plik

Literatura na podstawie której opracowano treści wykładu:

Anczewska, M., Świtaj, P., Roszczyńska, J. (2005). Wypalenie zawodowe. Postępy Psychiatrii i Neurologii 2005;
14 (2): 67–77.

Hobfoll S., Stres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu. Gdańsk 2006

Maslach C., Wypalenie – w perspektywie wielowymiarowej. [w:] Sęk H., Wypalenie zawodowe. Przyczyny.
Mechanizmy. Zapobieganie. Warszawa 2000.

Kozak S., Patologie w środowisku pracy Zapobieganie i leczenie. Warszawa 2009.

Kurcz I., Kądzielawa D. (red.), (2002). Psychologia czynności nowe perspektywy. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe SCHOLAR.

Litzke S., Schuh H., Stres, mobbing i wypalenie zawodowe. Gdańsk 2007.

Reykowski J.(1968). Eksperymentalna psychologia emocji. Warszawa: Książka i Wiedza.

Rongińska T., Gaida W., Strategie radzenia sobie z obciążeniem psychicznym w pracy zawodowej. Zielona
Góra 2001.

Terelak J., Człowiek i stres. Bydgoszcz-Warszawa 2008.

10.

Terelak J., Psychologia stresu. Warszawa 2001.

11.

Tomaszewski T. (1963). Wstęp do psychologii. Warszawa: PWN.

12.

Tomaszewski T. (red.). (1975). Psychologia. Warszawa: PWN.

13.

Tomaszewski T. (1984). Ślady i wzorce. Warszawa: WSiP.

14.

Terelak J. (2008). Człowiek i Stres. Bydgoszcz-Warszawa: Oficyna Wydawnicza Branta.

15.

Wilczek-Rużyczka, E. (2008). Wypalenie zawodowe a empatia u lekarzy i pielęgniarek. Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Grupa pierwsza:

dramatyczne wydarzenia o

rozmiarach  katastrof  obejmujące  jednocześnie  wielu
ludzi,  ich  oddziaływanie  jest  bardzo  silne,  często
pojawiają  się  niepostrzeżenie,  osoby  nie  są  w  stanie
sprostać  pojawiającym  się  wydarzeniom,  pozostawiają
ślad w pamięci, który może być reaktywowany ilekroć
pojawią się bodźce skojarzeniowe;

Grupa druga:

wydarzenia swoim zasięgiem

obejmujące kilka osób lub jednostki, ich oddziaływanie
bywa silne lub bardzo silne, osoby próbują „stawić
czoło” wydarzeniom;

Grupa trzecia:

stresory codzienne, znaczenie ich

wynika  z  częstości  i  powtarzalności  oddziaływania,
należą  do  nich  kłopoty  dnia  codziennego,  dotyczą
jednostek.

ŹRÓDŁA STRESU (Klasyfikacja wg Lazarus’a i Folkman)

ŹRÓDŁA STRESU (Klasyfikacja wg Hobfoll’a)

(1) Stresory atakują najbardziej podstawowe wartości

człowieka, jak życie, schronienie;

(2) Stresory stawiają niezwykle wysokie wymagania,

którym  nie  można  sprostać,  posługując  się  już
istniejącymi  strategiami  wykorzystania  posiadanych
zasobów;

(3) Stresory często przychodzą bez ostrzeżenia;

(4) Stresory pozostawiają po sobie potężny ślad, który

jest reaktywowany, ilekroć pojawią się bodźce
skojarzone z danym wydarzeniem”

FIZYCZNE ŹRÓDŁA STRESU

Czynniki klimatyczne (wilgotność i temperatura)

PROBLEM WYSTĘPUJE PRZY ZMIANIE WARUNKÓW

KLIMATYCZNYCH
Proces aklimatyzacji:
•

początkowy, w którym zetknięcie się z nowymi

warunkami otoczenia może stać się przyczyną różnych

dolegliwości;

•

stopniowej adaptacji, której postęp zależy między

innymi nie tylko od warunków klimatycznych

(wilgotność,

temperatura

powietrza),

ale

także

konstytucjonalnych właściwości człowieka. W tym

okresie często dochodzi do powstania licznych zespołów

nerwic dezadaptacyjnych uniemożliwiających często

dalszy pobyt w danym klimacie;

•

aklimatyzacja właściwa, czyli względnie stała adaptacja

do określonych warunków klimatycznych.

