1

FINANSE

W

YKŁAD

1

(02.10.2011)

(egzamin 21.01.2012) – test wielokrotnego wyboru.
Dyżur WTOREK 16:30 – 18:00 T-413

ZAKRES MATERIAŁU (I SEMESTR)

1. Istota i funkcje finansów.
2. Systematyka zjawisk finansowych.
3. Podstawowe informacje o pieniądzu.
4. Zasady finansów.
5. Finanse publiczne.
6. Finanse Unii Europejskiej.
7. System Bankowy.
8. Giełda i jej znaczenie.
9. Finanse ubezpieczeń.
10. Finanse przedsiębiorstw.

BIBLIOGRAFIA:
Jan Ostaszewski „FINANSE” Warszawa 2008 PWN;
Stanisław Owsiak „Podstawy Nauki Finansów” po 2000r.;
Wiesław Szczęsny „FINANSE - Zarys Wykładu” ;

~ ISTOTA I FUNKCJE FINANSÓW ~

Pieniądz funkcjonuje od momentu przejścia z gospodarki towarowej, na gospodarkę pieniężną.
Finanse to przede wszystkim stosunki ekonomiczne które polegają na gromadzeniu i podziale
oraz wydatkowaniu zasobów pieniężnych.
W obiegu muszą być PIENIĄDZE, wszystkie stosunki muszą mieć charakter GOSPODARCZY i
zjawiska finansowe będą występować w trzech stosunkach gospodarczych.

1. Podziale
2. Wymianie
3. Gromadzeniu

Tam gdzie nie występuję pieniądz, zachodzi wymiana towar za towar nie jest to gospodarka
pieniężna, w związku z tym nie będą zachodziły tam zjawiska pieniężne. Zapis w postaci ceny
nie będzie zjawiskiem finansowym.

We wszystkich transakcjach przede wszystkim kupna – sprzedaży występuje TRANSFER
PIENIĄDZA. Mamy także procesy realne w gospodarce. Są to takie procesy w których będą
powstawały konkretne dobra. Wszystkie dobra które powstają mają określoną miarę (miara
wyrażana jest w km, kg, itd.) Dobra realne można przeliczyć na wartość nadając im cenę. Każde
dobro pomimo, że nie ma miary może być sumowane poprzez cenę – wartość. CENA – nie jest
zjawiskiem finansowym! O zjawisku można mówić wtedy, kiedy pieniądz będzie w obiegu.
Zjawiskami finansowymi nie są ZAPISY KSIĘGOWE. Jest to tylko ewidencja pieniądza.

2

Finanse są jedną z dziedzin nauki EKONOMII, ponieważ jest to nauka o zjawiskach i procesach
pieniężnych. Mamy pewne prawa i zasady, które rządzą tymi zjawiskami. Możemy przypisać
odpowiednie prawa, które powodują przyczyny i skutki które mają wymiar finansowy. Oprócz
tego mamy: PRAWO – zjawiska pieniężne są wpisane w pewne ramy prawne; mamy do
czynienia z uregulowaniami prawnymi które normują przebieg procesów finansowych.
Najważniejszym aktem prawnym jest konstytucja, która w sposób ogólny odnosi się do głównych
kategorii finansowych. Mamy także ustawy, które regulują kwestie finansowe, oraz akty prawne
o charakterze wykonawczym – przede wszystkim rozporządzenia.
Kolejną dziedziną nauki o finansach jest SOCJOLOGIA. Bada ona wpływ zjawisk finansowych
na zachowanie się jednostki, bądź całego społeczeństwa.

Finanse tworzą KAPITAŁ – są to:

1. AKTYWA – pewne dobra które mogą być wykorzystane do osiągnięcia przyszłych

korzyści lub wytworzenia innych aktywów. Jest to bardzo szerokie pojęcie ponieważ
kapitał możemy mieć w trzech rodzajach:
a) rzeczowy - są to aktywa mające postać fizyczną i są wykorzystywane w procesie

produkcji w celu wytworzenia innych dóbr rzeczowych, np. surowce, półfabrykaty,
które w procesie produkcji przerobią się na wyrób gotowy (produkt finalny,
ostateczny), np. kuleczki metalowe -> łożyska / układy scalone -> komputer.

b) finansowy - są to aktywa mające postać instrumentów finansowych lub gotówki.

