W I E L K I Ś P I E W N I K P O L S K I

zawierający

P I E Ś N I N A R O D O W E

P A T R I O T Y C Z N E

H Y M N Y I D E K L A M A C J E

z dzieł poetów polskich zebrał J.K.

przedruk z wydawnictwa

Nakładem A. Machnickiego

KRAKÓW – 1919 rok.

2

Spis treści: wg słów początkowych

Str.

A czyjeż to imię . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
A znasz ty kraj ten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Baczność, wszystka brać Sokoła! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134
Bartoszu, Bartoszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Bądź silnym! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Boga-Rodzica Dziewica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Bogarodzico! Dziewico! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Boże, zmiłuj się nad nami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Boże! wysłuchaj nas, Boże! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Boże, coś Polskę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Boże, coś Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Boże Ojcze! Twoje dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Boże łaskawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Bracia rocznica! Więc po zwyczaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Bracia rocznica! Wznieśmy puchary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Bracia Sokoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Bywaj dziewczę zdrowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Bywaj mi zdrowy, kraju kochany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Bywaj mi zdrowa, moja droga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Choć burza huczy wkoło nas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Chociaż pięknie w obcym kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Chwała Tobie, Chryste Panie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Cieszmy się bracia nadzieją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Ciężko ranny z wieńcem chwały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Co tam marzyć o kochaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Co to za gwar? Wesoły car! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Cóż to tam za chorągiew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Cóżem winien, żem Polakiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Czemu smutek serce tłoczy? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Cześć polskiej ziemi, cześć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Czegóż, bracie, w kącie siedzieć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Cztery rzeczy w Polsce słyną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Dalej bracia, dalej żywo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Dalej bracia do bułata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Dalej, bracia, do oręża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Dalej, bracia, topór w dłonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Dalej bracia w jedno koło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Dalej bracia, stańmy w koło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Dalej chłopcy, bierzmy kosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Do Ciebie Panie Bracie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Do Ciebie Panie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Do lotu, bracia Sokoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Do pracy! razem do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Do pracy koledzy! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

3

Do pracy więc ludu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Dopokąd polskiej pieśni ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Dręczy lud biedny, Moskal okrutny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Dziś ludzkość cała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Gdyby orłem być . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Gdy na wybrzeżach twojej Ojczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Gdy z postępu nowym wiekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Gdym na ciężkie, krwawe boje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Gdy naród do boju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Gdzie modra Wisła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Gdzie się podział ów wiek złoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Głupi Moskal myśli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Góralu, czy ci nie żal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Grzmią pod Stoczkiem armaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Hejże bracia, co się stało . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Hej bracia Sokoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Hej, kto zabawę lubi i ruch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Hej koledzy, precz frasunek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Hej! ludu ty polski! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Hej latawce, hej sokoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Hej naprzód, wstecz ani krok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Hej Strzelcy wraz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Hej! tam w karczmie za stołem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Hej ty Wisło, modra rzeko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Hej tam od Krakowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Hej ty Orle Biały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Hej, użyjmy żywota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Idzie żołnierz borem, lasem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
I Żyd błysnąć może . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 108
Jako rozbitki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 137
Jak to na wojence ładnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Jakże to pięknie, kiedy mąż dzielny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Jasna jutrzenko narodu polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Jakże cię nie kochać, kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Jak wspaniała nasza postać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Jak się macie Bartłomieju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Jeszcze Polska nie zginęła (Mazurek Dąbrowskiego) . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Jeszcze Polska nie zginęła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Jedzie żołnierz borem, lasem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Jechał kozak zaporoski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Jestem polskie dziecko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Każdy naród swoją mowę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Kiedy Lech przyszedł w te kraje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Kochaj bracie swą zagrodę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Kochajmy się bracia mili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Królowo Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

4

Królowo Polskiej Korony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Kto ty jesteś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Lecą Orły ponad Wisłą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Lecą listki z drzewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Leż tu, Wando, leż! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Leży w więzieniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Litwineczko, kochaneczko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Ludzkości żeńce plon bogaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Majster Jan Kiliński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Marsz Sokoły szeregami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Mężni duchem, mocni ciałem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Miły w ciszy szmer strumyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Młody wojownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Mnóstwo ludzi przed gospodą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Myśmy prawie wrośli w ziemię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Nasza przyszłość to nasz świat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Na groby, bracia, na groby! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Na krakowskim brzegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Naprzód drużyno strzelecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Na krakowskim rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Nasz Chłopicki wojak dzielny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Nasz sztandar tkała żywa moc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Nie mam swego nic na świecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Niechaj kto chce śpiewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Niech będzie pochwalony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Nie dbam jaka spadnie kara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Nie masz to wiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Nie skargami i nie łzami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Nie tak in illo tempore bywało . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Nie rzucim ziemi skąd nasz ród . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Na Wawel! Na Wawel! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
O Boże, mój Boże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
O czysty, jasny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Ogień i miecz, hasło to nie nasze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Ojcze! ja wzywam Cię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Ojcze nasz, Ojcze! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Ojczyzna moja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Ojczyzna długo gnębiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Ojczyznę naszą za dawnych lat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Ojczyzno! tyś gwiazdą przewodnią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Oj, zapoznał się tam Polak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
O kraju nasz drogi! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
O Polska Korono! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Ospały i gnuśny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Oto dziś dzień krwi i chwały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Pamiętne dawne Lechity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

5

Pan z nieba i z łona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Patrz Kościuszko na nas z nieba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Patronko nasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Piękna jak pogoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Piękna nasza Polska cała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Płyną chmury, płyną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Polak nie sługa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Ponad światami, ponad gwiazdami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Po nocnej rosie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
Polskich sztandarów ptak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Pogardziwszy nową modą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Polski przemysł niech nam żyje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Polska powstaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Polska dziewica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Polska młodzież niech nam żyje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Póki Wisła kręta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Pomoc dajcie mi rodacy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Polska nigdy nie zaginie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Polakom pamiątka luba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Poczerniały Orły złote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Pod Raszynem, pod Warszawą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Płynie Wisła, płynie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Precz, precz od nas smutek wszelki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Rozproszone po wszem świecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Ruszył Moskal w drogę pilno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Rży koniczek mój bułany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . 244

Schowaj, matko, suknie moje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Silni ciałem, silni duchem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Siedzi Krakus pod drzew cieniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Sokół nasz znak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Społem, druhowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Sto lat Ojczyzna w kirze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . 229

Stroskany drogiej upadkiem Ojczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Stańmy bracia wraz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Sypie śniegiem zima sroga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Święci! niebieskiej mieszkańcy krainy! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Tam na błoniu błyszczy kwiecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Tego pamięć wiecznie droga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Ten Elstery brzeg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Tęskno, bracia, rzucić niwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Ty co w przyrodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Walecznych tysiąc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
W dni naszych wiośnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
W górze kręgi sokół toczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
W huku armat, w kłębach dymu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
W całej Polsce i w Warszawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . 183

6

Wesoło żeglujmy, wesoło! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Witaj majowa jutrzenko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Wionął wiatr zimny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Wisło moja, Wisło stara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Wilia, naszych strumieni rodzica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Wisło szara, Karpat córo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Widzę w dali wioskę małą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Widzisz dziewczę chorągiewkę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Włoska kraina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
W głos serdeczna dumka płynie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Wszystko nam ludzie odjęli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
W Trójcy Przenajświętszej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
W Racławickim polu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
W oku lśni zapału blask . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Wzbił się w niebo krzyk wesoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Wyleć ptaku, orle młody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Zaszło słońce w krwawe morze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Za Niemen! Za Wisłę! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Zabrzmij pieśni polskich synów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Za ludem, który nigdy hufcami zbrojnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Zawitaj, Pani świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Za Niemen nam precz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Z dymem pożarów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Z gruzów więzienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Z krwią naszych braci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Z krakowskiej kuźnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Znasz-li ten kraj, gdzie kwitną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Z tamtej strony Wisły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Z tej naszej nędzą ściśnionej ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Z tej tu strony Wisły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Żal, żal za jedyną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Żegnaj nam, żegnaj, droga kraino! . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . 170

Żegnam cię, luby kraju rodzinny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
.

7

* * *

W dni naszych wiośnie,
Żyjmy wesoło,
Niech brzmi radośnie
Śpiewaków koło.
Nic nas nie dzieli,
Równiśmy wszyscy,
Młodzi, weseli,
I duchem bliscy.

8

Boga-Rodzica Dziewica

{pieśń św. Wojciecha}

Boga-Rodzica Dziewica,
Bogiem wsławiona Maryja.
U Twego Syna Hospodyna

1

Matko zwolona

2

Maryja,

Ziści nam spust winom

3

,

Kyrye eleyson!
Twego Syna Chrzciciela zbożny

4

czas

Usłysz głos, napełnij myśli człowiecze,
Słysz modlitwę, jenże

5

Cię prosimy:

To dać raczy, Jego prosimy:
Daj na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt,
Kyrye eleyson.
Narodził się dla nas Syn Boży,
W to wierzaj człowiecze zbożny,
Iż przez trud

6

Bóg swój lud

Odjął diabłu ze straży.
Przydał nam zdrowia wiecznego,
Starostę

7

skował piekielnego:

Śmierć podjął, wspomionął człowieka pierwszego.
Jeszcze trudy cierpiał bezmierne,
Jeszcze był nie przyśpiał za wierne,
A że sam Bóg zmartwychwstał.
Adamie, ty Boży kmieciu,
Ty siedzisz u Boga w wiecu,
Domieść nas swe dzieci,
Gdzie królują święci Anieli.
Tam radość, tam miłość,
Tam widzenie Twórca anielskie bez końca.
Tu się nam zjawiło diable potępienie;
Nie srebrem, ni złotem nas z piekła odkupił,
Mocą swą zastąpił.
Dla ciebie człowiecze, dał Bóg przekłuć sobie:
Bok, ręce, nodze obie,
Krew święta szła z boku na zbawienie tobie
Wierzże w to człowiecze, iż Jezus, Bóg prawy,
Cierpiał za nas rany:

1

Hospodyna – Pana

2

Zwolona – wybrana

3

Ziści nam spust winom – uzyska nam odpuszczenie

4

Zbożny – pobożny

5

Jenże – którzy

6

Iż przez trud – iż przez mękę

7

Starostę – władcę

9

Swą świętą krew przelał za nas chrześcijany.
O duszy, o grzesznej sam Bóg pieczy ima,
Diabłu ją odejma,
Gdzie to sam króluje, tam ją sobie przyjmuje.
Już nam czas, godzina grzechów się kajaci,
Bogu chwałę daci,
Ze wszemi siłami Boga miłowaci.
Maryja Dziewica prosi Syna Swego Króla niebieskiego,
Aby nas uchował ode wszego złego.
Wszyscy Święci proście, nas grzesznych wspomóżcie;
Byśmy z wami przebywali
Jezu Chrysta chwalili
Tegoż nas domieści Jezu Chryste miły,
Byśmy z Tobą byli,
Gdzie się nam radują już niebieskie siły.
Amen, amen, amen, tako Bóg daj;
Gdzie królują Anieli.

10

Pieśń do Królowej Polski

Z krwią naszych braci, Ojczyzny drogiej,
Do Ciebie Matko bije ten głos –
Krainę naszą niewiernym wyrwij,
Którzy ją gnębiąc, zadają cios.

Obroń z ciężkiego jarzma tyranów,
Walcz za nas znowu orężem Twym,
Dozwól, by Polska nie znała panów,
By się szczyciła znów godłem swym.

O Matko, samych wśród świata
Plagi bez przerwy trapią raz wraz;
Wolne Twe dzieci dziki wróg zgniata,
Ileż wdów, sierot pośród nas.

Zasłoń nas, zasłoń przeczystą dłonią
Najświętsza Matko, prosimy Cię;
Będziesz, jak byłaś, skuteczną bronią
Narodu, co Cię Królową zwie.

Tyś nas już tyle razy broniła,
Czy teraz także obronisz nas?
Matko Najświętsza, nasza mogiła
Znów zapełniona w tak krótki czas.

Krainę naszą łzy zalewają!
Najświętsza Matko, osusz je Ty;
Chciej nam pokazać cud łaską Twoją,
Niech Lecha dziecię nie roni łzy.

Do Ciebie, Pani, wznosim te modły,
Niech więc Twa litość wzruszyć się da, –
Widzisz jak wrogi duszę nam zbodły,
Oczy przyćmiła śmiertelna mgła.

Nad drgającymi Twych sług trupami,
Darmo ucztuje zaciekły wróg:
Nie upadniemy, bośmy nie sami –
Nad nami Matka, nad nami Bóg.

11

Pieśń do Matki Boskiej

Patronko nasza, coś na Polski tronie,
Rycerskim ojcom przodowała w boju;
Uczyła w radzie, a strzegła w pokoju,
Stroskanym dzieciom przybywaj w obronie.
Bo w nas jest siła wiary niepojęta:
Naszą Królową jest Marya święta.

Na Jasnej Górze tam pod Twoje nogi,
Składały ojce w imię świętej wiary,
Dumnego Szweda, Turki i Tatary,
Moskiewską butę i mongolskie wrogi,
Bo była siła wiary niepojęta:
Że ich Królową jest Marya święta.

Po takich ojcach opuszczone dzieci
W więzach niewoli nie utracim wiary,
I nowe Matce zaniesiem ofiary
W modlitwie wspólnej, co nadzieją świeci.
Bo w nas jest siła wiary niepojęta!
Naszą Królową jest Marya święta!

12

Do Królowej Korony Polskiej

Królowo Polskiej Korony,
W żałobnych szatach, ze łzami,
Błaga Cię naród strapiony:
Wstaw się do Boga za nami,
Królowo Polskiej Korony!

Sto lat już w hańbie dobija,
Jak wolnej Pani ssie łono
Okrutna niewoli żmija;
Jak nam swobodę skradziono,
Sto lat już w hańbie dobija!

Krwi i łez rzeki już całe,
Głębsze od Niemna i Wisły,
(Niech będą Bogu na chwałę!)
Z ran i z ócz Polski wytrysły,
Krwi i łez rzeki już całe!

Siedemkroć siedem boleści,
A każda jak nóż zatruty,
Bo ze swą raną się pieści,
Przejmuje naród okuty,
Siedemkroć siedem boleści!

Czy ojców ciężkie tak grzechy,
Że choć pokuta tak sroga,
Dotąd ni kropli pociechy,
Ni zbawczej wieści od Boga?
O! ciężkie ojców snać grzechy!

Czy my tak grzeszni, wyrodni,
Że mimo krwawej ofiary,
Spojrzenia Boga niegodni?
Och! czyż gniew Boski bez miary,
Czy my tak grzeszni, wyrodni!

Szczęśliwsze inne narody,
W zgodzie, głosami wolnymi
Nucąc pieśń jasną swobody,
Na wolnej pracują ziemi…
Szczęśliwe inne narody!

Nie przeto grzesznie biadamy,
Choć wrogi bluźnią dokoła,

13

Choć krzyż z ołowiu dźwigamy,
My wznosząc ku niebu czoła,
Modlim się, a nie biadamy!

Lecz i modlitwa dziś wzbronna!
I trzykroć w grodzie wiślanym,
Krew się polała bezbronna…
O! Pani, Twoim poddanym,
Już i modlitwa dziś wzbronna!

Więc przez Twój obraz skalany
Pijanej dziczy batami;
Przez znieważane kapłany,
Przez krzyż carskimi mieczami,
Przez jego hordę zrąbany!

Królowo Polskiej Korony!
W żałobnych szatach, ze łzami,
Błaga Cię naród strapiony,
Wstaw się do Boga za nami,
Królowo Polskiej Korony!

Wszak żeśmy byli Ci wierni!
Z Tobą, na szablach i zbrojach
Sławni rycerze pancerni,
W ostrych wzywając Cię znojach,
Wszak zawsze byli Ci wierni!

I będziem wierni Ci zawsze!
Innej znać Pani nie chcemy.
Czasy łaskawsze czy krwawsze
Napłyną na nas, będziemy
Wierni Ci wszędzie i zawsze!

A jakoś na Jasnej Górze
Błękitnym płaszczem świeciła,
Nad garścią obrońców w górze
I wraże kule gasiła,
Tak jako na Jasnej Górze…

Dziś zaświeć i krwawe trudy,
Płaszczem opieki osłaniaj!
Pokrzepiaj łask swoich cudy,
Podszepty piekła odganiaj,
Nam nad krwawymi świeć trudy!

14

Błogosław braci cierpiących,
Z domów po nocach kradzionych,
W moskiewskich piekłach mdlejących,
W śniegi Sybiru rzuconych,
Błogosław braci cierpiących!

Błogosław braci tułaczy,
Stęsknionych pośród obczyzny,
Co się nie dają rozpaczy,
Bojując w sprawie Ojczyzny,
Błogosław braci tułaczy!

Błogosław tę garstkę mężną,
Iskry ludowej kapłanów,
Drobną, lecz duchem potężną,
Tę zmorę naszych tyranów,
Groźną im, choć bezorężną!

Błogosław kosy wieśniacze!
Na kośbę sprośnego ziela,
Co krwawe narodu płacze,
Zmienią w łzy błogie wesela,
Błogosław kosy wieśniacze!

Wlej w zdrową pierś dzieci lackich,
Ducha Kościuszków, Czarneckich,
Ducha Kilińskich, Głowackich,
Rejtanów, Skargów, Kordeckich,
W kipiącą pierś dzieci lackich.

Wszak nam się wolno spodziewać,
Po walk i cierpień kolei,
W cześć Twą i Polski zaśpiewać,
Pieśń już zniszczonej nadziei,
Wszak nam się wolno spodziewać?!

Bogarodzico Dziewico!
Królowo Polskiej Korony!
Ku Tobie z łzawą źrenicą,
Patrzy się naród strapiony!
Bogarodzico Dziewico!

Tadeusz Komor

15

Do Boga

Z gruzów więzienia wołamy do Ciebie:
Wróć nam Ojczyznę, o Boże na niebie,
Bez której równie, jak bez Ciebie, Boże!

Nikt żyć nie może.

Ojcowie nasi twierdz żadnych nie znali,
W piaskach, na skałach kościoły stawiali,
Tobie się dali, – Ty miałeś być mężnym

Marsem potężnym.

Gdy Twój przyjęli zakon uświęcony,
Miecza dobyli dla jego obrony,
Dziesięć go wieków, dopóki nie padli,

W pochwy nie kładli.

Tobie zdobycze, Tobie wszystkie trudy,
Tobie okolne hołdowały ludy,
I gołą piersią od pogańskiej stali

Resztę zbawiali.

Ani ich zmogły pogańskie napady,
Ani zakonnych odstępców Twych zdrady;
Za to od Ciebie mieli sobie daną

Wolność kochaną.

Wiara i Wolność to były ich hasła;
Aż wiara w wolność w ich sercach wygasła,
Tyś twarz odwrócił, a oni spętani,

Obcym poddani.

Ze snu gnuśnego dzisiaj ocuceni,
O Boże Ojców, biegniem do Twej sieni,
Powróć już wolność na Sarmacką ziemię,

Dźwignij jej plemię.

K. Brodziński

16

Modlitwa za Polskę

Do Ciebie, Panie, wznosim nasze modły,
W drodze żywota znękani niezmiernie,
Albowiem wszystkie świata tego ciernie
Kolcami na wskroś do serc nas przebodły,
Przecież o Panie, nie nad nami, Panie,
Nad Matką-Polską miej pożałowanie!

Panie, och Polska, nasza rodzicielka,
Poczciwą sławą minionych stuleci,
Zasługą świętą pierworodnych dzieci
W ziemiach dziedzicznych i można i wielka,
Oblubienica w królewskiej ozdobie,
Mnogie plemiona hołdowała Tobie!

Panie nasz! Polska och! oblubienica
Jednym skinieniem oto Twej niełaski,
Sierota, dawne rozterała blaski,
Niby wypchniona sprzed oczu Rodzica,
Odarta z wieńca i z wiana i z miana
Pije pod progiem łzy sponiewierana.

Wielkie wysługi, starosławne dzieje,
Jak senna zmora trapią ją w niewoli,
I macierzyńsko, wnętrznościami boli,
Bo złość szatańska wokoło szaleje;
Gawiedź niezbożna, służebne pomiotły
Nas, płód jej łona, zmogły i przygniotły.

Panie! za Matką po szerokim świecie
Jękami jego wtórujemy męce,
Szarpiem się w sercach, a niemocne ręce,
Bo Twą niełaską z domu, jako śmiecie
Znów podmuchami nawrotem już trzecim,
Na wszystkich wiatrach w pokolenia lecim.

Panie! Tyś mocarz! Twa ręka nas karze,
Odpuść, och! odpuść królewskiej swej wdowie!
Już pokajani, grzeszni jej synowie,
W proch upadamy przed Tobą na twarze;
Nigdy, och! na nią gniew Twój nie zagore,
Bo po anielsku uderzym w pokorę.

Jezu nasz, Jezu! o w Trójcy jedyny
Tyś uczył: „Proście, a będzie wam dano!”

17

Prosim za Matką: wróć jej wiano, miano;
Baranku, który gładzisz świata winy,
Bądź miłosierny! Nie nad nami, Panie,
Nad Matką-Polską, miej pożałowanie!

Maryo-Matko! Królowo na niebie,
W trzech ziemiach Twoich łaskami wsławiona!
Trzy Twoje ziemie: Litwa, Ruś, Korona,
Pod święte stopy ścielą się przed Ciebie!
Litwa, Ruś, Polska: trójlistny to bratek:
Dziewico czysta! otchnijże Twój kwiatek!

Pańscy Wybrańcy w niepożytej sławie,
Na wysokościach nasi Opiekuni,
Ku wspólnej Matce, ku Polsce, och! ku niej,
Zwróćcie oblicze! Święty Stanisławie,
Święty Kazimierzu, Święty Józefacie,
Ku niej, ku Matce w pokrwawionej szacie!

Święci Rodacy! głuchnie polska mowa
Łotrowie polskie pożerają plony;
Wdowy, sieroty polskie bez obrony,
Marnieje w Polsce siejba Wojciechowa
Zanućcież razem, jak ongi, tak ninie:
Boga-Rodzico! Miły Hospodynie!

Do Ciebie, Panie, bracia wznoszą modły!
W drodze żywota znękani niezmiernie,
Albowiem świata pokutnego ciernie,
Kolcami na wskroś do serc ich przebodły,
Przecież o Panie, nie nad nimi, Panie,
Nad Matką-Polską miej pożałowanie!

J. B. Zaleski

18

Pieśń do św. Stanisława Kostki. Patrona młodzieży

Jasna jutrzenko narodu polskiego,
Drogi klejnocie plemienia naszego!
Patrz na Twój naród, który we łzach tonie,
Wznosząc błagalne dziś do Ciebie dłonie.

Ratuj nas, ratuj Kostko Stanisławie,
U tronu Boga przemów w naszej sprawie!

Niwy Chocimia świadczą o Twej mocy,
I Litwa biedna doznała pomocy,
Lwów tylekroć przez Cię ocalony,
Jakże nie mamy wzywać Twej obrony?

Ratuj nas, ratuj Kostko Stanisławie,
U tronu Boga przemów w naszej sprawie!

Kościół odstępstwem synów zagrożony,
Błagalną prośbą wzywał Twej obrony.
Pobożność przodków ginie, zapomniana,
W ciężkiej niedoli Ojczyzna kochana.

Ratuj nas, ratuj Kostko Stanisławie,
U tronu Boga przemów w naszej sprawie!

Młodzież też naszą dziś ratować trzeba,
Spojrzyj więc na nią, Stanisławie z nieba!
Z jej sercem jesteś męstwem krwi związany,
Tyś na obrońcę i mistrza jej dany.

Ratuj nas, ratuj Kostko Stanisławie,
U tronu Boga przemów w naszej sprawie!

19

Hymn do Najświętszej Maryi Panny

Ponad światami, ponad gwiazdami,
Od śniegu bielsza, od gwiazd jaśniejsza,
Królujesz Matko, Maryo!

Ach wszystkie kwiaty, róże, bławaty,
Lilie, dzwonki, pierwiosnki z łąki,
Ślą Ci zapachy, Maryo!

Słowik, skowronki, jak srebrne dzwonki
Ponad dąbrowy i na parowy
Dzwonią serdecznie: Maryo!

Tobie o Pani, ślą one w dani
Wszystko, co mają, Tobie śpiewają,
Tobie, swej Pani, Maryo!

A Ty, Panienko, Najświętszą ręką
Ze świata szczytów, z ponad błękitów
Zsyłasz nam łaski Maryo!

Spójrz na tą ziemię, na polskie plemię
Setki lat bieżą, dzieci Twe wierzą
W Ciebie niezłomnie, Maryo!

Więc miłowaną Polskę kochaną,
Naród nasz cały zawiedź do chwały
Święta Panienko, Maryo!

W. Hozerowa

20

Hymn Konfederatów Barskich

Zawitaj, Pani świata, Królową wybrana,
Pocieszycielką ludzi w przygodach doznana.

Tyś Polskiego Królestwa największą obroną,
Tyś od nieprzyjaciela tarczą i zasłoną.

Do Ciebie my w tym boju serdecznie wzdychamy,
Twej osobliwości teraz pomocy wzywamy!

Wszakże Twoja nad Polską łaska zawsze słynie:
Pod cieniem Twej opieki włos z głowy nie zginie.

Racz przyjąć te godzinki, Matko litościwa,
Strapionego narodu Pociecho prawdziwa!

Wspomagaj nas w tym boju, bądź obroną naszą,
A potłum nieprzyjaciół, co się na nas kuszą.

Dodaj nam męstwa, zjednaj spólną miłość, zgodę
I od Polskiej Korony oddal wszelką szkodę.

Nie wypuszczajże nigdy nas z Twojej opieki,
My Cię za to wychwalać będziemy na wieki.

Którzy giną przy wierze i czci Twej obronie,
Niech Boga oglądają na górnym Syonie.

21

Boże, coś Polskę

Boże! coś Polskę przez tak liczne wieki,
Otaczał blaskiem potęgi i chwały,
Coś ją osłaniał tarczą Swej opieki
Od nieszczęść, które przygnębić ją miały;

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Ty, któryś potem tknięty jej upadkiem,
Walczących wspierał za najświętszą sprawę;
A chcąc świat cały mieć jej męstwa świadkiem,
Wśród nieszczęść nawet pomnażał jej sławę;

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Wróć biednej Polsce świetność starożytną!
Użyźniaj pola, spustoszone łany,
Niech szczęście, pokój na nowo zakwitną!
Przestań nas karać, Boże zagniewany!

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Niedawnoś wolność zabrał z Polskiej ziemi,
A już krwi naszej popłynęły rzeki –
O, jakże musi być okropnie z tymi,
Którzy Ojczyznę utracą na wieki!

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Boże, którego ramię sprawiedliwe,
Żelazne berła władców świata kruszy,
Skrusz naszych wrogów zamiary szkodliwe,
Obudź nadzieję w biednej naszej duszy!

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Boże Najświętszy! przez Chrystusa rany!
Świeć wiekuiście nad braćmi zmarłymi;
Spojrzyj na lud Twój niedolą znękany,
Przyjmij ofiary synów polskiej ziemi.

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Boże Najświętszy, od którego woli
Istnienie świata całego zależy,

22

Wyrwij lud polski z tyranów niewoli,
Wspieraj szlachetne zamiary młodzieży!

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Boże Najświętszy! przez Twe wielkie cudy
Oddalaj od nas klęski, mordy boju;
Połącz wolności węzłem Twoje ludy
Pod jedno berło Anioła Pokoju.

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Gdy naród polski dzisiaj we łzach tonie, –
Za naszych braci poległych błagamy,
By ich męczeństwem uwieńczone skronie,
Nam do wolności otworzyły bramy.

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

Jedno Twe słowo, ziemskich władców Panie,
Z prochów nas podnieść, znowu będzie zdolne;
A gdy zasłużym na Twe ukaranie,
Obróć nas w prochy, – ale prochy wolne!…

Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
Ojczyznę, wolność racz nam wrócić, Panie!

23

Z dymem pożarów

Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej,
Do Ciebie, Panie, bije ten głos!
Skarga to straszna, jęk to ostatni,
Od takich modłów bieleje włos.
My już bez skargi nie znamy śpiewu,
Wieniec cierniowy wrósł w naszą skroń,
Wiecznie, jak pomnik Twojego gniewu,
Sterczy ku Tobie błagalna dłoń.

Ileż to razy Tyś nas nie smagał,
A my nie zmyci ze świeżych ran,
Znowu wołamy: On się przebłagał,
Bo On nasz Ojciec, bo On nasz Pan!
I znów powstajem w ufności szczersi,
A za Twą wolą zgniata nas wróg,
I śmiech nam rzuca, jak głaz na piersi:
„A gdzież wasz Ojciec, a gdzież ten Bóg?!”

I patrzym w niebo, czy z jego szczytu,
Sto słońc nie spadnie wrogom na znak?
Cicho i cicho… pośród błękitu,
Jak dawniej buja swobodnie ptak,
Owóż w zwątpienia strasznej rozterce,
Nim naszą wiarę ocucim znów,
Bluźnią Ci usta, choć płacze serce,
Sądź nas po sercu, nie według słów!

O, Panie! Panie! ze zgrozą świata,
Okropne dzieje przyniósł nam czas.
Syn zabił ojca, brat zabił brata,
Mnóstwo Kainów jest pośród nas.
Ależ o Panie! oni niewinni,
Choć naszą przyszłość cofnęli wstecz,
Inni szatani byli tam czynni;
O! karaj rękę, nie ślepy miecz!

Patrz! my w nieszczęściu zawsze jednacy,
Na Twoje łono, do Twoich gwiazd
Modlitwą płyniem, jak senni ptacy
Co lecą spocząć wśród własnych gniazd,
Osłoń nas, osłoń, ojcowską dłonią,
Daj nam widzenie przyszłych Twych łask.
Niech kwiat męczeński uśpi nas wonią
Niech nas niebiański otoczy blask!

24

I z Archaniołem Twoim na czele
Pójdziemy wszyscy na straszny bój,
I na drgającym szatana ciele
Zatkniemy sztandar zwycięski Twój!
Zbłąkanym braciom otworzym serca,
Winę ich zmyje wolności chrzest,
Wtenczas usłyszy podły bluźnierca
Odpowiedź naszą: „Bóg był i jest!”

Kornel Ujejski

25

Modlitwa

Ty, co w przyrodzie objawiasz Twą chwałę!
Stroisz niebiosa w różnobarwne szaty
Coś stworzył morza i góry wspaniałe
I w harmonijną piękność łączysz światy.

O, Niepojęty! z gwiaździstych przestrzeni,
Co milionami słońc i światów rządzisz,
Wiem, że Twa wszechmoc nigdy się nie zmieni, –
Że w swej mądrości Ty nigdy nie zbłądzisz.

Ty, Nieśmiertelny Twórco Przyrodzenia,
Którego łaska zdobi naszą ziemię, –
Daj, niech ze zwątpień i ducha uśpienia
Zmartwychpowstanie nędzne ludzkie plemię.

Stwórco Wszechświata, Nieśmiertelny Boże!
Co skarg, niedoli nie gardzisz pieśniami,
Tobie łzy nasze składamy w pokorze,
Po drodze życia usłanej cierniami.

Przyjmij te skargi cierpiącej ludzkości
Co w swej niedoli, którąś jej dał, Panie,
Wznosi do Ciebie głosem Twej miłości,
Prosząc o rychłe swoje zmartwychwstanie.

Te milionami głosów powtarzane,
Wiekowych cierpień beznadziejne jęki
Niechaj z anielską czystą pieśnią zlane
Błogosławieństwo wezmą z Twojej ręki.

Niech duch Kaina ustąpi ze świata,
Niech święty pokój i miłość zawita
Twego Królestwa przyjdą błogie lata
I wiecznej Prawdy słońce nam zaświta…

K. Kieliszek

26

Biały sztandar

Ludzkości żeńce plon bogaty
Znosimy z trudem w cudzy bróg…
Lecz przyjdzie dla nas dzień wypłaty:
Płatnikiem wówczas będzie Bóg!
Płatnikiem wówczas będzie Bóg!

Dalej więc, dalej więc, wznieśmy śpiew,
Z sztandaru swego pełni chwały –
Obcy mu zemsty szał, grzeszny gniew
Miłości zrodził go siew, –
A kolor jego śnieżno-biały,
Bo go nie plami bliźnich krew!

Nic nie upadla bardziej duszy,
Niż nienawiści wstrętny jad…
Co złe, dłoń Boża sama skruszy,
Co dobre, uczci Bóg i świat!
Co dobre, uczci Bóg i świat!

Dalej więc, dalej więc, wznieśmy śpiew,
Z sztandaru swego pełni chwały –
Obcy mu zemsty szał, grzeszny gniew
Miłości zrodził go siew, –
A kolor jego śnieżno-biały,
Bo go nie plami bliźnich krew!

Gmach samolubstwa już się wali,
Zburzyła go Chrystusa moc,
Gdy będziem z Bogiem pracowali,
Pierzchnie przed słońcem fałszu noc!
Pierzchnie przed słońcem fałszu noc!

Dalej więc, dalej więc, wznieśmy śpiew,
Z sztandaru swego pełni chwały –
Obcy mu zemsty szał, grzeszny gniew
Miłości zrodził go siew, –
A kolor jego śnieżno-biały,
Bo go nie plami bliźnich krew!

Precz ze strzelbami, sztyletami!
Niech zginie gwałt i rzeź i mord!
Chrystusa znamię rządzi nami,
Nie pójdziem śladem dzikich hord!
Nie pójdziem śladem dzikich hord!

Dalej więc, dalej więc, wznieśmy śpiew,
Z sztandaru swego pełni chwały –
Obcy mu zemsty szał, grzeszny gniew

27

Miłości zrodził go siew, –
A kolor jego śnieżno-biały,
Bo go nie plami bliźnich krew!

Ufajmy! Prawda fałsz zwycięża!
Zawsze ustąpi dniowi cień!
Ten, co świat podbił bez oręża,
I nam tryumfu ześle dzień!
I nam tryumfu ześle dzień!

Dalej więc, dalej więc, wznieśmy śpiew,
Z sztandaru swego pełni chwały –
Obcy mu zemsty szał, grzeszny gniew
Miłości zrodził go siew, –
A kolor jego śnieżno-biały,
Bo go nie plami bliźnich krew!

Wiktor Gomulicki

28

Pieśń Legionów

{Mazurek Dąbrowskiego}

Jeszcze Polska nie zginęła
Póki my żyjemy,
Co nam obca przemoc wzięła,
Z czasem odbierzemy.

Marsz, marsz, Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski,
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem.

Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę,
Będziem Polakami,
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz, Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski,
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem.

Jak Czarniecki do Poznania
Po szwedzkim zaborze,
Dla Ojczyzny ratowania
Rzucim się przez morze.

Marsz, marsz, Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski,
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem.

Mówił ojciec do swej Basi
Cały zapłakany,
Słuchaj jeno, ponoć nasi
Biją w tarabany.

Marsz, marsz, Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski,
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem.

J. Wybicki

29

Piosnka żołnierska

Co tam marzyć o kochaniu,
O bohdance i róż rwaniu,
Dla nas nie ma róż!
My jak ptacy na wędrówce
Dziś tu, jutro na placówce
Może staniem już!

Co śni serce, niechaj prześni,
W twarde życie, twarde pieśni,
Niech wiodą jak w tan!
A miast ręce rękojeści
Szczery uścisk gdy obwieści,
Z niebios chwilę Pan!

Szczęście, dola, później może,
Ale tylko Ty wiesz Boże,
Co tam spotka nas,
Ty wiesz komu uśmiech miły,
Komu wiosnę na mogiły,
Niesie przyszły czas!

Mieczysław Romanowski

30

Mazur

Pogardziwszy nową modą,
Ojców idźmy torem,
Pogardzajmy czczą urodą,
A cnót bądźmy wzorem.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

Szczerość w sercu, szczerość w mowie,
Mówił to, co wiedział, –
Tacy to byli przodkowie,
Jak tam ktoś powiedział.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

Gdy kto obcy, w dom zawitał,
Biedny, lecz cnotliwy,
Dobrze każdy tam przywitał,
Człeka człek poczciwy.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

Tam nie było wykwintności,
Przepysznego grodu;
Rzekł gospodarz Szczęść Waszmości
Dał szklanicę miodu.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

Ale kiedy niepotrzebny,
Gość w ich kraj zawitał,
Polak dzielny, niepochlebny,
Wygnał – ani pytał.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

31

Znały polskiej ręki siłę
Pograniczne ludy,
Im Wolności imię miłe
Dla niej słodkie trudy.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

Równe mężom i kobiety,
Znały co Ojczyzna;
Męstwo, cnota, to zalety, –
Wdziękiem u nich blizna.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

Dawniej dzielne nasze matki
Polskie rozmawiały;
Kochać naród, swoje dziatki,
Kochać nauczały.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

Gdy na wojnę szły synalki,
Matki nie szlochały,
Dając tarcze, rzekły: „Z walki
Na niej, albo cały.”