FIZYCZNE ŹRÓDŁA STRESU

Czynniki klimatyczne (wilgotność i temperatura)

PROBLEM WYSTĘPUJE PRZY ZMIANIE WARUNKÓW

KLIMATYCZNYCH

•

„Choroba meteotropowa” – związana z nagłymi

wahaniami

ciśnienia

atmosferycznego;

(ucisk,

dzwonienie w uszach, bóle, zawroty głowy,

nadmierna senność, skłonność do omdleń);

•

Adaptacja do warunków wysokiej temperatury ma

ograniczony charakter związany ze zwiększaniem

tolerancji podwyższonej temperatury ciała. Stresowy

charakter oddziaływania na organizm wysokiej

temperatury

modyfikowany

jest

poziomem

wilgotności powietrza;

•

Niska temperatura i duża wilgotność powietrza,

wywołują rozwój reakcji psychofizjologicznych, które

prowadzą do rozwoju względnej adaptacji do tych

warunków lub dezadaptacji.

FIZYCZNE ŹRÓDŁA STRESU

Hałas

•

uszkadza narząd słuchu,

•

podnosi poziom zmęczenia układu nerwowego,

•

powoduje ogólny dyskomfort,

•

utrudnia komunikację werbalną

•

powoduje rozproszenie uwagi

•

wywołuje zmiany wegetatywne:

–

zmiany w czynności układu krążenia: (zwężenie

obwodowych, drobnych naczyń krwionośnych i

zmniejszenie objętości wyrzutowej i minutowej serca).

–

Podwyższone ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego

–

ryzyko zapadnięcia na chorobę wrzodową żołądka i

dwunastnicy.

NIE rozwija się adaptacja fizjologiczna do hałasu.

FIZYCZNE ŹRÓDŁA STRESU

Wibracje

Drgania o częstotliwości 1-1000 Hz są szkodliwe dla

człowieka, gdyż wywołują tzw. zjawisko rezonansu, jaki
zachodzi przy bardzo niskich częstotliwościach (1-30

Hz) oraz absorbują w tkankach energię mechaniczną

drgań.

Skutki obejmują: negatywny wpływ na układ

kostno-stawowy, na układ wegetatywny (zmiany

niedokrwienne związane ze skurczami naczyń

krwionośnych, lęk, tzw. objawy choroby Reynauda).

FIZYCZNE ŹRÓDŁA STRESU

Wibracje

Stwierdzono także wpływ wibracji, zwłaszcza

pionowych, na percepcję wzrokową (tzw. zamazane

widzenie),

precyzję

ruchów

płaszczyźnie

występowania drgań (tzw. tremor nóg i rąk).

Wibracje wywołują subiektywnie odczuwane

objawy ogólnego dyskomfortu, przejawiającego się

znużeniem, zmęczeniem.

Wymienia się także długofalowe skutki wibracji np.

ludzie latami pracujący z młotami pneumatycznymi,

piłami elektrycznymi (spalinowymi) są narażeni na

uszkodzenie rąk, objawami może być np. większa

wrażliwość rąk na zimno (choroba Reynauda).

FIZYCZNE ŹRÓDŁA STRESU

Oświetlenie

•

Złe oświetlenie traktuje się jako czynnik stresowy,

gdyż w tych warunkach ludzie są zmuszeni do

wypracowania i nauczenia się indywidualnych

strategii pokonywania trudności w odbiorze

informacji wzrokowej.