Wykorzystujemy go w celu pozyskania kapitału rzeczowego wykorzystywanego w
procesie produkcji bądź też w celu pomnożenia kapitału finansowego
WYJŚCIOWEGO (gotówka- kupujemy dobra -materiały- w celu wytworzenia innych
dóbr – produkt końcowy – a później odsprzedajemy i mnożymy kapitał finansowy).
Inny sposób pomnożenia kapitału finansowego to inwestycja gotówki w papiery
wartościowe -akcje, obligacje – licząc na zysk. Ponosimy ryzyko podczas
inwestowania.

c) ludzki - kapitał niezbędny do pozyskania innych kapitałów. Są to wszelkie

umiejętności, zdobyta wiedza, doświadczenie osób które uczestniczą w różnych
etapach tworzenia kapitału rzeczowego i finansowego. Ważna jest także chęć
pogłębiania wiedzy, czyli uczenia się nowych umiejętności.

INWESTOWANIE – to proces udostępnienia kapitału finansowego oraz wyrzeczenie się
bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłych, aczkolwiek niepewnych korzyści.
Pojęciem szerszym do finansów jest pojęcie GOSPODARKI FINANSOWEJ – obejmuje ona
działanie podmiotów, przede wszystkim jednostek gospodarujących – w dziedzinie zjawisk
pieniężnych.
Mamy III etapy:

1. PRZYGOTOWANIE – do przeprowadzenia wszelkich operacji pieniężnych.

a) planowanie - plan powstaje w oparciu o dane statystyczne i procesy które już zaszły

w historii. Planujemy na podstawie poprzednich okresów, i na podstawie sprawozdań
z poprzednich okresów, np. plan produkcji, plan kosztów, plan wydatków
przedsiębiorstwa czy państwa.

b) prognozowanie jest to przypuszczenie – symulacja. Prognozujemy wzrost pewnych

wielkości związany z sytuacją wewnętrzną i zewnętrzną danego podmiotu.
Prognozujemy, że dane wielkości uda się osiągnąć. Prognozujemy dochody.

3

2. FAKTYCZNA REALIZACJA OPERACJI PIENIĘŻNYCH – aby uzyskać dochody,

podatnicy muszą płacić podatki, by płacić, muszą osiągać dochody, aby osiągać dochody
muszą pracować, produkować lub wykonywać usługi. Gospodarka musi się rozwijać.

3. EWIDENCJA I ANALIZA ZREALIZOWANYCH PROCESÓW PIENIĘŻNYCH –

analiza jest potrzebna do powrotu do etapu pierwszego, czyli przygotowania i
zaplanowania.

POLITYKA FINANSOWA – jest to wyznaczenie celu, które za pomocą różnych form,
instrumentów, sposobów będą osiągnięte. Cel finansowy i sposoby jego realizacji (nie zawsze
możliwe, realne). Aby osiągnąć pewien cel, muszą to być realne, wykonalne metody.

GOSPODARSTWO DOMOWE – to osoby fizyczne, wszyscy ludzie.

PRZEDSIĘBIORSTWO – to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki,
przedsiębiorstwa państwowe, komunalne i spółdzielcze.

~ PODSTAWOWE INFORMACJE O PIENIĄDZU ~

PIENIĄDZ – jest zjawiskiem historycznym, towarem o specyficznych cechach. Na początku
była tylko gospodarka naturalna, nie było pieniądza, nie odbywały się żadne transfery. Z
gospodarki naturalnej za pomocą wymiany powstaje gospodarka towarowa. Ogromny przeskok
cywilizacyjny, wymieniamy towar za towar. Mamy nadmiar pewnych towarów, wymieniamy je
na inne które mamy w niedoborze. Po czasie okazało się, że trzeba przemierzać duże odległości,
więc rozpoczęto poszukiwania dobra które jest unikatowe i akceptowalne przez wszystkich.
Metale nieszlachetne w sztabach stały się podstawowym pieniądzem. Wówczas kiedy monarcha
oznaczał metal swoim wizerunkiem nastąpiło przekształcenie w gospodarkę pieniężną.
Już w wieku XVII żyło dwóch ekonomistów. Stworzyli oni prawo Kopernika – Graschama.
(pieniądz gorszy – nieszlachetny, wypiera pieniądz lepszy złoty lub srebrny ponieważ tym
gorszym się posługiwano powszechnie, a lepszy był składowany, chowany. Do dzisiaj to prawo
ma zastosowanie. Realna wartość pieniądza lepszego rośnie).
Pierwszy pieniądz w Polsce pojawił się 1794r. w czasie insurekcji kościuszkowskiej.
Pieniądz jest to dobro powszechnie akceptowane i prawnie sankcjonowane.