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

Niech się teraz Lech odrodzi,
Dawne wrócą cnoty;
Niechaj dziadów torem chodzi –
Niech zna, co obroty.

A takie plemię,
Gdy zamieszka ziemię,
Polska kwitnąć będzie,
W pierwszych ludów rzędzie.

32

Hejże bracia, co się stało

{Na dzień 2 listopada 1905 r.}

Hejże bracia, co się stało,
Że mnie przeszły dreszcze,
Czy nam niebo dzisiaj dało
Jakieś znaki wieszcze?
Czy wzburzyły się żywioły
W ziemi, ponad ziemią?
Czy zbudziły Archanioły
Tych co w grobach drzemią?

Hejże bracia, co się stało,
Zachwyt mnie oniemia…
Niebo ogniem rozgorzało,
Drży pod stopą ziemia…
Jakieś gwary, jakieś pieśni
Płyną poprzez ciszę…
Bracia! – zaliż mi się nie śni?
Zaliż dobrze słyszę?

To nie duchy? – to nie zmarli
Idą korowodem?
Wyście się w szeregi zwarli
Orzeł Biały przodem?
Obok Orła – Krzyż, kapłany,
Lud mój – światli, prości –
Wszystkie społem kroczą stany,
Nucąc hymn wolności?…

Hejże bracia moi mili!
Hej Wszechmocny Boże!
Kto tej wielkiej dożył chwili,
Ten już umrzeć może.
Bo i cóż mi dziś do czary
Życie jeszcze doda,
Gdy pod znakiem świętej wiary
Wolność żyje – zgoda?

Hejże bracia – hejże drodzy,
Zgody strzeżmy godła,
Niechaj na jedności wodzy
Zawiść skona podła!
Jedna tylko dla Polaka
W świecie jest puścizna,
Orzeł Biały – obok Orła
Wiara – Bóg – Ojczyzna!

Wojciech Głodowski

33

Sztandary polskie

Polskich sztandarów ptak,
Wieczystej chwały znak,
W błękitny wionął szlak,

Dumnie jak wprzód!

Błysnęła zorza z chmur,
Znalazła w sercach wtór,
A Orzeł bielą piór,

Osłonił lud!

Hej ludu czoła zniż:
Twe Orły wieją wzwyż!
Tak szły na armat spiż

Za dawnych dni!

Swobody głoszą wieść!…
O! Ty je umiesz nieść
I ginąć za ich cześć

W potokach krwi!

Pod twych sztandarów wiew
Wolności dźwięczał śpiew,
Za wolność ciekła krew

Przez tysiąc lat!

Kto ich nie umie czcić,
Kto zrywa wieków nić,
Ten z nami nie wart żyć!

Ten nie nasz brat!

Pod nowej zorzy wschód,
U złotych jutra wrót,
Nie pyta: skąd twój ród?

Ten sztandar nasz!

Gdzie wolny duch się wzbił!
On zawsze pierwszy był
I świecił krwią swych żył

Swobody stróż!

Więc cześć sztandarom tym,
Co w mroku długich zim,
Wzwyż duchy wiernym swym

Umiały wznieść!

Za kaźń męczeńskich lat!
Za noc więziennych krat,
Za świętych ofiar kwiat

Na wieki cześć.

(Or-Ot)

34

Tęsknota

A znasz ty kraj ten, gdzie brzegiem strumieni
Niezapominajki i kaliny rosną,
Gdzie zbóż falami niwa się płomieni
A bory ćmią się jedliną i sosną.
Gdzie chmiel złociste rozwiera festony
Po szczytach olszyn osrebrzonych mchami,
Gdzie biała brzoza i jawor zielony
Błyszczą malownie nad łąk kobiercami?

Och! za tym krajem,
Jakby za rajem,
Co dzień wzdycham i płaczę;
I nie będę szczęśliwy,
Aż te lasy, te niwy
Jeszcze raz choć obaczę!

A znasz ty kraj ten, gdzie wzdłuż bitej drogi,
Co płynie wstęgą pod topoli cieniem,
Każdy wędrowiec, czy pan, czy ubogi,
Wita przechodniów Chrystusa imieniem, –
Gdzie stary bocian na dachu przedsienia
Wije swe gniazdo za wiosny powrotem;
Gdzie krzyże z drzewa, lub święci z kamienia
Stoją na straży przed wiosk kołowrotem?

Och! za tym krajem,
Jakby za rajem,
Co dzień wzdycham i płaczę;
I nie będę szczęśliwy,
Aż te lasy, te niwy
Jeszcze raz choć obaczę!

A znasz ty kraj ten serdeczny, wesoły,
Gdzie się gospodarz pełen uprzejmości
Wszystkim, czym może, dzieli z przyjacioły;
I tęskni w domu, kiedy nie ma gości;
Gdzie lud, choć biedny, rad w święto się stroi,
W tańcu czy w pracy, zawsze piosnki śpiewa,
Gdzie czapka chłopca i warkocz dziewoi
Szychem się świeci, wstęgami powiewa?

Och! za tym krajem,
Jakby za rajem,
Co dzień wzdycham i płaczę;
I nie będę szczęśliwy,
Aż te lasy, te niwy
Jeszcze raz choć obaczę!

35

A znasz ty kraj ten, gdzie w chwilę wesołą,
Gdy grzmi od ucha zapustna kapela,
Sunie poważnie poloneza koło,
Jak szyk pancernych na nieprzyjaciela;
Gdzie rześka młodzież przy hucznym mazurze
Brzękiem podkówek gromko takt wybija,
Gdzie żywym wieńcem przy piosenek chórze,
W rączych się pląsach krakowiak przebija?

Och! za tym krajem,
Jakby za rajem,
Co dzień wzdycham i płaczę;
I nie będę szczęśliwy,
Aż te lasy, te niwy
Jeszcze raz choć obaczę!

Konstanty Gaszyński

36

* * *

Do ciebie Panie Bracie!
Niech żyje Polski cześć;
Wszak wszyscy pozwalacie,
Tak zacny wiwat wznieść.

Otwartość jest ozdobą,
Wesołych naszych gron,
Bodajby żyć tak z sobą,
Aż życie zamknie zgon.

A więc do ciebie Panie Bracie!
Niech żyje Polski cześć;
Wszak wszyscy pozwalacie,
Tak zacny wiwat wznieść.

37

Pieśń wieczorna

Po nocnej rosie,
Płyń dźwięczny głosie,
Niech się twe echo rozszerzy.
Gdzie nasza chatka,
Gdzie stara matka?
Krząta się koło wieczerzy.
Jutro dzień święta,
Niwa nie zżęta,
Niechaj przez jutro dojrzewa,
Niech wiatr swawolny,
Niech konik polny,
Niechaj skowronek tu śpiewa.
Już blisko, blisko,
Chatnie ognisko,
Znużone serce weseli;
Tam pracowita
Matka mnie spyta;
„Wieleście w polu nażęli”,
Matko, jam młoda,
Rąk moich szkoda,
Szkoda na skwarze oblicza,
Źle szła robota,
Przeszkadza słota
I moja duma dziewicza.

38

Boże łaskawy

Boże łaskawy, przyjmij płacz krwawy
Upadających ludzi:
Sercem wzdychamy, łzy wylewamy,
Niech prośba łaskę wzbudzi.

Polska Korona, wielce strapiona,
Żebrze Twojej litości,
Jednejże matki, niezgodne dziatki,
Szarpią jej wnętrzności.

A nieprzyjaciel wziął sobie za cel,
Ach, nieszczęśliwa dola!
Z tak znamienitej Rzeczypospolitej,
Uczynił dzikie pola.

Już nie masz dawnych, rycerzów sławnych,
Ręka się Turków wznosi;
Młódź się została i to niecała,
Śmierć ranne żniwo kosi.

Gdzież są rycerze, bitni żołnierze,
Gdzie ich męstwo, ich siła?
Z nimi pospołu, poszła do dołu,
W grobie się położyła.

Ani gromada, ni ludzka rada,
Plac wygrywa w potrzebie;
Szabla tępieje, serce truchleje,
Gdy Boże nie masz Ciebie.

Nic nie pomoże, ach mocny Boże!
Żadna nasza potęga:
Gdy Twój żarliwy, gniew sprawiedliwy
Za grzech nas dosięga.

Najwyższy Panie, mocny hetmanie,
Dobądź oręża Twego:
Uśmierz pogany, ulecz nam rany,
W sławie Imienia Twego.

Bądź tarczą mocną, dzienną i nocną,
Załóż granice złemu:
Rozprosz tyrany, daj pożądany
Pokój dziedzictwu Twemu.

39

* * *

Gdy z postępu nowym wiekiem,
W proch runęły dawne bogi,
Wszystko co się zwie człowiekiem,
Spieszy raźno w nowe progi.

Nowe hasła błysły światu –
Nowa gwiazda ludziom świeci –
I dziś szydzą nawet dzieci,
Ze swych dziadów majestatu!

Lecz choć świat dzisiejszy cały,
Łaje przeszłość nieudolną,
Z przeminionej szydzić chwały
– Nam nie wolno!

40

Mazur

Piękna nasza Polska cała,
Piękna, żyzna i niemała,
Wiele krain, wiele ludów,
Wiele stolic, wiele cudów,
Lecz najmilsze i najzdrowsze,
Polakowi jest Mazowsze.

Bo gdzie takie cudne stroje?
I śpiewanki i dziewoje?
Kto podkówki tak wykrzesze?
Komu miłe tak pielesze?
Jak ojczyste Mazurowi?
Niechaj cała Polska powie.

Poza Niemnem puszcza sroga,
A na Rusi błotna droga,
Góral zbytnio podkasały,
A Odraki lud zniemczały;
A więc nasza, nasza góra,
Nie masz w świecie nad Mazura!

Mówią, że tam na Podolu,
Rośnie żyto bez kąkolu,
Lecz i od nas dary Boże,
Płyną Wisłą aż za morze,
Przyśpiewują jej flisaki,
A grosz człek ma jaki taki.

Gdzieś za światem Dniepr tam płynie
Sławne konie w Ukrainie;
Ale kto, jak Mazur właśnie,
Wioząc, z konia biczem trzaśnie!
Kiedy jedzie do Warsięgi,
Mówią wszyscy: Mazur tęgi!

Tęgi Mazur wej w pokoju,
Lecz się przyda i do boju.
Dana, dana, dana, dana
Miła dla Ojczyzny rana.
Prędzej zginą rzeki, góry,
Niźli Polska i Mazury.

Nawet w tańcu nasza góra,
Nie ma w świecie nad Mazura.
I zanucą w Polsce ludzie
O Mazurach i o cudzie,
Bo Bóg gdyby świat dziś tworzył,
To z Mazurów by go złożył,
A w pośrodku nich niecnotę
To Moskala na zgryzotę.

41

Przebacz nam, o Panie!

W Trójcy Przenajświętszej a jedyny Boże,
Pokutnicy polscy błagają w pokorze,

Przebacz nam, o Panie,
Daj nam zmiłowanie,

Wróć byt nam szczęśliwy, dni polskie tak hoże!

Na krzyżu rozpięty, wielki Jezu Chryste,
Coś zbawił ród ludzki od śmierci wieczystej,

Zmiłuj się nad nami,
Do Ciebie wołamy,

Na pamięć Twej matki a Panny Przeczystej!

O święta Maryo, pośredniczko nasza,
Niechaj Cię grzech polski nigdy nie odstrasza;

O polska Królowo,
Przyczyń się Twą mową,

U Syna Twojego za grzechy Judasza.

Święty Stanisławie, biskupie krakowski,
Patronie Polaków, pośredniku Boski,

O módl się za nami,
Twymi rodakami,

By Pan nas uwolnił od wiekowej troski.

Wy święci Anieli, niebiańskie orszaki,
Dajcie nam w obronę święte wasze znaki,

Niech wasze sztandary,
Zdobędą nam stare

Wawrzyny miłości, pokory oznaki!

I wy wszyscy święci, Pańscy pokutnicy,
Ojcowie wyznawcy, polscy męczennicy,

Wołajcie do Boga,
By przeszła ta trwoga,

Co Polskę od wieku męczarnią przenika.

Tarzając się w prochu, żebrzem zmiłowania,
Grzechów przebaczenia, kary sfolgowania:

O przebacz nam Boże,
Wołamy w pokorze,

Wyrwij naszą Polskę z długiego konania!

E. K.

42

Do pracy koledzy!

Do pracy koledzy! podajmyż raz dłonie!
I razem połączmy swe siły!
Dobądźmy sił ducha, co dawno tli w łonie,
Z dusznej dobądźmy mogiły!
Do pracy! a siłą zadziwimy świat,
Co śmiał się i szydził przez szereg złych lat.

Przed nami dusz pole otwiera się złote,
I promień przyświeca nam słońca;
Porzućmy już żale i próżną tęsknotę,
Pracujmy wytrwale do końca!…
Do pracy! a siłą zadziwim ten świat,
Co śmiał się i szydził przez szereg złych lat.

F. Sz…z

43

Dalej bracia w jedno koło

Dalej bracia w jedno koło,
Dłoń na sercu, w górę czoło –
Święćmy chwilę, co tak mile
Zjednoczyła nas!

Święćmy, święćmy, czym kto może:
Czyny piękne, myśli Boże,
Każdy w świecie niechaj nieci
Bo je niecić czas!

Przykład z siebie innym dajmy,
W Polsce ludzkość ukochajmy,
Ją miłujmy i pracujmy,
By jej wrócić byt!

A w miłości myśl poczęta,
Musi, musi być pojęta,
Nią więc silni, nieomylni,
Swobód stworzym świt!

W imię Boga więc do dzieła,
Jeszcze Polska nie zginęła!
Zaśpiewajmy, i w tym trwajmy
Przez ciąg dalszych lat!

Nasze grono niech zespoli
Zacność celów z siłą woli.
Z hasłem wiary i ofiary
Dalej naprzód w świat!

Wówczas będzie czas na troski,
Teraz pijmy nektar boski;
Że rozkoszy nic nie spłoszy,
Błogosławmy czas!

A więc szklanki napełniajmy,
Gaudeamus zaśpiewajmy:
W nocnej ciszy, niech usłyszy
Niebo pieśni głos.

44

Marsz Sokołów

Ospały i gnuśny, zgrzybiały ten świat,
Na nowe on życia koleje,
Z wygodnej pościeli nie dźwiga się rad,
Bo ciało i dusza w nim mdleje.
Hej, bracia Sokoły, dodajmy mu sił,
By ruchu zapragnął, by powstał i żył.
W niemocy, senności i ciało i duch,
Na próżno się dźwiga i łamie,
Tam tylko potężnym i twórczym jest duch,
Gdzie wola silne ma ramię.
Hej bracia, kto ptakiem przelecieć chce świat,
Ten skrzydła sokole od młodych ma lat.
Więc dalej ochoczo w daleki ten lot,
Sposobić nam skrzydła dla ducha,
Nie złamie nas burza, nie strwoży nas grzmot,
Gdzie woli siła posłucha.
Hej, bracia Sokoły, dodajmy mu sił,
By ruchu zapragnął, by powstał i żył!

Jan Lam

45

Wezwanie do pracy

Do pracy więc ludu, do pracy,
W miłości i zgodzie, dłonią w dłoń,
My bezbronni, więc rodacy:
Praca, jedność – nasza broń.
Dla Ojczyzny umrzeć zdolni,
Umieliśmy tęgo bić,
Dziś umiejmy duchem wolni
Wspólnym trudem dla niej żyć.
Przemoc nas wyniszczyć chciała,
Kraj zmieniła w gruzów stos.
Jednak żyje Polska cała,
Póki w piersi polskiej głos.
Choć świat mniemał, że nad nami
Pogrzebowy jęknie dzwon,
Ziarno rosło pod grobami,
Z ojców siejby zbierzem plon.
Słabych wspierać, przemoc chłostać,
Zniszczyć przesąd, światło szerzyć,
To nasz zakon – w to nam wierzyć,
Choćby życiem wieńczyć trud,
Byle dźwignąć Polski lud!
Ukochany Wolny Lud!

46

Boże coś Polsce…

{Modlitwa dzieci polskich}

Boże, coś Polsce dał te serca nasze,
Jak dzwonki w zorze bijące stuleci,
Coś dał tej strzesze skowrończane ptaszę,
A polskiej ziemi wierne polskie dzieci,
Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
W służbie Ojczyźnie daj iść rychło, Panie!

Otośmy dzisiaj bezsilni i mali,
Dzieciny słabe, młode pacholęta,
Lecz myśmy miłość już z mlekiem wyssali,
I z gniazd ku zorzom tęsknili orlęta!
Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
W służbie Ojczyźnie daj iść rychło, Panie!

Gdy Orzeł Biały wieje przez błękity,
Kiedy się wolne ojców wznoszą skronie,
Daj i nam, dzieciom, jasne ujrzeć świty,
I wątek pracy daj nam w młode dłonie.
Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
W służbie Ojczyźnie daj iść rychło, Panie!

Jak, kiedy słodki głos nagle zawoła,
I śpieszą dzieci do kolan macierzy,
Tak dziatwa polska, wznosząc jasne czoła,
Łączy dziś modły do swoich pacierzy:
Przed Twe ołtarze zanosim błaganie:
W służbie Ojczyźnie daj iść rychło, Panie!

Bożydar (Edmund Bogdanowicz)

47

Dumka na wygnaniu

Gdyby orłem być,
Lot sokoli mieć!
Skrzydłem orlim lub sokolim,
Unosić się nad Podolem,
Tamtym życiem żyć.

Droga ziemia ta!
Myśl ją moja zna!
Tam największe szczęście moje,
Tam najpierwsze niepokoje,
Tam najpierwsza łza.

Tam bym noc i dzień,
Jak zaklęty cień,
Krążył nad nią jak wspomnienie,
Pierś orzeźwiał, czerpał tchnienie;
Boże! w orła zmień.

Gdyby gwiazdą być,
Nad Podolem tkwić!
Jasnym okiem w noc majową,
Nad kochanki lubej głową,
Do poranka lśnić.

Albo spoza mgły,
Zsyłać słodkie sny,
Jak w jeziora tle przejrzystym,
Odbijać się światłem czystym,
W kropelce jej łzy.

Tam bym noc i dzień,
Jak zaklęty cień,
Niewidzialnym patrząc okiem,
Zachwycać się jej widokiem,
Boże! w gwiazdkę zmień!

Próżno się tych dni
Obraz duszy śni,
Zapłacz luba gorzkim płaczem,
Nad kochankiem, nad tułaczem,
Co był miłym ci.

Biedni, biedni my!
Wspomnień serce drży,
Orły lecą, gwiazdy świecą,
Nad Podolem gdzieś daleko,
A na oczach łzy.

M. Gocławski

48

Pieśń młodzieży

Hej koledzy, precz frasunek!
Niech nas rzeźwi boski trunek,
Bo przy szklance, pogadance,
Słodko spływa czas!

Bo choć przemoc się zawzięła,
Jeszcze Polska nie zginęła;
Bo gdzie jeszcze żyją wieszcze,
Żyje naród tam!

Bo nasz Adam żyje miły,
I Krasiński pełen siły,
I Bohdanek nasz kochanek,
Jeszcze śpiewa nam!

Ten śpiew jeszcze niech rozdmucha
W piersiach naszych iskrę ducha,
A wspaniale, w świetnej chwale
Wstanie polski kraj.

Bo o jutrze któż się dowie?
Kto za jutro nam odpowie?
Losu zmiana niespodziana,
Spotkać może nas.

49

Kochajmy się

Kochajmy się bracia mili,
Zgoda, jedność od tej chwili,
Od pałaców w chaty kmieci,
Kochajmy się, niech głos leci.

Któż może przeszkodzić,
Z bratem swoim się pogodzić,
Z nim się cieszyć lub weselić,
Z nim los, mienie, życie dzielić.

Kochajmy się tylko wzajem,
Każde miejsce będzie rajem,
Bo gdzie wejdzie miłość, zgoda,
Tam wnet wchodzi i swoboda.

A gdy nas ujrzy złączonych,
Wiarą, miłością spojonych,
Ufajmy śmiało w tej porze,
Że i Bóg nam dopomoże.

50

Rozłączenie

Za Niemen nam precz!
Ej koniu leć kulą,
Dziewczyno-zazulo
Uściśnij, daj miecz!
– Za Niemen, za Niemen!
I czemuż wzajemnym,
Nie przylgniesz tu sercem?
Cóż wabi za Niemen?
Czy kraj tam piękniejszy,
Kwiecistsza tam błoń,
Czy milsze dziewoje,
Że tęsknisz tam doń?

Nie lecę do dziew,
Polecę na gody,
Czerwone pić miody,
Niewiernych lać krew.
– Chcesz godów? zaczekaj,
Kochanie ty moje!
Jać gody wyprawię,
Nasycę, napoję,
Ach, serce ci wierne,
Z tych piersi mi rwij,
Łez moich się napij,
I napij się krwi!

Dziewczyno stój, stój!
Twe słowa jak brzytwy,
Ja z głodu, ja z bitwy,
Powrócę, jam twój!
– Nie wrócisz mój luby!
Nie wrócisz już do mnie,
I serce odwyknie,
I pamięć zapomni;
Patrz, smutno koń rzuca
Stajenkę i żłób,
Ach, w polu czerwonym
Niechybny twój grób!

Gdy w tuczę i w mrok
Kruk kraknie w okienko,
Przylecę serdeńko,
W usteczka cmok, cmok!
– Gdy jawor zielony

51

Wierzch skłoni we wiośnie,
Kukułka zakuka,
Dąbrowa żałośnie,
Zastęka, a konik
To westchnie, to znów
Przypadnie na cztery –
Już po mnie!… Bądź zdrów.

52

* * *

O Boże, mój Boże,
Z wysokiego nieba,
Nie daj-że mi nie daj,
Proszonego chleba!

Ani proszonego,
Ani też innego,
Jeno mi daj Boże,
Dorobić się swego.

53

Bądź silnym!

Bądź silnym! niech twe młodzieńcze ramiona
Podźwigną brzemię, uniesień twych godne…
Niech miłość bratnia pierś swą rozszerzy,
Póki w ciemnocie choć jeden duch kona,
Póki choć jedno serce prawdy głodne
Nie powie, do czego przykuć swe pragnienia,
Nie wolno spocząć żadnemu z szermierzy
W ciszy własnego istnienia.

M. Konopnicka

54

Ogniwo

Dalej bracia! stańmy w koło –
Znane nam w tym drogim kole
Każde serce, każde czoło;
Bracia! to nasze Podole.

Wydarła nam zła godzina
Wszystkie drogie skarby nasze;
Lecz wszak tam dom, tam rodzina,
Gdzie nasz oszczep i pałasze.

Nieszczęśliwych ojców plemię,
Wkrótce rzucić będzie trzeba,
I tę opłakaną ziemię,
I te wolne niegdyś nieba.

Może los nas stąd pożenie
Tam, gdzie słówko polskiej mowy
Niepojęte ma znaczenie,
Jak zatarty głaz grobowy.

Po dalekich brzegach morza,
My wygnańce i tułacze,
Gdzieś z bezdroża na bezdroże
Podniesiem nasz jęk i płacze.

I obca pierś lodowata,
Tchem ulgi łez nie osuszy,
Obcy nie ma serca brata,
Obcy nie ma bratniej duszy.

Bracia! nam w losie oboim
Prócz nas, nikt nie wyjedna,
Tam niech będzie i pierś jedna.
W koło bracia! W naszym kole

Ożyje przeszłość szczęśliwa!
W nim Ojczyzna, w nim Podole,
A gdzie jedna dola swoim,
W ziemi! – a my jego ogniwa!

Maurycy Gocławski

55

Do wolności

Polak nie sługa, nie zna co to pany,
Nie da się okuć przemocą w kajdany,
Wolnością żyje, do wolności wzdycha,
Bez niej jak kwiatek bez rosy usycha.

Płacze w klateczce więziona ptaszyna,
Że była wolną sobie przypomina:
A chociaż ptasznik daje dość żywności
Jednak przez szczeble wzdycha do wolności.

Siedź cicho ptaszku i ciesz się nadzieją,
Że dni pogodne tobie zajaśnieją,
Masz mnóstwo braci, doczekasz się chwili,
Żeby ci z klatki wyjście ułatwili.

Tak, tak Polacy jedności nam trzeba,
Naszym zamiarom sprzyjać będą nieba,
Nadejdą czasy powszechnej radości,
I Polak jeszcze wróci do wolności.

J. N. Kamiński

56

Kochajmy się

Cieszmy się bracia nadzieją,
Że nam wrócą dawne czasy,
Że nam jeszcze zajaśnieją
Karabele, słuckie pasy.

Kontusze, kołpaki rysie
I owe zwyczaje dawne,
Nade wszystko owe sławne
Staropolskie „kochajmy się.”

Polskie nosili odzienie
Sławniejsze od nas naddziady,
Czemuż – proszę uniżenie –
Nie wstępujemy w ich ślady.

Nasz Stefan Batory Wielki,
Gromiąc Turki i Tatary,
Nie używał kamizelki,
Lecz kontusza i czamary.

Bierzmy kontusze, żupany,
Wzgardź obcym strojem Polaku,
Ten, co gromił bisurmany,
Nie wjeżdżał do Wiednia we fraku.

W kontusze, bracia, w kontusze!
Bo chcąc dobrym być Polakiem,
Nie dosyć mieć polską duszę,
Potrzeba się rozstać z frakiem.

Wyście, Panie, temu winni,
Żeśmy fraki pokochali,
Okażcie nam humor inny,
My się będziem przebierali.

Wy synom naszym sarmatki,
Zachwalajcie strój Polaka,
A przyjmą radę od matki
I powezmą wstręt do fraka.

57

Wyznanie wiary dziecięcia polskiego

– Kto ty jesteś?
– Polak mały.
– Jaki znak twój?
– Orzeł Biały.
– Gdzie ty mieszkasz?
– Między swymi.
– W jakiej ziemi?
– W polskiej ziemi.
– Czym ta ziemia?
– Mą Ojczyzną.
– Czym zdobyta?
– Krwią i blizną.
– Czy ją kochasz?
– Kocham szczerze.
– A w co wierzysz?
– W Polskę wierzę.
– Coś ty dla niej?
– Wdzięczne dziecię.
– Coś jej winien?
– Oddać życie.

W. Bełza

58

Pociecha

Nie skargami i nie łzami,
W kres wznioślejszy dążyć nam;
Łza i skarga jak łza plami,
Nie przemoże piekła bram.

Jeśliś prawdzie przysiągł wiarę,
Pod jej znakiem walkę wiódł:
Dziś choć gorzką pijesz czarę,
Dla potomków składasz miód.

Oj! nie trudem kilku chwilek
W świat atomy można zlać;
Szczęście wspólne – nie motylek,
Wieki rośnie, aby trwać.

Źle na losy zdać się z wszystkiem;
A gdy zdasz na losy coś:
To coś jeszcze pal ogniskiem
Własnej siły, duchem wznoś!

Gdy wytrwanie nie przemoże,
Nie powstanie Polska z nas;
Wtedy zamień nas o Boże!
W jeden, wielki bólu głaz!

Lucjan Siemieński

59

Znasz-li ten kraj?

Znasz-li ten kraj, gdzie kwitną
nad grobami piołuny,
Gdzie niebo twarz błękitną
W szare kryje całuny?

Gdzie pola kośćmi siane,
Las szumi pieśń cmentarną,
I rzeki łzami wezbrane
Przez ziemię płyną czarną?

Znasz-li ten kraj, gdzie noce
Nie dają ukojenia,
Gdzie w ciszy i pomroce
Jęk słychać i westchnienia?

Gdzie gniazd zburzonych puchy
Północne rwą zawieje,
Gdzie pęta noszą duchy
A pieśń na ustach mdleje.

Znasz-li ten kraj, gdzie dłonie
Milczący uścisk splata,
Gdzie tajnym żarem płonie
Pierś z wierzchu lodowata?

Kraj ten smutny, ubogi,
Pędzi życie tułacze,
On nam nad wszystko drogi,
My z nim, on z nami płacze.

60

Do Ojczyzny

Ojczyzna moja, to ta ziemia droga,
Gdziem ujrzał słońce i gdziem poznał Boga,
Gdzie ojciec, bracia i gdzie matka miła
W polskiej mnie mowie pacierza uczyła.

Ojczyzna moja – to wioski i miasta,
Wśród pól lechickich sadzone od Piasta;
To rzeki, lasy i niwy, i łąki,
Gdzie pieśń nadziei śpiewają skowronki.

Ojczyzna moja, to praojców sława,
Szczerbiec Chrobrego, Cecorska buława,
To duch rycerski, szlachetny a męski,
To nasze wielkie zwycięstwa i klęski.

Ojczyzna moja, to te ciche pola,
Które od wieku zdeptała niewola,
To te kurhany, te smętne mogiły,
Co jej swobody obrońców przykryły.

Ojczyzna moja, to ten duch narodu,
Co żyje cudem wśród głodu i chłodu,
To ta nadzieja, co się w sercach kwieci,
Pracą u ojców, a piosnką u dzieci.

Jan Sawa

61

Dumka

W głos serdeczna dumka płynie,
Tam moja jedyna,
A na tej tam Ukrainie,
Matka i rodzina.
Matka tęskno patrzy w pole,
Łzawymi oczyma,
Pusta droga na Podole…
Ani wieści nie ma!
Ach upłynie wody wiele,
Miną lata, latka,
Zazieleni drogę ziele,
Nim go dojrzy matka.
W głos serdeczna dumka płynie,
Tam moja jedyna,
A na tej tam Ukrainie,
Matka i rodzina.
Miła tęskno patrzy w pole,
Czarnymi oczyma,
Pusta droga na Podole,
Ani wieści nie ma.
Ach upłynie wody wiele,
Minie czasu siła,
Zazieleni drogę ziele,
Nim go ujrzy miła.
Czarnobrewko, żal urody!
Taka wola Boża!…
Nie on jeden w świecie młody,
Tyś jak wiosna hoża!
Czarne oczy, krasne lica,
Zaklną niejednego,
Tobie szczęście, – a tęsknica
Dla niego, dla niego.
W głos serdeczna dumka płynie,
Tam moja jedyna,
A na tej tam Ukrainie,
Matka i rodzina.
Próżno czeka stara matka;
Próżno czeka miła,
W obcej ziemi, miną latka,
Uściska mogiła.

Henryk Jabłoński

62

* * *

Jakże to pięknie, kiedy mąż dzielny
Za swą Ojczyznę walczący padnie!
Gdy zaś opuścił kto starą chatę,
Rodzinną ziemię – jakże szkaradnie!

Gdziekolwiek zajdzie z ojcem i z matką,
Z dziećmi i żoną, błądząc po świecie,
Wszędy dlań wrogi, wszędy go ucisk,
Nędza i hańba sromotna gniecie.

I ród swój kala, w podłej włóczędze
Wzgarda go ściga i złorzeczenia,
Nigdzie współczucia dlań, ni litości,
Nigdzie spoczynku, nigdzie wytchnienia.

63

Nie rzucim ziemi…

Nie rzucim ziemi skąd nasz ród,
Nie damy, pogrześć mowy!
My polski naród, polski lud,
Królewski szczep Piastowy,
Nie damy, by nas gnębił wróg,
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Do krwi ostatniej kropli z żył –
Bronić będziemy ducha,
Aż się rozpadnie w proch i pył
Wroga nam zawierucha.
Twierdzą nam będzie każdy próg,
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Przetrwamy złego losu dni,
Duch nasz się zeń wyzwoli,
A z naszych ofiar, trudu krwi
Powstanie mściciel doli.
W złoty wolności zagrzmi róg –
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

64

Marsz strzelców

Hej! Strzelcy wraz nad nami Orzeł Biały,
A przeciw nam śmiertelny stoi wróg,
Wnet z naszych strzelb piorunne zagrzmią strzały,
A lotem kul kieruje Zbawca Bóg.
Więc gotuj broń i kule bij głęboko,
O Ojców grób bagnetów poostrz stal,
Na odgłos trąb twój sztuciec bierz na oko,
Hej baczność – cel i w łeb lub w serce pal.

Hej trąb, hej trąb,
Strzelecka trąbko w dal!
A kłuj, a rąb…
I w łeb lub w serce pal!

Wzrósł liściem bór, więc górą wiara strzelcy,
Masz w ręku broń, a w piersiach święty żar,
Hej wrogi tu, a nuże tu wisielcy,
Od naszych kul nie schroni kniaź ni car.
Raz przecież już zabrzmiały trąbek dźwięki,
Lśni polska broń, jak złotych kłosów fal, –
Dziś spłacim łzy sióstr, matek i wdów jęki,
Hej baczność – cel i w łeb lub w serce pal.

Hej trąb, hej trąb,
Strzelecka trąbko w dal!
A kłuj, a rąb…
I w łeb lub w serce pal!

Do Azji precz tyranie, tam siej mordy
Tam ziemia twa, tam panuj, tam twa śmierć, –
Tu Polska jest, zginiesz i twe hordy,
Lub naród w pień wymorduj, wyniszcz, zgnieć, –
O Boże nasz! O Matko z Jasnej Góry,
Wysłuchaj nas, niech kona łza i żal,
Przebłaga Cię, niewoli zerwij sznury,
Hej baczność – cel i w łeb lub w serce pal.

Hej trąb, hej trąb,
Strzelecka trąbko w dal!
A kłuj, a rąb…
I w łeb lub w serce pal!

65

Idzie żołnierz borem lasem

Idzie żołnierz borem, lasem,
Przymierając z głodu czasem.
To bida hej! sa, sa, sa,
To bida, niedola.

Przyłóż drewek do ogniska,
Bo mi zimno boki ściska.
To bida hej! sa, sa, sa,
To bida, niedola.

Byle na dziś było chleba,
Już na jutro nie potrzeba.
To bida hej! sa, sa, sa,
To bida, niedola.

Na co nam się zdały szatry,
Które spędzą lada wiatry.
To bida hej! sa, sa, sa,
To bida, niedola.

Las mi domem, niebo dachem,
Cały świat wspaniałym gmachem.
To bida hej! sa, sa, sa,
To bida, niedola.

66

Pułk czwarty

Walecznych tysiąc opuszcza Warszawę,
Przysięga klęcząc naszym świadkiem Bóg.
Z bagnetem w ręku pójdziem w świętą sprawę.
Śmierć naszym hasłem, niechaj zadrży wróg.
I dobosz zagrzmiał, już sojusz zawarty,
Z panewką próżną idzie w bój pułk czwarty.

Wiadoma światu ta sławna olszyna
Gdzie nieprzyjaciel twardym murem stał, –
Paszcz tysiąc zieje, rzeź krwawa się wszczyna,
Już mur zwalony, nie padł ani strzał,
Okropny postrach poniósł tłum rozżarty,
Spokojnie wrócił do Pragi pułk czwarty.

Pod Ostrołęką wróg się dumnie zrywa,
Otacza wolnych dzikiej hordy wał,
Śmierć albo życie, tu wyboru nie ma,
Z bagnetem w ręku, nie padł ani strzał.
I już dla naszych odwrót jest otwarty,
I któż to zdziałał? a był to pułk czwarty!

On to po ciężkiej i krwawej rozprawie
Jak ostry piorun, jako bitwy Pan,
Ponuro wraca ku tęsknej Warszawie,
Krew obmył w Wiśle już z przyschniętych ran.
Czerwono w morzu płynie prąd niestarty,
Krew to walecznych, przelał ją pułk czwarty.

Daremne męstwo! Ojczyzna zgubiona,
Ach! nie pytajcie kto spełnił ten czyn,
Zabójczy potwór wyszedł z matki łona,
Ojczyzny zgubą jej rodzony syn.
W kawałki znowu kraj polski rozdarty,
Krwawymi łzami zapłakał pułk czwarty.