Wprawdzie do wywołania zauważalnych zmian w sprawności

funkcjonowania przeciętnego człowieka światło powinno zapalać

się i gasnąć z częstotliwością poniżej 10 Hz, migotanie o wyższej

częstotliwości, które subiektywnie odczuwane jest jako

dyskomfortowe, jak np.

•

wadliwie funkcjonujące świetlówki wywołując zmęczenie oczu i

ogólne uczucie znużenia;

•

migocący ekran telewizora z częstotliwością szkodliwą między

15 a 20 Hz, gdy siedzi się blisko niego, wywołuje szybkie

męczenie się wzroku (tzw. pieczenie);

•

migocące światło o częstotliwości między 3 i 100 Hz wywołuje u

jednej osoby na 5-10 tys. ludzi objawy epilepsji.

FIZYCZNE ŹRÓDŁA STRESU

•

Promieniowanie

jonizujące

(źródło,

aparat

rentgenowski);

•

Promieniowanie

mikrofalowe

(źródło:

pole

elektromagnetyczne);

•

Hipoksja – problem niewystarczającej ilości tlenu

dostarczanej organizmowi (niedotlenienie, głód tlenowy) -

(zmiany ciśnienia parcjalnego tlenu podczas wznoszenia się

ponad poziom morza i związanego z tym obniżania ciśnienia

atmosferycznego);

Ekspozycja

człowieka

niezaaklimatyzowanego

powyżej

wysokości 3048 m n.p.m. wpływa na jego samopoczucie

i wykonywanie założonych celów

•

Przyspieszenia – będące konsekwencją nagłej zmiany

prędkości i kierunku lotu wywołują zaburzenia czynności

ustroju spowodowane działaniem siły bezwładności.

CHRONOBIOLOGICZNE ŹRÓDŁA STRESU

rytm okołodobowy (circadialny)

Okres rytmu około 24 godzin (20 – 28 h) związany ze

snem - czuwaniem, temperaturą ciała, poziomem

hormonów i pierwiastków w organizmie;

Stresowe jest rozregulowanie godzin snu, czuwania, posiłków

ich nieregularność stanowi dla organizmu człowieka

wyzwanie.

Sztuczne cykle: sjesta poobiednia, biblijny rytm pracy,

Uwaga: doraźne zmiany "wyuczonych" cykli: praca-wypoczynek

prowadzą do desynchronizacji rytmów biologicznych o

charakterze stresowym i w konsekwencji do fluktuacji zdolności

do pracy w sposób niekontrolowany).

podzielność i koncentracja uwagi, sprawność umysłowa, czas

reakcji prostej, koordynacja wzrokowo-ruchowa; (w okresie

dziennym „pewne plateau" między godziną 12.00 a 21.00 oraz
maksymalny spadek poziomu wykonania w godzinach nocnych

między 3.00 a 6.00).

CHRONOBIOLOGICZNE ŹRÓDŁA STRESU

stres nagłej zmiany strefy czasu

problem desynchronizacji zewnętrznej – związany jest z

rozregulowaniem sekwencji czasowej występowania

maksimów rytmów endogennych np. poprzez zmiany strefy

czasowej (dwie strefy czasowe). Brak zgodności pomiędzy

czasem biologicznym (odliczanym przez OUN, narządy i

komórki) a czasem astronomicznym lokalnym powoduje

szereg objawów (zespół jet lag = zespół długu czasowego):

rozdrażnienie, zmieszanie,

zaburzenia snu,

obniżenie siły mięśniowej,

zaburzenia perystaltyki jelit,

zaburzenia poczucia odległości i upływu czasu,

pogorszenie koordynacji wzrokowo-ruchowej,

obniżenie koncentracji.

