentracja sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie, jakis

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim

zyciem codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie az do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow przekonujacych,

ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, funkcjonuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia ponad wlasnpe, wlasne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby reperacji, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, poniekad

osobiste ambicje i prywatne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, iz zasluguje w

piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika az

do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i wykonywania zadan na wsi, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace

wiele pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok

odrzucic zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy dzieki wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i

warzyw oraz roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja az do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac ich

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej reprezentant tego duzego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego

tez, ktorykolwiek badz winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce

„O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca trwac wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a, takze

la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac wraz z chwili.

„O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty, deficytem

zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Proponuje im walke, by placili na wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza,

iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by walczyl caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Polak jest niemadry przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni

zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja wraz z tragedii

wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i zachowac ojczyzne od czasu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Naszego kraju, swiadczy na temat podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej

do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Stalosc i potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, czlek powinien poniekad z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jawi sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw gwoli

urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

szalec, kiedy epoka po temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia,

uciecha duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy obok dzwiekach

muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w czasie zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow,

umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc,

ktora uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim"

(nawiazanie az do koncepcji jednostki wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Tez "Na

zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez

czerpie humanistyczne mniemanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej

dyspozycji tworzenia. Bodziec ten objawia sie w piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze

zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola"

objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny.

"Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, pokazanie wielkosci

poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega

do Horacego, lecz przeksztalca je, laczy rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze bez trudu odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem intensywnej troski na temat losy osobistej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

wraz z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa a, takze sprawiedliwosci.

Nie zaakceptowac wolno dywanom myslec na temat prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym

fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie dzieki

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska az do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do tragedii

pewne detale, ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

panuje typowy polski balagan). Uwazaja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a

odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda

przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka wydaje sie byc zas obfita. Wystarczy wykonac przegladu roznych

rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament na klesce Polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( panie i dzieci ) uprowadzone przez nieprzyjaciela.

Poeta odwoluje sie az do tych, jacy czuja jeszcze milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednak jesli mam racje i wraz z tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i na szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, wreszcie czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste serce i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1 o tym podsluchujemy, przeciez

Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. Jest to

proba wykonania pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zywot na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i

klopotach codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa

egzystencja pelna korzysci, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie a, takze bezpiecznie. Praca na roli choc zmudna daje czlowiekowi stale a, takze

pewne wikt, wysilek natomiast jest motywem do dumy. Po wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach a, takze

spiewach. Istota ludzka zyje dzieki wsi w harmonii wraz z przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc

podziwu, bowiem to naturalnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow

17 wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety

przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie a, takze radosc. Radosci plynace wraz z zycia jednostki na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w

obcowaniu w z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej milosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w

nich mitologizacji a, takze jezyk jest dozwolone podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa lub

przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych powiazan

wraz z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w

sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja pod spodem mitologicznymi

imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednak sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie a, takze

nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, podobnie jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wybitniej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej a, takze celnej obserwacji i oceny zycia, takowej jak

"Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze naszym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i zasobne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem bezwzglednie

pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan leka sie, czy czasem za sprawa tego postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem nie

wynajda sie dzieki lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza, mowi

tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa faktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie

mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie az do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze

dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba ze za

dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje

rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie a, takze

przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy:

Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Pod przymusem wykonac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz

odrzucic pozwala na nowo zwozic zboza poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawila, bo a,

takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie

panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku a, takze nieuchronne bankructwa.

Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa nasyceni. Pan karci

Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci zaleca cwiczenia

powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka jest dozwolone

sie wyszkolic bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc wlasnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Alians malzenski trzeba zawierac wraz z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. W ciagu roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem jest dozwolone z tychze przygotowanych na wiosne

krzewow a, takze drzewek dysponowac owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas

lata gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie

nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i ludzie zle pracuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a

takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady.

Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednak i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z produktami,

albo podobnie u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w innej okolicy drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba na temat

wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla

szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop podobnie o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow w ktorym poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla zwyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi na temat

tancu a, takze radosci. Przekonuje wszystkich az do pojscia w jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali

wesolosc a, takze spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a zawod jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy a, takze

tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim poezji znajdujemy

echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete az do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji a, takze umiejetnosc

krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w kuli ziemskiej, zastanawiaja

powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za utwor stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, zwazajac na ow czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje ich syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie byc miec dziewicze

sumienie, radzi, aby korzystac z szansie do zabawy, ale madrze i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego

czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl

tez sam proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie

slawe i honor. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory z racji dzieki posiadany warunki jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego

na temat, ze swoim dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku.

Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w stosownym

miejscu a, takze czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie podobnie

horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII jest dozwolone odnalezc takze topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie darami

fauny i flory o wszelkiej porze roku, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych za

posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich

dobr wiecej jeszcze zycia. Ten ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden standard – rodzaj

renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jednej dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako lojalnosc, patriotyzm, zywot zgodne wraz z natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie a, takze obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z

rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa

jednak wraz z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we

fraszkach potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i pokoju

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek.

Podmiot poetycki uznaje wigor za jakas z kluczowych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne zywot w aprobacie z przyroda i odrzucic szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych zalety w wybranych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia trzeba zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale trzeba przy tym afirmowac zycie a, takze w

pelni tu korzystac. Podlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

swietnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozmaite prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli

mieszczan. Mniemam ze, tenze problem wydaje sie byc nadal aktualny. Tak aktualnie bylo a, takze jest, iz ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwykly obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani w znacznym stopniu lzej, w ogromnej liczbie

przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na kolosalnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w ich kwestii jest o wiele przedluzone.

Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc energii

panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje

finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i

operuje nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w malych miasteczkach, zamknieto

a, takze dzieci czesto musza isc do tychze odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj zbytnio male zasoby

finansowe na wzrost pracowni a, takze zakup podpory naukowych, czasami nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze

kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni

ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem a, takze panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz

czlowiek powinien byc prawnie przygotowany az do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie

nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

przepis prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa tak bardzo wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbedne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamiar wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz 1 prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. W ten sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie wiazac w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra wspolnego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek, energii, zdrowie,

szczescie, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga doprowadzic niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej az do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie beda

spojni, odrzucic tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem

szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic

niezgode u katolikow, ale obok heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, takze publicznego, jak i rowniez

prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest

sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola az do obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz

az do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony prawniczej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga

byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim rozgardiasz (istnialo wowczas

wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych a,

takze naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np.

biezace sadzenie a, takze bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku.

Wymienia wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie,

niemoralnosc a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Rownolegle przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

gwoli dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna liczne analogie az do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zanotowac mozna

prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" znalezc mozna standard prawego obywatela.

Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i w duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne

w krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na

temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

bakcyl do egzystencji w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych nieustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow lecz takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie ponad

powszednich ludzi. Podczas gdy mnich ow jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa dzieki cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa

uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze

lekcewazenie podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala nawiazanie az do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja ich spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w odprawianej mszy

swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach czesto nawiazywal az do filozofii stoickiej - sam pragnal istniec stoikiem. Byl przekonany,

iz jest bliski osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych a,

takze zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal wraz z ta regula. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie osobiscie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie wraz z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak wydaje

sie byc na odrzucic odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz na smierci, az do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to w ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka wydaje sie

byc szczesliwa. Postura ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zywot Jana dzieki wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja kwestii pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka

po odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, prowadzi to az do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze

w punkcie kulminacyjnym az do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolu, rozpaczy,

trwogi. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne przedlozenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, az do epiki – fabula a, takze narracja, az do dramatu natomiast - dialogowe

partie tekstu, wypowiedzi a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie

nierzadko tlem gwoli prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; zmudna, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie powoduje radosc

mieszkancom wsi a, takze jest gwoli nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w literaturze polskiej

siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie temat, ale rodzaj, w jaki to zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stuleciu jest, podlug