Żegnajcie bracia, których mam przy boku,
Za świętą sprawę, wzięła śmierci dłoń,
Wam lepszy udział dostał się w wyroku,
Nam chytra zdrada wzięła z ręki broń.
Jak biedny tułacz na kiju oparty,
W kraj obcy idzie nasz dzielny pułk czwarty.

Dziesięciu mężnych obłąkanym krokiem,
Przechodzi chwiejno pod graniczny słup;
Ciekawym zewsząd na nich patrzą okiem,
Z nich każdy idzie jak bez życia trup.
Kto idzie? – stójcie, grzmią graniczne warty.
My to, dziesięciu – cały to pułk czwarty.

67

Nie tak in illo tempore bywało

Nie tak in illo tempore bywało,
Panie cześniku, dawny mój sąsiedzie,
Było dość złota, a wydatków mało,
Piliśmy własny miodek przy obiedzie.

Teraz choć w Gdańsku nie płaci pszenica,
Piją szampany i malagi sławne,
Ale też za to na dobrach szlachcica
Diabelnie ciężą te listy zastawne.

Miło to było widzieć ojcu, matce
Syna w kontuszu i konfederatce,
Pas na nim lity, a przy boku szabla,
Wąs zawiesisty, mina czerstwa, diabla.

Teraz z laseczką, idzie panicz młody,
Licznych słabości widać na nim ślady,
Ani nie poznać, szewc czy wojewoda,
Obydwaj kuso, bo dziś taka moda.

Lepiej to zostać przy kontuszach było,
Kontusz Polaka, a frak Niemca zdobi,
Z kontusza łatwo na frak wystarczało,
Lecz z fraka kontusz, zje diabła, kto zrobi.

Dawniej wiedziano komu się ukłonić,
Pan szedł w kontuszu, a sługa w kubraku.
Teraz omyłki trudno się uchronić,
Bo pan i sługa obydwaj we fraku.

Gdzie się podziałaś polska gościnności,
Którą się nasi przodkowie szczycili?
Szczęśliwy szlachcic, gdy miał w domu gości,
Na klęczkach prosił, by jedli i pili.

Teraz gdy przyjdziesz, nigdzie nic nie dadzą,
A jeśli dadzą, to wypadek rzadki,
O różnych rzeczach do północy radzą,
W końcu ci dadzą szklaneczkę herbatki.

68

Wspomnienie o Polsce

Gdy na wybrzeżach twojej Ojczyzny,
Obaczysz kiedy okręt strzaskany,
Co przez sterników nie przez bałwany
Zginął wpędzony w zdradne mielizny,
Poświęć mu, poświęć łezkę choć jedną,
On tobie Polskę przypomina biedną.

Osierocone gdy ujrzysz dzieci,
Co płacząc matki rzewnymi łzami,
Tułać się muszą po obcej ziemi,
Póki nadziei błysk nie zaświeci:
Westchnij nad nimi, wzrok twój obaczy
Obrońców Polski, a dziś tułaczy!

Jeżeli ci się oglądać zdarzy
Wulkan, co dzikich gór jest olbrzymem,
Co miota lawą i bucha dymem,
I wieczny ogień w głębiach swych żarzy:
Ach! pomyśl sobie, tak samo płonie
Miłość Ojczyzny w Polaków łonie!

A jeśli, błądząc myślą po świecie,
Napotkasz naród wolny, szczęśliwy,
Gdzie żyznym plonem złocą się niwy,
Gdzie krwawym berłem tyran nie gniecie:
Ach! wznieś do niebios gorące modły,
By takie szczęście Polsce przywiodły!

Konstanty Gaszyński

69

Pieśń Filaretów

Hej, użyjmy żywota,
Wszak żyjem tylko raz:
Niechaj ta czara złota
Nie próżno wabi nas!
Hejże do niej wesoło!
Niechaj obiega w koło;
Chwytaj i do dna chyl
Zwiastunkę błogich chwil!

Po co tu obce mowy,
Wszak polski pijem miód;
Lepszy śpiew narodowy
Od greckich, rzymskich ód;
W ksiąg greckich, rzymskich steki
nie wlazłeś, żebyś gnił,
Lecz bawił się, jak Greki,
A, jak Rzymianin, bił.

Kto metal kwasi, pali,
Kwasi metal i czas;
My ze złotych metali
Bacha ciągnijmy kwas.
Ten się wśród mędrców liczy,
Zna chemię i ma gust,
Kto pierwiastek słodyczy
Z lubej wyciągnął ust.

Ot tam siedzą prawnicy,
I przed nich puchar staw,
Dziś trzeba nam prawicy,
A jutro trzeba praw.
Wymowa wznieść nie zdoła
Dziś na wielkości szczyt;
Gdzie przyjaźń, miłość woła,
Tam, bracia, cyt, tam cyt!

Mierzący świata drogi,
Gwiazdy i niebios strop,
Archimed był ubogi,
Nie miał gdzie oprzeć stóp…
Dziś, gdy chce ruszać światy
Jego Newtońska mość,
Niechaj policzy braty
I niechaj powie dość!

70

Cyrkle, wagi i miary
Do martwych użyj brył;
Mierz siły na zamiary,
Nie zamiar według sił…
Bo gdzie się serca palą,
Cyrklem uniesień duch,
Dobro powszechne skalą,
Jedność większa od dwóch.

Ot tu medyków koło,
Czas toast dla nich wznieść,
Spełnijmy go wesoło,
Ochoczo na ich cześć!
Niech kwitnie w pomyślności,
Medyków zawód cny,
Cierpiącej on ludzkości
Ociera gorzkie łzy!

Użyjmy dziś żywota,
Wszak żyjem tylko raz,
Tu stoi czara złota,
A wnet przeminie czas.
Krew stygnie, włos się bieli,
W wieczności wpadniem toń,
To oko zamknie Feli,
To filarecka dłoń!

Adam Mickiewicz

71

Bywaj dziewczę zdrowe

Bywaj dziewczę zdrowe, Ojczyzna mnie woła,
Idę za kraj walczyć wśród rodaków koła,
I choć przyjdzie ścigać jak najdalej wroga,
Nigdy nie zapomnę jak mi byłaś droga.

Po cóż ta łza w oku, po cóż serca bicie?
Tobiem winien miłość, a Ojczyźnie życie!
Pamiętaj, żeś Polka, że to za kraj walka,
Niepodległość Polski, to twoja rywalka.

Polka mnie zrodziła, z jej piersi wyssałem:
Być Ojczyźnie wiernym, a kochance stałym.
I choć przyjdzie zginąć w ojczystej potrzebie,
Nie rozpaczaj dziewczę, zobaczym się w niebie.

„Czuję to, bom Polka: Ojczyzna w potrzebie,
Nie pamiętaj o mnie, nie oszczędzaj siebie;
Kto nie zna jej cierpień i głos jej przytłumi,
Nie godzien miłości i kochać nie umie.

Ty godnie odpowiesz, o to się nie troszczę,
Że jesteś mężczyzną tego ci zazdroszczę,
Ty znasz moje serce, ty znasz moją duszę,
Żem niezdolna walczyć, toteż cierpieć muszę.

Nie mów o rozpaczy, bo to słabość duszy,
Bo mię tylko jarzmo mego kraju wzruszy,
Gdzie bądź się spotkamy, spotkamy się przecie,
Zawsze Polakami, chociaż w innym świecie.”

72

Śpiewka oddziału Beliny

Hej tam od Krakowa modra Wisła płynie,
Szemrzą fale, fale szemrzą
Piosnki o Belinie, piosnki o Belinie.

Piosnki o Belinie i o jego sławie –
Wyjm Belino swą szabelkę,
Prowadź ku Warszawie! Prowadź ku Warszawie!

Brak naszym ułanom lanc i chorągiewek,
A za to mają szczęście
Do sarmackich dziewek, do sarmackich dziewek.

Gdy Moskale ujrzą ułańskie rabaty,
Uciekają strachem zdjęci
Moskiewskie psubraty, moskiewskie psubraty.

Hej tam pod Warszawą modra Wisła płynie,
Szemrzą fale, fale szemrzą
Piosnki o Belinie, piosnki o Belinie.

Piosnki o Belinie i jego ułanach –
Brzmij piosenko, ty ułańska,
Siej postrach w tyranach! Siej postrach w tyranach!

73

Warszawianka

Oto dziś dzień krwi i chwały,
Oby dniem wolności był,
W tęczę Franków Orzeł Biały,
Patrząc lot swój w niebo wzbił,
Słońcem lipca podniecany
Woła na nas z górnych stron,
Powstań Polsko, skrusz kajdany,
Dziś twój tryumf albo zgon.

Na koń! – woła kozak mściwy,
Karcić bunty polskich rot,
Bez Bałkanów są ich niwy,
Wszystko zmiecie jeden lot!
Stój! za Bałkan pierś ta stanie,
Car wasz marzy płonny łup,
Z wrogów naszych nie zostanie
Na tej ziemi, chyba trup!

Droga Polsko! dzieci twoje
Dziś szczęśliwych doszły chwil,
Od tych sławnych, gdy ich boje
Wieńczył Kremlin, Tybr i Nil.
Lat dwadzieścia nasze męże
Los po obcych ziemiach siał,
Dziś, o Matko, kto polęże,
Na twem łonie będzie spał.

Wstań Kościuszko! ugodź w serca,
Co litością mamić śmią,
Znał tę litość ów morderca,
Który Pragę zalał krwią?
Niechaj krew ta krwią dziś płaci,
Niech nie zrosi grunt, zły gość!
Laur męczeński naszych braci,
Bujniej po niej będzie rość.

Tocz Polaku bój zacięty,
Ulec musi dumny car,
Pokaż jemu pierścień święty,
Nieugiętych Polek dar.
Niech to godło ślubów drogich
Wrogom naszym wróży grób.
Niech krwią zlane w bojach srogich,
Nasz z wolnością świadczy ślub.

74

O, Francuzi! czyż bez ceny
Rany nasze dla was są?
Spod Marengo, Wagram, Jeny,
Drezna, Lipska, Waterloo:
Świat was zdradzał, my dotrwali,
Śmierć czy tryumf, my gdzie wy!
Bracia! my wam krew dawali,
Dziś wy dla nas nic – prócz łzy?

Wy przynajmniej, coście legli
W obcych krajach za kraj swój,
Bracia nasi z grobów zbiegli,
Błogosławcie bratni bój.
Lub zwyciężym – lub gotowi
Z trupów naszych tamę wznieść,
By krok spóźnić olbrzymowi,
Co chce światu pęta nieść,

Grzmijcie bębny, ryczcie działa,
Dalej! dzieci w gęsty szyk!
Wiedzie hufce wolność, chwała,
Tryumf błyska w ostrzu pik!
Leć nasz orle w górnym pędzie,
Sławie, Polsce, światłu służ!
Kto przeżyje wolnym będzie,
Kto umiera wolny już!

75

Hymn strzelców

Naprzód drużyno strzelecka,
Sztandar Twój do góry wznieś,
Żadna nas siła zdradziecka
Zgnębić nie zdoła ni zgnieść.
Czy umrzeć nam przyjdzie tu w boju,
Czy w tajgach Sybiru nam gnić,
Z trudu naszego i znoju,
Polska będzie dalej żyć.

Nic nie powstrzyma rycerzy,
Ofiarnych na mękę i trud,
Kiedy pod sztandar swój bieży
Do walki o chwałę i lud.
Czy umrzeć nam przyjdzie tu w boju,
Czy w tajgach Sybiru nam gnić,
Z trudu naszego i znoju,
Polska będzie dalej żyć.

Żadna nas siła zdradziecka
Zgnębić nie zdoła ni zgnieść,
Śmiało drużyno strzelecka,
Sztandar do góry swój wznieś!
Czy umrzeć nam przyjdzie tu w boju,
Czy w tajgach Sybiru nam gnić,
Z trudu naszego i znoju,
Polska będzie dalej żyć.

76

Modlitwa

Boże, zmiłuj się nad nami,
Strapionymi Polakami:
Ześlij Ty nam pomoc z nieba,
Tą nas wspomóż – tej nam trzeba.

Wlej w pierś ogień dla Ojczyzny,
Każdy syn niech znosi blizny.
Ach Tobą, Ojczyzno święta,
Wszystka dziatwa jest przejęta.

Boże, poświęć szczere chęci!
Niech Twa moc ich moc poświęci –
Daj nam skruszyć kajdan pęta,
Niech zakwitnie ziemia święta.

Boże wieczny, Wszechmogący
Wysłuchaj lud Cię proszący:
Udziel wojskom naszym męstwa,
Daj się cieszyć nam z zwycięstwa!

77

Dzień Zmartwychwstania Pańskiego (1831 roku)

Kazimierz Brodziński

Chwała Tobie, Chryste Panie!
Lud który chodził Twym śladem,
Co Twoim cierpiał przykładem,
Z Tobą święci Zmartwychwstanie!

W wielkie święto Twego zgonu
I nam wróg zgubę zamierzył;
Gromami Wisłę najeżył,
Chciwy bezbożnego plonu.

W uroczystej lud żałobie
Rozpamiętywał Twe męki,
I za Twój przykład niósł dzięki,
Gotów umrzeć przy Twym grobie.

Nosicielom Twego krzyża
Szydercy już urągali,
Królowie nas opłakali,
Zgon nasz śpiewał lud Paryża.

Ale Panie, Jan Twój czuwał,
Ty piorun w rękę mu dałeś,
Ty szatą mgły go odziałeś,
Orła drogą się posuwał.

Przebył świątyń Twoich mury,
Jak śmierć spuścił się na wrogi;
Bez oczu pierzchły, bez drogi
Jako wichrem gnane chmury.

Grzmi bruk miasta pod spiżami,
Jeńcami ludne ulice
I Twoje Panie świątnice
Połyskują sztandarami.

Starce domów próg zajęli
I błogosławią swe syny,
Co tajnie na mężne czyny
Z rąk się matek wyślizgnęli.

Niepojętą mocą cudu
Z Twym ludem święto Twe godzisz,
Z chorągwią z grobu wychodzisz,
Przed chorągwie Twego ludu.

Wiosna wdziała szaty nowe,
Rozwiła kwiat ku ofierze,
Na Twoje święte ołtarze,
Na Twych męczenników głowę.

Chwała Tobie, Chryste Panie!
Lud który chodził Twym śladem,
Co Twoim cierpiał przykładem,
Z Tobą święci Zmartwychwstanie!

78

Hymn do Boga

Boże! wysłuchaj nas, Boże!
Gwiazdy się nasze zaćmiły,
Bóle stargały nam siły,
Gdzie oko padnie – mogiły…
O! nim nas zduszą obroże,
Zmiłuj się Boże!

Boże! wysłuchaj nas, Boże!
Tam od sybirskiej zamieci,
Głos knutowanych Twych dzieci,
Z wichrami jęczący leci,
Szumiąc przez śniegów przestworze,
Woła: O! Boże!

Boże! wysłuchaj nas, Boże!
Niechaj wolności zarody
Posiane w synów, duch młody!
Dadzą dojrzałe nam płody!
Nim swobód zabłysną zorze,
Broń ten siew, Boże!

Karol Brzozowski

79

Baranku Boży

O czysty, jasny, z pokrwawionym runem,
Jako powstałeś spod katowskich noży,
Tak Polska nasza wstanie z Twym piorunem,
Baranku Boży!

We łzach i prochu, na braci kurhanach,
Z szatą skrwawioną łzami, na kolanach.
O! patrz na Polskę wstającą spod noży,
Baranku Boży!

Tobie Ojczyznę mą we łzach wspominam,
Nią pieśń mą kończę i nią pieśń poczynam;
O! czysty, jasny, wstający spod noży,
Baranku Boży!

Do Ciebie „Barscy” obracali oczy,
Mrąc z protestacją, której śmierć nie trwoży;
Tylu niewinnych wróg Twe runo broczy,
Baranku Boży!

Ale dzień idzie, wróżon ludzką śpiewką,
Ten dzień, gdy wstaniesz w Polsce spod Twych noży,
I wrócisz na świat z polską chorągiewką,
Baranku Boży!

Niechaj drży ziemia, pękają marmury!
To sprawiedliwość powstaje spod noży.
Witaj wśród gromu trzasku, krwi purpury,
Baranku Boży!

Patrz! to szkielety powstają spod ziemi, –
Wygnańców kości, uszłe wrogów noży
Spieszą odpocząć między rodzimymi.
Baranku Boży!

Jak Ty na krzyżu, ot, wisi rozpięta,
Zabita fałszem od szatańskich noży,
Jak Ty, powstanie Polska nasza święta!
Baranku Boży!

Lecz spiesz się ku nam z manną nieba świętą,
Bo kamienieje, kto się o kraj trwoży.
Kto widział Matkę na krzyżu rozpiętą,
Baranku Boży!

80

Hymn do Matki Boskiej

Bogarodzico! Dziewico!
Słuchaj nas, Matko Boża,
To ojców naszych śpiew!
Wolności błyszczy zorza,
Wolności rośnie krzew,
Bogarodzico!
Wolnego ludu śpiew
Zanieś przed Boga tron!
Do broni bracia! do broni!
Oto ludu zmartwychwstanie!
Z ciemnej pognębienia toni,
Z popiołów Feniks nowy.
Powstał lud – błogosław Panie!
Niech grzmi pieśń jak w dzień godowy!
Bogarodzico! Dziewico!
Słuchaj nas, Matko Boża,
To ojców naszych śpiew.
Wolności błyszczy zorza,
Wolności bije dzwon
I wolnych płynie krew.
Bogarodzico!
Wolnego ludu krew
Zanieś przed Boga tron!

Juliusz Słowacki

81

Do Świętych Polaków, Patronów Polski

Święci! niebieskiej mieszkańcy krainy!
Do was bieżymy w czasie złej godziny,
Których za własnych współziomków ogłasza:
Ojczyzna nasza.

Po tejże ziemi z namiście chodzili,
Z tych samych źródeł wodę naszą pili,
Polska was matka mlekiem swym karmiła,
Rola żywiła.

Wspomnijcie bracia! na wasze rodaki,
Książęta niebios! na liche żebraki,
Dobrego Boga błagajcie za nami
Swymi prośbami.

Jeśli głód, wojna i powietrze srogie
Nawiedzić zechcą królestwo ubogie,
Brońcie nas, stojąc na kraju granicy,
Święci strażnicy!

Boże! ta prośba będzie uiszczona,
Jako przez Twoich przyjaciół czyniona
I zasługami wiecznymi wspierana
Chrystusa Pana.

Franciszek Karpiński

82

Westchnienie za Polskę

Wszystko nam ludzie odjęli, o Panie!
Jako zżętemu kłosowi na łanie
Ziarno skradziono, na proch słomę starto
I, wiejąc na wiatr, wołano po świecie:
Przeklęta ziemia rodzi tylko śmiecie,
Troszczyć się o nią nie warto!

Wszystko nam ludzie odjęli, o Panie!
Jak łotrowi, co na rusztowanie
Wskazan, policzek dostaje od kata,
Herby mu łamią, imię na przekleństwo
Ciało oddają na miecza męczeństwo,
Popioły wicher rozmiata!

Wszystko nam ludzie odjęli, o Panie!
Jakbyśmy wpadli w piekielne otchłanie;
Słysząc ich, słońce świeci tu inaczej
I ludzi nie ma, tylko dzika tłuszcza,
I kraju nie ma, tylko ciemna puszcza
Wyjąca rykiem rozpaczy!

Wszystko nam ludzie odjęli, o Panie!
I Tyś Jobowi na wypróbowanie
Brał syny, zboża, wybijał i stada;
Lecz nasze próby wprost idą od ludzi,
Przeto litości ich nic już nie wzbudzi,
Biada sądzonym, o! biada!

Wszystko nam ludzie odjęli, o Panie!
Zostało jedno, Twoje zmiłowanie,
A to coś więcej od bluźnierstw i krzyku…
Bo kiedy zechcesz zwrócić na nas oko,
Ile dziś nisko, o tyle wysoko,
Staniem w narodów świeczniku!

Lucjan Siemieński

83

Hymn

Królowo Polska, Królowo Aniołów!
Ty, coś na świecie przebolała tyle,
Gdy Syn Twój zstąpił do ziemskich padołów,
Skróć umęczonej Polsce Twej mąk chwile!
Królowo Polska, Królowo Aniołów!
Roztocz ponad nią tęczę Twej opieki,
Odwiąż jej ręce od katowskich kołów,
Bądź jej aniołem teraz i na wieki!

Królowo Polska, Królowo Aniołów!
Lecz wiesz zarówno jakim blaskiem płonie
Ukrzyżowany, wniebowzięt po zgonie,
Nie daj nam sieciom piekielnym na połów!
Nieśmiertelnymi na śmierć zbrojna leki,
Wykaż znów śmierci na nas, że jest niczym,
Wskrześ nas, o Panie, przed świata obliczem,
Bądź nam aniołem teraz i na wieki!

Królowo Polska, Królowo Aniołów!
Ten świat się rozpadł i rozdziera siebie,
Lecz żadna z jego rozerwanych połów,
Już się nie modli, o Maryo! do Ciebie.
My jedni tylko, paląc się na stosie,
Wciąż ślemy modły w Twój bezmiar daleki;
Poznasz Królowo, poddanych po głosie,
Bądź nam aniołem teraz i na wieki!

Królowo Polska, Królowo Aniołów!
Lilio bez zmazy, Ty Gwiazdo poranna,
Mieczem boleści siedmiokrotnie ranna,
Wiesz, co rozpaczy wrzącej w sercu ołów!
Co krzyż i gwoździe i rany i ciernie,
Wiesz, co krwi ziemskiej i łez ziemskich cieki
I jak konania ból boli niezmiernie:
Bądź nam Królową teraz i na wieki!

Zygmunt Krasiński

84

Hymn do św. Cecylii

Za ludem, który nigdy hufcami zbrojnymi,
Obcej, dla marnych łupów, nie najeżdżał ziemi;
Który, choć silny, słabszych nigdy nie ciemiężył,
Który jak braci kochał tych, których zwyciężył,
Który miodem swych lasów, chlebem swojej roli
Sam żył i dla przychodniów miał jeszcze do woli;
Za ludem cichej cnoty i poczciwej sprawy,
Spokojnego sumienia i chwały bezkrwawej:
Módl się Twą pieśnią w niebie, o Cecylio święta!
Rolników swoich niechaj Bóg pamięta!
Z ludem, który całą swą powieść dziejową
Ułożył w jedną krwawą wyprawę krzyżową,
I nie grobu Chrystusa, lecz Chrystusa wiary
Strzegł pilnie przed dzikimi Turki i Tatary,
Za ludem Europy tarczą i podporą,
Co ginął pod Legnicą, Sokalem, Cecorą,
Pod Chocimem i Wiedniem, aż księżyc dwurogi
Na zdeptanie dał Pannie Maryi pod nogi;
Za ludem czujnej straży od plagi pogańskiej,
Za ludem poświęcenia i służby kapłańskiej
W habicie z kutej zbroi, w kapturze z przyłbicy,
Ludem mężnego serca i dzielnej prawicy;
Módl się Twą pieśnią w niebie, o Cecylio święta!
Żołnierzy swoich niechaj Bóg pamięta!
Za ludem, który z piękną dziewicą Królową,
Niósł Litwie Ewangelii wiekuiste słowo;
Który najpierwszy w dziejach i ostatni razem,
Nie długą pracą wieków, nie władzy rozkazem,
Ale chwilą zapału, wielkiej myśli cudem,
Lud braterski pojednał z najezdników ludem,
I jak Kościół wiary Sakramentu wodą
Tak w Kościele historii ochrzcił praw swobodą,
Za ludem, który krzyże wśród pogaństwa stawiał,
Za ludem, który kochał, oświecał i zbawiał,
Módl się Twą pieśnią w niebie, o Cecylio święta!
Apostołów swoich niechaj Bóg pamięta!
Za ludem, który dzisiaj nie ma pyłku ziemi,
Za przyznaną Ojczyzną pod stopy swoimi,
Za ludem od trzech ludów trzykroć rozszarpanym,
Przed stu laty gnębionym, po dzisiaj zgnębianym;
Za ludem biednych ojców, ludem smutnych matek,
Pomordowanej młodzi i zgorszonych dziatek;
Ludem, któremu wydrzeć chcą przeszłości dzieje,
Poznanie praw obecnych, zbawienia nadzieję;

85

I tę ostatnią nawet pociechę w złej doli:
Cichą skargę Jeremich, pieśń smutku w niewoli…
Więc żalem krwawej pieśni i ciężkiego losu,
Za tym ludem milczącym, bez pieśni, bez głosu,
Módl się Twą pieśnią w niebie, o Cecylio święta!
Męczenników swoich niechaj Bóg pamięta!

Narcyza Żmichowska

86

Modlitwa na wiosnę, wygnańców na Syberii

Ojcze nasz, Ojcze! znowu dajesz wiosnę,
Znów skarby sypiesz dłonią Twą rozrzutną,
Wszystko dokoła wesołe, radosne,
Tylko nam Ojcze! nam smutno!

Śnieżne zimowe gdzieś przepadły chmury,
Już żywszą barwą niebo błękitnieje,
Trawa kiełkuje i pnie się do góry,
Z nią razem nasze nadzieje!

Wszystko ożyło; słychać ptasząt piosnki,
Bo zbawczą rosę dały im niebiosy;
Panie! a naszej nadziei pierwiosnki,
Czyż mają zwiędnąć bez rosy?

Zamorska ptactwa skończyła się jazda
Już ono wraca i radośnie nuci,
A my tułacze, do naszego gniazda
Czyliż z nas który powróci?

Oto i rzeki z kajdan uwolnione
Na cześć swobody nucą hymny święte;
Wszystkie, już wszystkie kajdany skruszone,
A tylko nasze nietknięte!

Na te kajdany, o! my już wylali
Tyle łez gorzkich, tyle krwi niewinnej,
Że choć z piekielnej są ukute stali,
Dawno by pęknąć powinny.

Ale to jarzmo, Ojcze! jest zatrute:
Nie dość niestety, że nam karki sprzęga,
Nie dość, że ręce w kajdany zakute,
Lecz jadem serca dosięga!

O! nim dosięgnie, nim dojdzie do duszy,
Zapal nam serca, Panie, Twoim tchnieniem,
Bo rdza niewoli niczym się nie skruszy,
Tylko miłości płomieniem!

Już nowe słońce dla świata się pali,
Wszystko ożywia potęgą tajemną,
My ni promyka dotąd nie dostali,
Toteż nam ciemno! ach ciemno!

Toteż błądzimy, poznać się nie możem,
Niejeden w kacie mniema widzieć brata,
Niejeden w brata tym uderza nożem,
Którym chciał przebić pierś kata…

Więc póki siły, póki tchu nam stanie,
Póki męczarni nie wymodlim końca,
Głosem milionów wołamy: o! Panie!
Słońca nam! słońca! ach, słońca!

87

Echa styczniowe

Dziś ludzkość cała – to bryła lodu,
Lecz promień święty stopi ten lód,
Oświeci blaskiem wielkość narodu
I nie daremny będzie nasz trud.

Dziś my zakuci w twarde kajdany,
Swobodnej myśli nie wolno snuć,
Lecz pęknie kiedyś łańcuch stargany,
Będzie nam wolno myśleć i czuć.

Dziś cienie nocy zaległy ziemię,
Ale już świta, zbliża się dzień,
Gdy zrzucą ludy gniotące brzemię,
Pierzchnie ostatni ciemnoty cień.

Zrzucą wnet ludy brzemię niewoli,
Bo niewolników nie stworzył Bóg:
Równy książętom rolnik na roli,
Równy pałacom najniższy próg.

„Równość i wolność! Święte zbratnienie”,
„Bez różnic stanu, wyznań i płci”.

To święte hasło będzie osłodą,
Kiedy tyrańska żelazna dłoń
Zechce pierś lodem zmrozić młodą,
Ku ziemi dumną ugiąć nam skroń.

W głuchym więzieniu to nasze hasło,
Da poznać naszym ciemięzcom w głos,
Że ono w piersi jeszcze nie zgasło,
Że nam dlań miły najsroższy los.

A kiedyś hasło to na kamieniu
Ręka swobodna będzie nam kuć
I da wolnemu znać pokoleniu,
Żeśmy umieli myśleć i czuć.

88

Polski przemysł

Polski przemysł niech nam żyje, przemysłowi cześć!
Bo w nim dążeń dziś się kryje narodowych treść.
Brak przemysłu dawniej dwoił narodowy trud,
On pomostem, który spoił z szlachtą polski lud.

Lecz nauki nam potrzeba, by osiągnąć szczyt!
Pracą sobie skarbmy chleba, zapewniajmy byt.
Każdy z nas, który spłaca własnej biedy karb,
Przez to samo już wzbogaci narodowy skarb.

Więc ochoczo, a wytrwale, a wnet stanie gmach,
Co przyświadczy naszej chwale, w wrogach wzbudzi strach.
A więc przemysł niechaj żyje, przemysłowi cześć!
Bo w nim dążeń dziś się kryje narodowych treść.

89

Do ludu polskiego

Hej! ludu ty polski! siermiężna ty rzeszo!
Nad Wisłą, nad Wartą, nad Sanem i Bugiem.
Czy dolę ty lepszą wyorzesz swym pługiem?
Czy iskry się święte w twej piersi wykrzeszą
I z kosą ty pójdziesz na boje i znoje
Dziedzictwo odbierać prastare a swoje?

Od wieków ty idziesz, smagany niedolą
I trudów i nędzy żelaznym wciąż biczem,
A nie masz pociechy ty znikąd i w niczym,
A rany zakrzepłe dziś bardziej cię bolą,
Bo czujesz swe prawo do życia i stołu,
Przy którym wciąż inni ucztują pospołu…

Od wieku ty idziesz, krwią znacząc swe ślady,
Po ostrym bezprawia stąpając granicie…
Lecz Bóg cię nagrodzi za krzywdy sowicie,
A szatan nie zwalczy i nie da ci rady,
Gdy jarzmo zrzuciwszy, ramiona swe młode
Rozprężysz i pójdziesz zdobywać swobodę…

Na twoim sztandarze znak święty, jak imię
Kościuszki, co wiarę prowadził na działa,
A chłopi szli za nim, aż ziemia jęczała…
Jak widma znikali w krwi, kurzu i dymie
I stamtąd do wodza przywlókłszy armaty,
Na jego cześć gromkie wznosili wiwaty.

Hej! ludu ty polski! Od ciebie zależy
Ojczyzny dziś naszej i przyszłość i chwała,
Bo ona swą dolę w twe ręce oddała.
Twa wiara i miłość wszystko zło zwycięży
I ty ją podźwigniesz z wiekowej mogiły,
Gdy mocen przystąpisz i świadom swej siły.

I twojej się spęka niewoli obroża,
Bo w domu swym będziesz ty panem u siebie;
Czas rany zabliźni, rozterki pogrzebie
I bratniej miłości zabłyśnie nam zorza
Co smutek z twej chaty wyżenie na wieki…
Hej! czas to świąteczny i już niedaleki…

Kasprowicz

90

Boże Ojcze

Boże Ojcze! Twoje dzieci
Płaczą, żebrzą lepszej doli,
Rok po roku marnie leci,
My w niewoli, my w niewoli.

Słowa Twoje nas uczyły:
„Każdy włos nas policzony”,
Boże! policz te mogiły,
Te płaczące matki, żony.

Jeśliś lud nasz wybrał, Panie,
By powtórzyć mękę Pańską,
O! to daj raz zmartwychwstanie,
Wskrześ, a zdeptaj złość szatańską.

O, bo brzydki śmiech szatana,
Że Syn Boży z krzyżem chodzi,
Trudem Zana – krwią Rejtana
Wdowia Polska żal zawodzi.

My już tyle krwi przelali,
Że nią zmyte ojców grzechy,
My już tyle łez wylali,
Że nie stanie łez pociechy.

Boże! padłszy na kolana,
Ścielem Ci się dziś w pokorze,
Polska łzami, krwią zalana,
Krwią i łzami, wskrześ ją Boże!

A gdy będzie już swobodna,
Gdy nam łzy przestaną płynąć,
Tobie chwała Bogu godna,
Żeś nam nie dał marnie zginąć.

Że tak będzie, serce czuje,
Dusza myślą w niebo wzlata;
Polskę naszą Bóg miłuje
I wskrzesi ją w krótkie lata!

91

Nasz sztandar

Nasz sztandar tkała żywa moc,
Co śmierci się nie lęka!
Przez chmurne dnie, przez głuchą noc
Tkała go duchów ręka.
Na jej drgającą snuli nić
Z serca, co żarem bije…
Ten tylko naród godzien żyć,
Co czuje sam, że żyje!

Nasz sztandar powiał pośród zórz
Na drzewcu z tego drzewa,
Co korzeniami wszerz i wzdłuż
Wrosło w tej ziemi trzewia.
I nikt, i nic, przez żaden trud,
Nie zerwie węzła tego,
Co z ziemią wiąże wierny lud
A ziemię z duchem jego!

Nasz sztandar jedno hasło ma,
I jedno zawołanie:
W jedności, w pracy żyje, trwa,
Jest z klęski – zmartwychwstanie.
My go z czcią niesiem w życia chram
Od ziemi, od macierzy…
Ten tylko wejdzie do jutra bram,
Kto w jutro swoje wierzy!

92

Nie wydrzecie…

Myśmy prawie wrośli w ziemię
Od lemiesza do pałasza!
Wszystko szczęście, wszystko brzemię,
To ta polska ziemia nasza!
Ona matką od zarania,
Ona zbroją przez stulecie!…
I dziś tego ukochania
Nawet z życiem nie wydrzecie!

Myśmy wszyscy z Piasta sochy
Szli tą ziemią krwią i potem!
Nam te skiby szare prochy
Ponad zorze, tkane złotem!
Nam w tych prochach chleb, piosenki
Przeszłe, przyszłe, starzec, dziecię
I tych prochów z naszej ręki
Po wiek wieków nie wydrzecie!

Nam w tych prochach wszystkie echa!
Wszystkie barwy, wszystkie tony!
Stary hetman się uśmiecha,
Zygmuntowe biją dzwony…
Kościuszkowska świtka biała…
Książę-junak na dzianecie…
Blaski… chmury… bóle… chwała…
Nie wydrzecie! Nie wydrzecie!

Nam w tych prochach dziadów kości
I mogiła przy mogile!
I sto tęczy z dni wolności!
I łez tyle! I łez tyle!
Dąbrowskiego gra pobudka…
Kona Czwartak przy bagnecie…
I powstańców cicha grudka…
Nie wydrzecie! Nie wydrzecie!

Nie wydrzecie z serc i dłoni,
Jak ta ziemia wszerz i długa!
Póki jeden pacierz dzwoni!
Póki jeden chłop u pługa!
Póki jedna polska matka!
Póki jedno polskie dziecię!
Bronić będziem do ostatka –
Nie wydrzecie! Nie wydrzecie!

93

Jakże cię nie kochać kraju

Jakże cię nie kochać, kraju mój rodzinny,
Kiedyś ty najmilszy, nad każdy kraj inny,
Tu się urodziłem, tu spędzam wiek młody,
Tu bawię się, śpiewam – używam swobody.
Tu nas Bóg osadził, tu wszyscy mieszkamy,
Dlatego też kraj swój serdecznie kochamy.
Niechby były złote – okolice inne,
To przecież najdroższe są dla nas rodzinne.

94

Cóżem winien

Cóżem winien, żem Polakiem,
Żem na polskiej zrodzon glebie,
Że mnie Pan Bóg stworzył takim
To już nie mam cenić siebie?

Mam się może wyprzeć tego
I być kraju odszczepieńcem,
I uchodzić w dal od niego,
Aby zostać cudzoziemcem?

Mam się wyprzeć ojców wiary
I nie mówić słów pacierza?
O! to zgroza, już bez miary
Mieczem w serce me uderza.

Mam wypędzić z mojej chatki
Polską mowę, polskie pieśni,
Com się uczył od mej matki?
O tym wcale mi się nie śni…

Mam porzucić moje łany,
Moją chatkę, łąki, gaje?
O mój Boże ukochany,
Strzeż mnie, bo się serce kraje.

Mam nie kochać, co jest nasze,
Czym się pieści serce dusza,
To co drogie, co jest lasze,
Co na widok, do łez wzrusza?

Tu się pragnę Bogu korzyć,
Bo tu pracę mi wyznaczył,
Tu wypada kości złożyć,
Bom tu miły świat zobaczył.