PSYCHOLOGICZNE ŹRÓDŁA STRESU

ZAKŁÓCENIA



(np. zwłoka, przeszkoda, wymagania) - to sytuacje, w

których możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona

na skutek pojawiających się braków przedmiotowych, np.

braku narzędzia do wykonania pracy albo braków

informacyjnych, takich jak brak wiedzy czy konkretnej

informacji;

ZAGROŻENIA



(np. pozycji społecznej, fizyczne) - są to sytuacje, w których

pojawia się niebezpieczeństwo utraty jakiejś cenionej przez

jednostkę wartości, np. życia czy zdrowia (zagrożenie

fizyczne) albo pozycji społecznej, dobrej opinii, uznania itd.

(zagrożenie społeczne;

PSYCHOLOGICZNE ŹRÓDŁA STRESU

PRZECIĄŻENIE



(np. wysiłek fizyczny) - jest to sytuacja trudna, która

wynika z wykonywania danych czynności na granicy

możliwości psychicznych lub fizycznych;

DEPRYWACJA



(np. izolacja, niedociążenie, monotonia) - jest to sytuacja, w

której brakuje lub jest znacznie ograniczony dostęp do

podstawowych czynników niezbędnych do normalnego

funkcjonowania, do zaspokojenia potrzeb biologicznych, np.

brak tlenu, wody, pokarmu, wrażeń zmysłowych, snu itp.

albo potrzeb psychicznych.

SOCJOLOGICZNE ŹRÓDŁA STRESU

Czynniki związane z funkcjonowaniem grupy:



sposób komunikowania się w grupie



sposób ustalania i identyfikacji z celem grupy

(organizacji),



sposób tworzenia norm grupowych i internalizacji z

normami,



formalna i nieformalna struktura grupy;

Stres organizacyjny



to proces związany jest z negatywnymi postawami

i zachowaniami pracowników (wobec siebie i miejsca

pracy), których konsekwencje są niezmiernie kosztowne

społecznie i ekonomicznie

REAKCJE NA STRES

Reakcje psychiczne na działanie stresorów są indywidualną

cechą (charakterystyką) każdego z nas.

Gdy oddziałuje:
stres łagodny – jego wpływ jest działaniem dobroczynnym ,

pozwala na przygotowanie do sytuacji, stymuluje

koncentrację, podnosi poziom działań w celu uniknięcia

zagrożenia (nie dotyczy stresu chronicznego);
stres umiarkowany – dezorganizuje działania, silne

pobudzenie kory zaburza orientację i samoorientację; -

bezcelowe powtarzanie działania, regresję, agresję wobec

źródła stresu, nawrót objawów minionej choroby utrzymujący

się tak długo jak trwa stres;
stres silny – powoduje zablokowanie jakiegokolwiek

działania, działania bezcelowe lub paniczne.

REAKCJE NA STRES

Reakcje psychiczne na działanie stresorów są

indywidualną cechą (charakterystyką) każdego z nas.

•

po pierwsze - ludzie różnią się od siebie sposobem

spostrzegania zdarzeń – czy dane zdarzenie

spostrzegane jest jako zagrożenie ?

•

po drugie - ludzie na podstawie własnej wiedzy

i zdolności ocieniają możliwości skutecznego

reagowania – czy możliwe jest przeciwdziałanie

nieprzyjemnemu czy groźnemu zdarzeniu ?

Uproszczony model stresu

poznawcze

emocjonalne

behawioralne

fizjologiczne

Stresor

Typ:

Środowiskowe

Psychologiczne

Społeczne

Wymiary:

Intensywność

Czas trwania

Częstość

Przewidywalność

Osoba

Cechy fizyczne:

Zdrowie fizyczne

Cechy psychiczne:

Zdrowie psychiczne

Temperament

Samoocena

Ocena własnej efektywności

Środki zaradcze

Fizyczne:

Pieniądze

Opieka lekarska

Osobiste:

Umiejętności

Styl radzenia sobie

Społeczne:

Sieci wsparcia

Profesjonalna pomoc

Ocena

poznawcza

Ocena

poznawcza

Możliwe reakcje

BEZPOŚREDNIE REAKCJE NA STRES

•

reakcje fizjologiczne

– „wzrost poziomu niektórych

hormonów we krwi i moczu, wzrost poziomu

glukozy we krwi, przyspieszenie tętna, wzrost

ciśnienia tętniczego, „suchość” w jamie ustnej,

wzmożone wydzielanie potu, rozszerzenie źrenic,

utrudnione oddychanie, naprzemienne uczucie

gorąca i zimna (dreszcze), wrażenie dławienia czy

ucisku w gardle

•

reakcje emocjonalne

– „alienacja, różnego typu lęki,

poczucie nudy, „wypalenie zawodowe”, spadek

motywacji, zagubienie, depersonalizacja, depresja,

niezadowolenie z pracy, niezadowolenie z życia,

różnego typu zaburzenia emocjonalne, poczucie

przemęczenia, frustracja, napięcie emocjonalne,

wrogość, irytacja, niska samoocena, obrażanie się,

niedowartościowanie, itp.”,

BEZPOŚREDNIE REAKCJE NA STRES

•

reakcje behawioralne

– absencja w pracy, błędy w

działaniu, wypadki, agresywne zachowanie, mała

wydajność

pracy,

wrogość,

„zwiększona

pobudliwość,

niepokój

zachowaniu

(np.

podniecenie

ruchowe),

drżączka

(tremor),

impulsywność działania, wyładowania emocjonalne,

zaburzenia mowy, czasem nerwowy śmiech,

wzmożony apetyt lub utrata apetytu, skłonność do

używania narkotyków, alkoholu i palenie tytoniu

•

reakcje poznawcze

– wpływ stresu na złudzenia

wzrokowe, samoocenę, ocenę innych osób, ocenę

bieżącej sytuacji, zmianę postaw wobec ważnych

spraw osobistych i zawodowych, pogarszanie się

sprawności umysłowej.

ZDROWIE FIZYCZNE A STRES – CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE

układ trawienny – wrzody trawienne i wrzodziejące

zapalenie okrężnicy;

układ krążenia – nadciśnienie samoistne, arytmia,

migreny, choroba Raynauda (napadowy skurcz tętnic

w obrębie rąk, stóp);

układ mięśniowo-kostny – bóle mięśni grzbietu, bóle

głowy, szyi, powstawanie i przebieg reumatoidalnego

zapalenia stawów;

skóra – egzema, pokrzywka, trądzik;

układ

immunologiczny

–

ogólne

obniżenie

sprawności układu immunologicznego;

ZDROWIE FIZYCZNE A STRES – SCHORZENIA PSYCHOGENNE

zespół hiperwentylacyjny przebiegający z napadową

silną dusznością,

wymioty w sytuacjach społecznych,

otyłość,

nowotwory,

reumatoidalne zapalenie stawów,

choroba Gravesa-Basedowa,

astma,

obniżenie odporności immunologicznej,

NIESKUTECZNE RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

Jeżeli zaś podjęte działania są nieadekwatne,

możliwości postrzegane jako zbyt małe w stosunku do

wymagań, może dojść do narastania stresu, a z czasem

rozwoju stresu przewlekłego.

Może to doprowadzić do wyczerpania rezerw

organizmu, zaburzenia równowagi wewnętrznej

(psychofizjologicznej) oraz pojawienia się zaburzeń w

obrębie różnych narządów lub układów.

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

• „radzenie sobie jako proces”

– odnosi się do całości

aktywności podejmowanej przez człowieka w danej

sytuacji stresowej. Takie radzenie sobie jest złożone i

dynamiczne, zajmuje długi czas i zmienia się w

wymiarze czasowym, natomiast ważnym czynnikiem

decydującym o przebiegu tych zmian jest rozwój

sytuacji stresowej,

• „radzenie sobie jako strategia”

– wyodrębnienie w

przebiegu czasowym mniejszych jednostek aktywności,

stanowiących jego ogniwa oraz ich porównanie,

• „radzenie sobie jako styl”

– odnosi się do

indywidualnego

zróżnicowania

dyspozycji

determinujących zachowanie się w warunkach

stresowych.