Szymonowica, miejscem wyzysku: miejscem, gdzie czesto dochodzi az do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje

ujemne strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i sporzadzajac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie wraz z ukochanym

pod spodem umowionym jaworem nikt dzieki nia odrzucic czeka. Powoduje to podejrzenie o zdrada i alians z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych

zarosli wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo

charakterystyczne gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jakie

mozliwosci powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem tychze niepewnosci a, takze lekow. Szczegolnie wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w dwoch sonetach – IV

a, takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od czasu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z

silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy czlek powinien polegac, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, glob i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tamtego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

zabiera czlowieka od czasu Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana internautom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Tresc

rozwazan autora ma rys uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zajmuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu,

wowczas jeszcze silna a, takze znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

przed tym, iz niewlasciwa polityka moze doprowadzic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Po tekscie beda fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita sprawa wladacie") wydaje sie byc skierowana az do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak

maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro publiczne.

Na zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbyt losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo natomiast

jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna az do pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna az do zadnego wysilku, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy

takie persony beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii narodowych.

Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie wraz z

dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak zadziwiac wroga,

nadszarpnac go a, takze nie zgodzic sie do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwyzszym stopniu istotne, obecne i zawile.

Swoje poglady na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna struktura spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie,

lub wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej az do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jakie mozliwosci sa dzieki jego

czele powinni wreczac przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, iz milosc az do ojczyzny podstawowym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga leka sie, iz fakt tenze moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, jakie mozliwosci prowadzi az do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada wolnosci

wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow,

strach o losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste az do nieba zawsze

sa to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

on na rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o egzystencji szlachcica od czasu narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja a, takze

wychowaniem dzieci szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauczania Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i

rowniez taniec a, takze spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynosza duzo

pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego za posrednictwem caly

rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do wykonywania zadan na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a, takze

warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odprezac sie w blogim towarzystwie kompanow i dzinki, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek a, takze daje

uciecha. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i zbywac drozej w

innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie

ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel tamtego wysokiego stanu spolecznego powinien posiadac podobnie gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek

szlachcica do przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swoje przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd

Tatarow dzieki Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a,

takze niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic. Piesn

ponizsza przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego zdecydowanie poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza

i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien,

gloszacych chwale zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca,

23 czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem

nawadniania i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci wraz z natura. Formuluje pochwale lata i zniw -

owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Praca ziemianina

dzieki roli przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza,

a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Wielki wplyw

dzieki tworczosc poety mialo podobnie spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z odmiana znakomitego naszego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten wydaje sie

byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety

Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po swoim smierci pozostana czytane a, takze podziwiane za

posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jakie mozliwosci bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie schowac zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

przemyslenia na tenze temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII a, takze XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka

pielegnowana w sercu jednostki moze byc gwoli niego rownolegle "nagroda a, takze placa" oraz swoista dekoracja zycia. Explicite z cnota zwiazana

wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. zacna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od czasu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej swoje przemyslenia a, takze

sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety

stanowiace cnote beda cenne, lecz najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do nieba, Tym,

jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym momencie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, aby tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Liryk opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania przypomina takze na temat ludziach

tulajacych sie na swiecie w poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc dzieki roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow osiaganych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie wszystko znosi az do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

zawsze znajdzie epoka na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta potrzebuje, aby swoim wnuki dotychczasowy dobrze wychowane

i by posiadaly ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – jest to

renesansowa afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, a, takze stoickie, azeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― miala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane zdecydowanie zycie harmonijne z prawami

cnoty, daj szanse czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie az do

korzystania z przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania

chwili, cieszenia sie wraz z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla

odrzucic wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal odleglosc do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona,

lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do

szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore mogly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

potrzebuje boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

dziewicze sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra

tamtego swiata odrzucic zapewniaja rzetelnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a,

takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak bardzo krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie jednostki w harmonijnym

zyciu, w korzystaniu wraz z rozumu, ale i w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci

zycia a, takze wizji Boga, jako wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wobec

Boga, lecz tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk a, takze cierpienia oraz obawy przed smiercia.

