35

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

FIZYKOTERAPIA

Zastosowanie

magnetostymulacji

połączonej z terapią światłem interferencyjnym
u chorych po udarze mózgu

Streszczenie
Najczęstszym następstwem udaru mó-
zgu jest niedowład połowiczy. Powoduje
on zaburzenia funkcji chodu i nierów-
nomierne obciążenie kończyn podczas
chodzenia. Celem pracy była ocena wpły-
wu terapii pulsującym polem magnetycz-
nym niskiej częstotliwości oraz emisji
fal światła widzialnego, nadfioletowego
i podczerwonego na poprawę funkcji
kończyny dolnej u chorych z niedowła-
dem po udarze mózgu.
Badaniem objęto 60 chorych po udarze
niedokrwiennym mózgu rehabilitowa-
nych w SPZOZ GCR „Repty” w wieku
56,8 ± 2,3 lat. Czas pobytu w ośrodku wy-

nosił od 3 do 6 tygodni. Chorzy znajdo-
wali się w czwartym okresie zdrowienia
wg sześciostopniowej skali Brunnström.
Program fizjoterapii obejmował: kinezy-
terapię, ćwiczenia indywidualne wg me-
tody Bobath dla dorosłych, grupową na-
ukę chodu wg metody Frenkla, ćwiczenia
czynne kończyn dolnych w pozycji sie-
dzącej na cykloergometrze oraz masaż
wirowy kończyn dolnych. Pacjentów
podzielono na dwie grupy po 30 osób.
W grupie badanej zastosowano dodatko-
wo magnetostymulację z równoczasową
terapią światłem interferencyjnym. Oce-
nę końcową przeprowadzono za pomocą
samooceny samopoczucia przez chorych,

testu funkcjonalnego Brunnström, po-
miaru czasu trwania obciążenia na plat-
formie tensometrycznej, pomiaru siły
mięśni zginaczy grzbietowych stopy przy
użyciu dynamometru tensometrycznego
i pomiaru zakresu ruchomości stawu sko-
kowego – czynnego zgięcia grzbietowego
stopy za pomocą elektrogoniometru.
Włączenie do rehabilitacji neurologicz-
nej chorych po udarze niedokrwiennym
mózgu magnetostymulacji w połączeniu
z terapią światłem interferencyjnym
(widmem światła widzialnego i niewi-
dzialnego zakresu podczerwieni i nad-
fioletu) skutkowało poprawą funkcji
chodu.

N

ajczęstszym następstwem udaru mózgu jest niedowład
połowiczy. Powoduje on zaburzenia funkcji chodu i nierów-

nomierne obciążenie kończyn podczas chodzenia.

U części chorych występuje depresja, u 20-38% chorych ob-

serwuje się spastyczność.

W pracy zastosowano terapię w oparciu o pulsujące pole

magnetyczne niskiej częstotliwości oraz o emisję nakładających
się na siebie fal w widmie światła widzialnego i niewidzialnego.
Jest to interferencja niewidzialnego promieniowania podczer-
wonego (IR) o długości fali 750-880 nm i maksymalnej gęstości
strumienia światła w ognisku 0,77 mW/cm² oraz promieniowania
nadfioletowego (UV) – widzialnego – o długości fali 380 nm-25μm
i maksymalnej gęstości 0,65 mW/cm². Dawka dobierana była
automatycznie przez pomiar światła odbitego od skóry pacjenta,
co wpływa na dobór odległości od aplikatora.

Promieniowanie podczerwone wywołuje wpływ ogólny na ustrój

człowieka: rozszerzenie naczyń włosowatych, zwiększenie
przepływu krwi tętniczej, reakcje naczyń położonych głębiej,
zmniejszenie napięcia mięśniowego, działanie przeciwbólowe
i pobudzenie receptorów cieplnych skóry. Im krótsza fala światła
podczerwonego, tym głębsze wnikanie w głąb ciała. Promienio-
wanie nadfioletowe wpływa na przemianę materii, gospodarkę
mineralną, gruczoły wydzielania wewnętrznego, układ oddecho-
wy, układ krążenia, krew i układ krwiotwórczy. Im krótsza fala
światła nadfioletowego, tym większa częstotliwość i tym większa
energia. Oba wspomniane zabiegi światłolecznicze mogą mieć
działanie przeciwdepresyjne.

