1

Źródło:

Wapiennik, E. (2007). Structures and organizations for supporting the employment of disabled

people. In A. Daskalopoulos, K. Czerwińska, & J. Kuczyńska-Kwapisz (red.), Good Practices in
Rehabilitation of Persons with Disabilities. Italy-Poland-Greece. Warszawa: Wydawnictwo APS.

Organizacje i instytucje zajmujące się problematyką zatrudnienia

osób niepełnosprawnych w Polsce.

Osoby z niepełnosprawnością w Polsce, tak jak inni obywatele polscy, mają prawo do

korzystania z usług i instrumentów rynku pracy, w tym z poradnictwa zawodowego i

pośrednictwa pracy. Zadania w tym zakresie realizowane są przede wszystkim przez instytucje

rynku pracy na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i

instytucjach rynku pracy (dalej jako ustawa o promocji zatrudnienia). Działania przewidziane w

tej ustawie w dużej części finansowane są ze środków Funduszu Pracy, który jest państwowym

funduszem celowym. Przychodami Funduszu Pracy są m.in. obowiązkowe składki, które

opłacają pracodawcy. Instytucjami rynku pracy są przede wszystkim publiczne służby

zatrudnienia, niepubliczne agencje zatrudnienia świadczące usługi w zakresie

pośrednictwa, poradnictwa zawodowego, doradztwa personalnego i pracy tymczasowej,

instytucje szkoleniowe i rady zatrudnienia. Publiczne służby zatrudnienia tworzą organy

zatrudnienia. Na poziomie krajowym jest to minister właściwy do spraw pracy, na poziomie

wojewódzkim – wojewodowie i marszałkowie, a na poziomie powiatu – starostowie.

Większość zadań województwa i powiatu w zakresie polityki rynku pracy realizują wojewódzkie

i powiatowe urzędy pracy. Przy ministrze właściwym do spraw pracy, marszałkach

województwa i starostach istnieją również rady zatrudnienia, które są organami opiniodawczo-

doradczymi w sprawach polityki rynku pracy. Są to odpowiednio: aczelna Rada

Zatrudnienia, wojewódzkie rady zatrudnienia i powiatowe rady zatrudnienia. W skład rad

zatrudnienia wchodzą przedstawiciele organizacji związkowych i organizacji pracodawców,

jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych zajmujących się statutowo

problematyką rynku pracy oraz przedstawiciele nauki.

Ustawa o promocji zatrudnienia to ustawa o charakterze powszechnym, która ma

zastosowanie do wszystkich obywateli. Określa ona jednak również pewne działania dodatkowe

stosowane wobec osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w tym wobec

osób niepełnosprawnych, które posiadają status bezrobotnego. Wśród działań tych wymienić

2

można m.in. szkolenia, staże, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy i prace interwencyjne.

Z tych usług i instrumentów rynku pracy mogą skorzystać także osoby niepełnosprawne, które są

zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy jako poszukujące pracy i niepozostające w

zatrudnieniu.

1

Obok działań o charakterze ogólnym określonych w ustawie o promocji zatrudnienia, w

Polsce istnieje szereg innych rozwiązań o charakterze szczególnym służących wspieraniu

zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, skierowanych tylko do tej grupy społecznej. Określa je

ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu

osób niepełnosprawnych (dalej jako ustawa o rehabilitacji).

Wykonanie zadań wynikających z ustawy o rehabilitacji nadzoruje Pełnomocnik Rządu

do Spraw Osób iepełnosprawnych będący sekretarzem stanu w ministerstwie do spraw

zabezpieczenia społecznego. Do zadań Pełnomocnika należy m.in. opracowywanie oraz

opiniowanie

aktów

normatywnych

dotyczących

zatrudnienia

i

rehabilitacji

osób

niepełnosprawnych. Organem doradczym Pełnomocnika jest Krajowa Rada Konsultacyjna do

Spraw Osób iepełnosprawnych (dalej jako Rada). Stanowi forum współdziałania na rzecz

osób niepełnosprawnych organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz

organizacji pozarządowych. Rada m.in. opiniuje projekty założeń polityki zatrudnienia,

rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych i projekty aktów prawnych

mających lub mogących mieć wpływ na sytuację osób niepełnosprawnych.

Zadania wynikające z ustawy o rehabilitacji realizowane są przede wszystkim ze środków

Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób iepełnosprawnych (dalej jako Państwowy

Fundusz). Jest to państwowy fundusz celowy, którego przychodami są przede wszystkim wpłaty

pracodawców, którzy nie zatrudniają wystarczającej liczby osób niepełnosprawnych. W Polsce

wspieranie osób z niepełnosprawnością oparte jest w dużej mierze na systemie kwotowym –

pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników, jeżeli nie osiągają minimum 6%

wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, mają obowiązek dokonywania wpłat na

Państwowy Fundusz. Przy realizacji swoich celów Państwowy Fundusz ściśle współpracuje z

samorządami wojewódzkimi i powiatowymi. Samorządy na realizację określonych zadań

otrzymują środki Funduszu na podstawie specjalnego algorytmu. Środki Państwowego Funduszu

1

Ustawa o rehabilitacji z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób

niepełnosprawnych.