Jam Polakiem z Bożej woli,
Tego wyprzeć się nie mogę,
Siedzę chętnie na swej roli,
A kto nicpoń, krzyż na drogę.

Znoszę wszelkie przeciwności,
Jakie na mnie ześlesz Panie,
Ale żeś jest Bóg miłości,
Wierzę w Twoje zlitowanie!

95

Jestem polskie dziecko

Jestem polskie dziecko, Boże, Tobie chwała!
Polka mnie zrodziła, Polka wychowała;
Z macierzyńskiej piersi święty zapał ssałem.
Od ojca przykłady męstwa odbierałem.

Jestem polskie dziecko świętego plemienia,
Czystej przodków wiary i ze krwi i tchnienia;
Uczucia wraz z życiem wziąłem pracowite,
Miłość Boga i bliźnich mam w sercu wyryte.

Jestem polskie dziecko i Polakiem zginę,
Kocham polską mowę i polską krainę,
Obydwie jednako, jako mi Bóg miły,
Dla nich rad wysączę krew z ostatniej żyły.

Jestem polskie dziecko rodu słowiańskiego,
Idę wszędzie śmiało, nie boję się złego;
Dać życie za wiarę i ojczyznę złotą,
To mi to igraszką, – to mi polską cnotą.

Jestem polskie dziecko, nie na próżno żyłem.
O Sobieskim Janie z młodu się uczyłem.
Co jak w niebo westchnął i wąsa poprawił,
To Niemców i całe chrześcijaństwo zbawił.

Jestem polskie dziecko, męczenników plemię,
Co za wolność ludów krwią zbroczyło ziemię,
Ziemię Europy, ziemię Ameryki,
Powiedzcie narody, powiedzcie kroniki!

96

Do Ojczyzny

Ojczyzno! Ojczyzno! tyś gwiazdą przewodnią,
Zbłąkanym żeglarzom wśród morza,
W kopalniach Uralu tyś jasną pochodnią,
Co błędne wskazuje bezdroża.

W lodowcach Sybiru tyś słońcem płomiennym,
Co grzeje wygnańca pierś skrzepłą,
Tułaczom tyś miarą; co jawisz się sennym,
Nadziei rozbudzasz w nich ciepło.

Ojczyzno! w pustyniach Sahary tyś zdrojem,
Co życie wędrowca ocala,
Tyś więźniom nieszczęsnym czarownym napojem,
Co w sercu wytrwałość rozpala.

Ojczyzno! ty jesteś kochance kochankiem,
Lubemu najmilszą dziewicą,
Tyś wiosną uroczą, majowym porankiem,
Co pieści, rozmarza, zachwyca.

Wśród urwisk skalistych tyś wdzięczną doliną,
Ubraną w kwiecistych barw krocie,
Stroskanym rodzicom ostatnią dzieciną,
A matką poznaną sierocie!

I tylko nad ciebie, Wszechwładcę na niebie
Stęsknione twe dzieci przenoszą,
Żyć w tobie Ojczyzno i umrzeć za ciebie –
To naszą najwyższą rozkoszą.

97

Przysięga

Na krakowskim rynku
Wszystkie dzwony biją.
Cisną się mieszczany
Z wyciągniętą szyją.

Na krakowskim rynku,
Tam ludu gromada,
Tadeusz Kościuszko
Dziś przysięgę składa.

Zagrzmiały okrzyki,
Jak tysiączne działa…
Swego bohatera
Polska wita cała!

Wyszedł pan Kościuszko
W krakowskiej sukmanie,
Odkrył jasne czoło
Na to powitanie.

Odkrył jasne czoło,
Klęknął na kolana:
– Ślubuję ci życie,
Ojczyzno kochana!

Ślubuję ci życie,
Ślubuję ci duszę,
Za Bożą pomocą
Wolność wrócić muszę!

Nie stoję tu w srebrze,
Nie stoję tu w złocie,
Lecz w pogardzie śmierci,
W staropolskiej cnocie! –

A mówił te słowa
W tak ogromnej ciszy,
Zdało się, że Pan Bóg
Tę przysięgę słyszy!

Zapłakał, zaszlochał
Naród dookoła,
Wstał Kościuszko, wstrząsnął
Krakuską u czoła.

98

Zabłysła mu w ręku
Szabla poświęcona:
Niech żyje – zawołał –
Litwa i Korona!

I wzniósł ją oburącz
W to jasne zaranie:
– Ogłaszam przed niebem
Narodu powstanie! –

A głosy buchnęły
Wskroś rynku i grodu!
– Niech żyje Kościuszko,
Naczelnik narodu! –

Ej byłaż to chwila
I święta i boża…
Cała Polska drgnęła
Od morza – do morza!

99

W krakowskiej kuźnicy

Z krakowskiej kuźnicy,
Lecą rankiem głosy,
– Pan Kapostas

8

kuje

Kosynierów kosy.

Już ich wykuł tysiąc,
Już i pięć tysięcy…
– Niech no będą ręce,
Znajdzie się i więcej.

Z krakowskiej kuźnicy
Lecą iskry snopem,
– Bił się Moskal z szlachtą,
Teraz będzie z chłopem!

Z krakowskiej kuźnicy
Lecą huki młotów,
Kto ojczyznę kocha,
Zginąć dla niej gotów!

Jan Sawa

8

Kapostas – bankier warszawski, który dawał pieniądze na cele wojskowe i broń.

100

Racławice

W Racławickim polu
Świecą ranne rosy,
Migają się w jasnym słonku
Kosynierskie kosy.

Migają się kosy,
Nikt nie liczy wroga,
Choć go będzie sto tysięcy,
Pójdziem w imię Boga!

Święconą szablicą
Pan Kościuszko skinął,
Jako orzeł w dwoje skrzydeł,
Wojsko swe rozwinął.

Na tym jednym skrzydle,
Parskają koniki,
Tam generał Madaliński
Sprawuje swe szyki.

Na tym drugim skrzydle,
Pan Zajączek stoi,
Tam się błyszczą chorągiewki,
Miga słonko w zbroi.

Runęli na Moskwę,
Jak burzy nawała,
Odparły ich kartaczami
Te moskiewskie działa.

Runęli na Moskwę
Jeden raz i drugi,
Nakryło się pole trupem,
Krwi spłynęły strugi.

Widzi pan Kościuszko
Te nieszczęsne boje,
Tak zakrzyknie: „Dalej za mną,
Kosyniery moje!”

I z pośrodka skrzydeł
Jak orzeł się wzbija,
A lud za nim z wielkim krzykiem
– Jezus i Maryja! –

101

Pędzi pan Kościuszko,
Za nim wiara cała,
Nakryły ich ogniem, dymem,
Te grające działa.

Aż wódz z dymów krzyknie,
– Ejże moje chwaty!
Który tam z was gardziel zatka
Moskiewskiej harmaty?

Wnet skoczy na wały
Zuch Bartosz Głowacki,
Gołą ręką brać te działa,
A z nim Stach Świstacki.

Przelękła się Moskwa
Tak wielkiego męstwa,
Otrębuje odwrót sobie,
A nam pieśń zwycięstwa.

Jan Sawa

102

O Kilińskim

Majster Jan Kiliński
Nie nosił kontusza,
Ale w nim siedziała
Tęga polska dusza.

Majster Jan Kiliński
Był z Trzemeszna rodem,
Nieraz on zapłakał
Nad swoim narodem.

Stał tedy w Warszawie
Igelstroem generał,
Powiadali o nim,
Że się na rzeź zbierał.

Powiadali o nim,
Że w Wielką Sobotę
Puści swych Moskali
Na krwawą robotę.

Słyszy to Kiliński
Ze Starego Miasta,
I gniew w nim ogromny,
Jak płomień urasta.

Słyszy to Kiliński,
Poruszy wąsami:
– Jeszcze mamy szable!
Jeszcze Bóg jest z nami! –

Cicho jak przed burzą
Dzwony farne biją,
Raz ostatni biją
Przed rezurekcyją.

Już nie ma sposobu
Dłużej wstrzymać ręki…
Wstaje Chrystus z grobu,
Wstańmy i my z męki!

Jako płomień bucha
Za wiatru powianiem,
Tak buchnęło miasto
Narodu powstaniem.

103

Jeszcze śpi generał,
A tu huk się szerzy…
Jak piorun Kiliński
Na zamek uderzy.

Widzi pan generał,
Że tu nic nie wskóra,
Za babę przebrany
Dał z Warszawy nura.

A tu pan Kosmowski
Na odwach już wali,
Zabrał proch i bronie,
A wygnał Moskali.

Bije, a nie pyta,
Kto tam w Boga wierzy…
Wycięli rzeźnicy
Batalion żołnierzy.

Od Wielkiego Czwartku,
Do Wielkiego Piątku,
Nalali Moskalom
Ołowiu, jak wrzątku.

Biją w Wielki Czwartek,
W Wielki Piątek biją,
Oczyścili miasto
Na rezurekcyją.

Dwa tysiące Moskwy,
Jakby grad wychłostał,
A Kiliński z szewca
Pułkownikiem został.

O moja Warszawo!
Cóż to cię zbawiło?
Jedno mężne serce,
Co miłością biło!

104

Jak było na Litwie

– Hej ty Orle Biały,
Na skrwawionej błoni,
Czemuż nie ma przy twym boku
Litewskiej Pogoni?

Czy w swych czarnych borach
Tak zagłuchła Litwa,
Że jej echem nie dolata
Racławicka bitwa?

Czy my to nie byli
Od wielkiej godziny
Zygmuntowskiej Unii sławnej
Jednej matki syny?

Ozwały się echa,
Senny kraj się budzi,
Pierwsze wstają Szawle dzielne
Na tej świętej Żmudzi.

Pierwsze Szawle wstają,
Do szabli, do korda,
Nie zastraszy ich bagnetem
Ta moskiewska horda.

Jako jasna zorza
Złocistymi głoski
Świeci mężny tam Zawisza,
Świeci Niesiołowski.

Wstaje ród Prozorów,
I Giedrojcie wstają,
Za Ojczyzny miłej wolność
Walkę ogłaszają.

105

O Jasińskim

Ruszył Moskal w drogę pilno –
Pan Jasiński bierze Wilno.
Hej, Moskalu, będzie bieda,
Twój Arseniew rady nie da!

Już się zrywa gniewna rzesza
Przedawczyków Moskwy wiesza.
– Ej, Moskalu, będzie bieda,
Twój Arseniew rady nie da!

Pan Jasiński, rycerz w boju,
Rzewny pieśniarz wśród pokoju,
Jak zakrzyknął na swe roty,
Tak je nakrył tuman złoty.

Pod Niemczynem, Polanami,
Bił się Moskal z Litwinami.
Ej, Moskalu, będzie bieda,
Twój Arseniew rady nie da.

106

O chorągwi kosynierów

Cóż to tam za chorągiew
Wieje nad okopy?
Narodowe barwy na niej
i złociste snopy.

Kosa z piką na krzyż w snopie
Z Orłem i Pogonią;
Dookoła napis cudny:
„Żywią nas i bronią”.

Chwała tobie, polski ludu,
Co takie sztandary
Wznosisz – broniąc pól ojczystych,
Wolności i wiary!

Jan Sawa

107

Oblężenie Warszawy

Lecą Orły ponad Wisłą,
Szumią w pióra krwawe,
Już Moskale w krwawym szale
Oblegli Warszawę.

Już spod Szczekocina
Zbiera się drużyna,
Pan Kościuszko się do swoich
Przez wroga przerzyna!

Witajże nam, wodzu drogi,
Z twoją mężną wiarą!
Bronić będziem tej Warszawy
Nad tą Wisłą starą!

Bronić będziem grodu,
Stolicy Narodu,
Ni się boju nie ulękniem,
Ni śmierci, ni głodu! –

Dzielnych wodzu towarzyszy, –
Dzielnych masz żołnierzy,
Okryją się oni laurem,
Kiedy wróg uderzy.

Pan Henryk Dąbrowski,
Książę Poniatowski,
Wpisują się w księgę sławy,
Złocistymi głoski.

Bitwa! bitwa! dwakroć wroga,
Co nasza załoga,
A nie puścił go Kościuszko
Do naszego proga!

Hej za wcześnieś ty się wrogu,
Wybrał do nas w gości,
Jeszcze tutaj są obrońce
Kraju i Wolności!

Jeszcze są ramiona
I szabla wzniesiona,
Jeszcze ci się nie dostanie
Ta Polska Korona!

108

O Berku pułkowniku

I Żyd błysnąć może
Męstwem – jak królewicz!
Pod Kościuszką walczył
Berek Joselewicz.

Sam dzielnego ducha,
Innym go dodawa:
– Bracia mówi – woła –
Spieszmy w bój gdzie sława!

Dosyć z łaski nieba,
Mieliśmy tu chleba,
Mieliśmy tu wody,
Dziś – trzeba swobody!

I Żydom nie braknie
Odważnego serca!
Kto nie walczy za kraj,
Ten jest przeniewierca.

Obudźmy się bracia!
Sen nasz nazbyt długi!
Bądźmy syny Polski,
My – dotąd jej sługi.

Posłyszeli Żydzi,
Nabrali odwagi,
Idą za kraj walczyć
U okopów Pragi.

Czterystu ich było,
Czterystu walczyło,
Kilku ledwie w ranach
Do domu wróciło.

U okopów Pragi,
Pomnik tam stać będzie
Z napisem: Ojczyzna
Berkowej komendzie.

109

Rzeź Pragi

{4 listopada 1794 roku}

Zaszło słońce w krwawe morze,
Błysnął bagnet, błysły noże –
Suworowa pałasz nagi
Błysnął hasłem na rzeź Pragi.

Rzuci się zajadła tłuszcza,
Siwym starcom nie przepuszcza,
Przed oczami ojca, matki,
Rozrywając żywcem dziatki.

Jeszcze niesyt Moskal srogi,
Wydał hasło do pożogi,
Staje Praga w ogniach cała,
Pożar na jej dachach pała.

W żadnej ludzkiej świata mowie
Mąk tych słowo nie wypowie,
I nikt nie ma dość odwagi,
By opisać tę rzeź Pragi!

Dymią zgliszcza i krew dymi,
W jeden mordu stos olbrzymi,
A przez trupy – do Warszawy
Sam Suworow wchodzi krwawy!

Suworowie! Póki żyjesz,
Krwi tej z rąk twych nie obmyjesz!
Imię będziesz miał u świata
Nie żołnierza – ale kata!

Jan Sawa

110

Legiony

Za Niemen! Za Wisłę!
W ten cudny kraj włoski!
Tam zbiera legiony
Pan Henryk Dąbrowski.

Jeden Legion wiedzie
Generał Rymkiewicz,
Drugiemu przewodzi
Nasz dzielny Kniaziewicz!

Na konikach skaczą
Szwoleżery nasze,
Mundur narodowy,
Przy bokach pałasze.

Lance z chorągiewką
W rannym słońcu świecą,
Orły nasze białe
Znów pod niebo lecą.

W piersi serce mężne,
W czynach bohaterstwo,
A godło Legionów:
„Wolność i Braterstwo!”

111

Idzie żołnierz…

Oj, zapoznał się tam Polak
Z głodem, trudem i niewczasem,
Nim zaśpiewał tę piosenkę:
– „Idzie żołnierz borem, lasem”…

W szmaty poszedł mundur stary,
Przepasany ledwo pasem…
W San Domingo bić murzyny:
– „Idzie żołnierz borem, lasem”…

Idzie, płynie, lądem, morzem,
Znosi nędzę, upał srogi –
A wolności twej nadzieja
Krzepi serce, kraju drogi!

Więc choć pada, choć omdlewa,
Jeszcze piosnkę nuci czasem,
O Ojczyźnie jeszcze śpiewa:
– „Idzie żołnierz borem, lasem”…

Jan Sawa

112

Na Kapitolu

W huku armat, w kłębach dymu
Po słonecznej sławy drodze
Wiodą Legie aż do Rzymu,
Na Kapitol nasi wodze!

Trzeci Maja rankiem złotym
Błysnął właśnie na błękicie…
Rzekł Dąbrowski: Oto stoim,
Na prastarej chwały szczycie!

Z Kapitolu, z wolnej ziemi
Wobec ludów, wobec Boga
Protestuję przeciw gwałtom
I przemocy dzikiej wroga!

A z Legionów okrzyk buchnął,
Aż Kapitol zadrżał stary:
„Życie nasze dla Ojczyzny,
Dla Wolności i dla Wiary”.

Jan Sawa

113

Pod Raszynem

{18O9 rok}

Pod Raszynem, pod Warszawą
Idą nasi w bitwę krwawą,
Osiem tylko ich tysięcy,
A czterykroć wroga więcej.

Na koniku siwym jedzie
I ułanów swoich wiedzie.
Dzielny, mężny i beztroski
Książę Józef Poniatowski.

Pod Raszynem grają działa,
Idzie w ogień wiara śmiała,
Od poranka aż do zmroku
Nie ustąpi wrogom kroku.

Aż złamała ich ta siła
Co, jak chmura świat nakryła.
Brakło naszych – dwóch tysięcy,
Lecz wróg stracił trzykroć więcej.

Tam Godebski Cyprian zginął,
Który w Legiach włoskich słynął.
Sławny pieśniarz, rycerz śmiały,
Poległ w boju pełnym chwały.

Jan Sawa

114

Wąwóz Somosierry

{18O8 rok}

A czyjeż to imię
Rozlega się sławą,
Kto walczy za Francję
Z Hiszpanami krwawo.

To konnica polska,
Sławne szwoleżery
Zdobywają cudem
Wąwóz Somosierry.

Już francuska jazda
Cofa się w nieładzie,
Pod śmiertelnym ogniem
Wał trupów się kładzie

A wtem Napoleon
Na Polaków skinął:
Skoczył Kozietulski,
W czwórki jazdę zwinął.

Na wiarusów czele
Jak piorun się rzucił,
Wziął pierwszą baterię –
Ale już nie wrócił.

Skoczył Dziewianowski,
Jak piorun się rzucił,
Wziął trzecią baterię –
Ale już nie wrócił.

Jeszcze się została
Ta bateria czwarta…
Bronią jej Hiszpanie,
Walka wre zażarta.

Niegolewski młody
Spiął konia ostrogą,
– Może stracę życie,
Lecz przedam je drogo!

Jak wicher się rzucił,
I jak błyskawica,
A za nim, jak burza,
Ta polska konnica.

115

Już biorą armaty,
Już tną kanoniery,
Już wzięli Polacy
Wąwóz Somosierry!

Niegolewski ranny
Z konika się chyli –
Napoleon do piersi
Orła mu przyszpili.

I rzecze ściskając
Rannego junaka:
– Nie ma niepodobnej
Rzeczy – dla Polaka!

Jan Sawa

116

Klęska (1812 r.)

Sypie śniegiem zima sroga,
Idzie Francuz w gniazdo wroga,
Idzie Moskwę brać, stolicę,
Przez wichurę, przez śnieżycę.

Sam Napoleon hufce swoje
Na śmiertelne wiedzie boje,
Z Napoleonem nasza wiara
Na stolicę idzie cara.

A z tej Moskwy dym się wali,
Z czterech rogów gród się pali,
Chcecie grodu? Bierzcie gruzy,
Hej, panowie wy Francuzy!

O, zwycięstwo to straszliwe!
Idą roty ledwie żywe,
A przed nimi leci przodem
Śmierć i zima, z morem, z głodem.

Hej, nie było od prawieka
Ani z bliska, ni z daleka
Takiej klęski, takiej trwogi
I powrotnej takiej drogi!

Ze spalonego wraca grodu
Napoleon pośród głodu,
Nie otrzyma żołnierz broni,
Kirasjery lecą z koni.

Kędy spojrzeć – trupy leżą,
Tylko im się wąsy śnieżą,
Tylko oczy gdzieś do nieba
Zamarznięte – krzyczą: chleba!

Wiek już przeszedł, wiek już cały,
Jak te wojska się wracały,
A gdy wicher śnieg przegania,
Słychać jeszcze – jęk konania.

Jan Sawa

117

Bój pod Lipskiem

Poczerniały Orły złote,
Orły Francji poczerniały –
Skrwawił jasne swoje pióra
I nasz srebrny Orzeł Biały.

– Dalej, dalej orły moje,
W nowe trudy, w nowe boje!
W słońcu chwały wam wyzłocić,
Wysłonecznić pióra swoje! –

Rzekł Napoleon, ręką skinął,
Resztę armii swej rozwinął.
A z nim losy swoje wiąże
Poniatowski Józef, książę.

Pod Lipskiem się Sasy bronią,
Nad Elstery modrej tonią.
Nad Elstery modre wody,
Ciągnie nasz bohater młody!

Już jesienne słońce wstało,
W nurtach rzeki się przejrzało.
Poniatowski się tam bije,
I Francuzów odwrót kryje.

Napoleońskie sławne roty
I konnice i piechoty,
Cofają się w głuchej ciszy,
Nikt tam strzału nie dosłyszy.

Wyczerpany w głodzie, w znoju,
Nie ma Francuz już naboju –
Tylko piersi i pałasze
Zasłaniają go tam nasze.

Tak spod Lipska uszli cało:
Tak i nakrył swoją chwałą,
Swojej szabli błyskawicą
Książę Józef z swą konnicą.

Przez Elsterę idą nasi,
A wtem most zapalą Sasi.
Już odcięta dla nas droga,
Hufce polskie – w mocy wroga.

118

Książę Józef w nurty spojrzał,
W bok rumaka wbił ostrogę –
– Bóg mi honor dał Polaków,
Bogu tylko zdać go mogę!

Ściągnął uzdę, szablą błysnął,
Wzniósł ku niebu czarne oczy.
Za mną wiara moja! – krzyknął
I w spienione nurty skoczył.

Poniosły go wody sine,
W głąb śmiertelną go poniosły,
A gdzie zginął nasz bohater,
Smutne wierzby tam wyrosły!

Jan Sawa

119

Bartoszu, Bartoszu

Bartoszu, Bartoszu!
Oj! nie traćwa nadziei,
Bóg pobłogosławi,
Ojczyznę nam zbawi!

Tam w górę, tam w górę
Poglądaj na Boga,
Większa pomoc Jego,
Niźli przemoc wroga!

Z maleńkiej iskierki
Oj wielki ogień bywa,
Oj pękną choć twarde
Przemocy ogniwa!

Oj ostre, oj ostre!
Ostre kosy nasze,
Wystarczą na krótkie
Moskiewskie pałasze.

Kiliński był szewcem,
Poruszył Warszawę,
Wyprawił Moskalom
Weselisko krwawe.

Nauczył Kościuszko
Pod Racławicami,
Jak siekierą, kosą,
Rozprawiać z wrogami.

Bóg nam dał, Bóg nam dał,
Oj kraj wielki, bogaty,
W nim Głowackich wiele
Brać ruskie armaty.

Wszystko wziął podły wróg,
I wiarę nam kłóci,
Myśli, że nas z duszą
Do siebie nawróci.

Tam w górę, tam w górę
Poglądaj na Boga,
Większa pomoc Jego,
Niźli przemoc wroga!

120

Trzeci Maj

Polakom pamiątka luba,
Choć tę pamięć żal podwaja,
Bo w niej nadzieja i chluba,
Rocznica Trzeciego Maja, –

Biedny kraj, biedny kraj,
Gdzie jest grzechem wspomnieć Maj!

Wolność, wsparta na oświacie,
I również w obliczu prawa,
Tak nam rokowała, bracie,
Trzeciego Maja ustawa.

Lecz gdzie gwałt, tam aj,
Niewesoły nawet Maj!

Kto Ojczyznę lubą traci,
I swobody i nadzieje,
Kto patrzy na łzy swych braci,
Temu się wiosna nie śmieje…

Biedny kraj, biedny kraj,
Gdzie jest grzechem wspomnieć Maj!

I ja płaczę po tej stracie,
W smutku wlokę życie całe,
Lecz cię chcę pocieszyć, bracie,
Wspomnieniem na przeszłą chwałę.

Gdy ten kraj, własny kraj,
Święcił kiedyś trzeci Maj.

Wnet Polak zakręci wąsa,
I przywdzieje kontusz suty,
Na Moskala się rozdąsa
I ciasne mu skroi buty. –

Moskal aj! – Polak maj!
Oddaj smoku, – to nasz kraj!

Zagra marsza od północy,
Oddaj zuchwalcze Podole!
Błyśnie silnie iskra w oczy,
Gdzie są siedziby bawole;

Wszak ten kraj, jest nasz kraj,
Tak opiewa trzeci Maj!

121

Mazurek Trzeciego Maja

Witaj, majowa jutrzenko!
Świeć naszej polskiej krainie!
Uczcimy ciebie piosenką
Przy zabawie i przy winie.

Witaj maj, piękny maj,
U Polaków błogi raj!

Nierząd braci naszych cisnął,
Gnuśność w ręku króla spała,
A wtem Trzeci Maj zabłysnął
I nasza Polska powstała.

Wiwat maj, piękny maj,
Wiwat wielki Kołłątaj!

Ale chytrości godzina
Młot swój na nas gotowała,
Z piekła rodem Katarzyna
Polskę wrogami zalała.

Chociaż kwitł piękny maj,
Rozszarpano biedny kraj.

Wtenczas Polak z łzą na oku,
Smutkiem powlekł blade lice,
Trzeciego Maja co roku
Wspominał lubą rocznicę.

I wzdychał: „Boże daj,
By zabłysnął Trzeci Maj!”

Na ustroniu jest ruina,
W której Polak pamięć chował,
Tam za czasów Konstantyna
Szpieg na nasze łzy czatował.

I gdy wszedł Trzeci Maj,
Kajdanami brzęczał kraj.

W piersiach rozpacz uwięziona,
W listopadzie wstrząsła serce,
Wstaje Polska z grobów łona,
Pierzchają dumni morderce.

Błysnął znów Trzeci Maj,
I już wolny błogi kraj!

122

Pamiętne dawne Lechity

Pamiętne dawne Lechity,
Żyły i męstwem i cnotą,
Wolność kochaną i złotą
Nad wszystkie kładły zaszczyty.

Bo w cnotliwym zawsze łonie
Do wolności ogień płonie.

Rycerstwo w zbroi sypiało,
Trąbą zbudzone do chwały,
Lasy przebyło i skały,
Za bóstwem swoim, za chwałą.

Bo gdy zbroja chwałę daje,
Stal się lekkim skrzydłem staje.

A wrogom bronią zabraną,
Młodzież, tęskniąca do sławy,
W czasie swych ojców wyprawy
Ćwiczyła dłoń młodocianą.

Męski zapał ssała z mlekiem,
W męską siłę rosła z wiekiem.

123

Hymn Sokołów

W oku lśni zapału blask,
Dumny ślad na naszym czole,
I z ufnością patrzym w świat,
Wszakże druhy my sokole!

Kto w sokolim gnieździe wzrósł,
I pod niebo wzbijał loty,
Nie przystoi temu łza,
Nieuchwytne precz tęsknoty!

W silnym ciele, silny duch,
Tak silnymi nasze czyny,
Wolność, to jest sztandar nasz,
Niepodległości cel jedyny!

Gdy rozstrzygać będzie los,
Co nas żywi, co nas boli,
My zwycięską wzniesiem dłoń,
Któż przemoże hut sokoli?

Gdy wicher zimowy
Otrząsł z drzew liść wolny,
Rozpacznymi słowy
Zanucił ptak polny:

Dziś po latach, w końcu
Nućmy hymn wesoły,
Bo w wiosennym słońcu
Wzlatują Sokoły!

124

Sokoły

W górze kręgi sokół toczy,
I wzdychała dziewczyna,
Drży serduszko, płoną oczy…
Ktoś się przypomina.

Ktoś jak sokół dziarski,
Mężny, rycerski, –
Żaden sługa carski,
Ani junkierski.

Z góry sokół patrzy wokół, –
Pytają matrony:
Której to z nich szuka sokół,
Z wieścią z jakiej strony?

Od skały szwajcarskiej,
Czy Turkiestanu?
Od katorgi carskiej,
Czy od kurhanu?

Ciemne, ludu twój sokoli,
Twej przeszłości głębie –
Toż naśladuj lwy w twej woli
A w sercu gołębie!

I hartuj twe barki,
Dłonie i stawy!
To droga do arki,
Życia i sławy.

W czystym polu, ciemnym borze
Gromadzi się ptactwo,
W szklącym z łez zmarzłych worze,
Trwoży się plugastwo.

I niknie szum wesoły
Po krwawej ziemi,
To lecą sokoły,
Orły przed nimi!

125

Hymn Sokołów

Hej naprzód, hej naprzód, wstecz ani krok,
Sokolim hasłem to stale!
Brzmiało nam ono niejeden już rok,
Brzmieć będzie wiecznie a trwale.

Hej naprzód, jak długo sercu w nas bić.
Ojczyzna wolną być musi i żyć!
Precz wrogi jej wieczne, precz piekieł mrok!
Po trupach ich marszem dalej!

Ho! raczej nastawić piersi na strzał,
Nim sztandar podrzeć dać w szmaty!
Któżby nam więzy nałożyć dziś śmiał?
Któżby im składał obiaty?

Dziś, kto by nam ukaz narzucał swój,
Takiemu krzykniem na odwet stój!
Dziś, kto by nam matkę uderzyć chciał,
Wpierw synów musi dać w katy!

Wszak jeszcze przy druhu stoi tu druh,
Szerokim przy matce kołem!
Naszą ta ziemia, nie wzbroni nam wróg
Wzlatać tu czujnym Sokołem!

Hej naprzód, hej naprzód,! wstecz ani na włos!
Do boju pieśni niech wiedzie nas głos!
Wszak żyję, żyć będzie stary nasz Bóg!
Ojczyzno! my tobie czołem!

126

Marsz Sokoli

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
Kozły, zwroty i wywroty,
To nasz cel, to zdrowie daje,
Kto chętny do tej roboty,
Niechaj z nami w szereg staje!
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
My duchem lub wiekiem młodzi,
Nam o czerstwe zdrowie chodzi.
Ręka w rękę! hej! do koła,
Dalej naprzód do Sokoła!
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
Czy kto prosty, czy kto krzywy,
Czy życia długiego chciwy,
Niech z nami gimnastykuje,
To pewnie nie zachoruje.
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
Wzmacniaj młode siły, bracie,
A gdy starość przyjdzie na cię,
To poznasz, że gimnastyka
Lepsza niż doktor, apteka.
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
Nie masz w Sokole różnicy,
Studenci czy rzemieślnicy,
Lekarze, profesorowie,
Czeladnicy czy majstrowie.
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
Ćwiczmy siły nasze, młodzi,
A i starym nie zaszkodzi,
Bo to nasza piosnka stara,
Jak Bóg zechce: Naprzód! Wiara!
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
Za wiarę i Ojców ziemię,

127

Którą gniecie nieszczęść brzemię,
Pójdziem wszyscy walczyć śmiało,
Jak na Sokołów przystało!
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
A gdy wzleci białe ptaszę,
W krwawym polu Orlę nasze,
Obok niego znak Pogoni,
Żaden wróg nas nie rozgoni!
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
Nie rozgoni ani zgniecie.
A więc naprzód! ale społem,
My, bracia, z naszym Sokołem,
Niech w Orła ślady wstępuje.
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

Sokół nasz znak, to jedyny ptak!
Świetną sławę nam gotuje,
Siłą wszystkich carów w świecie,
Bo też Polska nie zginęła.
Rozdarta, z bólu usnęła.
Sokół nasz znak, to jedyny ptak!

128

Marsz Sokołów

„Silni ciałem, silni duchem”
Oto treść Sokoła –
Powiązani serc łańcuchem,
Nie ugniemy czoła!

W kim prawy duch,
Kto sercem nam rad,
Ten druh, ten zuch,
Ten Sokół i brat!

Serce szczere, sił potęga,
W piersiach Bóg i wiara!
Myśl, co nieba lotem sięga –
A sukmana szara.

W nas polski duch,
Nam przyszłość i świat,
Kto zuch, ten druh,
Ten Sokół i brat!

Poruszymy z posad ziemię,
Młodych piersi siłą,
I zbudzimy Lecha plemię,
Co śpi nad mogiłą.

W nas silny duch,
Nam naprzód wciąż iść,
Złe rozbić w puch,
I lauru rwać liść.

Połączeni serc łańcuchem,
Szlakiem chmur Sokołów,
Aż pod nieba lecim duchem
Z ziemskich łez padołów.

Nam orłów lot,
Bo każdy jak ptak –
Niestraszny grzmot
Ni chmurny ów szlak!

Polak, Rusin, Litwin – jedną,
Jedną my rodziną!
Tak, jak Polskę mamy jedną
Z Litwą, Ukrainą.

W kim prawy duch,
Kto sercem nam rad –
Ten druh, ten zuch,
Ten Sokół i brat!

129

Marsz polskich Sokołów

Zabrzmij pieśni polskich synów,
Zabrzmij nam sokoli chór.
Nim kraj wezwie nas do czynów,
Kędy staniem jak mur.

Polska synów ma miliony,
Co dla matki żyją swej.
Ich szeregi miliony,
Wierność swą nie zdradzą jej.

Niech się wróg z napaścią waży,
Kując zdrady, chytry wąż.
Sokół polski jest na straży
Pójdzie w bój jak jeden mąż.

Bum ra ta ta ta ta.
Nam odwagi nie zabraknie,
Nie przestraszy liczba wroga,
Nasza pięść, co zemsty łaknie,
Wskaże wrogom, kędy droga.
Póki serce w piersiach bije,
Krew sarmatów w żyłach płynie,
Sokół dla Ojczyzny żyje,
Póty Polska nie zaginie.
Hura! hura!

130

Marsz Sokołów

Marsz, marsz, marsz!
Marsz Sokoły szeregami,
Sztandar nasz na czele,
Wszak jesteśmy Polakami!
Naprzód, przyjaciele!
Ogień, woda nas nie wstrzyma,
Ni pioruny, grzmoty!
Druh nasz w sercu trwogi nie ma!
Marsz! sokolskie roty!
Piersi naprzód, wzrok przed siebie,
Wznieś oblicze harde,
Okaż męstwo, a w potrzebie
Podnieś pięści twarde.
Nuż Sokoły polskich błoni,
Maszerujmy społem.
Obok Orła i Pogoni,
Dążmy z Archaniołem!
Pójdźmy, choćby na armaty,
Pójdźmy, kędy znajdziem wroga,
Święte dla nas ojców chaty
I Ojczyzna droga!
W domu rządni, pracą pilni,
Wzajem się kochajmy!
Karni w boju, mężni, silni,
Wrogom się nie dajmy!

131

Marsz ćwiczebny Sokołów

Bracia Sokoły, nie dla nas marzenia,
Działać ten musi, kto chce mężem być!
Nie pięknych słówek powódź, lecz moc ramienia
Zdoła przeszłości winy nasze zmyć!

Płaczemy, narzekamy,
Żebrzemy i czekamy,
A rok za rokiem leci
Żałobnych dni!

Boże Ojcze, Twoje dzieci
Zbawią czyny, nigdy łzy!

Długie już lata wpija nam się w ciało
I rani ducha więzów twardy splot;
Nie starczą dziś porywy, pokąd nas mało,
Żelazne pęta kruszy tylko młot.

By tego młota użyć,
Wzmocnić się trzeba, zdrużyć,
I równą bracią trzeba
Uważać się.

Patrz Kościuszko na nas z nieba,
Racławice daj nam swe!

Niech dłoń przy dłoni, obok serca serce,
Stanie i wierzy w siebie, w siły swe.
Nie traćmy sił i ducha w marnej rozterce,
Do twardej pracy twardo krzepmy się.

W posłuchu i karności,
W braterstwie i jedności
Pomyślność tego dzieła,
Co blask nam da.

Jeszcze Polska nie zginęła,
Pokąd zdrowych synów ma!

132

Mazur Sokołów

Wzbił się w niebo krzyk wesoły,
Przeleciały tu Sokoły.

Hu ha! Krew gra!
Duch gra! Hura ha!
Niechaj Polska zna,
Jakich synów ma!

Obok Orła znak Sokoła,
Tak drużyna gromko woła.

Hu ha! Krew gra!
Duch gra! Hura ha!
Niechaj Polska zna,
Jakich synów ma!

Bierzmy wzory od Sokoła,
Spędźmy smutki precz od czoła.

Hu ha! Krew gra!
Duch gra! Hura ha!
Niechaj Polska zna,
Jakich synów ma!