W gospodarce pieniądz pełni funkcję:

1. MIERNIK WARTOŚCI – w pieniądzu wyrażona jest wartość wszystkich towarów w

gospodarce. Cena towaru, to pieniężny wymiar jego wartości.

2. POWSZECHNY ŚRODEK PŁATNOŚCI – wprowadzenie pieniądza do obiegu

odbywa się tylko i wyłącznie przez Państwo na podstawie odpowiednich aktów
prawnych. Podmiotem wykonawczym jest NBP. Pieniądz jest instrumentem który ma
zdolność zwalniania nas z wszelkich zobowiązań.

3. ŚRODEK PRZECHOWYWANIA WARTOŚCI – wyraża się tym, że za pomocą

pieniądza przenoszona jest wartość różnych dóbr na inne osoby fizyczne lub prawne.
Mając środki pieniężne poprawiamy swoją płynność finansową. (przykładem może być
postępowanie spadkowe)

4

4. PIENIĄDZ TO TOWAR – jako towar ma swoją wartość. Tą ceną jest cena

wyprodukowania pieniądza. Cena produkcji nie jest równa jego wartości nominalnej.
Pieniądz jako towar jest przedmiotem na rynku międzynarodowym. Ceną na rynku jest
KURS WALUT.

5. PIENIĄDZ JAKO MIERNIK PRZECHOWYWANIA WARTOŚCI – w pieniądzu

gromadzimy nasze oszczędności. Pieniądz przechowywany w domu (w skarpecie) traci o
wartość inflacji. Pieniądz lokowany w instytucjach finansowych pracuje, będą odsetki za
jego wykorzystywanie w innych instytucjach.

6. PIENIĄDZ JAKO PIENIĄDZ ŚWIATOWY – są to waluty (Euro, Dolar, Funt

Brytyjski, Frank Szwajcarski, Jeny)

CECHY PIENIĄDZA:

 Płynność – zapewnia płynność
 Zamienność – możemy zamienić go na inne dobro
 Uniwersalność – powszechna akceptowalność

FORMY PIENIĄDZA:

a) Pieniądz gotówkowy : Gotówka – banknot, bilon i moneta (jest to pieniądz jubileuszowy,

okazjonalny)

b) Pieniądz bezgotówkowy: karty – płatnicze, kredytowe, debetowe, czeki, bony, weksle,

zapis rachunku w banku centralnym, gdzie mają rachunki wszystkie banki komercyjne,
zapisy rachunków w bankach komercyjnych przez wszystkie podmioty gospodarcze.

~ ZASADY FINANSÓW ~

SYSTEM FINANSOWY – jest to zespół różnorodnych czynników zapewniających cyrkulację
pieniądza i operacje finansowe świadczone osobom fizycznym i prawnym.
Na system finansowy składają się:

1. ZASADY I NORMY FUNKCJONOWANIA PIENIĄDZA – normy te muszą być ujęte

w akty prawne. Funkcjonowanie pieniądza odbywa się na podstawie Ustawy O Finansach
Publicznych (2009); Ustawy O Dochodach Jednostek Samorządu Terytorialnego (2003);
Ustawy Podatkowe; Prawo Bankowe;
Zasady wynikają z ustaw, dotyczą posługiwania się pieniądzem,. Zasady formalne to:
racjonalność posługiwania się środkami finansowymi, oszczędność, szacunek. Ale mamy
także zasady nieformalne: przechowywanie, posługiwanie się, szacunek. PROCEDURY –
dokonania płatności, wpłacenia gotówki do banku, wypłacenia gotówki z banku, pobrania
gotówki z bankomatu.

2. INSTYTUCJE FINANSOWE BANKOWE I NIE BANKOWE

a) Bankowe : bank – posiada osobowość prawną, którego celem jest świadczenie usług

finansowych

b) Nie bankowe: instytucje finansowe poza bankowe – zakłady ubezpieczeń, fundusze

inwestycyjne, fundusze emerytalne, GPW.

3. INSTRUMENTY FINANSOWE – jest to narzędzie za pomącą którego dokonujemy

operacji finansowych: rachunek bankowy, kredyty, polecenie pobrania, polecenie
przelewu, weksle, czeki, obligacje, akcje, karty kredytowe, opcje, udziały, futures,
forward, swap, bony skarbowe.