3

są również przekazywane innym podmiotom realizującym zadania wynikające z ustawy o

rehabilitacji. Ze środków Państwowego Funduszu odbywa się również miesięczne

dofinansowanie do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników zatrudnionych na chronionym

rynku pracy oraz, z pewnymi wyjątkami, na otwartym rynku pracy. Środki Państwowego

Funduszu przeznacza się również na realizację programów wspieranych ze środków

pomocowych Unii Europejskiej na rzecz osób niepełnosprawnych.

Tak jak ustawa o promocji zatrudnienia nakłada na samorządy zadania w zakresie polityki

rynku pracy, tak ustawa o rehabilitacji nakłada na samorządy szereg zadań w zakresie działań na

rzecz rehabilitacji zawodowej i zatrudniania osób niepełnosprawnych. Do zadań samorządu

województwa należy m.in. opracowywanie i realizacja wojewódzkich programów pomocy w

realizacji zadań na rzecz zatrudniania osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy zakładom

pracy chronionej oraz dofinansowanie kosztów tworzenia i działania zakładów aktywności

zawodowej. Przy marszałkach województw tworzy się wojewódzkie społeczne rady do spraw

osób niepełnosprawnych, które są organami opiniodawczo-doradczymi. W skład wojewódzkich

rad wchodzą przedstawiciele działających na terenie województwa organizacji pozarządowych,

fundacji oraz przedstawiciele wojewody i jednostek samorządu terytorialnego (powiatów i gmin).

Do ich zadań należy m.in. inspirowanie przedsięwzięć zmierzających do integracji zawodowej i

społecznej osób niepełnosprawnych. Zadania powiatów na rzecz osób niepełnosprawnych

finansowane ze środków przekazywanych przez Państwowy Fundusz realizowane są przede

wszystkim przez powiatowe centra pomocy rodzinie i powiatowe urzędy pracy. Do zadań

powiatu realizowanych przez powiatowe urzędy pracy należą m.in. opracowywanie i realizacja

powiatowych programów działań na rzecz osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji

zawodowej i zatrudniania oraz przestrzegania praw osób niepełnosprawnych, a także

pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych, ich szkolenie oraz

przekwalifikowanie. Natomiast do zadań powiatu realizowanych przez powiatowe centra pomocy

rodzinie należą m.in. dofinansowanie kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii

zajęciowej. Także w powiatach powoływane są organy opiniodawczo-doradcze, którymi są

powiatowe społeczne rady spraw osób niepełnosprawnych. W skład rad powiatowych wchodzą

przedstawiciele działających na terenie powiatu organizacji pozarządowych, fundacji oraz

przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego (powiatu i gmin). Zadaniem rad

4

powiatowych jest m.in. inspirowanie przedsięwzięć zmierzających do integracji zawodowej i

społecznej osób niepełnosprawnych.

Osoba z niepełnosprawnością może zostać w Polsce zatrudniona na otwartym lub na

chronionym rynku pracy. Na otwartym rynku pracy może zostać zatrudniona także osoba

niepełnosprawna, która posiada orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy pod warunkiem

jednak, że jej stanowisko pracy uzyska pozytywną opinię Państwowej Inspekcji Pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy nadzoruje i kontroluje również przestrzeganie przez pracodawców

prawa pracy.

2

W Polsce istnieją również dwa rodzaje zakładów oferujących osobom z

niepełnosprawnością zatrudnienie chronione: zakłady pracy chronionej (sheltered workplaces) i

zakłady aktywności zawodowej (occupational workshops). Zakłady pracy chronionej

zatrudniają osoby niepełnosprawne niezależnie od stopnia ich niepełnosprawności, a pracodawca,

który chce uzyskać status zakładu pracy chronionej musi osiągnąć odpowiedni wskaźnik

zatrudnienia osób z niepełnosprawnością wynoszący pomiędzy 30 a 40 procent w zależności od

stopnia niepełnosprawności.

3

Z kolei głównym celem zakładów aktywności zawodowej jest

zatrudnianie osób z niepełnosprawnością w stopniu znacznym, muszą one również osiągać

zdecydowanie wyższy wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych pracowników w porównaniu z

zakładami pracy chronionej.

4

Jest to względnie nowa formą zatrudnienia chronionego w Polsce -

pierwszy zakład tego typu został utworzony w 2000 roku.