Nauczmy się od Sokoła
Wzmacniać ramię, wznosić czoła.

Hu ha! Krew gra!
Duch gra! Hura ha!
Niechaj Polska zna,
Jakich synów ma!

A gdy wszyscy staniem społem
Zadziwimy świat Sokołem.

Hu ha! Krew gra!
Duch gra! Hura ha!
Niechaj Polska zna,
Jakich synów ma!

Gdy rozwiniem lot Sokoli
Minie wszystko, co nas boli.

Hu ha! Krew gra! …itd.

Czołem, czołem! przed Sokołem,
Cała Polska woła społem!

Hu ha! Krew gra! …itd.

133

Nasz sztandar i hasło

Ogień i miecz, hasło to nie nasze,
Krew i pożoga, to nie żywioł nasz!
Męstwo i hart, to dwie cnoty lasze;
Piersią i czołem, druhu, wroga strasz!

Lecz gdy bój zawrze, bez namysłu, bracie!
Ojczyźnie czołem i niechaj drży wróg!
Stęż pierś i czoło w męstwie i harcie,
Szponom Sokoła dopomoże Bóg.

Sztandaru szpon, srebrem tkane ptaszę,
Sokolim wzrokiem zgłębia tajnię sił;
Kąpie się we krwi, co pola nasze
Zrosiła hojnie, aby naród żył.

134

Dźwignij sztandar

Baczność, wszystka brać Sokoła!
W górę dźwignij sztandar swój!
Niech w tym znaku silna wola
Trudu zawsze zmoże znój!

Niechaj życie, nowe siły
Wleje w naród każdy druh,
Wolność wskrzesi nam z mogiły,
W zdrowym ciele silny duch!

Dzielność, karność, tęgie ramię,
Każdy Sokół musi mieć.
Zaś wytrwałość, jego znamię
I świadomość, czego chcieć!

Gdy Ojczyzna kraj zawoła,
Do pomocy wezwą cię,
Staniesz tłumnie, brać Sokoła,
Sokół w orła zmieni się.

A więc druhu, pracuj szczerze,
Siły swoje dalej krzep,
Sił potrzeba, kto zamierzy,
Urwać hydrze takiej łeb!

Pęknie z czasem pęt okowa
I powstanie wolnym kraj,
Padnie hydra ta stugłowa,
Co najprędzej Boże daj!

135

Marsz Żuawów

Nie masz to wiary jak w naszym znaku!
Na bakier fezy, do góry wąsy –
Śmiech i manierek brzęk na biwaku,
W marszu się idzie jakoby w pląsy,
Lecz gdy bój zawrze, to nie na żarty,
Miecz i karabin do ręki bierzem.
A Polak w boju kiedy uparty,
Stanie od razu starym żołnierzem.

Marsz, marsz Żuawy!
Na bój, na krwawy,
Święty, a prawy –
Marsz, Żuawy marsz!

Pamięta Moskwa, co Żuaw znaczy,
Drżąc, sołdat, jego wspomina imię;
Bo sporo nakłuł carskich siepaczy,
Brat nasz, francuski Żuawek w Krymie.
Miechów, Sosnówkę, Chróbrz, Grochowiska,
Dzwoniąc też w zęby, wspomni zbój cara –
Krwią garstka doszła mężnych nazwiska,
Garstka się biła, jak stara wiara.

Marsz, marsz Żuawy!
Na bój, na krwawy,
Święty, a prawy –
Marsz, Żuawy marsz!

Kiedy rozsypiem się w tyraliery,
Zabawnie pełzać z bronią jak krety,
Lecz lepszy ogień, gęsty a szczery,
I lepszym rozkaz: marsz na bagnety!
Bo tam sam bagnet w ręku aż rośnie,
Jak wzrasta zapał w dzielnym ataku:
Hura! i hura! huczy radośnie,
Górą krzyż biały na czarnym znaku!

Marsz, marsz Żuawy!
Na bój, na krwawy,
Święty, a prawy –
Marsz, Żuawy marsz!

W śniegu i błocie mokre noclegi,
Choć się zasypia przy sosen szumie,
W ogniu rzednieją diablo szeregi,
Chociaż się zaraz szlusować umie.
A braciom, ległym na polu chwały,

136

Mówimy: wkrótce nas zobaczycie!
Pierw za jednego z was pluton cały
Zbójów, nam odda marne swe życie.

Marsz, marsz Żuawy!
Na bój, na krwawy,
Święty, a prawy –
Marsz, Żuawy marsz!

Po boju spoczniem na wsi czy w mieście,
Cóż to za słodka dla nas podzięka,
Gdy spojrzy mile oko niewieście,
Twarz zapłoniona błyśnie z okienka!
Bo serce Polek, bo ich urodę
Żuaw czci z serca, jak żołnierz prawy,
I choćby za tą jedną nagrodę
Winien być pierwszy wśród boju wrzawy.

Marsz, marsz Żuawy!
Na bój, na krwawy,
Święty, a prawy –
Marsz, Żuawy marsz!

Nie lubim spierać się o czcze kwestie,
Ale na marne carskie dekrety:
Jakieś koncesje, jakieś amnestie,
Jedna odpowiedź: marsz na bagnety!
By ta odpowiedź była dobitną,
Wystosowaną zdrowo a celnie,
Niech ją Żuawi najpierwsi wytną,
Bagnety nasze piszą czytelnie.

Marsz, marsz Żuawy!
Na bój, na krwawy,
Święty, a prawy –
Marsz, Żuawy marsz!

Słońce lśni jasno, albo zza chmury,
Różne są losy nierównej wojny;
Żuaw ma zawsze uszy do góry,
Z bronią u boku zawsze spokojny,
Kiedyśmy mogli z dłońmi gołymi,
Oprzeć się dzikiej hordzie żołnierzy,
To z bronią wyprzem ich z polskiej ziemi.
Nie do Żuawów, kto to nie wierzy!

Marsz, marsz Żuawy!
Na bój, na krwawy,
Święty, a prawy –
Marsz, Żuawy marsz!

137

Jako rozbitki na spróchniałej desce

Jako rozbitki na spróchniałej desce,
Których co chwilę morze ma pochłonąć,
Nad grobem w wodzie przecież jednak jeszcze
Proszę Cię Boże, byś im nie dał zginąć:
Tak to my Ciebie, jedyna kotwico,
Zwracamy wzrok nasz, Maryo Dziewico!

Jak biedna matka, kochająca dziecię,
Tuli do swego zbolałego łona,
Wznosi wzrok w niebo i prosi o życie,
Gdzie jej nadzieja i cała obrona:
Tak to my Ciebie, jedyna kotwico,
Zwracamy wzrok nasz, Maryo Dziewico!

Jak pacholę, zbłąkane wśród kniei
Szuka daremnie choć małej drożyny,
Nie tracąc przecież do wyjścia nadziei,
Czeka co chwila pomocy matczynej:
Tak to my Ciebie, jedyna kotwico,
Zwracamy wzrok nasz, Maryo Dziewico!

Jako niewolnik, okuty w kajdany,
Przez grube mury i ciemne więzienia
Duchem swym widzi kraj swój kochany,
I Ciebie wzywa, Matkę wybawienia:
Tak to my Ciebie, jedyna kotwico,
Zwracamy wzrok nasz, Maryo Dziewico!

Jako młodzieniec z Ojczyzny wygnany,
Oczy swe zwraca przez lądy i morza,
Tęsknotą party, tam gdzie kraj kochany,
I gdzie nad Polską wschodzi ranna zorza:
Tak to my Ciebie, jedyna kotwico,
Zwracamy wzrok nasz, Maryo Dziewico!

Jako biskupi i polscy kapłani,
Od swego wzięci Kościoła i ludu,
I w straszne śniegi Sybiru zagnani,
Czekają z nieba wybawienia cudu:
Tak to my Ciebie, jedyna kotwico,
Zwracamy wzrok nasz, Maryo Dziewico!

Polacy! w smutną stuletnią rocznicę
Pierwszego naszej rozbioru Ojczyzny
Do Twego tronu wznosimy źrenicę,
I przyrzekamy zagoić jej blizny:
Ty nam dopomóż, jedyna kotwico,
Królowo Polski, Maryo Dziewico!

138

Na groby, bracia

Na groby, bracia, na groby!
Trawa już wzrasta nad nimi,
Kopią od doby do doby,
Grzebią i starce i młódź.
Na groby, nim zabraknie ziemi!
O Boże! z grobów ich zbudź!

Oto znów nowa mogiła,
Na świeżo skrwawionej ziemi,
Poległych pierś jej broniła,
Naród za świętych ich ma;
Błagajmy Stwórcę wraz z nimi,
Niech Polskę wolną nam da!

Nie trzymaj nas ojców Boże,
Pod gniewu Twego srogością,
Cnota w nas kwitnąć nie może,
Boże nasz, czas próby skróć!
O wzrusz się Boże litością,
Ojczyznę wolną nam wróć!

Przez braci poległych męki,
Niewinne nasze cierpienia,
Przez nasze łzy, bóle, jęki,
Przez polskich ofiarę dusz,
Wysłuchaj te nasze pienia,
Litością Ojca się wzrusz.

O Boże! Tyś sprawiedliwy,
Obliczysz braci ofiarę,
Ich przyjmiesz w żywot cnotliwy,
Nam mściwy oręż dasz w dłoń;
Na wrogach Twych spełnim karę,
Ozdobim zwycięstwem skroń.

139

Kolęda

Pan z nieba i z łona Ojca przychodzi,
Oto się z Maryi dziś Jezus rodzi,
Łaskę przynosi, kto o nią prosi,
Odpuszcza grzechy, daje pociechy,
O dajże nam Panie, niech Polska powstanie!

Usłysz nasze łkanie, dziecię Jezusie,
Utrwal nas w Swej łasce, ustrzec pokusie,
Niech skruszy pęta, łaska Twa święta,
Upadnie sroga niewola wroga.
O dajże nam Panie, niech Polska powstanie!

Uśmierz Panie wrogów, co nas ciężko dręczą,
Za modły do Ciebie więzieniem nas męczą;
Połącz Twe ludy miłością świętą,
Umocnij wiarę Ojców zwichniętą,
O dajże nam Panie, niech Polska powstanie!

140

Ukrainiec

Hej latawce, hej sokoły,
Droga mi daleka,
Tam wypoczniem z przyjacioły,
Tam radość nas czeka.

Czeka matka, dumkę goni,
Wypłakała oczy,
Hej sokoły, prędzej do niej,
Bo serce wyskoczy!

I ty dzwonku, mój skowronku,
I ty tęsknisz pewnie!
Że tak dźwięczysz, że tak jęczysz,
Że tak płaczesz rzewnie.

Och, jam także żegnał matkę,
Znam te dźwięki wieszcze,
Dziś powitam, dziś mateczkę
Kochaną popieszczę.

Dzwonek jęczy, znowu słyszę
Szum Dnieprowskiej fali,
Tam mnie matka ukołysze,
Hej, sokoły, dalej!

Hejże wichrem orle dzieci,
Hulaj krwi stepowa!
O, już widzę krzyż, co świeci
Na wieżach Kijowa!

141

Marsz Krakusów

Dalej bracia, dalej żywo,
Otwiera się dla nas żniwo.
Rzućwa pługi, rzućwa radło,
Trza wojować, kiej tak padło.
Niechaj baba gospodarzy,
Niech pilnują roli starzy,
My parobki, zagrodniki,
Rzućwa pługi, bierwa piki.

Albośwa to jacy tacy,
Jeno chłopcy Krakowiacy,
Harda u nas dusa,
Nie boim się Rusa,
Dość nas natyrpali.

Bierzwa kosy, bierzwa dzidy,
Bijwa wszyscy wraz Moskali,
Otrząśnijwa się z tej biedy,
Bo nas się dość natyrali.
Nauczwa szołdrę, nygusa,
Że i w nas jest polska dusa;
Jeszcze nasza polska kosa,
Potrafi im utrzeć nosa.

Albośmy to jacy tacy,
Jeno chłopcy Krakowiacy,
Harda u nas dusa,
Nie boim się Rusa,
Dość nas natyrpali.

Wymłócim ich jako snopy –
Cóż to! bośmy to nie chłopy?
Już ich strzelali za katy,
Przy słomnikach nasze braty.
Zsiekli, skłuli, zmordowali,
Harmaciska odebrali,
Odebrali konie, bryki,
Dukaciska i rubliki.

Albośmy to jacy tacy,
Jeno chłopcy Krakowiacy,
Harda u nas dusa,
Nie boim się Rusa,
Dość nas natyrpali.

A ci, co byli zwawymi,
Pozostali już starsymi,

142

Głowacki, co był Bartosem,
Chodzi teraz jak pan z trzosem.
I Gwiździckiemu nicego –
Nie dalkośby nam i tego.
Hejno chłopcy, pójdźma i ma,
Naszej krzywdy się pomścima.

Albośwa to jacy tacy,
Jeno chłopcy Krakowiacy,
Harda u nas dusa,
Nie boim się Rusa,
Dość nas natyrpali.

Jesce i nam Bóg poscęści,
Nie żałujmy na nich pięści,
Mamy ręce po pięć palców,
Bijwa dobrze tych zuchwalców.
Poprzedajwa woły z wozem,
Spieszwa wszyscy za obozem,
Poprzedajwa i poduszki,
A przystajwa do Kościuszki.

Albośwa to jacy tacy,
Jeno chłopcy Krakowiacy,
Harda u nas dusa,
Nie boim się Rusa,
Dość nas natyrpali.

143

Wyleć orle

Wyleć ptaku, orle młody,
Ponad przepaść burz,
Świeżej napij się swobody,
Tam z różanych wzgórz!

Wartkim skrzydłem leć wysoko,
Po przestrzeniach mknij!
Błyskawiczne wytęż oko,
Tam w niebiosach żyj!

I w piorunnym twoim locie
Fale wichrów pruj!
I w szalonym, głośnym grzmocie,
Ranny wszczynaj bój!

Wyleć, orle jasnooki,
Za gwiazdami goń,
W nadpowietrzne płyń obłoki
I w błękitach toń.

144

Marsz po roku 1831

Gdy naród do boju wystąpił z orężem,
Panowie o czynszach radzili;
Gdy naród zawołał: umrzem lub zwyciężym,
Panowie w stolicach bawili.

O cześć wam, panowie magnaci,
Za naszą niewolę, kajdany,
O cześć wam książęta, hrabiowie, prałaci,
Za kraj nasz, krwią bratnią zbryzgany!

Armaty pod Stoczkiem zdobywała wiara,
Rękami czarnymi od pługa,
Panowie w stolicy palili cygara,
Radzili o braciach zza Buga.

O cześć wam, panowie magnaci,
Za naszą niewolę, kajdany,
O cześć wam książęta, hrabiowie, prałaci,
Za kraj nasz, krwią bratnią zbryzgany!

Wszak waszym był synem ów wieczny kunktator,
Co wzbudzał przed wrogiem obawę,
I wódz ten naczelny, pobożny dyktator,
I zdrajca, co sprzedał Warszawę

O cześć wam, panowie magnaci,
Za naszą niewolę, kajdany,
O cześć wam książęta, hrabiowie, prałaci,
Za kraj nasz, krwią bratnią zbryzgany!

Lecz kiedy wybije godzina powstania,
Magnatom lud ucztę zgotuje,
Muzykę piekielną zaprosi do grania,
A szlachta niech wtedy tańcuje.

O cześć wam, panowie magnaci,
Za naszą niewolę, kajdany,
O cześć wam książęta, hrabiowie, prałaci,
Za kraj nasz, krwią bratnią zbryzgany!

Powstańcy nie znają wiedeńskich traktatów,
Nie wchodzą w układy z carami,
Lecz biją Moskali, wieszają magnatów
I mścić się umieją stryczkami.

O cześć wam, panowie magnaci,
Za naszą niewolę, kajdany,
O cześć wam książęta, hrabiowie, prałaci,
Za kraj nasz, krwią bratnią zbryzgany!

145

Dalej bracia do bułata

Dalej bracia do bułata,
Wszak nam dzisiaj tylko żyć!
Pokażemy, że Sarmata
Umie jeszcze wolnym być.

Długo spała Polska święta,
Długo Biały Orzeł spał;
Lecz się zbudził – i pamięta,
Że on kiedyś wolność miał.

Śmiałym skrzydłem on poleci,
Przez szczęk szabel i kul grad,
Za nim, za nim polskie dzieci,
Tylko w zgodzie za nim w ślad!

Będziem rąbać, będziem siekać,
Jak nam miły Bóg i kraj!
Dalej bracia, a nie zwlekać,
Z naszej Polski zrobim raj!

Już złodzieje i tyrany
Na piekielny poszli brzeg;
I Moskalom zaprzedany,
Ziemię gryzie zdrajca, szpieg.

W szlachetnej młodzieży żyle,
Staropolska płynie krew,
Ufność, bracia, w naszej sile,
A wolności wzrośnie krzew.

Wiwat Gwardia Narodowa,
Wojsko polskie tobie cześć!
Bądź gotowa, bądź gotowa
Za Ojczyznę życie nieść!

Dalej bracia do bułata,
Wszak nam dzisiaj tylko żyć.
Pokażemy, że Sarmata,
Umie jeszcze wolnym być!

146

Marsz Langiewicza

Co to za gwar? Wesoły car!
Bo mu margraf projekt podał,
Jak ugasić żar!
Dalej carze, ruszaj w tany,
Już nowe brzęczą kajdany,
Nowe świszczą baty, knuty,
Świeża płynie krew, swieża płynie krew!

Stój carze, stój! nie ustał bój,
Jeszcze Marian jest w obozie,
Słychać polskie: tuj!
Póki jeden Polak żyje,
Póki jedno serce bije,
Dotąd musisz czuwać carze
I na czatach stać, i zemsty się bać!

Lecz przyjdzie czas, że będziesz nasz,
Zamienim berło w kajdany,
I w konopny pas!
Będziesz na nim dyndał, carze,
A wraz z tobą dygnitarze,
My pod wami potańcujem,
To życie dla nas! – To zemsta dla nas!

147

Dopokąd polskiej pieśni ton

Dopokąd polskiej pieśni ton,
Na naszej ziemi słynie,
Tak długo dzielnie mówi on,
Że Polska nie zaginie.

Zanućmy jedną wielką pieśń,
Na całą polską ziemię!
Otrząśmy dawną różnic pleśń,
Wszakżeśmy jedno plemię.

Podajmy sobie bratnią dłoń,
Od pióra i od pługa,
I tylko przed tym chylmy skroń,
Kto Polsce lepszy sługa!

Zostańmy Polsce, pokąd świat
W miłości wciąż jednacy,
I niech się każdy zwie nasz brat,
Kto sprzyja naszej pracy.

148

Marsz korpusistów

Choć burza huczy wkoło nas,
Do góry wznieśmy skroń,
Niestraszny dla nas burzy czas,
Bo silną przecież mamy dłoń,
Weselmy bracia się,
Choć wicher żagle rwie.

Kto pracą święci cały dzień,
Ten smutku nie zna, nie.
Choć słońce skryje chmury cień,
My w lepszą przyszłość patrzmy się.
Weselmy bracia się,
Choć wicher żagle rwie.

149

Cześć polskiej ziemi

Cześć polskiej ziemi, cześć,
Ojczyźnie naszej cześć,
Cześć Polsce, cześć!
Kto się jej synem zwie,
W kim polska dusza wre,
Niech staje w grono to,
Pieśń chwały wznieść.

Nie zawsze obcy lud
Rej z hańbą naszą wiódł,
Wśród naszych ścian;
I Polak wolnym był,
I on był groźnym z sił,
I przed nim czołem bił
Dzisiejszy pan!

Nie zawsze jarzma srom
Przenikał Piasta dom,
Był lepszy wiek;
Nie zawsze lew ten spał,
Trzy berła w ręku miał,
I tysiące klęsk siał,
Nim w boju legł.

Nie chełp się wrogu nasz,
Że nas w swym ręku masz,
Jak jeńców swych;
Do bram Zamościa bież,
Gostyńskich spytaj wież,
Niech rzekną, jeśli chcesz,
Kto siedział w nich.

Złyś carze, obrał dach,
Gdzie mieszkał stary Lach,
Zły ten dom wasz;
Tu nigdy nie był Rus,
Lecz gdzie zwalony stos,
Dominikańskich gruz,
Tam tron jest wasz.

Dwugłowy carów znak
I nasz wolności ptak,
Źle z sobą współ;
Naszego noc ta ćmi,

150

Wasz zaś przed światłem drży;
Kto spoił związek zły,
Sam wpadnie w dół.

Zły płodzie obcych zdrad,
Coś pierwszy skłonił świat,
Rozszarpać nas.
Niedługo będziesz rósł,
Wiesz jaki zbrodni los,
I w ciebie zemsty cios
Paść musi raz!

Odzyskać trzeba cześć,
Kościuszki szablę wznieść,
Na wrogów zgon.
Bracia, przysiężmy raz,
Że wolim zginąć wraz,
Niż cierpieć pośród nas
Ten obcy tron!

151

Dla rodaków na obczyźnie

Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!
Przodków zwyczajem tymi was słowy
Witam, wy bracia moi w obczyźnie.
Wszak wy rodzinnej strzeżecie mowy
I pamiętacie o swej Ojczyźnie?
Bo chociaż obca żywi was ziemia
I da kawałek chleba po pracy,
Lecz tam rodzinnych waszych stron nie ma.
Wam pewno po nich tęskno, rodacy?
Bo mnie ta ziemia nasza tak droga,
Tyle świętości w jej wnętrzu czuję,
Że oprócz Stwórcy wszystkiego – Boga,
Tutaj najbardziej onę miłuję.
I kiedy spojrzę na lasy, pola,
Na pól rodzinnych kwiaty, na zboże,
Że mi tu mieszkać dała Twa wola,
Czerpać z tych skarbów: dzięki Ci, Boże!
Bo tu na każdą garsteczkę ziemi
Pot, krew, albo łzy padły pradziada,
Te dziś kwiatami błyszczą barwnymi,
Z którymi dusza potomka gada.
Gada… na dolę swoją się żali,
Że mu brakuje dawnej wolności…
Lecz nie wszystko ci, synu, zabrali;
Skarbem dla ciebie są nasze kości.
Skarbem o dawnej sławie wspomnienie,
Skarbem te miasta dawne i grody,
Ta modra Wisła, co w Bałtyk płynie,
Z całego kraju zbierając wody.
Skarbem te dumne, skalne wyżyny,
Gmachy, natury dłonią wzniesione…
Te wijące się wśród nich doliny,
Łąki przeróżnym kwieciem zmajone…
Skarbem zabytki dawnej świetności,
Kościoły – wiara, co kruszy mury,
I ta Królowa, co u nas gości,
I panuje nam z Jasnej Góry.
Choć zło tu znajdziem też obok cnoty,
Gdzież społeczeństwo, które bez winy?
Lecz już kruszeje jarzmo ciemnoty,
Ojców swych dzielność poczuły syny.
I pragnąc kraj swój wydźwignąć z biedy,
Wielu w szeregu staje do broni,
A bronią naszą staje się wtedy:

152

Pług pracy w roli, lub pióro w dłoni.
Idą już świty lepszej przyszłości,
I coraz jaśniej w naszej krainie,
Może tu dzionek wkrótce zagości,
Gdy mgła ciemnoty naszej odpłynie.
Tu się do serca jak brat przytula
Każda roślinka, każdy kwiat polny…
A ziemia szepce, jak ta matula:
Kochaj mię Synu, a będziesz wolny!
Ona i o was, bracia, pamięta.
Słyszycie szept ten, co do was leci?
Gdy się o swoje trwoży dziecięta:
„Jam wasza matka, pomnijcie dzieci!
Ja wam nić wspomnień o sobie rzucę,
Wszakże wam w żyłach moja krew płynie;
Gdy zapomnicie, znów was ocucę,
Znane mi od was przyjmę westchnienie,
Bo wyście moje, choć na obczyźnie.
Wiedzcie, że gdy kto z dziatek mi ginie,
To mi na sercu zostawia bliznę,
Z której krew i łza z oczu mi płynie.”
Bracia, przyjazne przyjmijcie wyrazy
Waszej rodaczki spod wiejskiej strzechy.
Która wam z Polski kreśląc obrazy,
Pragnie w obczyźnie dodać pociechy,
Pragnie ożywić słowem otuchy,
Że może kiedyś ta oddalona,
Zrzuciwszy z siebie ciężkie łańcuchy
I was do swego przytuli łona.
Kiedy znękane podniesie lice,
Jej pieśń swobody rozebrzmi wszędzie:
I w Westfalii i w Ameryce,
Ja wierzę, czuję, że to kiedyś będzie.

Zofia Szopówna

153

Pieśń więzienna

Nie dbam, jaka spadnie kara,
Mina, Sybir, czy kajdany,
Zawsze ja wierny poddany
Pracować będę na cara.

W minach kruszec kują młotem,
Pomyślę: ta mina szara,
To żelazo – z niego potem
Zrobi ktoś topór na cara.

Gdy będę na zaludnieniu,
Pojmę córeczkę Tatara;
Może w moim pokoleniu
Zrodzi się Palen na cara.

Gdy w koloniach osiędę:
Ogród zorzę, ziemię skopię,
A na nich co rok siać będę
Same lny, same konopie.

Z konopi zrobi ktoś nici:
Srebrem obwita nić szara,
Może się kiedyś poszczyci,
Że będzie szarfą dla cara!

154

Pieśń wygnańców

Stańmy bracia wraz,
Ilu jest tu nas,
Zróbmy przyjacielskie koło
I zanućmy pieśń wesołą,
Póki mamy czas,
Póki mamy czas.

Czego płaczesz, hej!
Bracie śmiej się, śmiej:
Choć jesteśmy wszyscy w kozie,
Tu nam dobrze jak w obozie,
Maliniaka lej,
Maliniaka lej.

To dobrze, że wraz
Los popędza nas,
Pójdziem chętnie do Wijatki,
Do Kaukazu, do Kamczatki,
Byle tylko wraz,
Byle tylko wraz.

Dobrze też i to,
Że koledzy są.
Lepiej razem być w niewoli,
Niż samemu w szczęsnej doli,
Śpiewaj bracie to,
Śpiewaj bracie to.

Czegóż bracie my,
Rzewne lejem łzy,
Jakież nas zwalczyły cuda?
Duma, zdrada i obłuda
I los ciągle zły,
I los ciągle zły.

Nie płacz, bracie, nie,
Przeminie to złe.
Jeszcze wsiądziem na swe szkapy,
I wypędzim te kacapy
I odbierzem swe,
I odbierzem swe.

Pałasz polski bił
Tłum moskiewskich sił.

155

Piaski nasze krwią przesiąkły,
Dźgał nasz bagnet nieulękły,
Bo duch męski żył,
Bo duch męski żył.

Czego płaczesz, hej,
Śmiej się, bracie, śmiej.
Jeszcze chwycim za pałasze,
Za te dzielne kosy nasze,
I wysieczem złe,
Co nas zniszczyć chce.

Wspomnij bracie mój,
Pod Grochowem bój.
Czy pamiętasz strach Moskali,
Jak przed nami uciekali,
Jak ich ginął rój,
Jak ich ginął rój.

Pomnisz Stoczek, Nur,
Okuniewski bór?
Pomnisz Kuflów, Białołękę,
Wawer, Dęby, Ostrołękę,
Gdzie dział ryczał chór,
Gdzie dział ryczał chór.

Choć los wypadł zły,
Otrzyj bracie łzy,
Tylko wspomnij na Dubienkę,
Wielkie Dęby, Ostrołękę,
I ten armat huk,
I ten armat huk.

Tam się Polak bił,
Garstką własnych sił.
Za co się bił? Za Ojczyznę
I za przodków swych spuściznę,
Bo duch męstwa żył,
Bo duch męstwa żył.

Jeszcze polski lud
Zniszczy wrogów ród;
Jeszcze skruszy moc tyranów,
Podłych zdrajców, dumnych panów,
Pomści własnych krzywd,
Pomści własnych krzywd.

156

Polonez Kościuszki

Patrz Kościuszko na nas z nieba,
Jak w krwi wrogów będziem brodzić,
Twego miecza nam potrzeba,
By Ojczyznę oswobodzić.
Wolność droga w białej szacie,
Złotym skrzydłem w górę leci,
Na jej czole, patrzaj bracie,
Jak swobody gwiazda świeci.

Oto jest wolności śpiew,
My za nią przelejem krew.

Kto powiedział, że Moskale
Są to bracia nas Lechitów,
Temu pierwszy w łeb wypalę
Przed kościołem Karmelitów.
Kto nie uczuł w gnuśnym bycie
Naszych kajdan, praw zniewagi,
To jak zdrajcy wydrę życie,
Na nie mszczonych kościach Pragi.

Oto jest wolności śpiew,
My za nią przelejem krew.

Z naszym duchem i orężem
Polak kraj swój oswobodzi,
Zdrajca pierzchnie, my zwyciężym,
Bo wódz śmiały nam przewodzi.
Tylko razem, tylko w zgodzie,
A powstańców będziem wzorem,
Wszak dyktator przy narodzie,
Cały naród z dyktatorem!

Oto jest wolności śpiew,
My za nią przelejem krew.

157

Marsz Chłopickiego

Nasz Chłopicki wojak dzielny, śmiały,
Powiedzie naszych zuchów w pole zwycięstw, chwały.
Huk armat, szczęk pałaszy,
Zaborców odstraszy.
Hej, bracia, w imię Boże,
Bóg nam dopomoże!

Nieraz Polak walczył, płoszył, gromił,
Ale na obce nigdy się nie łakomił.
Poniszczyć wrogów roty,
To polskich synów cnoty.
Hej, bracia, w imię Boże,
Bóg nam dopomoże!

Dalej bracia, walczmy dzielnie, śmiało,
Nasz orzeł skończy walkę dla narodu z chwałą.
Tnie chwacko tęga kosa,
Nią wrogom utnij nosa.
Hej, bracia, w imię Boże,
Bóg nam dopomoże!

Idźmy bracia żwawo, idźmy w Litwę,
I na śmierć albo życie, stoczmy z carem bitwę.
Hej, razem w imię Boga,
Pobijem gracko wroga.
Hej, bracia, w imię Boże,
Bóg nam dopomoże!

158

Śpiew z mogiły

Lecą listki z drzewa,
Co wyrosły wolne,
Znad mogiły śpiewa,
Jakieś ptaszę polne:

Nie było, nie było
Polsko dobrze tobie?
Wszystko się skończyło,
A twe dzieci w grobie.

Popalone miasta,
Spustoszone sioła,
A w polu niewiasta
Zawodzi dokoła:

Poszli wszyscy z domu,
Wzięli z sobą kosy,
Robić nie ma komu,
W polu giną kłosy.

Kiedy pod Warszawą,
Dziatwa się zbierała,
Zdało się, iż z sławą
Wyjdzie Polska cała.

Bili się przez lato
I przez zimę całą,
Aż na wiosnę za to
I dziatwy nie stało.

Skończyły się boje,
Ale próżna praca,
Bo w zagrody swoje
Nikt z braci nie wraca.

Jednych ziemia gniecie,
A drudzy w niewoli,
A inni po świecie
Bez chaty, bez roli.

Ni pomocy z nieba,
Ani z ludzkiej ręki,
Pusto leży gleba,
Darmo kwiatów wdzięki.

159

O, biedna kraino!
Gdyby ci rodacy,
Co za ciebie giną,
Wzięli się do pracy. –

I po garstce ziemi
Z Ojczyzny zabrali,
Już by dłońmi swymi
Polskę usypali.

Bo wybić się siłą,
Ani daj nam Boże!
Gdy wrogów przybyło,
A nikt nie pomoże!

160

Bartosz Głowacki

Hej! tam w karczmie za stołem
Siadł przy dzbanie Jan stary,
Otoczyli go kołem,
On tak mówił do wiary:

Ja mówiłem wam nieraz,
Że dziś zuchów jest mało;
Wiara, bracia, źle teraz,
Dawniej lepiej bywało!

Za mych czasów to słynął
Kum Bartłomiej Głowacki;
Od Moskali on zginął,
Oj, to Krakus był gracki.

Bo czy w karczmie czy w domu,
Czy to taniec, wesele…
Nie dał bruździć nikomu,
Wszędzie sam był na czele.

Gdy do wojska zbierali
Wiarę z naszych powiatów,
Oj, biliśmy Moskali,
Bez pomocy magnatów. –

Po szeregach jaśniały
Karabele, czapeczki,
Do każdego się śmiały
Kiejby w tańcu dzieweczki.

Bartosz między wszystkimi
Jaśniał, jak dąb wspaniały,
Bo w krakowskiej też ziemi
Nikt nie zrównał mu chwały.

Ja mówiłem wam nieraz,
Że dziś zuchów już mało,
Wiara, bracia, źle teraz,
Dawniej lepiej bywało.

Raz, pamiętam, z wieczora,
W Racławicach stoimy,
Wtem coś miga zza bora,
I Moskali widzimy.

161

Jak Kościuszko ich zoczył,
Kazał bębnić na bitwę;
Wtem Głowacki podskoczył,
A miał kosę jak brzytwę. –

Het za borem armaty
Bronił oddział kozacki,
Poczekajta psubraty,
Krzyknął Bartosz Głowacki.

Jak wziął machać, wywijać,
My też wiara na wrogi,
Dalej ranić, zabijać,
Aż Moskale het w nogi.

Het przez bory, przepaście,
Uciekali jak wściekli,
Myśmy armat dwanaście
Do Kościuszki przywlekli.

Gdy się zeszli wodzowie,
To Bartosza witali,
I pili jego zdrowie
I serdecznie ściskali.

Ja mówiłem wam nieraz,
Że dziś zuchów już mało,
Wiara, bracia, źle teraz,
Dawniej lepiej bywało.

Gdy to wyrzekł Jan stary,
Zapał w oczach mu błysnął,
Wspomniał na swój wiek jary,
Starą kosę uścisnął.

Młodzież kubki nalała,
Wychyliła je duszkiem,
Niechaj żyje, wołała
Nasz Głowacki z Kościuszkiem.

162

Marsz ćwiczebny Sokołów

Ojczyznę naszą za dawnych lat,
Gdy w swej opiece miał dobry Bóg,
Cały ją wtedy podziwiał świat
I kornie przed nią bił czołem wróg.
Chwile świetności, złotej wolności,
Szczęścia, swobody przeminął czas!

Matka w niewoli, w ciężkiej niedoli
O pomoc, ratunek dziś błaga nas!
Kto ku Ojczyźnie miłością tchnie,
Chce jej zgotować szczęśliwy los,
Kto tej Ojczyzny synem się zwie,
Chce pieśń wolności zamienić w głos:

Niech przed Sokołem uderzy czołem,
W zwartym szeregu stanie wśród nas,
My pełni męstwa, pełni zwycięstwa,
Do pracy, do pracy łączmy się wraz.
Hej, w górę serca i w niebo wzrok!
Ty Boże szczęściu drogę nam ściel.

Naprzód, a naprzód, wstecz ani krok,
To hasło nasze – to jest nasz cel!
Pracą, jednością, bratnią miłością
Zadziwim kiedyś hen cały świat!
Siłą potężni, dźwigniem się mężni,
I wrócim Ojczyźnie blask dawnych lat.

163

Marsz Sokoli

Hej, kto zabawę lubi i ruch,
Niech spieszy w sokole koło,
Bo każdy Sokół to chwat i zuch,
Lubi się bawić wesoło.
Więc, gdy ci troska pokryje czoło
I smutek w sercu ciąży jak głaz,
Spiesz wtedy, bracie, w sokole koło,
A wszystkie smutki pierzchną wraz.

Szczery, serdeczny każdy tu druh,
Wesoła pieśń swobodnie brzmi,
Przyjazny, ciepły wieje tu duch
I o lepszej przyszłości dusza śni.
Gdy, miły bracie, wśród tego świata
Zaznasz nieszczęsnej doli złej,
W Sokole znajdziesz szczerego brata,
Pociechę znajdziesz dla duszy twej!

Gdzie zdrowe ciało, tam silny duch,
Niełatwo złamiesz tam wolę,
Precz więc z gnuśnością, życie i ruch
Niechaj panują w tym kole.
Tęż się za młodu, wzmacniaj swe ciało
I trud sokoli rad z nami dziel,
A burzom życia czoło staw śmiało,
To nasze hasło, to nasz cel.