Tym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, wreczac sile sakralna i porzadne szczescie oraz czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi znalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu a,

takze ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow na porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy

polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

zachodzi podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie odrzucic przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tutaj takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes dzieki rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tamtego okresu wydaje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A

przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi

(Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

napisana w momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i jednoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny samopoczucie, inne beda tez tematy. W wielu utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, bowiem wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w swoim zyciu

najistotniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a,

takze nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien wraz z zycia jednostki, porusza rzeczy jednostki, jak i rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zywot prostego

ukladu wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza w, odniesieniu az do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka swoim utworow odnosi

sie do jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka

gwoli jednostki, jednak dla wszystkich, bowiem uzywac sie byc moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilku wersach w lapidarny rodzaj przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor planuje odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

zachecaja go az do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do

mnie rzad wraz z tymi pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane pijany. ― Fraszka ta dzierzy na zamysle osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego

efekty i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien pomniec o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w dlatego kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po w piwnicy dobre

przypomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo

Pan odroznil jednostki od zwierzakow, dajac mu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien szkolic swych konsumentow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

rzeczywistej wolnosci. Jakkolwiek ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni wraz z bronia w reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli

przyjdzie w walce zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac az do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie az do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak bardzo rozwinietej

cywilizacji; nie wie budowac domkow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy odrzucic

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak w

piwnicy kupi, iz i przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie –

zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to naturalnie odroznia nasz narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam ich nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to gwoli pieniedzy:

„kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od czasu

poczatku istnienia naszego ciebie, ale czy takie zachowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic powyzej dalszymi swymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. Wowczas gdy zawiedzie

jakis element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – kraju – jest dozwolone tu

zawrzec do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jakas z powodow

upadku niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta wraz z

mitologii a, takze przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

nedzne spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal wraz z

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas dzieki scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej

konsekwencjami wszystkich czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, oparty na przykladach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze naszym latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedobor parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co ludzkie nie

jest mi obce―. Po odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg ustaw postaci, ich zachowan; od czasu patriotow poczawszy, a

dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, istotny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy wraz

z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze naturalnie w tejze epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, jaka wszystkim

przynosi radosc a, takze rozrywke, jaka tez przynosi zadowolenie. Ten obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, rozumuja

egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej

rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie moze

istniec prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza

przyklad a mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic

odrzucic otrzymuje kary, a plebejusz traci zywot. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

winien rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal

zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodocianego

obywatela a, takze do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci. Postulat

ten wydaje sie byc bardzo bez trudu zapamietac, bowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wskazowki te powstale sa w „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w wszelkiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Charakteryzuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i w bliskosci wraz z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, odrzucic

zaluje jej swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko az do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

pozytywne. Przykladem takowej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski konstruktorow tego czasu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych gwoli polskiego

systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt

i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow

panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal

zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich

wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal

tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza

i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych

ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow dzieki ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

slabosci toczace Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w 1575 r.

Poeta pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju

a, takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy

narodu, odrzucic unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie az do

szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec

dzielo ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal kazdy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny obrys, odnajdujemy

zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - mowi Pleban). Wiec Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszej firmie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna funkcje

przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa

a, takze grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI stuleciu, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia az do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna pozycja

wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest

na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swego stylu,

na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i

terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania az do antyku w dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat podlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, w podejmowaniu powodow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta a, takze dramaturg, jednak takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady autora, ktory

uznaje swiat zbyt wielka melodie, znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tamtego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo

przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ponizsza wywarla duzo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednakze odrodzenia antyku

lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV az do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI stuleciu. Jest on rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: recesja

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek przybywa w centrum

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

wzrostu osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej.

Po mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic

co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do wzrostu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej start

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w Spirze

dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze jest dozwolone ja odtwarzac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je dzieki jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

powinna dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dzierzy swoj los zapisany

w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zbieranie dobr. Dobrobyt to zasluga, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem beda wydane w

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one az do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd spolecznych

i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej az do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni istniec ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi

Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci az do ojczyzny,

milosci dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje majatku. Widmo tonacego

okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy ich jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody

szczegolnie dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV

a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa kleska

dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do

zgody i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie byc

jednoznaczne wraz z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc az

do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc

zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech

glownych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze

problemy nurtujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup solnych, czy niedobor stalego ukladu

obronnego kraju. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu a, takze piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie az do rodakow wraz z prosba, aby pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac az do

obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, lecz w rodzaj

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo a, takze umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej walki o zywot

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu wraz

z natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa strone

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni az do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wsi, tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii

autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora na stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, lecz to odrzucic pomagalo. Nie

zaakceptowac stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na drugi los, uciazliwa wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 czesciowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie az do zimnej

tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), wydaje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

za posrednictwem burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV

nastapil aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie byc chorowity, wiecej przydatny az do zycia

niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Juz sam kowal

to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi a, takze przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo trzyma

sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal on o zrecznosc jezyka, obrys swojego nurtu i forme uprawianych

typow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednak moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o wigor.