STRATEGIE ZARADCZE WG Z. RATAJCZAK

Strategia prewencyjna,

można ją zastosować przed

nastąpieniem zagrożenia, które może mieć

miejsce w przewidywalnej przyszłości.

Zapobieganie wydaje się być najbardziej

sensowne, oszczędne a tym samym najbardziej

do zaakceptowania. Jest się już psychicznie

przygotowanym, a także jest czas, by lepiej się

przygotować i wykorzystać później swoje zasoby

w walce z zagrożeniem.

Strategia walki, ataku,

aktywnego mierzenia się

z „agresywnym” czynnikiem bezpośrednio

zagrażającemu życiu, zdrowiu itp. Wydatek

energetyczny i intelektualny jest tu ogromny. Nie

zawsze jest to strategia optymalna.

STRATEGIE ZARADCZE WG Z. RATAJCZAK

Strategia obrony (ochrony) siebie,

oszczędzania sił i

środków, ukrywania się, zasłaniania i czekania,

aż zagrożenie zmniejszy się samo. To jednak

może nie nastąpić.

Strategia ucieczki

to powszechnie znany sposób

radzenia

sobie

tzw.

sytuacjach

beznadziejnych, gdy już nic nie można zrobić,

zmienić. Człowieka ogarnia wówczas poczucie

bezradności, niemożności, a takie odczucia same

sobie

tworzą

syndrom

rzeczywistej

bezradności i rzeczywistego braku sił.

Strategie zaradcze wg Lazarusa

•

poszukiwanie informacji

– pozwala poznać cechy

sytuacji stresowej i dopasować do niej strategie obrony,

(do jednostki należy decyzja jak duży zasób informacji

pragnie posiadać – jedni wolą pełną informację, inni

niepełną a jeszcze inni chcą pozostawać w

nieświadomości);

•

bezpośrednie działanie

– podjęcie każdego rodzaju

aktywności, które zdaniem jednostki służą opanowaniu

sytuacji stresowych;

•

powstrzymywanie się od działania

– odbywa się poprzez

stłumienie impulsu do podjęcia natychmiastowego

działania, zwłaszcza jeśli działanie mogłoby przynieść

niepożądane efekty;

•

procesy intrapsychiczne

– to procesy kognitywne

odpowiedzialne za umiejętność kontrolowania emocji.

Strategie radzenia sobie ze stresem

Zorientowana problemowo – koncentracja na

konsekwentnej realizacji celu:

- KONFRONTACYJNA

- PLANOWANE I SYSTEMATYCZNE DZIAŁANIA

Zorientowana na emocjach – koncentracja na

redukowaniu negatywnych emocji:

- DYSTANSOWANIE SIĘ

- UNIKANIE

- SAMOOBWINIANIE

- NADMIERNA SAMOKONTROLA

- POSZUKIWANIE WSPARCIA SPOŁECZNEGO

- POZYTYWNE PRZEWARTOŚCIOWANIE

Style radzenia sobie ze stresem

Zorientowany na zadania

– polega na podejmowaniu

działań zaradczych, wysiłków zmierzających do
rozwiązania

problemu

poprzez

poznawcze

przekształcenia lub próby zmiany sytuacji ze
szczególnym położeniem nacisku na działania
(realizację postawionych zadań i problemów);

Zorientowany na emocjach

– polega na skupianiu

uwagi na sobie, na własnych uczuciach, występuje
myślenie życzeniowe i fantazjowanie;

Zorientowany na unikaniu

– polega na koncentrowaniu

uwagi na reakcjach zmuszających do kontroli przykrych
uczuć, następuje odwracanie uwagi od źródła stresu
i zajmowanie się niestresowymi formami działalności;

Mechanizmy obronne -podsumowanie

To sposoby unikania

napięcia lękowego,

które nie zmieniają rzeczywistości,

tym samym nie redukując stresorów

ich celem jest subiektywne

radzenie sobie z realiami życia

i zachowanie wewnętrznej równowagi.