164

Marsz ćwiczebny

{Na III Zlot Sokolstwa polskiego w Krakowie}

Społem, druhowie, naprzód a śmiało
Do wspólnych celów zdążajmy wraz,
Gnuśnieć bezczynnie nam nie przystało,
Bo całej Polski nadzieja w nas.
Na trudy, znoje, na życia boje
Krzepmy się bracia, za młodu.
W kim silne ciało, w bój idzie śmiało,
Ten chlubą swego narodu.
Kto żyw, niech spieszy w sokole koło,
Komu zabawa miła i ruch,
Tu brać jest szczera, gwar i wesoło,
Szczery, serdeczny wieje tu duch.
Niechaj się szerzy zastęp szermierzy,
W miliony rośnie w tym kole,
Zapał i męstwo, Bóg i zwycięstwo,
To nasze hasła sokole.
Roztocz, Sokole, skrzydła szeroko,
Obleć dokoła hen cały świat.
Wzleć ponad polską ziemię wysoko
I bądź zwiastunem minionych lat.
Wstrząś serca ludzi, niechaj się budzi
Zapał dla świętej cnej sprawy,
W bratniej miłości, w zgodzie, jedności
Prowadź zastępy do sławy.
Bracia Sokoły! razem a śmiało
Do wspólnych celów rozbudźmy lud,
Ojczyznę naszą zadziwim całą,
Nie będzie marna praca, ni trud,
W wspólnej obronie połączmy dłonie,
Silni na duchu obrońce:
Bóg kiedyś zbawi, pobłogosławi,
Wolności błyśnie nam słońce!

165

Polska nigdy nie zaginie

Polska nigdy nie zaginie, gdy ma takie dzieci,
Naszych wodzów duch w niej słynie, Kościuszko jej świeci.
Choć śpi w pokoju, duch jego na przedzie,
W ostatnim boju do zwycięstw powiedzie.
Sromotne niewoli pęta jednością zerwiemy.
Żyje nasza matka święta, bo my w niej żyjemy.
Praojców duchy wiodą nas do chwały,
Pękną łańcuchy, wzleci Orzeł Biały.
Wypędźmy najprzód mądrali, co nam mącą głowy,
Bo od Moskali gorszy wróg domowy.
Kto zgodę radzi i układy z wrogiem,
Ten nas prowadzi z szatanem, nie z Bogiem.
Kto ludzkość, jak za Noego, w dzikim stanie woli,
Niewart chleba powszedniego z narodowej roli.
Kto cudzych bogów czci modłami swymi,
I wspiera wrogów, precz z ojczystej ziemi!
Gdzie Odra, gdzie Dniestr i Dźwina, gdzie Karpaty śliczne,
Tam nasza jedna rodzina, tam kopce graniczne.
Precz z traktatami Moskali!
My mogiłami granice sypali.
Wśród wyrodnych ludu synów precz z Judaszów zgrają,
Co naszych braci Rusinów carowi sprzedają.
Choć chce ich zguby zdrajców moc diabelska,
Strzegą Ruś śluby i Unia Lubelska.
Bóg nas złączył, Ruś i Litwa: to Polski siostrzyce,
Jeden duch, jedna modlitwa, choć troiste lice.
Prawa, swoboda każdej się dostanie
I wieczna zgoda z nami pozostanie.
Wspólne siły nam wystarczą na wojnę z szatanem,
Jedność będzie naszą tarczą, a Pan Bóg hetmanem.
Do walki spiżem, kosami i bronią,
Do wodzów z Krzyżem, z Orłem i Pogonią,
Nim nasze ręce żelazem wroga się odpłacą.
Dzisiaj walczmy zawsze razem: cnotą, prawdą, pracą,
W tym nasza chwała! Już jaśnieje zorza,
Wstanie Polska cała od morza do morza!

166

Mazurek młodzieży

Jeszcze Polska nie zginęła,
Póki młodzież żyje!
Nasza wolność nie minęła,
Gdy w niej serce bije.

Marsz, marsz młodzieży,
Przodem, jak należy;
Za twoim przewodem
Będziem znów narodem.

Nikt goręcej nie pojmuje,
Czym Ojczyzna święta;
Młodzież jedna nam rozkuje
Niewolnicze pęta.

Marsz, marsz młodzieży,
Przodem, jak należy;
Za twoim przewodem
Będziem znów narodem.

Młodzież polska wiara lacka,
Ma serce z płomieni;
Dusza żyje w niej sarmacka
I twarz się rumieni.

Marsz, marsz młodzieży,
Przodem, jak należy;
Za twoim przewodem
Będziem znów narodem.

Starodawna ojców wiara
I obyczaj stary,
To nie pusta u nich mara,
Ale dogmat wiary.

Marsz, marsz młodzieży,
Przodem, jak należy;
Za twoim przewodem
Będziem znów narodem.

A więc szumnie, a więc dumnie,
Młode sokolęta,
Mężnie, krewko a rozumnie
Niech was świat pamięta.

Marsz, marsz młodzieży,
Przodem, jak należy; itd.…

A. Borucki

167

Pieśń tułacza

Pomoc dajcie mi, rodacy,
Gdyż okrutny los mnie nęka,
Żebrać muszę, bo do pracy
Jedna mi została ręka.

Ziomek nędzarz, tułacz, bliźni,
Głos błagalny do was wznosi,
Żołnierz, wierny dla Ojczyzny,
O jałmużnę ziomków prosi.

Porzuciłem ojca, matkę,
Porzuciłem żonę lubą,
Porzuciłem dzieci, chatkę,
Pogardziłem życia zgubą.

Biegłem, kędy bój wrzał krwawy,
Walczyć pod ojczystym znakiem,
Krew przelałem w polu sławy,
A dziś muszę być żebrakiem!

Zabrał zły sąsiad dostatki,
Wiatry z ogniem dom rozwiały,
Nie mam żony, nie mam matki,
W grób przed wrogiem się schowały.

Mnie zawistny los dziś gniecie,
Znoszę nędzę, urągania,
I nic nie mam na tym świecie,
Prócz tej ręki do żebrania:

Bez nadziei, bez pociechy,
Tak pędzę życie tułacze,
Wzdycham do rodzinnej strzechy,
Której pewnie nie zobaczę.

Za mną w rodzinnej ustroni
Może kto i tęskni przecie,
Może kto i łzę uroni,
Smutne myśli śląc po świecie.

168

Bracia, rocznica

Bracia rocznica! Więc po zwyczaju
Niech każdy toastem spłaci!
Ten pierwszy puchar święcim dla kraju!
Drugi za ległych współbraci!

A teraz zdrowie moskiewskich branek,
A wiecie zdrowie to czyje?
Zdrowie sióstr naszych, matek, kochanek,
Zapewne każdy wypije!

A teraz basta! Basta panowie!
Niech każdy w miejscu usiędzie,
Dajcie gitarę! – Wino już w głowie,
A więc i piosnka wnet będzie!

O! nie zginęła jeszcze Ojczyzna,
Póki niewiasty tam czują!
Bo z ich serca płynie trucizna,
Którą wrogowie się trują.

Jeszcze wykarmią one w zaciszy
Grono olbrzymiej młodzieży,
Od nich pacholę o nas usłyszy
I jak my w wolność uwierzy!

Wstanie mąż wielki z tych polskich kości,
Wielki, jako sny za młodu!
Z uczuciem krzywdy swego narodu,
A z mieczem całej ludzkości!

A jako niegdyś potopem świata
Ludzkość zalały łzy Boże,
Tak i on mieczem świętego kata,
Na ziemię puści krwi morze.

A nad tym morzem, nad tą posoką,
Korab nasz polski wypłynie.
I białe ptaszę wzleci wysoko,
I poda różdżkę drużynie.

Otworem staną lochy podziemne,
Gdzie w więzach butwiały kości,
I będą więzienia nasze ciemne
Miejscem odpustu ludzkości.

Pielgrzymką pójdą do nich narody,
Ogniwa kajdan rozbiorą,
I jak relikwie na cześć swobody,
Całować będą z pokorą.

Z tej ziemi znikną po wszystkie wieki
Ludzkości ofiary krwawe;
Bo zbrodnie spłyną krwawymi rzeki,
I rody carów niesławe.

169

Bracia, rocznica

Bracia, rocznica! Wznieśmy puchary,
Oko radością niech strzeli!
Dosyć nas trapią troski i mary,
Więc dzisiaj bądźmy weseli.

Wszyscyśmy jednej matki synowie,
Wspólna nam ojców spuścizna:
Jej więc to pierwsze pijemy zdrowie,
Niech żyje Wiara, Ojczyzna!

Bracia, rocznica! Dłonie dokoła,
Jedność w wianek niech splecie:
Wspólna moc tylko ocalić zdoła,
Co licznych wrogów dłoń gniecie.

Krwi, łez potoki już się przelały,
W chacie i dumnym pałacu;
A jeszcze w pętach jest Orzeł Biały,
Więc pęta skruszymy pracą.

Bracia, rocznica! Choć wichry szumią,
Choć sępy ostrzą swe szpony,
Przecież nadziei w piersi nie stłumią,
Wzniesiemy wolności trony.

O swym pucharze każdy pamięta!
Niech żyją Polki, Polacy!
Niech żyje Litwa, Ruś i Żmudź święta,
Niech żyją wszyscy Rodacy!

170

Pożegnanie ludu

Żegnaj nam, żegnaj, droga kraino!
Żegnaj nam ludu kochany!
Niech dzisiaj jeszcze krew i łzy płyną,
Niech triumfują tyrany!

Niech nas, broniących ludu biednego,
Męczą wygnaniem, więzieniem,
Niech radują ze zwycięstwa swego,
Poją się ludu cierpieniem!

Lecz tuż za nami idą już nowe
Za lud do walki szeregi!
Już lud podnosi schyloną głowę,
Morze zalewa już brzegi.

A gdy się wzniesie ocean ludu,
Wzburzą się fale w głębinie,
Wówczas zatonie świat pełen brudu
I nowe życie popłynie.

Krew i łzy skruszą wszelkie kajdany,
Nędza i ucisk przeminą,
Tymczasem żegnaj, ludu kochany,
Żegnaj nam, biedna kraino!

171

Pieśń lirnika

Dręczy lud biedny, Moskal okrutny,
Pociesz, ach! pociesz naród Twój smutny,
W swoją opiekę weź nas na nowo,
Polska Królowo! Polska Królowo!

Kraj nam zabrali, myśmy w niewoli,
Sto lat płaczemy w ciężkiej niedoli…
Otrzyj łzy nasze swymi modłami,
Módl się za nami! Módl się za nami!

Dodaj nam siły wytrwać, nie zginąć,
Bezdroża ciemne wśród burz ominąć…
Praojców cnoty zbudź w nas na nowo,
Polska Królowo! Polska Królowo!

Korony Polskiej Królowo święta,
Lilio, bez zmazy grzechu poczęta,
Patrz, winy nasze zmywamy łzami,
Módl się za nami! Módl się za nami!

Za wiarę świętą wróg nas morduje,
Zasiewem błędów serca nam truje,
Daj, niech tu zabrzmi jedności słowo,
Polska Królowo! Polska Królowo!

Trzeba nam mocy, bratniej miłości…
Poświęceń trzeba i wytrwałości…
Byśmy się dźwigali z nieszczęścia sami
Módl się za nami! Módl się za nami!

Policz łzy krwawe, co sto lat płyną…
Policz ofiary, co w więzach giną,
Daj, niech tu wolność zejdzie na nowo,
Polska Królowo! Polska Królowo!

* * *

Polacy w Tobie ufność swą mają,
Twojej opieki zawsze błagają,
Pociesz ich w smutku, zagój co boli,
Wybaw z niewoli! Wybaw z niewoli!

Nieprzyjaciela znieś okrutnego,
A na Polaka wejrzyj biednego,
Który Cię prosi zawsze, dniem, nocą,
Przyjdź mu z pomocą! Przyjdź mu z pomocą!

Boś Ty Królową polskiej krainy,
Polacy proszą Twojej przyczyny,
Byś wybawiła plemię Piastowe,
Polska Królowo! Polska Królowo!

172

Modlitwa przed bitwą

Ojcze! ja wzywam Cię,
Wkoło mnie warczą piorunne dział grzmoty!
Rażą mnie błysków szalone przeloty!
Bojów zarządco! ja wzywam Cię!
Ojcze! Ty prowadź mnie!
Ojcze! Ty prowadź mnie! –
Nie o bogactwa, o wolność tu boje;
Bronim spraw naszych, to ramię grzmi Twoje,
Śmierć, czy zwycięstwo, ja wielbię Cię!
Ojcze! zasłaniaj mnie!
Ojcze! zasłaniaj mnie!
Jeśli grom śmierci mym oczom zabłyśnie,
I dla Ojczyzny krew z mych żył wytryśnie,
Tobie, o Boże, oddaję się,
Ojcze! błogosław mnie!

według Körnera

173

Dalej bracia do oręża

Dalej, bracia, do oręża,
Kto Polak, kto żyje,
Odważny zawsze zwycięża,
Mężny zawsze bije.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

Lecha syny jak Spartanie
Wrogów swych nie liczą,
Rota wolna zbić jest w stanie,
Zgraję najezdniczą.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

Walczyć chcą starzy i młodzi,
Drżą nieprzyjaciele,
Mąż waleczny nam dowodzi,
Dwernicki na czele.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

Litwę, Wołyń i Podole
Wyniszcza morderca,
Spieszmy znieść braci niewolę,
Złączyć pierś i serca.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

Dalej żywo, dalej za broń,
Gedymina syny,
Ostrzyć szable, siadać na koń,
Z nami po wawrzyny.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

174

Niech Orzeł Biały z Pogonią
Odnawia przymierze,
Polak z Litwinem, dłoń z dłonią
Niech się łączy szczerze.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

Nie pójdziemy na podboje
Cudzych państw i murów,
Ale spieszmy odbić swoje
Z drapieżnych pazurów.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

Spieszmy znieść zaborów ślady,
Zniszczyć dzikie hordy,
Skarać podstępy i zdrady,
Pomścić krew i mordy.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

Zwycięskie znaki odnowi
Szczerbiec Bolesława,
Król Polski Moskwie zapowie
Batorego prawa.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

Bądźcie zdrowe, myślcie o nas,
Wy polskie Spartanki,
Z końcem walki wrócim do was,
Po serca i wianki.

Marsz, marsz z żelazem,
W kim serce, w kim męstwo,
Przysięgnijmy wszyscy razem:
Śmierć albo zwycięstwo!

175

Śpiew znad Niemna

O kraju nasz drogi, o Polsko kochana!
Dlaczegóż żeś łaskę straciła u Pana,
I rzewnymi łzami zapłynęło oko,
I serce się krwawi zranione głęboko?

Czemuż to, ach czemuż? Ty Boże miłości –
Nie okażesz żadnej nad nami litości,
I ta wielka przeszłość i te świetne czyny,
Poszły w zapomnienie a płaczą twe syny.

Boć całunem śmierci cały kraj okryty,
Łzami i krwią własną już z winy obmyty, –
A tu jeszcze burze i gromy bez końca
I żadnej nadziei pogodnego słońca!

Po Sybiru ziemiach bieleją się kości,
A wróg rozsrożony szaleje ze złości.
Gdzież nasza potęga? – gdzież są nasze siły?
Wszystko gdzieś przepadło, zostały mogiły…

S. Świerzyński

176

Krakowianka

Piękna jak pogoda,
Krakowianka młoda,
Wyszła raz z podwórza
Patrzeć do Podgórza;
A w Podgórzu stoją,
Powracać się boją
Krakowiacy biali,
Co bili Moskali.

Świeżutka jak róża,
Patrzy do Podgórza,
Łzą oczka zalewa,
I tak sobie śpiewa:
„Ja także jak dziewki,
Szyłam chorągiewki,
Zaostrzałam piki,
Poiłam koniki.”

Dwóch braciszków kmieci,
A kochanek trzeci,
Szli na krwawe boje;
Pomnę żale moje.
Dziś nad braci grobem
Kruk wykrzywia dziobem,
A kochanek Zosi
Obcych o chleb prosi.

Wojciech sąsiad stary,
Który godzien wiary,
Gdy wyprawiał syna,
Tak go upomina:
„Ufaj ty, Bartosie
Spod Racławic kosie,
Ale zawsze z boku
Miej panów na oku!”

Panowie, panowie,
Coście mieli w głowie,
Żeście nas zdradzili,
A siebie zhańbili.
Niech wam Bóg zapłaci
Za śmierć naszych braci,
By was przez wiek cały
Polki nie kochały!

177

Na krakowskim brzegu

Na krakowskim brzegu
Stoją dwie mogiły,
Idź do boju śmiało,
Krakowiaczku miły!
Śmiało idź do boju
I pamiętaj bracie,
Że pradziady twoje
Z grobu patrzą na cię.

Pod krakowskim zamkiem
Wisła toczy wody,
Miej w Bogu nadzieję,
Krakowiaczku młody!
W Bogu miej nadzieję:
Póki Wisła płynie,
Dopóty też nasza
Polska nie zaginie!

178

Głupi Moskal myśli

Głupi Moskal myśli, że mu będziem służyć,
Pójdziem do powstania, aż się będzie kurzyć.
A choćby się Moskal postawił na głowie,
Będziem mieli Polskę jak nasi ojcowie,
Jak nasi ojcowie, jak nasze pradziady,
Będziem mieli Polskę bez kłótni i zwady.
Dziewczyno kochana, czegoś zapłakana,
Ojca ci zabili, brata powiesili?
Głupi Moskal myśli, że to będą żarty,
Latają za nami, jakby wściekłe charty.
Moskalu, Moskalu! jeszcze Bóg jest z nami,
Oj będziesz ty wisieć do góry nogami,
Bodaj-cię, Moskalu, ciężki smutek spotkał,
Zabrałeś nam chłopców, któż nas będzie kochał?
Nie płaczcie dziewczęta, powrócą chłopczęta;
Po skończonej wojnie każdy swoją pojmie.
Uważajcie tylko, jakim macie sprzyjać,
Czy umiał bohater szabelką wywijać.

179

Z tej tu strony Wisły

Z tej tu strony Wisły, jak i z tamtej strony,
Ziemia nasza polska i nasze zagony,
Ziemia nasza polska jest krwią przesiąknięta,
Kochajmy ją bracia, bo to ziemia święta!

Bo to ziemia święta, od Boga nam dana,
I krwią naszych Ojców nie raz poświęcana.
W każdym ziarnku zboża i w każdej roślinie
Taż sama krew polska, co i w żyłach płynie.

Tak to każdy Polak, w swą ziemię wcielony,
Krwią swoją i sercem jest dla jej obrony.
Kocha też Ojczyznę z serca całego,
Jakże nie ma kochać, – kiedy to krew jego!

Więc choćby się Moskal postawił na głowie,
Będziem mieli Polskę jak nasi ojcowie; –
Jak nasi ojcowie, jak nasze pradziady,
Będziem mieli Polskę bez kłótni i zwady.

180

Wędrówka

Tęskno, bracia, rzucić niwy,
Gdzie nam płynął wiek szczęśliwy,
Gdzie rodzina nas wspomina,
Drogi każdy kwiat.
Tęskniej jeszcze na tej ziemi
Rzucać swoich, nie ze swymi
Iść na wieki w kraj daleki,
Czekać lepszych lat.

Czekać myślą, duszą wrzącą,
Aż i stamtąd nas odtrącą,
Lub z dzikimi w spiekłej ziemi
Każą toczyć bój.
A tym gościom, co obficie
Dla nich dali krew i życie,
Miast nagrody bez swej szkody,
Łez wyleją zdrój.

Gdzie my pójdziem, dla nas wszędzie
Droga cierniem słać się będzie;
Wichry, chmury rykną z góry
Nutę naszych dum.
Lecz gdy chmury się otworzą,
Błysną dla nas jasną zorzą –
Z ich pościeli piorun strzeli,
Wiecie, w jaki dom?

181

O Polska Korono

O Polska Korono!
Co słychać o tobie?
Kosztowne klejnoty
Dałaś strwonić sobie.
Ziemia już nie rodzi,
Jak przedtem rodziła,
Czy ją zaniedbano?
Czy się wypleniła?

Ni ją zaniedbano,
Ni się wypleniła,
Jak jej Bóg przykazał,
Ziemia uczyniła.
Oj, przedtem lud stary
Brzydził się grzechami,
A teraz lud młody
Liczy tysiącami.

Tysiącami grzechów
Ten lud młody liczy,
Ojciec, matka słyszy,
Dzieci nie wyćwiczy.
Dzieci nie wyćwiczy,
Czarta nie odstraszy,
A czart go krępuje,
Ten lud młody naszy.

Oj, matko, ty matko!
Żebyś ty wiedziała,
W piekle będzie za to
Twa dusza gorzała.
A żebyś ty była
Wczesne słówko rzekła,
Możebyś swą duszę
Wybawiła z piekła.

Dziś matka u córki
Miejsca nie zagrzeje,
Bo się u niej w domu
Złe przekleństwo dzieje.
Ani siostra siostry
W domu nie uwidzi,
Bo się, ta bogata,
Za ubogą wstydzi.

182

Oj, córko, ty córko!
Coś się swych zaparła,
Bodaj żeś by była
Przed zrodzeniem zmarła!
Matka ciebie swymi
Karmiła piersiami,
Teraz wejrzy na cię –
Zaleje się łzami. –

Ojciec syna swego
O kęs chleba prosi,
A tu syn na ojca
Ciężki kij podnosi.
Idzie do drugiego,
Ten go nie nocuje;
Idzie do trzeciego,
Ten go psami szczuje.

Poszedł do czwartego –
Ten chleb sobie kraje,
Prosi go o skibkę,
Syn ojcu nie daje.
Poszedł do piątego, –
Ukląkł tam na progu,
I przy drzwiach zawartych
Oddał ducha Bogu.

Najlepszy Pan Jezus
Z nieba wysokiego,
Bo on nie opuści
Nędzarza żadnego.
Anieli go wzięli,
Zanieśli do nieba,
W niebie już mu teraz
Niczego nie trzeba.

Ale ty nie przyjdziesz
Synu na te gody!
Z piekła będziesz wzdychał
O kropelkę wody!
Oj, synu, ty synu!
Choćby całe morze,
W gorejącym piekle
Już ci nie pomoże.

183

Maj w listopadzie

W całej Polsce i w Warszawie,
Brzmią radością wszystkie kąty,
W uroczystej cnej zabawie
Czczą dzień dwudziesty dziewiąty.

Wesół kraj, szczęsny kraj,
Gdzie Listopad przywiódł Maj!

Błyszczy dla nas zorza błoga,
Gdy oręża Polak dopadł,
Naszą krew ssącego wroga,
Wygnał z kraju precz Listopad.

Co za kraj, co za kraj,
Gdzie Listopad jest jak Maj!

Jarzmo kładł na nasze szyje,
Pierzchła jego stąd gromada,
Dziś niech sam już póki żyje
Drży na wzmiankę Listopada.

Szczęsny kraj, wesół kraj,
W Listopadzie ujrzał Maj!

Bił, mordował nas bez granic,
Naszych dóbr i krwi nie szczędził,
Szumiał, huczał, miał nas za nic,
Lecz Listopad go przepędził.

Co za kraj, wszędzie Maj,
Jemu zimno: aj, aj, aj!

Już Ojczyzna żyć zaczyna,
Już stargane są jej pęta,
Gońmy, sieczmy moskwiczyna,
Niech Listopad popamięta.

Boże daj, bo nasz kraj,
W Listopadzie widział Maj!

Świetne błyszczą nam nadzieje,
Gdyśmy klęsk rozbili chmurę,
Podły Moskal i złodzieje
W Listopadzie wzięły w skórę.

Co za kraj, co za kraj,
Dla nich jesień, dla nas Maj!

184

Hymn do pracy

Do pracy! razem do pracy
W ciszy, w zgodzie, dłonią w dłoń,
My bezbronni! więc rodacy:
Praca dziś to nasza broń!
Kiedy krwi już u nas mało,
By z wrogami iść na bój,
Siłę w wątłe Matki ciało,
Wleje w trudów naszych znój!

Dla Ojczyzny umrzeć zdolni,
Umieliśmy wrogów bić.
Dziś umiejemy duchem wolni,
Spólnym trudem dla niej żyć.
W nas zbawienia arka ludów,
W naszym ręku Polski byt,
Bracia! pole naszych trudów
Od Dniepru po Karpat szczyt.

Choć świat mniemał, że nad nami
Pogrzebowy jęknie dzwon,
Ziarno rosło pod grobami,
Z naszej siejby zbierzem plon.
Daremna przemoc, daremna!
Grabież wydrze im nasz trud,
Warty, Wisły, Dniepru, Niemna
Nie odstąpi polski lud.

Przeciw hordom najezdników,
My strażnicy przednich czat,
Jako zastęp męczenników
Giniemy przez tysiąc lat.
W złote jarzmo pysznej dziczy,
Chcącej w imię świętych słów,
Nas w tłum zmienić niewolniczy,
Nie poddamy naszych głów.

Nasza krew nie poszła marnie,
Przyjdzie kiedyś, przyjdzie czas;
Ludzkość za nasze męczarnie,
Błogosławić będzie nas.
My wyżsi ducha czystością,
Wśród namiętnych groźnych chmur,
Cnotą, pracą i jednością,
Dajmy ludziom z siebie wzór.

Przemoc nas wyniszczyć chciała,
Kraj zmieniła w gruzów stos.
Ale żyje Polska cała,
Póki w piersi polskiej głos.

185

Daremna przemoc, daremna!
Grabież wydrze im nasz trud,
Warty, Wisły, Dniepru, Niemna
Nie odstąpi polski lud.

Spójnych węzłami świętymi,
Nas nie rozdarł męczeństw wiek.
Nie oddamy piędzi ziemi,
Kropli wody z naszych rzek.
Choć prowadzi sąsiad chciwy,
O graniczne miedze spór,
Ojców naszych wskaże niwy
W świętych pieśniach bratni chór.

Gdzie wróg gwałtem swoją wiarę,
Swoją mowę wtłacza w lud,
Potem poznać miedze stare,
Nasze pola, polski ród.
Kędy zamiast Bożej chwały,
Czczą poganie stal i spiż,
Tam się gnieździł Orzeł Biały
I Chrystusa jaśniał krzyż.

Kędy stała szubienica,
Zlana polskich niewiast łzą,
Naszej ziemi to granica,
Użyźnianej polską krwią.
Daremna przemoc, daremna!
Grabież wydrze im nasz trud,
Warty, Wisły, Dniepru, Niemna
Nie odstąpi polski lud.

Do pracy! razem do pracy,
W ciszy, w zgodzie, dłonią w dłoń,
My bezbronni! więc rodacy:
Praca dziś to nasza broń!
Doczekają nasze dzieci,
Doczekają błogich dni:
Gdy nasz Biały Orzeł wzleci,
Odmłodniały w polskiej krwi.

Biały Orzeł odrodzony,
Lotem swoim zdziwi świat,
I zaostrzy stare szpony,
Jak bywało dawnych lat.
Daremna przemoc, daremna!
Grabież wydrze im nasz trud,
Warty, Wisły, Dniepru, Niemna
Nie odstąpi polski lud.

186

Dalej bracia, dźwignąć lud!

Dalej, bracia, topór w dłonie,
Ciąć w przemocy harde czoło,
Lud nasz biedny w nędzy tonie,
Płacz i jęki słychać wkoło.
Dalej, bracia, dźwignąć lud,
Wielki, biedny, polski lud!
Dalej, bracia, dłoń do dłoni,
Dźwignąć naszą biedną ziemię,
Podziwiając Boże plemię,
I podziwia niby cud:
Zmartwychwstały polski lud!
Słabych wspierać, przemoc chłostać,
Niszczyć przesąd, światło szerzyć,
I w tej walce królem zostać,
To nasz zakon, w to nam wierzyć!
Choćby życiem wieńczyć trud,
Byle dźwignąć polski lud!
Mąż wśród walki nie truchleje,
Prawda, w kaźniach tylu braci!
Lecz gdzie walka, krew się leje;
Wolność ludu krew tę spłaci!
A więc i ten krzyż za lud
I ten jeszcze krzyż za lud!

Marceli Skałkowski

187

Ciężko ranny

Ciężko ranny z wieńcem chwały
I zbroczony własną krwią,
W pętach leży Orzeł Biały
Jęcząc nad niedolą swą.
Ciemne bory, gęsty las,
Powtarzają smutnie wraz:

Orle powstań z więzów ran,
Orle wzleć nad Polski łan!

Bo na polskiej ziemi zgroza,
A w jej synach zemsta wre,
Złota wierzba, biała brzoza
Opuściły listki swe.
I z jego grobowych dum
Powtarza ich liści szum:

Orle powstań z więzów ran,
Orle wzleć nad Polski łan!

A pod strzechą polskiej chatki
Dzieciom zwisła twarda dłoń,
I w żałobach nasze matki,
Troska im zorała skroń.
I w żałosnych kajdan brzęk
Miesza się tłumiony jęk:

Orle powstań z więzów ran,
Orle wzleć nad Polski łan!

Polska Wisła, rzek królowa,
Roni piaski, łamie kry,
A do morza od Krakowa
Polskiej ziemi niesie łzy.
Nad wodami mglistych par
I wśród nurtów smutnych gwar:

Orle powstań z więzów ran,
Orle wzleć nad Polski łan!

O wy Tatry, wieczne grody,
Osłonione siwą mgłą.
Z wierzchu zlejcie z płaszczu wody,
Gdy wokoło burze wrą.
Kiedy piorun bije w głaz,
Wiatr potoków zbierze wraz:

Orle powstań z więzów ran,
Orle wzleć nad Polski łan!

188

A zielone wkoło niwy,
Każde pole, każdy gaj,
Od Łomnicy aż do Dźwiny
Głosem woła cały kraj:
Na końcu niebieskich bram
Dzień swobody świta nam:

Orle powstań z więzów ran,
Orle wzleć nad Polski łan!

189

Złote czasy

Gdzie się podział ów wiek złoty,
Owe dawne czasy,
Wtenczas, kiedy panowały
Żupany i pasy.

Spinka złota u koszuli,
Wąsik zakręcony,
Karabela wedle boku
I bucik czerwony.

W takim stroju narodowym
Każdy Polak chodził,
W takim stroju Jan Sobieski
Wiedeń oswobodził.

Nie płacz, nie płacz siostro luba,
Nie płacz, proszę ciebie,
Wróci się nam nasza zguba,
Jeszcze Pan Bóg w niebie.

Wróci, wróci, ja ci ręczę,
Jakieś mam poczucie,
Jeszcze zabrzmi podkóweczka
W starym polskim bucie.

190

Wesoło żeglujmy

Wesoło żeglujmy, wesoło!
Po życia burzliwym potoku;
Jak orły w gradowym obłoku,
Choć wichry, pioruny wokoło,
Wesoło żeglujmy, wesoło!

I dalej, i prędzej, i dalej!
Burza się dąsa daremnie,
Kochanka znalazłaś we mnie,
Z kochankiem twoim poszalej,
I dalej, i prędzej, i dalej!

Wesołość, drużność i wolność
Niech będą pochodnią Sokoła!
A gdy go Ojczyzna zawoła,
Przyświecać mu będzie ta zdolność:
Wesołość, drużność i wolność!

Muzyka, śpiewy i tańce,
Pochodnie godów zatlijcie,
Śpiewajcie, tańczcie i pijcie
Zanim przystani kagańce,
Spłoszą muzykę i tańce!

Dalej tu do mnie, młodzieńcze!
Niech każdy kielich wypróżni,
Za życie my ziemi dłużni,
Strójmy ją w laurowe wieńce,
Żyjmy wielkością, młodzieńcze!

Niech każdy pół-bogiem będzie,
Choć gorycz dymi z kielicha,
Niech pije, niech się uśmiecha,
Niech listek lauru zdobędzie.
A każdy pół-bogiem będzie!

Każde łańcucha ogniwo
Przeklęte, gdy się rozpadnie,
Gdy rdza się w niego zakradnie,
To ogniem czyścić co żywo,
Rdzawe łańcucha ogniwo.

Przesączmy życie dla życia,
W wielki ocean wielkości
Oddajmy ducha i kości,
A unikniemy rozbicia,
Oddając życie dla życia.

191

Polska dziewica

Polska dziewica słynie z swej urody,
Krasne ma lica, świeże jak jagody.
Nic tu Hiszpanki, płoche kochanki,
W świecie jedyna polska dziewczyna.

Białe rączęta, chociaż nie próżnują,
Piękne oczęta wszystkich oczarują.
Nic tu Hiszpanki, płoche kochanki,
W świecie jedyna polska dziewczyna.

W oku ochota, a wesołość w duszy,
Serca jej cnota aż w zapał poruszy.
Nic tu Hiszpanki, płoche kochanki,
W świecie jedyna polska dziewczyna.

Polka nie płocha, lecz Ojczyźnie stała,
Wiecznie ją kocha, bo jej serce dała.
Nic tu Hiszpanki, płoche kochanki,
W świecie jedyna polska dziewczyna.

Warkocz, gdy splecie, wstążki lśnią dokoła,
Nic jej na świecie zrównać nie podoła.
Nic tu Hiszpanki, płoche kochanki,
W świecie jedyna polska dziewczyna.

192

Czarna sukienka

Schowaj, matko, suknie moje,
Perły, wieńce z róż,
Nie dla mnie to już.
Kiedyś jam kwiaty, stroje lubiła,
Jasne szaty, świetne stroje –
Gdy nam nadziei wytryskał zdrój,
Lecz gdy do grobu Polska zstąpiła,
Jeden mi tylko pozostał strój:
Czarna sukienka!

Narodowe nucąc śpiewki,
Widząc szczęścia szczyt,
Kiedym szyła chorągiewki
Do ułańskich dzid,
Wtenczas mnie kryła szata godowa;
Lecz gdy wśród bitwy brat zginął mój,
Kulą przeszyty w polach Grochowa,
Jeden mi tylko przystoi strój:
Czarna sukienka!

Gdy kochanek w sprawie bratniej,
Niosąc ostrą broń,
Przy rozstaniu raz ostatni
Moją ścisnął dłoń.
Wtenczas choć smutna lubiłam stroje;
Lecz gdy się krwawy ukończył bój,
A on gdzieś poszedł w strony nie swoje –
Jeden mi tylko przystoi strój:
Czarna sukienka!

Gdy liść lauru, wawru kwiaty,
Dał nam zerwać los,
I trefiłam włos:
Brałam perły, drogie szaty,
Lecz gdy nas zdrady wrogom sprzedały,
Gdy zaległ Polskę najeźdźców rój,
Gdy w więzach jęczy naród nasz cały,
Jeden mi tylko przystoi strój:
Czarna sukienka!

193

Nasza Wisła

Hej ty Wisło, modra rzeko pod lasem,
A mam ci ja fujareczkę za pasem,
A jak ci ja na fujarce zagraję,
Usłyszy mnie dziewczę moje o staję.

Nasza Wisła, modra rzeka, niby kwiat,
I płynie se het daleko aż w morze,
I płynie se het daleko aż w morze,
Co tak czarne niby ziemia, mój Boże!

Hej dziewczyno, hej Halino, nie płacz mi,
I oczkami jak gwiazdkami zaświeć mi,
Bo flisowie już wracają, waraha!
A tu echa powtarzają: waraha!

194

Młody wojownik

Młody wojownik pośród obcej ziemi,
Wśród obcych ludzi dręczony niedolą,
Usiadł, zajęty myślami tęsknymi
Nad losem kraju i swą własną dolą.
A wtem jaskółki z zachodu leciały,
Młodzian rzekł ku nim z wyrazem boleści:
Wyście z pewnością nad Polską bujały,
Jakież mi stamtąd przynosicie wieści?

Może z was która w tamtej okolicy
Przy moim domku gniazdko ulepiła,
Przy moim domku nad brzegiem Pilicy,
Gdzie gaj tak piękny, dolina tak miła!
Tam czuła matka łzy codziennie leje,
Myślą powrotu mego się pieści,
Nadzieją żyje i traci nadzieję;
Jakież o matce przynosicie mi wieści?

Możeście były i nad brzegiem Wisły,
Kędy mnie serce utęsknione woła,
Gdzie pierwsze szczęścia godziny mi błysły,
Gdziem poznał niebo w spojrzeniu Anioła!
Czyliż pamięta o mnie moja miła?
Czy, gdy od wschodu wietrzyk zaszeleści,
Tęskliwe ku mnie wejrzenie posyła?
O mej kochance jakie macie wieści?