W leczeniu pulsującym polem magnetycznym można zastosować

dwa rodzaje zabiegów: stymulację ogólnoustrojową i miejscową.
Dla stymulacji całego ciała stosuje się matę, na której chory leży,
zaś w celu miejscowego oddziaływania na organizm, a szczegól-
nie na punkty spustowe, należy zastosować sztabkę. Biologiczne
efekty działania zmiennego pola magnetycznego to intensyfikacja

procesu utylizacji tlenu, intensyfikacja oddychania tkankowego,
działanie wazodilatacyjne, działanie angiogenetyczne, nasilenie
procesów regeneracji tkanek miękkich, przyspieszenie procesu
tworzenia zrostu kostnego, działanie przeciwzapalne, działanie
przeciwobrzękowe i działanie analgetyczne.

Zastosowanie wszystkich ww. składowych daje przede

wszystkim efekt zmniejszenia bólu, zmniejszenia obrzęku oraz
witalizacji i regeneracji.

Celem pracy była ocena wpływu terapii pulsującym polem

magnetycznym niskiej częstotliwości wraz z naświetlaniem
światłem widzialnym i niewidzialnym na poprawę funkcjono-
wania kończyny dolnej u chorych z niedowładem połowiczym
po udarze niedokrwiennym mózgu.

Materiał i metody

Badaniem objęto sześćdziesięciu chorych po udarach niedokrwien-
nych mózgu, w wieku 56,8±2,3, rehabilitowanych w SP ZOZ
GCR „Repty”. Wiek i płeć badanych przedstawia tabela 2. Czas
leczenia wynosił od trzech do sześciu tygodni. Wszyscy chorzy
kwalifikowani do badań znajdowali się w czwartym okresie zdro-
wienia kończyny dolnej wg sześciostopniowej skali Brunnström.
Celem uzyskania porównania oprócz 30-osobowej grupy badanej
stworzono grupę kontrolną złożoną z 30 chorych z tym samym
schorzeniem. Chorych do obydwu grup klasyfikowano losowo.
Grupa kontrolna była zbliżona do grupy badanej pod względem
rozkładu płci i wieku. Przyjęto następujące kryteria włączenia
do badań: obecność niedowładu połowiczego, udar mózgu przebyty
nie później niż przed rokiem, brak znacznej depresji, czwarty
okres zdrowienia wg Brunnström, chód stopnia od 3. do 6. według
własnej skali funkcjonalnej chodu. Kryteria wyłączenia z badań
stanowiły: nieobecność niedowładu połowiczego, udar mózgu
przebyty później niż przed rokiem, znaczna depresja, okres zdro-
wienia kończyny dolnej od pierwszego do trzeciego oraz piątego

36

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

FIZYKOTERAPIA

i szóstego wg Brunnström, chód stopnia 1. lub 2. według własnej
skali funkcjonalnej chodu, znaczna afazja, znaczne otępienie
oraz zażywanie leków antydepresyjnych.

Program fizjoterapii dla obydwu grup obejmował następujące

zabiegi, np. kinezyterapię, ćwiczenia indywidualne kończyny
górnej wg metody Bobath dla dorosłych, ze zwróceniem uwagi
na wykorzystanie ruchów czynnych wykonywanych przez pacjen-
tów (4 okres wg Brunnström). Do usprawniania kończyny dolnej
zastosowano cykloergometr typu Theramobil (nie stosowano
oporu). Pacjenci z obydwu grup korzystali również z grupowej
nauki chodu wg metody Frenkla. Zwracano uwagę na ćwiczenia
równoważne (zwroty, obroty, chód do tyłu, bokiem, z przekła-

daniem kończyn dolnych, ćwiczenia z naprzemiennym przeno-
szeniem ciężaru ciała na obydwie kończyny dolne). Z zakresu
hydroterapii stosowano masaż wirowy kończyn dolnych.