Znieczulenie:
- otępienie alkoholem,
- otępienie narkotykami,
- otępienie środkami psychotropowymi,

Racjonalizacja:
- „zasada kwaśnych winogron” lub „słodkich cytryn”,

Odreagowanie-katharsis:
- wygadanie się bez skutków ujemnych

Identyfikacja:
- podnoszenie własnej wartości przez
utożsamianie się z osobą która odnosi
sukcesy

Przemieszczenie:
- odreagowanie napięcia na
obiektach zastępczych

Projekcja:
- przypisywanie własnej winy innym

Wyparcie:
- nie spostrzegamy przykrych rzeczy,
- zapominamy skutecznie o przykrościach

Kompensacja:

- pułapka samozakłamania

Ekspiacja:
- forma obrony przed niechęcią, do osób, które
normy społeczne i superego nakazują kochać

Fantazjowanie

INDYWIDUALNE WZORCE RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

•

ćwiczenia fizyczne – obejmują gimnastykę, aż do
sportu wyczynowego włącznie,

•

dbałość o zdrowie – obejmuje racjonalne
żywienie, właściwy sen, brak używek,

•

relaksacja – unikanie napięcia mięśniowego i
psychicznego oraz korzystanie z treningów
relaksacyjnych, autogennych, Yogi itp.,

•

masaż,

•

umiejętność komunikowania się,

•

pewność siebie,

•

umiejętność współżycia w grupie,

INDYWIDUALNE WZORCE RADZENIA SOBIE ZE STRESEM

•

rozładowanie konfliktów,

•

łagodzenie skutków kryzysu,

•

rozwiązywanie problemu,

•

redukcja lęku przed śmiercią poprzez godne
umieranie,

•

integracja ciała, rozumu i ducha,

•

właściwa organizacja pracy,

•

usunięcie nieadekwatności występującej między
wymaganiami i własnymi możliwościami,

•

dbałość o fizyczne środowisko pracy,

DETERMINANTY ODPORNOŚCI NA STRES



twardość psychiczna

(cecha osobowości, która może

wyjaśniać  indywidualne  różnice  odporności  na  stres;
osoby  twarde,  które  wierzą  w    swe  panowanie  nad
wydarzeniami,  mogą  być  odporniejsze  na  działania
stresu);



umiejscowienie kontroli

(przekonanie jednostki

dotyczące  źródeł  indywidualnych  nagród.  Osoby  z
wewnętrznym  umiejscowieniem  kontroli  wierzą,  że
poziom wykonywania zadań, wynagrodzenie, czy awans
znajdują  się  pod  ich  kontrolą  i  zależą  od  własnych
zachowań.  Ludzie  z  zewnętrznym  umiejscowieniem
kontroli uważają, że tego typu wydarzenia są zależne od
czynników zewnętrznych);

DETERMINANTY ODPORNOŚCI NA STRES



samoocena

(cecha osobowości, która opiera się na

odpowiedniości i wartości w odniesieniu do miejsca
zajmowanego w organizacji);



negatywny afekt

(cecha osobowości, której istotą

jest  zgeneralizowane  niezadowolenie  z  życia  i  pracy
oraz  koncentrowanie  się  na  negatywnych  aspektach
życia);

ASPEKTY OSOBOWOŚCI, SPRZYJAJĄCE ODPORNOŚCI NA

STRES

Osobowość silna immunologicznie opiera się na

następujących cechach:

Cecha 1.

Wrażliwość na sygnały wewnętrzne

Cecha 2.

Zdolność do zwierzeń

Cecha 3.

Siła charakteru

Cecha 4.

Asertywność

Cecha 5.

Tworzenie związków opartych na miłości

Cecha 6.

Zdrowe pomaganie

Cecha 7.

Wszechstronność i integracja

Cecha 8.

Uważność – skupiony umysł

Aleksander Teisseyre