5

4. RYNKI FINANSOWE – są to główne źródła informacji o koniunkturze gospodarczej

dla podmiotów gospodarczych i osób fizycznych. Możemy mówić o rynkach finansowych
krajowych (funkcjonują o normy, zasady i procedury obowiązujące w danym państwie;
wszelkie operacje finansowe odbywają się tylko i wyłącznie w walucie krajowej),
międzynarodowych (działają na zasadach, regułach i procedurach obowiązujących w
państwie w którym ma siedzibę dany rynek, a obroty dokonują się wówczas w walucie
międzynarodowej) i dużych ugrupowań gospodarczych (największym ugrupowaniem
jest Unia Europejska).

a) WTO

– Światowa Organizacja Handlu – 193 członków, Polska jest od lipca 1995 roku

b) OECD

– Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – 30 państw świata: Stany

Zjednoczone, Kanada, Meksyk, Chile, Japonia, Korea Południowa, większość członków
UE, Norwegia, Szwajcaria, Islandia, Australia, Nowa Zelandia.

c)

FTAA – Strefa Wolnego Handlu Obu Ameryk – Ameryka Północna i Południowa oprócz

Kuby

d)

OPEC – Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową : państwa tzw. „biednego

południa” – większa część Bliskiego Wschodu oraz Algieria, Libia, Nigeria, Angola,
Wenezuela, Ekwador.

e)

APEC – Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku: Australia, Nowa Zelandia, Japonia,

Korea Południowa, Kanada, USA, Chiny, Indonezja, Malezja, Filipiny, Wietnam,
Tajlandia, Singapur, Brunei, Chile, Peru, Meksyk, Rosja

f)

ECOWAS – Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej

g)

SADC – Wspólnota rozwoju Południowej Afryki

h)

CEMAC – Środkowoafrykańska Wspólnota Gospodarcza i Walutowa

OGNIWA SYSTEMU FINANSOWEGO:

1. SYSTEM BUDŻETOWY – jest to system budżetu państwa i system budżetu jednostek

samorządu terytorialnego. Budżet państwa jest budżetem centralnych organów władzy i
administracji (sejm, senat, kancelarie prezydenta i premiera, administracja rządowa,
państwowe fundusze celowe, agencje wykonawcze). Wojewoda i budżet wojewody nie
jest budżetem samorządowym. Wojewoda jest objęty budżetem państwa – jest to organ
administracji państwowej w terenie.
System budżetowy jednostek samorządu terytorialnego: 2869 budżetów gmin: powiatowe
na prawach miejskich 65 – , 306 powiatów ziemskich, 16 województw. Budżety
samorządowe objęte są środkami finansowymi jednostek danego szczebla, czyli gmin,
powiatów, wojewódzkich organów władzy i administracji. Budżet wojewody nie jest
samorządowy, jest objęty budżetem państwa, jest organem administracji w terenie.

2. SYSTEM FINANSÓW PRZEDSIĘBIORSTW – rozpatruje się przedsiębiorstwa w

ramach kryterium:
a) własności - jaką formę własności mają przedsiębiorstwa – państwowe gdzie organem

założycielskim jest organ administracji rządowej, bądź jednoosobowa spółka skarbu
państwa – Ustawa O Przedsiębiorstwach Państwowych; w ramach państwowości
mamy także Przedsiębiorstwa KOMUNALNE – Ustawa O Działalności Komunalnej;
są własnością administracji samorządowej gminnej; są także SPÓŁDZIELNIE –

6

Prawo O Spółdzielniach; mamy także przedsiębiorstwa PRYWATNE – podmioty
prowadzące działalność gospodarczą, po spółki cywilne – kodeks cywilny; SPÓŁKI
HANDLOWE – osobowe (jawna handlowa, komandytowa, komandytowo – akcyjna)
– kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna) oraz

b) przynależności do branży (przedsiębiorstwa przemysłowe; handlowe, budowlane).

3. SYSTEM

UBEZPIECZEŃ:

Ubezpieczenia Społeczne (są to ubezpieczenia

obligatoryjne) – emerytalne rentowe, wypadkowe, chorobowe. Ubezpieczenia
Gospodarcze obligatoryjne – OC, Rolnicza Działalność / fakultatywne -NNW, NW, AC,
Wypadkowe, Zalanie Mieszkania.

4. BANKOWO – KREDYTOWE - System kredytowy i rozliczeniowy (rachunki zwykłe,

podmioty gospodarcze, rachunki NBP)