Różnica w procesie fizjoterapii między grupą badaną i grupą kon-

trolną polegała na tym, że u chorych z grupy badanej zastosowano
zabieg pulsującym polem magnetycznym niskiej częstotliwości
w połączeniu z terapią światłem interferencyjnym. Wykorzystano
system Unittron z lampą Lambda. Zastosowano program „wita-
lizacja”, który zakłada poprawę ukrwienia, szczególnie tkanki
mózgowej. Jeden zabieg stymulacji zmiennym polem magnetycz-
nym z równoczesnym naświetlaniem światłem interferencyjnym
za pomocą lampy Lambda, trwał 8 minut; zabiegi wykonywano

1

Chory siedzący na wózku, nieporuszający się samodzielnie

2

Chory potrafi utrzymać równowagę w pozycji stojącej

z obciążeniem chorej kończyny dolnej

3

Chory potrafi chodzić, używając kuli (chód z opadaniem stopy

podczas fazy obciążenia chorej kończyny, koszący, bez zgięcia

w stawie kolanowym)

4

Chory poruszający się o kuli, ze śladowym zgięciem

grzbietowym stopy, brak propulsji stopy

5

Chód bez użycia kuli (samodzielny), z propulsją stopy

i trójzgięciem kończyny

6

Chód po schodach, w terenie, z pokonywaniem przeszkód

Rycina 1. Karta badań

Tabela 1. Własna skala funkcjonalna chodu

Grupa/ Poprawa

znaczna

umiarkowana

brak

Grupa badana (n=30)

12 (40%)

10 (35%)

8 (25%)

Grupa kontrolna (n=30)

9 (30%)

9 (30%)

12 (40%)

Tabela 3. Subiektywna ocena poprawy samopoczucia w grupie badanej i w grupie kontrolnej

Parametr

Grupa badana

Grupa kontrolna

przed leczeniem

p<

Po leczeniu

Przed leczeniem

p<

Po leczeniu

Czas

1,07±0,29

0,00

1,92±0,34

0,96±0,27

0,000

1,34±0,38

Chód

4,17±0,87

0,00

5,10±1,09

3,43±0,73

0,000

5,15±0,71

Zakres

6,66 ±4,74

0,00

14,71±6,73

9,59±5,06

0,000

13,44±5,33

Siła

14,47±4,16

0,00

21,71±5,16

15,35±3,70

0,000

20,15±4,13

Tabela 4. Wyniki pomiarów

Parametr

Przed leczeniem

Po leczeniu

p<

p<

Czas

0,137

0,000

Chód

0,001

0,834

Zakres

0,024

0,420

Siła

0,392

0,200

Tabela 5. Porównanie wyników między grupą badaną i grupą kontrolną

Grupa badana

Grupa kontrolna

M

K

Razem

M

K

Razem

Liczba

21

9

30

23

7

30

Wiek

(w latach)

56,8-59,8

57,1

57,8-59,6

57,4

54,5-59,1

56,8

56,9-59,9

58,1

57,1-59,9

57,9

56,9-59,9

58,1

Tabela 2. Wiek i płeć badanych

37

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

FIZYKOTERAPIA

codziennie. U każdego chorego wykonano łącznie 15 zabiegów.
Pierwsze zabiegi wykonywano w godzinach przedpołudniowych,
zaś ostatnie – w godzinach południowych.

Uzyskane wyniki badań wpisywano w kartę opracowaną przez

autorów (ryc. 1). Oceniono subiektywną poprawę samopoczucia
chorych, wyróżniając: znaczną poprawę, umiarkowaną poprawę
i brak poprawy.

Chód oceniano, stosując skalę funkcjonalną chodu, opracowaną

przez autorów na podstawie wieloletniej obserwacji usprawnia-
nych pacjentów. Wszyscy chorzy wytypowani do badań mieścili
się w skali od 3 do 6 punktów (tabela 1). Przed usprawnianiem
i po jego zakończeniu do oceny stanu pacjentów wykorzystano
pomiary na platformie tensometrycznej oraz pomiary dynamo-
metryczne przy użyciu dynamometru tensometrycznego.Wyko-
nano również pomiary zakresu ruchomości stawu skokowego
kończyny dolnej, mierząc czynne zgięcie grzbietowe stopy za
pomocą elektrogoniometru (błąd pomiaru 1°).

Wyniki

U chorych z zastosowaniem jednoczesnego zabiegu magnetosty-
mulacji ogólnoustrojowej i światła interferencyjnego stwierdzono
subiektywną poprawę samopoczucia częściej niż w grupie kon-
trolnej – u 40% znaczną i u 35% umiarkowaną (tabela 3).

W grupie kontrolnej, w której nie zastosowano pulsującego

pola magnetycznego niskiej częstotliwości ani światła interfe-
rencyjnego, subiektywną poprawę samopoczucia stwierdzano
rzadziej (odpowiednio 30% i 30%) (tabela 4).