195

Krakowiak

Dalej chłopcy bierzmy kosy
I krzyknijmy razem:
Polsko! twoje świetne losy
Tym wrócim żelazem!

Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.
Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.

Nie płaczcie nas cne dziewoje,
Że idziem na boje;
Chociaż poniesiemy blizny,
Wszak to dla Ojczyzny.

Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.
Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.

Precz dzisiaj taki mospanie,
Co się lękasz boju,
Lepszy ja w białej sukmanie,
Niż ty w Moskala stroju.

Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.
Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.

Uciekajcie w stepy Rusy,
Bo jadą Krakusy,
I czarci was nie zasłonią
Przed ich dzielną bronią.

Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.
Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.

Krakusy się nie ulękną,
Choć armaty jękną,
Śmiało oni w boju staną,
Za Polską kochaną.

Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.
Dana moja, dana,
Ojczyzna kochana.

196

Jak wspaniała

Jak wspaniała nasza postać,
Kiedy w słońcu błyszczy stal;
Koń rży, ziemi nie chce dostać,
Pójdziesz koniu, pójdziesz w dal.
Taki los wypadł nam, dzisiaj tu, jutro tam.

My możemy żyć wesoło,
Gdy nie wiemy gdzie nasz grób;
Jedna kula świśnie w czoło
I o ziemię runie trup.
Taki los wypadł nam, dzisiaj tu, jutro tam.

Ty dziewczyno, nie płacz wiele,
Tylko jedną łezkę zroń,
Wy się zbliżcie przyjaciele,
Uściśnijcie bratnią dłoń.
Taki los wypadł nam, dzisiaj tu, jutro tam.

197

Polska powstaje

Polska powstaje, śpiew radosny brzmi,
Na tak dumnym carze cała skóra drży!

O dajmy mu dzisiaj w skórę,
Pędźmy za dziesiątą górę,
Dalej na koń, żwawo za broń!
Marsz, marsz, marsz!

Wróg niszczy miasta, pali także wsie,
A tam są żony, dzieci, matki wsze.

Idźmy póki słońce świeci,
Brońmy żony, matki, dzieci.
Dalej na koń, żwawo za broń!
Marsz, marsz, marsz!

Dalej za strzelby, lance, pałasze,
Pójdziem wypędzić ciemiężce nasze!

W imię Boga, z żywą wiarą,
Odbierzemy Polskę starą!
Dalej na koń, żwawo za broń!
Marsz, marsz, marsz!

Na koń! Podole, Litwo, Wołynie,
Niech nasza sprawa marnie nie zginie.

Za przykładem Warszawianów
Wypędzimy tych tyranów.
Dalej na koń, żwawo za broń!
Marsz, marsz, marsz!

I znów nam wzleci ten nasz biały ptak,
Przy nim Pogoni ten błękitny znak.

Pod tym godłem z kornym czołem
Złożym Bogu dzięki społem:
Za wolność swą.

198

Uderzmy na wroga

Ojczyzna długo gnębiona,
Z żałoby otrząsa skroń,
Tuli swe dzieci do łona,
I w dzielną je zbroi broń.
Któżby się wahał w tej chwili,
Już czas, już czas!
Na wrogów, co nas gnębili,
Uderzmy wraz!
Cześć i zwycięstwo oczekuje nas!

W obronie swobód i prawa,
Niech wszyscy dziś zemstą wrą;
Świetnie zaczęła Warszawa,
Polsko, spiesz i naśladuj ją.
Któżby się wahał w tej chwili,
Już czas, już czas!
Na wrogów, co nas gnębili,
Uderzmy wraz!
Cześć i zwycięstwo oczekuje nas!

Choć obcy ciemiężył, gnębił,
Wśród lochów i ciemnych wrót;
Uczuć naszych nie oziębił,
Nie starł w nas rodzinnych cnót.
Któżby się wahał w tej chwili,
Już czas, już czas!
Na wrogów, co nas gnębili,
Uderzmy wraz!
Cześć i zwycięstwo oczekuje nas!

Kryliśmy się z myślą naszą,
Bo wszędzie zdrajca się snuł;
Dziś, gdy nas więzy nie straszą,
Mówimy, co każdy z nas czuł.
Któżby się wahał w tej chwili,
Już czas, już czas!
Na wrogów, co nas gnębili,
Uderzmy wraz!
Cześć i zwycięstwo oczekuje nas!

Rodacy! dalej do koni!
Niechaj każdy zbroi się w miecz;
Bóg nas swą ręką osłoni,
O najświętszą walczym rzecz.
Któżby się wahał w tej chwili,
Już czas, już czas! …itd.

199

Stroskany drogiej

Stroskany drogiej upadkiem Ojczyzny,
Czując ból w sercu, na czole blizny,
Rozerwać myśl, gdy podług zwyczaju
Szedłem wieczorem, raz w miesiącu maju.

Gdy sen już wszystkich pogrążył głęboko,
Stroskane moje snu nie miało oko,
Ja sobie dalej szedłem zamyślony,
I między groby zaszedłem zdumiony.

Wtem się głos jakiś odzywa spod ziemi:
„Co tu chcesz czynić między umarłymi?
Po coś tu przyszedł, czyli się przechadzasz?
Czegóż nam próżno w spoczynku przeszkadzasz?

Oddal się z tych miejsc, jeśliś cudzoziemiec,
Ktokolwiek jesteś, Moskal czyli Żydziak,
Bo tu spoczynek rycerzy Polaków,
Nikt wnijść nie może, prócz naszych rodaków.”

Wstrząsł się grób cały, świeżym mchem porosły,
A gdy zapory trumny się podniosły,
Wstał rycerz zbrojny, okryty ranami:
„Powiedz, czyś Polak, błagam cię ze łzami.”

Z serca westchnąłem, gdy odchodzić miałem,
Że Polak jestem, śmiało zawołałem.
„Zostań, ach zostań” duchy wykrzyknęły,
„Niech się o losie Ojczyzny dowiemy.”

Co się tam dzieje z Polską ukochaną,
Czyli jest wolną, czyli też poddaną?
Jakem legł w grobie, w smutnym stanie była,
Reszta ją mężnych Polaków broniła.

Gdy pod Warszawą strzał w nogę dostałem,
Tu się przywlókłszy, życia dokonałem,
Jednak mi miło, że nie w obcej ziemi
Spoczywać mogę z rodakami mymi.

Żegnam cię, żegnam, Obrońco Ojczyzny,
Ja wracać muszę w grobowe zgnilizny;
Wolę być w grobie z rodakami mymi,
Niźli mam patrzeć na zdradę na ziemi.

200

Płynie Wisła

Płynie Wisła, płynie,
Po polskiej krainie,
A dopóki płynie,
Polska nie zaginie.

Chociaż się schowała
W Niepołomskie lasy,
I do morza wpada,
Płynie jak przed czasy.

Nad moją kołyską,
Matka się schylała,
I mówić pacierza
Wcześnie nauczała.

Ojcze nasz i Zdrowaś
I Skład Apostolski,
Przy tym bym pilnował
Biedny naród polski.

Bo ten naród polski
Ma ten urok w sobie,
Kto go raz pokochał,
Nie zapomni w grobie.

Abym, gdy dorosnę,
Wziął Polkę za żonę,
Bo tylko Polakom
Laszki przeznaczone.

Niech Francuz Francuzkę,
Niemiec kocha Niemkę,
Ja zaś wolę Polkę,
Niźli cudzoziemkę.

I to wszystko razem,
Od matki słyszałem,
Czego nie zapomnę,
Jak nie zapomniałem.

201

Rozproszone po wszem świecie

Rozproszone po wszem świecie
Polskie dzieci biedne,
Zgromadziliśmy się przecie
W jedno kółko zbrojne.

Marsz, marsz, marsz Polacy,
Marsz dzielny narodzie,
Odpoczniemy po swej pracy
W ojczystej zagrodzie.

Z wiosną zabrzmi trąbka nasza,
Pocwałują konie,
Sławą polskiego pałasza
Zabrzmią nasze błonia.

Marsz, marsz, marsz Polacy,
Marsz dzielny narodzie,
Odpoczniemy po swej pracy
W ojczystej zagrodzie.

Przejdziem Litwę, przejdziem Wołyń,
Popasiem w Kijowie,
Zimą na węgierskim winie,
Staniemy w Krakowie.

Marsz, marsz, marsz Polacy,
Marsz dzielny narodzie,
Odpoczniemy po swej pracy
W ojczystej zagrodzie.

Od Krakowa bita droga,
Do Warszawy wrócim.
Co zastaniem reszty wroga,
Na łeb w Wisłę wrzucim.

Marsz, marsz, marsz Polacy,
Marsz dzielny narodzie,
Odpoczniemy po swej pracy
W ojczystej zagrodzie.

A od Karpat śpiew wspaniały,
Pójdzie aż do Dźwiny,
Wiedź nas wodzu, wiedź do chwały,
Wodzu nasz jedyny.

Marsz, marsz, marsz Polacy,
Marsz dzielny narodzie, …itd.

Nad królewski gród zhańbiony,
Wzleci Orlę Białe,
Hukną działa, jękną dzwony,
Polakom na chwałę.

Marsz, marsz, marsz Polacy,
Marsz dzielny narodzie, …itd.

202

Kibitka

Wionął wiatr zimny po pustym stepie
I śnieżną zamieć w obłoki wzbił.
A tuman biały rwie się i trzepie,
Jak huraganu rzęsisty pył.

Wśród tego stepu, wiatrami gnana,
Pędzi kibitka w zawiły szlak,
I dzwonek smutnie jęczy z oddali,
Jak pogrzebowy ostatni znak.

W kibitce widać postać młodzieńca,
Dumne, choć smutne wejrzenie miał,
Na twarzy blade ślady rumieńca,
Lecz i ten wkrótce już zniknąć miał.

Na przedzie siedzi Moskal zbrukany,
Kajdany brzęczą u więźnia nóg;
Więzień był młody, lecz skąd porwany,
Za co i dokąd, wie tylko Bóg.

Wyjrzał z kibitki, potrząsnął głową,
Nie dbał, czy wzbudzi w Moskalu gniew,
Oczy swe zwrócił w stronę wschodową,
I tęskny, smutny zanucił śpiew,

Próżno, ach próżno, zwracam swe oczy,
Próżną nadzieją łudzę się sam,
Tam kraj mój ginie w mglistej pomroce,
A ja na zawsze stracić go mam.

Już ja nie ujrzę mojej rodziny,
Ni ojca mego, ni matki mej,
Ani mej drogiej, lubej dziewczyny,
Nigdy, ach nigdy nie ujrzę jej.

Łotry okuli ręce w kajdany,
Lecz wolnej duszy niezdolni skuć;
Zdejmcie kajdany, dajcie mi broni,
Ja was nauczę, jak wolność czuć.

Wstrząsnął okowy, szczękły kajdany,
Lecz głuchy tylko wydały brzęk:
„Żegnam cię Polsko, kraju kochany!”
To był ostatni wygnańca jęk.

203

Prośba

Z tej naszej nędzą ściśnionej ziemi,
W niebo się wznosi błagalny jęk:
O nie gardź, Panie, modły naszymi,
Przyjmij łaskawie tej pieśni dźwięk.

Bo tylko w Tobie nam biednym lśni
Promień nadziei w te smutne dni.
Serce Jezusa, błagamy Ciebie:
Zlituj się, zlituj, i Polskę zbaw.

Niech się Twe serce wzruszy, o Panie,
Widokiem tylu bolesnych ran;
Wstrzymaj, ach wstrzymaj dalsze karanie!
Tyś taki dobry Ojciec i Pan!

O nie odrzucaj modlitwy tej,
Bo miłosierdzia błagamy w niej;
Serce Jezusa, błagamy Ciebie:
Zlituj się, zlituj, i Polskę zbaw.

Dzisiaj w żałobę naród przybrany,
Korzy się, Panie, do Twoich stóp.
Jezu, Ty widzisz łzy, krew, kajdany
I świeży jeszcze męczeński grób.

O, my tak długo cierpimy już,
Niewoli naszej okowy skrusz!
Serce Jezusa, błagamy Ciebie:
Zlituj się, zlituj, i Polskę zbaw.

Panie! my zemsty wcale nie chcemy,
Za wrogów naszych błagamy Cię,
My tylko jarzmo zrzucić pragniemy,
Pod którym serca tak krwawią się.

O dobry Jezu, błogosław im,
Ale walcz za nas orężem Twym.
Serce Jezusa, błagamy Ciebie:
Zlituj się, zlituj, i Polskę zbaw.

Maryo, Królowo Polskiej Korony!
Zobacz, jak cierpi biedny Twój lud,
Jak rzewnie Twojej wzywa obrony,
Ach miłosierdzia uproś im cud!

Przez czyste serce tej Matki Twej,
Przez miecz, co duszę przeszywał Jej.
Serce Jezusa, błagamy Ciebie:
Zlituj się, zlituj, i Polskę zbaw.

204

Bywaj mi zdrowy

Bywaj mi zdrowy, kraju kochany,
Już w mglistej nikniesz pomroce,
Świsnęły wiatry, szumią bałwany,
I morskie ptactwo świergoce!

Dalej za słońcem, gdzie jasną głowę
W zachodzie pogrążą piany,
Tymczasem słońce bywaj mi zdrowe,
Bywaj zdrów kraju kochany.

Za kilka godzin różane zorze
Promieńmi błysną jasnymi;
Obaczę niebo, obaczę morze,
Lecz nie obaczę mej ziemi.

Zamek, na którym brzmiało wesele,
Wieczna żałoba pokryje,
Na wałach dzikie porośnie ziele,
U wrót pies wierny zawyje.

Powiedz mój paziu, paziu mój miły,
Co znaczą te łzy i żale?
Czyli się wichrów zdąsanych szały,
Czy morskie lękają fale?

Rozwesel oko, rozjaśnij czoło:
W dobrym okręcie, w pogodę,
Lotny nasz sokół nie tak wesoło
Jak my polecim przez wodę. –

„Niech fala szumi, niech wicher głuszy
Nie dbam, pogoda, czy słota,
Te łzy wyciska z głębi mej duszy,
Nie bojaźń, ale tęsknota.

Bo tam mój ojciec stary zostanie,
Tam matka zostanie droga,
I wszyscy moi, prócz Ciebie, Panie,
Prócz Ciebie tylko i Boga.

Ojciec spokojnie mię błogosławił,
Nie płacze, ani narzeka:
Lecz matka, którąm we łzach zostawił,
Jakże lękliwie nas czeka?” –

Źrenicy twojej przystoją,
„Dosyć mój paziu, łzy te dziecinne
Gdybym miał równie serce niewinne,
Widziałbyś we łzach i moją.

Pójdź tu mój giermku, giermku mój miły,
Skąd ci ta bladość na twarzy?
Czy rozhukanej lękasz się wody,
Czyli francuskich korsarzy?” –

205

„O nie Haroldzie! nie dbam o życie,
Nie dbam o losów igrzyska…
Alem zostawił żonę i dziecię –
To mi łzy gorzkie wyciska.

Żona na końcu twojego sioła
W zielonej mieszka dąbrowie,
Gdy dziecię z płaczem ojca zawoła,
Co mu nieszczęsna odpowie?”

„Dość! dość mój giermku, słuszne twe żale,
Mniejszą mam czułość, myśli me stałe,
Ja choć je ganić nie mogę,
Śmiejąc się, puszczam się w drogę.

Kochanki, żony płacz cię nie wzruszy,
Po nim zabłyśnie nowy poranek,
Z błękitnych oczu te łzy osuszy –
Nowy mąż, nowy kochanek…

Nie żal mi ziemi, gdziem młodość strawił,
Nie straszne podróże wodne;
Żałuję tylko, żem nie zostawił
Nic, co by było łez godne.

Teraz po świecie błądzę szerokim,
I pędzę życie tułacze:
Czegóż mam płakać, za kim i po kim,
Kiedy nikt po mnie nie płacze?

Pies tylko chyba zawyje z rana,
Nim obcą karmiony ręką…
Kiedy swojego dawnego pana
Wściekłą powita paszczęką.” –

Już okręt piersią kraje głębinę
I żagle na wiatr rozwinął,
Nie dbam ku jakim brzegom popłynę,
Bylebym nazad nie płynął.

Gdy mnie twe jasne znudzą kryształy,
Ogromna modra płaszczyzno,
Powitam lasy, pustynie, skały…
Bądź zdrowa, luba Ojczyzno!

206

Wisło moja

Wisło moja, Wisło stara!
Co tak smutno płyniesz?
Skąd tej wody nazbierałaś?
Mów, nim w morzu zginiesz.

Nazbierałam wody sinej
Na karpackich górach,
I na Rusi, na kochanej,
Tam w Krakusa murach!

Krakowianka łzą oblana,
Rzuciła mi wianki;
Potem strumień łez męczeńskich
Wlały Warszawianki.

I tak płynę dniem i nocą,
Wkoło mnie tak smutnie;
Dawniej śpiewy brzmiały ciągle,
Dzisiaj tak okrutnie.

Spojrzeć, oczy zapłakane,
Na ręku kajdany –
Wszędy skargi, jęki ciężkie,
A na sercu rany.

207

Wawel

Na Wawel! Na Wawel!
Krakowiaku żwawy,
Podumaj, potęsknij,
Nad pomnikiem sławy.

Dzieje twojej ziemi
Na grobowcach czytaj,
Twoich wodzów groby
Uściskiem powitaj.

Popatrz się po górach,
Po dołach, równinach,
Niech dziewic miłością
Krew ci zawrze w żyłach.

Tu twych ojców kości
Bieleją spod sochy,
Tam w powietrzu drgają
Braci twoich prochy.

Przyłóż usta do nich,
Słodycze wysysaj,
Na ich łonie głowę
Do snu ukołysaj!

Do snu ukołysaj,
Niech się przyśnią tobie,
Tysiące tysięcy,
Co już legły w grobie.

208

Póki Wisła

Póki Wisła kręta
W ziemi polskiej płynie,
Miłość kraju święta
W Polaku nie zginie.

Póki Wisła stara
W ziemi polskiej płynie,
Nadzieja i wiara
W Polaku nie zginie.

Miłość w nim podnieca
Kraju przeszłość cała,
Nadzieją przyświeca
Nawet gwiazdka mała.

Świećcie gwiazdki w górze,
Na tle modrym nieba,
Bogu nucić w chórze,
Co Polsce potrzeba!

Płyń Wisło do morza,
I pytaj się w świecie,
Czy to wola Boża,
Że nas jarzmo gniecie?

209

Krakus

Siedzi Krakus pod drzew cieniem,
Kosa przy nim leży,
Z czoła płynie pot strumieniem,
A krew po odzieży.

Byleś Polsko wolną była,
Chętnie zniosę blizny,
Niech krwi zdrojów płynie siła,
Wszak to dla Ojczyzny.

Ostrołęki świadczą pola,
Grochów przypomina,
Że milsza śmierć, niż niewola,
Dla Wawelu syna.

Zmyje kosę w krwi potokach
Każdy Krakus prawy,
Wróg po naszych chyba zwłokach
Wnijdzie do Warszawy.

210

Cześć młodzieży

Polska młodzież niech nam żyje,
Nikt jej nie przesadzi,
Bo jej ręka dobrze bije,
Głowa dobrze radzi.

Pognębieni, zapomnieni
Od całego świata,
Własnych baliśmy się cieni,
Brat unikał brata.

Każdy dzień żołnierzy rodzi,
Mnożą się obrońce,
Świetna zorza! po niej wschodzi
Najświetniejsze słońce!

Niech do boju każdy biegnie,
Piękne tam skonanie,
Za jednego, który legnie,
Stu mścicieli wstanie.

Zawsze Polak miał nadzieję
W mocy niebios Pana,
On w nas jedność, zgodę wleje,
A przy nas wygrana!

211

Mężni duchem

Mężni duchem, mocni ciałem,
Pełni życia sił,
Idźmy w przyszłość z ideałem,
Pośród martwych brył!

Nieśmy zdrowie, hart i życie,
I nadziei pieśń,
Mocą ducha w lat rozkwicie
Niszczmy wszędzie pleśń.

Hej! młodzieży, hejże śmiało,
Brat przy bracie w rząd!
Mężną duszę, zdrowie, ciało
Nie uniesie prąd!

W naszych duszach ogień płonie,
Bucha męstwem krew:
Śmiało bierzmy przyszłość w dłonie,
Ziarno czyśćmy z plew.

Abstynenci – to młodzieży,
Naszej świeży kwiat;
W naszym ręku przyszłość leży,
My pobijem świat!

Abstynenci! sztandar w górze!
Idźmy za nim tuż,
W wiary życia, w walki burze,
Tam miliony dusz!

Hej na walki, hej na boje!
Niech uchodzi wróg!
A za pracę, męstwo, znoje,
Nam zapłaci Bóg.

212

Co kochać?

Kochaj, bracie, swą zagrodę,
Gdzieś ujrzał to słońce,
Gdzieś przepędził lata młode,
Jak pączek na płonce;

Niech ci będzie zawsze miła
Strzecha domu tego,
Gdzie cię matka nauczyła
Pacierza świętego.

Kochaj, bracie, wszystko nasze,
Bo to dla cię chwała;
Cała Polska twe poddasze,
Więc ją kochaj całą.

Jak to słońce świeci jasno,
Bóg tak rozkazuje:
Niech każdy, jak matkę własną,
Ziemię swą miłuje.

Kto swej ziemi nie ma w cenie,
Gorszy jest niż zwierzę,
Bo zwierz nawet swe schronienie
Miłuje i strzeże.

A więc bracia, jak Bóg żywy!
Polskę kochać trzeba,
Kto nie kocha swojej niwy,
Nie dostąpi nieba.

213

Cztery rzeczy

Cztery rzeczy w Polsce słyną:
Stara piosnka, stare wino,
Przyjaźń doświadczona,
I uczciwa żona.

Cztery rzeczy w Polsce znane:
Pług i kosa na ugorze,
Szable, w ogniu hartowane,
I pieśń ludu: Święty Boże!

Cztery rzeczy Polskę zdobią:
Ciemne bory, łany żytnie;
Ludzie, którzy w pocie robią,
I miłość, co krwawo kwitnie.

Cztery rzeczy miłe oku
I po całym kraju sławne:
Koń pod człekiem, broń przy boku,
Stroje i zwyczaje dawne.

Ile siły, bracia moi,
Przechowujmy tę spuściznę!
Bośmy wszyscy jedni, swoi,
Radzi umrzeć za Ojczyznę.

214

Narzekanie

Jak się macie, Bartłomieju,

Jak się bracie masz,

Jak się miewa wasza żona,

Cały domek wasz?

Bieda, bieda, mój braciszku,

Że aż wspomnieć źle,

Już te szelmy Moskaliska

Nie odstąpią, nie!

Stoją i tu po kwaterach,

Męczą, że aż strach,

Już się, człeku, życie zmierzło,

Zmierzł nam własny dach!

Biorą rok w rok na żołnierkę,

Pędzą Bóg wie kaj,

Nie ma chłopa kej na imię,

Ostatniego daj!

Pędzą gdzieś na Syberyją,

Pędzą aż za świat,

Jest tam naszych już niemało,

Jest tam i mój brat.

Smutno, tęskno po braciszku,

Że aż wspomnieć źle,

Już i Pan Bóg, co nas kochał,

Dziś nie lubi, nie!

Każą łapać naszych braci,

Gdyby jakie psy,

Poczekaj no, pożałujesz,

Pójdziesz z nimi ty.

Toć i u nas tu złapano –

Śliczny panicz był,

Jak jego tylko pojmano,

Pół roku nie żył.

Chodźwa se do propinatu,

Napijma się oba,

Bo mnie pobiera ochota,

Zapić to złe z tobą.

Oj nie chodźwa, mój braciszku,

Bo źli ludzie są.

Możesz prysknąć jakim słówkiem,

Oni na to wrą.

215

O królowej Wandzie

Gdzie modra Wisła szumi wspaniale,
Płynąc w kraj polski daleki,
Zamek krakowski sterczał na skale,
Szczytami sięgał w obłoki.

W zamku mieszkała cudna królowa,
Berło żelazne w jej dłoni,
A pod purpurem szata godowa,
I wieniec z lilii na skroni.

I przyszedł zza gór książę niemiecki,
Ludy Rydygierem go zwały,
I chciał za pierścień ślubny, zdradziecki,
Z Wandą zagarnąć kraj cały!

O! nie dla wroga ślubny mój wianek,
Ja Polsce chcę być królową,
Bo kraj to wierny, Wandy kochanek,
A Wisła wstęgą godową.

I odszedł gniewny, książę niemiecki,
I już prowadzi wojsk chmury –
I już otoczył zamek wawelski,
I już się spuszczał zza góry.

Wanda z swym ludem bieży z Krakowa
I mieczem błyska ze stali –
Wrodzy zaś jakby rażeni gromem,
Z trwogą przed bitwą zmykali.

Rydygier, zdjęty siłą dziewicy,
Rzucał się w gniewie bez miary,
Wanda powraca do swej stolicy,
I bogom składa ofiary.

I rzecze: Nieraz, ludu kochany,
Cierpiałeś może z mej winy,
Wróg ci narzucić pragnie kajdany,
W podarku za zaślubiny.

I ze skał Wawelu, w głębinę wpada,
Swe ręce do góry wznosi –
Lud zaś za Wandą żałobnie biada,
Potomstwo wdzięczną pieśń głosi.

216

Ten Elstery brzeg

Ten Elstery brzeg, ten szczyt wieży,
O jak wiele przypomina:
Tu stały krocie rycerzy,
Tu biła śmierci godzina.

Gdzie ten dąb strzaskany sterczy,
Tam się wznosił Orzeł Biały;
Tu lecąc w ogień morderczy,
Polskie szeregi padały.

O jak tu grzmiało straszliwie,
Jaka cichość o tej porze,
Gdzie krew bryzgała po niwie,
Trzoda igra, rolnik orze.

Jak tu wielu braci moich
Jęczało wśród krwi strumieni,
Poległszy za ziomków swoich,
Dziś śpią w grobach zapomnieni.

Boże, który w sądu chwili
Budzisz zmarłych z mogił łona,
Ty pamiętasz ich imiona,
Co za kraj poginęli.

217

Czemu smutek

Czemu smutek serce tłoczy?
Czemu w żyłach stygnie krew?
Czemu bledną moje oczy?
I posępna moja brew?

W okolicy moja strona,
Tam prawdziwy życia zdrój,
Tam została moja żona
I maleńki synek mój.

Chciałbym widzieć ojca, matkę,
Do rodzinnych wrócić stron;
Chciałbym ujrzeć własną chatkę
I mej wioski słyszeć dzwon!

Ty, co stwarzasz ziemskie ludy,
Wszechmogący Boże mój!
Skróć me troski, skróć me trudy,
Zakończ ciężkich cierpień znój!

218

Polska dusza

Miły w ciszy szmer strumyka;
Powiew wiatru tchnący majem;
Miły w gaju śpiew słowika,
Lub skowronka ponad gajem.

Lecz słodsze tony, milsze czucie
W narodowej polskiej nucie.

Sercu matki droga wzmianka,
Głos dziecięcia w pierwszym słowie;
Miłe dźwięki dla kochanka,
Gdy mu luba „kocham” powie;

Lecz słodsze tony, milsze czucie
W narodowej polskiej nucie.

Los nam wydarł kraj nasz cały,
Odział Polskę w kir grobowy;
Lecz nie wydarł naszej chwały,
Ani nuty narodowej.

O słodkie tony, miłe czucie
W narodowej polskiej nucie.

Więc śpiewajmy piosnki nasze,
Puchar niech nam taki wydzwania,
Jeszcze wzniesiem pełne czasze,
Nucąc hymny zmartwychwstania.

Bo słodkie tony, miłe czucie
W narodowej polskiej nucie.

219

Leż tu Wando

Leż tu, Wando, leż!
Naszych granic strzeż!
Bo to ziemia obiecana,
Od Boga Polakom dana,
Polaków pociesz!

W Polsce wielki płacz,
W grobie leży mać;
Wkoło grobu jednej matki
Klęczą we łzach biedne dziatki,
A Wandy nie masz!

Wróg nasz przyszedł w kraj;
Polsko, co masz, daj;
Wydarł srebra, wydarł złota,
Odchodzi nam żyć ochota,
Wando pospieszaj!

Przyszedł obcy lud
Pod Krakusa gród,
Obstawił go żołnierzami,
Wandy dzieci sierotami,
Pokaż Boże cud!

A gdy ziemię wziął,
Język, wiarę, jął
Te skarbów naszych ostatki,
To serce od naszej matki;
Wando nie dopuść!

W górze leci ptak,
W polu kwitnie mak;
Żyje biały ptak nadzieją,
Makiem wrogów grób zasieją,
Co daj Boże tak!

220

Gdym na ciężkie

Gdym na ciężkie, krwawe boje
Iść przed laty miał,
Tom, żegnając dziewczę moje,
Czarny krzyżyk dał.

Rankiem modląc się do Boga,
Za mnie pacierz zmów,
A choć ostre miecze wroga,
Wrócę z boju zdrów.

Tylko stale w mej obronie
Szczerze Boga proś,
Z wiarą w przyszłość na swym łonie
Czarny krzyżyk noś.

Widać w czarnym łez jej zdroju
Szczerość widział Bóg,
Tysiąc braci padło w boju,
A mnie nie tknął wróg.

Lecz z powrotem mając milę,
Gdym ją witać chciał,
Jej nie było – na mogile
Czarny krzyżyk stał.

221

Wilia

Wilia, naszych strumieni rodzica,
Dno ma złociste i niebieskie lica.
Piękna Litwinka, co jej czerpa wody,
Czystsze ma serce, śliczniejsze jagody.

Wilia w miłej Kowieńskiej dolinie,
Śród tulipanów i narcyzów płynie:
U nóg Litwinki kwiat naszych młodzianów,
Od róż kraśniejszy i od tulipanów.

Wilia gardzi doliny kwiatami,
Bo szuka Niemna swego oblubieńca,
Litwince nudno między Litwinami,
Bo ukochała cudzego młodzieńca.

Niemen w gwałtowne pochwycił ramiona,
Niesie na skały i dzikie przestworza,
Tuli kochankę do zimnego łona,
I giną razem w głębokościach morza.

I ciebie równie przychodzień oddali
Z ojczystych dolin, o Litwinko biedna!
I ty utoniesz w zapomnieniu fali,
Ale smutniejsza – ale sama jedna.

Serce i potok ostrzegać daremnie,
Dziewica kocha i Wilia bieży,
Wilia znikła w ukochanym Niemnie,
Dziewica płacze w pustelniczej wieży.

A. Mickiewicz

222

Góral

Góralu, czy ci nie żal?
Odchodzić od stron ojczystych,
I tych potoków srebrzystych,
Świerkowych lasów i hal.

Góralu, czy ci nie żal?
Góralu, wróć się do hal!

Góral na góry spoziera
I łzy rękawem ociera,
Ach, góry porzucić trzeba,
Dla chleba, panie, dla chleba.

Góralu, czy ci nie żal?
Góralu, wróć się do hal!

Góralu, wróć się do hal,
W chatach zostali ojcowie,
Gdy pójdziesz od nich hen w dal,
Cóż z nimi będzie, ach! kto wie?

Góralu, czy ci nie żal?
Góralu, wróć się do hal!

Góral jak dziecko płacze:
Może ich już nie zobaczę,
I starych porzucić trzeba,
Dla chleba, panie, dla chleba.

Góralu, czy ci nie żal?
Góralu, wróć się do hal!

Góralu, nie odchódź, nie,
Tam matka twa płacze cię,
Na wzgórku u Męki Boskiej,
Uschnie z tęsknoty i troski.

Góralu, czy ci nie żal?
Góralu, wróć się do hal!

223

Kiedy Lech

Kiedy Lech przyszedł w te kraje
Polsce obierać Ojczyznę,
Znalazł dzicizny i gaje,
Wody i pola nieżyzne.

Jednak miłością zagrzany
Swego narodu i ziemi,
Zmienił ją na żyzne łany,
Okrył grodami licznymi.

Czyśmy to nie Lecha syny,
Czy w nas nie płynie krew Piasta?
W wioski bogate i miasta,
Pracą zmieniajmy ruiny.

Prawda, że miłe są zbiory,
Miła kosztowna spuścizna;
Miłe pałace i dwory,
Ale najmilsza Ojczyzna!

224

Życie żołnierza

Nie mam swego nic na świecie,
Wszystko cudze, co gdzie mam;
A jeśli mnie kulka zmiecie,
Płakać po mnie będą tam.
Stary ojciec dał mi zbroję,
Mówiąc: „Synu! woła kraj,
Idź, to życie już nie twoje,
Swojej je ojczyźnie daj!”

„Masz konika, niech cię wiezie,
Rzekła matka, idź na bój,
Gdzie o kraj wrą krwawe rzezie,
Dowiedź synu, żeś syn mój!”
Piękne siostry, bracia mili,
Odwodząc mnie aż za wieś,
Po westchnieniu, po łzie dali,
Mówiąc: „Bracie, zginiesz gdzieś!”

Pożegnałem ojca, matkę,
Jak dwie róże siostry dwie,
Małych braci, drogą chatkę,
Co dziecięciem znała mnie.
Lekki wietrzyk oko owiał,
Łza w nim była, rzekłem: trwaj,
I upadły duch ozdrowiał,
I łzę po nich przemógł kraj.

Lecz gdy lubej łza perłowa,
Zabłysnęła w oku jej,
O! niż wyrzec: „Bywaj zdrowa!”
Stokroć skonać było lżej.
Chorągiewkę i obrączkę
I obrazek dała swój;
Dała serce – ach! a rączkę –
Da, gdy się zakończy bój! –

225

Leży w więzieniu

Leży w więzieniu w Polsce hrabia młody,
Śpiący na słomie, okuty w kajdany,
Chciał on ojczyste wywalczyć swobody,
I za to teraz na śmierć skazany.
Urodzin swoich dwudziestej rocznicy
Nie dosiągł jeszcze! – a już ma umierać.
Nie w polu chwały, lecz na szubienicy,
Gdzie się o niego kruki będą spierać.
I czemu on ma tak pogodne czoło?
I zda się we śnie marzyć tak wesoło?
Bo się wypłakał u matki swej łona:
O matko, mówił, twe jedyne dziecię
Tak wczesną i tak wstydną śmiercią skona,
Zhańbione imię zostawił na świecie.
W tylum się bitwach, z tylu wrogi zmierzał,
Z krzykiem triumfu w szturmie walk uderzał;
Ale na jutro wzmagam się daremnie.
Czuję, o matko, że zadrżę nikczemnie!
A matka: Nie drżyj, synu drogi,
Pójdę się rzucić pod tyrana nogi,
A choć ma zimną i kamienną duszę,
Przecież go łzami matki skruszyć muszę.
Gdy cię przez długie będą wieść ulice,
Na ganek matki zwróć twoje źrenice:
Jeżeli w czarnej osłonie się stawię,
Musisz iść na śmierć – już cię nie wybawię.
Nie drżyj! i pomnij w tej strasznej godzinie,
Że to krew polska w twoich żyłach płynie.
Lecz jeżeli biała będzie to osłona,
Nie trwóż się niczym – kara przebaczona.
Nie drżyj, choćby cię już kaci chwycili,
Łaskę w ostatniej ogłoszą ci chwili.
Bije dzwon śmierci. Nieprzejrzane okiem
Tłumy wzdłuż ulic wolnym ciągną krokiem,
A liczne roty zbrojne, groźne władzą,
Strzegą młodzieńca i na śmierć prowadzą,
Z wszystkich się okien lud wyciska mnogi,
A łzy i kwiaty, sypie mu pod nogi.
Lecz on nie zważa, on nie patrzy na nie,
W sam pałac matki wzrok i dusza wryta,
I nagle widzi , jak na ganku stanie,
A twarz jej białą zasłoną okryta.
Setny, tysiączny nagle życiem odżył,
Szedł śmiało, dumnie młode wznosił czoło;

226

A chociaż kat mu już stryczek założył,
On się uśmiechał i patrzał wesoło;
I cóż się stało? Wytrwał do ostatka,
Wysoko-duszna uwiodła go matka,
Na to się w białej stawiła osłonie,
By syn jej, Polak, nie zadrżał przy zgonie.

227

Tego pamięć

Tego pamięć wiecznie droga,
Kto od strzały poległ wroga;
Kupi śmiercią za krew, blizny,
Łaskę nieba, żal Ojczyzny.