5

Osoby z niepełnosprawnością mogą

skorzystać również z rehabilitacji zawodowej oferowanej przez warsztaty terapii zajęciowej

(occupational therapy workshops), które są miejscem rehabilitacji zawodowej osób

niepełnosprawnych. Celem ich działania jest pozyskanie lub przywrócenie osobom

niepełnosprawnym zdolności do zatrudnienia poprzez terapię zajęciową.

6

W Polsce działa również wiele organizacji pozarządowych realizujących zadania w

zakresie promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością, w tym tzw.

organizacje parasolowe. Przykładem takiej organizacji jest Polskie Forum Osób

iepełnosprawnych, które jest członkiem European Disability Forum. Organizacja ta zrzesza

stowarzyszenia i związki stowarzyszeń osób niepełnosprawnych o zasięgu ogólnopolskim. Jego

2

Ustawa z dnia 6 marca 1981 roku o Państwowej Inspekcji Pracy.

3

Ustawa o rehabilitacji.

4

tamże

5

„Rights of People with Intellectual Disabilities. Access to Education and Employment. Poland.” OSI/EUMAP,

Budapest 2005.

6

Ustawa o rehabilitacji.

5

członkami są: Polski Związek Głuchych, Polski Związek iewidomych, Polskie

Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Ogólnopolska Federacja

Organizacji Osób iesprawnych Ruchowo, obejmujące swoją działalnością kilkaset tysięcy

osób niepełnosprawnych

7

. Na terenie poszczególnych województw istnieją także sejmiki osób

niepełnosprawnych stanowiące związek stowarzyszeń działających na rzecz osób

niepełnosprawnych, których celem jest m.in. reprezentowanie interesów środowiska osób

niepełnosprawnych. Przykładem sejmiku, który prowadzi działania na rzecz zatrudnienia osób z

niepełnosprawnością jest Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych, autor programu

zatrudnienia wspomaganego (supported employment) osób niepełnosprawnych „Trener Pracy

Wspomaganej”, który od 2000 roku działa we Wrocławiu.

8

Ważne zadania realizują również organizacje zrzeszające pracodawców osób

niepełnosprawnych. Przykładem takiej organizacji jest Polska Organizacja Osób

iepełnosprawnych (POPON), która jest największym związkiem pracodawców zrzeszającym

przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne licząca obecnie ponad 600 członków.

Oprócz działań na rzecz pracodawców POPON prowadzi również działania na rzecz samych

osób niepełnosprawnych.

9

Współpraca

z

organizacjami

pozarządowymi

działającymi

na

rzecz

osób

niepełnosprawnych należy do zadań m.in. Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób

Niepełnosprawnych, Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,

samorządu województwa i powiatu.

10

Organizacje pozarządowe mogą m.in. realizować usługi

rynku pracy zlecane im przez samorząd wojewódzki lub powiatowy czy prowadzić agencje

zatrudnienia.

11

Przykładem takich działań są Centra Doradztwa Zawodowego i Wspierania

Osób iepełnosprawnych Intelektualnie (Centra DZWONI) prowadzone przez Polskie

Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym. Są to instytucje szkoleniowe oraz

agencje zatrudnienia w zakresie pośrednictwa pracy, doradztwa personalnego oraz poradnictwa

zawodowego.

12

Organizacje pozarządowe realizują także, na zlecenie Państwowego Funduszu,

7

Informacje pochodzą ze strony internetowej Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych www.pfon.org.pl.

8

Rights of People with Intellectual Disabilities. Access to Education and Employment. Poland.” OSI/EUMAP,

Budapest 2005.

9

Informacje pochodzą ze strony internetowej Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych

www.popon.pl.

10

Ustawa o rehabilitacji.

11

Ustawa o promocji zatrudnienia.

12

6

zadania w zakresie rehabilitacji zawodowej.

13

Często prowadzą zakłady pracy chronionej,

zakłady aktywności zawodowej czy warsztaty terapii zajęciowej.

14

Na zakończenie warto również wspomnieć o roli, jaką pełnią sądy w związku z

wprowadzeniem do polskiego ustawodawstwa przepisów antydyskryminacyjnych wynikających

z Dyrektywą Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 roku w sprawie ustanowienia ogólnych

ram równego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu. Osoby niepełnosprawne,

poszkodowane w następstwie naruszenia przez pracodawcę zasady równego traktowania mają

prawo dochodzenia swoich praw przed sądem pracy. Sprawy dotyczące dyskryminacji w

zakresie zatrudnienia można także kierować do Rzecznika Praw Obywatelskich.

15

13

Ustawa o rehabilitacji.

14

“Rights of People with Intellectual Disabilities. Access to Education and Employment. Poland.” OSI/EUMAP,

Budapest 2005.

15

tamże

7

8