Badanie zakresu ruchomości czynnego zgięcia grzbietowego

stawu skokowego wykazało, że przed leczeniem w grupie badaw-
czej średni zakres ruchomości wynosił 7,6°; zaś po leczeniu 13,1°.
Średni przyrost wyniósł więc 5,5°. W grupie kontrolnej przed
leczeniem zakres ruchomości wynosił 8,8°, a po leczeniu – 13,5°;
średni przyrost wyniósł 4,6°. Podczas badań dynamometrycznych
mięśni zginaczy grzbietowych stopy w grupie badawczej oceniono
średnią wartość siły ww. mięśni, która wynosiła przed leczeniem
13,53 N, natomiast po leczeniu 19,52 N. Średnia wartość przyrostu
siły w tej grupie wyniosła 5,99 N, a w grupie kontrolnej przed
leczeniem średnia wartość siły mięśni zginaczy grzbietowych
stopy wynosiła 15,5 N, zaś po leczeniu 19,5 N. Średni przyrost
siły w tej grupie wyniósł 4 N. Celem pomiarów na platformie
tensometrycznej było porównanie wartości czasowych obcią-
żenia (ryc. 2) kończyny chorej dolnej przed i po usprawnianiu.
Po statystycznej analizie uzyskanych wyników okazało się,
że po rehabilitacji czas obciążenia kończyny chorej uległ wydłu-
żeniu średnio o 0,8-1 s w grupie badawczej, natomiast w grupie
kontrolnej – o 0,6-0,8 s. Wyniki pomiarów przed i po rehabilita-
cji w grupie badanej i kontrolnej po przeprowadzonej analizie
statystycznej przedstawia tabela 5.

Z analizy statystycznej wynika, że mierzone w sposób obiek-

tywny parametry dotyczące siły i zakresu ruchomości nie róż-
niły się w obydwu grupach znamiennie statystycznie. Pomiary
porównawcze czasu trwania obciążeń kończyny niedowładnej
podczas chodu wykazały znamiennie istotną różnicę na korzyść
grupy badanej. Przeniesienie ciężaru ciała na kończynę chorą
oraz wydłużenie czasu obciążenia kończyny chorej poprawia
parametry chodu. Zbliża chód chorego po udarze do chodu
funkcjonalnego z coraz bardziej równomiernym rozłożeniem
ciężaru ciała na obydwie kończyny. Uzyskane wyniki zachę-
cają do prowadzenia dalszych prac badawczych nad wpływem
na organizm ludzki pulsującego pola magnetycznego niskiej
częstotliwości w połączeniu z terapią światłem interferencyjnym
(promieniami podczerwonymi i nadfioletowymi w widmie światła
widzialnego i niewidzialnego).

Wnioski

1. Naświetlanie promieniami podczerwonymi i nadfioletowymi

w widmie światła widzialnego i niewidzialnego wpłynęło

38

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2010

FIZYKOTERAPIA

na poprawę samopoczucia chorych z niedowładem połowiczym
po udarze mózgu.

2. Włączenie do rehabilitacji chorych z niedowładem połowiczym

po udarze mózgu magnetostymulacji w połączeniu z terapią
światłem interferencyjnym daje poprawę funkcji chodu i wy-
dłuża istotnie czas obciążenia kończyny niedowładnej.



B

ARBARA

J

ANOTA

1, 2

, J

AN

J

ANOTA

1, 2

,

G

RZEGORZ

L

ISIECKI

1

1

SP ZOZ „Repty” Górnośląskie Centrum Rehabilitacji Tarnowskie Góry, [e-mail]

2

Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach,

Katedra Fizjoterapii Układu Nerwowego i Narządu Ruchu

Piśmiennictwo
1. Barnes MP., Ward A. (red.): Podręcznik rehabilitacji medycznej (tłum.

i red. J. Opara). Elsevier, Wrocław 2008.

2. Bochyńska A., Graban A., Łojkowska W., Ryglewicz D., Lechowicz W.:

Depresja i zaburzenia funkcji poznawczych u chorych po udarze
mózgu – badanie kontrolne po roku. „Neurol. Neurochir. Pol.” 2002;
suppl. 2: 86.

3. Brola W., Węgrzyn W., Czernicki J.: Wpływ zmiennego pola magne-

tycznego na niewydolność ruchową i jakość życia chorych ze stward-
nieniem rozsianym. „Wiadomości Lekarskie”, 2002, 3-4, 136-143.