- liczne nawiazania az do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na duzym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl czesto

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z glownych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, jawnie tworzyl

prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

w niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w bitwie pod

spodem Chicimiem w 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm,

gotowosc az do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 fragmentu dosc precyzyjnie opisujacych wczesniej obustronne

preparowania, a nastepnie bardzo uwaznie, dzien na dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow a, takze zaprzestania prac wojennych.

Poeta wyraza uczuciowy stosunek az do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza

pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi w krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na obie czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce

a, takze sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila az do upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zadaniem jest pokazanie zycia a, takze urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi wyrazisty kontrast wraz z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc

uczuc, wynika wraz z kaprysu. Planuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Czesc druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa wraz z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja wyglad

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie byc przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, mniemanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu

rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety beda niestale w uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je wykonac (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz spostrzec stalosc w uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo podobnie moga zostac tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, nowinki tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest zdecydowanie piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na zywot umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie

dzieki dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast,

tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce,

zapewniac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy

z wzorow zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie

niz nurt gentlemenski, przykladala wielka wage az do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten okresla sie takze sarmackim od czasu

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednak byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski beda poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna dlatego mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - pierwsze oznacza sposob zycia szlachty w XV a, takze XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska miala poczucie, iz Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej dzieki

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie

na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - na

temat szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na wsi, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu

kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie az do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Jego pamietniki zawieraja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera

z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze

milosci fauny i flory - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w mowe potoczna, laczyl czesto polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688

- 1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi az do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nieprzecietnym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory ustaw: szlachcic

– ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, zas mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta w wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa

naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze moga sluzyc pociechom do zabawy. Wszyscy pilnuja o prywatne

dobro, odrzucic interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy rozumuja tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje sama

dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza

klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, bowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje proces

bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w zwyciestwie powyzej poganami.

Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

pozycje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania osob i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada na temat

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu

na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji az do walki dostarcza mu chec zdobycia lupow,

a odrzucic milosc az do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy wynikiem swoim zainteresowan a,

takze ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim.

Chytry Pas, ktory odrzucic chcial walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil

natreta i odcial reke swoim bratu. Jednak taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

zone. W pozostalej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji

ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty.

Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do partnera, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac w piwnicy sprawe wraz z ich wplywu na zywot

polityczne w owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow a, takze klesk moga one doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Sluzace do walki wraz z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja portret zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal w nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie czesto sa jednakze uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec nie tylko

moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz w

tytule, zas przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbytnio mlody wiek,

zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty ow pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w ten sposob Krasicki obrazuje

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego polityki wewnetrznej, zas

jednoczesnie wydaje sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, konwersacji prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Wymowa

satyry wydaje sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie w... alkoholu. Satyra

Krasickiego obrazuje rowniez zwyczajne cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie dzieki polityce, a przy tym

uwielbiaja rozwazac i pod spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze w Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Ten brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk

przedstawiana byla w sposob niekwestionowany i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta

w cudzyslow, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej w

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

zawartosci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. w.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

duzo trunku mial szanse pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter

tamtych czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie byc „Wstep az do bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne

ludzkie wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie byc atakiem dzieki jedna wraz z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny faktycznie dla wszelkiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i

odrzucic zna zapachu wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swoje zycie w klatce a, takze uwaza, iz jest to troche normalnego. Jednak stary czyzyk

nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl wolny, zostal jednakze uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie az do niewoli,

zawsze bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, pokazuje sie dzieki fakt, iz powstala jej osoba po naczelnym rozbiorze Naszego

kraju, moze dlatego Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednak byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w znacznym stopniu wiecej uzyskac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci a,

takze okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w lesie",

zas nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w Boga a,

takze smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze czesto

teoretyczne madrosci nie wspieraja w zyciu.