Już nie wstaniesz, wodzu młody,
Ni na łowy, ni na gody,
Szabla w polu nie zaświeci –
Wolny sokół niech odleci.

Twa mogiła dla nauki
Przetrwa wnuków naszych wnuki,
I z latami w każdej wiośnie
Coraz wyżej, wyżej wzrośnie.

Będą śpiewać twoje czyny
W naszej ziemi nasze syny,
I po bojach w błogą chwilę
Wieszać zbroję na mogile.

W dzień Kupały nasze córki
Gdy pobiegną na pagórki,
Zniosą tobie w upominku
Wianki z ruty i barwinku.

My polecim w step daleki,
Żegnaj, żegnaj już na wieki!
Pokój, pokój, pokój tobie,
Nasz rycerzu, pokój w grobie!

Grzmią na wszystkie echa strony,
Lasem, wodą, przez zagony:
Pokój, pokój, pokój tobie,
Nasz rycerzu, pokój w grobie!

B. Zaleski

228

Żegnam cię luby kraju

Żegnam cię, luby kraju rodzinny,
Lecz nie na wieki cię rzucę:
Choć legnę w grobie na ziemi innej,
Duchem do ciebie wrócę.

Ojcze i matko, bywajcie zdrowi!
Żegnam was, bracia kochani!
Niech wam co ranek nadzieja powie,
Że wkrótce wrócą wygnani.

Bywaj mi zdrowy, ludu kochany,
Śpiący, lecz czysty, niewinny,
Inny lud, inny na brzegach Sekwany,
Nad Łabą, Renem lud inny.

Żegnam was, moje góry ojczyste,
Cicha dolino ojcowa,
Was błonia, wody Wisełki czyste,
I lube mury Krakowa.

Ach! gdy co wieczór na niebo spojrzę,
Widzę! o widzę wasz obraz żywy.
Na niebie zamiast błękitów, dojrzę
Ojczyste bory, góry i niwy.

O! Wisła płynie – Kraków i sioła
W jej przeglądają się fali, –
Trzy mogiły na niej, pola dokoła,
Karpaty mglą się w oddali.

O! do was tak jak do nieba daleko,
Lecz kiedyś wpośród was stanę,
Na twoim brzegu, słowiańska rzeko,
Zginę, lub wolnym zostanę.

Jeśli wprzód obca ziemia zagrzebie
Me biedne ciało tułacze,
To duch mój, Polsko, wzleci nad ciebie,
Kraj mój kochany zobaczę.

A wiatr powieje może z zachodu,
I moje prochy zaniesie
Na błonia, w których biegałem za młodu,
Po polach ojczystych rozniesie!

229

W żałobie

Sto lat Ojczyzna w kirze,
A bracia na Sybirze,
Gdzie wieczne sterczą lody,
Czekają dnia swobody.

Bądź zdrowa, luba, żegnam cię!
Bądź zdrowa, luba, żegnam cię!

Objęcia twe czarowne,
Słodycze niewymowne,
Lecz Polska nie pozwala,
Hej! naprzód na Moskala!

Bądź zdrowa, luba, żegnam cię!
Bądź zdrowa, luba, żegnam cię!

Już cię porzucić muszę,
Do walki wnet wyruszę:
A gdyby w pierś trafili,
W ostatniej westchnę chwili:

Bądź zdrowa, luba, żegnam cię!
Bądź zdrowa, luba, żegnam cię!

230

Każdy naród swoją mowę

Każdy naród swoją mowę
Ponad wszystko czci,
W niej też kształci serce, głowę,
Modli się i śni.

Kto swej mowy nie szanuje,
Ten sam sobie wróg,
Własną duszę w więzy kuje,
Niszczy, co dał Bóg.

Jedną duszę dał Bóg człeku,
Własną jedną z mów,
Tę bogaci wiek po wieku,
Obfitością słów.

Święta nasza polska mowa,
Pełna Bożych słów,
Nią do brata, nią do Boga,
Do każdego mów.

231

Żal, żal

Żal, żal za jedyną,
Za zieloną Ukrainą,
Żal, żal mi za nimi,
Za oczkami czarownymi.

Ona biedna tam została,
Przepióreczka moja mała,
A ja tutaj w obcej stronie,
Dnie i noce płaczę po niej!

Żal, żal za jedyną,
Za kochanką, za dziewczyną,
Żal, żal, serce boli,
Nie ma mojej złotej doli.

Jeszcze wina, jeszcze dajcie,
A jak umrę, pochowajcie,
Tam, tam przy niej, przy dziewczynie,
Tam, tam przy niej w Ukrainie.

232

Bywaj mi zdrowa

Bywaj mi zdrowa moja droga,
Może wiecznie żegnam cię,
Bo wojenna trąbka woła,
Honor, sława, wzywa mnie.

Dzisiaj jeszcze ja przy tobie,
Jutro w broni będę stał;
A pojutrze może w grobie,
Wiecznie, wiecznie będę spał.

Widzisz oto te drożyny,
Tam kochanek będzie twój,
Jutro pośród tej równiny
Krwawy toczyć będę bój.

Podaj, luba, miłą dłoń,
Więc bądź zdrowa, moja droga,
Bo wojenna trąbka woła –
Niecierpliwy czeka koń.

To wyrzekłszy rycerz młody,
Na karego konia wsiadł,
I przez pola, łąki, wody,
Szybko pędził jakby wiatr.

233

Marsz Sokołów

Hej bracia Sokoły, zanućmy w pochodzie,
Niech pieśnią rozlega się echo,
Gdy głos nasz obudzi chęć czynu w narodzie,
Ojczyźnie zadźwięczy pociechą.

Więc śmiało, pierś naprzód, niech śpiewa, kto żyw,
Na sławę tej ziemi, tych lasów i niw.
W sokolim pochodzie przez sioła i grody,
Po starym w nich goszcząc zwyczaju.

Wyrosłe z serc ziarna braterstwa i zgody,
I w bujne nam plony wyrośnie ten siew,
Na skrzydłach rozniesiem po kraju,
Bo każdy nam bratem, w kim wre polska krew.

L. Benedyktowicz

234

Do lotu, Sokoły

Do lotu, bracia Sokoły,
Rozwińcie skrzydlate hufce;
Gdzie blask jutrzenki wesoły,
Tam dążcie w swojej wędrówce,
Do ciał i duchów rozkwitu,
Do pełni ludzkiego bytu!

Zatoczcie nad naszą ziemią
Słonecznych polotów kręgi,
I budźcie tych, którzy drzemią,
Hasłem wskrzeszonej potęgi,
I tchnijcie ożywcze moce
W smutne dziedzictwo sieroce.

Z uczuciem szlachetnej dumy
Prowadźcie, o przodownicy!
Zwątlone, skarlałe tłumy
Do czystej życia krynicy,
Aby się rzesze napiły,
Z źródeł młodości i siły.

Niech potężnieją ramiona!
Niech się rozrasta szeroko
Pierś silną wolą natchniona,
A męstwem zapłonie oko,
Cielesna niemoc niech znika,
Z nią nędzny duch niewolnika!

Z fizycznej siły wykwita
Sił wyższych czynność społeczna,
I mądrość w środki obfita,
I miłość ludzi słoneczna,
I wielkich poświęceń zdolność,
Za wiarę, Ojczyznę, wolność!

Więc naprzód, wierna drużyno,
W świetlanym kąp się błękicie
A dla tych, co marnie giną,
Chcąc nowe wywalczyć życie,
Z niezłomną wolą postanów
Przemienić karły w tytanów!

235

Wisła

Wisło szara, Karpat córo,
Wód naszych królowo,
Ty przez polskie łąki, niwy
Mkniesz swą falą płową.

Ty z Krakowa, królów grodu,
Niesiesz echo sławy,
Niesiesz jęki cytadeli,
Spod murów Warszawy.

236

Piosnka wygnańca

Chociaż pięknie w obcym kraju,
Chociaż ziemia niby raj,
Ja wiem tylko, żem wygnaniec,
Żem wygnaniec, żem wygnaniec,
Że ta ziemia nie mój kraj.

Chciałbym ujrzeć niską chatkę,
Do ojczystych wrócić stron,
Chciałbym ujrzeć ojca, matkę,
Ojca, matkę, ojca, matkę,
I mej wioski słyszeć dzwon.

Patrz wygnańcze w błękit nieba,
Czy swobody gwiazda lśni,
Z wiarą w Boga miej nadzieję,
Miej nadzieję, miej nadzieję,
Że doczekasz lepszych dni.

237

Mazur Dwernickiego

Grzmią pod Stoczkiem armaty,
Błyszczą białe rabaty,
A Dwernicki na przedzie,
Na Moskala sam jedzie.

Hej, za lance, chłopacy,
Czego będziem tu stali?
Tam się biją rodacy,
A my będziem patrzali?

Chodźwa trzepać Moskala,
Bo dziś Polska powstała,
Niech nam Polski nie kala,
Hej, zabierzwa mu działa!

I zerwali się razem,
Posterunek rzucili,
Nie wołani rozkazem,
Na batalię przybyli.

– Cóż tu słychać, ułanie?
Pyta jeden z nich żwawo.
– Kropią naszych, mospanie,
Słońce zaszło dziś krwawo!

– Ejże kropią, mówicie?
– Jakże kropić nie mają,
Kiedy wy tu stoicie,
A wej oni strzelają!

– Wszak to działa, nie dziwo,
Wszak to blisko – Wiarusy!
Hej na działa – a żywo!
Dalej naprzód Krakusy!

I krzyknęli wraz „Hura”!
Właśnie, gdy wróg nacierał;
– Co tam leci za chmura?
Pyta sztabu jenerał.

– Jenerale, Krakusy,
Znać, swą pocztę rzucili, –
Oszaleli wiarusy,
Bez rozkazu ruszyli.

238

A to czyste wariaty!
Patrz, jak lecą po roli, –
Patrz, jak wiercą granaty!
Nie daruję swawoli!

Lecz gdy wódz się tak gniewa,
Groźnie patrzy dokoła!
Ktoś od walki przybywa
I z daleka już woła:

– Jenerale! – to chwaty!
Od lewego tam skrzydła
Wiodą cztery armaty,
I Moskali jak bydła!

Lecą, lecą wzdłuż błonia,
Grzmią krakowskie kopyta:
A Dwernicki spiął konia,
I okrzykiem ich wita:

Dzielnieście się spisali!
Zawsze Polak tak bije! –
A Krakusy wołali:
– Nasza Polska niech żyje!

239

Pieśń Filaretów

Precz, precz od nas smutek wszelki,
Zapal fajki, staw butelki,
Niech wesoło z przyjaciółmi
Słodko płynie czas!

Cóż pomoże narzekanie,
Co się stało, nie odstanie,
Dobrym wszędzie dobrze będzie,
A złym zawsze kwas.

Niech fortuna w zmianach chyża,
Tych wywyższa, tych poniża,
Kto poczciwy, ten szczęśliwy,
Nie dba o jej grot.

Jeszcze słońce nam poświeci,
Wiwat, bracia Filareci!
Których męski umysł klęski
Umiał znieść dla cnót.

Gdy poczciwość w świecie znana,
Któż poczciwszy jest nad Zana?
Więc panowie, jego zdrowie,
Wiwat Tomasz Zan!

Gdy uwielbień godna cnota,
Któż godniejszy nad Czeczota?
Więc panowie, jego zdrowie,
Wiwat Czeczot Jan!

Pijmy zdrowie Mickiewicza,
On nam słodkich chwil użycza,
Wszelkie troski koi boski
Jego lutni dźwięk!

Hej panowie! w górę szklanki!
Każdy zdrowie swej kochanki!
Biedni chłopcy, którym obcy
Jest miłości wdzięk.

Dalej, Kułakowski, dalej!
Niechaj czara krąży w sali,
Człek pijany, losu zmiany
Umie znosić lżej.

Hej – no ty panie marszałku,
Daj nam ciasta po kawałku,
A ty Bachu, miły Stachu,
Pełne szklanki lej!

A gdy czara wypróżniona,
I od czczości wina kona,
Lepiej będę wieść gawędę,
Wierszom krzyżyk dam!

240

Białe orlę

W. Pol

Mnóstwo ludzi przed gospodą,
Tańczy młodzież, rżnie muzyka,
– Bywaj zdrowa mi jagodo!
Jutro siędziem na konika. –

A jagoda, a kochanie,
Smutno w tańcu nań spoziera,
To chce śpiewać, to znów stanie
I fartuszkiem łzy ociera.

Zatrzymała wszystkie pary
I skinęła ku Warszawie,
Bo z Warszawy wracał prawie
Z nowinami Bartosz stary.

A gdy spostrzegł ponad drogą
Takie tany, potrząsł głową
I pogroził skrzypkom srogo,
A do chłopców rzekł surowo:

„Dajcie pokój pustej wrzawie,
Bo dziś, dzieci, wielkie święto,
Dziś okopy przy Warszawie
Z nabożeństwem sypać jęto.

A i owo Bóg wysoki
Wielkie cuda nam zwiastuje;
Patrzcie, patrzcie na obłoki,
Co tam z chmur się okazuje?

Wszak to dzieci, orlę nasze,
Polskich królów orlę one,
Oto patrzcie, jakże ptaszę
Srogo piersi ma skrwawione!”

„Prawda! prawda!” lud zawoła,
„Niechaj będzie pochwalony!
Chodźma, chłopcy, do kościoła,
A wy chłopcy bijcie w dzwony!”

I już niebo poszarzało,
Znikł sprzed oczu Orzeł Biały,
A lud jeszcze klęczał cały –
I psów wycie się ozwało.

I nazajutrz o tym cudzie,
O tym cudzie powiadano:
„Za Kościuszki” – rzekli ludzie,
„Orlę takie już widziano.”

„Wielka, wielka wojna będzie!
Oj! niejeden Moskal zginie;
Lecz i orlę krwią opłynie;
W Polsce mogił nam przybędzie!”

241

Marsz żołnierzy Langiewicza

Jak to na wojence ładnie,
Kiedy ułan z konia spadnie.
Koledzy go nie ratują,
Jeszcze końmi go tratują.

Kapitan z pułku wymaże,
Porucznik grzebać rozkaże.
A za jego młode lata,
Grają w trąby tra ta ta ta.

A za jego trudy, prace,
Grały mu kule, kartacze.
A za jego trudy, lata,
Dała ognia cała rota.

A już my go pochowali,
„Niech spoczywa” zaśpiewali.
Popamiętają Moskale,
Jak dostali w skórę w Skale!

Wyginęła ich połowa,
Reszta uszła do Staszowa.
Ze Staszowa wypędzimy,
Aż o Kijów się oprzemy.

A z kijowskiej okolicy,
Pójdziem prosto do stolicy;
Niech pamiętają łajdaki,
Jak dzielnie biją Polaki.

A dla naszej większej chwały,
Wiwat sztab i korpus cały.
A dla naszej większej troski,
Wiwat pułkownik Czachowski.

242

Wezwanie do boju

Czegóż, bracie, w kącie siedzieć,
Nic nie robić, nic nie wiedzieć!
Zaśpiewajmy, pożegnajmy
Jagiellonów gród.

Łączmy Pogoń z Orłem Białym,
A przed nimi z naszej ziemi
Dalej w pole krokiem śmiałym,
Pierzchnie podły ród.

Już im Wisła nie hołduje,
Już im Niemen grób gotuje,
Reszta zginie w bystrej Dźwinie,
Gdzie brzmi Litwy śpiew.

A za klęski nam zadane
Przypomnijmy im Oszmianę.
Biednych matek, drobnych dziatek
Przelewaną krew.

Spieszmy, Giedymina plemię,
Oswobodzić polską ziemię.
Bić Rusyna, poganina,
Bo dziś z nami Bóg!

243

Płyną chmury

Płyną chmury, płyną,
Jak szare łabędzie;
Nad polską krainą
Kiedyż jaśniej będzie?

Kiedyż jaśniej będzie
I pogodą stałą
Niebo się rozłoży
Ponad Polską całą.

Śpiewają ptaszęta,
Gdy wiosna nadchodzi;
U nas, Panno święta,
We łzach nawet młodzi.

Płacze naród cały,
Starce i dzieciny, –
Nie możem się jasnej
Doczekać godziny.

O Polska Królowo,
O Dziewico święta!
Powiedz tylko słowo,
A spadną z nas pęta.

A spadną z nas pęta
I wolność powróci,
Bóg nam nieszczęśliwym
Pokutę ukróci!

I znów w Polsce całej,
Od morza do morza
Zaświta dzień chwały,
Jasna zejdzie zorza.

A Tobie, o czysta
Jasnogórska Pani,
Lud z serc swych ofiarę
Przyniesie Ci w dani.

Dym wonnych kadzideł
Pod niebo się wzbije –
I naród wykrzyknie:
„Nasza Polska żyje!”

O Polska Królowo,
O Dziewico święta,
Na Twe jedno słowo
Opadną z nas pęta.

244

Ułan

Rży koniczek mój bułany,
Puście, czas już czas,
Matko, ojcze mój kochany,
Żegnam, żegnam was!

Z dala słyszę trąb hałasy,
Dobosz w bęben grzmi,
Rzucam, rzucam słodkie wczasy,
Błogosławcie mi.

Hej, luzaku, konia podaj;
No, nie płaczcie już!
Raczej, matko, męstwa dodaj,
Krzyżyk na mnie włóż!

Cóżby życie warte było,
Gdybym gnuśnie zgasł?
Dosyć, dosyć się nażyło,
Teraz nie ten czas!

Słyszeliście, grzmią armaty,
Rozpoczął się bój!
Żegnaj łąko, drzewa, chaty,
Dalej koniu mój!

Więc koniku mój bułany,
Ruszaj, czas już czas,
Matko, ojcze mój kochany,
Żegnam, żegnam was!

245

Dumka wygnańca

Widzę w dali wioskę małą,
Domek płotem ogrodzony,
Na dolinie, na zielonej
Na zakręcie brzozę białą.

Do gościńca droga długa,
Na niej lipy i topole,
Poza wzgórzem srebrna struga,
A za strugą szczere pole.

Nawet kwiatki takie prawie,
Na pagórku, na przydrożu,
Dziki piołun w bujnej trawie,
I bławatki rosną w zbożu.

Gdyby jeszcze tam na boku
Krzyż się chylił na rozstaju,
A dąb siwy u potoku,
To bym myślał, żem jest w raju.

Jaka cicha, nędzna chatka,
Przy niej matka, dziewcząt dwoje;
Czemuż to nie moja matka?
Czemuż to nie siostry moje?

Słonko zaszło za lasami,
Lud wesoły idzie z pracy,
Czemuż się nie cieszę z wami,
Czemuż wyście nie Polacy?

Ptak powrócił w swoje gniazdo,
Zwinął skrzydło utrudzone,
Chmurna losów moich gwiazdo,
Gdzie mnie wiedziesz, w którą stronę?

246

Krakowiak

Niechaj kto chce śpiewa, jak czyja ochota,
Niechaj tańczy, hula, kadryla, gawota.
My zaś Krakowiacy, znani z męstwa, pracy,
Zuch chłopak w chłopaka, utniem krakowiaka.

A zatem chłopacy utnijmy w podkowy,
Najmilszy ze wszystkich taniec narodowy,
Taniec narodowy, taniec narodowy.

Tak nasi ojcowie przed laty tańczyli,
Toż i nam w te pląsy puszczać się najmilej!
Nie splami Krakusa do walca pokusa,
Nic nad krakowiaka nie ma dla Polaka!

A zatem chłopacy utnijmy w podkowy,
Najmilszy ze wszystkich taniec narodowy,
Taniec narodowy, taniec narodowy.

Gdy człowieka kiedy co w sumieniu zmula,
Śpiewa wśród niedoli, – kiedy grają hula!
Przy tym gdzie dziewczyna, śliczna jak malina,
Do tańca nas nęci – któż się jej wykręci?

A zatem chłopacy utnijmy w podkowy,
Najmilszy ze wszystkich taniec narodowy,
Taniec narodowy, taniec narodowy.

Niejeden mazepa dotąd się nie ruszy,
Póki ze dwie flaszki wina nie wysuszy.
U nas choć bez wina, zawsze dziarska mina,
Zawsześmy weseli, choć człek nie podchmieli.

A zatem chłopacy utnijmy w podkowy,
Najmilszy ze wszystkich taniec narodowy,
Taniec narodowy, taniec narodowy.

Miło Krakowiakom w podkóweczki dzwonić,
Milej od napaści kraj piersią zasłonić!
A gdy do domu wróci, znowu wesół nuci,
I znowu hulaka śpiewa krakowiaka!

A zatem chłopacy utnijmy w podkowy,
Najmilszy ze wszystkich taniec narodowy,
Taniec narodowy, taniec narodowy.

Syrokomla

247

Lepsza Polska

Włoska kraina przed wszystkimi słynie,
Błękitne niebo we włoskiej krainie;
W mej ojczystej, lubej stronie,
Blade niebo, ciemne błonie,
Taką wonią tchnie,
Że te piękne włoskie kraje,
Cytrynowe wonne gaje,
Nie zczarują mnie.

Z dalekiej strony do włoskiej krainy,
Przychodzę święte łzą skropić ruiny;
Lecz mej ziemi każdy kątek,
Tyle świętych ma pamiątek,
Z jej zamierzchłych dni,
Że na wielkim świata grobie,
Chciałbym płakać, ale w sobie,
Nie znajduję łzy.

Czarowne, mówią pieśni w tej krainie,
Cicho z wiatrami pieśń jakowaś płynie.
Może z dawnych lat zabłąkana,
Rzewna nuta Krakowiana,
Słyszeć się da.
I w mym oku łzy już rosną…
Rybak zaczął pieśń miłosną,
Cofnęła się łza.

Auzońskie róże! Auzońskie dziewice!
Wdzięk wasz zachwyca a palą źrenice,
Lecz kto raz już na tym świecie
Liliowe marzył kwiecie
W młodocianym śnie,
Ten podziwiać, uczcić może
Obcą piękność, obcą różę,
Ale kochać – nie!

Tu więc zachodni wietrzyku pieszczony,
Co słodko wiejesz w me rodzinne strony,
Roznieś drżące po dolinach,
Po mogiłach, po ruinach,
Echo żalów tych:
Może czułe powitanie
Przyniesie mi łzy w zamianie
Od współbraci mych.

248

Chorągiewka

Widzisz dziewczę chorągiewkę,
Co przy mojej lancy drży?
Zaśpiewam ci o niej śpiewkę,
Ona piękna, tak jak ty.

Jak dziewiczą kosą tęczy
Wietrzyka nią igra lot;
Wieszże kogo ona wieńczy?
Martwe drzewce, stalny grot.

Nie wie biedna, że grot luby,
Co w objęciu u niej śpi,
Jest syn śmierci i zaguby,
Potępienia, chciwy krwi.

Wierny dłoni, co nim włada,
Jedną tylko cnotę zna:
Pokazaną pierś dopada,
Przeszyć serce, co w niej drga.

A czyja pierś – on nie pyta,
Jedno, bliski mu czy wróg;
Rozkazano… i przeszyta,
A o reszcie sądzi Bóg.

Lecz im częstsza krew go zleje,
Rdza wypali na nim ślad,
Stępi ostrze, pierś mu przeje,
Jak choroby tajny jad.

I nielekko będzie ranie,
Którą w upominku da,
Wiecznie wtedy w niej zostanie
I jad jego i rdza ta.

A ta chorągiewka młoda,
Towarzyszka jego dni,
Jaśniejąca jak pogoda,
Co przy boku jego lśni.

Żywe krasy rychło zmieni,
Przyjaciela dzieląc ból;
I zżółknie jak liść jesieni,
Obcy tułacz pośród pól.

249

Wieszże dziewczę, co z tej śpiewki
Możesz sobie nadal wznieść?
Twój los – losem chorągiewki,
A grot – moich losów treść!

Na pierś stalną nieraz głowę
Nieraz serce złożysz twe;
Nieraz łzy twe kryształowe
Na niszczącą padną rdzę.

I pierś stalna twojej mowie,
Mowie tych najsłodszych snów,
Tchem współczucia nie odpowie,
Nie zrozumie twoich słów.

Nie odgadnie, nie uprzedzi
Tkliwą myślą myśli twej;
Okiem oku odpowiedzi,
Sercem serca nie daj jej.

Lub choć zgadnie, nie patrz na nią
I w nią nie patrz jako w wir;
Pierś żołnierza jest otchłanią,
Którą tajny kryje kir.

Mróz ją mrozi, czy żar pali,
Czy niszczące trawią rdzy?
Winna milczeć jak ze stali
I dla oka nie dać łzy.

Jeden głos jest co go słucha,
Jeden powinności głos;
A na resztę zimna, głucha,
Równo zniesie i da cios.

Raz jeszcze tej chorągiewce
Przypatrz się; to dola twa!
A to dziewczę, grot i drzewce,
To przyjaciel twój, to ja!

Nie płacz, luba, bywaj zdrowa,
Łzy na cięższe zostaw dni;
Co Bóg sądzi – bądź gotowa,
Może wrócę, może nie!

250

Mówił ułan do dziewczęcia,
Na morderczy idąc bój,
Mówił i ujął w objęcia
Ten skarb, ten świat cały swój.

I z oczu łzą gorzką, rzewną,
Spłynął serca ciężki żal;
Płakał gorzko, czuł na pewno,
A jednak ta pierś jak stal.

Rzucił dziewczę, koń jak strzała
Poniósł go jak wichru lot,
Tylko wierna powiewała
Chorągiewka ponad grot.

Rok przeminął, dziewczę płacze,
O nim nikt nie umie rzec,
Poległ gdzieś lub dni tułacze
W obcej ziemi musi wlec.

I po czterech świata końcach,
Czterem wiatrom w tropy leć,
Jeśli o polskich obrońcach
Pragniesz dziewczę wieści mieć.

Tam ci powie o nim może
Grób, nieznanej ziemi syn,
Dzikiej Afryki bezdroże,
Lub z sybirskich która min.

Bo Bóg dobry i w nagrodę
Za tyle łez, krwi i strat,
Za Ojczyznę, za swobodę,
Dał tułaczom w zamian świat.

M. Gosławski

251

Ułan i dziewczyna

Tam na błoniu błyszczy kwiecie,
Stoi ułan na widecie,
A dziewczyna jak malina
Niesie koszyk róż.

Stój, poczekaj, moja duszko!
Gdzie tak drobną stąpasz nóżką?
– Jam z tej chatki, rwałam kwiatki,
I powracam już.

Próżne twoje są wymówki,
Pójdziesz ze mną do placówki.
– Ach, ja biedna, sama jedna,
Matka czeka mnie!

Stąd są wrogi o pół mili,
Pewnie ciebie namówili.
– Ja uboga, nigdzie wroga
Nie widziałam, nie!

Może kryjesz wrogów tłuszczę,
Daj buziaka, to cię puszczę!
– Jam nie taka, dam buziaka,
Tylko z konia zsiądź!

Z konia zsiędę, prawo złamię,
Za to kulą w łeb dostanę.
– Jakiś prędki, dość twej chętki,
Bez buziaka bądź!

Choć mnie życie ma kosztować,
Muszę ciebie pocałować.
– Żal mi ciebie, jak Bóg w niebie,
Bo się zgubisz sam.

A jak wartę mą porzucę,
Szczęśliwie z wojny powrócę?
– Bądź spokojny, wrócisz z wojny,
To buziaka dam!

Gdy szczęśliwie wrócę z boju,
Gdzież cię szukać mam w pokoju?
– Tu w tej chatce, przy mej matce,
Nad tą rzeczką wwyż!

A jak zginę, co tak snadnie,
To buziaczek mi przepadnie.
– Wierna tobie, na twym grobie
Pocałuję krzyż!

252

Jedzie żołnierz

Jedzie żołnierz borem, lasem,
Przymierając z głodu czasem.
Chleba, mleka nie żałować,
Trza żołnierza poratować.

Suknia na nim poblakuje,
Wiatr dziurami przelatuje.
Jadą, jadą, wywijają,
Na wojenkę wyruszają.

O ja bym też z nimi jechał,
Gdyby mi kto konia siodłał,
Starsza siostra usłyszała,
Konika mu osiodłała.

A ta średnia miecz podaje,
A ta młodsza, krzyczy, łaje:
Wy nie płaczcie, siostry, brata,
Wróci on nam za trzy lata.

A nie wyszło rok, półtora,
Huzarowie jadą z pola,
Witajcie wy, huzarowie!
Daleko tam brat na wojnie?

My z wojenki też jedziemy,
Wy nie płaczcie, siostry, brata,
Leży on tam na Wołyniu,
Trzyma głowę na kamieniu.

Konik jego koło niego,
Grzebie nogą, żałuje go;
Już wygrzebał pod kolana,
Chce pochować swego pana.

253

Kozak

Jechał Kozak zaporoski
Przez Lechitów błonie,
Szła dziewczyna z bliskiej wioski,
On przemówił do niej.

Dziewczyna się oburzyła,
Że wróg do niej gada,
Piękne oczki zasępiła,
Nic nie odpowiada.

Kozak dumny, ufny w zbroję,
Zazgrzytał zębami,
Na co dziewczę pięści w dwoje,
Rzekło z pogróżkami:

Są Krakusy niedaleko!
A znasz ty Artura?
W kawałki cię rozsiekają,
Skoro krzyknę hura!

Są Krakusy? Kozak wrzasnął,
Wpiął w konia ostrogi,
Jakby piorun w niego trzasnął,
Uciekł pełen trwogi.

Dziewczyna się roześmiała
I szła sobie dalej,
Krakusom to powiedziała,
A ci się z nią śmiali.

254

Litwineczko

Litwineczko, kochaneczko,
Stój, na Boga stój!
Jam zmęczony i spędzony,
Kary konik mój.

Dla mnie mleka, dla konika
Proszę owsa snop;
Konik w trawie, ja na ławie
Legnę u twych stóp.

My ułani, moja pani!
Walczym za kraj nasz;
Wszak nie zgrzeszysz, gdy pocieszysz
I buziaka dasz.

Gdy zaświta, trąba wita,
Rzuci cię gość twój!
Bo nad Niemnem, w borze ciemnym
Strzelcy zaczną bój.

A gdy męsko i zwycięsko
Wrócim do swych strzech,
Wśród spoczynku przy kominku
Bajać będziem wiek:

O tych krajach i zwyczajach,
I o puszczach tych;
I o Litwie i o bitwie
I o oczkach twych.

255

Z tamtej strony Wisły

Z tamtej strony Wisły
Jest kościół w Krakowie;
W nim Stanisław święty
I polscy królowie.

Póki Wisła płynie
I ten kościół stoi,
Jeszcze się Krakowiak
O Polskę nie boi.

Z tamtej strony Wisły
Jest Wandy mogiła;
Polki bądźcie takie,
Jaką Wanda była.

Jaką Wanda była?
Niemcem pogardziła,
Niemca wziąć nie chciała,
Bo Polskę kochała.

256

* * *

Nasza przyszłość to nasz świat,
Musim trwalszy dać mu zrąb,
Nie marnujmy młodych lat,
Zstąpmy w szereg pracy głąb.
Naszych dążeń – pleśń ni wróg,
Stańmy śmiało! – nie zastraszą
Z dawnych błędów – siłę naszą
Oswobodzi – ojców Bóg!

257

Spis treści – Tytuły

Str.

Spis treści: wg słów początkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
* * * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Boga-Rodzica Dziewica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Pieśń do Królowej Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Pieśń do Matki Boskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Do Królowej Korony Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Do Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Modlitwa za Polskę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Pieśń do św. Stanisława Kostki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Hymn do Najświętszej Maryi Panny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Hymn Konfederatów Barskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Boże, coś Polskę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Z dymem pożarów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Modlitwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Biały sztandar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Pieśń Legionów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Piosnka żołnierska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Hejże bracia, co się stało . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Sztandary polskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Tęsknota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
* * * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Pieśń wieczorna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Boże łaskawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
* * * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Przebacz nam, o Panie! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Do pracy koledzy! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Dalej bracia w jedno koło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Marsz Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Wezwanie do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Boże coś Polsce… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Dumka na wygnaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Pieśń młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Kochajmy się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Rozłączenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
* * * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Bądź silnym! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Ogniwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Do wolności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Kochajmy się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Wyznanie wiary dziecięcia polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Pociecha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Znasz-li ten kraj?… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

258

Do Ojczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Dumka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
* * * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Nie rzucim ziemi… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 63
Marsz strzelców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Idzie żołnierz borem lasem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Pułk czwarty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Nie tak in illo tempore bywało . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 67
Wspomnienie o Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Pieśń Filaretów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Bywaj dziewczę zdrowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Śpiewka oddziału Beliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Warszawianka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Hymn strzelców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Modlitwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . 76

Dzień Zmartwychwstania Pańskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Hymn do Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Baranku Boży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Hymn do Matki Boskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Do Świętych Polaków, Patronów Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Westchnienie za Polskę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Hymn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . 83

Hymn do św. Cecylii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Modlitwa na wiosnę, wygnańców na Syberii” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Echa styczniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Polski przemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Do ludu polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . 89

Boże Ojcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Nasz sztandar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Nie wydrzecie… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Jakże cię nie kochać kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Cóżem winien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Jestem polskie dziecko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Do Ojczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Przysięga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
W krakowskiej kuźnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Racławice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
O Kilińskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Jak było na Litwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
O Jasińskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
O chorągwi kosynierów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Oblężenie Warszawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
O Berku pułkowniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Rzeź Pragi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Legiony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Idzie żołnierz… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

259

Na Kapitolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Pod Raszynem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Wąwóz Somosierry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Klęska (1812 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Bój pod Lipskiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Bartoszu, Bartoszu . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Trzeci Maj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Mazurek Trzeciego Maja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Pamiętne dawne Lechity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Hymn Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Sokoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Hymn Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Marsz Sokoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Marsz Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Marsz polskich Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Marsz Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Marsz ćwiczebny Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Mazur Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Nasz sztandar i hasło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Dźwignij sztandar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Marsz Żuawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Jako rozbitki na spróchniałej desce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Na groby, bracia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 138
Kolęda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Ukrainiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Marsz Krakusów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Wyleć orle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Marsz po roku 1831 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Dalej bracia do bułata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Marsz Langiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Dopokąd polskiej pieśni ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Marsz korpusistów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Cześć polskiej ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Dla rodaków na obczyźnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Pieśń więzienna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Pieśń wygnańców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Polonez Kościuszki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Marsz Chłopickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Śpiew z mogiły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Bartosz Głowacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 160
Marsz ćwiczebny Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

Marsz Sokoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Marsz ćwiczebny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Polska nigdy nie zaginie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Mazurek młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Pieśń tułacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

260

Bracia, rocznica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Bracia, rocznica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Pożegnanie ludu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Pieśń lirnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Modlitwa przed bitwą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . 172

Dalej bracia do oręża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Śpiew znad Niemna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Krakowianka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Na krakowskim brzegu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Głupi Moskal myśli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Z tej tu strony Wisły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Wędrówka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
O Polska Korono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Maj w listopadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Hymn do pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Dalej bracia, dźwignąć lud! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Ciężko ranny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Złote czasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . 189

Wesoło żeglujmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Polska dziewica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Czarna sukienka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Nasza Wisła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Młody wojownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Krakowiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Jak wspaniała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Polska powstaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Uderzmy na wroga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Stroskany drogiej… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Płynie Wisła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Rozproszone po wszem świecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Kibitka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Prośba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Bywaj mi zdrowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Wisło moja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . 206

Wawel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Póki Wisła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Krakus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Cześć młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Mężni duchem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Co kochać? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Cztery rzeczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Narzekanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
O królowej Wandzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Ten Elstery brzeg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Czemu smutek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Polska dusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

261

Leż tu Wando . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Gdym na ciężkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Wilia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Góral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Kiedy Lech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Życie żołnierza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Leży w więzieniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Tego pamięć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Żegnam cię luby kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
W żałobie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Każdy naród swoją mowę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Żal, żal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Bywaj mi zdrowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Marsz Sokołów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Do lotu, Sokoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Wisła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Piosnka wygnańca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Mazur Dwernickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Pieśń Filaretów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Białe orlę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Marsz żołnierzy Langiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Wezwanie do boju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Płyną chmury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Ułan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Dumka wygnańca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Krakowiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Lepsza Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Chorągiewka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Ułan i dziewczyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Jedzie żołnierz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Kozak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Litwineczko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Z tamtej strony Wisły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
* * * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
.