4. Brunnström S.: Motor testing procedures in hemiplegia. „J. Am. Phys.

Ther. Ass.”, 1966, 46, 357.

5. Brzoza R., Janota B., Wolniczek B.: Zastosowanie metod zastępczego

sprzężenia zwrotnego w usprawnianiu chodu chorych po udarach
mózgowych. „Wiad. Lek.”, 1981,6,481.

6. Duncan P.W., Zorowitz R., Bates B. et al.: Management of Adult Stroke

Rehabilitation Care: a clinical practice guideline „Stroke”, 2005; 36(9):
100-143.

7. Duncan P.W., Sullivan K.J., Behrman A.L. et al.: Protocol for the Lo-

comotor Experience Applied Post-Stroke (LEAPS) trial: a randomized
controlled trial. „Neurol.” 2007; 7(1): 39-44.

8. Gordon W.A., Hibbard M.R.: Post-stroke depression: an exami-

nation of the literature. „Arch. Phys. Med. Rehabil.”, 1997 Jun;
78(6):658-63.

9. Grochmal S., Zielińska-Charszewska S. (red.): Rehabilitacja w cho-

robach układu nerwowego. PZWL, Warszawa 1986.

10. Ho M.W., Popp F.A., Warnke U.: Bioelectrodynamics and biocommu-

nication, World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd. Singapore, London
1994.

11. Laidler P.: Rehabilitacja po udarze mózgu. PZWL, Warszawa 2004.
12. Lai S.M., Studenski S., Richards L., Perera S., Reker D., Rigler S.,

Duncan P.W.: Therapeutic exercise and depressive symptoms after
stroke. „J. Am. Geriatr. Soc.”, 2006, Feb; 54(2):240-7.

13. Mc Caig C.D., Rajnicek A.M.: Electrical fields, nerve growth and nerve

regeneration. „Exp. Physiol.”, 1991, 76, 473-494.

14. Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Warszawa 2007. Wydanie IV, 344-347.

15. Murro A.: A model for magnetic brain stimulation. „Lut. J. Biomed.

Comput.”, 1992, 31, 37-43.

16. Nielsen J.F., Sinkjaer T., Jakobsen J.: Treatment of spasticity with

repetitive magnetic stimulation; a double-blind placebo-controlled
study. „Mult. Scler.”, 1996, 2(5), 227-32.

17. Sieroń A., Cieślar G., Adamek M.: Magnetoterapia i laseroterapia.

Śląska Akademia Medyczna, Katowice 1994.

18. Opara J.: Rehabilitacja w neurologii. Podręcznik dla studentów fizjo-

terapii. AWF, Katowice 2007.

19. Sieroń A. (red.): Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie,

wyd. II. -medica press, Bielsko-Biała 2002.

20. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Niektóre zagadnienia zwią-

zane ze stosowaniem w fizjoterapii pulsującego pola magnetycznego
i laserowego promieniowania podczerwonego. „Baln. Pol.”, 1992, 34,
1-23.

21. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G.: Fizjoterapia. Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, Wydanie III, 613-615.

22. Trock D.M.: Double-blind trial of the clinical effects of pulsed elec-

tromagnetic fields in osteoarthritis. „J. Rheumatology”, 1993, 20,
3, 456-480.

30

25

20

15

10

5

0

Przed rehabilitacją

Si

ła [N]

Badani Kontrola

Po rehabilitacji

14,47±4,16

21,71±5,16

20,15±4,13

15,35±3,70

p<0,000

p<0,392

p<0,200

p<0,000

Rycina 2. Badanie dynamometryczne mięśni zginaczy grzbietowych stopy

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

Przed rehabilitacją

Czas [s]

Badani Kontrola

Po rehabilitacji

1,07±0,29

1,92±0,34

1,34±0,38

0,96±0,27

p<0,000

p<0,137

p<0,000

p<0,000

Rycina. 3. Pomiary wartości czasów obciążenia kończyny dolnej niedowładnej

Rycina. 4. Pomiary zgięcia grzbietowego stopy kończyny niedowładnej

20

18

16

14

12

10

8

6

4

2

0

Przed rehabilitacją

Zakres [stopie

ń]

Badani Kontrola

Po rehabilitacji

p<0,000

p<0,000

p<0,024

p<0,420

6,66±4,74

14,71±6,73

13,44±5,33

9,59±5,06