Zas zatem glob w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane odbiorcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski na temat kraj, wraz

z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno istniec szczescie ojczyzny.

Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna

zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Sposrod samych panow zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra dzieki

owczesne spoleczenstwo.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter

wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na

renome publiczna oraz na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc przemian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu a,

takze patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan

fabularnych prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni zdecydowanie prawi a,

takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Z kolei ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza az do upadku Naszego

kraju, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego

zycia potezna i wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale przewaznie bez

sensu; dziwi sie, iz Starosta pozwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc

goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski

przedstawia jego niedobor zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; podobnie

jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle

zarobic; Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac szanse

finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego na niego

nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl napor na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli slowa jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na wzrost tego nurcie mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal odczucie

– byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo sie rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce,

lekkosci a, takze dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 az do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach egzystencji:

-w materiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody ksztalcenia. Byl on pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku oddano az do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 roku krolem Naszego kraju zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole

Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a,

takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane

dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec obecne i rozne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz,

listy az do redakcji a, takze odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica,

zabieraja w obrone mieszczan a, takze chlopow, zapisuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Naszego kraju. Wydawany za posrednictwem

21 lat. Z inicjatywy krola w 1765 roku zalozono w Warszawie pierwszy w dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach

zwany Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po

1766 roku dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo

oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal na niego na rzecz planowanej KEN. Sejm

Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym

podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w

szkolach miala odbywac sie w jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauczania potrzebne beda

dobre ksiazki dlatego w 1775 roku powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie nowych

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali w nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o materiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje przez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze

podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych przed

chwila puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od czasu wina legl z slawnej

reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca calkowity narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli

jego zacna. Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie

poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie az do Paryza, dokad uczestniczyl w

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze naszym Slowacki pragnal dac odpowiedz na watpliwosc dlaczego

zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz

rzady tychze ludzi dotychczasowy jedna wraz z przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach dzieki cara. Ludnosc jest w tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany

za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, jaka nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednak potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz

posiada kleske. Mozemy zatem w dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane zdecydowanie bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal

zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz

uratowac go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa

relacji i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

dlatego rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po nich lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie ich smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Poeta

uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi az do grobu, w ktory odrzucic sklada ciala bohatera. Jest to symbol przezycia

idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych a, takze

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie a, takze budzic az do walki narody. Ale nim wielka idea Browna bedzie przez

roznych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida zdecydowanie ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny byt absolutny. Idealu tamtego nie mozna uzyskac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara tejze

doskonalosci wydaje sie byc porownanie az do hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim

swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest

rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za egzystencji, a nawet na smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa,

jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w cieniu ogromnych ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi uiscic kazda indywidualnosc za wlasna

odmiennosc, innosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie,

ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na niektorych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

rozlegle monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: basni

Nastroj: istotny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic calkowity narod, niz ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa relacji i

postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― obie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal ich od wlasnej osoby, dzieki czemu przebieg

zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej powierzchni wywodza sie

bohaterowie a, takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je dlatego autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie az do panstwa a,

takze monarchy. W celu Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem,

dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka glownych typow ich charakteru. Wlasciwosci typowe beda najlepiej dostrzegalne w

charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu a, takze

grozy, otoz posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz

z obcym najezdzca przez calkowity narod polski oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w trakcie najazdu. Ukazanie wojny ze

Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju

pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli

tylko we wlasne energii i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

walce. Ukazujac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc oraz brak wiary narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w

dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do

powstania, zawiera duzo aluzji a, takze mozna uwazac go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa wstrzymac sie pod spodem

Termopilami, dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom

tamtego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac

szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral

udzialu w powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wobec powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 roku, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec

sie z relacji naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze liczne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu

przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia az do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, odrzucic

kpic wraz z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, beda

przeznaczone dla siebie przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia oraz szydzi wraz z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie.

Podlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna

on szczescia ziemskiego, bo taki fakt podobnie opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, wsparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc objawia sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedostatek jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie