Sven Hassel

KRÓLESTWO PIEKIEŁ
POWSTANIE WARSZAWSKIE

Przekład Joanna Jankowska

INSTYTUT WYDAWNICZY ERICA
Tytuł oryginału REIGN OF HELL

Dlaczego Wisła opada i podnosi się jak pierś herosa, Ostatni oddech bierze nad
brzegiem morza dzikiego? Dlaczego fale płaczą, z ciemnej otchłani rozpaczy,
Brzmiąc jak tchnienie umierającego?
Z głębin zimnej rzeki, jak smutny sen o śmierci,
Wydobywa się pieśń.
Ze smaganych deszczem pól, gdzie wierzby płaczą,
W chórze smutku.
Młode dziewczyny w Polsce zapomniały, jak się
uśmiechać.
Niemcy są bez wątpienia doskonałymi żołnierzami.
Te słowa 21 maja 1940 roku zapisał w swoim notatniku przyszły marszałek polny,
lord Alanbrooke.

Wszystko, czego potrzebujemy, to władza. Mamy ją i zostanie ona przez nas
utrzymana. Nikt jej nam nie wyrwie.
Fragment z przemówienia Hitlera, 30 listopada 1932 roku.

Nikt z 5. Kompanii nie chciał zostać strażnikiem w Sennelager. Ale jakie znaczenie
ma to, czego żołnierz chce lub nie? Żołnierz jest jak maszyna. Jego podstawowym
zadaniem jest wykonywanie rozkazów. Pozwól mu się tylko lekko wyślizgnąć z ram
regulaminu, a wkrótce znajdzie się w niesławnym batalionie karnym numer 999,
głównym wysypisku śmieci wszelkich grzeszników.
Przykładów jest cała masa. Na przykład dowódca czołgu, który odmówił wykonania
rozkazu spalenia wioski razem z jej mieszkańcami: sąd wojenny, degradacja,
Ger*mersheim, 999... Procedura jest szybka i nieunikniona.
Albo jeszcze inaczej * Obersturmfuhrer SS, który nie zgodził się przejść do tajnych
służb: sąd wojenny, degradacja, Torgau, 999...
Wszystkie przypadki cechują się ponurą monotonią. Wzór został raz na zawsze
ustalony, nie trzeba nad nim czuwać, chociaż po pewnym czasie coraz więcej
wykroczeń i przestępstw było karanych skierowaniem do karnych batalionów.
Zaczęli do nich trafiać zwykli kryminaliści, tak samo jak żołnierze łamiący
regulamin.

W paragrafie 1, ustęp 1, regulaminu niemieckiej armii napisane jest: „Służba w armii
jest sprawą honorową...".
A w paragrafie 13: „Każdy, kto otrzyma wyrok więzienia większy niż pięć miesięcy,
nie może być uznany za zdolnego do służby wojskowej i od tego momentu nie może
być powoływany do formacji zbrojnych na lądzie, morzu i w powietrzu...".
Ale paragraf 36 mówi: „W wyjątkowych sytuacjach paragraf 13 może być pominięty
i obywatele, którzy otrzymali wyrok więzienia dłuższy niż pięć miesięcy, mogą
pozostać w składzie armii, z zastrzeżeniem, że muszą być odesłani do karnych
pododdziałów. Szczególnie ciężkie przypadki należy skierować do grup
rozminowywania lub grabarzy. Takie jednostki nie mogą być wyposażone w broń. Po
sześciu miesiącach wzorowej służby żołnierz z karnego pododdziału może zostać
przeniesiony do 999. Batalionu w Sennelager, razem ze wszystkimi żołnierzami
oskarżonymi o przestępstwa na polu walki. W warunkach wojny podoficer musi
spędzić w tym batalionie przynajmniej dwanaście miesięcy na linii frontu; w czasie
pokoju ma służyć w nim dziesięć lat. Wszyscy oficerowie i podoficerowie, którzy
wykażą się nadmierną wyrozumiałością dla podwładnych, mają być surowo
napominani. Każdy rekrut, który przetrzyma warunki zaostrzonej dyscypliny bez
skarg i uwag i okaże się zdolny do dalszej służby wojskowej, może zostać
przeniesiony do normalnej jednostki wojskowej, z możliwością awansu w trybie
regulaminowym, jednak przed takim przeniesieniem, jeśli ma być zaaprobowane,
żołnierz musi wykazać się
przynajmniej czterema akcjami, które zasługują normalnie na Krzyż Żelazny".
Numer 999 (zwany potocznie trzy dziewiątki) był oczywistym żartem. W każdym
razie wydawał się nim być. Trzeba przyznać, że Naczelne Dowództwo w ogóle nie
dostrzegało początkowo komizmu sytuacji, bo numer zaczynający się na dziewięć był
zwykle zarezerwowany dla oddziałów szturmowych. Potem ktoś jeszcze próbował
delikatnie przypomnieć, że potrójna dziewiątka była numerem wywoławczym
Sco*tland Yardu w Londynie. A co mogło być jeszcze sub*telniejsze albo
zabawniejsze, niż nadanie tego samego numeru batalionowi kryminalistów? Naczelne
Dowództwo pozwoliło sobie potem na delikatny uśmiech biurokraty i pokiwało
głową z aprobatą. Niech będzie numer 999, dlaczego jednak dla dalszej zabawy nie
poprzedzić go literą V, przekreśloną czerwoną kreską? Czyli podpisano, anulowano.
Skasowano. Wymazano... Co mogłoby być powiązane albo ze Scotland Yardem, albo
z samym batalionem. Ale na tym polegał żart. Można było z tego powodu zrywać
boki ze śmiechu. Potraktujmy ten problem poważnie. * świni, która służyła w 999.
Batalionie, nikt nie potrzebował. Złodzieje, podrzynacze gardeł, pedofile, zdrajcy,
tchórze i fanatycy religijni, czyli najgorsze szumowiny zasługujące tylko na śmierć.
My, którzy zostawiliśmy na polu walki wiadra potu, patrzyliśmy na to zupełnie
inaczej. Książęta śmieciarzy, święci krętacze * obchodziło nas tylko to, czy gość
sprawdzi się w skrajnych sytuacjach. Do diabła z tym, co facet robił poprzednio,
ważne było, co robi tu i teraz, to nas właśnie interesowało. Sam z siebie nie
przetrwasz w armii. Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego * to jest prawo
koleżeństwa, najważniejsze z wszystkich.

Rozdział 1

OBÓZ W SENNELAGER

Antyczna lokomotywa wtoczyła się z sapaniem na stację, ciągnąc za sobą wąż
zdezelowanych wagonów towarowych.
Pasażerowie stojący na peronie ze zdziwieniem przyglądali się hamującemu
pociągowi. W jednym z wagonów jechała uzbrojona straż. Broń, którą byli
obwieszeni jej członkowie, wystarczyłaby na uzbrojenie pułku piechoty.
Siedzieliśmy na tym samym peronie i graliśmy w oczko z Francuzami i
Brytyjczykami, którzy byli jeńcami wojennymi. Porta i szkocki sierżant ograli nas
niemal do czysta, ale Mały i Gregor grali jeszcze przez pół godziny dzięki
wątpliwemu kredytowi. Sierżant miał już cztery odznaki bojowe piechoty.
Byliśmy w trakcie rozgrywki, gdy porucznik Lówe, dowódca naszej kompanii, nagle
przerwał nam szorstko grę.
* No dobra, chłopaki. Chodźcie, wyglądacie na żywych. Czas ruszyć tyłki.
Porta rzucił kartami zdegustowany.
* Cholerne cuda * powiedział gorzko. * Czy to nie cud? Gdy tylko usiądziemy sobie
do porządnej gry w karty, pojawia się jakiś głupek i rozpala wojnę na nowo. Już
dosyć rzygaliśmy ogniem.
Porucznik wskazał palcem na Portę, jak lufą pistoletu.
* Ostrzegam cię * powiedział. * Jeśli coś jeszcze wyjdzie z twoich ust...
* Panie poruczniku! * Porta stanął błyskawicznie na baczność i zasalutował.
Nigdy nie mógł odmówić sobie przyjemności wypowiedzenia ostatniego słowa w
rozmowie. Gadałby nawet wtedy, gdyby Hitler kazał mu milczeć
* Panie poruczniku * mówił z przekonaniem. * Chciałbym, aby pan wiedział, że jeśli
moja gadanina jest w jakikolwiek sposób kłopotliwa, to będę bardzo szczęśliwy,
jeżeli w przyszłości nikt nie będzie mnie prowokował do gadania.
Lówe nerwowo cmoknął językiem i bardzo mądrze odszedł bez dalszego gadania.
Stary wstał z niechęcią i kopnął ze złością odwrócone do góry dnem wiadro, na
którym siedział do tej pory. Wsadził czapkę na głowę, zapiął pasek pod brodą i
poprawił kaburę służbowego pistoletu.
* Sekcja druga! Przygotować się do wymarszu!
Niechętnie zaczęliśmy szurać butami i patrzyliśmy z niesmakiem na lokomotywę i
skrzypiący rząd wagonów. Dlaczego nasi wrogowie nie mogli zniszczyć bombami
tego paskudnego składu kolejowego? Jeńcy wojenni, rozprostowując z ulgą kości,

wysypywali się na peron.

* Twój kraj cię potrzebuje, żołnierzu! * powiedział Szkot i wyciągnął z ust kciukiem
i palcem wskazującym na wpół wypalone cygaro, po czym dodał obiecująco: * Nie
zapomnę o was.
Pomachał na pożegnanie odznaką piechoty, która przedtem należała do Małego.
* Będę się cieszyć, gdy wreszcie wrócicie.
* Wiesz co? * powiedział Mały bez specjalnej złości. * Powinniśmy wypolerować
wam tyłki raz a porządnie pod Dunkierką w 1940 roku.
Sierżant potrząsnął przyjacielsko ramieniem.

* Nie martw się, towarzyszu. Będzie jeszcze wiele okazji... Zarezerwuję ci miejsce,
jak dostanę się do raju. Skończymy grę, którą właśnie zaczęliśmy.
* Nie dotrzemy do raju * powiedział Mały. * Nie ma szans.
Pokazał kciukiem na ziemię.
* Tam pójdziemy jako papka. Ty możesz pójść, gdzie chcesz, ale nie zabierzesz mnie
na spotkanie ze świętym Piotrem i bandą jego cholernych aniołów.
Sierżant uśmiechnął się i wsunął odznakę piechoty do kieszeni. Wyjął z niej za to
Krzyż Żelazny, który też wygrał od Małego, i delikatnie zaczął go czyścić połą kurtki
mundurowej.
* Człowieku, poczekaj, przyjadą tu Jankesi. Wtedy dopiero będzie zabawa...
Patrzył z podziwem na odznaczenie, z radością przewidując, ile pieniędzy za nie
dostanie. Amerykanie byli cholernie łasi na takie pamiątki. Robili mnóstwo hałasu,
zdejmując przepocone strzępy mundurów i przesiąknięte krwią bandaże. Porta już
miał dużą skrzynię takich ponurych pamiątek. Czekał tylko na okazję, kiedy handel
będzie najbardziej korzystny. Trochę przerażający interes, ale przynajmniej
wskazywał na początek końca piekła, jakim była wojna.
Lokomotywa westchnęła kilka razy, a rząd otwartych wagonów zahamował ze
zgrzytem. Po*
toczyliśmy się w deszczu ponuro i niechętnie w kierunku składu. Padało już przez
cztery dni i byliśmy bliscy załamania. Z podniesionymi kołnierzami, rękami w
kieszeniach, zgarbieni wpatrywaliśmy się z groźnym milczeniem w wagony. Ostatnio
wydano nam nowe mundury, które paskudnie śmierdziały naftaliną. W słoneczny
dzień cuchnęły na kilometr, a w zamkniętym pomieszczeniu smród mógł wywołać
wymioty. Na szczęście wszy tak samo reagowały na ten odór, dezer*terowały więc
masowo i przenosiły się na jeńców wojennych. Nareszcie pozbyliśmy się choć
jednego kłopotu * nie musieliśmy trzymać rąk poza kieszeniami i drapać się po
niedostępnych częściach ciała.
Przednie wagony, pomalowane po bokach dziwnymi barwami, miały wypisane
dawno już zapomniane stacje docelowe: Bergen i Trondheim w Norwegii. Służyły do
przewożenia silnych, kudłatych kuców, których używano do transportu w górach.
Zatrzymaliśmy się na chwilę i patrzyliśmy na zwierzęta. Wyglądały absurdalnie z
ciemną linią sierści na grzbiecie i miękkimi, czarnymi pyskami. Jeden z kuców miał
dużo uciechy z Małym, bo zaczął go lizać jak pies, po czym nasz kompan był
zdecydowany go adoptować, bo zawsze gotów był pomóc każdemu zwierzęciu lub
dziecku, które okazało mu ludzkie uczucia. Natychmiast zadecydował, że konik
będzie odtąd jego własnością i że wszędzie będzie go ze sobą zabierał. Próbował
oddzielić kucyka od stada i wyprowadzić z wagonu, gdy przybyła grupa strażników.
Wymachiwali pistoletami i piali zdenerwowani jak koguty. Chwilę
potem krzyki wartowników, przekleństwa Małego i cudaczne koniki przyciągnęły do
nas zagniewanego porucznika Lówe.
* Co się tu, do diabła, dzieje?
Odepchnął strażników ze swojej drogi, idąc prosto w sam środek kotłowaniny razem
z Danzem * szefem straży w Sennelager, najpaskudniejszym brutalem na świecie,
trzymając go dla dodania sobie powagi za łokieć. Porucznik zatrzymał się
zaskoczony, gdy zobaczył Małego z kucykiem.

* Co, do jasnej cholery, chcesz zrobić z tym zwierzakiem?
* Zabieram go * powiedział Mały. * Jest moją maskotką.
Konik lizał go w podnieceniu cały czas, a Mały obejmował go czule za szyję.
* Nie będzie z nim żadnych kłopotów. Może jeździć ze mną z miejsca na miejsce.
Szybko przywyknie do życia w armii.
* Tak myślisz? * spytał Lówe z rozszerzonymi z wściekłości nozdrzami. * Zostaw go
tam, gdzie powinien być! Mamy walczyć na wojnie, a nie urządzać objazdowy cyrk!
Odwrócił się i ruszył z powrotem jak burza, a za nim dreptał Danz. Mały patrzył za
odchodzącymi jak wilk.
* Walić ich * powiedział na pocieszenie Porta. Wyjął rękę z kieszeni i pomachał
groźnie plecom porucznika.
* Nie martw się, koleś, będą śpiewać inaczej, gdy cała sprawa się skończy... Zostaną
ukarani i to solidnie... Chrzanić tych sukinsynów, za wysoko podskakują i myślą, że
są nieomylni.
Odwrócił się i puścił oko do Juliusa Heidego, który był jednym z najbardziej
fanatycznych oficerów w niemieckiej armii.
* Nie sądzisz podobnie? * spytał,
Julius posłał mu lodowate spojrzenie. Nienawidził takich sytuacji. Zawsze potrafiły
zachwiać jego sztywnym nazistowskim kręgosłupem.
* Kaprale bardziej dostaną za swoje * powiedział, patrząc na paski podoficerskie
Porty. * Głowy kaprali jeszcze łatwiej spadają.
* Tak myślisz? * szydził Porta. * A kto wszystkiego pilnuje? Wcale nie cholerni
oficerowie! Coś ci powiem. Jak sądzisz, ilu nas, kaprali, jest w tej armii? Za dużo,
aby ktoś nam podskoczył. I to ci powinno wystarczyć!
Potem stuknął palcem w pierś Juliusa.
* Chcesz trochę faktów? * dopytywał się za*dziornie Porta. * Otwórz oczy i
rozejrzyj się dookoła. Garnki już stoją na piecu, już się w nich gotuje i to my
decydujemy, co się w nich znajdzie, nie ty i twoi oficerowie ze szczurzymi pyskami.
Heide wyprężył klatkę piersiową.
* No, dawaj dalej * powiedział stalowym głosem. * Powieś się. Sporządzę z tego
notatkę.
Niby przypadkowo za naszymi plecami Mały kopnął w pozostawioną puszkę z
olejem, która poleciała pięknym łukiem w kierunku przechodzącego obok żandarma.
Pojemnik wylądował na jego ramieniu, obryzgując tłustą cieczą jego mundur. Mały
natychmiast odwrócił się i potrząsnął głową w stronę Heidego. Żandarm zaszarżował
jak podniecony słoń. Jeszcze kilka lat temu prawdopodobnie przez osiem godzin
kierował ruchem ulicznym na skrzyżowaniu lub wystawiał mandaty przestępcom
parkowym bądź beztroskim pederastom. A teraz wojna dała mu szansę, aby przeżył
chwilę chwały. Zanim Heide się zorientował, Porta już rechotał jak kretyn, a Mały
skrzeczał z tyłu jak nieznośna papuga:
* Widziałem na własne oczy. Widziałem go! Widziałem go!
Porucznik Lówe zażegnał całą aferę paroma krótkimi ostrymi słowami, a potem ze
zdenerwowania zaczął machać rękami.
* Chcesz powiedzieć, że ten człowiek cię zaatakował? * krzyczał do żandarma. * Nie
wierzę w ani jedno twoje słowo. Nigdy jeszcze nie słyszałem takiego kłamstwa.

Sierżant Heide to znakomity żołnierz. Gdyby cię zaatakował, to zapewniam cię, że
nie zdążyłbyś o tym komukolwiek opowiedzieć... Znikaj mi z oczu, bo stracę
cierpliwość. Znajdź sobie coś lepszego do roboty i nie trać mojego czasu!
Zmiął kartkę z meldunkiem, rzucił pogardliwie na tory kolejowe i spojrzał na
Starego.
* Szczerze, mam już dzisiaj dosyć całej twojej sekcji, sierżancie Beier. Chciałbym ci
przypomnieć, że jesteśmy pułkiem pancernym, a nie kłótliwą bandą półinteligentów.
Jeśli nie potrafisz nad nimi zapanować, mogę cię gdzieś przenieść. Czy wyrażam się
jasno?
Oficer dowodzący konwojem właśnie zbliżał się do porucznika. Nonszalancko
zasalutował dwoma palcami podniesionymi do daszka czapki. Wyciągnął stertę
papierów. Wyglądał na zapracowanego. Miał dostarczyć pięciuset trzydziestu
więźniów przeznaczonych do 999. Batalionu w Sennelager * i był zdenerwowany, bo
chciał jak najszybciej
opróżnić wagony i ruszyć w drogę. Już był spóźniony, a na następnym przystanku *
Dachau * miał wysadzić kolejną grupę więźniów. Lówe przejął dokumenty i
przerzucał je.
* Jakieś ofiary w trakcie transportu? Oficer tylko lekko się przygarbił.
* Nie odpowiem, dopóki nie wyprowadzimy ich na zewnątrz i nie przeliczymy...
Jesteśmy w drodze od niemal dwóch tygodni, więc nie byłbym zaskoczony.
Lówe podniósł podejrzliwie brew.
* Skąd jedziecie?
* Z wielu miejsc: Fuhlsbuttel, Struthof, Torgau, Germersheim. Ostatnich zabieraliśmy
z Buchen*waldu i Borge Moor. Jeśli pan podpisze tę listę, będę mógł ruszyć dalej.
* Przykro mi * powiedział Lówe * ale to wykluczone.
Potem uśmiechnął się smutno.
* Mam w zwyczaju nigdy nie podpisywać niczego, dopóki nie sprawdzę stanu
faktycznego. Wyładujcie więźniów i ustawcie w szeregu na peronie. Potem
przeliczymy głowy. Przedstawi pan rzeczywisty stan i będzie pan miał swój raport.
Tylko proszę zapamiętać: nie liczymy umarłych.
Oficer wyglądał na podirytowanego.
* Żywi czy umarli, co za różnica? Przecież nie możecie być zbyt rozkapryszeni po
pięciu latach wojny, poruczniku. Chce pan się dowiedzieć, jak robimy dostawę do
Waffen SS? Szybko i żwawo. Nie ma żadnych kłopotów. Mała ładna kulka w kark i
tyle. Oni się nie patyczkują. Załatwiają wszystko bardzo szybko.
* Bardzo możliwe * powiedział nasz porucznik, wykrzywiając górną wargę w
obrzydzeniu. * Ale my nie jesteśmy z Waffen SS. To jest pułk pancerny i
potrzebujemy pięciuset trzydziestu ochotników na front* Dlatego niepotrzebni są
nam umarli. Dostanie pan potwierdzenie odbioru tylko żywych rekrutów, bo nie
jesteśmy mordercami. Potrzebujemy żywych. Sporządzi pan spis żywych i dostarczy
go mojemu sierżantowi. A jeśli ma pan jakieś obiekcje, to proszę się skierować od
razu do komendanta obozu, hrabiego von Gernsteina. Czy jest to dla pana
zrozumiałe?
Oficer zacisnął usta i nic nie powiedział. Gern*stein nie był człowiekiem, z którym
można było dyskutować w sprawie jego kompetencji. Plotka głosiła, że był każdej

nocy w kontakcie z szatanem, pomiędzy dwunastą i czwartą rano. Poza tym miał
reputację figlarnego sadysty i groźnego faceta, który potrafił wzbudzić strach w
sercach podwładnych nawet po pięciu latach tej okrutnej wojny.
Wagony zostały otwarte i wypadły z nich setki wymęczonych ludzi. Strażnicy z
psami stali z boku i tylko czekali, aby przyłożyć któremuś z tych biedaków, jeśli się
potknie lub przewróci. Jeden nie był na tyle silny, aby utrzymać się na nogach, więc
znikł pod strumieniem przechodzących po nim. Gdy przerażony tłum już się po nim
przewalił, ukazała się krwawa masa ludzka z gardłem rozerwanym przez warczące
psy.
Staliśmy i obserwowaliśmy, jak sterroryzowani więźniowie ustawiali się w trzy
kolumny. Widzieliśmy, jak martwe ciała były z powrotem wrzucane do wagonów.
Dowodzący konwojem oficer prze*
szedł dumnie wzdłuż nich i krótko zasalutował Lówemu.
* Wszyscy obecni i wszystko w porządku, poruczniku. Mam nadzieję, że uzna pan
teraz, że szkoda czasu na dalszą czczą gadaninę.
Lówe nie raczył odpowiedzieć. Przechadzał się wzdłuż szeregu obdartych i
wygłodzonych więźniów, których wyciągnięto z najgorszych piekieł na ziemi i
wciśnięto na czternaście dni do wagonów na dalszą wspólną mękę. Czekali, aż
zacznie się odliczanie. Było trzystu sześćdziesięciu pięciu żywych. Tylu zostało z
pięciuset trzydziestu, którzy wyruszyli w podróż.
Porucznik Lówe stał przez chwilę z pochyloną głową, po czym w końcu zwrócił się
do dowódcy transportu.
* Podpiszę odbiór trzystu sześćdziesięciu pięciu * powiedział.
Potem zaległa cisza, a my czuliśmy, jak wzrasta napięcie.
* Proszę o wybaczenie * powiedział oficer przez zaciśnięte zęby * ale dostarczyłem
całą wymaganą liczbę. Stan przewożonego towaru mnie nie interesuje. Ważna jest
tylko liczba.
Lówe podniósł wysoko brwi.
* Co, może handlujemy ludzkim mięsem? * spytał. * Co jest twoim towarem? Ludzie
czy mięso?
Znowu zaległa cisza. Trwała tak długo, aż nie przybył adiutant komendanta obozu,
kapitan von Pehl. Jego samochód zahamował zawadiacko kilka metrów przed nami.
Oficer wyskoczył dziarsko z wozu i uśmiechnął się łaskawie do nas wszystkich.
Wsadził monokl w oczodół i pochylił się
w stronę dwóch dyskutujących oficerów. Zadzwoniły ostrogi, a w oczy błysnęły nam
złote naramienniki. Stuknął obcasami, potem zaczął delikatnie uderzać w cholewki
butów szpicrutą.
* Co.nowego, moi panowie? Wojna już skończona? Czy może tylko kolejna bomba
walnęła w bunkier naszego ukochanego wodza?
Grobowym głosem Lówe wyjaśnił całą sytuację. Kapitan podniósł szpicrutę do
twarzy i zaczął nią w zamyśleniu pocierać dokładnie ogolony policzek.
* Delikatna kwestia z tą liczbą * mruknął. * Ktoś się spodziewa batalionu, a
otrzymuje trzy kompanie. A ktoś inny próbuje zrozumieć te rozbieżności.
Po czym zwrócił się uprzejmie do dowódcy konwoju.
* Jak, jeśli to pytanie nie jest zbyt impertynenc*kie, może nam pan wyjaśnić tak duże

straty?
Ruszył statecznym krokiem w stronę wagonu ze zmarłymi. Spoglądał przez chwilę
na górę zwłok, po czym szpicrutą dotknął jednych z nich. Kilku strażników podeszło
do zwłok i wyciągnęło je z platformy wagonu. Na stercie trocin ułożyli ciało
pozbawione głowy. Kapitan ponownie podniósł monokl. Energicznie, z chusteczką
przyłożoną do ust pochylił się nad ciałem i oglądał je. Potem wyprostował się i
pochylił w stronę oficera.
* Mam nadzieję, że będzie pan tak miły, aby wyjaśnić nam, gdzie jest otwór wlotowy
pocisku, prawda, mój drogi?
Obrażony oficer zaczął się czerwienić. Cały ten absurdalny bałagan związany z
jednym więźniem, który dostał kulkę w głowę, coraz bardziej go denerwował. Czy
oni żyją w raju dla wariatów, w tym Sennelager?
* Otwór wlotowy * delikatnie nalegał kapitan von Pehl. * Dokładnie ta kwestia mnie
interesuje, zapewniam pana.
Za kapitanem stał jego oficer łącznikowy, porucznik Althaus, z półautomatycznym
karabinkiem, a za nim następny porucznik z żandarmerii polowej. Stał nieruchomo
jak skała. Oczywiście, że byli szaleni. Wszyscy tutaj byli szaleni. Nikt przecież nie
miał prawa urządzać takiego cyrku wokół jednego zabitego więźnia. Jeden zabity, stu
zabitych, co to, do diabła, za różnica? Tam, skąd przyjechał pociąg, trupów było
znacznie więcej.
* Był bunt * oficer nerwowo pukał w policzek, wykazując ponurą odwagę. *
Rewolta, strażnicy musieli strzelać.
Von Pehl rozprostował ręce, po czym pomachał nimi delikatnie.
* A raport?
* Nie miałem jeszcze czasu, aby go napisać. Von Pehl przygryzł lekko zębami
szpicrutę.
* To powiedz mi, mój drogi, gdzie dokładnie ten bunt miał miejsce?
* Zaraz za Eisenach. Eisenach?
Trzeba przyznać z czystym sumieniem, że było to dosyć daleko. Może teraz ten facet
przestanie pchać swój pruski nos w cudze sprawy i pozwoli ruszyć konwojowi dalej,
w stronę Dachau, gdzie miała dotrzeć kolejna grupa uwięzionych biedaków.
* Wiesz przecież, mój drogi panie * mruczał von Pehl * że regulamin całkiem jasno
precyzuje, w jaki
sposób mają być sporządzane raporty z tego typu zdarzeń. Spisywane natychmiast po
zajściu! Bez wyjątków! To co się stało? Poruczniku, niech pan będzie tak miły i
zadzwoni do zawiadowcy stacji w Eisenach.
Staliśmy cierpliwie na deszczu i czekaliśmy na ciąg dalszy, podczas gdy kapitan z
uśmiechem na ustach przechadzał się mechanicznie jak manekin wzdłuż peronu.
Rytmicznie stukał ostrogami o betonowe podłoże, czemu wtórowały rytmiczne
uderzenia szpicruty o cholewkę buta. Dowódca konwoju ze zdenerwowania wsadził
palec prawej dłoni za kołnierz i próbował rozluźnić jego ucisk. Dyskretnie, ale
systematycznie, jego ludzie oddalali się od niego. Jeden ze strażników, który
przypadkowo znalazł się obok mnie, plunął na ziemię i zaczął mi szeptać do ucha.
* Zawsze mówiłem, że kiedyś przeszarżuje. Mówiłem, że tak się skończy. Zawsze
traktował więźniów jak bydło. Bez jakiejkolwiek litości. Zawsze mówiłem, że tak to

się kiedyś skończy.
Porucznik Althaus powrócił w towarzystwie zawiadowcy naszej stacji, małym
skurczonym człowieczkiem, który wyglądał strasznie głupio w przy*dużym hełmie.
Wyciągnął na powitanie małą, pulchną dłoń, którą kapitan von Pehl zlekceważył, ale
w taki sposób, by nie wywołać obrazy u kolejarza. Z głębi gardła dowódcy konwoju
zaczął rozlegać się charkot.
* Ufam, że pułkownik von Gernstein ma się dobrze * powiedział oberstrażnik.
Jedyną odpowiedzią była grobowa cisza. Zawiadowca stacji opuścił ręce wzdłuż
szwów spodni.
Porucznik Althaus pukał delikatnie palcami w karabinek przewieszony przez ramię.
Dowódca konwoju zrobił niewielki krok do tyłu. Powinien jednak pozostać tam,
gdzie zaczął służbę, w Budapeszcie, w węgierskiej armii. Prowadził teraz
niebezpieczną grę z nazistowskimi Niemcami. Grę o sławę, fortunę i życie.
Von Pehl przechylił się niby przypadkowo w stronę adiutanta.
* No, jak tam, poruczniku? Jakie wieści z Eise*nach?
W Eisenach, co było dla wszystkich jasne, nikt nie słyszał o rzekomym buncie * ba,
nikt nie słyszał nawet o tym konwoju. W pruskich oczkach von Pehla pokazały się
lodowe iskry. Skłonił się w stronę Danza, którego kłamstwo stało się dla wszystkich
oczywiste. Węgier został natychmiast aresztowany pod zarzutem morderstwa,
składania fałszywych raportów i sabotowania konwoju. Został szybko załadowany do
czekającego samochodu i odwieziony prosto do obozu w Sennelager. Porucznik
Lówe posłusznie pokwitował odebranie trzystu sześćdziesięciu pięciu ochotników, a
strażnicy, zdenerwowani i zdezorientowani aresztowaniem ich oficera, wycofali się
bezładnie. Von Pehl wyjął monokl z oka, skłonił się grzecznie zgromadzonym
żołnierzom, uderzył jeszcze raz szpicrutą po butach i litościwie się ulotnił.
Od razu wszyscy odetchnęli z ulgą. Napięta atmosfera gdzieś uleciała, zapalano
papierosy, a ludzie oddychali z ulgą. Niektórzy żandarmi posunęli się nawet tak
daleko, że podawali sobie z ręki do ręki butelkę z alkoholem pochodzącą z Francji.
Zniewala*
jący wpływ trunku powodował, że żołnierze zaczęli się bratać i ramię w ramię ruszyli
do dworcowej knajpy, aby napić się za zdrowie towarzyszy.
Więźniom zezwolono usiąść i rozdano im trochę jedzenia. Był to co prawda tylko
suchy chleb, ale nawet on wydawał się luksusem ludziom, którzy spędzili sporo
czasu na wodnej diecie w Tor*gau lub Glatz, nie mówiąc o Germersheim, gdzie
łatwo było wejść, a niezmiernie trudno wyjść
o własnych siłach.
Germersheim... Sama nazwa wywołuje dreszcz strachu. Miejscowość nawet nie jest
zaznaczona na mapie, ale łatwo znaleźć do niej drogę. Wystarczy zjechać z szosy
niedaleko Bruchsal, pomiędzy Mannheim i Karlsruhe i jechać prosto w kierunku
Renu. Każdy napotkany człowiek powie, jak dalej jechać. Trzeba tylko przedostać się
przez wioskę pełną ślicznych, obrośniętych różami domków
i wejść do ciemnego i zimnego lasu. A w nim na wielkiej tablicy wypisane jest
ogromnymi literami zaproszenie do Germersheim: WSTĘP WZBRONIONY *
STREFA WOJSKOWA. Dalej trzeba jechać kilometr wąską dróżką, niemalże
ścieżką. Potem musisz się zatrzymać i masz wielkie szczęście, jeśli jesteś tylko

zwiedzającym. Stąd można zobaczyć więzienie w pełnej krasie. Wielki szary gmach
sterczy pośród drzew jak kolos. Wojskowe Centrum Karne, tak to się właśnie
nazywa. Gdy pojedziesz dalej wąską drogą i ujdziesz uwadze uzbrojonych
strażników z psami, przebędziesz pole minowe, bez wątpienia zostaniesz powitany z
otwartymi rękami w Germersheim i będzie to miejsce twojego wiecznego spoczynku.
W latach 1933*1945 dotarło
tu ponad sto trzydzieści trzy tysiące kuracjuszy i większości z nich już nikt więcej nie
zobaczył.
Podczas gdy więźniowie*ochotnicy oblizywali spierzchnięte usta i zabierali się do
gryzienia twardego jak kość chleba, nasza grupa rozłożyła się niemal beztrosko
wokół nich. Zaczęliśmy palić papierosy i popijać alkohol. Porucznik Lówe został
uraczony przez zawiadowcę stacji pieczonym zającem. Ale nawet taki rarytas nie
przywrócił mu dobrego humoru. Kazał wymaszerować nam ze stacji dwójkami i
nawet Porta, któremu ten rozkaz przerwał przyjemne pociąganie trunku, nie śmiał
wykonać żadnych obscenicznych gestów i tylko mruczał coś pod nosem.
Aresztowanie dowódcy konwoju prawdopodobnie sprowadzi kłopoty na naszego
porucznika. Byłoby naprawdę dużo prościej, gdyby oficer zaakceptował przekazanie
tylko trzystu sześćdziesięciu pięciu rekrutów i pojechał dalej. A tak koła machiny
wojskowej zostały poruszone i nie można już było ich zatrzymać. Pułkownika von
Gernsteina na razie nie było w obozie, bo polował gdzieś w górach. Wszystkim było
wiadomo, że gdy wracał z takiej eskapady, był w bardziej satanistycznym humorze
niż zwykle. Niech Bóg ma w opiece oficera, który będzie miał śmiałość kłopotać
dowódcę takimi sprawami jak to zajście na stacji. A było niemal pewne, że Lówe
będzie musiał zdać relację z tego, co zaszło. Mógł co prawda próbować zrzucić
odpowiedzialność na kogoś innego, ale było to mało prawdopodobne, bo cała
awantura dotyczyła jego bezpośrednio. Nikt w obozie też mu nie pomoże. Zastępca
von Gernsteina, który stracił rękę w początkowych latach wojny i nie
lubił przebywać w obozie, wykorzystywał każdą okazję, aby wyrwać się na zewnątrz.
Następny oficer w łańcuchu dowodzenia oczywiście wykorzystał nieobecność szefa i
wymknął się na kilka dni. Mimo wszystko wydaje się, że byłoby mniej kłopotów,
gdyby Lówe zastosował normalną w Germersheim procedurę i zastrzelił
węgierskiego oficera na miejscu.
Maszerowaliśmy w ciszy, zarażeni złym humorem naszego porucznika. Czasami
tylko rozlegały się chrapliwe krzyki podoficerów. Pruscy sierżanci spędzali całe życie
* od kołyski po grób * wśród krzyków i myśleli, że im więcej krzyczą, tym szybciej
ich rozkazy będą wykonane. Jednak ludzie, którzy przyzwyczaili się do wrzasków,
nie zwracali już na nie uwagi. Krzyki podoficerów były więc chyba w nich
podświadomie zakodowane. Potykający się i łażący bezładnie rekruci też sobie z nich
nic nie robili.
Jakieś osiem kilometrów od obozu niektórzy więźniowie zaczęli padać ze zmęczenia.
Lówe krzyczał, aby szli w szyku, ale oni padali jak muchy lub siadali grupkami na
skraju drogi. Nawet szaleńcze ciosy strażników nie były ich w stanie podnieść na
nogi. Porucznik był zmuszony wydać rozkaz do zatrzymania się i zarządził krótki
odpoczynek. Stanął przed ludźmi w deszczu i walnął im pełną animuszu mowę, która
nawet mnie zafascynowała.

* Przecież wszyscy jesteście ochotnikami! Nikt was nie zmuszał, abyście przyszli
tutaj, ale gdy już tu dotarliście, to, na Boga, będziecie traktowani jak żołnierze!
Ale ochotnicy * poprzednio bici, głodzeni i poniżani * siedzieli teraz w strzępach
więziennych
drelichów, z głowami wtulonymi w ramiona i patrzyli w ziemię. Byłem ciekaw, czy
porucznik Lówe był naprawdę tak naiwny i wierzył w to, co mówi. A może w swoim
sumieniu próbował przekonać sam siebie? I jaka była jego definicja ochotnika? Gdy
do wyboru pozostaje ci egzekucja lub służba w 999. Batalionie, to co wybierasz?
Kolumna została ponownie sformowana. Maszerowaliśmy całkiem porządnie po
asfaltowej jezdni. Na czele szedł Lówe, a obok niego porucznik Komm. Ten ostatni
stracił rękę na froncie. Teraz wsadził kciuk protezy dłoni za pasek i wyglądał bardzo
zawadiacko. Zupełnie jak armia niemiecka
* inwalida, który udaje bohatera. Gdy przeszliśmy kolejny kilometr, więźniowie
ponownie zaczęli się słaniać na nogach. Smagani po plecach przez strażników i
pobudzani wrzaskami Danza, które nawet umrzyka zmusiłyby do tańca, ledwo się
ruszali. Wewnątrz kolumny Mały latał wokół swojej sekcji jak pies pasterski w
stadzie ogłupiałych owiec i starał się utrzymać kolumnę marszową. Nie chciał
pozwolić im upaść, dopóki nie dotrą do Sennelager. Zobaczyłem, jak nagle się
zatrzymał, wydał radosny okrzyk i trzepnął jednego z więźniów po przyjacielsku w
pierś. W pierwszej chwili myślałem, że rozpoznał swojego starego towarzysza.
Brzydki facet był niemal tego samego wzrostu co Mały i nie widać po nim było, aby
się znali. Zmrużył tylko małe, wąskie oczka i patrzył zadziwiony.
* Kapral?
* Pamiętasz mnie? * krzyknął Mały, waląc go ponownie w środek piersi. Facet lekko
się zachwiał.
* Lutz! Mój stary kumpel Lutz!
* To jakaś pomyłka * mruknął nerwowo. * Musiałeś mnie z kimś pomylić.
* Paryż! * ryknął Mały. * Paryż, to tam było, pamiętasz? Gay Paree i ta cała reszta,
przez jakiś czas wyciągałeś co noc jakiegoś nowego ptaszka. Zawsze musiał być to
ktoś nowy do przesłuchania i potem już do niego nie wracaliście... Szybki skok na
cipkę jakiejś ładnej Żydóweczki, nim posłaliście ją na śmierć! Tak zwykle robiliście,
co, Lutz? To były dni, co? Już nie wrócą, prawda, Lutz? Kiedy byłeś w gestapo,
reszta z nas musiała się wam kłaniać i całować wasze tyłki!
* Kapralu, popełniacie straszny błąd * powiedział facet, a na jego czole zaczęły
pokazywać się krople potu. * Nigdy nie byłem w Paryżu, nigdy w całym moim życiu,
przysięgam!
* Następnym razem będziesz gadał, że nigdy nie spałeś z kobietą! * kpił Mały.
Błyskawicznie wyciągnął nóż z cholewki, objął jednym ramieniem szyję Lutza,
niemal go dusząc, a drugą ręką przystawił mu nóż do gardła.
* Mam zamiar zrobić z ciebie żołnierza, Lutz! Od teraz jesteś pod moją opieką. Chcę
zobaczyć, jak zostaniesz najlepszym żołnierzem w tej cholernej armii. I nie zaznam
spokoju, dopóki nie zobaczę, jak walczysz na froncie i doznajesz naprawdę wielu
ran... Rozumiesz mnie? Rozumiesz, co mówię?
Przestraszony facet zaczął tak potakiwać, że niemal nie poprzecinał sobie gardła
ostrzem noża Małego. Ten zaś zwolnił powoli uścisk i schował nóż za cholewkę.

* No dobrze, a teraz powiedz mi, Lutz * jego głos znowu brzmiał przyjacielsko * ile
obecnie ważysz?
Więzień tak napęczniał, że wydawało mi się, iż jabłko Adama wystrzeli mu z gardła
jak korek pod ciśnieniem wody.
* Jakieś sto dwadzieścia pięć kilogramów, kapralu.
* Aż tyle * Mały udawał przerażonego. * Chryste Wszechmocny, to masz szczęście,
że żyjesz! Nieźle cię żywili, co?
Chwycił ramię mężczyzny z przejęciem.
* Nie martw się, towarzyszu, wkrótce to zmienimy. Solidna dieta z chleba i wody,
dużo zdrowych ćwiczeń, biegi wokół podwórza... Szybko nabierzesz formy, koleś.
Szybko zejdziesz do trzydziestu kilogramów. Sylf z Sennelager, tak będziemy cię
nazywali, dopóki nie skończymy z tobą!
Jakiś kilometr przed obozem porucznik Lówe zarządził jeszcze jeden postój.
Więźniowie usiedli na nasiąkniętej wodą ziemi. My, strażnicy, siadaliśmy obok nich
lub szukaliśmy ochrony przed deszczem z boku drogi. Za chwilę będziemy widoczni
z okien obozu, dlatego musimy zacząć maszerować we wzorowym porządku.
Ustawiliśmy się w kolumnę i jeszcze raz sprawdziliśmy szyk.
* Śpiew! * rozkazał porucznik i grzecznie zaczęliśmy śpiewać.
Wkroczyliśmy do obozu jak regularny pruski regiment, a nie jak banda włóczęgów i
obdartusów, którą faktycznie byliśmy. Zawsze istniała ta nieprzyjemna możliwość, że
pułkownik von Gernstein wrócił kilkanaście godzin wcześniej i zaraz zacznie wsa*
dzać nos we wszystkie sprawy. Wiedzieliśmy, że lubi śledzić z daleka przez szkła
lornetki swoich podwładnych i więźniów. Robił to już wcześniej i nauczyliśmy się na
własnej skórze, że ma sokoli wzrok i wychwyci każde uchybienie dyscyplinarne.
Zatrzymaliśmy się przed blokiem 1. Kompanii, gdzie nowi rekruci stali jeszcze dwie
godziny w przejmującym zimnie i strumieniach deszczu. Wtedy to sierżant sztabowy
Hofmann zdecydował się wyjść do nich i obejrzeć nowych żołnierzy.
Hofmann nosił czarny mundur jednostek pancernych, chociaż * jak było nam
wiadomo * nigdy nie był w czołgu. Jego Biblią był podręcznik sierżanta i nosił go ze
sobą wszędzie. Tak był do niego przywiązany, że mogła ich rozdzielić dopiero kula w
sercu Hofmanna. Teraz ruszył powoli w kierunku rozwleczonej kolumny ochotników
i dokładnie przyglądał się każdemu z nich z osobna. Gdy obszedł ostatnią linię
rekrutów, ze smutkiem pokiwał głową i nabrał powietrza jak człowiek, który jednym
oddechem może zbawić świat.
* Małpy! * powiedział z rezygnacją. * Przysłali gadające małpy i myślą, że zrobię z
nich ludzi!
Stawiał ciężko nogi, by wejść po schodkach i stanąć na szczycie podestu. Rozstawił
szeroko nogi, a obok niego stanęło dwóch pachołków. Spojrzał władczo na
zgromadzoną grupę biedaków.
* No dobra * powiedział. * Jestem tu z wami i to jest mój pech. Jesteście jak kocie
rzygi, ale się nie skarżę i wy też nie będziecie się skarżyć, jeśli zrozumiecie, co jest
dla was dobre, Otwórzcie tylko zbyt szeroko gęby, a zaraz ZACZNĄ pOJawiać się
kłopoty. poważne kłopoty.
Pochylił się delikatnie do przodu, aby spróbować kołysać się na stopach jak
zawodowy oficer. Widział, jak robi to pułkownik, ale nie było to takie proste, jak z

daleka wyglądało. Odchylił się sztywno do tyłu, chcąc zachować równowagę.
* Od tej chwili * ryknął * macie tylko jednego anioła stróża i to ja nim jestem. Wasze
życie jest w moich rękach i nigdy o tym nie zapominajcie. Jeśli zdecyduję, że nie
warto marnować powietrza dla waszych oddechów, tak właśnie będzie! Taki jest
wasz los! Czy to jasne?
Położył ręce na biodrach.
* Jesteście ze mną?
Tłumek jego lizusów wydał pomruk radości, do którego dołączyli się ogłupiali
rekruci. Co oni, biedne owce, mogli zrobić? Wielu z nich było już przedtem
żołnierzami, nawet generałami, ale nawet w najskrytszych snach nie wyobrażali
sobie, że znajdą się w takiej sytuacji jak ta. Ten batalion, o numerze 999, był bardzo
znany. Nikt jednak nie przypuszczał, że sam się w nim znajdzie. W tej chwili
wydawało im się, że to jakaś farsa, los gorszy od śmierci.
Hofmann kontynuował mowę powitalną.
* Od dzisiaj 15. Kompania zostaje włączona do 7. Pułku Pancernego i mogę tylko
dodać, że życzę wam, aby Bóg miał was w swej opiece. Rzygać mi się chce i dostaję
skrętu kiszek, gdy pomyślę, że nasza NIEMIECKA ARMIA zostanie
zanieczyszczona takimi mętami jak wy!
Zrobił krok do przodu i popatrzył na zgromadzonych z pogardą.
* Nie skarżę się, chcę tylko, abyście wiedzieli, co czuję. Dzięki temu unikniemy w
przyszłości nieporozumień.
Szczęśliwie rozległy się pomruki podziękowania za jego wielkoduszność.
* Tutaj, w Sennelager * Hofmann wyraźnie się rozkręcał * nie ma znaczenia, co
robiliście w przeszłości i kim byliście * cholernymi generałami czy też zamiataczami
ulic. Od dzisiaj jesteście sobie równi. Wszyscy jesteście motłochem. Brodzicie w
błocie i musicie zdać sobie sprawę, że tylko dzięki miękkiemu sercu naszego Fuhrera
dostaliście kolejną szansę. Nasz wódz jest łaskawszy niż ja, bo gdyby to ode mnie
zależało, poszlibyście od razu do piachu.
Spojrzał na kartkę papieru, którą miał przed oczami.
* Widzę między wami dwóch generałów, jednego pułkownika i paru kapitanów.
Pięknie, naprawdę pięknie. Lubię trochę wyższej klasy. Podnosi poziom towarzystwa
i rozmowy. Lubię patrzeć, jak generał na czworakach czyści latryny. Sprawia mi to
ogromną satysfakcję i daje poczucie równości. To...
Hofmann przerwał dalsze tokowanie, bo kącikami oczu zauważył sierżanta Wolfa,
który opierał się o słup latarni i słuchał tej próżnej przemowy. Obok Wolfa przyczaiły
się jego dwa ulubione wilczury. Wydawało się, że nawet psy śmieją się z Hof*manna,
którego policzki zaczęły drgać nerwowo. To Wolf najczęściej nabijał się z
napuszonego mówcy. Hofmann nie wiedział, kogo bardziej nienawidził * Porty czy
Wolfa. Chyba jednak Porty, lecz teraz jego zainteresowanie wzbudził uśmiechnięty
Wolf. I do niego zwrócił się z irytacją.
* Z czego się śmiejesz? Nie masz nic lepszego do roboty?
Śmiech Wolfa zamienił się w uśmiech całą gębą. Jeden z psów zaczął nerwowo
uderzać ogonem o ziemię.
* Po prostu cieszę się * powiedział Wolf * bo zawsze lubiłem dobre komedie.
Oderwał się od słupa latarni.

* Kto ci pisze scenariusze * dopytywał się. * Za takie przedstawienie w cywilu
zapłacą ci niezłe pieniądze. Będą tonęli ze śmiechu w kałużach łez.
Hofmann napuszył się jak indor i wydawało się, że zaraz pęknie. Poniżać pruskiego
Feldwebla w obecności skruszonych kryminalistów! Co ta wojna zrobiła ze świata?
* Sierżancie Wolf * powiedział dostojnie, jakby był w trakcie musztry. * Zaznaczam,
że będę musiał zameldować o tym zajściu. Przekroczył pan wszelkie granice i obraził
pan niemieckiego oficera!
* Honor? * ryczał ze śmiechu Wolf. * Jaki honor?
Potem zatoczył się radośnie.
* Zapomnij o nim, chłopie! Jeszcze do niego nie dorosłeś! Pamiętasz, co powiedział
Ludendorff? Pojęcie honoru dotyczy wojskowych od stopnia porucznika w górę,
więc wsadź sobie swoje pieprzenie w dupę i skończ ten cyrk!
Odwrócił się i ruszył, trzęsąc się ze śmiechu. Wierne psy szły za nim z nosami przy
jego butach. Hofmann odwrócił się nerwowo w stronę swego orszaku. Przyglądał się
wszystkim podejrzliwie, szukając na twarzach choćby śladu śmiechu lub kpiny.
Zobaczył jednak tylko nieruchome lub zimne twarze. Był ich aniołem stróżem. Ich
życie było w jego rękach. Tu nie było miejsca na uśmieszki.
* Dobra * powiedział Hofmann. * Wszystko w porządku. Przejdźmy do następnego
punktu. Zobaczycie na tablicy w moim biurze listę przepisów i zarządzeń. Co wolno,
a czego nie wolno. Weźcie to sobie do serca. Od tego zależy wasze życie. Mam oczy
z tyłu głowy, a nawet w tyłku. Nic tu się nie dzieje bez mojej wiedzy! Jeśli ktoś choć
na krok przekroczy przepisy, już jest trupem! Czy wyrażam się jasno?
Cały chór pochlebców zapewniał go, że to było świetne przemówienie i że wszystko
jest jasne. Hofmann wydawał się usatysfakcjonowany, bo wszyscy podporządkowali
się jego woli. Obojętnym ruchem dał spocznij. Zmordowani ludzie weszli do baraku i
opadli na beton jak bezwładna masa pozbawiona kości. Rekruci pozostali w tym
miejscu aż do rana, pozbawieni żywności i wody, w mokrych ubraniach.
Życie w Sennelager, jeśli to w ogóle można było nazwać życiem, zaczynało się o
czwartej rano od walenia obcasów w podłogi korytarzy. Przeszywające duszę
gwizdki i ochrypłe okrzyki dopełniały ceremonii pobudki i podrywały na nogi
każdego, kogo jeszcze nie obudziło kopanie w drzwi. Niemiecki podoficer nigdy nie
podchodzi do drzwi w normalny sposób. Nigdy nie otwiera ich, używając klamki.
Drzwi stanowią dla niego złośliwe wyzwanie, atakuje je i niszczy z nienawiścią na
twarzy. Przecież po to są drzwi, prawda? Największą ambicją podoficera, niemalże
sensem jego istnienia, jest takie kopnięcie drzwi, aby za jednym razem wyrwać je z
zawiasów. Czyli, jak to Porta zwykł mówić: „W oczach Boga i pruskiej armii nic nie
jest niemożliwe".
o czwartej rano w Sennelager zaczynało się gwałtowne walenie i bębnienie, niemalże
szturm. Nawet Porta nie był w stanie wytrzymać tego dudnienia i wstawał z łóżka.
Potem żołnierze byli wyrzucani z łóżek i mieli pięć minut na idealne ich posłanie.
Tak zaczynała się lekcja dyscypliny.
W kwaterach oficerów każdego poranka widać było pułkownika, jak wykonuje
ćwiczenia gimnastyczne w rytm wojskowej muzyki. Miał cały zestaw pobudzających
ćwiczeń, które wykonywał z pruską precyzją. Gimnastykę zawsze kończył jazdą na
mechanicznym koniu w rytm marszu 18. Pułku Huzarów.

Dla nas, zwykłych szarych żołnierzy, walka o przetrwanie w przepełnionych
barakach była zupełnie czymś innym. Powykręcane w stawach stopy przyczepione do
kościstych nóg szukały każdego centymetra kwadratowego wolnej powierzchni pod
prysznicem. Gołe paluchy były miażdżone, a ludzie klęli i rozpychali się, gdy
podoficerowie w ciężkich buciorach przechadzali się między nimi.
Wszędzie panowało zamieszanie. Zbyt wielu ludzi musiało być w zbyt wielu
miejscach w tym samym czasie. Wszystko trzeba było robić po dwa razy. Rzadko
można było zobaczyć w Sennelager kogoś, kto spacerował. Obowiązywał trucht albo
bieg. Po pewnym czasie wchodziło to w krew. Był to ciągły bieg o przetrwanie, a
najwolniejsi wędrowali pod ścianę.
* Ruszać się! Podnoście wyżej te kopyta! Myślisz, że co to jest, Niedziela Palmowa?!
i tak przez cały czas. Zmieniłem się w człowieka, który przywoływał sam siebie do
porządku, jakby to była moja własna sprawa.
Jednym z najgorszych podoficerów w Sennela*ger był Helmuth, kucharz z 5.
Kompanii. Był to urodzony tchórz, donosiciel i liżydupa. Z takiej hołoty gestapo
rekrutowało swoje gołąbki pokoju. To właśnie Helmuth zupełnie bezinteresownie
wylał dzbanek wrzącej kawy na Fischera, jednego z najspokojniejszych i
najłagodniejszych ludzi w 999. Batalionie. I chyba właśnie łagodność sprowokowała
tego sadystę. Zauważyłem, że ludzie pokroju Helmutha nie znoszą łagodności i
pokory, do nich przemawia tylko bat. Biedny Fischer był chyba pastorem, nim trafił
do piekła w Sennelager. Wyobrażał sobie, że będąc sługą Boga, ma jego specjalną
protekcję, i gdy stał przed mównicą i denuncjował zbrodnie Hitlera i nazistów przed
swym zgromadzeniem, ludzie dyskretnie opuszczali zbór. Tej samej nocy widma w
skórzanych płaszczach przyszły do jego domu i został aresztowany. Pastora Fischera
poddano serii doświadczeń, o jakich nie mógł przeczytać w swojej Biblii. Zaczęło się
to w Bielefeld, potem w Dachau, w specjalnym skrzydle tortur przeznaczonym dla
sług bożych. Jednak najgorsze z tego wszystkiego było to, że aresztowano również
jego żonę i trójkę dzieci. Dachau było niczym w porównaniu z troską o los rodziny.
Teraz wysłali go do Sennelager, gdzie spotkał ludzi pokroju Helmutha, który oblał go
gorącą kawą tylko po to, aby radować się krzykiem męczonego człowieka. Fischer w
nienaturalny sposób zaczął machać rękami, zrzucając cynowy kubek na ziemię.
Strumień cieczy spadł prosto na świecące buty sierżanta Helmutha. Gdyby były
pastor miał więcej doświadczenia, stałby nieruchomo i pozwo*
lił poparzyć sobie ręce do kości. Byłoby warto, bo uzyskałby kilka dni spokoju, leżąc
w izbie chorych. Ale Fischer był zielony i nie nauczył się jeszcze, jak kontrolować
własne odruchy. Zachował się dokładnie tak, jak życzył sobie Helmuth. W
przejmującej ciszy, jaka zaległa, sierżant podniósł do góry dzbanek po kawie i
uderzył nim w twarz rekruta. Staliśmy i patrzyliśmy na to, ale nikt nie powiedział
nawet jednego słowa. Było to typowe zachowanie w Sennelager. Trzymaj język za
zębami cały czas. Nic nie zyskasz gadaniną. Mogliśmy nienawidzić Helmutha, ale
kim był dla nas pastor Fischer? Ledwie jednym z trzystu nowo przybyłych rekrutów.
Nikt z nas nie zamierzał ryzykować śmiertelnego starcia dla nieznanego pastora.
Helmuth rzucił dzbanek na ziemię. Wyszedł zza stołu i pokazał na swoje poplamione
buty.
* Chodź tu, klecho. Na kolana i módl się. Wyliż mi buty, abyśmy dla odmiany mieli

lekcję pokory...
Fischer powoli opadł na kolana, trudno mi było sobie wyobrazić, jak on potem
podniesie się z podłogi. Był już stary, miał ponad sześćdziesiąt lat, złamany
traktowaniem w Bielefeld i Dachau, ale jego wola życia musiała być naprawdę
wielka, skoro udało mu się dotrzeć aż tutaj. Wyciągnął chudą szyję do przodu.
Wyglądała jak zniszczona pończocha. Powoli jego język zbliżył się do prawego buta
Helmutha. To był spektakl, który oglądaliśmy wielokrotnie, więc nie traktowaliśmy
go nawet jako upokorzenie. Przechodziliśmy wszyscy przez podobne doświadczenia
tu lub gdziekolwiek indziej. Szybko się przyzwyczajasz, jak połknąć własne
obrzydzenie. Musisz się tego nauczyć, jeśli chcesz przetrwać. Ale pierw*
szy raz jest naprawdę trudny. Dla mnie też nie było to łatwe, gdy byłem w 7. Pułku
Ułanów i kazano nam lizać końskie kopyta przez siedem dni w tygodniu. Nie było
więc dziwne, że Fischer wykonywał polecenie z ciężkim sercem. Nie pomogło mu w
tym oczywiście kopnięcie butem w twarz. Przewrócił się na plecy i wypluł resztki
zębów. Gdy to robił, Hel*muth podniósł dzbanek z podłogi i ponownie uderzył
pastora w głowę. To był już koniec porannej zabawy. Sierżant miał inne obowiązki, a
nowa ofiara została dyskretnie zawleczona do izby chorych, aby doktor stwierdził,
czy przeżyje. Prawdopodobnie jednak umrze. Taki stary człowiek był nikomu
niepotrzebny. „Spadł ze schodów z powodu niedożywienia w poprzednim miejscu
zatrzymania"... W tym czasie raport trafiał do poprzedniego więzienia, gdzie
zaprzeczano tym oskarżeniom, następnie dokumenty stemplowano, kopiowano i
odsyłano do jakiegoś daleko położonego gabinetu, gdzie ginęły w stosie opisów
podobnych przypadków. Facet przecież nie żył, był spisany na straty już dawno temu
i kto będzie sobie zawracał głowę, co stało się naprawdę i jak on wyglądał.
Po tej musicalowej farsie w wykonaniu Helmu*tha i Fischera zaczęto tak zwaną
poranną sesję sportów. Nazwa była niewinna, lecz nie było dnia, aby jakiś biedak,
który nie mógł wytrzymać tempa, nie został zakopany na śmierć. Sesja sportowa w
Sennelager była prawdziwym testem na przetrwanie, któremu mogliby nie sprostać
nawet wy*trenowani olimpijczycy. Ale gdy jedyną alternatywą jest śmierć,
niesamowite jest, czego potrafią dokonać na wpół zagłodzeni ludzie.
Po godzinie „sportu", gdy czarne plamy skaczą przed oczami ze zmęczenia, krew
tryska z uszu, a płuca i żebra rozrywa brak powietrza, ci, którzy przeżyli, ruszają
dwójkami do sterty ubrań. Buty, kurtki, czapki i spodnie były ze sobą przypadkowo
wymieszane i trzeba było chwytać to, co jest pod ręką. Zasadą było branie
wszystkiego w jak najkrótszym czasie i nie liczył się rozmiar. Buty były
najważniejsze. Człowiek mógł przetrwać w zbyt małej kurtce, mógł podciągnąć
spodnie pod pachy, ale jeśli założył buty o kilka rozmiarów za małe, miał prawdziwe
kłopoty. Znałem jednego biedaka, który znalazł dwa prawe buty. Po półgodzinie
marszu poddał się, podczas gdy jakiś kretyn szedł w za dużych dwóch lewych butach
i nawet nie zauważył różnicy.
Tego samego poranka, kiedy pastor Fischer podpadł Helmuthowi, mieliśmy kolejną
aferę, tym razem ze świadkiem Jehowy. Był to jego pierwszy dzień w obozie i
wywołał całkiem niezłą rozróbę, gdy odmówił założenia munduru. Jego towarzysz,
były włamywacz * jak później odkryłem * próbował go namówić, by jednak zmienił
zdanie, ale gość z uporem godnym lepszej sprawy pozostawał nieugięty. Wydawało

się, że ma uprzedzenie do munduru w ogóle, a szczególnie do niemieckiego. Ktoś go
zapytał, po co zgodził się na przyjazd do Senne*lager, skoro nie miał zamiaru od
początku być żołnierzem. Facet stwierdził, że nie miał wyboru. Mógł albo zostać
ochotnikiem i walczyć dla Wielkich Niemiec, albo patrzeć, jak będą wieszali jego
brata kalekę. Tak został ochotnikiem, żaden przymus. A gdy dotarł do naszego piekła,
ani dzikie psy, ani
pruscy podoficerowie nie mogli go zmusić do założenia munduru.
Rzucono w jego stronę stertę ubrań, ale patrzył obojętnie, jak wszystkie upadają na
podłogę. Podniósł tylko zielone spodnie. Resztę * ciężki płaszcz, stalowy hełm,
czapkę, pas z ładownicami, maskę gazową i setki innych drobiazgów, które na co
dzień nosiliśmy * pozostawił na miejscu tam, gdzie mu je zrzucono. Zwinął tylko
spodnie w rolkę, wsadził pod pachę i poszedł w stronę schodów. Sierżant
kwatermistrz wsadził swój wielki rudy łeb przez właz i patrzył oczami buldoga na
stertę ekwipunku i broni leżącej na podłodze. Myślałem, że nastąpi ten piękny
moment, gdy arterie serca pękną mu z wściekłości. Złapał moje pełne nadziei
spojrzenie i popukał się palcem w czoło.
* Nigdy jeszcze czegoś takiego nie widziałem * powiedział. * Boże, ratuj nas. Nigdy
nie myślałem, że pewnego dnia otworzą domy wariatów i zaczną rekrutować
kretynów.
Podszedł do drzwi i zaczął wrzeszczeć na świadka Jehowy, który znikał, wchodząc
na schody.
* Hej, ty! Ty z tą świecącą aureolką! W imię piekieł, co ty zamierzasz robić?
Człowiek zatrzymał się, spojrzał na szczyt schodów. Powoli odwrócił się i zerknął na
rozjuszonego sierżanta. Zanim cokolwiek odpowiedział, starszy sierżant Matho już
toczył się w jego stronę z psim wyrazem twarzy. Obowiązek zadania kilku ciosów
kantem dłoni i paru kopnięć sprawił mu nielichą radość.
* Co się dzieje, sierżancie? Co to za hałasy? Kto robi problemy?
Podoficer wskazał oskarżycielsko palcem.
* Mamy tu kretyna! Myśli, że jest w drodze do nieba, i gra w zgaduj*zgadulę z
aniołami. Mówi, że nie założy munduru.
Świadek Jehowy strzelił służbiście obcasami.
* Tylko spodnie * powiedział. * Nie mam obiekcji co do noszenia spodni.
* Nie masz obiekcji co do noszenia spodni? * powtórzył jak echo zdumiony sierżant
Matho.
W całej sali zaległa cisza. Przez te wszystkie lata, które spędziłem w niemieckiej
armii, coś takiego usłyszałem pierwszy raz. Poczułem dziwny szacunek dla tego
świadka Jehowy. Mógł należeć do jakiejś lunatycznej sekty, ale wydawał się mieć
swoje własne zdanie w kwestii pruskich podoficerów.
* Nie masz obiekcji co do noszenia spodni, tak powiedziałeś? * Matho podniósł z
ziemi pozostawiony tam ciężki płaszcz i potrząsał nim jak zdechłym szczurem. * A
co z resztą umundurowania i ekwipunku? Nie podoba ci się kolor czy co? Nie
przejmujesz się całą resztą? Jaja sobie robisz?
Rzucił płaszcz na ziemię i posłał go jednym, potężnym kopnięciem przez całą salę.
* Co ty myślisz, że to pokaz mody z Paryża? Jesteś tutaj, aby walczyć, a nie jesteś
sutenerem, który skarży się, że mu ciuszki nie pasują! Chcesz siedzieć na swoim

tłustym dupsku, obżerać się kiełbasą i chlebem Fuhrera, a potem zaczniesz tu siwieć i
jęczeć, że ci nie do twarzy w cholernym mundurze!
* Sierżancie, tu nie chodzi o wygląd munduru. To chodzi o sens samej wojny *
świadek Jehowy zwrócił się z pełnym przekonaniem do rozjuszonego sierżanta. *
Jestem chrześcijaninem i nie mogę
zabijać... Zabrania mi tego moja wiara, tak samo jak nosić mundur.
Facet odwrócił się, aby odejść. Matho błyskawicznie znalazł się za nim. Złapał go za
ramię, obrócił i potężnie kopnął w plecy, tak że gość przeleciał przez barierkę
schodów głową w dół. Szybciutko i po cichu sala opustoszała. Zbyt dobrze
wiedzieliśmy, co później nastąpi. Nie mieliśmy ochoty stać i patrzeć.
Zgromadziliśmy się jak stado zwierząt na korytarzu obok. Za zamkniętymi drzwiami,
w pokoju śmierdzącym kurzem, piżmem i ludzkim potem, miała rozegrać się scena,
która była nieuniknioną konsekwencją całego zajścia. Słyszeliśmy, jak krzyk Matho
przechodzi w piskliwy wrzask, którym przeklinał Biblię, świadków Jehowy i cały
Kościół. Słyszeliśmy, jak ofiara powtarza wolno i czysto:
* Nie mogę tego zmienić. Jestem chrześcijaninem, nie wezmę broni do ręki, raczej
umrę.
Wiedzieliśmy i on też wiedział, że z tej sali nie wyjdzie żywy.
Słyszeliśmy, jak Matho odpina ciężki wojskowy pas i podtyka człowiekowi pod nos
klamrę z napisem: „Gott mit uns".
Bóg był z nami. Święta Armia Niemiecka i wyświęcony Fuhrer żywili swoje
niewdzięczne dzieci chlebem i kiełbasą, a ten maniak, trzęsący się w swojej słabości,
wciąż odmawiał walki.
Potem usłyszeliśmy pierwsze uderzenie pasa i klamry o twarz ofiary. Matho nie był
już sam, dołączył do niego chyba z tuzin sierżantów, aby pomóc mu w realizacji celu.
Bili po kolei, zakładając się między sobą, kto dokona największych zniszczeń na
ciele skazańca, który był już w stanie wyda*
wać tylko jęki agonii. Wszystko zajęło trzydzieści minut, a potem zaległa chwilowa
cisza. Jasne było, że cierpienia ofiary się zakończyły. Na ziemi pozostała pozbawiona
życia masa ciała rozbita na kawałki uderzeniami pasów i butami. Nie mogli już dalej
zadawać obłąkanych ciosów. Otworzyli drzwi i zawołali nas, abyśmy wynieśli
zwłoki. Z oczodołu wypłynęło oko i wisiało na wysokości policzka. Zamiast nosa
widoczna była czerwona papka. Usta były rozerwane, a z dziąseł nie pozostało
prawie nic. Podnieśliśmy resztki tej bezsensownej ofiary i wyrzuciliśmy przez okno.
Potem umyliśmy podłogę z krwi i powróciliśmy do codziennych zajęć.
To był całkiem normalny dzień i wszystko było w porządku. Jeszcze jeden zabity,
którego pochowa się w bezimiennej mogile. Facet zmarł prawdopodobnie z powodu
upicia. Wypadł przez okno w upojeniu alkoholowym. Było zadziwiające, ile ofiar
niosło ze sobą w Sennelager picie alkoholu. Taki wypadek zdarzał się przynajmniej
raz w tygodniu, nawet nie warto było o tym pisać do domu. Jeśli ofiara miała żonę,
kobieta mogła zedrzeć sobie skórzane buty, chodząc od biura do biura, aby wyjaśnić
tę sprawę. Nigdy nie otrzymała satysfakcjonującej odpowiedzi, jeśli w ogóle
próbowała. Przecież w niemieckiej armii bez przerwy znikali ludzie. Kto by zawracał
sobie głowę jakimś tam świadkiem Jehowy.
Wyrzuciliśmy już tę sprawę z głowy i poszliśmy słuchać przemówienia kapitana,

który miał je wygłosić dla nowo przybyłych ochotników lub tego, co z nich
pozostało. Fischer był już w izbie chorych,
a świadek Jehowy nie żył i Bóg wie ilu nie przetrwa nocy, nie mówiąc o kolejnym
dniu.
* Jesteście tutaj * powiedział oficer z uprzejmym uśmiechem * dzięki łasce Boga i
Naszego Wodza. To jest wasza szansa na okazanie skruchy i uzyskanie przebaczenia.
Możecie wymazać stare grzechy i zacząć nowe życie z czystą kartoteką. Naszym
zadaniem, tutaj w Sennelager, jest zrobienie z was porządnych, wyszkolonych
żołnierzy. Wy zaś macie współpracować z nami i pokazać dobrą wolę, że chcecie stać
się wiernymi żołnierzami Fuhrera i lojalnymi obywatelami naszej ojczyzny. Możecie
to udowodnić na wiele sposobów, na przykład zgłaszając się na misję specjalną, gdy
już dotrzecie na linię frontu...
* Naturalnie * konkludował i beztrosko machał ręką * spodziewamy się od was
więcej niż od zwykłych żołnierzy. To chyba naturalne i to jest jedyna reguła i prawo.
Musicie odpokutować za wasze grzechy, a potem...
* Panie kapitanie!
Wielki i szeroki w barach ochotnik, zdolny sute*ner z Berlina, wystrzelił z ręką do
góry i przerwał ogniste przemówienie kapitana.
* Panie kapitanie!
Oficer pozwolił sobie na lekkie zmarszczenie brwi, co oznaczało niemiłe
rozczarowanie.
* Tak, mój chłopcze. O co chodzi? Zadowolony alfons strzelił obcasami. Musiał
przecież wiedzieć, że szansa przeżycia w 999. Batalionie była bardzo nikła. Nic nie
tracił, jeśli dokuczy trochę kapitanowi i zdenerwuje go.
* Panie oficerze, czy mogę zadać pytanie?
* Oczywiście, że możecie * powiedział kapitan, przestając marszczyć czoło. *
Pytajcie o wszystko, co chcecie. Tylko żeby to nie zabrało nam całego dnia.
Pytanie gościa było naprawdę proste. Chciał wiedzieć, co się stanie, gdy takiemu
kryminaliście jak on ktoś odstrzeli głowę w trakcie udowadniania wierności
Fuhrerowi i walki za ojczyznę. Czy jego grzechy zostaną już odpuszczone? Czy
wtedy zostanie przywrócony do armii jako jej pełnoprawny członek?
Zadał to pytanie z przekonującą uczciwością w głosie. Genialny poszukiwacz
wiedzy. Ochoczy i pełen dobrej woli, aby mieć odstrzeloną głowę w imię Wielkich
Niemiec, dlatego, że chciał usłyszeć zapewnienie, że po tym będzie mógł być
przyjęty ponownie w szeregi armii.
Nikt się nie zaśmiał. Nikt nawet nie starał się zaśmiać. Błyszczące oczka Hofmanna
śledziły każdy ruch i wszędzie napotykały grobową ciszę. Wydawało się, że wszyscy
czekają, aż kapitan udzieli odpowiedzi na to najbardziej dręczące więźniów pytanie.
Zdenerwowany oficer postukał szpicrutą po prawym bucie.
* Drogi chłopcze, jeśli ktoś umiera jak bohater, to jest oczywiście traktowany jak
bohater. Jest specjalny przepis na taką okazję. Artykuł 226 Kodeksu Karnego
stanowi, że jeśli ktoś umiera na polu walki, to automatycznie zasługuje na
ułaskawienie. W tej kwestii nie musisz się martwić. Ufam, że otrzymałeś odpowiedź
na swoje pytanie, a resztę dopowiesz sobie sam?
* O tak, panie kapitanie! Chciałem się tylko upewnić, zanim znajdę się na froncie.

Potem jednak zaczął wątpić.
* Ale co mi po ułaskawieniu, jeśli będę martwy, panie kapitanie? * spytał rezolutnie.
Siedzący w narożniku Hofmann chwycił notes i ołówek i zaCzął coś pospiesznie
notować. Mały otworzył usta, potem zacisnął wargi i zaczął mówić jak rasowy
brzuchomówca.
* Nie chciałbym być w twojej skórze, kolego... Już jesteś martwy!
Mijały dni pełne ciężkiej zaprawy i całkowitego zezwierzęcenia, ale to było normalne
w Sennelager. Następnych pięciu naszych ochotników padło. Jeden nie wytrzymał
marszu, drugi zginął od przypadkowo rzuconego granatu, zaś trzech pozostałych
spanikowało w trakcie pierwszego spotkania z czołgiem i uciekli, za co zostali
zamienieni w papkę przy pomocy gąsienic czołgu. Ku przestrodze dla pozostałych.
Wkrótce potem nastąpiło kilka nieudanych prób ucieczki. Każdy pojedynczy
uciekinier, który tego spróbował, był chwytany w ciągu sześciu godzin i dostarczany
w ręce podpułkownika Schramma, szefa egzekucji.
Schramm został nim całkiem z przypadku. Ani temperament, ani jego zdolności nie
predestynowały go do tej roli. Stracił nogę w czołgu gdzieś pod Lwowem, co
faktycznie oznaczało koniec jego kariery jako żołnierza. Zamiast awansować go do
stopnia pułkownika i dać mu miejsce za biurkiem w anonimowym urzędzie, jego
zwierzchnicy z ja*
kąś złośliwą mądrością wysłali go w nagrodę na stanowisko kata w Sennelager.
Pierwsza egzekucja wywołała u niego szok, którego nigdy do końca się nie pozbył.
Przy trzeciej i czwartej czuł, jakby stracił rozum. Ale niestety miał żonę i małe dzieci.
Wiedział, co się z nimi stanie, gdyby odmówił wykonania rozkazu. Wziął się za
butelkę i od tamtej pory pił bez przerwy. Pił przed egzekucją, aby uspokoić nerwy i
swoje sumienie. Picie podczas egzekucji dodawało mu odwagi, aby przez nią
przebrnąć, po niej zaś pił, aby o wszystkim zapomnieć. Od czasu, gdy wykonywano
przynajmniej trzy egzekucje w ciągu tygodnia, pułkownika rzadko widywano
trzeźwego. Zwykł kuśtykać po obozie, używając kawaleryjskiej szabli jak laski, nie
mówiąc nawet jednego słowa. Często w dniach egzekucji był tak pijany, że nie mógł
sam ustać na nogach, i pluton egzekucyjny eskortował go w tę i z powrotem. Nikt
nawet nie myślał, aby zameldować o tym dowódcy obozu. Schramm był traktowany
z łagodną pogardą, ale ogólnie był lubiany przez żołnierzy.
Kiedy się go widziało w poplamionym szarym płaszczu, kuśtykającego przez
podwórze z flaszką w ręku, można było być pewnym, że egzekucja została już
przygotowana. Zawsze znalazł kilka dodatkowych minut na napicie się w połowie
drogi pomiędzy kasynem oficerskim a magazynem amunicyjnym, gdzie znajdował
bezpieczne schronienie przed wzrokiem von Gernsteina i jego groźną lornetką. Mógł
usiąść na niskim murku, oprzeć policzek na guzie rękojeści szabli i popatrzeć przed
siebie. Pewnie nachodziły go paskudne myśli, gdy chował butelkę do kieszeni. Kiedy
już przybył do
więzienia obozowego, zawsze czekała na niego wielka szklanka piwa i nie zdarzyło
się, aby z niej zrezygnował. Parę chwil później ukazywał się z plutonem
egzekucyjnym na dziedzińcu, gdzie wykonywano wyroki śmierci.
Po egzekucji starał się wymazać z pamięci wszystkie ofiary. Opowiadano w obozie
pewną historyjkę i wszyscy w nią wierzyliśmy. Ponoć pewnego razu adiutant zapytał

go, czy wie, jakiej rangi generała postawił pod ścianą.
* Generał? * spytał Schramm zaskoczony. * Jaki generał?
* No ten, którego zastrzeliliśmy dziś rano * powiedział adiutant. * To generał*major
von Steinklotz.
* Von Steinklotz? * spytał z niedowierzaniem pułkownik. * Zastrzeliłem generała
von Steinklotza?
Pomyślał, że cierpi na jakieś majaki alkoholowe. Pośród delikatnych śmiechów
skończył butelkę kminkówki, potknął się przy wyjściu z kasyna i poleciał prosto na
twarz. Kilku kaprali zabrało go do domu do żony, która rozebrała go i położyła
nieprzytomnego do łóżka.
Przynajmniej dwa razy próbował samobójstwa. Najpierw powiesił się na krokwi
swojego domu, ale zauważyła to żona i odcięła go. Za drugim razem wsypał w siebie
ze dwie garście proszków nasennych, lecz zwykłe płukanie żołądka przywróciło go
do służby. W chwilach przytomności szedł do kasyna i grał na pianinie. Był
znakomitym pianistą, ale rzadko kiedy wystarczało mu koncentracji, aby pograć
więcej niż kilka minut.
Pułkownik von Gernstein też stracił nogę w trakcie walk. Stracił obie, jeśli chodzi o
ścisłość, ale trud*
no było to zauważyć. Pierwszą myślą, która przychodziła człowiekowi do głowy, gdy
go widział, było to, że chodzi trochę niezgrabnie. Miał sztywny kark, nie mógł
również skręcić głowy bez obrócenia całego tułowia. Jego kręgosłup wspomagał
stalowy żakiet. Usta miał fioletowo*różowe, pozbawione warg i pomarszczone.
Stracił pół twarzy za Smoleńskiem, w czasie walk niemieckich Tygrysów z
radzieckimi T*34. Von Gernstein był jedynym, który wyczołgał się przez właz z
płonącego czołgu. Zapłacił jednak bardzo wysoką cenę za ten przywilej. Prawe oko
zastąpiła szklana atrapa, a jedna ręka była tylko uschniętym szponem. Trudno było
czuć do niego sympatię. Miał odpychający charakter, a przez pięć lat wojny widział
tyle paskudnych ran na ludzkim ciele, że trudno było wzbudzić w nim litość.
Zgodnie z plotkami rozsiewanymi przez jego ordynansa miał zwyczaj siedzenia do
czwartej nad ranem i gry w pokera ze śmiercią i diabłem. Zaklinał się, że którejś nocy
przez ułamek chwili widział śmierć, która ubrana była na czarno, z krzyżem
Hohenzollernów na szyi, a diabeł miał na sobie mundur Obergruppenfuhrera SS.
Zabawne opowiadanie, ale niektórzy z nas * ci bardziej przesądni * wierzyli, że to
prawda. Było wiele plotek na temat kontaktów pułkownika z zaświatami: że von
Gernstein nosi czarną maskę, że von Gernstein wyrwał się śmierci... Jedno jest pewne
* było coś tajemniczego w tej postaci. W jego kwaterze światło paliło się przez całą
noc, przed drzwiami zawsze parkowały dwa czarne mercedesy, które przyjeżdżały
punktualnie o północy i odjeżdżały przed świtem.
Któregoś dnia Porta i ja zuchwale zajrzeliśmy do kwatery pułkownika.
Skamienieliśmy w połowie z wrażenia, a Porta nawet zaniemówił. To było jak
przejście przez jaskinię ze skarbami Aladyna na środku pustyni. Wszędzie było pełno
perskich dywanów i chodników, na ścianach wisiały nonszalancko arcydzieła
malarstwa starych mistrzów, okna przysłonięte były atłasowymi zasłonami, a ze
środka sufitu zwisał błyszczący srebrny kandelabr, na którym migotały świece...
Wydawało się prawie niemożliwe, aby takie zbytki znajdowały się w środku nędzy

Sennelager.
Pewnej nocy staliśmy na straży razem z Małym i Gregorem Martinem. Pełniliśmy
wartę niedaleko garaży i obserwowaliśmy mruganie świec w apartamencie von
Gernsteina. Całkiem niespodziewanie Gregor zaskomlał jak przestraszony pies i
rzucił karabin. Odskoczyłem do tyłu ze stłumionym okrzykiem przerażenia, a Mały
odwrócił się i, uciekając w stronę koszar, darł się wniebogłosy. To wszystko dlatego,
że w oknach apartamentu pułkownika, dokładnie przed naszymi oczami, ukazała się
postać samego szatana...
Staliśmy jak sparaliżowani. Nawet wtedy, gdy postać znikła z okna, nadal nie
byliśmy w stanie wykonać jakiegokolwiek ruchu. Gregor opadł na kolana i
rozcapierzonymi palcami poszukiwał na ziemi karabinu, miał pochyloną głowę i
nieobecne spojrzenie. Mały narobił strasznego rumoru, gdy pobiegł ściągać posiłki.
Po paru minutach pojawił się sierżant Linge, który domagał się wyjaśnień w sprawie
nocnych krzyków. Gregor wyprostował drżące kolana i trzęsącą się ręką pokazał na
okno.
Otworzył usta i wydał skrzekliwy dźwięk, który ledwo przypominał słowa:
* To był diabeł!
* Diabeł?
* W mundurze!
* Mundurze? * Linde przyglądał się badawczo każdemu z nas. * Jaki rodzaj
munduru?
* SS * jęknął Gregor.
* Obergruppenfuhrer * dodałem po chwili, czując, że nadszedł czas, aby włączyć się
do sprawy.
Linge popatrzył zezłoszczony.
* Na litość boską * powiedział. * Wszyscy Ober*gruppenfuhrerzy SS wyglądają jak
diabły. Powiedz mi coś, czego nie wiem!
* Ale ten miał rogi * przypomniał sobie Gregor w przypływie nagłej desperacji. *
Cholernie wielkie, paskudne rogi sterczały mu z czoła. I coś jeszcze * dodał w chwili
odwagi * on pił dym.
* Pił dym? * spytał sierżant.
* No, siarkę * powiedziałem. * Siarkę i kwas siarkowy, to było chyba to.
W międzyczasie teren między garażami zapełnił się żołnierzami, którzy biegli nam z
pomocą. Linge niezadowolony cmoknął językiem jak wozak na konia.
* Bzdury * powiedział ostro. * Jaja sobie robicie i bałagan. Nie słyszałem takiego
stosu głupot przez całe moje cholerne...
* Patrz! * krzyknął Gregor. * Znowu się pojawił. Postać przeszła wzdłuż okien i
znikła. Gregor
odwrócił się i uciekł. Wydawało mi się, że Linge zrobił to samo. W każdym razie,
gdy oprzytomniałem, okazało się, że zostałem sam. Wszędzie pano*
wała cisza. Tylko strumyki światła ciągle drgały w oknach kwatery von Gernsteina, a
gdzieś po drugiej stronie okien kroczył dumnie szatan ze swoim diabelskim profilem.
Dwukrotnie, gdy przemykałem się przez dziedziniec, spadł mi z głowy hełm, który
dzwonił głośno, tocząc się po bruku. Dwukrotnie musiałem padać na kolana i szukać
go rozdygotanymi rękami, nim wreszcie dotarłem do zbawiennej strażnicy.

Wleciałem do niej, coś mamrocząc, i wpadłem na Lingego, który miał twarz pełną
strachu. Chwycił mnie i zaczął jęczeć:
* Ani słowa! * rozkazywał. * Nie mów o tym nikomu! Nie było cię w pobliżu placu
przez całą noc! Pamiętaj, nie było cię tam!
* Oczywiście * powiedziałem. * Następną rzeczą, jaką będziesz chciał mi wmówić,
będzie, że nie było tam żadnego diabła!
* Chrzanić diabła! Nie było cię w pobliżu, jasne?
W nagłym napadzie szaleństwa kopnął blaszany hełm leżący na podłodze. Ten
przeleciał w powietrzu pięknym łukiem i trafił w okna. Traf chciał, że było ono
zamknięte. Momentalnie dał się słyszeć brzęk tłuczonego szkła i czyjś gniewny
krzyk.
* Ktoś za to zapłaci * powiedziałem.
Mały przeszedł przez pokój, popatrzył przez rozbite okno i dotknął sterczącego z
ramy jak kieł kawałka szkła. Potem zwrócił się ze złośliwą satysfakcją do Lingego.
* Porucznik Dorn * powiedział po prostu * przyjął twój hełm na klatkę piersiową.
Oficer wpadł do strażnicy, jakby go ścigało z tuzin T*34. Stał i rozglądał się dziko.
* Kto rzucił tym hełmem? Natychmiast odpowiadać! Kto nim rzucił?
Sierżant Linge zaczął się przesuwać wzdłuż ścian strażnicy, po czym roześmiał się
nerwowym śmiechem winnego.
* Czego rechoczesz, do diabła * warknął Dorn.
* Postradałeś rozum? Masz może skłonności samobójcze? Czy zdajesz sobie sprawę,
że możesz wylądować przed plutonem egzekucyjnym za zaatakowanie oficera?
* Nie rzuciłem nim w pana, panie poruczniku
* powiedział Linge z obłudnym przekonaniem.
* Po prostu wyślizgnął mi się z palców, panie poruczniku. To stało się, gdy stałem
przy oknie. Wyleciał przez okno, nim zdążyłem go złapać. Jakoś tak się to ułożyło, że
nie miałem szans go złapać.
* Na miłość boską! Sierżancie, przestańcie paplać głupoty!
Porucznik spojrzał złym okiem i wszedł do strażnicy. Od razu rzuciło mu się w oczy,
że na placówce jest dziwnie dużo ludzi jak na nocną porę.
* Co się tu dzieje? Co oni tutaj robią?
Patrzył podejrzliwie na zdenerwowanych żołnierzy stojących teraz wokół niego. Od
razu znalazł najsłabsze ogniwo w naszym łańcuchu. Szeregowiec Ness był znany
jako patentowany kretyn. Dorn podszedł do niego, strzelił palcami jak na psa.
* No chodź, człowieku! Wyjdź z szeregu! No, nie stój tak i nie śliń się!
Szeregowiec Ness popatrzył na niego z daremną rozpaczą. Po drugiej stronie pokoju,
za plecami porucznika sierżant Linge pokazywał szeregowcowi na migi, że będzie
miał poderżnięte gardło, jeśli piś*
nie choćby słówko. Ness opuścił dolną wargę jak karp łykający powietrze.
* No? * chrząknął porucznik. * Masz zamiar odpowiedzieć na moje pytanie czy
chcesz stanąć przed plutonem egzekucyjnym, obok sierżanta Linge?
Ness zaczął drgać nerwowo. Jego oczy biegały błagalnie od porucznika do sierżanta,
a pulchne policzki trzęsły się ze strachu.
* Oni widzieli diabła * powiedział. * Widzieli diabła.
I tak oczywiście było. Jak tylko Ness otworzył pulchne usta, reszta z nas była zbyt

podniecona, aby nie uzupełnić relacji dodatkowymi szczegółami. i odpłacić się
Lingemu. A ten miał na tyle rozumu, aby trzymać się naszej wersji. On, ja i Mały
staliśmy zdegustowani z zaciśniętymi ustami i słuchaliśmy, jak ci kretyni opowiadali
przeróżne, poprzekręcane wersje zdarzeń. Gregor był na tyle mądry, że się ulotnił,
Bóg wie gdzie. Najgłośniej nadawał Ness i porucznik zaczął machać rozpaczliwie
rękami, aby uciszyć towarzystwo.
* Na miłość boską! Zamknijcie się! Chcę usłyszeć prawidłowy raport wojskowy, a
nie jakąś krwawą opowieść!
No i dostał porządny raport: dokładnie o godzinie 1.05 w nocy widziano diabła, jak
przechadzał się wzdłuż okien znajdujących się w kwaterze pułkownika. Każdy z
obecnych mógł to zaświadczyć, a kilku nawet było gotowych przysiąc, że widzieli
rogi, siarkę i rozwidlony ogon. Jeden gorliwiec twierdził wręcz, że dostrzegł
rozcapierzone podkowy, ale został gniewnie odprawiony, bo nie miał możliwości
zobaczenia czegoś takiego przez okno,
chyba że diabeł chodziłby na rękach z nogami w powietrzu.
Porucznik Dorn przepchnął się przez gromadę żołnierzy, usiadł na krawędzi łóżka i
nic nie mówił. Rozumiałem jego zakłopotanie. Sam mógł ledwie ignorować plotki,
które obiegały obóz, mógł nawet nie wierzyć w straszne opowieści, ale pomimo
wszystko było oczywiste, że dzieje się coś niepokojącego. Nie ma dymu bez ognia i
tak dalej, ale kim był ten, który składał wizytę czarnym mercedesem każdej nocy z
wybiciem godziny dwunastej? Z drugiej strony mogliśmy sobie wyobrazić
wściekłość pułkownika, gdy raport dotrze do niego i będzie w nim napisane, że
wszyscy wartownicy zgromadzili się w budynku strażnicy i gadali o diabłach!
Wszyscy wiedzieliśmy, że możemy znaleźć się zaraz w składzie następnej kompanii,
która właśnie ma wyruszyć na front. A oficer odpowiedzialny za sporządzenie
takiego raportu, porucznik Dorn...
Popatrzyłem na niego z sympatią, a on przeniósł na mnie swój wzrok. Miał
obowiązek złożyć raport
o całym incydencie, nie było wątpliwości. Byłem zadowolony, że nie jestem na jego
miejscu.
* W porządku * powiedział, podnosząc się ciężko z biurka. * Uprościmy całą sprawę.
Kto pierwszy zobaczył mitycznego stwora w kwaterze pułkownika?
* Kapral Creutzfeldt, panie poruczniku, i szeregowiec Hassel * powiedział sierżant
Linge tak szybko, jak mógł.
Mógł drogo zapłacić za ten incydent z hełmem
i ośmielę się stwierdzić, że miał ochotę wciągnąć jeszcze kogoś w błoto, w którym
sam się znalazł.
Porucznik podszedł do Małego i przez chwilę przyglądał się zamyślony jego postaci.
* Kapralu Creutzfeldt * powiedział. * Czy nie skorzystaliście z okazji i przed
dzisiejszą służbą nie piliście alkoholu?
* Naturalnie, panie poruczniku. * Mały wykazał się ekspresją imbecyla i zaczął
liczyć coś na palcach. * Kilka kufli ciemnego piwa i parę kieliszków kminkówki.
* Parę, kapralu Creutzfeldt?
* No tak, dwa albo trzy, cztery, może pięć... Jakieś pół tuzina * powiedział posłusznie
Mały.

* Jednym słowem, kapralu, byliście pijani?
* Nie bardziej niż zwykle * powiedział Mały zdecydowanie.
* Z tego wnioskuję, że byliście zwyczajnie pijani, gdy obejmowaliście służbę,
kapralu Creutzfeldt?
Mały zrobił grobową przerwę i zastanawiał się, co powiedzieć.
* Tak jest * wydukał w końcu. * Ale to nie jest tak, jak pan myśli.
* Tak, jak ja myślę? * spytał złośliwie porucznik. * Delirium tremens. Mieliście
wizje, kapralu. Jeśli nie różowy słoń, to może diabeł z kopytami i ogonem... Może
tylko jakaś fikcja rozgrzewająca wyobraźnię. Widziałeś pułkownika, gdy chodził
koło okien, może pił parującą kawę, może miał na głowie rogatą czapkę ułanów, a ty
pomyliłeś ją z szatańskimi rogami. Czy nie było właśnie tak, kapralu Creutzfeldt?
* Tak mogło właśnie być * stwierdził pogodnie Mały. * Sądzę, że ma pan, panie
poruczniku, rację. Tak chyba właśnie było.
Porucznik z satysfakcją na twarzy zwrócił się w moją stronę.
* A ty, Hassel * zwrócił się do mnie uprzejmie.
* Nie muszę chyba nawet pytać, czy brałeś udział w jakiejś popijawie tego wieczoru?
* Nie, panie poruczniku, raczej nie * powiedziałem z przekonaniem.
Porucznik uśmiechnął się tylko trochę bardziej.
* Kto jest dowódcą twojej kompanii? Porucznik Lówe, prawda?
Chór chętnych głosów to potwierdził.
* Dobra * ciągnął dalej oficer. * Pozwolimy mu chyba spokojnie przespać noc. Ale
jeśli jeszcze jeden hulaka zwróci moją uwagę, będę musiał przyjrzeć się temu
wszystkiemu znacznie dokładniej. Zdajecie sobie sprawę, jakie konsekwencje
mógłby mieć raport sporządzony przeze mnie na temat tych wydarzeń? Wszyscy
znajdziemy się w bardzo nieprzyjemnej sytuacji... Radzę wam w przyszłości trzymać
wzrok daleko od okien kwatery pułkownika. Co komendant robi w środku nocy, nie
powinno was interesować. Może przyjmować u siebie, kogo chce, bo to są jego
prywatne kwatery i na pewno nie podziękuje wam za śledzenie go.
Podszedł do drzwi i wtedy sobie coś przypomniał.
* A co do ciebie, sierżancie Linge * powiedział.
* Gdy kiedyś zdarzy ci się stać ze stalowym hełmem przy zamkniętym oknie,
sprawdź, czy przez podwórze nie przechodzi jakiś oficer. Zapewniam cię, że
następnym razem nie będzie tak lekko.
To w zasadzie powinien być koniec afery. Jednak nie mogliśmy przestać mówić o
tym, co widzie*
liśmy poprzedniej nocy, a cały obóz aż trząsł się od plotek. Creutzfeldt i Hassel
przecież widzieli diabła razem z pułkownikiem von Gernsteinem. Creutzfeldt i
Hassel razem z sierżantem Linge widzieli, jak komendant grał w karty z diabłem.
Szeregowiec Ness był gotów przysiąc, że o północy pułkownik von Gernstein
zamieniał się w wampira...
Dwadzieścia cztery godziny później pod oknami komendanta odkryto rozcapierzone
ślady podków. Odbywały się całe pielgrzymki w to miejsce, jacyś żołnierze z
naukowym zacięciem próbowali robić pomiary śladów, a nawet gipsowe odlewy.
Jacyś głupcy twierdzili, że to ślady dzikich świń z pobliskich lasów, ale było to
głupie wyjaśnienie, gdyż żaden niemiecki dzik nie będzie szukał ochrony w miejscu,

gdzie łatwo może stracić życie. Dla większości był to niepodważalny dowód, że
nocni goście pułkownika nie byli kimś innym, niż myśleliśmy. A teraz pojawiły się
jeszcze opowieści, których wcześniej nie znaliśmy. Mówiono, że jedna pochodziła od
kwatermistrza 2. Kompanii, ale wkrótce można ją było usłyszeć w całym obozie ze
dwanaście razy dziennie. Okazało się, że poprzedni adiutant wtoczył się przed
czwartą rano do obozu po wizycie w pobliskim domu publicznym. Na pewno był w
pestkę pijany i nie był w stanie znieść szoku, gdy zobaczył, jak pułkownik i jego
groźni towarzysze przechodzili przez główną bramę obozu. Adiutanta odnaleziono
następnego dnia rano, leżącego na ziemi z czterema połamanymi żebrami i śladami
pogryzień na całym ciele. Popadł w szaleństwo i nigdy nie powrócił do pełni
zmysłów. W końcu odwieziono go do wojskowego szpitala
psychiatrycznego w Giessen, gdzie * jak mówiono * maszerował z miotłą na
ramieniu i mówił wszystkim, że spotkał śmierć z kosą. Powiesił się po pewnym
czasie w oficerskiej umywalni.
Ale teraz plotki latały po Sennelager jak plaga szarańczy i dopadały każdego. Jedna z
najlepszych historii wyszła od kaprala lansjerów, Glenta, który przyszedł pewnego
ranka, aby przewietrzyć kwaterę pułkownika na czyjeś polecenie. Sądził, że
komendanta nie ma, ale nagle odkrył, że siedzi przy stole i gra w pokera ze swoimi
przerażającymi kompanami. Goście, według relacji Glenta, natychmiast okryli się
szerokimi płaszczami i nasunęli głęboko kapelusze na oczy. Pomimo to był szybszy i
zdążył zobaczyć ich twarze. Były upiorne, tak mówił, jakby pochodziły z piekła.
Czaszki pokryte pergaminem, czarne dziury tam, gdzie powinny być nos i usta. Oczy
były jak płomienie i nie widać było uszu. Wszystko śmierdziało siarką i jej oparami.
Zaraz następnego dnia Glent został przeniesiony. Chciał odmówić, ale szybko
usunięto go ze sztabu pułkownika i przeniesiono do pracy w zbrojowni, gdzie miał
dużo mniej szans na spotkanie śmierci i diabła za każdym rogiem.
Teraz jeszcze bardziej ludzie bali się spotkania z pułkownikiem. Chrzęst i skrzyp jego
sztucznych kończyn czyścił teren w promieniu pół kilometra wokół niego. Pewnego
dnia wpadł niespodziewanie na sierżanta Hofmanna. Nikt nawet nie próbował
sprawdzić, co się właściwie stało. Zwiewaliśmy jak szczury z tonącego statku i nikt
nie wiedział, co naprawdę zaszło, ale tydzień później Hofmann wylądował w izbie
chorych z tak wysoką gorączką, że
można mu było jajka w ustach gotować. Gdy wrócił do jednostki, wyglądał, jakby
uciekł z grobu, i przez pierwsze dwadzieścia cztery godziny do nikogo się nie
odezwał.
Ale jeśli nawet von Gernstein był w kontakcie z diabłem, to i tak nie było bardzo
dziwne w Senne*lager. Były tu wszystkie rodzaje cudaków. Od sute*nerów i męskich
prostytutek do wysokiej rangi generałów. Jeden z nich nazwiskiem von Hanneken w
dniach chwały był głównodowodzącym niemieckiej armii w Danii. Jego upadek był
skutkiem prymitywnej chciwości. Wsadzał łapy w spekulacje i czarny rynek i w
końcu ktoś go sprzedał. Nawet generałowie nie są bezkarni. Z beztroskiego życia w
okupowanej Danii wpadł na samo dno gnoju w Sennelager. Porta miał jakiś
szczególny interes z tym generałem. Nasz kumpel był przekonany, że generał ukrył
gdzieś część zgromadzonej fortuny, i zawziął się, aby wydrzeć mu ten sekret, nim
von Hanneken trafi do jednostki liniowej i odstrzelą mu mózg na froncie.

* No i jak? * dopytywał się niezłomnie Mały. * Zaczął mówić?
* Jeszcze nie * powiedział Porta. * Pracuję nad nim.
Pracował nad nim! Dbał o niego jak matka. Dostarczał mu cygara i specjalne racje
żywieniowe. Trzymał go z dala od kłopotów i śledził każdy krok. Aż do dnia, gdy
rozeszła się plotka, że nasz pobyt w Sennelager dobiega końca. Wtedy w panice Porta
musiał gwałtownie zmienić taktykę. Poszukał pomocy u Wolfa, swego szczególnego
kumpla i naczelnego wroga Hofmanna. Upili generała
wódką i zafundowali mu specjalny zestaw ćwiczeń. Nigdy nie dowiedzieliśmy się, co
zaszło, ale następnego dnia Wolf i Porta pili na umór w kantynie, po czym objęci
poszli do najbliższego domu publicznego. Od tej chwili Porta przestał się interesować
generałem, który został pozostawiony swemu losowi. Albo utonie, albo utrzyma się
na powierzchni.
Reszta z nas cieszyła się rozkoszą, jaką czerpaliśmy z upadku byłego gestapowca
Lutza. Był maskotką Małego. Lutz jakiś czas temu spowodował, że Mały stracił paski
kaprala i wylądował na trzy miesiące w ciężkim więzieniu w Besancon. A teraz Mały
był piekielnie chętny, żeby wyrównać stare rachunki. Jeśli o nas chodziło, to mógł
chodzić i kopać gestapowca po całym obozie jak futbolówkę * im mocniej, tym
lepiej. Czekaliśmy każdego dnia niecierpliwie na kolejne raporty z treningów Lutza.
Ulubionym sportem Małego było zabieranie ofiary na specjalne ćwiczenia. Mały
siadał na dachu garaży, skąd wyśpiewywał komendy, a wielki, tłusty Lutz,
obwieszony wszelkim możliwym ekwipunkiem, tylko sapał i latał w tę i z powrotem
albo w kółko, aż niezmiennie wpadał ze zmęczenia w zamulony rów, co
obserwowaliśmy bez przykrości. W miejscu upadku kończyły się jego męki, potem
popychany ostrzem bagnetu przez triumfującego Małego był pokazywany wszystkim
zainteresowanym, gdy wracali do baraków. Na sam koniec Lutz musiał zaśpiewać
piosenkę, która zaczynała się od słów: „Życie żołnierza to wspaniałe życie".
Nikt w tym nie przeszkadzał, bo Lutz był w sekcji Małego i to on odpowiadał za jego
szkolenie. A Małemu zależało, aby zmienić byłego gestapowca
w dobrego żołnierza. Lutz próbował popełnić dwa razy samobójstwo, a za drugim
razem zarobił nawet dwa dni izolatki. Ten okres jawił mu się rajem w porównaniu z
treningiem, który aplikował mu Mały.
Gdy zakończył się okres szkolenia, wszystkich, którzy przeżyli, uznano za zdolnych
do wysłania na linię frontu, aby mogli stać się mięsem armatnim. Sennelager było
więc tylko zapowiedzią jeszcze większej rzezi. Niektórzy głupcy musieli zacząć się
zastanawiać, po jaką cholerę zgodzili się zostać ochotnikami.

Każdy naród, w którym przeciętna rodzina ma czworo dzieci, może sobie pozwolić
na wojnę co dwadzieścia lat. Po śmierci dwojga dzieci nadal pozostaje dwoje na
podtrzymanie rasy.
Himmler. Fragment przemówienia do oficerów w Szkole Polityki w Brunszwiku, 9
stycznia 1937 roku.

Obergruppenfuhrer Berger złapał za słuchawkę tele*fonu, który dzwonił już od
dobrej minuty.
Przysunął ją do ucha i zaczął pluć i krzyczeć do mikrofonu.

* Dińewanger, to ty?
Po drugiej stronie linii stał oficer SS, który w zadumie patrzył w okno.
* Powiedziano mi * zaczął * że chciałeś ze mną zamienić parę słów.
Mówił ostrożnie, pozornie naturalnie, bez spoufala*nia się, jak człowiek, który
palcem u nogi sprawdza temperaturę wody. Gdyby naprawdę był to palec,
natychmiast zostałby wycofany, bo temperatura tej wody wydawała się znacznie
poniżej zera.
* Ja chciałem zamienić słowo? * ryczał Berger. * Ja? Myślałem, że to ty chcesz mi
coś powiedzieć!. W co ty właściwie grasz? Co się dzieje?!
* A co, do diabła, myślisz, że się dzieje? * rzucił agresywnie Dińewanger we własnej
obronie. * Czego się spodziewałeś? Że uda mi się zrobić omlet bez jajek? Nie
jestem cudotwórcą! Berger, do cholery, to nie jest żaden pikniki Potrzebuję więcej
ludzi, i to bardzo szybko!.
* A kto ich nie potrzebuje? * odparł Berger. * Czy myślisz, że trzymamy oddziały w
chłodni i tylko czekamy na twoje jęki, aby je wypuścić? Oczyściliśmy już wszystkie
więzienia i areszty śledcze w całych Niemczech! Co jeszcze mamy zrobić? Chcesz,
abyśmy otworzyli obozy koncentracyjne i z nich przysłali ci ludzi?
* Nie obchodzi mnie, co do mnie przysyłacie! * warknął Dirlewanger. * Możecie
nawet otworzyć domy wariatów i wypuścić głupków, wszystkich przyjmę. Nie
obchodzi mnie, kim są, dopóki nie zachowują się jak panienki z pensji. Wszystkich
innych mogę rzucić na linię. Ale reszta, szczególnie Żydzi i cioty, z daleka ode mnie!
Pozostałych przysyłaj do mnie, do cholery!
Nastąpiła krótka przerwa.
* Bardzo dobrze * powiedział sztywno Berger. * Dostaniesz swoich ludzi. Na pewno
nie będą dobrzy, ale będziesz ich miał.
Następnego ranka wszystkie obozy, więzienia i zakłady zamknięte zostały
przeszukane w celu wyselekcjonowania odpowiednich ludzi. Brano wszystkich, poza
Żydami i jawnymi homoseksualistami. Nawet maniacy z instynktami samobójczymi
byli wyciągani na wolność, aby przeszkolić ich choć trochę na żołnierzy. Kimś, kto
mógł sobie poradzić z taką hałastrą, był właśnie Dirlewanger. Odbywał on wcześniej
staż u mistrza krwawej rzezi Standartenfuhrera SS Theodora Eicke, wtedy jeszcze
dowódcy brygady Totenkopf. Dirlewanger był z tego dumny * nie bez powodu, bo
był to człowiek, który każdego potrafił złamać...

Rozdział 2

DEZERTERZY

Z Sennelager zostaliśmy wysłani w rejon śmierdzących bagien pełnych pleśni i
komarów, niedaleko Matorycy. Batalion był w pełnym składzie, ale tylko pierwsza
kompania posiadała czołgi. Pozostałe jedenaście przekształcono w zwykłe kompanie
piechoty. Wskutek tego przedzieraliśmy się teraz w przeciekających butach przez
błota i torfowiska. Mały zmusił wiernego Lutza, aby niósł za niego cały ekwipunek,
dzięki czemu mógł stąpać dumnie jak lord, a my patrzyliśmy na to z nienawistną

zazdrością.
Wyznaczono nowego dowódcę dywizji. Stał przed nami z monoklem w oku i
czarnych, błyszczących butach z wysokimi cholewkami. Pomimo wstrętu Wolf
musiał zorganizować dwie ciężarówki, aby przewieźć graty generała. Tylko niebiosa
wiedzą, co pan generał chciał robić z rzeczami zgromadzonymi w samochodach na
tych zapomnianych przez Boga bagnach.
* Ten sukinsyn przywiózł ze sobą nawet to piekielnie wielkie pianino! * wściekał się
Wolf.
Inspekcja przeprowadzona przez generała miała miejsce w środku dnia.
Przywieziono go z wioski w kubelwagenie. Przedtem spotkał się z dowódcą naszego
pułku, pułkownikiem Hinką. Staliśmy skupieni w środku wielkiego błocka. Potem
kazano nam przemaszerować kilka kroków jak na defila*
dzie, przez co po chwili wyglądaliśmy wszyscy jak wysmarowane błotem pomniki.
Gdy tak staliśmy, błoto zaczęło zasychać nam na mundurach. Później przy każdym
ruchu zesztywniała skorupa zaczęła pękać z nieprzyjemnym chrzęstem. Ale von
Weltheim zdawał się na to nie zwracać uwagi, a może myślał, że jest to normalne dla
proletariackiego motłochu, za jaki nas uważał. Kroczył dumnie jak paw w tę i z
powrotem, przyglądając się nam przez monokl. Potem po przyjacielsku
poinformował nas, że armia nam ufa i jest z nas dumna, tak dumna, że ojczyzna nadal
będzie wydawać na świat tak wspaniałych synów jak my. Potem nadejdzie ostateczne
zwycięstwo i cały kraj będzie witał nas jak bohaterów. To była tak zdumiewająca
przemowa, że aż rozdziawiłem usta ze zdziwienia, a stwardniały muł odpadał mi od
policzków.
* Jezu, umrę ze śmiechu * mruknął Porta z boku. * Nikt mnie nie wrobi w bohatera,
kolego.
Był to oczywisty znak, że przegrywamy wojnę. Być czczonym jako zbawca narodu,
zamiast jak zwykle usłyszeć ryk, że jesteśmy bandą leni, bandytami z kryminalną
wyobraźnią, którymi bez wątpienia byliśmy lub będziemy. Było tego dość, aby nas
przekonać i ogłupić, ale na szczęście zachowaliśmy zdrowy rozsądek i słuchaliśmy z
odpowiednim dystansem oficera, który przemawiał do nas z kamienną powagą. Jakby
nie było, mówił do nas dowódca dywizji.
* Jeszcze tylko jeden wysiłek * mówił z przekonaniem. * Tylko jeden wysiłek, to jest
to, o co was proszę, wspaniali chłopcy. Jeszcze jeden gest chwały, a Rosjanie zostaną
zmuszeni do odwrotu i uciekną.
Na razie uśpiliśmy czujność wroga. Tak, Ink, czerwoni popadli w samozadowolenie.
Myślą, że ich jest na wierzchu, bo wybraliśmy strategiczny, ba, taktyczny odwrót.
Taktyka, tak. Strategiczna taktyka. To właśnie zastosowaliśmy, aby ich zmylić. Ale
przed Bożym Narodzeniem, obiecuję wam, nadejdzie nasza godzina.
Nieśmiałe okrzyki skwitowały jego przemówienie, a generał podniecony okazanym
entuzjazmem zwrócił się do pułkownika Hinki i rozkazał, aby wydano podwójną
porcję prowiantu. Początkowe słabe okrzyki entuzjazmu teraz przerodziły się w jeden
wielki okrzyk radości. Hinka tylko uśmiechnął się chorobliwie pod nosem i opuścił
głowę. Przez chwilę myślałem, że ze wstydu zwymiotuje.
* Co pan rozkaże, panie generale * wymruczał. Von Weltheim wyjął monokl z oka i
popatrzył

pobłażliwie na pułkownika oczami krótkowidza.
* Jest dobrze, pułkowniku. Bardzo dobrze. Jestem dumny z pana pułku. Kiedy
pomyślę, że ci ludzie z czystej miłości do ojczyzny i podziwu dla Fuhrera
zrezygnowali ze swoich stopni, porzucili czołgi i na ochotnika wstąpili do oddziałów
piechoty, to mogę powiedzieć, że jestem dumny z bycia Niemcem!
Ponownie wsadził monokl w oko i zaczął nim kręcić.
* Niech Bóg ich błogosławi, pułkowniku Hinka! Zwycięstwo dzięki wsparciu tak
wspaniałych żołnierzy będzie nasze!
Nawet dla najmniej inteligentnych z nas, na przykład dla Małego, było oczywiste, że
generał
pomimo wspaniałej kariery wojskowej miał niewielkie doświadczenie frontowe.
Zaledwie kilka sekund po jego odjeździe zaczęto przyjmować zakłady, jak długo
zdoła z nami wytrzymać. Najbardziej popularna była opinia, że przy pierwszym
lepszym ataku generał i jego pianino znikną w oddali z podwójną prędkością światła.
Tego samego wieczoru dostaliśmy podwójne porcje zaopatrzenia, tak jak obiecał
generał. Dodatkowo otrzymaliśmy chyba tonę piwa, aby spłukać jedzenie. Na kilka
błogich godzin zapomnieliśmy o szkodliwych bagnach. Cały znój wojenny odszedł w
niepamięć, a my bezwstydnie i radośnie upijaliśmy się. Pojawiło się też kilka
dziewczyn, które miały bardzo złe przeżycia z ucieczki przed Rosjanami z Brześcia
Litewskiego. Były telefonistkami służącymi w Luftwaffe i zgodnie z prawem
powinny być natychmiast wycofane do swojej formacji, ale Hof*mann, który w tym
momencie dowodził, stwierdził, że mogą dostarczyć niezłej zabawy podoficerom.
Dziewczyny, co muszę przyznać, nie miały specjalnych oporów przed zabawą.
Ostatnia rzecz, jaką widziałem, to dwie telefonistki leżące na biurku Hof*manna z
zadartymi do góry kieckami. Jedna z nich, zgodnie z relacją wszystko widzącego
szeregowca Nessa, nie nosiła majtek. Jak zauważyłem, było to dla niego
traumatyczne odkrycie. Przez następne dwa tygodnie był to dla niego główny temat
rozmów.
Późno w nocy, gdy dziewczyny z majtkami lub bez i większość podoficerów popadli
w pijackie odrętwienie, wybrana grupa sierżantów zabrała się do spożywania
ostatnich butelek piwa. Nie trzeba wspominać, że wszyscy byli już nawaleni, a
umysły
mieli przyćmione i zwyczajem sierżantów zaczęli dyskusję, wyzywając jeden
drugiego. Ta kłótnia dotyczyła komunizmu. Aby trochę uporządkować bezładną
gadaninę, która mogła zamienić się w psychiczną przemoc i bijatykę,
Oberwachtmeis*ter Danz wpadł na błyskotliwy pomysł ściągnięcia małego Lenzinga,
by uprościć całą dyskusję. Len*zing dotarł do nas z ostatnią falą ochotników.
Wyglądał jak niewyrośnięty szesnastolatek, chociaż zbliżał się do dwudziestych
pierwszych urodzin. Jakiś czas temu był studentem, ale w oparach prehistorii stracił
kontakt z rzeczywistością. Został aresztowany za sprzyjanie komunizmowi, z czego
nie robił tajemnicy.
Już dawno spał, gdy przybyło po niego dwóch wysłańców Danza. Zrzucili go z koca
prosto w śmierdzącą wymiocinami i zadymioną ziemiankę, gdzie zabawiali się pijani
sierżanci. Posadzili drżącego szeregowca na stole i otoczyli go jak tłum skazańca na
szafocie.

Danz rozkazał mu przeprowadzić wykład na temat idei komunizmu * miał być
prosty, aby nawet banda tępogłowych nazistów mogła go zrozumieć. I teraz biedny
człeczyna, schwytany między młotem a kowadłem, gdzie by się nie zwrócił, widział
oczy śmierci. Jeśli po raz kolejny wspomni o komunizmie, czeka go wyrok śmierci za
szerzenie wrogiej propagandy, a z drugiej strony, jeżeli odmówi wyjaśnień, Danz
zrobi z niego wycieraczkę, tu i teraz. W tej sytuacji nie było dobrego wyjścia.
Potrząsnął cienkimi jak patyki rękami i drżąc, wyrzucił pierwszy strumień frazesów,
jaki mu tylko przyszedł do głowy.
* Komunizm jest walką proletariatu z międzynarodowym kapitalizmem. To jest
walka przeciwko imperializmowi. To powstanie klasy robotniczej przeciwko
wyzyskiwaczom...
Przez dziesięć minut słuchali wykładu w pełnym szacunku, pijackim skupieniu.
Potem Danz wydarł się radośnie i rzucił ostatnią butelką piwa o ścianę. Ściągnął
Lenzinga ze stołu i uradowany poklepał go po ramionach.
* Całkiem nieźle, mój mały czerwony towarzyszu! Całkiem nieźle!
Z dumą kroczył wokół pokoju i pokazywał swojego protegowanego jak okaz
muzealny.
* Widzicie, to jest człowiek, który ośmielił się wygłosić kazanie o komunizmie
prawdziwym żołnierzom Fuhrera...
Było jasne od początku, że takie kłótliwe małpy jak Hofmann czy starszy sierżant
Kleiner, którym naładuje się głowy podobną gadaniną, zrobią się krzykliwe lub
agresywne i przerwą całą zabawę. Zaczęli dyskutować z Lenzingiem, ale byli zbyt
pijani, aby można było zrozumieć ich bełkot. Potem zaczęło z nich wychodzić
wszystko, co najgorsze. Byli już bliscy zadenuncjowania Lenzinga jako zdrajcy,
komunistycznego psa i przyjaciela Żydów. A stąd był już krótki krok do rozbudzenia
żądzy krwi. Danz chciał pokazać, że ma pod swoimi skrzydłami biednego
szeregowca, ale tylko do czasu, gdy ktoś spod ściany wrzasnął, że komuniści to
tchórzliwi zdrajcy. Natychmiast podniósł ręce do góry i pozostawił pupila samego
sobie. Aby Len*zing mógł udowodnić swoją odwagę, ustawiono go pod ścianą z
butelką na głowie. Miał Wziąć udział
w przedstawieniu a la Wilhelm telL. Sam pomysł musiał spodobać się Danzowi,
który zniknął ze sceny i prawdopodobnie padł gdzieś na podłodze. Teraz szefem i
strzelcem w jednej osobie okazał się Kleiner.
* Spróbuj stać spokojnie, komunistyczny pupilku, chyba że chcesz w ramach zabawy
stracić mózg... Nieczęsto chybiam celu, a jeśli nawet, to jeszcze nie powód do
alarmu. Zginiesz, nim zdasz sobie z tego sprawę.
Wyciągnął pistolet z kabury i zaczął celować świńsko owłosionymi łapami, które
bujały się w powietrzu w poszukiwaniu celu. W tym momencie Hofmann i kilku
innych pijaków zaczęło tracić nerwy. Byliśmy teraz, co bez wątpienia rozumieli, na
linii frontu, a nie w Sennelager i każdy będzie mógł zadać głupie pytania, gdy
zostanie znaleziony żołnierz z kulą w czole.
* Tak sądzisz? * kpił Kleiner, którego ogarnął morderczy nastrój. * Chciałbym
zobaczyć taki sąd wojenny, który skaże na śmierć człowieka za zabicie wszawego
komunisty. Raczej dadzą mi za to medal.
Trzymał przed sobą pistolet i pociągnął za spust. Kula odbiła się rykoszetem od

ściany i z gwizdem wyleciała przez okno. Połowa zgromadzonego towarzystwa
zanurkowała pod stoły i krzesła, podczas gdy druga część, ta bardziej pijana,
zachęcała Kleinera okrzykami: „jeszcze raz w komucha". Sierżanta nie trzeba było
specjalnie zachęcać. Sam był zaciekawiony, dlaczego spudłował za pierwszym
razem, i było mu obojętne, czy celem była butelka piwa, czy ludzka głowa.
* Na miłość boską * sapał Hofmann, trzymając przed sobą krzesło, jakby chciał się
zasłonić przed zabłąkaną kulą. * Na rany boskie! Wszystkim nam brzęczy w uszach!
Kleiner go zignorował. Przechylił się na ścianę, aby się o nią oprzeć, i ponownie
zaczął celować. Ktoś głośno zakładał się o butelkę wódki, że spudłuje. Ktoś inny
stawiał miesięczny żołd, że trafi. Rewolwer w spoconej dłoni Kleinera wykonywał
powolne, wahadłowe ruchy. Hofmann zza swojego krzesła zaczął coś nieskładnie
bełkotać o skutkach, jeśli coś stanie się Lenzingowi.
* Idź i się wypchaj * powiedział Kleiner, co brzmiało w tej sytuacji niemal
przyjacielsko. * Gdy będę potrzebował twojej rady, to o nią zapytam. A teraz idź się
wyszczać i daj mi spokój. Widzisz, że stawką są trzy butelki wódki!
Nikt nie wspominał o ludzkim życiu. Kleiner przymknął jedno oko i pociągnął za
spust drugi raz. Kula wdarła się w ścianę kilka centymetrów od głowy bladego ze
strachu szeregowca.
* Ruszył się! * wydarł się Kleiner. * Ten głupi, tchórzliwy sukinsyn się ruszył!
Teraz to Lenzing był rozdygotany od stóp do głowy, zaś Kleiner sprawiał wrażenie,
że kości zamieniły mu się w galaretę, kolana się ugięły i zaczął się ponownie kołysać.
Ręka z pistoletem tańczyła jak wąż na wietrze, gdy oddawał trzeci strzał. Butelka
spadła z głowy Lenzinga i z trzaskiem rozbiła się na podłodze, a okrzyki radości z
tego powodu umilkły wraz ze skrzypieniem drzwi i z groźnym głosem, który się w
nich rozległ.
* Czy ktoś mógłby mi grzecznie wytłumaczyć, co się tu, do diabła, dzieje?
Kleiner powolutku odwrócił głowę. Ze wszystkich stron pokoju wyczołgiwali się
ludzie i próbowali stanąć na nogach. Przed nimi stał porucznik Lówe w hełmie
głęboko nasuniętym na oczy, kciuki miał wciśnięte za pas mundurowy i zimnym
wzrokiem przyglądał się całej sytuacji. Potem potrząsnął głową w stronę Lenzinga.
* Wracaj na swoją kwaterę. Później z tobą pogadam.
Poczekał, aż przestraszony chłopak zniknął z pola widzenia, i jednym kopnięciem
zamknął za nim drzwi.
* Panie sierżancie Kleiner * powiedział. * Oczywiście powinien pan schować się ze
wstydu gdzieś głęboko. Poza tym nie wiedziałem, że ma pan takie zamiłowanie do
broni. Możemy chyba lepiej wykorzystać pański talent... Od tej chwili jest pan
przeniesiony do sekcji przeciwpancernej. Spodziewam się po panu wielkich czynów.
Wykrzywił usta z niesmakiem i potoczył powoli wzrokiem po reszcie towarzystwa.
* Zdajecie sobie sprawę * oznajmił * że jest tylko jeden jedyny powód, żeby nie
pociągnąć całej waszej bandy przed sąd wojenny, który wyśle was do Torgau? Mamy
już piąty rok wojny, jesteśmy na skraju klęski i na Boga, wolę was trzymać tutaj, aby
ruska artyleria odstrzeliła wam głowy, niż wysłać was na komfortowe wczasy w
więzieniu wojskowym. Muszę również powiedzieć, że nie będę żałował, gdy
skończycie z wyprutymi flakami i urwanymi rękami. I nie pomoże żadne skomlenie
wokół mnie. Jak mi wiadomo, zostaniecie tu i będziecie walczyć, dopóki nie

padniecie. A kiedy padniecie,
uwierzcie mi, nie będzie nikogo wokół, kto was ponownie postawi na nogi.
Odwrócił się gwałtownie, opuścił pokój i zatrzasnął drzwi z hukiem. Przez chwilę
panowała szokująca cisza. Nagle okazało się, że wszyscy wytrzeźwieli. Może w tej
chwili po raz pierwszy zdali sobie sprawę, co to znaczy przegrywać wojnę. Może
zdali sobie sprawę, że porucznik Lówe nie mówił do nich na próżno, i teraz poczuli
smród śmierci.
Kleiner opadł spocony na krzesło, z rozrzuconymi nogami i rękami zwisającymi do
podłogi. Pistolet wypadł mu z ręki. Hofmann podniósł go z gniewem i rzucił w stronę
nieprzytomnego sierżanta.
* Świetny strzał * powiedział. * Może przyda ci się ta sztuka, gdy będziesz musiał
strzelić sam do siebie.
Następnego dnia zajęliśmy pozycje obok 578. Pułku Piechoty, zluzowując 500. Pułk,
który był karnym oddziałem złożonym nie z kryminalistów, ale prawie całkowicie ze
zdegradowanych oficerów. Wszyscy oni, WU, bez względu na to, do jakiego pułku
należeli, musieli nosić czerwone odznaki na plecach. Wehrmacht unwiirdig *
niegodny, nienadający się do służby w wojsku.
Łatwo się domyślić, że nie byli z tego powodu zadowoleni.
Znaleźliśmy się na odcinku frontu, który był zadziwiająco spokojny. Pierwsze
rosyjskie okopy znajdowały się daleko, dopiero po drugiej stronie bagien. Między
naszymi pozycjami znajdował się opuszczony teren. Przybyliśmy tam w czwartek.
Zgodnie z tym, co przekazali nam nasi poprzednicy,
był to dzień, w którym wydzielano Rosjanom racje wódki, po pół litra na żołnierza.
Wypijali ją w ciągu niecałej półgodziny. Poinformowano nas, że możemy spodziewać
się dnia pełnego wydarzeń.
Tutaj, w środku bagien, komary gromadziły się i bzyczały, jakby były plagą egipską.
Były gorsze niż wszy, które nas zewsząd otaczały. Wydano nam nawet moskitiery, ale
te bydlaki zawsze potrafiły znaleźć wejście do środka i upajać się naszą krwią. Porta
twierdził, że znalazł na nie sposób, ale był on chyba tak samo zawodny jak
moskitiery. Pokrywał się jakąś śmierdzącą pastą ściągniętą z ciężarówki, która
wyleciała w powietrze na minie. Jej wrak pozostawiono, by utonął w bagnach. Było
to ostrzeżenie nie tylko dla morderczych owadów, ale również dla nas. Czekaliśmy z
zainteresowaniem, czy ta maść pokona Rosjan, tak samo jak owady.
Wszystkie transzeje wokół nas były naznaczone czerwonymi odznakami oddziałów
karnych, zwanych oficjalnie ochotniczymi. Typowe mięso armatnie. Obiecano im, że
jeśli wykażą się w bitwie, będą zrehabilitowani. Ale i my, i oni wiedzieliśmy, że jest
to tylko szczyt łatwowierności. Byli jedynie zgubionymi facetami, zwykłymi
numerami. Byli tutaj, by umrzeć. Siedzieli razem w grupkach, pełni żalu i nędzy,
czekając, aż rzucą ich w środek pola minowego lub poślą jako oddział szturmowy na
pierwszy ogień, pod lufy Rosjan. Nikt nie zawracał sobie nimi głowy, aby ich
przeklinać lub kopać. Byli przeklęci jako więźniowie wojskowi i unikano ich lub
traktowano z pogardą. Gdy zaczynała się walka, nie przydawali się do niczego i nie
byli nikomu potrzebni. Ich życie nic nie znaczyło, tak jak ich śmierć.
Wkrótce po godzinie 20.00 zaczęła się zabawa. Przez jakiś czas dochodziły do nas z
drugiej strony bagien krzyki i śmiechy, jakby ostrzegając nas przed atakiem. Ale

ostrzał z moździerzy można było przeżyć, bo się go spodziewaliśmy. Trzeba jednak
przyznać, że kilka pocisków uderzyło z niespotykaną celnością i kilku WU wyleciało
w powietrze rozerwanych na strzępy, nim Mały, który miał zawsze chęć do walki,
wkroczył ze swoim karabinem maszynowym, aby się ruskim odwdzięczyć. Potem
pojawiły się pociski fosforowe, które spowodowały wszechogarniającą panikę, gdy
eksplodowały w samym centrum oddziału karnego. Jego żołnierze biegali przerażeni
jak owce gonione przez wilcze stado.
Nękali nas sporadycznym ostrzałem przez całą noc. Do rana mieliśmy tylko krótkie
chwile spokoju, a po południu zaczęli z nami zabawę snajperzy. Byli to przeważnie
Sybiracy pousadzani na drzewach jak kury na grzędach. Klnę się na wszystkie
świętości, że musieli mieć płacone od głowy, bo nigdy nie marnowali pocisków. Jeśli
ktoś pokazał głowę ponad krawędzią okopu chociaż na chwilę, mógł liczyć, że
dostanie kulę w sam środek mózgu. Ci Sybiracy to były przebrane diabły. Nawet
Rosjanie ich się obawiali. Zabijali dla samej zwierzęcej radości zabijania, licząc
codziennie prowizję od zlikwidowanych wrogów. Kolekcjonowali trafienia jak dzieci
drobne monety, aby kupić babci prezent na urodziny. Nie powinniśmy się jednak
skarżyć. Mieliśmy kilku Tyrolczyków, którzy okazali się
niezłymi ekspertami w kwestii rozwalania ludzkich głów na odległość.
Jednak to Legionista zaliczył pierwsze trafienia w tej morderczej dyscyplinie sportu.
Widziałem, jak przykłada karabin do ramienia, ostrożnie celuje i pociąga za spust. Po
chwili z korony rozłożystego dębu spadło na ziemię martwe ciało. Jeszcze nie
skończyliśmy mu gratulować, a już Porta poszedł za jego przykładem i kolejny
Sybirak wpadł do bagna z wysokiego drzewa. Na moment pomiędzy chmurami
pokazało się niebo i refleks promieni zdradził lśniący metal w nieodległych krzakach.
Barcelona ścisnął ramię Porty i pokazał...
* Tam jest, gdzieś w tych trzcinach. Widzisz te głupie kępki trawy na jego hełmie?
Porta w podnieceniu złapał lornetkę Barcelony, aby bliżej przyjrzeć się celowi. Po
chwili obok niego uderzyła kula rozpryskowa. Nie tracił więc czasu, odrzucił
lornetkę, wstał i oddał trzy szybkie strzały, a z trzcin wypadł kolejny martwy wróg.
Miał odstrzelone pół głowy razem z hełmem. Wyrzucił ręce w powietrze, zrobił pół
kroku do przodu, przewrócił się i zaczął tonąć w błocie. Przez chwilę był widoczny,
po czym lepkie bagno wciągnęło go, pozostawiając na powierzchni kilka tłustych
bąbli powietrza. Cały teren stał się jednym wielkim cmentarzem. Pewnego dnia, gdy
już skończą się walki, bagno uwolni swe liczne ofiary w postaci pustych czaszek,
które ukażą się na powierzchni błota. Będzie to widok wart zobaczenia, a poza tym
wspomnienie pięciu lat rzezi.
Podczas gdy Porta napawał się kolejnym celnym strzałem, dobrze wycelowany
pocisk artyleryjski
zlikwidował całą pierwszą drużynę z 7. Kompanii. Jedyne, co z niej pozostało, to
kawałek rękawa z munduru szybujący w powietrzu. Kiedy opadł już dym,
znaleźliśmy tylko kilka kości i kawałki poskręcanego metalu. Chłopcy z oddziału
karnego biegali w takiej panice, że wydano nam rozkaz, aby do nich strzelać, gdyby
zaszła potrzeba.
Pastor Fischer chował się w ziemiance razem z byłym listonoszem z Lipska.
Poczciarza złapano na kradzieży poleconych paczek (przestępstwo, które było karane

śmiercią), ale koleś musiał mieć znajomości, bo wyrok śmierci zamieniono na
dziesięć lat ciężkiego więzienia. Zwabiono go jak głupka do 999. Batalionu
obietnicą, że jak w nim przeżyje, to wróci na dawną posadę w Lipsku. Zawsze będą
ludzie, którzy uwierzą we wszystko, nawet w nazistowską propagandę. W Sennelager
bardzo szybko zorientował się, w co wdepnął, ale na wycofanie się było już za późno.
* Ej, pastor * powiedział, kopiąc lekko trzęsącego się Fischera w chudą klatkę
piersiową. * Co ty na to, żebyśmy stąd czmychnęli?
Pokazał głową w stronę bezpańskiej ziemi. Fischer wahał się. Patrzył na bagna
rozciągające się przed liniami rosyjskimi.
* Ja to widzę tak * powiedział były listonosz. * Po tamtej stronie płotu nie może być
gorzej niż po tej.
Fischer zwrócił w jego stronę parę świecących niebieskich oczu. Wydawało się, że
myśli podobnie jak towarzysz. Poczciarz chwycił go za rękę.
* Spójrz na to w ten sposób * przekonywał. * Zabiją nas na pewno, jeśli tutaj
zostaniemy.
Gdy to mówił, zaległa nagła cisza, jakby kurtyna zapadła nad bagnami. Następnie,
powoli, jeden po drugim zaczęły odzywać się suche trzaski i płynęły w naszą stronę.
Usłyszeliśmy chrzęst i zgrzyt, jakby płonęła drewniana wioska. Docierał do nas
nawet ryk przerażonego bydła. Później były jęki i zawodzenie rannych, krzyki
umierających, którzy wzywali żony i matki.
A potem dotarły do nas słowa mężczyzn, które stopniowo przechodziły w piosenkę.
Była to stara niemiecka pieśń „Alte Kameraden", ale jej melodia dochodziła... spoza
linii radzieckich.
* Rozumiesz, o czym mówię? * wyszeptał po*czciarz. * Rozumiesz?
Muzyka stopniowo ucichła. Teraz docierał do nas trzask ukrytego mikrofonu, a po
chwili cała sieć głośników odżyła ponownie.
* Armia Czerwona pozdrawia 999. Batalion, a w szczególności więźniów
politycznych, którzy zostali zmuszeni wbrew swej woli do walki w szeregach
przekupnego reżimu. Namawiamy was, abyście dołożyli wszelkich starań, by
powstrzymać piekielną machinę wojenną Hitlera. Jesteśmy waszymi towarzyszami i
udzielimy wam wszelkiego wsparcia, na jakie nas stać. Słuchajcie nas, niemieccy
żołnierze! Słuchajcie, co wam chcemy powiedzieć! Tego poranka poinformowano
was, że wasze racje będą zmniejszone o połowę, bo dywersanci niszczą linie
komunikacyjne. To kłamstwo! Nazistowskie kłamstwo! Wasze linie kolejowe nadal
działają. Wiemy o tym, bo jesteśmy na zewnątrz i możemy je odciąć w każdej chwili.
Jesteśmy panami sytuacji. Wiemy, że docierają do was pociągi
i wyładowywana jest z nich żywność. Wystarczyłoby jej dla was wszystkich i jeszcze
byłby z tego spory zapas. A gdzie to wszystko jest, pytacie? To pytanie do starszego
sierżanta Bodę z 8. Kompanii. Co właściwie zrobił z waszą żywnością? Spytajcie go,
gdzie ukrył dwieście kartonów z papierosami i dwadzieścia trzy skrzynki wódki! A
jeśli odmówi odpowiedzi, sprawdźcie sami, co jest w ciężarówce o numerze WH6
651.557. Zajrzyjcie pod zbiornik paliwa, na pewno coś tam znajdziecie. W razie
kłopotów skontaktujcie się z polską prostytutką Wandą Stutnicką, to pokaże wam,
gdzie szukać. Dzisiaj wieczorem wasz generał Freiherr von Weltheim wydaje
przyjęcie w Matorycy. Ulica Laskowska w Matorycy, zapamiętajcie adres! Żołnierze

niemieccy, wszystkie napoje i papierosy będą dostarczone przez Lumbego, sierżanta
z kwatermistrzostwa. Wszystko to zostało ukradzione z zaopatrzenia dla 4. Pułku
Pancernego...
Głos zamilkł, a po nim zabrzmiała groźnie muzyka wojskowa. Nikt nic nie mówił.
Nikt się nie ruszał. Po prostu staliśmy ze szklistymi oczami, gapiliśmy się bezmyślnie
jak stado otępiałych zwierząt czekających na topór rzeźnika. Muzyka powoli cichła i
szorstki, gardłowy głos Rosjanina mówiącego po niemiecku podjął ponownie
propagandową pogadankę.
* Towarzysze! Niemieccy towarzysze! Słuchajcie, co mówię! Rzućcie broń i
chodźcie do nas! Zrzućcie imperialistyczne jarzmo i przyłączcie się do braci
robotników! Wolna armia ludzi socjalizmu czeka na was z chęcią! Marszałek
Rokossowski oferuje wam honorowe miejsce pośród jego oddziałów.
Będziecie traktowani tak samo jak radzieccy żołnierze. Wasi nazistowscy oficerowie
nazywają was pół*szpiegami, bezmyślnymi kretynami z bagien i rynsztoka.
Śmiejemy im się w twarz! Kto, pytam was, kto odnosił zwycięstwo po zwycięstwie
od słynnej klęski pod Stalingradem? Wy, z 999. Batalionu zostaliście zmuszeni do
wzięcia broni i walki za waszych nadpanów * i to do was mówię! Zrzućcie kajdany i
przyłączcie się do naszej walki o wolność. Obiecali wam rehabilitację? I że ponownie
wam zaufają? Wierzycie w to? Czy uwierzyliście w ich kłamliwe zapewnienia?
Towarzysze, nie oszukujcie się! Nigdy już nie zobaczycie Niemiec! Żaden z was!
Wasza śmierć już została podpisana i zagwarantowana. Zostaliście wysłani tutaj, aby
za nich umierać! Aby zabijać nas! Ale my was nie chcemy zabijać! Chodźcie do nas,
póki jeszcze jest czas! Możemy uniknąć rozlewu braterskiej krwi! Dajemy wam
nadzieję na nowe życie. Oferujemy wam zemstę na nazistowskich kryminalistach,
którzy przeznaczyli was na rzeź... Możemy razem walczyć i zwyciężymy! Nie
ustaniemy, nim nie dojdziemy do Berlina! Chodźcie i przyłączcie się do naszej walki!
U nas nie ma głodu, nie skażemy was na poniżającą walkę robotnika przeciwko
robotnikowi! Dzisiejszego wieczora czekamy na was, między 19.00 a 21.00. Damy
wam osłonę ogniową, aby ochronić was w czasie przejścia. Serca w górę i odwagi!
Powstańcie przeciwko swoim prześladowcom i zmuście ich do ucieczki!
Głos tak długo gadał, aż ochrypł. W swojej ziemiance pastor i eks*listonosz siedzieli
i trzęśli się z wrażenia. Poczciarz pierwszy przerwał ciszę.
* Słyszałeś go * wyszeptał. * Słyszałeś, co powiedział. To co wcześniej, tylko dużo
jaśniej. Nie ma powodu. Prawda? Jest tylko jeden rozsądny sposób, aby wyrwać się z
tego piekła, dopóki jest szansa... Co o tym myślisz, padre? Idziesz ze mną?
Bardzo powoli Fischer podniósł głowę.
* Nie mogę * powiedział. * Życzę ci szczęścia, ale nie mogę porzucić moich
towarzyszy. Oni mnie potrzebują i muszę z nimi zostać.
Pocztowiec popatrzył na niego.
* Czy ty już całkowicie zwariowałeś?! Bredzisz głupoty! Jaki jest sens pozostania na
tej stercie gnoju? Chcesz zostać męczennikiem? Tego właśnie chcesz? Chcesz być
cholernym męczennikiem jak ten świadek Jehowy?
* Chrystus umarł na krzyżu * mruknął Fischer trochę bardziej do siebie. * Przyjmę
wszystko, co mi w losie Pan zgotował. Nie odwrócę się od tego, co jest moją
powinnością.

* Powinność * powiedział jego towarzysz pogardliwie. * To może być twoja idea,
twój obowiązek, aby siedzieć tutaj jak kaczka, aż odstrzelą ci tę świętą głowę, ale ja
nie mam na to ochoty. Mam zamiar przejść na drugą stronę, dopóki są warunki!
Fischer zwrócił się w jego stronę ze swoimi spokojnymi, niebieskimi oczami.
* Gdybym był tobą * powiedział delikatnie * nie pokładałbym tak wielkiego zaufania
w Rosjanach i ich słowach. Oni też mają obozy koncentracyjne i więźniów
politycznych. To może być zabawne, gdy potraktują cię tylko troszkę lepiej niż
naziści.
Pocztowiec wzruszył ramionami.
* Zdaję sobie sprawę z tego ryzyka, starcze. Może to nie jest wielka szansa, ale
gwarantuję ci, że to lepsze niż nic. Mam nadzieję, że nie strzelisz mi w plecy, gdy
będę do nich przechodził.
* Nigdy jeszcze nie zastrzeliłem człowieka * powiedział grobowo Fischer. * Niech
Bóg będzie z tobą!
W innych ziemiankach i kraterach żołnierze WU szeptali i mamrotali między sobą,
rozważając skutki radzieckiej propozycji.
* Słyszeliście, co powiedzieli? Słyszeliście, co właśnie powiedzieli? * pytał
gorączkowo swych towarzyszy Paul Weiss, były bankier, aferzysta i wywrotowiec. *
Dlaczego nie idziemy? Co? Dlaczego nie idziemy? Co za różnica zginąć dla
nazi*stów czy ruskich? Chrzanić partię i wszawy Vater*land! Co oni zrobili dla
takich jak ty czy ja? Nigdy nie było wolności w Niemczech. Nie w moim życiu! Jeśli
tylko zrobisz jakiś ruch, gestapo łapie cię za kostki jak banda głodnych psów.
Dlaczego nie przejść na tamtą stronę i dla odmiany nie zobaczyć, jak wygląda świat
po drugiej stronie?
Trochę przed godziną 19.00 zaczęło padać, drobna mżawka szybko pokryła cały
teren szarą, wodną zasłoną. Prawie od razu Rosjanie postawili barierę ogniową.
Początkowo sporadyczny ogień artyleryjski z czasem zamienił się w regularną
kanonadę. Pociski rozrywały ziemię przed naszymi okopami, a cała okolica paliła się
od granatów zapalających. Bez wątpienia był to subtelny jak na Rosjan sposób
pokazania potencjalnym dezerterom, co czeka tych, którzy będą nadal walczyć za
Hitlera.
Dokładnie o 19.00 ostrzał ustał. Jeszcze tylko jeden spóźniony pocisk eksplodował
dość daleko od nas. Zza naszych pleców dochodziły jakieś odgłosy. To chyba
Hofmann zabawiał się w pobliskiej wiosce z dwiema telefonistkami z Luftwaffe.
* Mam nadzieję, że kiedyś dopadną skurwysyna * mruknął Mały z normalną dla
niego życzliwością wobec zwierzchników.
Ze swojej wysuniętej pozycji Paul Weiss i jego towarzysze patrzyli przez pełzającą
mgłę na linie rosyjskie, gdzie zamierzali zdezerterować. Wiedzieli, że są
obserwowani ze wszystkich pozycji, choć nie widać było śladów jakiejkolwiek
aktywności.
* Dobra, to jest właśnie to * syknął Weiss. * Ruszajmy teraz, zanim przybędzie tłum
innych uciekinierów. Jeśli choć kilku gości będzie miało pomysł podobny do
naszego, cały teren wypełni się ludźmi jak park w niedzielne popołudnie. Chodźcie,
ruszamy.
Jego kompani jeszcze się wahali. Ale nim podjęli decyzję, z sąsiednich transzei

wypełźli pierwsi uciekinierzy. Weiss niecierpliwie cmoknął językiem.
* No jak? Idziecie czy nie?
Na oczach niezdecydowanych towarzyszy wyskoczył z okopu i ruszył w stronę ziemi
niczyjej. Dotarł do leja po wybuchu, położył się na brzuchu i po raz pierwszy spojrzał
wokół. Parę sekund później przybył sierżant Repke. Rozejrzał się wśród trzech
pozostałych ludzi.
* Co się tu dzieje? * spytał i podniósł podejrzliwie lornetkę do oczu, aby zlustrować
zamglone
przedpole. * Jeszcze chwilę temu było was czterech? Gdzie poszedł ten jeden?
Trzej żołnierze wymienili strachliwe spojrzenia.
* Nigdzie nie odszedł, sierżancie.
* Jesteśmy tu cały czas.
* Wszyscy trzej.
* Razem.
Repke spokojnie ich zignorował. Nie mogąc przebić wzrokiem mglistego półmroku,
zdjął z pleców pistolet maszynowy i, nie oglądając się za siebie, poszedł sprawdzić
gniazdo karabinów maszynowych. Trzej żołnierze nie tracili już czasu. Repke
przecież na pewno wróci, a oni nie mieli ochoty czekać na dalsze pytania w sprawie
zniknięcia Weissa. Porzucili broń i przemykali zygzakiem w stronę północnych
okopów Rosjan.
Artyleria dwóch stron zaczęła strzelać niemal w tym samym czasie. Ziemia trzęsła się
od wystrzałów ciężkich dział i wybuchów pocisków pojawiających się po prawej i
lewej stronie. Oczekiwaliśmy w bezruchu.
* Mają niezłą zabawę * powiedział sucho Mały. * Ale niedługo się znudzą.
Mżawka powoli zamieniała się w monotonny deszcz. Powiał lekki wiatr i
momentalnie byliśmy cali przemoknięci. Odległe wzgórza okupowane przez Rosjan
stopniowo ginęły w ciemnoniebieskiej, nocnej zasłonie. To był wielki wieczór dla
dezerterów.
Sierżant sztabowy Wolte stał obok Buglera i Trei*bera, dwóch ludzi z oddziału
karnego. Nieruchomo obserwował radzieckie okopy. Żołnierze spojrzeli na siebie
porozumiewawczo i pokiwali głowami.
* Sierżancie * zagadnął Bugler odpowiednio pokornym tonem. * Nie chciałbym panu
sprawiać kłopotu, ale może wie pan przypadkiem, czy dostaniemy dzisiaj coś do
jedzenia? Nie chciałbym stwarzać problemów, ale mój brzuch dudni tak głośno, że
chyba to słychać w promieniu kilometra.
Sierżant Wolte spojrzał powoli na paru żołnierzy i odsunął hełm na tył głowy.
* No tak * spytał. * Dlaczego pytacie właśnie mnie? Dlaczego nie skoczycie do
ruskich i ich nie zapytacie? Tam u nich jest ponoć żywności w bród. Dlaczego tam
nie idziecie?
Treiber zrobił nerwowo krok do tyłu. Usta mu delikatnie drżały. Wydawało się, że
Wolte dał im prawie zaproszenie do dezercji, chociaż było to niemal niemożliwe.
Wolte był porządnym nazistą. Wierzył w partię i jej wodza. Wolte nigdy nie rozważał
dezercji.
Bugler westchnął parę razy, nim zebrał się na odpowiedź.
* Bo zastrzeliłbyś nas * powiedział stłumionym głosem. * Zastrzeliłbyś nas w minutę

po tym, jak byśmy się ruszyli.
* Tak uważasz? * Wolte ponownie skierował wzrok w stronę sowieckich linii. * Kto
wie, czy mógłbym, czy nie? Może się nawet do was przyłączę. To bardzo możliwe,
tak jak to, że oni zgotują odpowiednie przyjęcie.
Wyprostował rękę i wskazał na żołnierzy.
* Patrzcie * powiedział * tam już czeka czterech kumpli, żeby wyskoczyć na
wolność. Przypuszczam, że moglibyśmy się do nich przyłączyć? A jeśli wszystko
ułoży się przeciwko nam i nie zdołamy
uciec, to możemy aresztować tamtych czterech. Kto będzie wtedy dyskutował o tym,
że opuściliśmy okopy, aby ich ścigać?
Bugler poczuł się trochę niepewnie.
* Tak też może być * powiedział. * Nawet nieźle, tylko jakoś nie wydaje mi się,
abyśmy zostali serdecznie przywitani przez Rosjan, jeśli pojawimy się w
towarzystwie rasowego nazisty. Oni nie są głupcami, prawda? Na pewno nie są
idiotami. Nawet jeśli zerwiesz wszystkie naszywki z munduru i odznaki sierżanta,
nadal będą wiedzieli, że nie jesteś jednym z nas.
* Czy myślisz, że nie wziąłem tego pod uwagę? Myślisz, że tego nie przewidziałem?
* uśmiechnął się Wolte z lekkim chichotem samozadowolenia.
* Zatroszczyłem się o zaopatrzenie w dwa zestawy dokumentów. Jeden na co dzień, a
drugi w razie jakichś wypadków...
Zaległa dziwna, pełna wzajemnej niechęci cisza.
* No więc dobrze * Bugler potrząsnął ramionami.
* Masz lewe papiery i załóżmy, że oni nie odkryją, iż jesteś nazistą. Może naprawdę
warto spróbować. Ale może się nie udać. Mam na myśli to, że oni nie mówią prawdy.
Skąd wiemy, że dotrzymają słowa?
* Nie wiemy * powiedział Wolte. * To przecież jasne. Nigdy nie wiesz, co myślą
Rosjanie. W jednej minucie walą cię przyjacielsko po plecach, by po chwili wsadzić
ci lufę nagana w usta. Trzeba mieć to na uwadze.
* No tak * powiedział Bugler. * Nie jestem pewien, czy w tej sytuacji idę z wami.
* Nie powinieneś się o to zbytnio martwić.
* Wolte stuknął palcem w małą płócienną torbę
zwisającą z jego ramienia. * Mam dwa małe prezenciki, które bardzo rozbawią
Rosjan, gdy dostaną je w swoje ręce. Ich posiadacz będzie mógł roznieść całą
niemiecką linię obrony. Wydaje mi się, że to wystarczy, aby zyskać ich wdzięczność.
* No tak, ale...
* Jakie ale? * znowu zazgrzytał uśmiech Woltego.
* Jeśli się mnie obawiacie, weźcie pod uwagę, że już dosyć powiedziałem, aby mnie
powiesili. Jestem pewien, że to wystarczający dowód uczciwości.
Teraz na chwilę zamilkł.
* I jeszcze jedna rzecz * dodał z namysłem.
* Nim wyruszymy, ostrzegam * ani jednego słowa o Sennelager. Nie wspominałbym
o tym. Bo jeśli mnie sypniecie, to ja sypnę was. Rosjanie nie patyczkują się z
kryminalistami, tak samo jak z nazi*stami. Jeśli dowiedzą się o waszej przeszłości,
wyprowadzą was prosto na pole minowe. Nie wynoście więc opowiadań ze szkoły,
dobra?

Bugler zawahał się.
* Chyba tak * zgodził się niechętnie. Wolte zwrócił się w stronę jego kompana. *A
ty?
* Wchodzę do gry * powiedział Treiber.
* Dobra, w takim razie * Wolte wyciągnął rękę
* dajcie mi swoje papiery.
Przez moment obudziły się w nich wątpliwości. Podali je z wyraźną obawą. Wolte
przerzucił kilka pustych stron, a potem nagryzmolił słowa: „politycznie niepożądani".
Z płóciennej torby wygrzebał gumowy stempel z sygnaturą podpisu pułkownika.
Ostrożnie postawił pieczątki pod napisanymi wcześniej słowami, a potem jeszcze dla
uwiarygodnienia dopisał: „Buchenwald". Następnie oddał żołnierzom dokumenty. Na
ich twarzach pojawił się szeroki uśmiech ulgi, gdy sprawdzali dzieło sierżanta.
* Fajnie * powiedział * naprawdę fajnie. Buchenwald. Teraz czuję się bezpiecznie.
Wolte schował gumowy stempel do torby.
* No to przełamujemy się * powiedział. * Teraz albo nigdy.
Przebyli pas neutralny nadspodziewanie szybko i łatwo. Opuścili nisko głowy i gnali
jak jelenie. Nim się zorientowali, byli już przy pierwszych radzieckich okopach.
Wdrapali się do nich z wysoko podniesionymi rękami, a zaraz za nimi pojawił się
tłum im podobnych. Wydawało się, że cały pas ziemi niczyjej nagle się ożywił.
Radziecka propaganda była * jak widać * bardzo skuteczna.
Mały obserwował to zamieszanie przez lornetkę polową. Ku naszej radości
komentował całe zdarzenie.
* Nigdy czegoś takiego jeszcze nie widziałem. Zmykają ze wszystkich miejsc. Ja to
chrzanię! * mówił podekscytowany. * Jeszcze stamtąd wychodzą i stamtąd! Jezu!
Zwiewa chyba pół naszej armii! Chyba nie mogą tego zrobić szybciej!
W pewnej chwili wydawało się nam, że Porta chce otworzyć ogień.
* Niech sobie idą * powstrzymał go Stary. * Pozwól im iść, gdzie chcą. Wkrótce
odkryją błąd.
Z ramion Berlina prosto w uścisk Moskwy. Byłem ciekaw, ilu z nich miało pojęcie, w
co się pakują. W naszą stronę galopował major z korpusu pionierów z twarzą
rozpaloną fanatyczną furią.
* Co wy, do cholery, robicie? * darł się w stronę naszego porucznika. * Dlaczego do
nich nie strzelacie? Słodki Jezu Wszechmocny! Przecież te szczury uciekają!
Zanim Lówe zdążył coś odpowiedzieć, major rzucił się do karabinu maszynowego i
wrzeszczał swoim zduszonym frenetycznym głosem, aby strzelać. Gdzieś z ziemi
niczyjej rozległy się agonalne okrzyki, a odgłosy naszych strzałów sprowadziły
pułkownika Hinkę. Prawie wpadł na szalejącego przy karabinie maszynowym
majora.
* Kto to jest? * spytał wściekły. * Co on tu robi? Potem odwrócił się do ordynansa.
* Kim jest ten człowiek? Dlaczego mi o nim nie zameldowano?
Młody oficer spojrzał ostrożnie na majora.
* Naprawdę nie wiem, panie pułkowniku * powiedział. * Nie potrafię nic powiedzieć
na ten temat.
* Weź jego papiery i sprawdź, kto to jest! * rozkazał Hinka.
Major z ociąganiem porzucił stanowisko bojowe kaemu i niechętnie podał

dokumenty. Widok zimnego uśmiechu Lówego i głupkowaty chichot Porty z
pewnością nie poprawiał jego sytuacji. Ordynans szybko przebiegał oczami po
dokumentach. Porównał dwie fotografie, badawczo przyglądał się podpisom i
podejrzanie wyglądającym pieczęciom.
* Coś tu śmierdzi, panie pułkowniku. Nie mogę być tego pewnym, więc muszę
dokładniej przyjrzeć się papierom.
* Przepraszam, że jak? * spytał rozdrażniony major. * Sugeruje pan, że moje
dokumenty są fałszywe?
* A co, jeśli są? * spytał cierpko pułkownik. * On wykonuje tylko swoje obowiązki.
Czego ma się spodziewać, gdy odkryje kogoś zupełnie nieznanego, kto przychodzi
Bóg wie skąd i spokojnie rozkazuje czyjejś kompanii bez żadnego wyjaśnienia.
Uderza mnie, mówiąc delikatnie, to pańskie zdziwienie, panie majorze. Mógłbym
rozkazać, aby rozstrzelano pana na miejscu, gdybym miał takie skłonności.
Major od razu stracił rezon. Otarł nerwowo usta ręką. Porta jak zwykle niezdolny,
aby utrzymać język za zębami, teraz pochylił się wylewnie, aby zaoferować
pułkownikowi cenną radę.
* Najlepiej nie dawać szansy, panie pułkowniku! Tak nam właśnie mówiono w Ulm.
Najpierw strzelać, a potem dopiero pytać, tak zawsze nam mówiono. To był
kontrwywiad. Byłem tam na kursie.
* To co teraz macie zamiar zrobić? * warknął major. * Może zawołacie speca od
dokumentów? Następną rzeczą, którą będziecie próbowali mi wmówić, jest to, że
jestem radzieckim szpiegiem w niemieckim mundurze!
Porta wyprostował się jak struna i pokazał zęby w uśmiechu.
* Przecież to sam Reichsfuhrer powiedział, że lepiej zastrzelić pięciu niewinnych niż
puścić jednego winnego.
* Na miłość boską * jęknął major. * Czy nikt nie może powstrzymać tego kretyna
przed bredzeniem?
Pułkownik, który do tej pory studiował dokumenty nieznajomego oficera, wreszcie
mu je oddał.
* Zabieraj je i wracaj do swojego batalionu * powiedział chłodno. * Przyjrzę się tej
sprawie dokład*
niej w bardziej sprzyjających okolicznościach. Przekroczył pan swoje uprawnienia i
będę oczekiwał pełnego wyjaśnienia z pańskiej strony.
Major zniknął szybciej, niż się pokazał. Pułkownik Hinka podniósł lornetkę do oczu i
z zadumą studiował oszalałe, uciekające sylwetki wchodzące i znikające w pasie
ziemi niczyjej.
* Bardzo dobrze * powiedział. * Kontynuować ostrzał.
Mały tylko potrząsnął rękami.
* Kompletnie zwariował * mruknął cicho. * Marnować tyle dobrej amunicji na tych
durniów. Zostawić ich czerwonym. Oni już ich wyszlifują.
Mechanicznie, bez specjalnego entuzjazmu otworzyliśmy bezładny ogień. Mały
ładował i rozładowywał jak automat, szepcząc jakieś bzdury pod nosem do każdego
pocisku, który wystrzeliwał. Przemawiał do nich jak do starych, drogich przyjaciół.
Był najlepszym ładowniczym, jakiego mieliśmy. Był szybki i dokładny, wydawał się
być niezmordowany. Mógł nosić pociski przez całe godziny, nie okazując osłabienia.

Może nie do końca wiedział, że dwa dodać dwa jest cztery, ale nikt lepiej od niego
nie obsługiwał moździerza.
* Trzysta pięćdziesiąt metrów * rozkazał Stary.
* Przygotuj, ładuj, ognia * podśpiewywał Mały, jakby recytował litanię. * Leć moja
mała...
W powietrzu zaczęły latać strzępy ludzkich ciał. Rosjanie otworzyli ogień, chcąc
osłonić przypuszczalnych towarzyszy, którzy śpieszyli, by do nich dołączyć. Między
nami zaczęły wybuchać granaty, niepokojąco blisko, więc Porta, przeklinając,
wcisnął mocniej hełm na głowę.
* Cholerni Rosjanie * powiedział. * Cholerne rosyjskie świnie. Wiecie, że Rosjanie
używają kobiet jako kanonierów. Muszą mieć mięśnie jak futboliści, tyle mogę
powiedzieć!
Po jakiejś godzinie ostrzał z dwóch stron linii frontu zaczął zamierać. Tylko niewielu
dezerterów zdołało przeskoczyć z gorącej nazistowskiej patelni do komunistycznego
pieca. Kilku udało się schwytać i aresztować. Jednak większość leżała poszarpana i
umierająca w wypalonym mule ziemi niczyjej. W tym czasie wszyscy wykazywali
się histeryczną wręcz aktywnością. Telefony rozdzwoniły się do czerwoności, a
gońcy biegali w tę i z powrotem napuszeni jak psy gończe. Służba bezpieczeństwa i
tajna policja zostały poinformowane o wielkiej rejteradzie żołnierzy. Siedzieliśmy
teraz w ponurym nastroju, oczekując na przybycie ludzi z tych służb.
Podpułkownik z Gefepo siedział w rogu z głową schowaną między rękami. Miał na
sobie nowy błyszczący mundur, jego twarz była pomarszczona i przedwcześnie
postarzała. Geheime Feldpolizei * tajna policja polowa.
Nie tylko dwunastu podoficerów zwiało z kontyngentem żołnierzy na drugą stronę.
Właśnie doniesiono mu, że był z nimi jego kapitan. Oficer zaczął błagać Hinkę, aby
ten potwierdził, że kapitan zginął w akcji, ale nasz pułkownik był nieugięty.
* Zgłoś to swoim zwierzchnikom * powiedział, wiedząc, że jest to ostatnia rzecz,
którą człowiek w jego sytuacji mógł chcieć zrobić.
Parę minut po południu Rosjanie otworzyli ogień do dywizyjnego punktu
dowodzenia. Zasięg
i kierunek ostrzału były niezwykle dokładne. Składy amunicji wylatywały jeden po
drugim w powietrze. Zamaskowane czołgi były niszczone z niezwykłą precyzją. Było
oczywiste, że ktoś ze sztabu musiał zdezerterować i przekazać drugiej stronie cenne
informacje.
Z nastaniem szarego zmierzchu zaczęło się polowanie czarownic na tych WU, którzy
z lojalności i poczucia obowiązku pozostali z nami. To była forma represji, częściowo
próba znalezienia kozła ofiarnego, zademonstrowania wiary w Fuhrera i nienawiści
do wroga. Najłatwiej było więc uderzyć w bezbronnych żołnierzy. Widziałem, jak
pastor Fischer został zaatakowany przez rozjuszonego sierżanta Linge. Klęczący
człowiek otrzymał uderzenie w twarz krawędzią hełmu. Przechodzący obok
Oberwachtmeister Danz postanowił przyłączyć się do zabawy. Uderzył pastora kolbą
pistoletu w szczękę, a gdy ten padł, wdeptywał go w błoto obcasami butów. Potem
dwójka oprawców ruszyła na poszukiwanie kolejnych ofiar. Fischer chwiejnie
podniósł się na nogi, z ust i pokaleczonych policzków ciekła mu krew. Ale przecież
mogło być gorzej, przynajmniej był żywy. Podpułkownik policji, któremu

zdezerterował kapitan, został znaleziony ze skronią rozwaloną samobójczym strzałem
z pistoletu.
Późnym porankiem zostaliśmy zluzowani przez pułk piechoty. Resztki 999. Batalionu
zostały zebrane i przeprowadzone do pobliskiej wioski. Tam byli pod obserwacją
zaskoczonych i przestraszonych oddziałów, które już wcześniej przebywały w miej*
scowości.
* Więźniowie * powiedział jeden koleś znający sprawę do sąsiadów. * To
więźniowie.
* Szpiedzy * powiedział drugi.
Nawet nie przeszło im przez głowę, że te półżywe szkielety są ich rodakami, że ta
przerażająca kolekcja skóry i kości została wysłana z Niemiec na front, aby umrzeć.
Fuhrer w swojej niezmierzonej mądrości i hojnej dobroci nigdy by do czegoś takiego
nie dopuścił.
Potem batalion przeszedł przez wieś, poza pole widzenia obserwujących żołnierzy, i
pokonał jeszcze sześć kilometrów. Wtedy się zatrzymali i zostali ciepło przyjęci
przez oddział warszawskiego gestapo i SS, którego członkowie mieli trupie czaszki
na hełmach. Żołnierzy ustawiono w szereg i kazano im się rozebrać. Potem zostali
zaatakowani w zwyczajny, przyjacielski sposób przez ludzi z bezpieczeństwa. Jeśli
tylko ktoś się lekko wychylił z linii, od razu otrzymywał kulę w kark z P*38. Ci,
którzy upadli, byli kopani do utraty świadomości i pozostawiani na łaskę grasujących
psów. Stworzyła się wariacka mieszanina krzyków, jęków, szczekania psów, tupania
butów i chrapliwych rozkazów. Taka normalna procedura.
Po pewnym czasie, gdy batalion został uporządkowany i gotowy do prezentacji,
przekazano go majorowi i dwóm kompaniom specjalnym z oddziałów Dirlewangera.
Oficer natychmiast kazał zabrać biedakom ich szmaty i ustawić się z twarzami
zwróconymi do ściany pobliskiego budynku. Ręce miały być splecione na głowach.
Każdy, kto ośmieli się ruszyć, jak ich poinformowano, zostanie natychmiast
zastrzelony. Niewielka liczba ofiar,
które ośmieliły się złamać polecenie, pokazała, że rozkaz był wykonywany z
niezwykłą starannością.
Major spokojnie kontynuował przemowę, a w tym czasie mordercy od Dirlewangera
kontynuowali selekcję i odchwaszczali oddział. Oficer gadał przez godzinę. Opisywał
z detalami różne rodzaje kar, aby mogli przewidzieć, co ich spotka, gdy choć
nieznacznie przekroczą regulamin w jakimś punkcie. Bardzo wzniośle ostrzegł ich
przed próbą przejścia na stronę Rosjan, tak jak zrobili to wcześniej ich towarzysze.
Ich rodziny, żony, dzieci, matki i ojcowie zostaną zatrzymani jako zakładnicy. W
końcu oznajmił, że ci, którzy są wciąż żywi i mogą włożyć mundury, będą
przetransportowani do 27. Pułku Pancernego, a tam będzie wiele okazji, aby mogli
umrzeć jak bohaterzy.
Ale na razie nawet perspektywa stania po kolana w błocie z gwiżdżącymi ponad
głowami radzieckimi granatami moździerzowymi zaczynała być odczuwana jako
przyjemna forma spędzania czasu. Więźniowie, którzy ocaleli, dziękczynnie ruszyli
do resztek ubrań, które mogli znaleźć. Byli równie zaskoczeni, gdy zobaczyli, że
czeka na nich rząd ciężarówek, aby odwieźć ich do miejsca przeznaczenia. Na ich
nieszczęście 27. Pułk Pancerny był już bardzo daleko i mogli nigdy do niego nie

dotrzeć. Tajny trybunał wydał i zatwierdził arbitralnie decyzję, że jeden na trzech
tych biedaków ma być zabity bez sądu. To miało się odbyć zaraz i dlatego były
potrzebne pojazdy.
Ciężarówki dotarły do miejsca przeznaczenia i wyładowano żałosnych żołnierzy. Za
pomocą kolb karabinów i bagnetów przeprowadzono ich przez
dwuszereg żołnierzy uzbrojonych w wyciory, który skierował biedaków prosto do
rzeźni. Niektórzy nawet do niej nie dotarli. To naprawdę zdumiewające, co taki
cienki pręt może zdziałać w rękach fachowca. Oczywiście, gdy człowiek jest w
wojsku, uczy się zabijać wszystkimi dostępnymi metodami. Szybko można zostać
ekspertem w zabijaniu.
Wszyscy, którym udało się przebyć tę ścieżkę zdrowia, zostali zgromadzeni w
wilgotnej i ciemnej piwnicy zburzonego budynku. Podłoże szybko zamieniło się w
kleiste błoto. Z sufitu kapała woda. Przeraźliwe szczury, ośmielone głodem, wypełzły
ze wszystkich dziur i ogryzały ludziom nogi. Miejsca dla wszystkich więźniów było
bardzo mało, więc musieli stać zbici w kupę. Strażnicy używali pejczy przy
zamykaniu i otwieraniu drzwi.
Cały dzień i noc więźniów pozostawiono cierpieniu i głodowi. W tym ścisku każdy
musiał troszczyć się o siebie, nie było miejsca na współczucie. Najsłabsi osuwali się
na ziemię i byli zadeptywani. Wkrótce przed północą otwarto drzwi i wywołano
sześć pierwszych nazwisk. Wybrańcy przedzierali się przez tłok za pomocą paznokci
i kopnięć, aby dotrzeć do * wydawało się zbawczego * wyjścia. Po ich wyjściu drzwi
ponownie zamknięto, a po chwili rozległy się serie z karabinu maszynowego.
Potem zaległa cisza i więźniowie już wiedzieli, co się stanie, gdy kolejne nazwiska
zostaną wyczytane...
Przedziwną kolekcją przestępców była ta wyczerpana gromada. Jednych schwytano,
gdy słuchali zagranicznych stacji radiowych, niektórzy śmieli wątpić w ostateczne
zwycięstwo, jeszcze innych
aresztowano za zbyt głośne wyrażanie myśli. Była także grupka złodziei, oszustów i
morderców. Wreszcie byli też tacy, którzy nie uznawali stosowania przemocy i byli
przeciwni wojnie. Teraz wszyscy oni w piwnicy pełnej szczurów czekali na śmierć.
Mijały minuty. Jeszcze raz otwarto drzwi i wywołano kolejne sześć osób, aby stanęły
przed lufą karabinu maszynowego. Przed świtem zrobiło się stosunkowo luźno w
błotnistej piwnicy. Można było się ruszyć i napłynęło trochę świeżego powietrza.
Zaczęły pojawiać się ludzkie odruchy, więźniowie nawet rozmawiali ze sobą. Ktoś
wysnuł teorię, że tylko kryminaliści noszący czerwone i niebieskie paski byli
wyprowadzani. Natychmiast ci, którzy mieli zielone paski, odetchnęli z ulgą.
* Ja też mam pomysł * powiedział morderca z Lipska. * Tylko polityczni i zdrajcy
zostaną usunięci. Wydaje mi się, że tak powinno być. Dlaczego Adolf ma żywić i
ubierać tych, którzy go zdradzili? Wywalić ich, tak mówię, a reszta niech ma jakąś
szansę.
Ci z zielonymi paskami zaczęli czuć coraz większą szansę, bo nikogo już więcej nie
wyczytano. Więzienna mentalność też się obudziła. Zaczęło się okradanie słabszych i
zabitych. Jakiś zbir przyczepił się do pastora Fischera, który kurczowo trzymał się
życia, i uderzył go w pokancerowaną i skrwawioną twarz.
* Dlaczego się nie modlisz, wszawy pastorku? Dlaczego nie wezwiesz Go, aby

zszedł do nas z góry i podał pomocną dłoń?
Ze wszystkich kątów śmierdzącej piwnicy odezwały się złośliwe śmiechy.
* Jego z góry! Na pewno zdziała dużo przeciwko SS...
Późnym popołudniem drzwi się otworzyły i kapitan SS wezwał wszystkich do
przedsionka.
* Dobra! Słuchajcie mnie, wy świnie. Zgodnie z prawem już powinniście nie żyć. I
gdyby to ode mnie zależało, wyprowadziłbym was wszystkich na zewnątrz i rozwalił.
Ale sam Reichsfuhrer postanowił dać wam jeszcze jedną szansę, abyście sami mogli
udowodnić, że warto pozwolić wam żyć. Mam nadzieję, że jesteście tego świadomi i
silni, bo zabieram was na długi marsz do miejsca, gdzie nie będziecie mieli chęci ani
ochoty na ucieczkę lub przyłączenie się do wroga. Tego, gdzie idziecie, dowiecie się
na miejscu, nie wcześniej. Aha, maszerujecie bez butów. Bułgarska armia cały czas
maszeruje na bosaka, to dlaczego wy nie możecie? Ci, którzy dotrą cało na miejsce,
zostaną wyposażeni w potrzebny ekwipunek. Jeśli ktoś upadnie po drodze, zostanie
zastrzelony. A jeżeli ktoś nie jest gotów iść na bosaka, niech wystąpi naprzód już
teraz.
Zapadła dręcząca cisza. Po chwili z głębi piwnicy wyłonił się jeden cień. Kapitan
patrzył, jak człowiek zbliża się do niego.
* No? Co jest z tobą?
Więzień pokuśtykał jeszcze ze dwa kroki. Miał złamaną i pokrwawioną nogę. To
wszystko mówiło.
* Mamusiu, ten to nie wygląda zbyt zdrowo * powiedział kapitan. * Powinien być już
dawno sprawdzony.
Zawołał sanitariusza i posłał go w stronę więźnia. W brygadzie Dirlewangera nie
było lekarzy.
Wszystkie zabiegi przeprowadzali niewykwalifikowani i niezdarni felczerzy
pozbawieni środków dezynfekcyjnych i przeciwbólowych. Teraz oglądali
wycieńczonego człowieka.
* Jak sądzisz? * mruknął kapitan. * Da radę iść? Sanitariusz zanurzył palec w świeżą,
otwartą
ranę na zmasakrowanej stopie. Więzień tylko jęknął z bólu i sanitariusz powstał z
kaprawym uśmiechem na twarzy.
* Obawiam się, że nie. Chyba całkowicie się nie nadaje.
Kapitan wydął tylko przystojną twarz.
* To wstyd * powiedział * że mamy pierwszą ofiarę jeszcze przed rozpoczęciem
marszu. Skoro jednak nie może maszerować, skończmy to od razu.
Strażnicy weszli do piwnicy. Niefortunny inwalida został powalony na kolana, z
głową pochyloną do przodu. Rozległ się pojedynczy strzał i problem został
rozwiązany.
* No tak * powiedział kapitan. * Czy jeszcze ktoś nie czuje się na siłach do marszu?
Zalegająca cisza pozwalała wnioskować, że reszta więźniów cieszy się dobrym
zdrowiem. A gdy falująca kolumna wreszcie wyruszyła, pozostał za nią długi,
krwawy ślad.
Ocalali zostali dostarczeni do 27. Pułku Pancernego krótko po północy. Zamknięto
ich w szopie, aby się przespali. Następnego ranka zostali umundurowani i

odpowiednio wyposażeni. Teraz byli już gotowi umrzeć za ojczyznę.
Wieczorem tego samego dnia ponownie wyruszyliśmy na front.

Kto przysięga na swastykę, musi porzucić wszystkie wcześniejsze przysięgi.
Z przemówienia Himmlera do jugosłowiańskich ochotników, wygłoszonego w
Zagrzebiu 3 sierpnia 1941 roku.

Ponad dwa tysiące Polaków zostało zgromadzonych w barakach w lesie, kilkanaście
kilometrów od Warszawy. Okoliczne wioski zostały ogołocone z kobiet i mężczyzn,
pozostawiono tylko małe dzieci.
* Czy ktoś mówi po niemiecku? * Haupsturmfuhrer Sohr domagał się odpowiedzi od
wystraszonego tłumu.
Założył na głowę czapkę z groźnie wyglądającą trupią czaszką. Jej daszek osłaniał
skutecznie oczy przed promieniami zachodzącego słońca. Po chwili z tłumu wyłonił
się starszy człowiek i ruszył w stronę Niemca.
* Ja mówię trochę po niemiecku, więc chyba mogę pomóc.
* Dobrze, powiedz innym, aby ustawili się w trzech szeregach. Niech wezmą się za
ręce. Kiedy wydam rozkaz do marszu, mają iść w kierunku lasu. Między rzędami ma
być odstęp przynajmniej dziesięciu kroków.
* Co mają robić, gdy wejdą do lasu, panie oficerze? ~ Powiedz im, że mają zbierać
poziomki. O tej porze
roku mają doskonały smak.
Starszy człowiek bez żadnych obiekcji i pytań przetłumaczył dziwne polecenia
Niemca. Na twarzach zgro*
madzonych pojawiło się odprężenie. Ze śmiechem uformowali trzy szeregi i wzięli
się za ręce. Dziwni ludzie z tych Niemców. Ściągnęli dwa tysiące kobiet i mężczyzn
tylko po to, aby zbierali poziomki! Jednak nikt z nich nie wiedział, że skraj lasu
został wcześniej zaminowany przez partyzantów.
Pierwszy szereg ludzi trzymających się za ręce z uśmiechem na twarzach ruszył w
kierunku drzew.
Kilku maruderów, tych, którzy instynktownie nie dowierzali okupantom, było
przynaglanych lufami karabinów przez esesmanów idących kilka kroków za
szeregiem. Oni także nie wiedzieli o minach. Dotarło do nich tylko to, że kilka dni
temu byli skazani na śmierć, a teraz w zadziwiający sposób pojawiła się przed nimi
szansa ocalenia.
Tłumacz szedł w środku pierwszego szeregu. Trzymał za ręce dwóch synów. Szedł
ostrożnie, spodziewając się jakiejś pułapki. Dobrze znał Niemców. Czuł, że to marsz
śmierci. Wyprostował się, gdy doszli na skraj lasu, i cały rząd ludzi niespodziewanie,
podświadomie zatrzymał się. Rozwścieczeni esesmani zaczęli strzelać w powietrze i
kopać tych, którzy niechętnie ruszali do przodu.
Ludzie zrobili ledwie dwa kroki w lesie, gdy pod nogami zaczęły wybuchać im miny.
Synowie starca zostali wyrwani z uchwytów jego dłoni. Porozrywane ciała leciały
wysoko w kierunku koron drzew. Ludzie krzyczeli i łkali, a niektórzy w panice
ruszyli biegiem do przodu. Było coraz więcej wybuchów i krzyków. Teraz drugi rząd
ofiar stanął na skraju lasu. Młoda kobieta z długim odłamkiem w udzie została siłą

podmuchu rzucona na trawę. Czołgała się po zakurzonej, zroszonej krwią ziemi i
wyła z bólu, błagając o litość. Ale dzisiaj nie było litości.
Została ponownie wrzucona w horror, jaki rozgrywał się między drzewami.
Trzecia kolumna znalazła się pomiędzy morderczym lasem a lufami esesmanów. Ci,
którzy ruszyli z powrotem w kierunku Niemców, zostali podziurawieni na sito.
Reszta uciekła do lasu, gdzie wylatywali w powietrze, potykając się o resztki
rozerwanych na części rodaków.
HauptsturmfUhrer Sohr zsunął czapkę na tył głowy i obserwował rozgrywającą się
kaźń. Uśmiechnął się, gdy zobaczył płonące drzewa.
* Dwa tysiące ludzkich detonatorów ~ mruknął. * Najlepszy zespół wykrywaczy
min, jakim dowodziłem...

Rozdział 3

MAJOR Z KORPUSU PIONIERÓW

Pułk ponownie znalazł się w środku bagien, tym razem były to bagna Tomarki.
Obecne było tak samo wielkie jak poprzednie. Ta sama kleista wilgoć i chmary
komarów.
Już do tego przywykliśmy, a w okresach ciszy potrafiliśmy znaleźć nawet satysfakcję
z obecnej sytuacji. Gdybyśmy usiedli tutaj, w naturalnym środowisku, które
przetrwało nawałę wojenną, zdalibyśmy sobie sprawę, że jest to cudowny rezerwat
przyrody. Żyją tu w wielkiej obfitości żaby i jaskółki. Pewnego dnia parę bocianów
przyleciało na inspekcję naszych karabinów maszynowych i zaraz potem zabrały się
do wyłapywania żab kryjących się pod trójnożnymi podstawami karabinów.
Ptaki miały gniazda na wysokich, uschniętych drzewach, blisko naszej linii obrony.
Przez kilka pierwszych dni przyzwyczajały się do stałego grzechotu karabinów
maszynowych i wybuchu pocisków. Łatwo było zauważyć, jak szybko zwierzęta
adaptują się do zniszczeń czynionych przez ludzi i maszyny. Doskonale radziły sobie
w nowych warunkach życia. Widzieliśmy rodzinę zajęcy, która odwiedzała nas
każdego poranka, żebrząc o resztki jedzenia. Dawaliśmy im kawałki kapusty, którą
pożerały chciwie, bez względu na to, co działo się dookoła. Potem w podskokach
udawały się w stronę
linii rosyjskich, gdzie z pewnością otrzymywały drugi posiłek.
Pod koniec naszego pobytu zebraliśmy niezłą menażerię. Oprócz bocianów i zajęcy
odwiedzała nas grupa lisów, która wymiatała wszystko wieczorem lub przed
zachodem słońca. Jedno z młodych ochrzciliśmy imieniem Tosza. Było to
fascynujące stworzenie, całe białe od głowy do ogona. Pewnego dnia Mały popełnił
błąd, próbując je złapać. Został mocno ugryziony w nogę przez to futrzaste
stworzenie i musiał od tej pory zadowolić się patrzeniem z daleka. Zaraz za punktem
łączności było gniazdo borsuka. Otwieraliśmy puszki ze skondensowanym mlekiem i
ustawialiśmy je przed wejściem do nory, aby zachęcić zwierzaki do wyjścia. To była
taka mała rozrywka na bagnach.
A co do Rosjan, to widzieliśmy ich znacznie mniej niż zwierząt, ale doskonale

wiedzieliśmy, gdzie się znajdują. Każdej nocy, bez wyjątku, pomiędzy godziną 19.00
a 21.00 otwieraliśmy ogień z moździerzy. Gdy tylko kończyliśmy, oni odpowiadali
tym samym. To była całkowicie dżentelmeńska i przewidywalna zabawa. Nikt nie
narażał się na śmierć, jeśli tylko zachowywał się stosunkowo ostrożnie. Jedynie kilku
tępych idiotów z 999 sprawiało kłopoty. Nalegali, aby nosić stalowe hełmy tylko
dlatego, że je im wydano. Pokryte bagienną wilgocią błyszczały i migotały w
promieniach słońca, stanowiąc dla wroga zbyt łatwy cel, aby spudłować.
Pewnej nocy staliśmy z Portą na warcie przy wysuniętym stanowisku karabinu
maszynowego. Całkowita cisza trochę nam ciążyła i nie bardzo
pocieszała nas serenada, którą czasami śpiewał jakiś nieznany ptak w środku bagna.
Miał ochrypły, gardłowy i grobowy głos. Powtarzał cały czas trel kończący się
dwoma dźwiękami, które po pewnym czasie zaczęły nam działać na nerwy.
* Cholerny ptak * powiedziałem. * Warczy jak osioł, który ma czkawkę.
Mały i Gregor przyszli w końcu, aby nas zwolnić, ale zostaliśmy z nimi dla
towarzystwa. Powinniśmy znowu tu powrócić za parę godzin, aby ich zmienić, i
ledwie nam się opłacało chodzić w tę i z powrotem. Porta wysypał kości na zielony
kawałek wełnianego materiału i usiedliśmy do gry. Były to wspaniałe kości z
prawdziwej kości słoniowej inkrustowanej złotem. Porta gwizdnął je w kasynie w
Nicei. Rozłożyliśmy sukno na skrzynce amunicji, a pomiędzy każdymi dwoma
rzutami Mały albo Gregor podchodzili do przedpiersia okopu i ostrożnie sprawdzali,
co robią Rosjanie. Przeważnie nic nie robili. Może ukryci grali w karty. Ptaki na
bagnach kontynuowały śpiewy, a poza tym noc była cicha.
Czas mijał nam powoli. Byliśmy czujni * nawet najmniejszy dźwięk, nawet piękne
kości nie potrafiły osłabić naszej uwagi. Gregor podrapał je trochę paznokciami i
chuchnął w nie na szczęście. Za każdym razem, gdy jakiś ptak otworzył dziób na
bagnach, wzdragał się i mówił: „Na litość boską". Po pewnym czasie Porta stracił
zainteresowanie grą. Zaczął łazić w ciemnościach wokół karabinu maszynowego.
Jakby prosił o kłopoty, które wcale nie chciały się pojawić. W końcu rozdrażniony
zaczął podrygiwać w cieniu, przygrywając sobie na fujarce.
Od razu na bagnach odezwały się ptasie głosy. Słuchaliśmy tego koncertu z
zachwytem. Rosjanie pewnie też to słyszeli, ale nie otwierali ognia.
I wtedy, zupełnie niespodziewanie, Mały położył palec na ustach i machnął
ostrzegawczo ręką Porcie. Nie słyszałem nic poza ogłupiającym ptasim świergotem,
ale Mały miał zwierzęcy instynkt i wyczuwał zbliżające się niebezpieczeństwo, więc
usiedliśmy posłusznie i nasłuchiwaliśmy. W końcu dotarło do nas delikatne i odległe
brzęczenie silnika samolotu. Porta ponownie podniósł do ust fujarkę.
* Sztukas * powiedział pogardliwie. Mały zmarszczył brwi.
* Tak sądzisz?
Zanim Porta zdążył coś odpowiedzieć, nocne niebo rozjaśniły oślepiające błyski
światła. Zrobiło się jasno jak w dzień, a my staliśmy oświetleni jak na estradzie.
* Dupa, nie sztukasy! * krzyknął Gregor i zanurkował poniżej przedpiersia okopu, a
my zwaliliśmy się na niego.
Za naszymi plecami otworzyły ogień baterie przeciwlotnicze. Brzęczenie narastało i
zmieniło się w ryk silników nadlatujących samolotów. Widziałem, jak przelatują nad
naszymi głowami, fala za falą. Ze sztukasów Porty zrobiły się radzieckie bombowce.

Skończyła się nocna cisza. Zamilkły ośle ryki dziwnego ptaka, które tak nas
denerwowały. Teraz bagna ożyły w ulewie bomb, które zamieniły je w piec i morze
płomieni.
* Zwiewajmy stąd, do jasnej cholery! * krzyknął Porta.
Tak zrobiliśmy.
Powietrze wypełnione było fruwającymi kawałkami wszystkiego, co jeszcze przed
chwilą znajdowało się na ziemi. Cała trzecia sekcja wyleciała w kosmos, rozniesiona
bezpośrednim trafieniem pocisku. Gdzie nie spojrzeliśmy, tam widać było
biegających i krzyczących ludzi. Schrony, okopy, punkty dowodzenia, składy
amunicji i magazyny paliw były rozrywane wrogimi bombami. Gdy tylko przeleciała
jedna fala bombowców, sekundę później pojawiła się druga. Nie mieliśmy nawet
szansy, aby się podnieść i złapać oddech. Mogliśmy jedynie czołgać się od jednej
kryjówki do drugiej, próbując znaleźć bezpieczne schronienie. Gdzie ono było, tylko
sam Pan Bóg wiedział. Linia naszej obrony została rozerwana na strzępy.
Zaskoczenie było całkowite. Dopiero po pewnym czasie zdaliśmy sobie sprawę, że
cała siła radzieckiej 4. Armii Lotniczej została skierowana prosto na nas. Wszędzie
wokół nas panowało ogromne zniszczenie. Zabici ludzie leżeli dosłownie stertami.
Oszaleli ze strachu żołnierze skakali jak rozbrykane zające; ranni wyli w paraliżujący
nerwy sposób. Przerażeni ludzie kulili się ze strachu. Oficerowie wykrzykiwali jakieś
rozkazy, których nie można było wykonać, bo brakowało samobójców.
Po nalocie siedmiuset bombowców dalsze zniszczenia siała ciężka artyleria.
Mogliśmy tylko siedzieć w resztkach okopów i czekać, aż ta burza przeminie. Bomby
spowodowały, że teren zapadł się, a woda z bagien spływała tam, gdzie chciała.
Smród siarki był wszechobecny. Byliśmy cali pokryci błotem i szlamem bagiennym i
zanosiliśmy
się takim kaszlem, że aż flaki podchodziły nam do gardła.
Kiedy bariera ognia przesunęła się, wypełzliśmy jak duchy z innego świata i ponuro
zbieraliśmy resztki tego, co ocalało. Drzewa były popalone i poskręcane w
groteskowe kształty. Niedaleko nas stała Pantera przecięta na dwie części. Cała
pięcioosobowa załoga była martwa. Jeden człowiek był przecięty dokładnie tak jak
czołg. Grupka szeregowców pod komendą sierżanta przeszukiwała pobojowisko, aby
odnaleźć martwych oficerów. Po tym wszystkim miano im sprawić odpowiedni
pogrzeb.
Dano nam tylko krótką chwilę na złapanie oddechu. W naszym kierunku ponad
bagnami płynęła żółta mgła i niech Bóg pomoże tym głupcom, którzy wyrzucili
maski gazowe. Żółty dym zawierał substancje chemiczne, które dosłownie zżerały
płuca, nikt nie miał szansy na przetrwanie bez ochrony.
Sierżant Linge próbował. Jego cierpienia były tak okropne, że musieliśmy skrócić
jego męki. Od tego dnia nikt z nas nie tracił maski gazowej z pola widzenia.
Spoza wirujących tumanów trującego gazu dochodziły do nas odgłosy aktywności
wroga, których nie byliśmy w stanie zidentyfikować. Były to jakby ruchy oddziałów
zmechanizowanych, pomimo że saperzy wysadzili już dawno jedyny most spinający
brzegi bagien. W końcu dotarła do nas informacja z punktu obserwacyjnego, że
tajemnicze odgłosy oznaczają zbliżające się radzieckie czołgi.
* Czołgi? * spytał Lówe z niedowierzaniem. * Czy oni, do diabła, wyobrażają sobie,

że coś mogą
tu zdziałać czołgami? Przecież nigdy nie przejadą nimi przez tę breję!
Pół godziny później, gdy opadła trująca mgła, naprawdę zobaczyliśmy czołgi, które z
dudnieniem ruszyły z radzieckich pozycji po drugiej stronie bagien. Znowu
rozpoczęła się wielka kanonada i ponownie spadał na nas grad pocisków.
Z niewiarą patrzyliśmy, jak powoli zbliżają się do nas stalowe kolosy, za którymi
podążały ciasne szeregi piechoty. Po naszej stronie były tylko zdemoralizowane
strachem niedobitki, które dosłownie wyły z przerażenia. Większość naszych
żołnierzy widziała pierwszy raz czołgi w akcji * wielkie zielone potwory
wyglądające jak przedpotopowe monstra zapadające się we wszechobecnym mule.
Jako wsparcie przybyła do nas sekcja miotaczy płomieni, a dwieście metrów dalej
ustawiała się w pośpiechu bateria dział przeciwpancernych. Chłopcy nie zdążyli
sobie postrzelać, bo ich niewykończone stanowiska bojowe rozjechały gąsienicami
ruskie T*34.
* To wariaci! * krzyczał Lówe i był to wyraz jego bezsilnej rozpaczy. * Popadli w
szaleństwo. Nigdy nie uda im się przejechać przez bagna!
Pierwszy z potworów zanurzył się nosem naprzód w lepkie bagno. Z obu stron
pojazdu chlup*nęła w górę ściana brązowej mazi i ku naszemu zdziwieniu czołg
zaczął powoli posuwać się do przodu. Wcale nie tonął! Wyglądał jak wyładowany
statek towarowy płynący po gęstym morzu. Toczył się i brnął z gąsienicami
schowanymi pod wodą, jednak cały czas parł do przodu.
* Co jest? * spytał osłupiały Barcelona. * Przecież tam nie ma przejazdu! Most został
wysadzony! Tam przecież nie ma drogi!
Legionista zgarbił chude ramiona.
* Najwyraźniej zbudowali nową przeprawę * powiedział z dziwnym spokojem.
Na pewno przygotowali ją wcześniej. Most pływający został z pewnością zbudowany
jeszcze przed pandemonium bombardowania. Przez szkła lornetek było wyraźnie
widać błyszczące liny, które kotwiły przeprawę do pni pobliskich drzew. Cała ta
zabawa musiała kosztować życie wielu ludzi. Ale Rosjanie, podobnie jak naziści, nie
przykładali wagi do wielkości strat, liczył się tylko cel. A poza tym ludzie byli
najtańszym materiałem.
Kawalkada posuwała się do przodu, nie zważając na narastające straty. Kilka
czołgów zsunęło się z wąskiego traktu. Przez chwilę balansowały na krawędzi, jakby
chciały odzyskać utraconą równowagę, po czym z bulgotem znikały w brązowej
wodzie. Całe bagno było zielone od żab, które z głośnym rechotem protestowały
przeciwko gwałtowi na ich prywatności. Smród benzyny i ropy docierał do nas
śladem zabójczego żółtego dymu.
Lówe już wiedział, co robić. Skierował do przodu wzmocnioną podwójnie sekcję
przeciwpancerną, za którą człapała gromada rekrutów dźwigająca skrzynki z
granatami.
Nasze wysunięte pozycje zostały zniszczone przez czołowe T*34 w klasyczny dla
nich sposób. Zanim nasi artylerzyści zdołali oddać więcej niż parę strzałów, ciężkie
czołgi zmieliły ich ciała gąsienicami na papkę. Potem stalowe potwory spo*
kojnie kontynuowały jazdę oblepione krwawymi ludzkimi szczątkami. Zostały
zniszczone, nim poczyniły dalsze szkody w naszych szeregach. Przez całą linię

obrony przeszedł okrzyk radości. W krótkim odstępie czasu udało się zniszczyć dwa
następne czołgi, ale przez bagna wciąż przedzierały się kolejne kolosy. Wyglądały jak
rząd hipopotamów w brudnej wodzie.
Czułem, jak bezwiednie drżę ze strachu, gdy Porta wbił mi łokieć pod żebra.
* Co się tak trzęsiesz? Dopada cię paraliż czy co?
Chwilę potem przybyli saperzy z minami prze*ciwczołgowymi, które zaczęli
rozmieszczać obok nas. Najbliższe czołgi były ledwie dwadzieścia metrów od nas.
Czuliśmy już swąd ich spalin, a rozmokła ziemia drgała nam pod nogami. Lówe
zaczął krzyczeć, abyśmy przygotowali się do akcji. Każdy z naszych ludzi wybrał już
sobie cel, nie zważając na to, że daleko za czołgami posuwała się fala piechoty.
Skulony porucznik trzymał minę magnetyczną. Było to godne podziwu. Jakiekolwiek
mieliśmy opinie o oficerach, trzeba przyznać, że Lówe był zawsze razem z nami,
nawet w najgorszym gąszczu walki. Zawsze zachowywał zimną krew, co wzbudzało
w nas wielki respekt. Ja sam, drżąc ze strachu, przytuliłem się do ziemi i nawet nie
próbowałem udawać bohatera. Wcześniej czy później i tak będę musiał opuścić moje
iluzoryczne schronienie i stanąć do walki z pięćdziesięcioma tonami sowieckiego
żelaza i stali. Ale aż do tego momentu starałem się być jak najmniej widoczny. Nie
miałem złudzeń co do mej odwagi. Ponad naszymi głowami ukazały się stalowe
kolosy. Pociski z ich dział siały spustoszenie w naszych oddziałach rezerwowych.
Znajdująca się po drugiej stronie bagien sowiecka artyleria zaczęła wstrzeliwać się w
nasze pozycje, które były tylko płytkimi dołkami. Po chwili teren wokół nas zaczął
zapełniać się ludzkimi szczątkami. Całe grudy bagiennego błota wylatywały w
powietrze. Rośliny i zwierzęta traciły życie w tej masakrze podobnie jak ludzie.
Leżący obok mnie Barcelona przyciągnął moją uwagę i zaczął szaleńczo
wymachiwać ręką w kierunku rosyjskich linii. Ostrożnie podniosłem głowę i
zobaczyłem, że odziani w zielone mundury Rosjanie wyłaniają się z okopów i
wchodzą do bagna, jakby to była płytka kałuża. Byłem teraz tak przestraszony, że
przestałem zwracać uwagę na ostrzał artyleryjski, który mógł mnie rozerwać na
kawałki. Usiadłem na ziemi i po prostu patrzyłem. Gdy się im bliżej przyjrzałem,
dostrzegłem, że raczej ślizgali się po wodzie, a nie brodzili. Wyglądało na to, że na
nogach mają coś w rodzaju rakiet śnieżnych. Za linią piechoty pojawiły się sanie
motorowe wyposażone w karabiny maszynowe. Od czasu, gdy byłem żołnierzem,
jeszcze nigdy czegoś takiego nie widziałem.
* Który kretyn powiedział, że Rosjanie nie potrafią walczyć? * dopytywałem się z
wściekłością, chowając się ponownie w zagłębieniu terenu.
* Adolf * odparł z goryczą Porta. * On we własnej osobie. Nasz mały wujek Adolf,
który nic nie wie, bo nigdy nie widział takiej rzeźni.
Porucznik Lówe przekazywał szybko informacje przez telefon polowy.
* Atakują w sile przynajmniej dywizji. Nie jestem w stanie długo utrzymać pozycji.
Żądam posiłków!
Po chwili telefon zaczął nerwowo brzęczeć. Widziałem, jak mocno nasz dowódca
zacisnął ręce na słuchawce.
* Powiedziałem już, że się nie utrzymamy, jeśli nie przyślecie posiłków. Potrzebuję
wsparcia, na miłość boską! Rzucili na nas wszystko, co mają, a ja nie jestem
cholernym cudotwórcą! Co powinniśmy zrobić? Usiąść i dać się zarżnąć?! To ich

jednak nie zatrzyma! Nawet ich specjalnie nie opóźni. Potrzebuję ludzi! Więcej ludzi,
i to natychmiast!
Telefon zadzwonił ponownie, tym razem głośniej i agresywniej. Słyszałem, jak ze
słuchawki wydobywa się gniewny świst. Lówe ściągnął brwi i zacisnął usta.
* Bardzo dobrze * powiedział z urażoną dumą. * Jeśli takie są rozkazy!
Rzucił telefonem o ziemię, a Porta odwrócił się do mnie i mrugnął okiem.
* Czy nie będę wyglądał zabawnie z rzędem orderów na piersi? Czuję, że to ostatnia
szansa... śmierć albo chwała właśnie nadchodzi!
Lówe stał przez moment, zmrużył swoje niebieskie oczy i przyglądał się
nadciągającym czołgom. Musiały na chwilę się zatrzymać, aby poczekać na
podążającą za nimi piechotę. To wcale nie jest zabawne, gdy czołgi muszą czekać na
piechotę. Porucznik roześmiał się krótko i srogo.
* Druga sekcja, uwaga! Przygotować się do akcji! Jeszcze dwa lata temu uważano to
za iście bohaterski czyn, gdy człowiek rzucał się do ataku na
czołgi. Takie działanie zasługiwało na odznaczenie. Ale od tamtego czasu ten sposób
walki tak spowszedniał, że nikt na to nie zwracał uwagi. To nie było samobójstwo,
jak kiedyś sądzono, tylko normalne zachowanie na polu walki.
Porucznik i Stary byli pierwszymi, którzy weszli do akcji. Każdy z nich miał
magnetyczną minę przeciwczołgową. Stary zanurkował pod brzuch najbliższego
czołgu, zaś Lówe umieścił swój ładunek pod wieżyczką drugiego. Nastąpiły dwa
gwałtowne wybuchy. Obydwaj odskoczyli w jedną stronę. Porucznik wylądował w
leju po wybuchu, w którym już siedział skulony Kleiner z ramionami obejmującymi
podkurczone kolana i policzkami przyklejonymi do ud. Był szary ze strachu, chyba
cała krew odpłynęła mu do butów. Było jasne, że nie miał zamiaru uczestniczyć w
walce. Lówe rozglądał się przez chwilę wokoło, dopóki jego spojrzenie nie padło na
pancerzownicę, której strzelec leżał opodal zabity z rozrzuconymi rękami. Porucznik
stuknął Kleinera w żebra, aby zwrócić na siebie jego uwagę.
* Skocz tam * powiedział * i przynieś tę rurę tutaj.
Kleiner nie reagował. Lówe niecierpliwie powtórzył rozkaz, ale szeregowiec tylko
zaczął się trząść. Porucznik spojrzał na niego z mieszaniną zakłopotania i pogardy w
oczach. Chwilę później prześlizgnął się do nich Mały, rozpryskując fale błota
bagiennego. Rzucił jedno spojrzenie, momentalnie zorientował się w sytuacji i podjął
brutalne, ale efektywne działanie, na które nie mógł pozwolić sobie porucznik Lówe.
* Idź i przynieś ten ognisty granatnik! * rozkazał. Podniósł za kark trzęsącego się
Kleinera i kopnął
go potężnie dla nadania rozpędu. Wyskoczył jeszcze za nim i uderzył go w twarz.
Było to uderzenie, które mogło powalić konia, ale niespodziewanie przywróciło
Kleinera do życia. Szeregowiec poczoł*gał się po granatnik, chwycił go i przyciągnął
do porucznika. Jakieś dwadzieścia metrów od nich szaro*zielony T*34 siał
zniszczenie. Porucznik bardzo spokojnie położył broń na ramieniu. Po sekundzie w
stronę radzieckiej masy stali poleciał pocisk. Załoga czołgu zauważyła zagrożenie i
próbowała skierować na naszego dowódcę ogień karabinów maszynowych, ten
jednak na szczęście zdążył zanurkować do dziury, nim poleciały w jego stronę
pierwsze pociski.
Czekaliśmy. Potem rozległa się głośna eksplozja, a z wieżyczki pojazdu wystrzelił ku

niebu czerwony jęzor ognia. Mały, który siedział obok, kopnął mnie lekko końcem
buta i powiedział:
* Wyłaź, dzieciaku, teraz twoja kolej!
Nawet nie wiem, jak w moich rękach znalazły się miny przeciwczołgowe. Stary
pokiwał głową w moją stronę dla zachęty i klepnął mnie lekko po plecach. Wydawało
się, że nie mam innego wyjścia, jak tylko wypełznąć z kryjówki i udawać bohatera.
Dokładnie przede mną ukazał się wielki T*34. Sam Bóg tylko wie, skąd on się tu
wziął. Nade mną sterczała długa lufa jego armaty, wskazująca przed siebie jak
kościsty paluch. Nie pozwalając sobie na myślenie, rzuciłem miny koło nasady
wieżyczki, zwinąłem się w kłębek i potoczyłem w błoto.
Podmuch wybuchu wyrzucił mnie w powietrze. Wylądowałem jakieś dwadzieścia
metrów dalej, tuż przed kolejnym rosyjskim czołgiem. Przerażony rzuciłem ostatnią
minę na pancerz i odturlałem się z jego drogi z głową schowaną w ramiona. Nic się
nie stało, bo zapomniałem odbezpieczyć ładunek. Czołg przejechał, a ja patrzyłem
bezradnie, jak rozjeżdża jedno z naszych nielicznych działek przeciwpancernych.
Miałem tylko karabinek automatyczny i kilka ręcznych granatów, a tym się nie da
zaatakować T*34.
Po chwili uciekłem do sporej dziury w ziemi wypełnionej mulistą wodą. Jej
powierzchnię pokrywała cienka warstwa oleju. Niedaleko leżało czyjeś ciało w
kałuży ciemnej krwi. Powietrze wypełnione było czarnym dymem i smrodem
kordy*tu, który powodował kaszel aż do wymiotów. Nagle jak spod ziemi pojawił się
Mały i zaczął przepływać pomiędzy radzieckimi czołgami. Rzucił się w stronę
jednego z nich, wskoczył na wieżyczkę i zaczął walić we właz pięściami, aż w
otworze pojawiła się głowa w skórzanym hełmofonie. Mały wcisnął ją z powrotem, a
za nią wrzucił do środka odbezpieczony granat i zatrzasnął klapę. Zeskoczył na
ziemię i czekał na efekt. Rozległa się przytłumiona eksplozja, czołg zadrżał i
zatrzymał się. Mały podniósł się z ziemi z dwiema minami prze*ciwczołgowymi w
dłoniach. Twarz miał pokrytą olejem i krwią. Wykrzywił usta, ukazując rząd ostrych
białych zębów jak drapieżnik, i wrzucił minę pod pierwszy z nadjeżdżających
czołgów. Wybuch podrzucił wóz bojowy do góry, a Małego przewrócił na plecy. W
trakcie lotu drugi ładunek
wyleciał mu z ręki. Dlatego musiał szybko schować się w rowie. Załoga jednego z
radzieckich czołgów zauważyła go, więc pojazd ruszył czujnie w kierunku naszego
towarzysza. Patrzyłem z zamulonej dziury, jak stalowy kolos wjechał gąsienicą na
zagubioną minę i pod wpływem wybuchu dosłownie rozpadł się na kawałki. Płyty
pancerne zapadły się, a pokrywy włazów wystrzeliły w górę jak korki od szampana.
Tylko jeden Rosjanin wyszedł z tego cało. Przypadkowo wylądował obok Małego.
Dwaj wrogowie przyglądali się sobie przez chwilę.
Mały pierwszy doszedł do siebie. Wcisnął w brzuch Rosjanina lufę pistoletu
maszynowego i zmusił go, aby ukląkł. Wydawało się, że Rosjanin spodziewał się, iż
nadeszła jego ostatnia chwila. Rosjanie nie brali jeńców i nie było powodów, aby
Niemcy zachowywali się inaczej. Rusek podniósł ręce i ze swojej kryjówki mogłem
obserwować, jak zaczął paplać, że nie jest komunistą ani stalinistą, a walczy tylko
dlatego, że go do tego zmusili. Nie ma żadnych pretensji do Niemców, a nawet ich
kocha. Niemcy są jego przyjaciółmi, a nawet...

* Dobra, dobra, przymknij się * warknął Mały. * Ja to samo mogę ci powiedzieć,
towarzyszu. Ty nie jesteś komunistą, a ja nazistą. Ja kocham Rosjan, a ty Niemców,
więc dlaczego nie mamy zostać przyjaciółmi?
Zręcznie zanurzył ręce w kieszeni niedoszłego komunisty i wyciągnął z niej
rewolwer.
Potem wskazał lufąpeemu na dno okopu.
* Na kolana. Pogadamy sobie chwilę i upewnisz się wtedy, że jesteś bezpieczny.
Rusek posłusznie wykonał polecenie. Mały sprawnie obszukał go od góry do dołu.
Nóż saperski został przez niego odrzucony z pogardą. Tylko wyciągnięty wcześniej
nagan był wartościowym łupem. Potem poklepał przyjacielsko jeńca po plecach i
powiedział:
* W porządku. To wszystko, możesz wstać.
Stali przez chwilę obok siebie, nasłuchując odgłosów toczącej się bitwy. Rosjanin był
wyraźnie zaskoczony postawą Małego. Jakiś T*34 przejechał tak blisko nich, że
prawie ich przewrócił. Musieli znowu schować się w okopie. Ukazali się ponownie
parę minut później. Rosjanin stał i śmiał się, żywiołowo gestykulując, a Mały opuścił
do ziemi pistolet maszynowy. Po chwili z rosyjskiej torby wychynął kawałek chleba i
połeć słoniny wsparte butelką wódki. Obaj stali w okopie i wymieniali uprzejmości.
Usta miałem pełne paskudnej bagiennej wody, więc zacząłem czołgać się w ich
kierunku. Jednak za dużo się działo na kawałku ziemi oddzielającym mnie od nich,
więc musiałem wycofać się do swojego dołka i przygryzałem z głodu własne
paznokcie.
Kilka minut później skończyli biesiadę i zaczęli oglądać zdjęcia. Rosjanin pokazywał
prawdopodobnie zdjęcia matki albo narzeczonej, natomiast fotki Małego były prawie
na pewno obsceniczne.
Zmęczony przedłużającym się siedzeniem w przymusowym ukryciu ostrożnie
wyszedłem na powierzchnię terenu. Granaty latały nadal we wszystkich kierunkach.
Nasza artyleria wreszcie wstrzelała się w cele i postawiła zabójczą barierę ogniową.
Zobaczyłem załogę trafionego radzieckiego czołgu, która wyskakiwała z wozu jak
płonące
pochodnie. Spadali na ziemię z okropnym krzykiem. Niedaleko mnie leżał radziecki
pułkownik z urwanymi w kolanach nogami. Co chwila wzywał rozpaczliwie
sanitariuszy z noszami. Po minucie po jego ciele przejechał czołg i zamienił je w
krwawą papkę. Pozostała po nim mieszanina mięsa i połamanych kości. Ten sam
czołg zmierzał dokładnie w to miejsce, gdzie schowali się Mały i Rosjanin.
Krzyknąłem do nich, aby zwiewali. Mały podniósł pistolet maszynowy i skierował go
w stronę nadjeżdżającego potwora. Rosjanin zamarł z przerażenia. Mały darł się, aby
uciekał z drogi czołgu, jednak jego kompan pokręcił tylko głową i skulił się na dnie
okopu. Przypuszczam, że pierwszy raz widział czołg z tej perspektywy i to go
przeraziło. Popełnił elementarny błąd, sądząc, że na dnie okopu będzie
bezpieczniejszy niż na zewnątrz. Mały wyraźnie nie chciał pozostawić go losowi,
więc złapał czołgistę za ramię i próbował go odciągnąć. Zbliżający się czołg był
dosłownie nad nimi, więc Mały odskoczył na bok, kolos minął go o centymetry.
Rosjanin wreszcie zdał sobie sprawę, że grozi mu zmiażdżenie, gdy znajdzie się pod
pojazdem. Było już jednak za późno, choć próbował w ostatniej chwili wdrapać się

na przedpiersie okopu. Stracił skórzany hełmofon, a jego jasne włosy rozwiał wiatr. Z
przerażenia szeroko otworzył oczy i rozłożył ręce w niemym proteście. Jego rodacy
w czołgu chyba go nie zauważyli. A nawet gdyby tak było, wątpię, aby zmienili
kierunek jazdy. Jecha*li prosto na szczyt niewielkiego pagórka, za którym stało nasze
działko przeciwpancerne. Kazano im nacierać bez względu na straty, więc nie mogli
tracić
czasu na omijanie zabitych i rannych leżących na ich drodze.
Mały stanął wyprostowany pośród fruwających w powietrzu ludzkich szczątków i
wymachiwał groźnie pięścią odjeżdżającemu czołgowi. Krzyczałem do niego z
odległości czterdziestu metrów, jakie nas dzieliły. Wreszcie odwrócił się w moją
stronę. Nawet z daleka widziałem, że jest nielicho rozsierdzony. Nie zważając na
własne bezpieczeństwo, rzucał, czym popadnie, w stronę Rosjan. Stał wyzywająco
wyprostowany wśród wybuchających pocisków. Postawił przypadkowo nogę na
wyciągniętym ramieniu leżącego na ziemi niemieckiego kapitana, który miał w
brzuchu dziurę wielkości grejpfruta. Ranny chwycił lekko Małego za łydkę, a ten,
myśląc, że ma do czynienia z wrogiem, wpakował mu pół magazynku w głowę. Za
późno zdał sobie sprawę z tego, co zrobił. Stał przez moment nieruchomo, potem
wzruszył z rezygnacją ramionami i podążył w moją stronę. Oficer i tak by
prawdopodobnie zmarł albo, co gorsza, dostałby się w ręce Rosjan. Jakby nie patrzeć,
to była wojna i nie było czasu na sentymenty.
Mały wylądował obok mnie, wzniecając fontannę błotnistej wody.
* Co się stało z twoimi butami? * spytał.
Po raz pierwszy spojrzałem na moje nogi i zobaczyłem, że prawy but jest w
strzępach. Musiał zostać rozerwany podczas którejś eksplozji. Nie zauważyłem tego
wcześniej, a teraz przykuło to moją uwagę. Przez serce przeleciał mi skurcz żalu *
gdzie ja znajdę takie buty. Dopiero teraz zdałem sobie sprawę, jak bardzo cierpię.
Zziębnięty, mo*
kry, głodny, a do tego ranny w nogę i pozbawiony buta.
* Krwawię * powiedziałem głosem pełnym dziecinnego strachu. * Patrz, leci mi
krew! Noga mi krwawi!
Musiałem zerwać resztki buta i strzępy skarpety, która przykleiła się do świeżej rany.
* Nie mogę iść w tym stanie * powiedziałem płaczliwie. * Jak można iść na bosaka
po takim terenie! Jak mam to zrobić?
Mały wojowniczo zbliżył swoją twarz do mojej.
* Przestań biadolić! * warknął. * Zamknij się albo cię zaknebluję.
Zacząłem jęczeć pod nosem i masować ranną nogę rękami. Mały patrzył na mnie z
mieszaniną nienawiści i pogardy. Nagle wyskoczył z dołu i pobiegł gdzieś.
Myślałem, że mnie zostawił na pastwę losu. Jednak po paru sekundach powrócił.
* Zobacz * powiedział * to powinien być twój rozmiar.
Rzucił w moim kierunku parę butów. Takich pięknych jeszcze nie widziałem. Jasno
cytrynowa, miękka skóra i solidne podeszwy, a do tego prawie nowe. Patrzyłem na
nie z zaciekawieniem i zachwytem.
* Ściągnąłem je z ruskiego oficera * zakomunikował beztrosko. * Sądzę, że powinny
być na ciebie dobre.
Zdjąłem resztki starych butów, porządnie już zniszczonych, i założyłem nowe.

Uśmiech błogiej radości zagościł mi na twarzy, wyszczerzyłem zęby z zadowolenia.
Jezu, chyba na nogach miałem łabędzi puch. Zabawne, przemknęło mi przez głowę,
raptem parę
lat temu, na początku tego wariactwa, walczyliśmy z armią rosyjskich obdartusów i
biedaków, a teraz sami się nimi staliśmy. Nasze mundury, ba, cały ekwipunek był w
strzępach. Teraz, aby niemiecki żołnierz mógł mieć porządne buty, musiał je zabrać
martwemu radzieckiemu oficerowi. To oznaczało, że koniec wojny jest coraz bliżej.
Obok nas przeszła kolejna fala radzieckich czołgów i piechoty. Ponownie musieliśmy
skryć się na parę minut w naszej dziurze i trzymać głowy ponad powierzchnią
brudnej wody, aby się nie utopić.
Było już późno po południu, gdy ruszyliśmy w stronę naszych linii obronnych.
Radziecki atak nie powiódł się, ale bitwa przyniosła obydwu stronom ogromne straty.
Cały teren pokryty był ciałami zabitych i umierających, po których chodziły
spokojnie wielkie zielone muchy bagienne, sycąc się ludzkim mięsem i krwią. Muchy
i szczury zawsze korzystały na takiej rzezi.
Siedzieliśmy, obserwując je, unieruchomieni przez widok, który świetnie znaliśmy z
przeszłości. Porta puścił w obieg kamienny flakon pełen jakiejś cieczy, której smak
mógł wywołać wymioty. Barcelona spróbował pierwszy i natychmiast rzuciło go na
plecy. Trzymał się za gardło i próbował złapać oddech. Obserwowaliśmy go z
zainteresowaniem, ciekawi, czy przeżyje. Porta już wcześniej wchłonął porcję tej
mikstury, ale było ogólnie wiadomo, że ma strusi żołądek, a jego układ trawienny
mógł przyjmować cyjanek i kwas pruski tak samo łatwo jak bułki z masłem.
* Jezu, co to jest? * wykrztusił Barcelona, któremu strumienie łez płynęły po
policzkach. * Co to, do cholery, jest? Szczyny jakiejś śmierdzącej wszy?
Porta uśmiechnął się złośliwie.
* Zacier z ziemniaków na bimber. To wszystko. Podniósł kamienny dzban do ust i
pociągnął
spory łyk, zaś Barcelona rozpiął kołnierzyk i zaczął masować obolałe od kaszlu
mięśnie karku.
* Bardziej przypomina smak gnijącego mięsa * powiedział kwaśno.
* Możliwe * powiedział Porta, ocierając z zadowoleniem usta. * Czy ktoś jeszcze
chce pociągnąć?
W trakcie nocy przybyły posiłki. Była to brygada strzelców SS. Jej członkowie mieli
naszyte patki z Union Jackiem. Śledziliśmy ich z niekłamanym zdziwieniem, a gdy
jeszcze usłyszeliśmy, że między sobą mówią po angielsku, ledwie mogliśmy
uwierzyć własnym uszom. Brytyjscy żołnierze w SS? Czyżby Churchill i Hitler
podpisali jakiś pakt? Jakiś nowy sojusz? Wspólny front walki przeciwko Rosjanom?
* To musi być jakiś cholerny żart! * brytyjski Oberscharfuhrer ze strzechą rudych
włosów na głowie splunął pogardliwie. * Te dupki w Londynie cały czas myślą, że
mogą z jednej strony działać w rękawiczkach z komunistami, a z drugiej strony ich
zdradzać. Oni ciągle myślą, że w tym ogródku jest wszystko jasnoczerwone albo
różowe? Wkrótce odkryją, że na taką zabawę jest już za późno!
Potem znowu splunął.
Słuchaliśmy go w ciszy, dziwiąc się jego akcentowi.
* Macie jakieś obiekcje? * spytał chłodno.

* Nie, skąd * zapewnił go Legionista. * Dla nas to wszystko jedno, czy jesteś bratem
krwi króla Anglii, czy żółtawym kozojebem z Mongolii Zewnętrznej. Prawie
zupełnie nas to nie interesuje.
Facet zaczął zrzędzić.
* Jesteśmy ochotnikami. Wszyscy jesteśmy ochotnikami.
Ewidentnie nie miał ochoty na dalszą rozmowę. Jednak stojący obok niego kompan,
mały Unter*scharfuhrer, był bardziej rozmowny.
* Jeździli po wszystkich oflagach i stalagach, rekrutując ludzi. Ja byłem w Stalagu
VIII. Wzięli mnie do niewoli po Dunkierce.
* I z miejsca stałeś się ochotnikiem? * spytałem z niedowierzaniem.
* No cóż * Anglik wzruszył ramionami. * Wtedy sądziłem, że jeśli sprawy tak się
mają jak na początku wojny, to lepiej jest walczyć, niż siedzieć bezczynnie na tyłku
w obozie przez resztę wojny.
Patrzył na nas wyzywająco. Legionista pokiwał głową bardziej z pożałowaniem niż z
wyrzutem.
* No, a co potem? Facet zawahał się.
* Potem?
* Tak, właśnie * powiedział Legionista. * Potem... Gdy wojna będzie zmierzać do
końca. Gdy jedni przestaną rozstrzeliwać, a zaczną drudzy. Gdy wyłapią zbrodniarzy
wojennych, zdrajców, kolaborantów i spekulantów... Co wtedy?
Anglik lekko przygryzł usta. Reszta jego kumpli udawała, że nie słyszy naszej
rozmowy. Tylko rudowłosy esesman wydawał się mieć gotową odpowiedź.
* Nic się nie stanie * powiedział krótko. * Nadal będzie potrzeba ludzi, którzy umieją
walczyć. Jeśli nie będą potrzebowali ich naziści, to znajdą się komuniści... Rok albo
dwa lata obozu to najgorsze, co może nas spotkać. Potem będziemy chodzić z
sierpem i młotem z czerwonymi, a oni nie będą chętni, aby pozbyć się nas zbyt
szybko.
Stary podniósł tylko brwi ze zdziwienia.
* Mówisz jak optymista * mruknął. * Spodziewasz się, że wcześniej wpadniecie w
łapy Rosjan?
* Dobra! A jeśli nie, to co? Wtedy powiemy, że Szwaby zmusiły nas do walki. Kto to
może sprawdzić?
Stary uśmiechnął się ze smutkiem. Wydawało się nieprawdopodobne, aby po takiej
wojnie ktoś jeszcze był tak naiwny.
* Jeszcze zobaczysz. Jeszcze zobaczysz... Pozbieraliśmy się i pozostawiliśmy
brytyjskich
ochotników samych * musieliśmy wrócić na nasze pozycje w okopach. Stary
nastawił uszy w kierunku radzieckich stanowisk i opadły mu ze smutkiem kąciki ust.
* Idą kłopoty * powiedział. * Nie jest dobrze. Staliśmy i nasłuchiwaliśmy odgłosów
rosyjskiej
aktywności dochodzącej z ich okopów i wiedzieliśmy, że nasz dowódca ma rację.
Zawsze wyczuwał, kiedy nadciąga burza. Czuł to w kościach, a my akceptowaliśmy
jego zdanie bez żadnych pytań.
* Ale to nie będzie tak zaraz * stwierdził * więc możemy zagrać partyjkę albo dwie.
Porta skombinował skrzynkę jako blat do gry i zasiedliśmy do nieśmiertelnej gry w

oczko. Len*zing, komunista, był z nami. Zdołał przejść przez
kilka piekieł, które wreszcie doprowadziły go do Sennelager. Był bardzo
zahartowany po tych przejściach. Może nie był żołnierzem, ale na pewno był
mężczyzną * trudno go było pomylić z szesnastolat*kiem. Obecnie był amunicyjnym
przy karabinie maszynowym Porty.
* No więc * powiedział Stary, puszczając w obieg paczkę papierosów * byłeś
studentem medycyny, prawda?
Lenzing pochylił lekko głowę, potakując. Porta odwrócił się w jego stronę, bo jak
zawsze chciał znać wszystkie szczegóły.
* A kroiłeś ludzi i robiłeś im bałagan w brzuchach? * spytał.
Lenzing tylko lekko się uśmiechnął.
* Tak daleko nie zaszedłem. Aresztowali mnie, zanim skończyłem studia.
* No właśnie * stwierdził krótko Gregor. * Z takim typem studentów zawsze są
kłopoty. Ciągle mają coś do powiedzenia na każdy temat. Dokąd to prowadzi? Co?
Dlaczego nie możesz się zamknąć i robić, co do ciebie należy, jak reszta z nas?
Lenzing wzruszył obojętnie ramionami.
* Prawdopodobnie masz rację.
* Nigdy nie otwieraj gęby, dopóki do ciebie nie gadają * powiedział Porta, który był
zawsze pierwszy do gadania. * Taka jest moja rada, kolego.
* Ale jest jeszcze coś więcej * wtrącił poważnie Mały. * Jeśli chcesz utrzymać głowę
na karku, musisz poznać zasady gry. Nie chodzi tylko o to, kiedy powiedzieć „tak
jest" lub „nie". Najważniejsze jest, aby nigdy nie mówić wszystkiego, co wiesz.
Rozumiesz?
Popukał palcem wskazującym w skroń.
* Cokolwiek będziesz robił * powiedział * nie pozwól im podejrzewać, że masz w
mózgu coś więcej niż trociny. Weź przykład ze mnie.
Podniósł z kupki na skrzynce dwie karty i policzył na palcach liczbę oczek.
* Spójrz na mnie. Jak sądzisz, dlaczego udało mi się przetrwać tak długo?
* Nie mam bladego pojęcia * odparł Lenzing.
* Nie? * spytał Mały. * No dobra, to ci powiem. Udaję tępaka, rozumiesz? Udaję
idiotę... Jestem takim, co nie wie, co się wokół dzieje. Jasne?
* Jasne * powiedział poważnie Lenzing.
Mały dokupił trzecią kartę od krupiera i ponownie przeliczył coś na palcach. Potem
uśmiechnął się łagodnie do studenta.
* Wiesz co? * powiedział. * Jeden sprytny cyklista powiedział mojemu oficerowi, że
niewiele mi brakuje, aby być uznanym za zupełnego barana. Powiedział wręcz, że
jestem kompletnym kretynem. Miał na myśli, że nie mam mózgu. Ale ty, student,
niemalże doktor, nie będziesz wcale szczęśliwy, jeśli tak cię ocenią. Nie będziesz tak
mądry, żeby pokazać im, że masz dwie lewe ręce. Spróbuj pokazać im, że nie jesteś
wcale taki mądry. Idź i krzycz o tym... Ja cały czas prowadzę własną grę. Robię to od
samego początku. Możesz zapytać każdego, kto mnie zna, i wszyscy powiedzą ci to
samo. A rezultat jest taki...
Mały wyłożył na stół wygrywające karty.
* Że nikt mi nie robi problemów. Mówię, co chcę, i robię, co chcę, i nikt nie zawraca
sobie mną głowy, bo wszyscy wiedzą, że jestem głupi.

* Wszystko pięknie * przerwał mu Porta. * Ale nam nie jest łatwo działać tak jak ty.
Bo większość z nas nie ma twojej wspaniałej zalety.
* A cóż to za zaleta? * spytał z zainteresowaniem Mały.
* Wielka pusta przestrzeń tam, gdzie inni mają mózgi * powiedział Porta z
uśmiechem.
Przez cały następny dzień padał deszcz. Był wszędzie, nie było przed nim ucieczki.
Zaczynała nam rdzewieć broń, skórzane paski pęcznieć, a buty zaczynały się
rozpadać lub uwierać. Nasza skóra wyglądała jak po wyjściu z kąpieli * była cała
pomarszczona. Co gorsza, przyszły rozkazy zmiany pozycji. Bluźniąc i klnąc,
zbieraliśmy nasz nędzny ekwipunek i, brodząc w lepkim mule, ruszyliśmy jednym
rzędem za porucznikiem Lówe. Postronki plecaków cięły nasze ramiona jak brzytwy.
Gołe nogi w przeciekających butach były coraz mocniej poocierane lub pokryte
pęcherzami. Nasz porucznik idący na czele kolumny miał na sobie rosyjską kurtkę
mundurową ściągniętą z zabitego majora, na której widniały wrogie odznaki i baretki.
Jednak nikt nie zwracał uwagi na takie detale.
Mały niósł trójnożną podstawę karabinu maszynowego i, patrząc na niego, można
było odnieść wrażenie, że taplanie się w błocie sprawia mu radość. Za nim szedł
Helmuth, który walczył z czterema skrzynkami amunicji. Przeklinał wszystko, co mu
tylko ślina na język przyniosła: deszcz, błoto, Rosjan, Himmlera, Góringa,
Goebbelsa, cholernych Brytyjczyków, cholernych Jankesów i od nowa deszcz, błoto,
Rosjan, Himmlera, Hitlera...
* Jaki dziś dzień? * spytał niespodziewanie Heide.
To pytanie wywołało nagłą przerwę w złorzeczeniach Helmutha, jednak po chwili
zaczął znowu.
* Cholerni ruscy, brudne bękarty, zboczone pedały, te Amerykany to też...
* Pytałem, jaki dziś dzień! * warknął groźnie Julius.
* Drugi sierpnia * powiedział urażony Helmuth. * Cholerni ruscy, pieprzeni
Amerykanie i ta cała banda fajfusów...
* Dlaczego pytasz? * spytałem. * Co za różnica, czy jest dzisiaj drugi sierpnia, czy
drugi jakiegoś innego gównianego miesiąca?
* Wielka * powiedział chłodno Heide. * Co za szkoda, że nie zwracacie więcej uwagi
na to, co mówi nasz Fuhrer.
Helmuth zatrzymał się gwałtownie i przestał mruczeć.
* Dlaczego? Co on takiego powiedział?
* Że w ciągu trzech miesięcy * informował nas Julius * wojna będzie skończona.
Nasz Wódz obiecał, że przed świętami Bożego Narodzenia wszyscy żołnierze będą w
domu.
Ze wszystkich stron rozległy się śmiechy i kpiny.
* Jeśli to jest prawda * kpił Porta * to ja mam w tyłku wędzonego śledzia.
Ponura cisza zapadała stopniowo, gdy maszerowaliśmy dalej w strugach deszczu.
Nawet Helmuth przerwał swoją gadaninę, Porcie też się nie chciało mówić.
Moje nowe żółte buty były oblepione błotem, a mokry mundur przykleił się do ciała.
Ziemia pod
stopami cały czas drżała, gdy w oddali wybuchały pociski. Wydawało się, że nikt nie
wie, dokąd zmierzamy i po co. Panowała opinia, że maszerujemy dla samego

maszerowania, bo nie było dla nas nic lepszego do roboty.
Dotarliśmy do kępy na bagnach i brodziliśmy wokół niej po kolana w błocie. Ciężko
wsadzało się stopy w takie błoto, a jeszcze trudniej * wyciągało. Ludzie wzdychali i
chrząkali, gdy musieli wysoko podnosić nogi, podczas gdy zamykające się dziury w
błocie mlaskały i gulgotały, gdy z całą mocą wyciągaliśmy nogi. Ośmielam się
stwierdzić, że bardziej przypominaliśmy stado słoni taplających się w błocie niż pułk
piechoty w trakcie marszu.
Od czasu do czasu, gdy Lówe pozwalał nam litościwie odetchnąć, siadaliśmy na
naszych pakunkach i wpatrywaliśmy się w padający deszcz z bezmyślnym wyrazem
twarzy. Prawdopodobnie doszliśmy do takiego etapu, że myślenie było zbyt dużym
wysiłkiem. Przez większość czasu maszerowałem z zamkniętymi oczami. Wymyślił
to Legionista. Stawiasz nogi automatycznie do przodu, krok po kroku, jak juczny
koń, idąc za człowiekiem przed tobą. Jeśli on się zatrzymuje, ty też. Jeśli wchodzi na
pole minowe, to ty za nim. Jeśli chwyci się przynajmniej kilkanaście krótkich
drzemek w trakcie marszu, można w ten sposób maszerować bez snu przez dwa dni.
Porucznik Stegel, idący w połowie kolumny, kołysał się jak pijak, ślizgając się,
potykając i kołysząc w przód i w tył. Od czterech dni miał wysoką gorączkę, ale nie
uznano go za chorego. Był za krótko na linii frontu, aby przyznano mu luksus łóżka
szpitalnego. Innymi słowy, nie wierzyli w jego gorączkę. Było oczywiste nawet dla
najbardziej stronniczego obserwatora, że Stegel był w poważnym stanie, ale musiał
najpierw upaść i umrzeć, aby przekonać zwierzchników, że jest naprawdę chory.
Nagle usłyszałem trzask i otworzyłem oczy. Zobaczyłem, że chory oficer zarył w
błoto, gubiąc karabin i hełm. Natychmiast podbiegł sierżant, starając się go podnieść.
Stanął na nogi, coś bełkotał bez ładu i składu. Widać było, że nawet przy wsparciu
innych i bez ekwipunku nie jest w stanie dojść zbyt daleko.
Stary maszerował w ciszy bez żadnej skargi obok Legionisty, na czele drugiej sekcji.
Pomimo deszczu Legionista szedł z nieodłącznym cygarem w ustach.
Gdzieś ponad nami rozległo się brzęczenie silników samolotowych. Podnieśliśmy
głowy i wpatrywaliśmy się w niebo, ale deszcz zasłaniał wszystko i widzieliśmy
tylko szarą mgłę oraz czuliśmy przyczajony za nami strach. Brzęczenie powoli
zmieniało się w narastający huk, który prawie nas ogłuszał. Widzieliśmy na niebie
tylko czarne widma.
* Burza idzie czy co? * odezwał się Fischer tonem kaznodziei.
* Ta burza to chyba w moim tyłku * zaskrzeczał Heide i zanurkował do najbliższego
rowu, szukając schronienia.
Mały popchnął pastora Fischera tak mocno, że ten wyleciał w powietrze. Barcelona i
ja wylądowaliśmy w rowie zaraz za Heidem. Parę sekund później wybuchy bomb
zaczęły rozrywać ziemię na kawałki. Słyszałem, jak porucznik Lówe krzyczy do
wszystkich, aby się kryli. Zauważyłem, jak długi jęzor płomieni rozrywa ziemię i
zostawia głęboką, wypaloną bruzdę. Przycisnąłem twarz do ziemi, a uszy zatkałem
dłońmi, aby osłabić huk eksplozji. Bomby były skierowane głównie w wioskę, która
znajdowała się jakiś kilometr przed nami. Przysiółek został zmieciony z powierzchni
ziemi, a droga, po której maszerowaliśmy, była teraz tylko ścieżką przez postrzępione
ruiny.
Lówe podniósł się ostrożnie z ziemi i pomachał ręką, abyśmy podążali za nim.

Znowu ustawiliśmy się w szeregu i ruszyliśmy za porucznikiem, omijając leje po
bombach. Zabici i ranni zostali tam, gdzie upadli.
* Taka jest wojna * powiedział pogardliwie Legionista i wzruszył ramionami.
Potem zapalił kolejnego papierosa i przykleił go do ust.
* Zawsze tak wygląda * dodał.
Rosjanie mieli system, który polegał na tym, że po każdej bitwie wysyłali do rodzin
pocztówki z jednym tylko wyrazem: zaginiony. Nigdy w doniesieniach z linii frontu
nie pojawiali się zabici lub wzięci do niewoli, tylko zaginieni. Była wojna i dzięki
temu prostemu zabiegowi starali się podtrzymać morale.
Noc okryła nas wreszcie czarnym, ochronnym parasolem, poczuliśmy się więc trochę
bezpieczniej. Deszcz padał cały czas. Porucznik Lówe zatrzymał rozciągniętą
kolumnę. Sztywni i obolali zaczęliśmy okopywać się na skraju lasu. Na szczęście
ziemia była miękka i torfiasta, więc ta czynność nie sprawiała nam większego
kłopotu. W trakcie kopania
Gregor zaczął po raz kolejny opowiadać Lenzingowi o zaletach trzymania języka za
zębami i nieufania słowom przełożonych. To była jego obsesja.
* To wszystko to tylko pieprzenie * mówił Gregor, przerzucając ponad ramieniem
zawartość łopatki saperskiej. * To samo gówno wciskali ci, mówiąc, że Rosja to
idealne państwo. No wiesz, komunizm i ta cała reszta. Związki zawodowe i
zadowoleni towarzysze i tak dalej. To tylko kupa gówna. Jakaś chora fantazja.
Przerwał na chwilę kopanie i podrapał się po plecach.
* Jak myślisz, kim lepiej być * nazistą czy komunistą? Zapomnij o tym, kolego!
Nazizm, komunizm, faszyzm, co to, do diabła, jest? Jak się nad tym pochylić, to
zobaczysz wszędzie ten sam syf!
* Jak rozumiem * powiedział ostrożnie Lenzing * nawet nie myślałeś o tym, czy
jesteś komunistą, tak samo jak nie obchodzi cię obecny reżim w Niemczech?
* Nie obchodzą mnie żadne reżimy * powiedział Gregor, wbijając łopatkę w ziemię.
* Jedyne, o co proszę, to aby pozwolili mi spokojnie pracować. Teraz mamy tę
cholerną wojnę i sądzę, że powinniśmy przestać pchać w nią paluchy i skończyć tę
rozróbę tak szybko, jak to możliwe. Nie wiem, która strona wygra, ale dla mnie to się
skończy dopiero wtedy, gdy wrócę do cywila i zacznę normalnie pracować. I tylko o
to proszę.
* A co robiłeś * spytał Lenzing * zanim zaczęła się wojna?
* Ja? * odparł Gregor. * Pracowałem przy przeprowadzkach. To nie była zła robota.
Bogate dupki
dawały za przeniesienie paru mebli całkiem spore napiwki. To była naprawdę fajna
praca.
* No to masz czego żałować * powiedział Len*zing.
* I tu masz rację * przyznał Gregor.
* I nigdy ci nie przeszkadzało * spytał po chwili Lenzing * że musisz wykonywać
taką pracę? Przenoszenie mebli dla ludzi, którzy tylko potrafią na nich siedzieć i
rozdawać sute napiwki za to, co dla nich robisz?
* Jeśli chcieli wyrzucać pieniądze * odparł Gregor * to dlaczego miałem się skarżyć?
* A nie myślisz, że jest coś złego w tym * naciskał Lenzing * iż są ludzie, którzy
rozrzucają pieniądze naokoło, a inni nie mają gdzie mieszkać i co jeść?

Gregor podejrzliwie zgarbił ramiona.
* Takie właśnie jest życie, prawda? Tak kręci się świat! Jedni mają, a drudzy nie!
* A nie uważasz, że to niesprawiedliwe? Nie wolałbyś systemu, który by
sprawiedliwiej rozdzielał bogactwo?
* Jezu, umrę ze śmiechu * powiedział Gregor. * Kto chce świata, w którym wszystko
jest równe? Każdy dla siebie, tak bym wolał!
Lenzing powoli pokręcił głową. Gregor był dla niego jednym z tych, którym wyprano
mózg, zanim się urodzili. Musiał chociaż trochę zmienić jego podejście do świata.
Gregor już miał otworzyć usta, aby rzucić coś cierpkiego na temat socjalizmu, gdy
nadbiegł Stary i zakończył całą dyskusję.
* Jesteś potrzebny z tyłu * powiedział, lekko popychając naszego kumpla. * Zobacz,
wkrada się panika.
* A gdzie jej nie ma? * spytał zdegustowany Gregor, odrzucił łopatę i ruszył za
Starym. * Co tym razem?
* Rozpoznanie poza liniami wroga i nie narzekaj na mnie, bo to nie mój pomysł.
Wskoczyli do schronu, w którym Porta właśnie rozstawiał nowiutkie łóżko polowe.
Oczy Gregora rozbłysły podejrzliwie.
* Skąd to masz?
* Znalazłem * powiedział Porta.
To prawda, Porta był geniuszem w takich sprawach. Był to facet, który zawsze
potykał się o skrzynkę szampana, gdy umierał z pragnienia gdzieś na pustyni w
Arizonie. Potrafił znaleźć porzucone łóżko polowe w samym środku niczego.
Stary zgiął nogi i usiadł ostrożnie na skraju znaleziska Porty.
* Słuchajcie! Będzie tak: Porta, Mały, Legionista, Gregor i Sven pójdą ze mną. Jak
tylko...
* Pierdolę! * Porta usiadł wściekły na łóżku. * Czy każdy myśli, że jesteśmy
jedynymi żołnierzami na tej zasranej wojnie?
Kopnął ze złością leżący na ziemi bezpański hełm, a my przyłączyliśmy się zaraz do
chóru sprzeciwu.
* Właśnie, dlaczego ciągle my? Zawsze wszystko na nas!
* Dlaczego choć raz nie pójdzie ktoś inny?
* Niech ktoś choć raz zrobi czarną robotę za nas! Stary podniósł ręce do góry,
starając się nas uciszyć.
* Jęki i krzyki na nic się nie zdadzą * powiedział. * Rozkaz to rozkaz i wiecie o tym
tak samo dobrze jak ja! Gdzie jest Mały?
* Poszedł do domu * warknął Porta. * Powiedział, że wojna już go więcej nie bawi.
Złapał pierwszy pociąg do Berlina i powiedział, abym was pożegnał.
Stary skrzywił się i pokręcił zdenerwowany głową.
* Sven, idź i znajdź go. I niech ci to nie zabierze całej nocy!
Znalazłem Małego, jak grał w kości z trzema szeregowcami z 4. Kompanii.
Goście wyglądali jak po wybuchu * jeden z nich miał zaklejone oko, a drugi ręce
owinięte bandażem. Mały zareagował na wiadomość bardzo nieprzyjemnie, jednak
udało mi się oderwać go od gry. Kroczył obok mnie w stronę schronu i krzyczał
wyzywająco przez całą drogę, pomimo rozkazu zachowania ciszy.
* Zobacz! * krzyczał, gdy stanął twarzą w twarz ze Starym. * Nie mogę swobodnie

iść za linie wroga, i to jeszcze w nocy. Źle się czuję, jestem chory, człowieku, nie
wiem, czy zdajesz sobie z tego sprawę. Bolą mnie plecy, trzęsą mi się nogi. W głowie
mam trociny. Bolą mnie kości. Myślę, że mam grypę.
* Nie obchodzi mnie to, nawet jakbyś miał galopujące suchoty * odgryzł się Stary. *
Nie interesuje mnie, co ci dolega. Wydano ci rozkaz i masz go, do cholery, wykonać,
choć byś miał srać przez całą drogę!
Po chwili zwrócił się do reszty ludzi zgromadzonych w schronie.
* A teraz zamknijcie się i słuchajcie! Podaję hasło i odzew: drewniane nogi i para
znoszonych butów.
* Drewniane nogi i para znoszonych butów? * spytałem.
Stary spojrzał na mnie.
* Tak właśnie powiedziałem, czy nie? Ogłuchłeś czy co?
Otworzył skrzynkę granatów i zaczął je rozdzielać. W ponurym nastroju zaczęliśmy
przygotowywać się do akcji, której od początku jakoś nie polubiliśmy.
* Nie chcę słyszeć ani słowa więcej * wysyczał nasz dowódca.
Cicho, niechętnie, pojedynczym rzędem i w złych humorach ruszyliśmy za Starym.
Wokół nas ścieliła się nisko leżąca mgła, która dawała nam dobrą osłonę.
Przykucnęliśmy na mokrej trawie i nasłuchiwaliśmy. Wpatrywaliśmy się w dal,
starając się przyzwyczaić wzrok do ciemności. Gdzieś przed nami rozlegały się
przytłumione odgłosy. Wiedzieliśmy, że linie wroga są niedaleko. Stary odwrócił się
do nas i wyszeptał:
* Idziemy naprzód. Trzymajcie się jak najbliżej ziemi i nie strzelajcie bez rozkazu.
Znowu ruszyliśmy rzędem. Gdzieś blisko rozległ się szczęk metalu o metal. Odgłos
był na tyle cichy, że chyba by nawet nie zbudził ptaka, ale nam wystarczył, by paść i
przywrzeć do ziemi. Potem już tylko się czołgaliśmy. Po jakimś czasie Stary klęknął
wśród trawy, my po chwili zrobiliśmy to samo. Przez kilka sekund pozostawaliśmy w
bezruchu i nasłuchiwaliśmy. Wreszcie Stary szepnął do Legionisty parę słów, które
przekazywaliśmy jeden drugiemu: pod zwalonym pylonem, kilka metrów od nas, jest
okopany karabin maszynowy. Za nim bez wątpienia znajduje się pierwsza linia
ruskich okopów. Po kilku chwilach ciszy Stary ostrożnie wstał i pochylił się w naszą
stronę.
* W co on gra? * zapytał z furią Gregor. * Przecież już wiemy, gdzie są ci cholerni
Ruscy. Czego on więcej chce?
* Pieprzyć to wszystko * powiedziałem.
Niepocieszeni ruszyliśmy śladem naszego wodza. Nawet Legionista, przeważnie
obojętnie podchodzący do ryzyka i niewygód, zaczął pytać, czy mądrze jest iść dalej.
* Bądź rozsądny * przekonywał. * Słyszałem rozkazy równie dobrze jak ty.
Zrobiliśmy to, po co nas wysłano. Nie warto kusić losu.
* To ja decyduję * powiedział groźnie Stary. * Tak długo, jak ja dowodzę, robicie to,
co mówię. Jasne?
Legionista zrezygnował z dalszej dyskusji.
* Dobra, dobra, nie ma o co drzeć kotów, tylko myślałem...
* To nie myśl * poradził mu Stary. * Zostaw to sobie na później. Wtedy będzie dużo
czasu, aby się skarżyć.
Pylon z zamaskowanym kaemem pozostał za nami. Skradaliśmy się przez wysoką

trawę i dotarliśmy do skraju lasu. Suche patyki strzelały nam pod nogami jak
chrupkie skórki bułek śniadaniowych, a nisko zawieszone gałęzie drzew chłostały nas
po twarzy. Jeszcze raz strzępy mundurów przyklejały nam się do ciał i jeszcze raz
ocieraliśmy do krwi nogi w kompletnie przemoczonych butach. Drżąc i trzęsąc się,
przechodziliśmy przez poszycie leśne. Każdy z nas wiedział, że za drzewami mogą
kryć się Rosjanie. Ale jak Stary wbił sobie coś do głowy, nie było szansy mu to
wybić, więc musieliśmy leźć za nim i modlić się, by szybko znalazł to, czego szuka, i
żeby nie było za późno na odwrót.
Całkiem niespodziewanie Stary zatrzymał się. Reszta zgromadziła się za jego
plecami. Cichutko zaczęliśmy wkraczać w cień drzew * przez jeden radosny moment
myślałem, że będziemy wracać, ale to byłoby za dużo szczęścia. Przedzieraliśmy się
przez radziecką linię frontu i następnym krokiem miało być sprawdzenie, co dzieje
się na tyłach wroga.
* Starzy chłopcy bawią się w podchody * syknął mi Gregor do ucha.
Poza barierą lasu słychać było szum głosów, chrzęst sprzętu wojskowego i kroki
maszerujących ludzi. Pod stopą strzeliła sucha gałąź. Zabrzmiało to w ciemności jak
wystrzał z pistoletu, co natychmiast mogło wpakować nas w kłopoty. Ponad nasypem
okopu na krótką chwilę ukazała się jakaś głowa, a potem usłyszeliśmy kilka szybkich
słów wypowiedzianych po rosyjsku.
* Idziemy * powiedział Stary, kiwając głową.
Rzucił się na kolana i łokcie i ku naszemu przerażeniu zaczął czołgać się prosto w
stronę okopów nieprzyjaciela. Nawet Legionista był zaskoczony. Zawahał się przez
moment i potem zobaczyliśmy, jak Stary wkracza na linię obrony wroga w miejscu,
gdzie wydawało się, że nie może zostać niezauważony przez wroga. Legionista tylko
rozłożył ręce z rezygnacją. Ruszył śladem Starego bez specjalnego protestu.
Jakimś dziwnym trafem szczęście nam dopisywało. Nawet wtedy, gdy pchaliśmy się
przez poszycie leśne i przełaziliśmy Gregorowi po nogach z głośnym chrzęstem,
niemal wgniatając go w ziemię, nikt się nami nie zainteresował. Przeszliśmy
bezpiecznie przez okopy i już zaczynałem oddychać
trochę spokojniej, gdy Mały, który czołgał się obok mnie, wypuścił największe,
najgłośniejsze i najbardziej smrodliwe pierdnięcie, jakie słyszałem w życiu. Stary
spojrzał na niego z wściekłością.
* Zrób jeszcze raz coś takiego, to...
Nie czekając na koniec groźby, Mały ponowił wystrzał z tyłka. Teraz zabrzmiał on
wśród ciszy nocnej jak wystrzał z działa. Instynktownie wtuliliśmy się w trawę i
staraliśmy się zniknąć z pola widzenia. Mały wyglądał na trochę przerażonego.
Po minucie podnieśliśmy się ostrożnie z ziemi i ruszyliśmy przed siebie. Jednak po
kilku krokach Stary zatrzymał się ponownie, bo przed nami rozległy się głosy.
Prześlizgnęliśmy się ostrożnie, aby zbadać ich źródło. Odkryliśmy kolejny
osamotniony karabin maszynowy, przy którym siedziało kilku pijanych Rosjan,
podających sobie z rąk do rąk butelkę wódki. Jeden z nich był zdecydowanie bardziej
pijany niż inni. Chwycił oburącz karabin maszynowy i podniósł go do góry, a między
kolejnymi łykami alkoholu śpiewał głośno piosenkę o Wołdze.
Jego kompan stał się niezrozumiale nerwowy. Obrócił się kilkakrotnie w stronę
ciemnych drzew i plątaniny krzaków, powiedział parę razy do pija*nicy, aby był

cicho, a gdy to nie pomagało, wcisnął mu w usta szyjkę butelki z wódką. W końcu,
gdy opróżnili butelkę, trzeźwiejszy z nich zagroził towarzyszowi, że go skopie, jeśli
się nie przymknie. Z pijacką powagą żołnierz odstawił karabin na ziemię i zatoczył
się.
* Idę po następną * powiedział Rosjanin. Wylazł z okopu i, chwiejąc się, ruszył ze
śpiewem na ustach w naszą stronę. Jego kolega z gnie*
wem rzucił za nim pustą butelkę. Oczywiście nie trafił i szkło przeleciało blisko
Gregora, lądując z głuchym uderzeniem obok nóg Porty. Stary klepnął lekko Małego
w ramię i wskazał głową zataczającego się Rosjanina. Mały dał znak, że wie, o co
chodzi. Wślizgnął się w ciemność, aby zrobić porządek z pijanym żołnierzem.
Legionista wyciągnął z cholewki nóż i czołgał się w stronę karabinu maszynowego.
Kilka minut później chowaliśmy parę ciał pod stosami mokrych liści. Jeden z Rosjan
został uduszony stalową linką, drugi dostał nożem między żebra. Ich broń ukryliśmy.
Dzięki temu minie trochę czasu, nim ich towarzysze zorientują się, że dwaj nieobecni
nie zdezerterowali, co zawsze sugeruje brak broni nieobecnych żołnierzy. Teraz
spodziewaliśmy się, że wracamy do naszych okopów. Gregor, nawet nie czekając na
rozkaz Starego, rozpoczął odwrót.
* Wracamy wtedy, kiedy ja powiem * powiedział lodowatym tonem Stary. * Nie
wcześniej.
* Nawet wtedy, gdy sam się wycofasz * mruknął cicho pod nosem Porta.
Stary go zignorował. Tak było najlepiej postępować z Portą. On sam dla siebie ustalał
prawo, ale był przy tym doskonałym żołnierzem. Stary nie pierwszy odkrył, że warto
puszczać mimo uszu jego obraźliwe docinki i nie zwracać uwagi na brak dyscypliny,
by mieć w nim wsparcie w kryzysowych sytuacjach.
Wchodziliśmy coraz głębiej w las. Celem działań Starego było sprawdzenie, co się
dzieje po drugiej stronie lasu, ale teraz patrzyliśmy coraz cyniczniej
na całą ekspedycję. Miałem już wizję, że maszerujemy prosto na Moskwę, aby zająć
Kreml.
W końcu drzewa zaczęły rzednąć, co znaczyło, że zbliżamy się do otwartego terenu.
Stanęliśmy przy ostatnich leśnych zaroślach i patrzyliśmy na ciemne plamy szeroko
rozciągniętych jednostek radzieckich. Strumienie ludzi i pojazdów pojawiały się i
znikały. Nie było to budujące duszę przedstawienie, a Stary był na pewno przerażony.
* Dobra, dobra * mruczał, pocierając w zadumie policzek. * Wszystko jasne...
Możemy wracać.
Wszyscy, poza Legionistą i Starym, radośnie zaczęliśmy biec w głąb lasu. Na czele
Porta i Mały, a my z Gregorem parę kroków za nimi. Wpadliśmy im na plecy, gdy
mieli zamiar się zatrzymać, aby przeszukać trzy ciała oficerów leżące w leju po
bombie. Dwóch zabitych było Rosjanami, jeden zaś Niemcem. Mały i Porta tylko
wymienili spojrzenia.
* Nie jest źle * powiedział Porta.
Obaj wskoczyli do dołu i zaczęli przeszukiwać mundury zabitych w poszukiwaniu
pieniędzy i cennych pamiątek. Porta grzebał w kieszeniach, a Mały zaglądał zabitym
w usta jak dentysta, sprawdzając, czy nie mają złotych zębów. Rozebrali
nieboszczyków niemal do naga, gdy pojawili się Stary i Legionista. Legionista
patrzył na rabunek zwłok bez emocji, natomiast Stary dostał szału.

* Wyłazić stamtąd natychmiast! Zostawcie te ciała w spokoju! Już wam przecież
mówiłem, że nie zniosę więcej takich scen. Rzygać się chce, zachowujecie się jak
para dzikich zwierząt. Do diabła, jesteście nawet od nich gorsi!
* W porządku * powiedział pojednawczo Porta.
* Tylko przestań skrzeczeć. Przestań, bo pęknie ci przepuklina, jak tak się będziesz
przejmować.
* O co znowu to zamieszanie? * skarżył się Mały, jakby nie widział Starego. * Trup
jest trupem i nie udajemy przynajmniej, że jest inaczej.
Z rykiem wściekłości Stary wpadł pomiędzy szabrowników. Gdy tylko to zrobił,
niebo rozbłysło setkami rakiet świetlnych. Instynktownie przypadliśmy do ziemi.
* Idą na nas * powiedział ponuro Legionista.
* No to będziemy mieli trochę zabawy.
Gdzieś odezwał się karabin maszynowy, a kolejny strumień flar ponownie zamienił
noc w dzień.
* Rozproszyć się!
Nie potrzeba było drugiego wezwania. Wzięliśmy nogi za pas i rzuciliśmy się do
ucieczki, lecieliśmy pomiędzy drzewami, przedzieraliśmy się przez bagno,
rozrywając na strzępy resztki ubrań o kolce jeżyn i akacji. W końcu spotkaliśmy się
przy opuszczonym stanowisku karabinu maszynowego, zabrakło tylko Gregora.
* Gdzie on, do cholery, jest? * biadolił Stary.
* Gdzie on się podział? Czy ktoś go widział?
Niestety, nikt.
* Pójdę po niego * powiedział Porta. Stary zatrzymał go ruchem ręki.
* Zabraniam się stąd ruszać! To rozkaz!
* Wypchaj się * powiedział Porta, odtrącając rękę.
Ruszył z powrotem szlakiem, który dopiero co przebyliśmy. Słyszeliśmy, jak
krzyczał, gdy biegł.
* Gregor! Gdzie ty, do diabła, jesteś, kretynie!
Chwilę później rozległ się huk radzieckich dział, a w powietrze poleciały kolejne
flary.
Stary przez chwilę się wahał, zaklął lekko pod nosem i ruszył za Portą. Ruszyliśmy
za nim. Za dużo przeszliśmy razem, aby zostawić teraz Gregora na łaskę Rosjan.
Przed nami zamajaczyły groźne cienie. Porta w biegu obrzucił je granatami.
Biegliśmy nadal za nim. Znaleźliśmy Gregora skulonego w lisiej norze i
wyciągnęliśmy go bez ceregieli.
* Co ty, do cholery, wyrabiasz? * darł się na niego Stary. * Siedzisz tutaj wygodnie
jak robak w dywanie i kręcisz młynka palcami, a my latamy w kółko po lesie z
dziewięcioma milionami ruskich na ogonie i szukamy ciebie!
* To nie moja wina * powiedział ponuro Gregor. * Miałem za sobą całą ich bandę. A
nie wierzę, że potrafiłbym ją zatrzymać.
* Pewnie musiałbyś to zrobić, głupku * warknął Stary. * Gdybyśmy cię tu zostawili,
abyś zgnił.
Resztę drogi powrotnej odbyliśmy bez przygód. Gdy byliśmy już w pobliżu naszych
transzei, Mały poinformował nas, że według wszystko wiedzącego Juliusa jest
decyzja, że mamy być wysłani do Warszawy.

* Jest tam ze sto tysięcy brytyjskich spadochroniarzy, tak powiedział Heide. Sto
tysięcy brytyjskich parasoli i kupa polskich żołnierzy... Będziemy tam do Nowego
Roku, tak twierdzi Julius.
* O rany * zakpił Porta. * A ja myślałem, że w Sylwestra będziemy bronić się w
Berlinie!
Jeszcze przez pół godziny błąkaliśmy się, nim dotarliśmy do naszych linii. Stary
poszedł złożyć
raport, a my zapadliśmy się w materace, aby złapać choć chwilę snu. Ledwie
zamknęliśmy oczy, przyszedł Stary i zaczął nas budzić.
* Przykro mi, chłopcy. Jeszcze z nami nie skończyli.
Rozłożył szeroko ręce w geście przeprosin.
* Przyjdą pionierzy i będą próbowali przerwać linie obrony Rosjan, a my mamy ich
wspierać.
Łóżko polowe Porty zapadło się z powodu szoku. Na moment wszyscy
zaniemówiliśmy z wrażenia. Stary uśmiechnął się jak zmęczony człowiek.
* Wiem bardzo dobrze, że nie powinienem mówić wam o tym w tej chwili, ale chyba
tego nie da się zmienić.
Potem zgarbił ramiona w poczuciu winy.
* A poza tym jest wojna.
* Zjeżdżaj * powiedział Porta sarkastycznie. * Kto ci o tym powiedział?
Gregor usiadł na ziemi i patrzył żałośnie zaspanymi oczami.
* Dlaczego znowu wysyłają nas? * zaczął się skarżyć. * Dlaczego nie wysyłają
kogokolwiek? Nie mogą wyczyścić tego terenu bombami zapalającymi?
* Mamy za mało amunicji * powiedział krótko Stary. * Przykro mi, że tak właśnie
jest. I nic nie mogę na to poradzić. Nie patrzcie tak na mnie, bo to nie ja zacząłem tę
wojnę...
W ponurym nastroju ustawiliśmy się w szeregu za porucznikiem Lówe. Mieliśmy ze
sobą tylko wyposażenie szturmowe. Kiedy działamy z pionierami, działamy szybko,
nie ma potrzeby obwieszać się dodatkowym ekwipunkiem. Wydawało się, że w tej
akcji nie będziemy mieli nawet wsparcia czołgów. Ta wojna robiła się coraz bardziej
groźna.
Odnaleźliśmy pionierów * pięć kompanii tworzących batalion. Byli przeróżnie
uzbrojeni: od zwykłych granatów przez granaty wtykowe, małe działka, aż do bomb
zapalających sowieckiej produkcji. Jedna kompania wyposażona była w miotacze
płomieni. Siedzieli jak dziwna i cicha banda. Ledwie byliśmy w stanie uwierzyć w
bezmyślne okrucieństwo, które towarzyszyło ich akcjom. Rosjanie odpłacali im tym
samym. Kompletnie nie zwracali uwagi na nasze przybycie. Gdy Porta zapytał, czy
ktoś z nich ma w zapasie papierosa, jakiś oficer wyciągnął ku niemu całą paczkę,
nawet nie patrząc w jego stronę.
* Co z nimi jest? * pytał rozzłoszczony Gregor. Potem zwrócił się do podoficera o
tępej twarzy,
który grzebał długim paznokciem w zębach.
* Co jest z wami? Straciliście języki czy co?
Proste pytanie, na które można było nie odpowiadać, wywołało agresję nieznajomego
kaprala. W ciągu sekundy skoczyli sobie z Gregorem do gardeł. Niedużo brakowało,

abyśmy uczestniczyli w idiotycznej bójce. Mały już brał się za wytrzęsienie życia z
jakiegoś przerażonego szeregowca, gdy czyjś gniewny głos przywołał nas do
porządku. Niechętnie odwróciliśmy się, by sprawdzić, kto przerwał nam zabawę.
Był to nasz stary przyjaciel major, który był w stałym konflikcie z pułkownikiem
Hinką. Stał w rozkroku, z rękami opartymi na biodrach i patrzył na nas lodowatym
wzrokiem, jak laborant na szczury doświadczalne. Za nim z nieruchomą twarzą stał
porucznik Lówe.
* Na waszym miejscu * powiedział cierpko major * zachowałbym siły na
mordowanie wrogów,
a nie urządzał wzajemną bójkę. Zapewniam was, że nie będziecie mieli przerwy w
zajęciach, to nie jest szkoła z niedzielną przerwą w nauce.
Jego oczy przebiegły po nas i rozszerzyły się, gdy spoczęły na Porcie.
* Mój przyjacielu, gadatliwy kapralu * mruknął. * Wystąp, abym mógł ci się
przyjrzeć. Musimy lepiej się poznać, ty i ja...
Porta wyszedł wyzywająco z naszej grupy. Major patrzył przez chwilę na jego żółty
kapelusz, z którym Porta nigdy się nie rozstawał. Nosił go od początku wojny, a
oficerowie, którzy byli mądrzy, starali się nie zwracać na to uwagi.
* Zdejmij to paskudztwo z głowy * szczeknął major. * Co to, do diabła, jest? Jakiś
bal przebierańców?
* Obawiam się, że nie wiem * Porta zdjął nakrycie głowy i trzymał je przed sobą jak
pokorny petent. * Nigdy na takim nie byłem.
* Nie bądź bezczelny, kapralu. Jak długo jesteś w armii?
* Zbyt długo, panie majorze, zbyt długo. Brwi majora złączyły się gniewnie w jedną
linię.
* A dokładniej, kapralu?
* Tak jest, panie majorze * Porta wyprostował nogi i stuknął lekko obcasami. *
Proszę o pozwolenie sprawdzenia w papierach.
Z głębi gardła oficera dobiegł nerwowy gulgot. Widziałem, jak szeroki uśmiech
porucznika Lówe zamienia się gładko w ziewnięcie.
* Czy jesteście kretynem, kapralu?
* Tak jest, panie majorze * Porta przepraszająco pochylił głowę. * Byłem raz badany
przez naczelnego psychiatrę w Poczdamie. Dał mi wiążącą opinię,
że jestem całkowicie słaby na umyśle i to jest nieuleczalne. Dodał, że nie
powinienem zadawać się z normalnymi ludźmi. Powiedział...
* Na miłość boską, zamknijcie się, kapralu! Major zrezygnował z nierównej walki.
Odwrócił
się na pięcie i odszedł dumnie w towarzystwie naszego porucznika, który cały czas
walczył z ziewaniem. Porta uśmiechnął się zadumany. Po chwili założył melonik na
głowę i puścił oko do Lenzinga, który obserwował całe zajście z mieszaniną
niesmaku i podziwu.
* Tak to trzeba robić * powiedział Porta. * Doprowadzić gościa do białej gorączki i
trochę go w niej potrzymać. Potem szybko rezygnują...
Rozkaz wejścia do akcji nadszedł chwilę później. Pionierzy podciągali paski w
ekwipunku i przygotowywali się do ataku. Major, który wcześniej był zajęty
wysyłaniem ludzi na prawie pewną śmierć, siedział teraz w ziemiance i żuł długie

cygaro. Rosyjskim salwom artyleryjskim towarzyszyły rachityczne wystrzały
naszych nielicznych dział.
Obserwowaliśmy w napięciu, jak pierwsza z pięciu kompanii została wysłana na
rzeź. Oddział dowodzony był przez młodziutkiego oficera z zapadniętymi szarymi
oczami. Widzieliśmy, jak wyruszyli z okopu w kierunku wylotów luf radzieckich
dział.
* To przecież samobójstwo * powiedział Barcelona, trzymając mnie za łokieć.
* Nie, to morderstwo * poprawiłem, myśląc
o majorze, który siedział bezpiecznie w ziemiance
i palił cygaro.
Kompania została rozniesiona na strzępy, nim przebyła dwieście metrów. Tylko
niewielka grupka z sierżantem na czele dotarła do celu natarcia. Żołnierze chłodno i
spokojnie, jakby nie zważając na skierowany w nich ostrzał, rzucili granaty w
kierunku linii wroga i zaczęli się wycofywać, aby znaleźć osłonę.
Kiedy opadł kurz, nie było nawet śladu sierżanta i jego ludzi. Wszędzie widać było
tylko zniszczenia. Tu i tam leżały bezgłowe ciała, pozbawione rąk i nóg korpusy,
sterty poskręcanej stali i stosy nadpalonych zwłok. Ale tego było jeszcze za mało dla
majora. Wezwał drugą kompanię pod dowództwem porucznika Kelza i posłał śladem
pierwszej. Żołnierze ruszyli tą samą drogą co poprzednicy, przez te same ogniska
ognia i dymu, w ten sam deszcz kul i pocisków, przez piekło, aby stać się ofiarami
Rosjan. Biegnąc, potykali się o resztki ciał zabitych towarzyszy. Tylko garstka
przeżyła. Rozproszeni ludzie stworzyli niewielki wyłom w linii obronnej wroga i
podjęli walkę.
Major pogryzł cygaro aż do ozdobnych pasków i z szaleństwem w oczach wysłał do
boju kolejną kompanię. Jej dowódca był młody, pełen zapału i niedoświadczony.
Świeżo po szkole w Gross Bom, zuchwały i chętny do walki za przegraną sprawę.
Podniósł pistolet ponad głowę, przeszedł przed ludźmi i krzyknął, aby ruszali za nim.
Jak dobrze wytresowane zwierzęta pionierzy ruszyli do ataku.
Już pierwszy strzał trafił porucznika w brzuch. Następna seria urwała mu stopy przy
kostkach. Jakimś cudem przeszedł jeszcze kilka kroków na krwawych kikutach, cały
czas machając zachęcająco
ręką na swych podwładnych. Bez wątpienia umierał z wizją Krzyża Żelaznego...
Atak został odparty. Miotacze płomieni rzucono do akcji, ale ich obsługa nie
pokonała nawet połowy dystansu i zaczęła tonąć w morzu płonącego fosforu, który
wystrzelił z radzieckich pozycji. Pionierzy biegali bezładnie w płonących mundurach,
po chwili padali na ziemię i wili się z bólu jak węże, a spalone ciało odpadało,
ukazując białe kości. Tylko sześciu ludzi ocalało z tego piekła. Jednym z nich był
porucznik, który prowadził natarcie.
* Przykro mi, panie majorze * powiedział przygnębiony do oficera.
Twarz porucznika była ciemna od kurzu, a mundur popalony. Włosy i brwi miał
osmalone.
* Przykro mi, panie majorze, ale nie mieliśmy szansy przedrzeć się.
* Nie było szansy? Nie udało się? Co, do diabła, oznacza, nie udało się? * major
wyrwał resztkę cygara z ust, rzucił na ziemię i zgniótł obcasem. * Na Boga!
Powinienem cię za to zastrzelić! Jesteś hańbą niemieckiej armii!

* Przykro mi, robiliśmy, co w naszej mocy.
* Co w waszej mocy? To co najlepsze? To jest cholerna wpadka!
* W tej sytuacji pozostaje mi tylko...
Rozległ się strzał i porucznik upadł pod nogi dowódcy. Major tylko westchnął z
irytacją i przyglądał się pozostałym dowódcom kompanii. Jego wzrok zatrzymał się
na najmłodszym z nich.
* Dietel! Poruczniku Dietel!
* Tak, panie majorze?
* Ruszaj i pokaż tym cholernym Rosjanom, że armia niemiecka jest nadal siłą, z
którą trzeba się
liczyć! Pokaż mi, na miłość boską, że przynajmniej jeden oficer pod moją komendą
zasługuje na order! Dietel nie był bezmyślnym idiotą. Nie miał ochoty tracić życia w
beznadziejnej misji. Ale rozkaz to rozkaz, nawet jeśli trzeba było poświęcić życie.
Nie miał wyboru, musiał się podporządkować. Major poklepał go po ramieniu z
ojcowską życzliwością.
* Pokaż im, do czego jesteśmy stworzeni. Nie ma co się obawiać tych skunksów.
Porucznik Dietel i jego ludzie wyruszyli w ostatnią podróż, osłaniani przez nasze
karabiny maszynowe. Nie przebyli nawet ćwierci drogi, a już mieli kłopoty. Major
natychmiast zaczął wyzywać Dietla od głupców i tchórzy. Krzyczał, że jeśli wycofa
się żywy, to go osobiście zastrzeli. Potem z gniewem zwrócił się do reszty oficerów.
* Dobra, Plein, teraz wszystko zależy od ciebie. Wyłaź stąd i zrób porządek z tym
bajzlem, którego narobiły te płaczliwe świnie!
Porucznik Plein wahał się tylko przez chwilę, a potem całkiem niespodziewanie
ruszył w chaos bitewny. Krzyczał na swoich ludzi, aby podążali za nim. Widzieliśmy,
jak przedzierał się przez ogień i dym. Wokół jego nóg rozrywały się pociski, a kule
świszczały mu nad głową, ale on był cały czas żywy, w samym centrum walczył jak
demon. Krzyczał do sterty ciał, aby się poderwały, zastrzelił sierżanta, który chciał
się wycofać, i zbliżył się do czołowej linii rosyjskich okopów.
Powstrzymały ich dopiero radzieckie miotacze płomieni. Widzieliśmy, jak porucznik
Dietel rozpadł się na kawałki, a porucznik Plein i jego grupa
wdarli się do wrogich transzei i rozpoczęli okrutną walkę wręcz. Sybiracy byli jak
maszyny zabijali albo ich zabijano. Walczyli z zimną determinacją, bez emocji,
zobojętniali na śmierć i życie. Plein i jego ludzie rzucili się po raz ostatni. Wyglądało,
jakby upajali się świadomością rzezi. Ciała zaczęły zalegać stosami, jedne na
drugich, bez znaczenia, czy to Rosjanie, czy Niemcy. Ludzie z poderżniętymi
gardłami, rozprutymi brzuchami i ci, którym głowy zwisały z ramion na płatach
skóry.
Kiedy walka się zakończyła i mała grupa szturmowa została unicestwiona, Sybiracy
spokojnie obtarli noże z krwi i powrócili na poprzednie pozycje. Tylko jeden żołnierz
powrócił na niemieckie pozycje. Padł martwy obok stóp majora, jakby chciał złożyć
raport z ostatniej akcji.
* Głupcy! * krzyczał major. * Głupcy i zdrajcy. Nic, tylko niekompetentni głupcy i
zdrajcy!
Ruszył jak burza do telefonu. Słyszeliśmy, jak darł się i wyzywał w słuchawkę,
skarżąc się, że cały jego batalion składa się z głupców i tchórzy. Domagał się

lepszego wsparcia artyleryjskiego, niż miał do tej pory, bo inaczej nigdy nie uda mu
się przełamać linii wroga. Zrzędził jak stara baba na jarmarku wielkanocnym nad
liczbą moździerzy, których potrzebował, nim wyśle kolejne oddziały do ataku.
* Dziesięć? Powiedziałeś, dziesięć? Nie bądź śmieszny! Ty to nazywasz wsparciem?
Przecież tym nie zranię nawet wszy! Daj dwadzieścia, to może to rozważę...
Powiedziałem, daj dwadzieścia, to się zastanowię... No dobra, w takim razie
piętnaście. Jeśli to jest wszystko, co możesz dać. Dawaj te
piętnaście i niech Bóg ma cię w swojej opiece, jeśli nas zawiedziesz!
Rzucił słuchawką telefonu, po czym ruszył, by zebrać resztki swojego batalionu i
rzucić go do finalnej rzezi. W powietrze poleciały pierwsze granaty moździerzowe i
po drugiej stronie pola walki zaczęły fruwać szczątki ludzi i uzbrojenia. Major stał z
podniesioną ręką i liczył. Gdy doliczył do piętnastu, szorstko machnął ręką i skoczył
naprzód w wir walki. Poślizgnął się i przewrócił, poderwał się na nogi, pomachał
rękami nad głową i pobiegł dalej z resztkami swych pionierów za plecami.
Tym razem atak się powiódł. Gwałtowne natarcie odrzuciło Rosjan. Granaty ręczne
lądowały w rowach komunikacyjnych i bunkrach. Wkładano ładunki wybuchowe w
lufy sowieckich dział. Karabiny maszynowe grzechotały i szczekały, a ludzie obcinali
sobie głowy saperkami i łopatami oraz dźgali się bagnetami. Majora znaleziono
leżącego na plecach ze świeżym cygarem w ustach, obok radzieckiego oficera * obaj
nie żyli. Byli wśród tysiąca ofiar, które zginęły tego dnia.
Zanim zdążyliśmy umocnić tak ciężko zdobyte pozycje, spadł na nas atak oddziałów
syberyjskich. Znikąd pojawiły się ich hordy, ludzie ze skośnymi oczami, gąszcz
żołnierzy z szerokimi barami, długimi ramionami i krótkimi nogami. Darli się
ochryple, sławiąc Stalina. Walczyliśmy z nimi w okopach i poza nimi, ślizgając się i
potykając we krwi i wnętrznościach ofiar. Ale Rosjanie nie ustępowali i powoli
zaczynali wypierać nas na poprzednie pozycje.
Wokół mnie ludzie padali, potykali się i płakali. W moją stronę potoczył się granat.
Gdy na nim
stanąłem, odskoczyłem jak spłoszony koń. Szybko chwyciłem go i odrzuciłem w
środek nadciągającej gromady Sybiraków. Podmuch wrzucił mnie do krateru po
wybuchu, dokładnie na ciało świeżo zabitego żołnierza. Leżałem z nosem w kałuży
krwi, wyciekającej mu z głowy, a nogi miałem w jego jelitach, które wypłynęły z
rozerwanego brzucha. Wrzasnąłem ze strachu i wydostałem się z przerażającego
dołu. W panice zacząłem bezmyślnie biegać, bo wydawało mi się, że wszędzie są
Sybiracy, którzy strzelali we wszystkich kierunkach, i nie widziałem drogi ucieczki.
Wtedy nagle pojawił się przede mną Porta. Widziałem, jak powoli cofa się i strzela z
biodra. Pokuśtykałem w jego stronę, przedzierając się przez leje po wybuchach,
brodziłem w kałużach krwi i oleju. Chciałem być jak najszybciej obok niego.
Poczułem się przez moment spokojniej, gdy do niego dotarłem. Porta był nietykalny,
nie do zniszczenia. Trudno było sobie wyobrazić, aby wroga kula znalazła drogę do
jego żylastego i gibkiego ciała. Tak długo, jak byłem za nim schowany, czułem się
bezpiecznie.
Kontynuowaliśmy odwrót, cofając się nie wiadomo dokąd. W którymś momencie
natknęliśmy się na pastora Fischera. Słaniał się na nogach z wielką dziurą w klatce
piersiowej, przez którą widać było płuco. Jeden z jego młodych towarzyszy z

oddziału karnego przyczołgał się do rannego.
* Nie martw się, staruszku, zaraz bezpiecznie cię stąd zabierzemy. Zobaczysz, że
wszystko będzie dobrze. Nie pozwolimy ci umrzeć...
Wydawało się, że dla tego młodego chłopaka cholernie ważne jest, aby pastor nie
umarł. Może
ocalenie życia będzie jakimś talizmanem, nadzieją na przyszłość. Jeśli starzec
przeżyje, może przeżyją i inni. Tak długo, jak pastor żył, była nadzieja, że Bóg nie
pozostawi ich bez opieki.
Przybiegli noszowi, ale gdy zobaczyli, że mają do czynienia z rannym z karnego
oddziału, pozostawili go i pobiegli szukać kogoś bardziej wartego pomocy. Morfina
była na wykończeniu i nie można było jej tracić dla takich ludzi jak pastor Fischer.
* Pozwólcie mi umrzeć * szeptał starzec. * Zostawcie mnie tutaj i pozwólcie umrzeć.
Ja nie jestem ważny.
Jego towarzysz dźwignął go na ramionach, potem z wysiłkiem przeciągnął go do
iluzorycznie bezpieczniejszego leja po bombie.
* Nie chcesz umrzeć, a ja ci i tak nie pozwolę. Zabiorę cię do szpitala. Chcę
zobaczyć, jak dobrze cię tam traktują, nawet jeśli miałaby to być ostatnia rzecz w
życiu, jaką zrobię. Nie jęcz tak, stary! Na litość boską, nie jęcz! Robię, co mogę, już
nic więcej nie dam rady zrobić!
Wpadli razem do dołu po wybuchu. Pastor leżał z głową w objęciach kompana. Z
rany cały czas kapała krew. Gdzieś w oddali eksplodowały pociski. Za nimi, w lesie,
odezwał się karabin maszynowy.
* Jak się czujesz, staruszku? Powiedz coś do mnie! No powiedz! Powiedz, co chcesz,
tylko mów do mnie, na miłość boską! Nie zostawiaj mnie tu samego!
Twarz pastora zrobiła się szara i zapadnięta, a usta posiniały. Eksplodował kolejny
pocisk, tylko teraz znacznie bliżej.
* To już niedługo. Bardziej boli?
Może właśnie tak było. Może ból narastał. Pastor Fischer milczał. Oczy miał
zamknięte i rozchylone usta. Krew już nie ciekła tak szybko jak wcześniej.
* Dlaczego się nie modlisz, stary? Dlaczego się za nas nie modlisz? To nic nie
szkodzi...
Już nic nie mogło zaszkodzić. Może nawet lepiej się stało. Czas na modlitwy
przyszedł i odszedł. Pastor Fischer już nie żył.

Najlepszą bronią polityczną jest terror. Okrucieństwo wymusza szacunek. Ludzie
mogą nas nienawidzić, jeśli taka ich wola. Nie prosimy o miłość, tylko o strach...
Himmler. Z przemowy do oficerów SS. Charków, 19 kwietnia 1943 roku.

Bronisław Władysławowicz Kamiński był wcześniej nauczycielem w Briańsku,
niedaleko Orła. Jego matka była Niemką, a ojciec Polakiem. Od początku był
fanatycznie oddany sprawie nazizmu. Na przełomie zimy 1942 i 1943 roku zebrał
grupę podobnie myślących fanatyków i ruszył na wojnę z partyzantami. Miał
trzydzieści pięć lat, gdy jego okrucieństwo stało się przysłowiowe. W tej dziedzinie
był samoukiem i wkrótce stał się mistrzem w powolnym zabijaniu. Podobno miał
więcej inwencji w tej kwestii niż Chińczycy.

Himmler dowiedział się o nim od Obergruppenfuhrera Bergera i zaraz się nim
zainteresował. Ściągnął go do Berlina, gdzie Kamiński zdobył sobie wielki szacunek
dzięki swoim umiejętnościom torturowania. Od tego momentu w oczach
Reichsfuhrera Rosjanie osiągnęli niemal ten sam status co Niemcy.
Jego kariera była błyskawiczna. Pomimo że nie przynależał do panującej rasy
germańskiej, został awansowany do stopnia Brigadenfuhrera SS i generała dywizji w
Waffen SS w ciągu trzech miesięcy. Miał tak duże
poparcie, że nawet wyżsi od niego stopniem generałowie obawiali się wystąpić
przeciwko niemu.
Pod koniec 1942 roku stworzył koncepcję zorganizowania niemieckiej prowincji
wokół Łokot, która w tym czasie była pełna partyzantów i ogarnięta wojną domową.
Jego brygada składała się z ośmiu batalionów piechoty, jednego batalionu czołgów,
dwóch sekcji artylerii, sotni kozaków i kompanii pionierów. W okresie krótszym niż
dwa lata on i sześć tysięcy jego ludzi przekonali sceptyków i oczyścili okolice Orła i
Briańska z partyzantów, uśmierzyli zamieszki i przyłączyli te tereny do Niemiec. Na
wiosnę 1943 roku Himmler przeniósł brygadę Kamińskiego do Lwowa, gdzie
Kamiński przeszedł sam siebie w sianiu śmierci i zniszczenia. Jego nazwisko stało się
synonimem nienawiści i terroru.
Nie prosimy o miłość, tylko o strach...

Rozdział 4

W GÓRACH

* Sierżancie Beier! Sierżancie Beier! Graliśmy spokojnie w oczko, gdy rozległy się te
okrzyki. Porta podniósł brwi i spojrzał na Starego, który jak gdyby nigdy nic
spokojnie kontynuował palenie śmierdzącej fajki i studiował własną dłoń.
* Kupuję jeszcze jedną * powiedział.
Mały podał mu następną kartę. Twarz Starego powoli rozpromieniła się uśmiechem.
* Na pewno nie dam ciała * powiedział i położył dłoń na skrzynce amunicji, która
służyła za stolik.
Mały tylko spojrzał groźnie i rzucił w jego stronę piątą kartę.
* Sierżancie Beier! * znowu rozległo się wołanie. * Czy ktoś widział sierżanta
Beiera?
Złożyłem karty i zrobiłem gest, jakbym chciał je odrzucić.
* Myślę, że ktoś cię szuka * powiedziałem.
Miałem mglistą nadzieję, że porzucimy grę. Dostałem w rozdaniu asa i to chodziło
mi po głowie. Postawiłem w tej grze mój przyszłoroczny żołd na dziesiątkę albo
figurę, a przecież mogłem skończyć z kupą śmiecia.
* Jakiś koleś z sekcji przeciwpancernej * powiedziałem, odwracając głowę w stronę
nadchodzącego żołnierza.
Zauważył, że na niego patrzę, i ruszył w naszą stronę.
* Sierżant Beier? * zapytał.
Przyglądał nam się przez chwilę badawczo, kierując dopiero na końcu wzrok na

Starego.
* Sierżant Beier? * dopytywał się. * Szukam cię od ponad pół godziny! Gdzie, do
diabła, byłeś?
* Cały czas tutaj * mruknął Stary. * O co ta panika?
* Ty i twoja sekcja pójdziecie ze mną. Podpułkownik Schmeltz jest już gotowy z
grupą szturmową i macie do niego dołączyć. Są po drugiej stronie rzeki. Pokazać
wam drogę?
* Idź i okop się w beczce * powiedział Porta, nie odrywając oczu od kart. * Mamy
lepsze rzeczy do roboty. Podrzuć mi jedną blotkę.
Mały posłusznie podał mu szóstkę. Stary popatrzył tęsknie na swoje pięć kart,
rozdarty pomiędzy poczuciem obowiązku i dużą wygraną. Byłem w tej samej
sytuacji, ale miałem łatwiejszy wybór. Rzuciłem karty na stół, chwyciłem karabin i
szybko poderwałem się na nogi, przewracając skrzynię z amunicją, na której
graliśmy. Mały tylko spojrzał na mnie krzywo.
* Niektórzy mają wielką ochotę pójść stąd i dać się zabić * powiedział.
* Nie wszyscy * odparłem i wsadziłem czapkę na głowę, po czym zacisnąłem
mocniej pas o jedną dziurkę. * Nie lubię myśli, że czeka na nas podpułkownik.
* A co, to twój przyjaciel? * szydził Mały, który wiedział doskonale, że siedziałem z
kupą śmiecia w kartach i modliłem się o wybawienie.
Wolf, stary znajomy Porty, odwrócił się i odprowadzał nas wzrokiem.
* Pozdrowienia dla świętego Piotra * powiedział. * Wygląda na to, że go spotkacie.
Miałem nieprzyjemne wrażenie, że ma rację. Moje widoczne zaniepokojenie nie
dotyczyło podpułkownika Schmeltza, który na nas czekał, tylko samej misji.
Instynktownie się jej obawiałem.
Przewodnik ewidentnie popychał nas w deszcz ognia. Teren po drugiej stronie rzeki
stopniowo się podnosił. Nim się zorientowaliśmy, zaczęliśmy maszerować rzędem po
wąskim stoku, który wydawał się prawie pionowy.
* Coś mówili o piekle * gderał Mały, gdy dysząc i sapiąc, ślizgaliśmy się po
skalistym podłożu * a na tej drodze do nieba szybciej spotkamy świętego Piotra.
Nasz przewodnik odwrócił się w jego stronę.
* Możesz mieć rację. Możesz mieć całkowitą rację.
Stary zatrzymał się na chwilę, aby złapać oddech.
* A co to dokładnie jest? * domagał się odpowiedzi.
* Co to jest? * spytał nie wiadomo kogo przewodnik, również się zatrzymując.
Oparł ręce na biodrach i uśmiechnął się kpiąco.
* Możecie pytać! To cholerna samobójcza misja! Jeśli chcecie mojej rady, uwolnijcie
się od niej i wynoście się stąd tak szybko, jak możecie, nim czerwoni nadejdą i was
odetną.
Potem wskazał kciukiem na most.
* Jak myślicie, ile to jeszcze potrwa? * spytał, mając na myśli ewakuację przez most.
Stary zmarszczył brwi.
* A co z tobą? * spytał.
* Ja? * zaśmiał się facet. * Znikam minutę po tym, jak tylko bezpiecznie doprowadzę
was do celu, nie martwcie się! Nie mam zamiaru zostać, aby obserwować krwawą
łaźnię!

W końcu dotarliśmy na szczyt i zameldowaliśmy się pułkownikowi, który wyglądał,
jakby przeżył potop. Jego żylaste ręce drżały, a oczy miał smutne i opuchnięte. Bez
wątpienia wojna nie była tym, do czego przywykł w młodości.
Kapitan z pułku szczęśliwie uwolnił nas od bezpośredniego dowództwa pułkownika.
* Ta ścieżka * powiedział, wskazując na wąski stok, który z trudem pokonaliśmy *
jest jedyną drogą, którą Rosjanie mogą nas zaatakować. Nie ma innej drogi w górę
lub w dół. Jak widzicie, możemy się tu bronić jedynie za pomocą kilku karabinów
maszynowych. Nie powinniśmy mieć specjalnych kłopotów w nocy, trochę
ryzykownie może być tylko w dzień.
Przerwał na chwilę i wzdrygnął się lekko.
* No dobrze, tak czy inaczej powinniśmy utrzymać się tutaj parę godzin dłużej. I to
jest nasz obowiązek. Tylko kilka godzin, jak powiedział generał. Mamy utrzymać te
pozycje, dopóki nie zobaczymy sygnału, i wtedy mamy spieprzać, jakbyśmy uciekali
z piekła. Wystrzelą trzy zielone race. Minutę później dam rozkaz wycofania się
dwójkami w stronę mostu, zanim go wysadzą. Nie ma innej drogi przez rzekę, więc
nie możemy podjąć ryzyka, aby dopuścić do odcięcia się od przeprawy.
Zajmowaliśmy pozycje, które pokazał nam przewodnik. W skałach ponad nami
widoczne były na*
turalne bariery i strzelnice. Kapitan i jego ludzie rozproszyli się po terenie. Wokół nas
leżały wszędzie skrzynki z amunicją, kosze z granatami moździerzowymi, stosy min i
granatów ręcznych.
Mały wskoczył w środek sterty uzbrojenia jak dziecko do sklepu z zabawkami i
wybierał sobie różne rzeczy ze stosów.
* To tutaj wszystko ukryli! * krzyknął i zaczął żonglować kilkoma granatami. * Nie
widziałem czegoś takiego od 1937 roku!
* Bóg wie, co mamy z tym zrobić * powiedział Barcelona, który był zawsze
niezadowolony, gdy przybywaliśmy do nowego miejsca. * Niewielka szansa, że
użyjemy tego wszystkiego.
Potem pomachał ręką w stronę podstawy stoku.
* Jesteśmy jak kaczki siedzące na wielkich odłamkach skał. Nawet ślepiec z byle
gwintówką nie mógłby spudłować.
* Daj szansę swojemu tyłkowi i przestań jęczeć * powstrzymał go Porta. * W końcu
jesteśmy poza tymi zaszczanymi okopami.
* Wolałbym siedzieć w okopie, niż tutaj wystawiać się jako cel * nie poddawał się
Barcelona.
Porta przestał zwracać na niego uwagę. Rozsiadł się wygodnie wewnątrz kręgu
głazów, wyciągnął kwadratowy kawałek sukna i rozłożył go na ziemi.
* Chce ktoś sobie pograć? * spytał.
Legionista i Stary przyłączyli się do niego. Podniosłem z trawy pasterski dzwonek i
potrząsnąłem nim na próbę. Na jego odgłos wszyscy zaczęli się chować z rękami
przyciśniętymi do uszu. Muszę przyznać, że sam poczułem się zaskoczony odgłosem.
* Jeśli jeszcze raz zrobisz coś takiego * wydyszał Barcelona * skopię ci dupę!
Ochoczo odłożyłem dzwonek na trawę.
* Skąd mogłem wiedzieć, że ten kawałek blachy narobi takiego hałasu *
powiedziałem. * Czy ja jestem zabłąkaną krową?

Usiadłem i zamyśliłem się na chwilę, podczas gdy reszta grupy ponownie zajęła się
grą w oczko. Od czasu do czasu pojawiał się pułkownik i kontrolował, co robimy.
Pomimo lat, które przeżył na świecie, wydawało się, że pierwszy raz dowodzi na linii
frontu i ewidentnie był przerażony wizją śmierci.
Mały cały czas pomiatał wyznaczonym przez siebie niewolnikiem, czyli byłym
gestapowcem Adamem Lutzem. Teraz ten facet był tylko bladym cieniem osiłka
ważącego kiedyś 130 kilogramów. Jakimś cudem udało mu się przeżyć morderczy
trening bez nawet jednego zadrapania.
* Mam wrażenie, że będzie to twoja wielka chwila * powiedział do niego uprzejmie
Mały. * Gdy padnie hasło do odwrotu, mam zamiar pozostawić cię tu, abyś bronił
przejścia i zabił tylu ruskich, ilu zdołasz. W porządku? Masz tu zostać i walić w nich
jak wariat, dopóki wystarczy ci amunicji. Za to na pewno dostaniesz medal!
Lutz tylko nerwowo oblizał wargi. Porta uśmiechnął się do niego złośliwie.
* Nie martw się, kolego. Zostaniesz opisany w rocznikach historycznych, jestem tego
pewien. Rozsławisz nasz pułk. Przyjdą czasy, kiedy będą o tobie czytali w takich
kolorowych książkach...
* Były gestapowiec Adam Lutz bez strachu rzucił się w sam środek nadchodzącej
hordy. Chociaż
miał urwaną lewą nogę przez sowiecki pocisk, podniósł z ziemi kikut i wywijał nim
wokół głowy jak maczugą... Udało mu się zabić sześciuset syberyjskich wojaków,
nim otrzymał śmiertelne trafienie. Ale nawet wtedy, trzymając urwaną głowę pod
pachą, walczył odważnie, dopóki jego serce nie przestało bić. Słodki Jezu *
powiedział Porta. * Czy to nie poruszające! Tylko pomyślcie, że Vaterland nadal
produkuje takich bohaterów!
* Skoro mówimy o bohaterach * wtrącił się Gre*gor. * Ciekaw jestem, co stało się z
tym starym Welt*heimem?
* Weltheimem?
Patrzyliśmy na niego bezmyślnie.
* A kim był Weltheim?
* To nazwisko dźwięczy mi w głowie jak odległy dzwon * przyznał Legionista.
Gregor musiał pobudzić naszą pamięć, abyśmy zdali sobie sprawę, o kogo chodzi.
Walter, baron von Weltheim, dowódca naszej dywizji, który przeprowadził szybką
inspekcję w bagnach i błotach Matorycy i odjechał w siną dal ze swoim wielkim
pianinem i dwiema ciężarówkami skarbów. Od tamtej pory ani go nie widzieliśmy,
ani o nim nie słyszeliśmy. Legionista tylko zgarbił się, gdy mu się to przypomniało.
* Jest gdzieś teraz bezpieczny w bunkrze wyłożonym złotem i popija dżin,
zastanawiając się, jak można wydać rozkaz do strategicznego odwrotu, który będzie
brzmiał jak informacja o zwycięstwie.
* Już go na pewno wydał * stwierdził ponuro Barcelona. * I cała armia już go olała
świeżym moczem. Tylko my, biedne głupki, zostaliśmy tu na
pożegnanie. Wcisnęli nas w tę kupę skał i mamy czekać na rzeź.
* Ktoś tak nędzny jak ty * powiedział Mały * zasłużył na to, aby go zarżnęli.
Dlaczego nie przyłączysz się do Lutza i nie zapracujesz na medal?
Pułkownik bezustannie przechadzał się w tę i z powrotem, czekając nerwowo na trzy
zielone race, których nigdy nie wystrzelono. Za to zaraz po północy horyzont na

wschodzie rozświetliły setki wystrzałów rosyjskiej artylerii. Ziemia i skały pod
naszymi stopami zadudniły i zadrżały.
* O co tu chodzi, do diabła? * zawył Schmeltz, chwytając lornetkę polową. * Kto tu
do kogo strzela?
* To Rosjanie, panie pułkowniku * powiedział spokojnie Stary, jak zawsze
przekonany co do tego, co mówi. Stanął z boku oficera. * Przygotowanie
artyleryjskie przed kolejnym skokiem do przodu. Nie są tacy głupi. To jest ich szansa
na przeżycie.
Patrzył bez emocji na pokryty w tej chwili dymem horyzont. Pułkownik odrzucił
lornetkę.
* Co mamy zrobić? * spytał. * Powinni nam dać sygnał. Już dawno powinny być
widoczne nasze rakiety. Przecież mamy tu zostać, dopóki ich nie zobaczymy.
Przeciągnął dłonią po brwiach.
* Co pan, sierżancie, proponuje? Ma pan prawdopodobnie większe doświadczenie w
tych sprawach i w terenie. Przebywa pan tu znacznie dłużej. Niech pan mi powie, co
pan myśli na ten temat?
* Chrzanić flary i wynosić się stąd do diabła * mruknął Porta.
Stary spojrzał na drżącego pułkownika.
* Myślę, że powinniśmy zejść na dół i zobaczyć, co się dzieje. Trzeba sprawdzić, czy
most nadal ist*
nieje. Nie wiem, czy robimy dobrze, zostając tutaj, i doprawdy nie wiem...
Huk olbrzymiej eksplozji przerwał dalszą wypowiedź Starego. Każdy z nas rzucił się
do krawędzi skał i patrzył w dół. Na linii nieba pojawiły się gejzery wybuchów.
* Bydlaki! * wrzasnął Barcelona. * Jebane bydlaki! Wysadzili ten pieprzony most w
powietrze!
Spojrzałem na twarz pułkownika. Była szara i złuszczona, a dolna warga drżała.
* Sądzę, panie pułkowniku * powiedział Stary
* że zostawiono nas tutaj, abyśmy się spóźnili.
* Bzdury! * oficera aż poderwało do góry.
* Nonsens, sierżancie! Nigdy nie wysadziliby mostu przed daniem nam sygnału do
odwrotu.
Zaczął nerwowo machać cienką jak patyk ręką.
* Weź trzech ludzi i zejdźcie na dół, aby sprawdzić, co się stało. Ja ruszę za wami z
resztą kompanii.
* Bardzo dobrze * powiedział Stary i odwrócił się w naszą stronę. * Sven, Porta i
Mały.
Zarzucił na ramię karabinek i pokazał głową w kierunku rzeki.
* Idziemy?
* Znowu my? * spytałem.
* Pieprzyć to, uśmiechnij się i daj się zabić...
* mruknął Porta.
Stary odwrócił się w jego stronę nieźle zagotowany.
* Bądź tak miły i zamknij pysk. I rób, co ci każę! Porta w milczeniu wcisnął żółty
kapelusz na
głowę i ruszył śladem Starego, używając karabinu jako laski. Mały poślizgnął się i

poleciał w dół skalistego stoku. Spadając z karabinem maszynowym
w ręku, narobił takiego rumoru, że aż przestraszyliśmy się, iż usłyszą nas Rosjanie.
Mały przeklął wszystko, na czym świat stoi.
* Na miłość boską! * syknął rozdrażniony Stary. Barcelona wychylił się poza półkę
skalną.
* Dlaczego nie weźmiecie głośnika i nie powiecie Rosjanom, że tu jesteśmy?
Reszta kompanii dogoniła nas, nim zdążyliśmy odejść od stanowisk obronnych.
Żołnierze zdecydowali, że nie będą dłużej czekać, i zgodnie zarzucili broń na ramię,
pozostawiając pułkownika samego z decyzją, czy chce za nimi podążać, czy też
zostać. Było oczywiste, że oficer utracił kontrolę nad oddziałem.
* Ptasi móżdżek * mruczał Porta. * Już dawno powinni go zamarynować.
Noc była wilgotna i duszna, więc pociliśmy się potwornie, schodząc tą samą ścieżką,
którą z takim trudem pokonaliśmy kilka godzin wcześniej. Znowu pojawiły się
ogromne ilości komarów, atakujące nas z bagien leżących u podnóża skał. Ponownie
poczuliśmy znajomy, słodkawy odór bagien i wiedzieliśmy, że wróg jest gdzieś
niedaleko.
Mały, który znajdował się spory kawałek drogi przed nami, oddał dwa ostrzegawcze
strzały. Domyśliliśmy się, że wyczuł obecność Rosjan. Pułkownik wykrzyczał jakiś
niewyraźny, histeryczny rozkaz, ale i tak wszyscy zadziałali instynktownie, zajmując
pozycje po obu stronach ścieżki, i gwałtownie przygotowywali broń maszynową i
moździerze do walki.
Zobaczyłem Lutza chowającego się za sporym głazem. Trząsł się tak mocno, że
słychać było grzechot jego zębów.
* Spójrz na niego * szydził Barcelona, który odzyskał dobry humor, bo spodziewał
się jakiejś akcji.
Gregor podczołgał się do byłego gestapowca i stuknął go lufą nagana w żebra.
* Tylko pamiętaj * powiedział. * Jeden fałszywy ruch i polecisz wysoko w kosmos,
towarzyszu... Nie potrzebujemy tutaj specjalnie gestapo.
U podnóża ścieżki rozbrzmiała seria z karabinu maszynowego, a po chwili ukazał się
Stary. Poszukał wzrokiem pułkownika, którego zauważył w niewielkim rowie, i
ruszył spokojnie w jego kierunku, aby zdać raport.
* Rosjanie są wszędzie dookoła. Nie mamy szans, aby się stąd wydostać.
Zlikwidowaliśmy ich jedną drużynę, ale pozostało jeszcze całe mrowie. Uważam, że
najlepiej, jeśli zajmiemy dobre pozycje i poczekamy na ich ruch.
Nim oficer zdążył coś odpowiedzieć, niebo ponad naszymi głowami rozświetliła
kolorowa iluminacja. Ku naszemu rozbawieniu pułkownik poderwał się na nogi.
* Sygnał! * krzyknął uradowany.
Stary przytrzymał rękami pułkownika. Potem wepchnął go do rowu, bo nad głowami
zapaliła się kolejna flara.
* Nie, panie pułkowniku, to Rosjanie. Próbują nas namierzyć.
Żaden z naszych ludzi się nie poruszył. Pozostaliśmy w kryjówkach pomiędzy
skałami. Ponad nami rozpalały się kolejne rakiety świetlne. Wydawało mi się, że trwa
to całą wieczność. Gregor wciąż trzymał rewolwer przy żebrach Lutza. Stary cały
czas przytrzymywał pułkownika. Nawet najmniejszy ruch mógł zdradzić naszą
obecność.

Ostatnia flara, lecąc wysokim łukiem, rozświetliła noc i pokryła okolicę zimnym
światłem. Potem bardzo powoli opadła na drugą stronę rzeki i zgasła.
* W porządku * powiedział Stary i pomógł dowódcy wydostać się z rowu.
Po chwili zaczął nabijać fajkę tytoniem.
* Myślę, że powinniśmy przygotować się do walki, panie pułkowniku.
Większość z nas już to robiła. Mały z Legionistą zaczęli układać miny
przeciwczołgowe wzdłuż wąskiej ścieżki. Porta przygotowywał butelki z benzyną.
Gregor i Barcelona skrywali moździerz pod gałęziami drzewa. Ustawili go daleko za
naszymi plecami, a wylot lufy wskazywał domniemany kierunek radzieckiego
natarcia. Teraz Mały siedział zadowolony jak dziecko z zabawek i przywiązywał
ładunki wybuchowe do granatów. Jako broń nadawało się to raczej dla samobójców,
ale robiło tak okropny hałas, że Mały nigdy nie mógł sobie odmówić przyjemności
wyprodukowania kilku takich zabawek. Były śmiertelnie niebezpieczne, ale w
wytrawnych rękach stawały się niezwykle skutecznym narzędziem walki. Nasz
kumpel zdawał się kompletnie nie przejmować zagrożeniem urwania rąk i nóg, my
jednak woleliśmy trzymać się od niego w tej chwili z daleka.
Krzątający się między nami pułkownik wydawał dziesiątki nieraz sprzecznych ze
sobą rozkazów, które Stary dyskretnie odwoływał lub korygował, podążając za
oficerem. W pewnym momencie dotarli do Małego, który usadowił się wśród głazów
i otwierał kolejną skrzynkę granatów. Pułkownik z przerażeniem zwrócił się do
Starego.
* Sierżancie, czy ten kapral wie, co robi? Może jest trochę słaby na umyśle? Czy jest
świadom, że może sam siebie wysadzić w powietrze?
* Tak jest, panie pułkowniku * powiedział Stary, odciągając skonsternowanego
oficera od niebezpiecznych zabawek Małego. * To jest jego sposób zabawy.
* Zabawy? * zwątpił oficer. * Czy ten gość wie, że jest kretynem?
Stary oszczędził sobie kłopotu i nie odpowiedział. Gdzieś na dole odezwał się
karabin maszynowy, a potem słychać było, jak oderwane kawałki skał staczają się po
stoku.
* No tak * powiedział spokojnie Stary. * Właśnie ruszyli.
Nagle Heide wspiął się na stok obok nas, położył palec na ustach i wskazał drugą
ręką na grupkę krzaków. Spojrzeliśmy na niego z ukosa, a potem wpatrywaliśmy się
w półmrok. Stary podniósł zaskoczony brwi.
* No? Co powinniśmy zobaczyć? Tylko te cholerne krzaki?
* Tych twoich cholernych krzaków nie było pół godziny temu * odparł Julius.
Stary spojrzał w ich stronę.
* Jesteś pewien?
* Jak cholera! Tam nie było nic poza skałami. Pułkownik, niezadowolony, cmoknął
językiem.
* Głupie gadanie * powiedział. * Co się tutaj dzieje, sierżancie? Czy wszyscy pańscy
ludzie są nienormalni?
Teraz Stary się naprawdę wkurzył.
* Sierżant Heide jest jednym z najlepszych żołnierzy w całym regimencie, panie
pułkowniku!
I to była prawda. Facet był wszawym sukinsynem, jeśli chodzi o nazizm, ale jak

byśmy go nie nazwali, był naprawdę świetnym żołnierzem. (Pomimo jego
fanatycznej wiary w misję NSDAP dwadzieścia lat po wojnie został
podpułkownikiem w radzieckiej, a potem enerdowskiej armii. Całkiem niezła kariera
dla dziecka z berlińskich slumsów!).
Pułkownik spojrzał wyniośle na Heidego.
* Próbujesz wmówić nam, że ta cała plantacja drzew pojawiła się znikąd?
* To są krzaki * powiedział Julius. * Krzaki, panie pułkowniku.
* Krzaki czy drzewa * jaka to różnica? Czy słyszałeś o krzakach, które rosną w
tempie metra na godzinę?
* Nie, panie pułkowniku, nie słyszałem * odparł Heide. * Ale byłbym bardzo
szczęśliwy, gdyby coś takiego mnie spotkało.
Stary nagle wstrzymał oddech. Wszyscy spojrzeliśmy w kierunku tajemniczych
zarośli.
Było widać wyraźnie, że kilka krzaków oderwało się od korzeni i zbliżyło się lekko
w naszą stronę.
Przebyły kilka kroków i ponownie zamarły. Po chwili ruszyła kolejna para, a potem
jeszcze kolejna i jeszcze jedna. Lutz wydał krótki okrzyk przestrachu, tak że Gregor
musiał zakryć mu usta. Mały podniósł jedną ze stworzonych przez siebie zabawek.
Pułkownik stał z wytrzeszczonymi oczami.
* Kiedy dam sygnał * powiedział Stary. Podniósł rękę do góry. Patrzyliśmy na niego
jak
drapieżcy. Gdy ramię opadło, w powietrze wyleciało jakieś sto trzydzieści granatów.
Wędrujące krzaki zawyły w bólu agonii. W stronę głazów uciekały
czarne cienie. Huk eksplozji zamarł, a kurz opadł na porozrywane korpusy i urwane
kończyny. Legionista ruszył, aby sprawdzić, co zostało po naszym ataku.
* Mongołowie * stwierdził po powrocie * paskudne bydlaki. Ale wydaje mi się, że
wystraszyliśmy ich na dobre.
* O to się nie martw, wrócą na pewno * powiedział ponuro Stary.
Ponownie zajęliśmy stanowiska, nerwowo oczekując na próbę kolejnego ataku.
Pułkownik nie mógł spokojnie usiedzieć na miejscu, więc nerwowo chodził w tę i z
powrotem, ogryzając paznokcie. Porta próbował grać w ciemności w kości, lewa ręka
przeciwko prawej. Barcelona ponownie popadł w malkontenctwo, znowu nic mu się
nie podobało.
* Jedna marka dziennie * mówił. * Jedna marka za każdy cholerny dzień tej wojny!
Wstąp do armii, to ci urwą łeb, tylko to dostaniesz... A ja mam jeszcze dwadzieścia
lat przed sobą! Jezu Wszechmocny, musiałem być szalony. Musiałem być chory na
głowę, musiałem...
Przerwał gwałtownie, gdy zobaczył, że Mały zanurkował w stronę karabinu
maszynowego i zaczął strzelać w ciemność. Stary wystrzelił w górę flarę. Dzięki
temu mogliśmy zobaczyć to, co czułe uszy Małego wychwyciły wcześniej. W górę
powoli wspinały się kępy trawy.
Były od nas zaledwie o trzydzieści metrów. Mały wyskoczył na otwarty teren i zaczął
strzelać z biodra seriami wzdłuż ścieżki. To byli znowu Mongołowie. Dostrzegłem
ich skośne oczy i szerokie,
płaskie twarze. Dziwni żołnierze Armii Czerwonej * nie mówili nawet po rosyjsku.

* Strzelać bez rozkazu! * krzyknął Stary. Pułkownik też wydawał jakieś polecenia, na
szczęście jego okrzyki ginęły w huku salw karabinowych. Sierżant Koblin i nasz Lutz
wkładali granaty moździerzowe, jeden za drugim do luf bez stalowych rękawic
ochronnych, jakby nie czuli, że mają osmalone i popalone dłonie. Heide chwycił
miotacz płomieni i posyłał krótkie strumienie ognia w sam środek atakujących
sowietów. Wszędzie płonęła trawa, a ścieżka spływała krwią. Ale gdy jeden wróg
padł, jego miejsce natychmiast zajmował następny.
Za nacierającymi Mongołami zamajaczyła linia radzieckiej piechoty. Wybijaliśmy ich
jak muchy. Nie ma nic bardziej morderczego niż atak w górę odkrytego stoku.
Rosjanie nie mieli się gdzie kryć, nie mieli absolutnie żadnej osłony. Jednak nadal
nacierali, w rzeź wkraczała teraz fala za falą. Zaczęliśmy się zastanawiać, dlaczego
im tak bardzo zależy na wyeliminowaniu nas * jednej zwykłej kompanii, opuszczonej
i zapomnianej podczas generalnego odwrotu całej armii.
* Strzelać niżej! * zawołał Stary. * Widoczność trzysta metrów.
To była regularna masakra. W tych warunkach trudno było o coś innego. Nawet ich
wielka przewaga liczebna nie mogła zrekompensować naszej świetnej pozycji. Kiedy
zrobiło się najgroźniej, po prostu wysadziliśmy w powietrze miny, które tak starannie
układali Heide i Legionista. Na ścieżce pojawiła się wielka szczelina, a lawina
kamieni
zmiotła połowę atakujących Rosjan. Druga połowa albo już nie żyła, albo rzuciła się
do ucieczki. Ruszyliśmy w dół stoku, na czele z Małym, który darł się jak szalony i
strzelał do wszystkiego, co się ruszało.
Spośród pobliskich głazów wyłonił się nieprzyjacielski oficer z błyszczącą czerwoną
gwiazdą na futrzanej czapie i podniósł ręce wysoko ponad głowę. Trzymał minę
przeciwpiechotną. Ale nim zdążył rzucić ją w naszą stronę, dostał postrzał w twarz,
który rozerwał mu głowę na drobne kawałki. Porta roześmiał się sardonicznie i
opuścił karabin. Bez oczu i twarzy, ludzki wrak próbował nadal rzucić się z miną w
naszą stronę. Mały tylko ryknął triumfalnie i dosłownie przybił Rosjanina bagnetem
do ziemi. Wydawało się, że cały świat oszalał. Zabijaliśmy jak w obłędzie, zabijanie
dla samego zabijania. Nurzaliśmy się w kałużach krwi.
Powoli na stoku zapadała cisza. Rosjanie uciekli i na wzgórzu pozostali tylko zabici i
ranni. Nie było już nic wartego zabicia. Docierały do nas jęki rannych i umierających
ludzi. Wolnym krokiem wracaliśmy na skalny płaskowyż. Potem Heide wziął
kanister paliwa, otworzył go i zaczął wylewać benzynę na stok.
* Co robisz? * krzyknął pułkownik, który w czasie nocnych walk nie przejawiał
żadnej aktywności. * Po jakiego diabła to robisz? Podpalasz stos pogrzebowy?
Heide pokiwał potakująco głową.
* To najprostszy sposób, panie pułkowniku.
* Najprostszy sposób? Co masz na myśli, mówiąc najprostszy sposób?
* Na oczyszczenie tego miejsca.
* Oczyszczenie tego miejsca? * oburzony oficer niemal wyszedł z siebie. * Tam na
stoku leżą ranni ludzie, sierżancie!
Julius prawie niedostrzegalnie wzruszył ramionami.
* Przecież ich słyszę * powiedział.
* Zabraniam ci zabić kogokolwiek z nich * szczekał pułkownik. * Na miłość boską,

jeśli mamy walczyć, róbmy to czysto!
* Jak pan sobie życzy, panie pułkowniku * odparł Heide z arogancką obojętnością.
Pułkownik nie zauważył również, że Porta i Mały ześlizgnęli się w dół z obcążkami
w jednej i skórzanymi woreczkami w drugiej ręce. Ruszyli po złote zęby i plomby
umarłych. W przeszłości Stary często próbował powstrzymać ten wstrętny, pobitewny
proceder. Ale w tej fazie wojny tylko wzruszał ramionami i pozwalał im na to.
* Przyjdzie czas * mawiał * kiedy chciwość będzie ich bardzo drogo kosztować.
Jednak jeszcze nie tym razem. Gdy wrócili, mieli w sakiewkach urobek małej kopalni
złota. Skarżyli się tylko, że wrogowie zawsze posiadali najbardziej wartościowe
uzębienie, a Niemcy nie.
* Za jedną markę dziennie * powiedział gorzko Barcelona. * I zaskakuje cię, że nasi
żołnierze są biedni?
Pułkownik znowu zaczął się miotać. Chciał organizować pogrzeby. Patrzyliśmy na
niego nieruchomym wzrokiem. Byliśmy narażeni na kolejny atak, który mógł
nastąpić w każdej chwili. Czy on naprawdę spodziewał się, że zjedziemy na dół i
będziemy wykuwali w skałach mogiły?
* Sierżancie, co jest z twoimi ludźmi? * zwrócił się gniewnie oficer do Starego. *
Czy pochodzą z azylu dla wariatów? Pan nimi jeszcze dowodzi? Czy nie...
Mały nagle podniósł rękę, chcąc uciszyć dyskusję. Pułkownik patrzył na niego
oczami wielkimi jak spodki od szklanki. Czy było dopuszczalne, aby skretyniały
kapral miał czelność przerywać wypowiedź oficera?
* Sierżancie * powiedział groźnym tonem. * To już jest bezczelność, jestem
zmuszony...
* Zamknij się * zgasił go Mały. * Słyszę czołgi.
* Czołgi * zapiszczał pułkownik.
Podszedł do krawędzi półki skalnej i spojrzał w dół.
* Czy powiedziałeś * czołgi?
Staliśmy i nasłuchiwaliśmy. Jak zwykle Mały miał rację. Nie upłynęło dużo czasu,
gdy dotarł do nas chrzęst gąsienic czołgowych na kamiennym podłożu. Potem
poczuliśmy lekkie drżenie podłoża, gdy stalowe kolosy zbliżały się w naszą stronę.
Pułkownik przycisnął grzbiet dłoni do ust.
* No to jesteśmy załatwieni * powiedział. * Jeśli posyłają na nas czołgi, to już po nas.
* Bylibyśmy załatwieni w każdym przypadku * stwierdził prozaicznie Stary. *
Czołgi, czy nie czołgi, ani przez chwilę nie mieliśmy większych szans.
Wsadził ustnik pustej fajki do ust i ssał go przez chwilę.
* Niech skonam * powiedział po chwili namysłu * jeśli zrozumiem, dlaczego się tak
na nas zawzięli. Co im przeszkadza ta masa nędznych skał?
* Czy nie przychodzi ci na myśl * spytał go chłodno Legionista * że przelewają tyle
krwi, bo myślą, że jesteśmy z SS? A w takiej sytuacji niech Bóg nam pomoże.
Potem przeciągnął palcem po szyi i nastąpiła chwila ciszy.
* Dlaczego? * spytał po pewnym czasie Lenzing. Wszyscy spojrzeliśmy na niego.
* Dlaczego? * spytał jak echo Gregor, nie mogąc uwierzyć własnym uszom.
* Dlaczego Bóg ma nam pomóc? * spytał ponownie Lenzing.
Legionista po ojcowsku objął go ramieniem.
* Dlatego, moje dziecko, że jeśli wpadniemy w ich ręce, będą nas rżnąć bardzo

powoli i boleśnie. Przeważnie nie biorą więźniów. Nie będą jednak na tyle litościwi,
aby wsadzić ci kulę w kark. Rozepną cię i będą tak długo torturować, aż znajdziesz
się na krawędzi śmierci, a potem będą cię utrzymywać w tym stanie, dopóki będzie
im to sprawiać radość.
Pułkownik powrócił znad krawędzi skalnej.
* To co, do diabła, mamy zrobić? * dopytywał się z lekkim niepokojem.
Stary w zamyśleniu nadal gryzł ustnik fajki.
* Nie pokonamy ich * powiedział. * To pewne. Garść żołnierzy nie poradzi sobie z
armią czołgów. Nie polecam też poddania się, chyba że ktoś chce skończyć w rękach
rzeźników i zgnić.
Pułkownik nabrał powietrza jak balon, a Stary wyjął fajkę z ust i popatrzył na nią w
zadumie.
* Niech pan spróbuje, to się pan przekona, panie pułkowniku. Te skośnookie dupki to
nie są zwykłe ludzkie istoty. Oni po prostu nie zabijają,
rozłożą cię na kawałki, plasterek po plasterku i będą się przy tym śmiali. Widziałem
nieraz rezultat ich robótek ręcznych i zapewniam pana, że nie był to piękny widok.
* To co pan radzi, sierżancie? * spytał pułkownik. * Zbiorowe samobójstwo?
* Nie, radzę się wycofać. Walczyć, dopóki wystarczy amunicji, a potem wycofać się.
* A którędy niby mamy to zrobić? * spytał z sarkazmem oficer. * Ruszyć prosto w
dół, w ramiona Rosjan?
* Myślałem raczej * mruknął Stary * o znalezieniu jakiejś innej drogi.
* Tu nie ma innej drogi! Wiesz o tym równie dobrze jak ja. Gdyby była inna, już
dawno byśmy na nią trafili. Spróbuj mówić z sensem, sierżancie! Jest oczywiste, że
nie możemy ruszyć tą samą drogą, którą przyszliśmy, a to jest jedyna droga. Wydaje
mi się więc, że gadanie o wycofaniu się jest pozbawione sensu.
* Pan wybaczy, ale jest jeszcze inna trasa. Stary wskazał ustnikiem fajki odległą
krawędź
płaskowyżu, dokładnie na przedłużeniu ścieżki, którą przyszliśmy, a którą teraz miały
nacierać radzieckie czołgi. Pułkownikowi opadła szczęka.
* Ale to szaleństwo! To dobre dla lunatyków! To zwykły skok w przepaść! Możemy
równie dobrze spróbować wznieść się do księżyca i potem spaść na dół!
* Oczywiście, jeśli pan tak uważa, panie pułkowniku.
* Hej, Stary.
To Mały wytoczył się spomiędzy głazów i człapał w naszą stronę. Do piersi
przyciskał butelkę wódki,
a trzymał się na nogach bardzo niepewnie. Objął po pijacku Starego, uwiesił się na
nim i czknął, próbując wsadzić mu do ust szyjkę od butelki. Pułkownik patrzył na tę
scenę z przerażeniem i odrazą.
* Sierżancie Beier, czy ten człowiek jest pijany?
* Sądzę, że tak, panie pułkowniku!
Oficer pochylił się mocniej do przodu, aby przeprowadzić nosem dochodzenie.
Wtedy w jego nozdrza wpadło kolejne toksyczne beknięcie Małego, które odrzuciło
pułkownika o krok do tyłu.
* To jest niesmaczne, sierżancie Beier! To hańba! Twoi ludzie są jak świnie! Nawet
gorsi niż świnie! Niżej niż bestie! Nie zasługują na to, aby służyć w niemieckiej

armii!
* Za jedną markę dziennie! * Mały nagle przypomniał sobie biadolenie Barcelony. *
Jedna pieprzona marka dziennie!
Podniósł butelkę do ust i pociągnął potężny łyk.
* To nie jest tego warte * wydukał. * Nikt nie dorobi się złotej plomby za jedną
markę na dzień.
Pułkownikowi tylko zagulgotało w głębi gardła.
* Postawię tego człowieka do raportu * zagroził. * Jeśli tylko ten pajac przeżyje.
Zajmę się tym osobiście!
Odwrócił się gwałtownie na pięcie i dumnym krokiem poszedł w stronę dalszej
krawędzi półki skalnej, aby studiować przepaść, przez którą mieliśmy się
wycofywać. Kuls, jeden z naszych noszowych, zbliżył się nerwowo do Starego.
* Jesteś chyba szalony * powiedział szorstko. * Po prostu bredzisz. Nigdy nie
pokonamy tego spadku w jednym kawałku. Według mnie powinniśmy od razu
wywiesić białą flagę, zanim się do nas dobiorą.
* Na szczęście * szczeknął Stary * jest mało prawdopodobne, abyśmy wybrali twój
sposób myślenia.
* Jeszcze tego pożałujesz * odparł Kuls.
* Sam tego pożałujesz * stwierdził Stary * jeśli spróbujesz negocjować z tą bandą
maniakalnych zabójców. Nie bądź idiotą! Rozedrą cię na strzępy, zanim zdążysz coś
powiedzieć.
Potem podszedł do pułkownika i stanął u jego boku.
* Czy podjął już pan jakąś decyzję?
Oficer lekko się wzdrygnął. Wiedział tak samo jak my, że decyzja została podjęta.
Jeśli Stary powiedział, że idziemy w tę stronę, to znaczy, że tam idziemy. Dla nas
było to jasne.
* Powinniśmy utrzymać pozycję tak długo, jak zdołamy * pułkownik odwrócił się od
krawędzi skały i wydął lekko policzki. * Tak długo, jak zdołamy, sierżancie.
Zaznaczam, tak długo, jak zdołamy. Nasze wycofanie nie może wyglądać na
hańbiące.
* Oczywiście, że nie, panie pułkowniku. Stary z szacunkiem pochylił głowę. Nad
nami
rozbłysła kolejna raca oświetleniowa i ukazał nam się cały szereg T*34, który
zmierzał w naszym kierunku. Wielkie sosny pod naporem ich masy łamały się jak
zapałki i przewracały się na boki. Pod ich ciężarem duże głazy i kawałki skał były
odrywane od podłoża i spadały w ciemną czeluść doliny. Każdy czołg był dokładnie
oblepiony piechotą.
Ten widok natychmiast otrzeźwił Małego. Przestał się zataczać i czkać. Widziałem,
jak spokojnie przygotowywał się do spotkania z Rosjanami w dole ścieżki, zbierając
granaty i miny magnetyczne.
Lenzing podążał za Starym jak szczeniak i okazywał głębokie przywiązanie.
* Czy sądzisz, że wyjdziemy z tego żywi? * spytał z niby beztroską brawurą, która
nikogo nie mogła oszukać.
* Może * odparł Stary, spokojnie ssąc ustnik fajki. * Może tak będzie. Po prostu miej
głowę na karku i nie panikuj. Gdy zajmiemy się czołgami, pamiętaj, że jest jeszcze

piechota i to jest wasze zajęcie. Trzymajcie ją na dole tak długo, jak zdołacie. I bez
żadnej ideologii, rozumiesz? To są morderczy fanatycy i są twoimi braćmi, tak jak ja
z Himmlerem. Pamiętaj, strzelaj, aby zabijać * albo ty ich załatwisz, albo oni ciebie...
Podaj tamtą skrzynkę granatów. Zrozumiałeś, chłopcze?
* Boję się * powiedział Lenzing. Stary uśmiechnął się do chłopaka.
* A kto nie? * odparł. * Strach to nic wstydliwego. Tylko nie pozwól, aby tobą
rządził, to wszystko.
Pierwsze czołgi wchodziły w zasięg skutecznego ognia i ich długie lufy skierowały
się w naszą stronę. Pierwszy pojazd zarzuciło parę razy na ścieżce i wydawało się
nam, że skruszy jej krawędź i poleci w otchłań rozciągającą się poniżej. Na jego
szczęście szerokie gąsienice T*34 pozwalały utrzymać mu równowagę i uniknąć
zagłady.
Staliśmy w naszej fortecy i czekaliśmy na wroga. Stary schował fajkę do kieszeni i
zaczął żuć kawałek tytoniu. Mały Lenzing stał na piętach i nerwowo zaciskał pięści,
gorączkowo starając się zapanować nad nerwami. Jego widok uświadomił mi, że
mnie też się robi słabo ze strachu.
Porta siedzący w szczelinie skalnej był w tym czasie zajęty otwieraniem konserwy
mięsnej z na*
lepką „Product of the USA". Zawsze lubił najeść się przed bitwą, twierdząc, że jest to
nerwowa reakcja. Zgodnie z wiedzą medyczną nie powinien iść do walki z pełnym
żołądkiem. Okazywało się to niezbyt zdrowe w momencie, gdy otrzymało się
postrzał w brzuch lub go rozerwało z wierzchu, bo zawsze groziło to zakażeniem i
zapaleniem otrzewnej. Ale Porta twierdził, że woli szybką śmierć z pełnym
żołądkiem niż powolne konanie z głodu. Patrzyłem teraz, jak z apetytem pochłania
kawałki ja*snoróżowego mięsa, nadziewając je kawałek po kawałku na czubek
bagnetu, by od czasu do czasu spłukać gardło łykiem wódki z butelki, którą znalazł u
jednego z zabitych Rosjan. Gdy skończył jedną puszkę, natychmiast sięgnął po
następną. Nie wiem, co w niej było, ale sądząc po tempie spożycia, musiał być
bardzo zadowolony. Aby to wszystko obserwować, musiałem wstać ze swego
stanowiska.
Czołowy T*34 powoli zbliżał się do nas. Nagle nie wiadomo skąd pojawił się Mały.
Rzucił się do przodu i przyczepił do podwozia czołgu minę magnetyczną, po czym
momentalnie zanurkował głową naprzód w stronę kryjówki. Niemal natychmiast
nastąpił wybuch. Jeszcze dobrze nie opadł dym, a już przez szczątki rozbitego wozu i
zwęglone ciała załogi przedzierał się kolejny stalowy potwór. Ponad nim w dół
leciały granaty. To był poczęstunek dla towarzyszącej mu piechoty. Rosjanie ślizgali
się przy bokach czołgu, pozostawiając po drodze coraz więcej rannych i zabitych.
Trzeci czołg miażdżył na swojej drodze wszystkich, którzy nie zdołali wyplątać się z
mieszaniny ciał, krwi i błota pozostałej po nacierających wcześniej. Słyszałem, jak
Lenzing głośno oddycha, i popatrzyłem na niego.
Sentymenty tu nic nie dadzą. Niech wszystkie smutki trzyma dla siebie, musi sam
sobie z nimi poradzić.
Legionista ruszył w dół, w kierunku nacierającego czołgu. Rzucił bombę benzynową
w wieżyczkę pojazdu i potoczył się w bok, aby skryć się przed wybuchem za stosem
zabitych Rosjan. Po chwili z unieruchomionego pojazdu buchnął w niebo niebieski

strumień ognia. Klapa włazu na wieży odskoczyła gwałtownie i ukazał się czołgista,
który chciał umknąć śmierci. Nie zdążył, kolejny wybuch rozerwał go na kawałki,
razem z resztą uwięzionych w środku towarzyszy.
Za naszymi plecami eksplodował pocisk wystrzelony z trzeciego czołgu. Szybko
odwróciłem się, aby zobaczyć, jakich zniszczeń dokonał. Okazało się, że trafił
dokładnie tam, gdzie broniła się grupka żołnierzy pod dowództwem sierżanta Litwy.
Teraz widniała tam tylko wielka dziura w ziemi. Cały pododdział zginął, pozostał
tylko krater wypełniony mieszaniną ludzkich wnętrzności, kości i krwi poprzetykanej
poskręcanym żelastwem. Widok był tak obrzydliwy, że żołądek natychmiast
podchodził do gardła.
Szybko powróciłem na własną pozycję. Ponownie pojawił się Mały, trzymając minę
w prawej ręce.
Wskoczył zręcznie na czołg i zastukał kolbą rewolweru we właz na wieży. Pokrywa
momentalnie odskoczyła i ukazała się w niej twarz zaciekawionego czołgisty. Mały
za pomocą miny wcisnął ją do środka, zatrzasnął klapę i zeskoczył momentalnie, aby
szybko się ukryć.
Stary pomachał nam ręką, abyśmy podążali za nim. Ruszyliśmy natychmiast wąskim
strumieniem, nie czekając na kolejną zachętę. Atakowaliśmy w dół za pomocą
miotaczy płomieni i bagnetów. Rosjanie byli kompletnie zaskoczeni, choć wspierał
ich ogień moździerzy. Widziałem, jak sierżant Blaske rzucił się do przodu. Drobił
nogami i wreszcie się przewrócił o ciało rannego Mongoła. Nim się podniósł, facet
wyciągnął zawleczkę granatu i obaj polecieli w powietrze.
Cała dolina drżała od salw armatnich. Wzdłuż rzeki musiały toczyć się ciężkie walki.
Byłem ciekaw, czy most nadal stoi, czy też wyleciał w powietrze. Było to jednak
czysto akademickie rozważanie, bo nie mieliśmy szansy dotarcia do niego.
Moździerze radzieckie powoli zaczęły się wstrzeliwać i zmusiły nas do wycofania się
na skalny płaskowyż. Porta przebiegł obok mnie, tuż za plecami Małego.
* Na co jeszcze czekasz? Wynośmy się stąd, do diabła!
* A co z rannymi? * przyczepił się Kuls, który udekorował ramię opaską z
czerwonym krzyżem.
Miał chyba nadzieję, że Rosjanie będą traktować ten znak z respektem.
* Chrzanić rannych! * krzyknął Porta przez ramię.
Pułkownik nic nie mówił. Mało prawdopodobne, aby nie słyszał słów Porty, ale
musiał wiedzieć, podobnie jak my, że nie damy rady ewakuować rannych do góry.
Poza tym nie mieliśmy ani czasu, ani odpowiednich lin i noszy, aby spuścić ich na
dół po drugiej stronie grzbietu. Stok, po którym
mieliśmy zamiar zjechać w dół, był całkowicie pozbawiony punktów oparcia.
Mogliśmy tylko rzucić się w dół i wierzyć w to, że zjedziemy na dno bez połamanych
kończyn.
Heide nadal walczył jako straż tylna na krawędzi płaskowyżu. Latał wokoło w amoku
i wypluwał strumienie ognia za pomocą miotacza płomieni. Pułkownik robił tylko
zamieszanie, drąc się wniebogłosy, i wystrzeliwał flary, jakby to była jego obsesja.
Ewidentnie miał wrażenie, że oświetlił naszą drogę odwrotu, którą był gładki i
stromy stok góry. Jednak kołysząca się na niebie jasność całkowicie nas ogłupiła i
staliśmy na skraju zbocza jak przerażone owce. Noc nie była znowu taka ciemna i

widać było kształty, więc flary naszego pułkownika bardziej nas oślepiały, niż
oświetlały okolicę. Poza tym dzięki nim byliśmy widoczni jak na patelni. Oficer
podszedł do Starego w stanie gorączki bojowej i furii.
* Co jest, do diabła, z twoimi ludźmi, sierżancie! Czy chcą, abym ich zaniósł na
plecach? Jeśli się nie pospieszą, zabraknie mi rakiet świetlnych!
Po chwili dotarł do nas biegiem Heide.
* Czas ruszać! * powiedział bez chwili wahania, podszedł do krawędzi skały i
skoczył w dół.
W deszczu pyłu i kamieni ruszyliśmy za nim. Instynktownie próbowałem zwinąć się
w kłębek, obejmując rękami głowę. Odbijałem się i podskakiwałem na wystających
głazach, nie wiedząc, gdzie się w danym momencie znajduję. Niektórzy próbowali
zjeżdżać na plecach, ale zdzierali sobie w dramatyczny sposób skórę. Inni próbowali
hamować pęd, chwytając się rachitycznych drzewek i krzaków porastających uskok.
Ci o mało nie powyrywa*
li sobie rąk ze stawów. Słyszałem, jak Porta darł się radośnie, gdy zjeżdżał w dół,
jakby był dziecinnymi sankami. Dotarł do mnie również krzyk rozpaczy kogoś, kto
znikał Bóg wie gdzie. Próbowałem ustalić, czy nadal zjeżdżam po stoku, czy już
wpadłem w jakąś otchłań poniżej. Mój przedziwny lot zakończył się, gdy uderzyłem
w solidny pień świerka. Musiałem spadać z prędkością około 50 km/h. Mój hełm
leciał nadal w dół w towarzystwie kamieni, odbijając się od głazu do głazu. Ja zaś
trzymałem się nerwowo pnia i zastanawiałem się, ile mam połamanych kości. Z uszu
i ust leciała mi krew. Miałem takie zawroty głowy, że chciało mi się wymiotować.
Byłem sparaliżowany ze strachu. Gdzieś z dołu dochodziły głosy.
* No, rusz się! Nie będę na ciebie czekać cały dzień!
To był Porta. Ciągle żywy i w jednym kawałku. Siedział jak kura na grzędzie na
wystającej skale i pochylał się w moją stronę.
* No, złaź! Nie możesz spędzić reszty wojny na tym stoku.
Owinąłem ręce wokół pnia i siedziałem skulony, drżąc ze strachu i płacząc jak małe
dziecko.
* Na miłość boską * warknął Porta.
Zaczął wdrapywać się do mnie, a ja cały czas trzymałem się drzewa i łkałem
żałośnie.
* Złazisz z tej morderczej góry czy mam ci pomóc?! * zaczął mi grozić.
Gdy do mnie dotarł, wsadził mi w usta szyjkę butelki wódki i wlał trochę alkoholu do
ust. Za*krztusiłem się, zrobiłem niemal purpurowy na twarzy, a wtedy on oderwał
moje ręce od pniaka.
Pociągnął mnie za sobą i zaczęliśmy schodzić powoli po stromym stoku. Teraz było
łatwiej, bo można było znaleźć oparcie dla rąk i nóg w postaci kęp szorstkiej trawy i
karłowatych krzaków porastających skały. Dzięki temu można było kontrolować
prędkość i kierunek schodzenia, już nie spadania. Miałem jednak zszargane nerwy i
co chwila krzyczałem, dopóki nie dotarliśmy do dna doliny. Na dole czekał już na nas
Mały, który dał mi parę razy otwartą dłonią w twarz, abym zebrał do kupy nerwy i
myśli.
* Nigdy bym nie pomyślał * powiedział * że będzie taka rozróba!
Powoli zbieraliśmy się do kupy u podnóża tej przeklętej góry. Wyglądaliśmy

żałośnie.
Obdarci i pokrwawieni, z potłuczonymi i połamanymi kończynami. Mundury
mieliśmy tak zniszczone, że wiadomo było, do której armii należymy. Twarze
mieliśmy pokryte zaschniętą krwią, obsypane dodatkowo kurzem. Cały nasz
ekwipunek spoczywał gdzieś na dnie doliny. Z płaskowyżu, który niedawno
opuściliśmy, dochodziły odgłosy wybuchów. Nasi wrogowie jeszcze nie odkryli, że
uciekliśmy z pozycji, więc mieliśmy trochę czasu na złapanie oddechu.
Rzuciłem się na ziemię, a serce waliło mi jak młot. Powoli zaczął do mnie docierać
ból. Cała prawa strona mojego ciała była pościerana i poobijana. Moja głowa
wyglądała jak po walce z gościem, który miał podkowy w dłoniach. Usta miałem
poszarpane, nos napuchł do podwójnych rozmiarów. Mogło jednak być dużo gorzej.
Przecież mogłem złamać kręgosłup lub nogę, a wtedy moi towarzysze
na pewno zastrzeliliby mnie jak rannego konia. Nie mieliśmy możliwości zabrać
ciężej rannych ze sobą. Albo człowiek się trzymał na nogach i szedł dalej, albo padał
i zostawał na miejscu. Nie mieliśmy szansy, aby kogoś nieść dalej.
Nagle cała strzelanina na górze ucichła, a Stary poderwał się na nogi i rozkazał:
* Idziemy!
Ruszyliśmy za nim długim rzędem. Pułkownik był cały czas z nami. Szedł ponuro
obok Starego. Opuściliśmy dolinę przez wąską gardziel i wpadliśmy w głębokie do
pasa bagnisko. Kilku naszych ludzi, którzy zeszli ze szlaku, zniknęło bez powrotu w
zdradzieckim mule. Nie mieliśmy czasu ani siły na organizowanie grup ratunkowych.
Teraz każdy troszczył się sam o siebie. Walczyliśmy z całych sił, aby wydostać się z
tego piekła, i nie mieliśmy już siły, aby pomagać innym.
Przebyliśmy wreszcie koszmarne błota i wkroczyliśmy w sam środek wielkiego pola
zboża. Z jednej strony mieliśmy płonącą wioskę, a z drugiej rzekę z radziecką
artylerią na brzegu. Stary poganiał nas bezlitośnie. Zataczałem się i potykałem ze
zmęczenia. O mało nie upadłem, ale Gregor pobudził mnie do życia serdecznym
kopem.
* Ruszaj się, ty tępy młocie, chcesz tu paść?
Wytarłem z czoła pot i kapiącą krew, która niemal zalewała mi oczy. Paski plecaka
głęboko wcinały mi się w barki, ścierając skórę niemal do mięsa. Płuca dudniły mi
jak miechy kowalskie i w pewnym momencie przed oczami rozwarła się oślepiająco
jasna czerwień. Potknąłem się po raz kolejny, ale tym razem nawet kop od Gregora
nie mógł
mnie pobudzić. Upadłem i nie byłem w stanie się ruszyć. Czułem tylko, jak głowę
przenika chłód od ziemi. Niech idą beze mnie. Dalej już nie dałem rady. Niech złapią
mnie Rosjanie i robią, co chcą.
* Zastrzelić tego człowieka! * krzyczał pułkownik, lecąc w moją stronę świńskim
galopem. * Natarcie musi być kontynuowane!
* Natarcie? * spytał kpiąco Porta. * Myślałem, że jest to strategiczny odwrót...
Wspólne wysiłki Gregora i Legionisty postawiły mnie na nogi. Mały zmusił mnie do
otwarcia ust i do wypicia dziwnego płynu, który chyba był zdolny przeżreć stal
nierdzewną, ale w stanie, w jakim byłem, smak był mi obojętny. Zwymiotowałem
wszystko, co miałem w żołądku, i od razu poczułem się lepiej. Bóg jeden wie, co on
mi zaaplikował. Nigdy nie miałem odwagi zapytać go, co to było.

Kilometr dalej trafiliśmy na skraj lasu. Rzuciliśmy się między zbawcze drzewa i
przedzierając się przez krzaki, wchodziliśmy coraz głębiej w bezpieczną zieleń.
Dopiero teraz, tuż przed świtem zaznaliśmy chwili spokoju. W tym polskim lesie
można było ukryć całą armię, a my byliśmy ledwie zdekompletowaną kompanią.
Rosjanie nigdy nas tu nie znajdą, chyba że będziemy mieli pecha.
Rozciągnęliśmy się na ziemi, która wydawała się miękka jak gęsi puch. Ten stan
błogiego luksusu przekonywał nas, że jednak warto jest żyć.

Nie będziemy się wzdragać przed przelewem krwi i nie ma znaczenia, czy jest to
krew obca, czy niemiecka, bowiem tego wymaga od nas naród.
Himmler, fragment artykułu z „Vólkischer Beobach*ter", 17 stycznia 1940 roku.

Pelagia Sacharowna, kapitan NKWD, oficer łącznikowy z polską lewicową
partyzantką w Lublinie, wytrzymała już siedemnaście godzin tortur zadawanych
przez speców z SS. Nie pomogło opiekanie gołego ciała nad otwartym piecem *
straciła przytomność, nim zdążyła coś powiedzieć.
Przywrócili ją do świadomości za pomocą wiadra wody. Plecy miała całe pokryte
głębokimi popalonymi ranami. Każde ich dotknięcie wywoływało śmiertelny ból
agonii. Była kiedyś przepiękną kobietą. Nawet Dirle*wanger spędził z nią kilka nocy.
Obecnie nic nie pozostało z jej urody. Była już tylko ludzkim wrakiem zniszczonym
ponad granice wszelkiej wytrzymałości. Ciało miała obdarte ze skóry, a miejscami
widać było kości. Biedaczka jęczała i błagała o śmierć.
Kiedy wydusili z niej już wszystko, co chcieli wiedzieć, skrócili jej męki jednym
strzałem w tył głowy.

Rozdział 5

POLACY

Przebywaliśmy w lesie od trzydziestu sześciu godzin i cały czas padało. Deszcz
pojawił się wkrótce po naszym przybyciu i nie miał zamiaru nas opuścić. Przeciskał
się przez liście na drzewach i spływał potokami przez koleiny na ścieżkach i drogach.
Nasiąknięta ziemia była miękka jak gąbka, więc kiedy uformowaliśmy się w
kolumnę, maszerowaliśmy po kostki w lepkim błocie.
Zatrzymaliśmy się na odpoczynek w środku posępnego bagniska. Porta zdjął buty i
wylał z nich chyba z tonę wody, natomiast Heide, ku naszemu zaskoczeniu, wyjął z
plecaka zestaw do czyszczenia i zaczął się oporządzać. Najpierw zdjął buty, oskrobał
je z błota i sprawdził dokładnie podeszwy. Odkrył, że zgubił gdzieś trzy z trzydziestu
sześciu ćwieków. Oczywiście * miał zapasowe jak zawsze, kiedy wyruszał do walki.
Gdy załatwił sprawę obuwia, zajął się mundurem. Zmył zaschniętą krew z rękawów
przy użyciu kawałka szmaty zanurzanej w kałuży deszczówki. Następnie wziął się do
zdrapywania błota ze spodni. Na końcu policzył wszystkie guziki i zaczął je
polerować. Nawet pułkownik patrzył na niego z nieukrywaną fascynacją.
* Jeszcze minuta * powiedział Porta * i zacznie sprawdzać, czy ma na głowie

wszystkie kędziorki i czy są równo ułożone.
Heide odłożył szczotkę do ubrania. Założył kurtę mundurową, przylizał włosy,
odwrócił się bardzo powoli w stronę Porty i zaczął mu się badawczo przyglądać.
Pozwolił swoim oczom przebiec przez pokryte ropniami ciało towarzysza, od
zrogowacia*łych paznokci u czarnych jak asfalt stóp, przez od dawna niegoloną
twarz, do pokrytych błotną skorupą włosów. Przez cały czas nic nie mówił. Potem
rzucił jeszcze raz zimne, pełne wyższości spojrzenie i złożył razem wszystkie
przybory do czyszczenia.
Zafascynowany sceną pułkownik pochylił się podekscytowany do Starego.
* Powiedz mi, sierżancie * wyszeptał. * Czy z tym żołnierzem dzieje się coś złego?
* Złego? * spytał lekko zaskoczony Stary.
* No tak * powiedział pułkownik i lekko po*stukał palcem w czoło. * Czy mu coś
zginęło pod sufitem?
Teraz Stary pozwolił sobie na lekki uśmiech.
* Nie sądzę, panie pułkowniku. Jego można tylko nazwać chodzącym regulaminem,
bo nim jest.
* Chodzącym regulaminem?
* No, w przenośni, panie pułkowniku.
* Aha, rozumiem. No tak * pułkownik aż usiadł, bojąc się kolejny raz spojrzeć na
Heidego. * Przerażające. Pozytywnie przerażające.
Szeregowiec Abt, który w przeszłości był nauczycielem i nie był specjalnie
użyteczny w walce o Vaterland, dostał postrzał w udo. Kula przeszła czysto,
pozostawiając dwa niewielkie otwory. Troszczył się o nogę i bał, że będzie
amputowana. Leżał teraz, jęcząc, na ziemi i dopominał się o morfinę, podczas gdy
znacznie ciężej ranni znosili swój
ból z pokorą i w ciszy. Wiedzieli, że nie ma morfiny i że od dawna jej brakuje.
Szeregowiec Abt też
o tym wiedział, ale nadal jęczał, czym doprowadzał nas do szału.
Jestem ciekaw, ilu jego uczniów było bitych przez niego w dawnych czasach, aby
wymusić posłuszeństwo. Ile dzieci drżało z bólu i było oskarżanych o tchórzostwo,
kiedy chłopcy byli uczeni, że cierpienie zrobi z nich mężczyzn, i gdy otrzymywali
dziesięć regulaminowych uderzeń trzciną za łzy słabości. Ciekaw też jestem, ilu jego
byłych uczniów stawało się mężczyznami na polach bitew Europy, podczas gdy Abt
leżał na ziemi, jęcząc i szlochając z powodu dziury w nodze. Łatwo było z tyłu frontu
ćwiczyć mięso armatnie dla Fuhrera, ale jest o wiele trudniej, gdy trzeba samemu
stanąć przed lufami radzieckich dział.
Mały, który siedział obok Abta, wstał nagle, podszedł do pułkownika i stanął przed
nim na baczność. Oficer spojrzał na niego lekko zdumiony.
* Tak, kapralu? O co chodzi?
Po raz pierwszy od dłuższego czasu ktoś zwrócił uwagę na oficera. Był tym
niezmiernie zaskoczony i uradowany.
* Panie pułkowniku * powiedział Mały * to nie dla mnie, pan rozumie, ale ten tam...
Wskazał ręką w stronę szeregowca Abta, który w niemal aktorski sposób trzymał się
za nogę
i skręcał z bólu.

* Tak, tak * powiedział pułkownik zaintrygowany. * Co z nim?
* Wydaje mu się, że umiera, i cały czas gdera, abym spytał pana pułkownika, czy nie
byłoby do*
brym pomysłem, gdybyśmy... * Mały spojrzał w stronę jęczącego człowieka, który
zaniepokojony pokiwał głową, tak jakby potwierdzał wersję Małego pogardliwie
wzruszającego ramionami.
* W takim razie w porządku * powiedział, ponownie zwracając się do oficera. * On
sądzi, że powinniśmy się poddać, panie pułkowniku. Sami się poddać. Przejść na
drugą stronę. Dla wyjaśnienia dodam * on myśli, że umiera. Mówi, że przestudiował
zachowania Rosjan i że nie zawsze są tacy źli, jak się o nich mówi. Są według niego
tak samo cywilizowani jak my.
* Naprawdę? * Starego aż poderwało na nogi i podszedł dumnie do Abta. *
Strachliwy mały szczur! Czy nie jesteś w armii dostatecznie długo, by wiedzieć, że
twoje uwagi mają trafiać do mnie! Nie masz prawa zawracać głowy starszym
oficerom!
Złapał zdumionego szeregowca za kołnierz i trząsł nim, podczas gdy pułkownik nic
nie mówił i obserwował całą scenę z szeroko otwartymi oczami. Nigdy wcześniej nie
widziałem tak wkurzonego Starego. Może dlatego, że nie uważał pułkownika za zbyt
bystrego faceta. Może obawiał się, że pomysł tego głupiego Abta zakiełkuje w głowie
oficera i nim się zorientujemy, przekaże nas w opiekuńcze ręce cywilizowanych
Rosjan. Pułkownik chciał dobrze, ale był stary i przestraszony, a poza tym powinien
być przeniesiony do rezerwy chyba jeszcze przed I wojną światową.
Stary rzucił Abtem w stronę Małego, który złapał go w szeroko rozpostarte ramiona.
* W porządku, kapralu Creutzfeldt, jest twój. Od tej chwili znajduje się pod twoją
komendą. Ma zrobić
wszystko, co mu każesz, i jeśli złapiesz go na próbie ucieczki, zastrzel bydlaka na
miejscu!
* Z przyjemnością! * odparł entuzjastycznie Mały.
Ruszyliśmy długim rzędem za Starym i pułkownikiem, przedzierając się skrajem
bagien. Przez wytrwałe jęczenie szeregowiec Abt był teraz w dużo gorszej sytuacji
niż poprzednio. Mały załadował na niego połowę swego wyposażenia i dodatkowo
dołożył jeszcze trójnożną podstawę karabinu maszynowego, tak że Abt uginał się pod
podwójnym ciężarem ekwipunku. Lutz, który zorientował się, że ma chwilę
wytchnienia, czmychnął na koniec szeregu, jak najdalej od Małego i szedł cichutko
jak myszka.
Mniej więcej w połowie kolumny Porta i Heide wymieniali obsceniczne gesty i
grozili sobie nawzajem. Heide oskarżał Portę, że chce go wrzucić w bagno, aby
zabrudził sobie świeżo wypolerowane buty. Było to bardzo prawdopodobne, bo Porta
specjalnie nie zaprzeczał. Po prostu kpił i szydził z Juliusa, czym doprowadzał go do
skrajnej wściekłości i już rzuciliby się sobie do gardeł, gdyby nie Stary, który
podniesioną ręką zatrzymał całą kolumnę.
* Co się dzieje? Co się dzieje? * dopytywał się pułkownik. * Dlaczego się
zatrzymujemy? Czy coś słyszeliście? Skąd to dobiega? Czy my...
* Na litość boską, zamknij się! * syknął Stary krótko i dosadnie.
Te słowa trochę przestraszyły pułkownika, który wreszcie zamilkł. Stary kiwnął na

Małego, aby przeszedł na czoło kolumny, i teraz stali i nasłuchiwali.
* To jakby psy szczekały * powiedział Mały po chwili. * Wygląda na to, że próbują
nas szukać.
* Z psami? * wtrącił się pułkownik. * Co za bzdury! Same bzdury!
Jak zwykle nikt nie zwracał na niego uwagi. Stary zaczął wydawać rozkazy.
* Wszyscy mają się przyczaić. Ja ze swoją drużyną pójdę naprzód i sprawdzę, co się
dzieje.
* Znowu my? * spytał obrażony Gregor.
Skradaliśmy się przez las. Teraz sam nawet słyszałem skamlenie i piski psów, a gdy
drzewa trochę się rozrzedziły, zobaczyliśmy niewielką wioskę. Stary zatrzymał nas
machnięciem ręki i przywarliśmy do ziemi. Nasz dowódca za pomocą lornetki
lustrował okolicę. Dało się zauważyć cztery ciężarówki amerykańskiej produkcji i
grupę żołnierzy NKWD w zielonych mundurach. Byli radzieckim odpowiednikiem
SS. Na czele grupy, szarpiąc łańcuchy i skacząc, znajdowało się jakieś pół tuzina
psów. Były to groźnie wyglądające stworzenia, przypominały owczar*ki alzackie, ale
były od nich większe i cięższe. Chyba syberyjskiego chowu, sądząc po gęstej sierści.
* Nie przyszli tu na niedzielny, popołudniowy spacer * stwierdził sucho Stary. *
Myślę, że nas tropią.
* Jeśli zaoferują nam dobre porcje jedzenia i łóżka do spania * mruknął Gregor * to
się dogadamy bez specjalnych ceregieli i bałaganu.
Po chwili przykuśtykał do nas szeregowiec Abt.
* Dlaczego nie spróbujemy się z nimi dogadać? Jeśli sami się poddamy, jako akt
dobrej woli...
Dalszą wypowiedź przerwało szybkie uderzenie, które otrzymał w głowę od Małego.
* Jeszcze raz coś takiego powiesz i rzucę cię tym psom na pożarcie. Rozstawiaj
karabin maszynowy, i to szybko!
* Dobra! * Stary odwrócił się i popchnął nas, abyśmy zajęli pozycje. * Porta, twoja
grupa zostaje ze mną. Gregor, weź swoich ludzi i rozciągnijcie się na lewo. Reszta
niech będzie gotowa za minutę do otwarcia ognia.
Przyczailiśmy się za drzewami, czekając, aż niczego niespodziewający się Rosjanie
wejdą w zasięg naszego ognia.
Porta znowu coś jadł. Otworzył ostatnią puszkę i łakomie oblizywał usta.
* Piękna wołowinka * powiedział, zaglądając do środka. * Chcesz trochę?
* Nie teraz * powiedziałem. * Daj mi święty spokój!
Porta zanurzył nos w konserwie i wdychał zapach mięsa. Dla mnie śmierdziało to jak
tysiąc kibli. Nic dziwnego, że psy były podniecone. Chyba połowa zwierząt w Polsce
nastawiała nozdrza, aby wyłapać ten smród.
Szeregowiec Abt siedział na wilgotnej trawie i użalał się nad swoją nogą. Krawędzie
ran zaczęły się robić niebieskie, a udo opuchnięte. Teraz jednak znajdowaliśmy się w
takiej sytuacji, że nikt się nie troszczył o to, czy odpadnie mu cała noga, czy nie.
Może nawet byłaby to dla nas ulga. Jemu poza jęczeniem nic nie pozostało.
* Wiesz, co powinieneś z tym zrobić? * spytał poważnie Barcelona.
* No, co? * spytał z błyskiem nadziei w swoich świńskich, belferskich oczkach. * Co
mam z tym zrobić?
* Owcze siki * powiedział Barcelona. * Stary wiejski środek. Czyni cuda. Znajdź

kastrowanego tryka i niech ci to obsika. Błyskawiczna kuracja.
Potem odszedł nonszalancko z uśmiechem zadowolenia na twarzy, zaś Abt zaczął
szarpać się z własną nogą.
* Bydlę! * krzyknął za odchodzącym. * Wszyscy jesteście bydlakami!
* Dobra, dobra * warknął Mały i przydusił go do ziemi. * Zatrzymaj te słowa dla
Rosjan, nie trać ich dla nas.
Po mojej lewej stronie Gregor relacjonował Len*zingowi długą i pokrętną opowieść
o tym, jak znosił wielkie pianino z piątego piętra budynku, który miał spiralne
schody, i udało mu się to zrobić bez specjalnych zadrapań instrumentu. W opowieści
pojawił się również burdel i Szwedka z cyckami wielkimi jak dynie, ale ni cholery
nie mogłem załapać, jak nagle ten wątek znalazł się w historii Gregora. Lenzing,
sądząc z wyrazu twarzy, także nic nie rozumiał. Choć nie jestem pewien, czy Lenzing
w ogóle słuchał. Patrzył przejęty przez gałęzie na zbliżających się wrogów i być
może zastanawiał się, ilu braci w wierze zabije, nim oni dopadną jego.
Heide, groźny i cichy, wyciągnął jedną ze swoich szmatek i obsesyjnie czyścił lufę
karabinu maszynowego. Już świeciła jak latarnia morska i obwieszczała naszą
obecność wszystkim rosyjskim żołnierzom w Polsce, ale dla Juliusa nadal było to za
mało.
Legionista obserwował nadchodzących z psami Rosjan i określał zasięg strzelania dla
celowniczych kaemów. Ruscy nadchodzili z nastawionymi bagnetami, psy z
pochylonymi głowami i nosami
przy ziemi szarpały się na łańcuchach. Na czele maszerował oficer z kozacką nahajką
w dłoni.
* Czterysta pięćdziesiąt metrów * powiedział Legionista.
Stary zdjął karabin z ramienia i odbezpieczył go.
* Zasięg dwieście metrów. Barcelona odwrócił się do mnie.
* Jesteś gotów?
Skinąłem głową i wskazałem na stos granatów ułożony przede mną.
* Dobrze. Zaraz po drugiej salwie.
* Dwieście pięćdziesiąt metrów * podał Legionista.
Szeregowiec Abt cicho pisnął, więc Mały szturchnął go w głowę. Porta niechętnie
odrzucił opróżnioną puszkę po wołowinie i wziął karabin. W tym czasie psy dostały
już kompletnego obłędu i żołnierze, którzy je prowadzili, pochylili się, aby spuścić je
ze smyczy.
* Dwieście dwadzieścia metrów * brzęczał Legionista. * Dwieście metrów...
* Ognia!
Cztery karabiny maszynowe zagrały razem. Oficer z nahajką został podziurawiony
od stóp do czubka głowy. Mały w podnieceniu tylko się śmiał.
* Lubię grę w strzałki * zachichotał.
* Z ludźmi jako tarczami * mruknął Lenzing.
Rosjanie zawahali się. Niektórzy próbowali wracać, ale wzięci w dwa ognie nie mieli
wyboru i mogli tylko nacierać. Znaleźli się między niemieckimi i radzieckimi lufami.
Jeden z ich oficerów ostrzegawczo otworzył ogień z karabinka automatycznego
ponad ich głowami. Psy nie potrzebowały takiej
zachęty. Ruszyły w naszym kierunku, warcząc i pokazując kły, aż Abt przestraszony

ich widokiem odwrócił się i chciał dać nogę. Na szczęście dla niego samego
przewrócił się o powalony pień drzewa, a Legionista kopniakami zapędził go z
powrotem na stanowisko bojowe. W tym czasie jego karabinem maszynowym
zajmował się Mały. Gdyby Abt się nie potknął, dostałby pożegnalną kulę w plecy za
dezercję.
Druga salwa została wystrzelona i wszystkie psy z wyjątkiem jednego zostały zabite.
Pozostały przy życiu zwierzak był wielkim brunatnym potworem, który rzucił się z
rozdziawioną paszczą i cieknącą śliną w stronę Starego. Ten spokojnie wycelował i
strzelił w pędzący cel. Stary nigdy nie panikował. Jeszcze nie widziałem, aby w
jakiejś sytuacji stracił głowę. Psa tylko odrzuciło na bok. Skowyczał w agonii tak
bardzo, że Legionista pożałował go, wyskoczył zza drzewa z rewolwerem w ręku i
skrócił męki zwierzaka.
W zasadzie prawie wcale nie potrzebowaliśmy używać granatów. Bitwa się
skończyła, nim się na dobre zaczęła, i Stary dał sygnał, abyśmy się wycofali.
* Jeśli wojna będzie nadal tak zabawna * stwierdził Mały * to nie jest nawet w
połowie tak zła, jak o niej mówią.
* Tylko to dziwna zabawa * zamruczał ponuro Legionista. * Chciałbym wiedzieć, co
się stanie, gdy to wszystko się już skończy?
* Co się skończy?
* Wojna, zabawa, walka...
* Skończy się, kiedy się skończy, prawda?
* Tak po prostu? * spytał Lenzing.
* Chyba raczej nie * zaoponował Legionista.
* Kiedy już załatwią Adolfa, zaczną od nowa i rzucą się sobie do gardeł.
* A my gdzie będziemy? * dopytywał się Lenzing.
Legionista tylko się uśmiechnął.
* No, my wiemy, gdzie ty będziesz, prawda? Będziesz siedział za barykadą i
wymachiwał małą czerwoną flagą, wykrzykując hasła na pohybel amerykańskim
imperialistom.
* Nie wiem * powiedział Lenzing i westchnął.
* Naprawdę nie wiem. Czasami wydaje mi się, że już dosyć widziałem w życiu.
Krótko przed zachodem słońca dotarliśmy do pułkownika i reszty kompanii. Oficer z
wyraźną ulgą przyjął nasze przybycie i prawie popłakał się ze szczęścia. Ciekaw
byłem, co by się stało, gdybyśmy nie wrócili. Kto wtedy by dowodził i czy poddaliby
się bez walki wrogowi.
* Sierżancie, już myślałem * powiedział pułkownik i klepnął zadowolony Starego po
plecach.
* Już myślałem... i niech mnie diabli, jeśli zobaczę, jak przechodzimy przez rzekę.
* A ja to widzę * odpowiedział Stary.
* No to pokaż * powiedział oficer. * Chyba to zrobimy w łupinach od orzechów.
Taka jest moja opinia.
* No tak, więc co pan proponuje, panie pułkowniku?
* Nie wiem... * pułkownik przesunął hełm na tył głowy i podartą chustką przetarł
pomarszczone czoło. * To jest sprawa, która kogoś jednak interesuje, prawda?
* Tak właśnie jest * potwierdził Stary grobowym głosem.

Zapadła kolejna chwila ciszy. Pułkownik wyglądał na starego i zmęczonego. Był już
wyraźnie zmęczony życiem. Prawie zrobiło mi się go żal.
* Wiecie co? * powiedział nagle Barcelona. * Mam pomysł.
Spojrzeliśmy na niego z nadzieją. Rzadko miewał pomysły, ale gdy już na nie
wpadał, warto było ich wysłuchać.
* No dobra, spójrzcie * powiedział. * My jesteśmy tutaj, tutaj rzeka, a tu Rosjanie.
Prawda?
* Prawda * przyznał pułkownik, chwytając myśl Barcelony. * Jesteśmy otoczeni.
* Co więc musimy zrobić? * ciągnął dalej nasz przyjaciel. * Zaatakujemy pododdział
Rosjan, zniszczymy go i zabierzemy ich mundury, a potem pójdziemy do mostu.
Zobaczymy, czy nadal stoi. Jeśli tak, to go przekroczymy. Nikt nas nie zatrzyma, bo
pomyślą, że jesteśmy Rosjanami. Jeśli nie...
W tym momencie pokazał kciukiem za plecy na Portę.
* On gada w ich języku, więc może wypytać o inną drogę przez rzekę. Wtedy
zobaczymy, co dalej. Jeśli to wszystko zawiedzie, spróbujemy zbudować nową
przeprawę. To rozkaz z samej góry, powiemy. Proste? Kto się z tym zgadza?
* Hej! * zawołał Mały. * To nie taki zły pomysł. Potem pobudzony odwrócił się do
reszty.
* Już to sobie wyobrażam * powiedział. * Założymy ruskie mundury i powędrujemy
w nich prosto do Berlina.
* Wszystko w porządku, poza tym, że trzeba będzie po drodze z ruskimi rozmawiać *
powiedział
Porta, ale on zawsze i w każdej sytuacji miał coś do powiedzenia. * A ja jestem tym
jedynym, dlatego chcę być pułkownikiem.
* Bądź, kim chcesz * powiedział Barcelona.
* Dopóki nas przeprowadzisz przez rzekę.
Tym razem nasz pułkownik wyglądał na naprawdę zmartwionego. Miał czym się
martwić, gdyż Barcelona i Porta gotowi byli wprowadzić swój plan w życie. Nasz
oficer poczuł ucisk w gardle.
* Może lepiej byłoby, gdybyśmy się przebili?
* spytał nerwowo.
Bez wątpienia przed oczami stanęła mu wizja aresztowania przez Rosjan, gdy będzie
w ich mundurze, i rozstrzelania go jako szpiega. Było to jednak niewiele gorsze, niż
dać się aresztować w niemieckim mundurze i być zastrzelonym jako jeniec wojenny.
* Wie pan, sierżancie * zwrócił się konfidencjonalnie do Starego * że niektórzy
pańscy ludzie przyprawiają mnie o ciarki...
Weszliśmy w wielkie lasy, pomiędzy gęste poszycie i drzewa ogromne jak wieże.
Deszcz przestał padać, a bagienna ziemia zaczęła wokół nas parować, budząc ze snu
ogromne chmury komarów. Ich bzy*czenie mogło najspokojniejszego człowieka
doprowadzić do szaleństwa. Mały przestał nagle odganiać owady z twarzy i podniósł
ostrzegawczo rękę.
* Rosjanie * powiedział.
Zamarliśmy w bezruchu. Na razie nie słyszeliśmy nic poza normalnymi leśnymi
odgłosami, ale każdy, kto o takiej kwestii jak ta chciałby dyskutować z Małym,
okazywał się beznadziejnym głupkiem.

* Rozproszmy się * syknął Kuls, który nosił teraz na obydwóch ramionach opaski z
czerwonym krzyżem, aby być pewnym, że wszyscy widzą, iż jest sanitariuszem.
* Nie bądź idiotą!
Stary odciągnął go do tyłu. Staliśmy i patrzyliśmy w kierunku, który wskazał palcem
Mały. Powoli docierały do nas stamtąd odgłosy, które na pewno nie były szelestem
liści. Brzmiały raczej jak szczęk zamków karabinowych, męskie głosy i tupot
ciężkich butów.
*Tam!
Stary rzucił się w bok od ścieżki, gdzie była sterta starych liści. Zgarnął ręką ich
górną warstwę i za pomocą bagnetu wykopał w miękkiej torfowej ziemi niewielki
dół. Po chwili był po szyję zakopany w ziemię i liście. Poszliśmy za jego przykładem
i kilka minut później wszyscy wyglądaliśmy jak przerośnięte krety.
* Jesteś pewny, że mądrze robimy? * sapał pułkownik.
Mądrze czy nie, było już za późno, aby coś zmieniać. Zwinęliśmy się w kulki z
nosami przy piętach w naszych torfowych norach, obsypani dookoła ziemią i liśćmi.
Rosjanie byli bardzo blisko. Słyszeliśmy nawet, jak karabiny trą o ich mundury,
czułem drżenie ziemi pod ich stopami, gdy przechodzili obok nas, nie mówiąc o
normalnych rozmowach.
* Siuda niet Giermańcew! Job twaja mat', Piotr! Leżąc pod poziomem gruntu,
czułem, jak tracę
oddech. Zostawiłem sobie tylko niewielki otwór do oddychania, tak że wolniutko
zaczynałem się dusić. Pot powoli zalewał mi plecy i klatkę piersiową.
Byłem bardziej zwinięty niż embrion w łonie matki. Kolana ugniatały mi policzki,
ramionami obejmowałem kolana i łydki. Zacząłem popadać w panikę, wydawało się,
że strach rozerwie mi płuca. Wbiłem zęby głęboko w kolbę rewolweru, którą
przyciskałem do ust. Czułem, jak coś łazi mi po twarzy i zbliża się do nosa, za chwilę
kichnę...
Gdzieś z przodu przedzierający się przez zarośla Rosjanie głośno się śmiali,
dolatywały też nieznane mi słowa w ich języku. Szli wzdłuż ścieżki, rozgarniając i
kłując leżące gdzieniegdzie kępki liści. Dopadł mnie ohydny skurcz w ramionach, ale
nie miałem miejsca, aby poruszyć nawet palcem. Gdzieś rozległ się strzał. Przez
chwilę myślałem, że zostaliśmy odkryci. Cały mój umysł był wypełniony falami
strachu i już wyobrażałem sobie tortury, jakie nam zadadzą, gdy zostaniemy
schwytani w sytuacji, którą sami sobie stworzyliśmy; zakopani żywcem pod ziemią.
Śmierć żywcem. Czy nie byłoby mądrzej wyskoczyć z kryjówki i uciekać * to może
dawało jakąś szansę? Lepiej zginąć na świeżym powietrzu, niż dać się udusić w
zakopanej trumnie.
* Piotr, stój!
Ilu ich tam jeszcze jest? Kiedy wreszcie zostawią nas w spokoju? Pęcherz moczowy
dosłownie mi płonął, wysyłając długie i gorące dreszcze przez całe ciało. Powoli i
bezwiednie popuszczałem mocz między nogami. Dało mi to taką ulgę, że na moment
zapomniałem o bożym świecie, istna rozkosz.
Ponad nami, ale już trochę dalej, znowu rozległy się krzyki i strzały. Musieli chyba
strzelać do wszystkiego, co się ruszało: saren, lisów, myszy, nawet komarów.
Zachłysnąłem się starym powietrzem i poczułem, jak mój organizm pulsuje w

desperackim proteście. Teraz wiedziałem, jak czuje się jabłko w skrzynce pełnej
siana. Pamiętałem dokładnie, jak w szkole wkładaliśmy te owoce w takie skrzynki.
Jeśli pozostawiono je w nich zbyt długo, po prostu zaczynały się gotować. Teraz mi
to groziło. W końcu ktoś zauważy unoszącą się parę wodną...
* To niezły numer * powiedział Porta. * Gdzie, do diabła, jest Sven?
* Tu, w dole! * wykrztusiłem. * Tutaj! Przebijałem się desperacko głową przez stertę
liści, ale wydawało mi się, że od szyi w dół jestem sparaliżowany. Próbowałem
wzywać pomocy, jednak głos wiązł mi w gardle i chyba nikt mnie nie słyszał.
* Musi gdzieś tu być * powiedział z przekonaniem Mały i postawił jeden ze swoich
ciężkich buciorów na czubku mojej głowy. Wyciągnęli mnie z dołu chwilę później,
potrząsali mną, naciskali na klatkę piersiową i pobudzali klapsami w policzki. Kuls
latał wokół mnie i mówił, aby zrobili to, co już zdążyli zrobić przed jego przybyciem.
Dosyć szybko dochodziłem do siebie i zacząłem się martwić o mokrą plamę moczu
na spodniach.
* Myślałem, że się wykończyłeś * poinformował mnie przyjacielsko Mały.
Ruszyliśmy drogą przez niekończący się las. Już dawno zjedliśmy swoje racje i teraz
brzuchy dopominały się o swoje prawa. Wręcz piszczały z głodu. W szczególności
Porta był trudny do zniesienia. Zaczął układać w głowie różne karty dań, a potem
głośno je recytował. W którymś momencie Stary
miał już tego dosyć i dosadnie powiedział mu, aby się zamknął. Porta obraził się
dostojnie i zamilkł na całe dziesięć minut.
Zarządzono postój na noc. Rozsiedliśmy się pomiędzy drzewami i po kilku
oddechach zapadliśmy w sen. Pierwszy na straży stanął szeregowiec Abt. Był niemal
chory ze strachu. Każdy cień czy wyższe źdźbło trawy powodowały u niego panikę.
Rana tętniła mu, więc był przekonany, że ma gangrenę. Ostrożnie wyjął z kieszeni
mały kwadracik złożonego papieru, który trzymał w sekrecie od paru dni. Była to
nachalna radziecka propaganda, zrzucana z samolotu i zbierana potem przez takich
naiwniaków jak Abt. Facet odwrócił się plecami do śpiących towarzyszy i przy
świetle księżyca czytał jeszcze raz tekst na papierze.
„GWARANCJA BEZPIECZEŃSTWA. Niniejsza przepustka gwarantuje każdemu
członkowi sił niemieckich bezpieczne przejście na stronę Armii Czerwonej.
(Podpisano) M.S. Malinin, dowódca dywizji, i K.K. Rokossowski, dowódca frontu".
Abt ponownie złożył kartkę i wsunął ją do kieszeni. Otworzył torbę amunicyjną i
wyjął kawałek suchego chleba, a potem dokładnie żuł go przez parę minut. W końcu
się zdecydował. Chyłkiem odszedł w głąb lasu, a potem puścił się biegiem, jakby
goniło go sto diabłów. Zapomniał o rannej nodze, wyrzucił pistolet i kilka granatów
w krzaki. Zerwał pas oraz torby amunicyjne i odrzucił je precz razem z karabinem i
hełmem. Przedzierał się przez las w kierunku wioski zajmowanej przez Rosjan.
* Nie strzelać! Nie strzelać, mam gwarancję bezpieczeństwa od waszych generałów!
Dwóch Sybiraków stało i patrzyło, jak przedziera się przez wysokie bagienne trawy.
Machał w powietrzu starą, zszarzałą chustką do nosa, na znak dobrych intencji.
Dzięki temu każdy widział, że jest nieuzbrojony. Nawet bez jego krzyku i machania
rękami widać było, że jest niemieckim dezerterem.
Rosjanie odbezpieczyli pistolety maszynowe i czekali na dalszy rozwój sytuacji.
* Nie strzelajcie! * krzyczał szeregowiec Abt. * Nie jestem nazistą!

Stanął przed nimi z rozjemczą szmatą w jednej ręce, i przepustką w drugiej.
Spokojnie i z zimną krwią dwaj Sybiracy pozbawili go życia. Gdy padał na ziemię,
jeszcze błagał o litość.
Wiatr porwał chustkę między korony drzew, a słynna przepustka przepadła gdzieś w
ściółce leśnej.
To Barcelona odkrył, że nasz niedoszły dezerter jednak nas opuścił.
* Dlaczego, do cholery, nie zastrzeliliśmy tego idioty, gdy mieliśmy możliwość? *
zrzędził Porta.
Małą pociechą było to, że Rosjanie prawie na pewno już go zastrzelili. Sama jego
obecność mogła pchnąć ich do dalszych poszukiwań, co znacznie zmniejszało nasze
szanse.
Ruszyliśmy pospiesznym marszem w głąb lasu. Przez resztę nocy i poranek
przedzieraliśmy się przez gęste krzaki, zdzierając skórę i drąc i tak sfatygowane
mundury na kolcach i gałęziach. Ześlizgiwaliśmy się po bagnistych skarpach,
brodziliśmy w zgubnie głębokich bagnach, by koło południa dotrzeć do szerokiej i
krętej ścieżki prowadzącej przez las. Cały czas maszerowały po niej liczne oddziały
Rosjan idące na zachód.
Ostrożnie wycofaliśmy się pod osłonę drzew. Jeśli nie przekroczymy tej ścieżki,
będziemy musieli zrobić spore obejście liczące kilka kilometrów, a to może
spowodować, że zgubimy się w przepastnym lesie. Nic innego nam nie pozostało, jak
tylko czekać w krzakach, aż noc i mrok zmniejszy ruch na tym trakcie.
Nadszedł zmrok, ale to nic nie zmieniło. Na drodze było nadal mnóstwo wojska.
Czekaliśmy jeszcze przez godzinę. Było już całkowicie ciemno, a wyglądało na to, że
obok nas przechodzi cała armia i tak będzie przez całą noc.
* Pieprzyć to czekanie * mruknął Porta. * Będziemy tu siedzieć tak długo, aż zastanie
nas Sąd Ostateczny. Poza tym mój żołądek nie zniesie już dłużej takiego napięcia.
* A co dokładnie chciałbyś teraz zrobić? * spytał Stary tonem grabarza.
Porta spojrzał ostrożnie w stronę drogi. Potem zerknął na bezgwiezdne niebo pokryte
chmurami i jeszcze raz na drogę. Zanim któryś z nas zdążył zareagować, poderwał
się na nogi i rzucił się niemal pod koła nadjeżdżającej ciężarówki. Parę sekund
później był już po drugiej stronie drogi. Spodziewaliśmy się paniki lub jakiejś
reakcji, ale cały konwój jechał dalej, jakby nic się nie stało.
* No i co? * spytał Legionista. * Warto próbować?
Stary tylko rozłożył ręce.
* Jeśli jednemu się udało, to może przejdzie i reszta...
Pół godziny później byliśmy już po drugiej stronie traktu. W panice i pośpiechu
wpadłem w kole*
inę i przewróciłem się przed nadjeżdżającym T*34. Dosłownie sekundę przed
zmiażdżeniem udało mi się przetoczyć na pobocze, gdzie skryłem się w rowie.
Stalowy kolos przejechał obok, zasypując mnie kawałkami błota.
Wkraczaliśmy znowu w ciemny las, ciesząc się, że możemy maszerować, zamiast
nerwowo wyczekiwać w krzakach. Wędrowaliśmy całą noc i jeszcze przed świtem
usłyszeliśmy szum rzeki, której fale uderzały o brzeg. Zbliżaliśmy się od skraju lasu
do brzegu, idąc pojedynczym szeregiem, z Małym i Portą na czele. Ci szli, machali
rękami i śmiali się, jakby byli tysiące kilometrów od tej wariackiej wojny. Nigdy nie

byłem pewien, czy mają stalowe nerwy, czy też po prostu brak im wyobraźni. Jednak
pomimo okazywanej beztroski pozostawali niezwykle czujni. Nagle zobaczyliśmy,
jak Mały pochyla się nisko i pokazuje towarzyszowi, by zrobił to samo. Stary
podniósł ostrzegawczo rękę, więc wszyscy posłusznie położyliśmy się na brzuchach
na kamienistym gruncie, który boleśnie wrzynał nam się w ciała.
Przed nami aż do brzegu rzeki rozciągały się żyzne pola i łąki. Most był wysadzony,
a jego zniszczone filary sterczały ostrzegawczo z rzeki jak palce topielca. W ich
pobliżu znajdowały się spalone i wciąż jeszcze dymiące ruiny budynku. Była to
prawdopodobnie strażnica mostowa. Dokładnie poniżej nas znajdowało się
gospodarstwo rolne. Stary przy użyciu lornetki przez chwilę studiował okolicę.
* Ruska kawaleria * powiedział. * Wyglądają na Kozaków.
Jeszcze dobrze nie skończył mówić, gdy spomiędzy drzew wyszedł jakiś człowiek i
jak gdyby nigdy nic zaczął schodzić ścieżką w dół. Było widać, że nie zdawał sobie
sprawy z naszej obecności. Mały skoczył za nim * cicho, szybko i zwinnie jak kot.
Objął ramieniem szyję obcego i przycisnął mu rewolwer do żeber.
* Tylko piśnij, a zginiesz.
Gość był tak przerażony, że nie mógł wydobyć z siebie głosu. Otwierał usta jak karp
wyjęty z wody, a przestraszone oczy wypełniał mu strach. Przez chwilę myślałem, że
dostanie ataku serca.
* Dobra * powiedział Stary. * Puść go.
Mały bardzo niechętnie rozluźnił uścisk na szyi ofiary.
* Kim jesteś i co tu robisz?
* Ja kolega * powiedział powoli obcy. * Przyjaciel. Nie komunista. Przyjaciel...
Panimajesz?
* Jasne, panimaju * zakpił Porta. * Nie jesteś komunistą. Ty nasz przyjaciel...
Oczywiście, wszyscy to wiemy, towarzyszu.
Odwrócił się do niego i z pogardą plunął na ziemię.
* Cholernie prawdziwa opowieść!
* Ale mówię prawdę. To jest najprawdziwsza prawda!
* Na pewno? * pytał dalej Porta. * A wiesz co? Ciągle zadziwia mnie liczba Rosjan,
którzy ślepo twierdzą, że nie są komunistami. To mnie bardzo zastanawia... W jednej
minucie prężą się i podnoszą dumnie głowy, widząc Stalina, by za chwilę
powiedzieć, że nie są komunistami, mój przyjacielu...
Człowiek ruszył gwałtownie do przodu, machając rękami w powietrzu.
* Ja nie ruski! Nie ruski! Ja Polak! Polak! Władysław Mniasko!
* Jeszcze raz? * poprosił Mały.
* Władysław Mniasko.
Mówiąc to, pokazał palcem na siebie i roześmiał się do nas. Potem pokazał ręką na
pobliskie budynki.
* To mój dom. W dole. Mój dom.
* Twój dom? * Stary tylko zadarł brwi do góry. * Dużo tam Rosjan?
* Zabrali mi go. W środku została moja żona z dzieckiem i siostra. Mój ojciec *
wskazał palcem na dymiące jeszcze ruiny strażnicy * został zabity, oni go zabili.
Opiekował się mostem. Zastrzelili go, a dom spalili.
Nastąpiła chwila ciszy. Patrzyliśmy na przemian na niego, ruiny i gospodarstwo. Jego

opowieść brzmiała całkiem wiarygodnie, zresztą wszystko miał wypisane na twarzy.
* A ty? * spytał Stary. * Co z tobą?
* Wróciłem z wojny. I co widzę? Rosjan. Uciekam. Nie wiem, co robić.
* Zabić sukinkota * zapiszczał Kuls, przepychając się do przodu. * Zabić go i
skończmy z tym. Nigdy nie ufałem tym cholernym Polakom i wy też nie powinniście.
To banda paskudnych kłamców. To tylko sztuczka, żebyśmy zeszli na dół. Poderżnąć
mu gardło i tyle!
* Dość się już nagadałeś * zgasił go chłodno pułkownik. * Chciałbym ci
przypomnieć, że to ja wydaję rozkazy.
Kuls spojrzał wyzywająco, ale już nic nie powiedział. Porta podał drżącemu
Polakowi butelkę
wódki, by pociągnął łyk trunku na uspokojenie nerwów.
* Powiedz mi, czy teraz, gdy już nie ma mostu, jest jakieś przejście na drugą stronę
rzeki? Możesz nas przeprowadzić?
Polak skinął głową.
* Tak, panie sierżancie. Tylko... * w tym momencie pokiwał głową w stronę farmy i
rozłożył bezradnie ręce. * Rosjanie, panie sierżancie.
* Nie martw się o Rosjan * uciął krótko Stary. * To nasza sprawa. Zajmiemy się nimi
w twoim imieniu. Skoncentruj się lepiej, jak przejść przez rzekę.
Ostrożnie zbliżaliśmy się do okupowanego gospodarstwa. Widać było wyraźnie, że
Rosjanie szykują jakąś większą zabawę na podwórzu. Zbudowali ogromne palenisko
i piekli na nim kawał krowy. Tańczyli, krzyczeli i pili wokół ognia. Jeden z
imprezowiczów stracił równowagę i runął w palenisko głową w dół. W górę
poleciały tylko snopy iskier. Trudno powiedzieć, czy jego kompani byli zbyt pijani,
aby zauważyć zdarzenie, czy też po prostu nie mieli ochoty mu pomóc, bo nikt nie
ruszył biedakowi na ratunek.
* Tylko niech tego nie spalą * mruknął Porta. Miał na myśli raczej wołowinę niż
człowieka.
Obserwował proces pieczenia mięsa, a my schodziliśmy ścieżką na dół. Porta był
wyraźnie zdenerwowany, bo mięso powinno być gotowe na czas naszego przybycia.
* Chrzanić mięso * powiedział Mały. * Łyk czegoś mocniejszego, to mnie interesuje.
Po czym zwrócił się nerwowo do Starego.
* Ruszamy, nie? Oni tam na dole mają prawdziwą rosyjską wódkę.
* Dobra, nie panikuj * powiedział uspokajająco Stary. * Załatwimy to.
Potem kazał wszystkim się zatrzymać.
* Barcelona i ty, Gregor, zostaniecie tutaj i będziecie nas osłaniać. Mały i ty * teraz
przez chwilę się zawahał * i ty, Kuls, idziecie z Władysławem. Reszta idzie za nimi. I
pamiętajcie, żadnych granatów. Tam są również cywile i chcę, aby przeżyli.
Potem skinął w stronę zdenerwowanego Polaka.
* Dobrze, ruszajcie.
Mały ruszył w stronę farmy, Władysław za nim. Stary spojrzał pytająco na Kulsa.
* No, co jest? Nie słyszałeś, co powiedziałem? Kuls poderwał głowę.
* Słyszałem. I wyobrażasz sobie, że włożę szyję w pętlę, aby ratować bandę
zawszonych, śmierdzących polskich dziwek i ich płaczliwego brata? Może masz
jednak inne pomysły?

Stary zmarszczył czoło.
* Odmawiasz wykonania rozkazu?
Kuls znowu spojrzał wyzywająco i uśmiechnął się z kpiną.
* Nie potrzebujemy tego Polaka, aby znaleźć przeprawę przez rzekę. Dlaczego po
prostu nie władujemy mu kuli w kark i nie zostawimy go na miejscu?
* Dlatego, że dowodzi pułkownik, a on zadecydował co innego.
Wszyscy spojrzeliśmy na pułkownika, który w oficerskim stylu pocierał palcami o
szyję i prostował ramiona.
* Dokładnie tak jest * powiedział. * Czuj się aresztowany. A ty * odwrócił się do
Gregora.
* Uważaj na niego.
* Tak jest, panie pułkowniku. Kuls tylko popatrzył spode łba.
* Tak tego nie zostawię * powiedział do obu, Starego i pułkownika. * Mam brata w
RSHA, a tam wiedzą, co zrobić z takimi ludźmi, jak wy. Ryzykować życie
niemieckich żołnierzy z powodu jakiegoś Polaka! Będziecie jeszcze tego cholernie
żałować!
Gregor szturchnął go kolbą karabinu w okolice nerek.
* Jeszcze jeden taki bulgot, Kuls * powiedział
* i twój brat z RSHA może cię więcej nie zobaczyć.
Koło zabudowań był posterunek, ale strażnicy byli ewidentnie pijani. Jeden z nich
wymiotował w krzaki, inny próbował tańczyć w nieprawdopodobny sposób kozaka.
Mały i Legionista niedostrzegalnie przemknęli ku nim. Śmierć Rosjan była szybka i
cicha. Byli tak pijani, że nawet nie zauważyli, kiedy umarli.
Mały ochoczo złapał leżącą na ziemi butelkę wódki i przystawił ją do ust. Zaraz
potem odrzucił ją zdegustowany, bo była pusta.
* Spragnione były te bydlaki!
Pocieszył się grabieżą majątku zabitych i zanim Porta dobrał się do drugiej ofiary, już
miał trzy złote zęby. Potem Mały zważył w dłoni zawartość skórzanego woreczka z
koszmarnymi trofeami. Widząc to, Stary tylko pokręcił głową.
* Pewnego pięknego dnia * powiedział * zapłacicie za ten proceder życiem. I nikt nie
uroni za wami nawet łzy.
* Co go ugryzło? * spytał Porta zajęty cążkami dentystycznymi.
Mały wzruszył ramionami.
* Nie męcz mnie. Pewnie znowu ma reumatyzm.
Porta potrząsnął filozoficznie głową i podjął ponownie przerażający proceder. Był już
przyzwyczajony do wyrzutów sumienia Starego. Gdy Beier łapał świętoszkowaty
nastrój, najlepiej było go ignorować. Porta i Mały w ten sposób chcieli coś wynieść z
wojny. Jedna marka dziennie za szansę otrzymania postrzału w brzuch nie była
konkurencją dla złotych zębów.
* Nie można zostać bez niczego * stwierdził Porta. * Wojna nie będzie przecież trwać
wiecznie. Trzeba spojrzeć trochę w przyszłość.
Ruszyliśmy ponownie w stronę gospodarstwa. Całe podwórze wypełnione było
hulającymi Kozakami. Uformowali wielkie koło i, trzymając się za ramiona,
próbowali tańczyć i śpiewać piosenki. Co chwila ktoś wyłączał się z ich kręgu i
przeskakiwał przez płomienie wśród wielkiego aplauzu towarzyszy.

Ze stajni dochodziły rżenia i postukiwania koni. Siedziało przed nią cicho dwóch czy
trzech ludzi, którzy palili papierosy i popijali wódkę. Więcej posterunków straży nie
zauważyliśmy. Ustawiliśmy karabin maszynowy dokładnie naprzeciwko domu, Porta
tylko pokiwał głową z pożałowaniem. Ci prości, rozbawieni Kozacy byli bliscy jego
sercu.
Gdyby była inna sytuacja i warunki, rzuciłby wszystko na bok, aby się do nich
przyłączyć. Ale jest tak, jak jest, i musiał przygotować krwawą łaźnię, aby wykonać
rozkazy i uratować własną skórę.
* To chyba jednak wstyd * powiedział * przerywać taki festyn.
* Nie mam nic przeciwko zabawom * rzucił fanatycznie Heide. * Bierzmy się do
roboty i róbmy swoje. Pamiętajcie, że ci ludzie są komunistami, lokajami światowego
żydostwa.
* Poliż mi dupę * powiedział Porta. * Kto cię naładował takim gnojem?
Staliśmy w milczeniu i patrzyliśmy na podrygi tancerzy. Gdzieś za nami rozległo się
szczekanie, potem zahuczała sowa. Wszędzie panowała już ciemność, poza szeroką
strefą oświetloną przez wielkie ognisko. Powoli pijani ruscy się uspokajali. Jeden po
drugim chwiejnym krokiem włazili do budynku mieszkalnego. Kilku z nich pozostało
na zewnątrz i zaczęło chrapać tak, jakby się ściany waliły. Wreszcie zapadła
kompletna cisza. Stary spojrzał na nas.
* Gotowi? * wyszeptał.
Czołgaliśmy się i skradaliśmy w wysokiej trawie. Całe gospodarstwo było pogrążone
w ciemności, nawet przez okna nie przebijały promienie światła. Tylko konie poczuły
nasz zapach i zaczęły rżeć i tłuc się po boksach, próbując uwolnić się z pęt. Były to
wielkie wojskowe bestie i podświadomie wyczuwały niebezpieczeństwo. Na
szczęście dla nas ich panowie popadli w pijackie odrętwienie i nie reagowali na
nerwowe zachowanie zwierząt. Ciepły, świeży zapach siana, smród wszechobec*
nych wymiocin i wódki mieszały się ze sobą, dając intensywną woń. Dym z
dogasającego ogniska docierał do nas, przynosząc pobudzający zapach pieczonego
mięsa. Gdy Porta przechodził obok paleniska, nadział na koniec bagnetu kawałek
pieczeni i wsadził do ust. Mięso łatwo odpadało od kości, a cieknący sos zalał mu
policzki i kołnierz munduru. Oczy niemal wyszły mu z orbit, gdy w ekstazie chciał
chwycić jeszcze kawałek wołowiny.
* O nie, nie teraz * powiedział Legionista i popchnął go do przodu końcem lufy
miotacza płomieni w kierunku zabudowań. * Przecież możesz tu wrócić, gdy
oczyścimy okolicę.
Pod ścianą budynku leżało z pół tuzina Kozaków, tworząc bezładną stertę ciał, rąk i
nóg.
* Sztywni jak szpadle * stwierdził Gregor.
Barcelona, przechodząc, szturchnął lekko jednego z nich. Leżący tylko uśmiechnął
się przez sen, rozłożył ręce i jedną z nich lekko złapał go za kostkę.
* Kobitko * mruknął nieprzytomny.
* Cudownie, no nie? * szepnął Barcelona i strącił rękę pijanego.
* Zabić drania * ponaglał Kuls.
Stary, stojąc na szczycie schodów, dawał znaki, abyśmy się uciszyli.
* Zamknijcie się i za mną.

Ostrożnie otworzyliśmy ciężkie drewniane drzwi. Nienaoliwione zawiasy
zaskrzypiały tak, że obudziłyby umarłego, ale nie chrapiących Rosjan. Stary na
palcach wszedł do sieni, a za nim skradał się Władysław. Śpiący ludzie leżeli
wszędzie, rozłożeni na krzesłach, rozciągnięci na podłodze i schodach,
w kałużach wymiocin i moczu, wśród stosów pustych butelek. Władysław tylko
zacisnął usta. Teraz już nie wyglądał jak przestraszony królik, ale jak człowiek
przygotowany na najgorsze. Pałał zemstą. Chwycił Starego za ramię i wskazał na
sypialnię znajdującą się piętro wyżej. Weszliśmy w głąb sieni, przechodząc ponad
ciałami Rosjan. Na schodach siedziało dwóch wielkich sierżantów. Obejmowali się
rękami i spali ze zwieszonymi na piersi głowami. Na paskach mieli karabiny
maszynowe. Nie mieliśmy innego wyjścia. Mały udusił obydwóch gołymi rękami.
Ruszyliśmy dalej. Gdzieś z dołu dochodziły pomruki Kulsa o jego bracie z RSHA, a
potem klapnięcie i ostrzegawczy syk Gregora, aby się zamknął.
Odsunąłem ostrożnie dwóch zabitych sierżantów, gdy rozległ się brzęk butelki wódki
toczącej się w moją stronę, na którą w półmroku nieopacznie nadepnął Mały.
Olbrzym i butelka zwalili się na kamienną posadzkę. Jeden ze śpiących Rosjan
obudził się i otworzył oczy, ale zanim zorientował się w sytuacji, Heide poderżnął mu
gardło. Mały poderwał się na równe nogi. Zobaczył swoje odbicie w wielkim lustrze i
przez pomyłkę pomyślał, że widzi wroga. Krzyknął ze złości, podniósł karabin i
wystrzelił w srebrzystą taflę kilka razy. Potem chrząknął zadowolony, gdy jego
odbicie znikło w srebrno*szarej chmurze stłuczki szklanej.
* Na miłość boską * syknął Stary ze szczytu schodów. * Co tam się na dole dzieje?
* To tylko Mały walczy z wiatrakami * odparłem. Mały odepchnął mnie i wybiegł na
zewnątrz
z twarzą poranioną odłamkami szkła.
* Zabiłem drania * powiedział.
Lenzing złapał moje spojrzenie. Wybuchnął nerwowym śmiechem, który starał się
stłumić dłońmi przyciśniętymi do ust.
* Jakiego drania? * dopytywał się Porta.
* Tego, co próbował na mnie skoczyć * odparł Mały.
Wszyscy nagle zamilkli.
* Rozwaliłem mu twarz * wyjaśnił.
Lenzing śmiał się tak bardzo, że omal nie przeleciał przez barierkę. Zaraziłem się
jego śmiechem.
Wreszcie dotarliśmy na górny podest schodów i Władysław zanurkował w kierunku
zamkniętych drzwi do pokoju. Stary przytrzymał go w ostatniej chwili. Staliśmy
przed nimi i słyszeliśmy, jakby za nimi brzęczało stado pszczół.
* Dobra. Otwórz je.
Stary skinął głową, a Legionista lekko nacisnął klamkę i pchnął drzwi do środka. Na
łóżku leżało drgające masywne ciało. Słychać było chrapanie, które odbijało się
delikatnym echem od ścian. Po porozrywanych ubraniach poznaliśmy, że na łóżku
leżał major. Był kompletnie łysy, a jego rysy twarzy przypominały Tarasa Bulbę.
U podnóża łóżka leżała zwinięta w kłębek naga, młoda dziewczyna. Władysław
zagapił się na nią, .i twarz zrobiła mu się biała jak papier.
* Twoja żona? * spytał delikatnie Stary.

Taras Bułba (pseudonim) * Maksym Taras Boroweć *ukraiński działacz
niepodległościowy, ataman konspiracyjnej liczy Poleskiej, a następnie dowódca
Brygady Spadochronowej i Iruppe B.
Polak potrząsnął głową.
* Siostra?
Potaknął i odwrócił twarz do ściany. Legionista wyjął P*38 i przyłożył do skroni
oficera. Mały odsunął go na bok i pochylił się nad śpiącym.
* Zostaw go mnie * powiedział. * Lubię zabijać Rosjan.
Najbardziej lubił to robić gołymi rękami. Był to czysty i szybki sposób
niepowodujący hałasu. Delikatne uderzenie i majora już nie było między żywymi.
* Jest jeszcze jeden * powiedział beznamiętnie Gregor.
Wskazał na rękę wystającą spod łóżka. Mały wyciągnął kolejnego mężczyznę. Był to
kapitan, na nagim ciele była tylko kurtka i skarpetki. Oficer ściskał w ręku niedopitą
butelkę wódki i uśmiechał się do siebie we śnie. Śmiał się cały czas, gdy Mały
skręcał mu kark.
Dziewczyna leżąca na podłodze powoli powracała do przytomności. Otworzyła oczy
i spojrzała przestraszona na pokój wypełniony żołnierzami. Śmiem twierdzić, że nie
był to dla niej najpiękniejszy widok. Nieumyci, nieogoleni, pokryci błotem,
śmierdzący potem żołnierze w podartych mundurach. Nie byłem specjalnie
zaskoczony, gdy zaczęła się drzeć, widząc Małego podchodzącego do niej z tą jego
paskudną mordą i łapami wielkimi jak bochny chleba wyciągniętymi w jej stronę.
Trudno ją winić, że ugryzła Portę w ramię, gdy usiadł na łóżku obok niej i chciał się
przyjacielsko uśmiechnąć. Myślę, że każdy zachowałby się tak samo, gdyby Porta i
Mały usiedli obok niego, gdy leży goły w łóżku.
* Zostawcie ją * powiedział ostro Stary. Porta i Mały odwrócili się w jego stronę.
* O co chodzi, dziadku?
* Powiedziałem, zostawcie ją * warknął Stary. Podniosłem kurtkę mundurową
majora i podałem dziewczynie, aby się okryła.
* Dobra, idziemy.
Stary podprowadził dziewczynę do Władysława, który stał nadal odwrócony do
ściany z twarzą ukrytą w dłoniach. Po tylu latach tej bolesnej wojny nadal nie mógł
przywyknąć do ludzkiej brutalności i zezwierzęcenia.
* Musimy poszukać twojej żony * powiedział delikatnie Stary. * Zaprowadź nas
dalej.
Żonę i dziecko znaleźliśmy na dole, w piwnicy. Leżeli otoczeni stadem śpiących
Rosjan unurza*nych w krwi swych ofiar. Kobieta była zgwałcona i miała rozcięty
brzuch za pomocą noża. Dziecko leżało pokłute bagnetami. Nie trzeba było dwa razy
patrzeć, aby zorientować się, że oboje nie żyją.
Staliśmy w ciszy. Lenzing przycisnął tylko dłoń do ust. Stary objął mocno Polaka.
Legionista wyprowadził dziewczynę na zewnątrz. Nawet Porcie zabrakło słów.
I wtedy całkiem niespodziewanie delikatny, tchórzliwy Władysław wydał okrzyk
śmierci i rzucił się na najbliższego Rosjanina. Potem zdusił życie w trzech
następnych, nim Mały zorientował się, o co chodzi i przyłączył się do rzezi.
Wyszliśmy z piwnicy na podwórze gospodarstwa. Nie było sensu dalej przeszukiwać
domu. Porta i Mały nigdy nie byli nadwrażliwi, więc od razu zabrali się do

konsumpcji jedzenia z ogniska. Usiedli obok niego i raczyli się pieczoną wołowiną
i resztkami wódki, dopóki mieli na to szansę. Kuls cały czas coś mruczał o swoim
bracie. Zza stajni doszedł odgłos, jakby ktoś nalewał wodę z dzbana do miednicy.
Podczołgaliśmy się z Legionistą, aby sprawdzić źródło dziwnych odgłosów. Okazało
się, że to półprzytomny Kozak sika do beczki na deszczówkę. Mój towarzysz
mrugnął do mnie okiem i wyciągnął nóż. Pozostawiłem go samego.
Mięso z upieczonej krowy zostało odarte do samych kości. Ogień w ognisku tlił się
cały czas, wyrzucając od czasu do czasu w powietrze czerwone iskry. Mały i Porta
gdzieś znikli. Znaleźliśmy ich po chwili w jednej z przybudówek. Siedzieli okrakiem
na beczce wina domowej roboty i zachrypniętymi głosami śpiewali patriotyczne
piosenki. W ciągu niecałych dziesięciu minut potrafili upić się do utraty
świadomości.
Barcelona przybiegł z wiadomością, że wśród pobliskich drzew odkrył trzy
ciężarówki wypełnione beczkami z paliwem. Potem nie wiadomo skąd pojawił się
śmierdzący wódką pułkownik. Chwiał się lekko na nogach, ale przyniósł tę samą
informację co Barcelona.
* Sierżancie, na co czekamy? * wypaplał niewyraźnie. * Pod drzewami stoją trzy
doskonałe ciężarówki. Dlaczego nie mamy z nich skorzystać?
Wyszliśmy ponownie na świeże powietrze i ruszyliśmy za Barceloną i pułkownikiem.
Nim opuściliśmy zabudowania, porządnie oblaliśmy je benzyną. Wypuściliśmy
konie, które po chwili zaskoczenia ruszyły stadem w stronę lasu.
* Życzę tym zwierzakom wszystkiego cholernie dobrego * powiedział zazdrośnie
Gregor. * Jak sądzę, dla nich wojna się skończyła.
* Całkowita racja * powiedział pułkownik. * Zwierzęta nie powinny być mieszane w
krwawe ludzkie afery.
Niespodziewanie dla wszystkich objął ramieniem szyję Gregora i pochylił się do
niego konfidencjonalnie.
* Wiesz co? * spytał. * Zanim to wszystko się zaczęło, miałem wielką stajnię pełną
szlachetnych bestii. Cudowne stworzenia, lepszych nie widziałem... I wiesz, co się
stało?
* Nie, co? * spytał Gregor.
* Wszystkie zabrali * powiedział oficer. * Na mięso. Straszne!
* Straszny idiotyzm * poprawił go Gregor ze współczuciem.
Stary obchodził wszystkich i starał się przygotować nas do wyjazdu. Połowa
kompanii zapadła w kamienny sen, podczas gdy reszta wynosiła z gospodarstwa
jedzenie: szynki, sery i chleb, jako prowiant na podróż. Nie było człowieka, który nie
schowałby w kieszeniach na zapas paru butelek wódki. Opuszczaliśmy to miejsce z
niechęcią, ale Władysław, który pałał rządzą mordu, podpalił zapałkami rozlane
paliwo. Stary próbował utrzymać pozory porządku. Ludzie uciekali we wszystkie
strony, gdy podwórze ogarnęły tysiące płomieni. Na nasze nieszczęście ciężarówki
jeszcze nie ruszyły i szybko zniknęły w ogólnym pożarze.
Cofnęliśmy się w stronę lasu i patrzyliśmy, jak płoną obszerne zabudowania
gospodarstwa. Myślałem o tych wszystkich śpiących Kozakach i zastanawiałem się,
jak to jest, gdy człowiek bez ostrzeżenia przesuwa się przez granicę życia i śmierci.
* To nie jest zły sposób na odejście z tego świata * powiedział Barcelona, jakby

czytając w moich myślach. * Pijany stos pogrzebowy. To całkiem niezły sposób.

Chcę, aby młodzi Niemcy byli zuchwali, odważni, silni i bezlitośni...
Himmler, fragment listu do Hauptsturmfuhrera SS, profesora doktora Brunona
Schultza, 19 sierpnia 1938 roku.

Himmler już godzinę później wiedział o wybuchu powstania warszawskiego. W
pierwszej chwili nie chciał w to uwierzyć. Po tym wszystkim wydawało mu się
niemożliwe, aby te szczury ściekowe * Polacy * mogli powstać przeciwko potężnej
niemieckiej armii i mieć nadzieję na jej pokonanie. Nawet Polacy czy Żydzi nie
mogli być na tyle szaleni.
A jednak byli. Kiedy wiadomości zostały potwierdzone, umysłem Reichsfuhrera
zawładnęły konsternacja i wściekłość. Chodził po gabinecie w tę i z powrotem, od
jednego rogu do drugiego. Zakładał i zdejmował co chwila binokle, by przecierać
błyszczące od potu brwi.
* Bardzo dobrze * powiedział. * Bardzo dobrze... Pokażemy im, co robimy z
bezczelnymi zwierzętami, które pokazują zęby swoim panom!
Zwrócił twarz w kierunku podwładnego, który stał pokornie na środku wielkiego
gabinetu i czekał na rozkazy.
* Za karę wymażemy Warszawę z mapy Europy. Każdy mężczyzna, kobieta i dziecko
mają być zabici... Wszystkie żywe stworzenia. Każdy budynek ma być zmieciony z
powierzchni ziemi, każdy kamień brukowy wyrwany!
* Dodatkowo * powiedział, wracając w głąb pokoju. * Wszyscy polscy zakładnicy
mają zostać rozstrzelani. Czy wyrażam się jasno?
* Tak jest, Reichsfuhrer * odpowiedział Obergrup*penfuhrer Berger. * Wszystko
jasne!
* Wszyscy, którzy urodzili się w Warszawie lub mają tam krewnych, mają być zabici
jeszcze tej nocy. Osobiście sprawdzę, czy te polecenia zostały wykonane.
Spodziewam się pełnej listy rozstrzelanych w ciągu dwudziestu czterech godzin.
* Tak jest, Reichsfuhrer!
Himmler ścisnął palcami nozdrza i wziął długi oddech. Popatrzył przez okno, za
którym miasto tonęło w strumieniach zimnego, szarego deszczu.
* A co do Gauleitera Fischera * powiedział * powinien być powieszony za to, że nie
zapobiegł powstaniu.
Do zduszenia powstania wyznaczony został generał Waffen*SS Erich von dem
Bach*Zelewski. Ani on, ani Himmler nie brali na poważnie małej grupki polskich
powstańców, nie przewidywali żadnych kłopotów. W rejonie stacjonowało ponad
dwanaście tysięcy żołnierzy niemieckich, do tego dochodziła brygada Kamińskiego.
Przy takich siłach Berlin z trudem przyjmował do wiadomości, że Fischer stracił
kontrolę nad miastem.
Można mieć wątpliwości, czy na tym etapie Himmler i von dem Bach*Zelewski
zdawali sobie sprawę z siły rewolty. Polacy dowodzeni przez generała
Bora*Ko*morowskiego, byłego oficera armii austro*węgierskiej, szybko zajęli wiele
strategicznych miejsc w mieście, w tym elektrownię, komendę policji i centralę
telefoniczną. Przez kilka dni Niemcy byli w odwrocie i oddali powstańcom bez walki

kilka magazynów wojskowych.
Himmler był zmuszony do wycofania z frontu wschodniego kilku jednostek SS i
Wehrmachtu, tak bardzo tam potrzebnych, i skierowania ich do zdławienia
powstania. Na początku września do Warszawy przybyły ostatnie oddziały
niemieckie wsparte trzema eskadrami sztukasów, w celu zbombardowania miasta.
Himmler rozegrał już wszystkie swoje karty atutowe, a powstanie nadal się tliło.
Został mu już tylko dżoker. Zagrał nim, przez co ginęło prawie trzy tysiące cywilów
dziennie...

Rozdział 6

DROGA PRZEZ RZEKĘ

Przez resztę nocy i cały następny dzień szliśmy przez las za Władysławem i jego
siostrą, aby dojść do miejsca, gdzie można będzie przeprawić się przez rzekę.
Maszerowaliśmy wolno, z częstymi przystankami, aby przepuścić krążące radzieckie
patrole. Kuls cały czas skarżył się, że pakujemy się w pułapkę i że na wycofanie się z
niej może już być za późno. Przeszło mi przez myśl, że idziemy bardzo okrężną
drogą, ale nie widziałem powodu, by nie ufać naszemu przewodnikowi. Stary chyba
myślał podobnie, bo spokojnie maszerował za Polakiem.
Koło północy następnej doby dotarliśmy do stromego klifowego brzegu, który zwisał
nad czarną rzeką. Daleko pod nami woda rozpryskiwała się o brzeg, wyrzucając w
powietrze jęzory białej piany. Widziałem kamienie, które miały krawędzie tak ostre
jak zęby drapieżnika. Wycofałem się ze zwietrzałej skały i dołączyłem do
towarzyszy.
* I co mamy teraz zrobić? * spytał kwaśno Kuls. * Rozwinąć skrzydła i lecieć?
Stary wyciągnął kciuk do góry.
* Zgodnie z tym, co mówi Polak, jakiś kilometr stąd jest most. Ale to chyba zbyt
ryzykowne przechodzić przez niego w nocy. Zaczaimy się gdzieś na parę godzin i
spróbujemy sforsować go nad ranem.
* Most * fuknął Kuls. * Jakiś krwawy żart.
Myślałem podobnie. Nigdzie nie było śladu mostu, a jeśli był, to na pewno dobrze
strzeżony. Ale z drugiej strony nasz przewodnik musiał znaĆ swoje tereny.
Poprowadził nas otwartą szczeliną skalną, która wijąc się, doprowadziła nas do
całkiem sporej jaskini. Na początku rozpadliny ustawiliśmy karabin maszynowy,
maskując go trochę gałęziami drzew i pnączami. Poczuliśmy się w miarę
bezpiecznie. Skalista grota była jak luksusowy hotel w porównaniu z nędzą błota i
bagien. Było tu sucho i całkiem ciepło, a poza tym mieliśmy wreszcie odpowiednie
ilości jedzenia i picia. Jeśli ktoś nie zważał na odgłosy z zewnątrz, mógł się nawet
przespać. Legionista zwinął się w kłębek jak kot i nawet nie drgnął przez całą noc.
Jeśli o mnie chodzi, nie potrafiłem wymigać się od pijaństwa i słuchania ciągłych
kłótni pomiędzy Portą i Heidem, przerywanych idiotycznymi napadami śmiechu
Małego. Czekałem podenerwowany w pijackim odrętwieniu na świt i odliczałem
niecierpliwie godziny. Cały czas tkwiłem pomiędzy snem i przebudzeniem. Byłem

bardzo wdzięczny Staremu, gdy wreszcie dał rozkaz do wymarszu. Na szarym
horyzoncie pokazały się pierwsze pomarańczowe smugi budzącego się słońca.
Złożyliśmy karabin maszynowy i ruszyliśmy za Polakiem i jego siostrą krawędzią
stromego brzegu. Wielki czarny kruk szybował na rozłożonych szeroko skrzydłach
ponad ciemną jeszcze powierzchnią rzeki. Miałem niedobre przeczucie, że nasza
przePrawa nie będzie ani łatwa, ani bezpieczna.
* Tam * powiedział Władysław, pokazując na ZŁAMAną gigantyczną sosnę leżącą w
poprzek rzeki.
Z jednej strony miała połamane korzenie i gałęzie.
* Tędy musimy iść.
Teraz nawet w Starym obudziły się wątpliwości.
* Czy to bezpieczne? * spytał.
* Bezpieczne? * odpowiedział pytaniem na pytanie Władysław. * Kto może
twierdzić, że coś jest bezpieczne albo nie? Może spaść albo my możemy spaść. Może
się złamać. Może zawiać wiatr. Mogą nadejść Rosjanie.
Potem rozłożył bezradnie ręce.
* Kto to wie? * zakończył.
Na pewno nie Władysław i jego siostra. Ruszyli razem, jedno obok drugiego, w
kierunku powalonej sosny. Po tym wszystkim, co przeszli, prawdopodobnie nie
zależało im na życiu. Ale jeśli mają ochotę popełnić samobójstwo, to ich sprawa. My
na razie nie mieliśmy na to ochoty.
* Co wam mówiłem? * gadał Kuls z wyrzutem.
* No, co wam mówiłem?
Ociągaliśmy się trochę i patrzyliśmy, jak dwójka Polaków zdjęła buty i ruszyła na
bosaka po prowizorycznym moście.
* Czy kiedyś już tędy przechodziłeś? * spytał zaniepokojony Barcelona.
* Nigdy * przyznał otwarcie Władysław.
* Po co mieliśmy to robić? * spytała rozsądnie jego siostra i zaraz sama
odpowiedziała. * Przecież można było korzystać z mostu.
Powoli i ostrożnie, metr za metrem, posuwali się ponad czeluścią rzeki. Władysław
trzymał ręce na biodrach, jakby mogło mu to pomóc w utrzymaniu równowagi. Jego
siostra szła z rękami wyprostowanymi na wysokości barków. Oboje mieli podniesio*
ne głowy i wpatrywali się w przeciwległy brzeg. Poruszali się jak lunatycy na
zwolnionym filmie. Gdy przebyli połowę trasy, prowizoryczna przeprawa zaczęła
drżeć. Dziewczyna wstrzymała oddech i przez chwilę stanęła na jednej nodze.
Władysław rozstawił nogi i wyciągnął rękę w stronę siostry. Dziewczyna odchyliła
się trochę do tyłu, a Władysław zgiął się w pasie. Wydawało się, że jest całkowicie
niemożliwe, żeby w tej ekwilibrystycznej pozycji mogli ruszyć dalej. Jednak
centymetr po centymetrze wyprostowali się i Polka mogła ponownie podjąć marsz po
kołyszącym się pniu drzewa. Jakieś dwa metry przed drugim brzegiem rzeki
przeprawa znacznie się zwężała. Nie była szersza niż ludzka stopa. Czubek leżącego
drzewa pod wpływem ciężaru dwóch osób wyraźnie się ugiął. To zachęciło
Władysława do wykonania skoku na brzeg. Gdy tylko to zrobił, odciążone drzewo
podbiło jak trampolina jego siostrę, która o mało nie straciła równowagi. Polak z
ponurym uśmiechem dotarł do drugiego brzegu, odwrócił się i wyciągnął rękę w

stronę siostry. Dziewczyna chwyciła ją i po chwili wspinali się bezpiecznie na
stromiznę stoku.
* Gdzie jeden przeszedł * powiedział Stary z niepewnym uśmiechem skierowanym
do Legionisty * tam reszta też może... Kto następny?
Zaległa cisza. Nawet Porta nie otworzył ust. Władysław i jego siostra stali na drugim
brzegu i machali do nas rękami. Ale wszystko, co dostrzegaliśmy, to rozkołysany
pień sosny. A do naszych uszu docierał jedynie gniewny pomruk rzeki w dole, pod
nami. Stary tylko chrząknął zniecierpliwiony.
* No, co jest, ruszać się * powiedział. * Nie możemy tu spędzić całego dnia. To
jedyny sposób, aby przekroczyć rzekę. A jeśli tak jest, to musimy przejść tutaj.
* Do diabła * powiedział Kuls. Wyszczerzył zęby tak mocno, że aż było widać
dziąsła jak u wściekłego psa.
* Zostaję tutaj i nikt mnie nie przekona, żebym ruszył stąd tyłek.
Stary zrobił krok w jego kierunku, ale Kuls się cofnął i wycelował lufę karabinu w
pierś dowódcy.
* Jeśli zrobisz jeszcze jeden krok w moją stronę, zabiję cię! Zabiję, jak mi Bóg miły!
Stary jednak zrobił ten krok, trzasnął go dłonią na odlew, a drugą ręką chwycił jego
karabin i rzucił w rów, gdzie płynęła rzeka.
* Tam właśnie się znajdziesz, jeśli będą z tobą kłopoty * powiedział groźnie, a potem
zwrócił się do reszty. * Kto następny?
* Nie ja * powiedziałem.
Od samego patrzenia w dół dostawałem zawrotów głowy. Z tego powodu stałem
generalnie po stronie Kulsa. Nawet dzikie konie nie wciągnęłyby mnie na tę
powaloną sosnę.
* Co, mam was prowadzić pod lufą pistoletu? * dopytywał się Stary.
Rozległo się szemranie i niespokojne szuranie butami po ziemi. Nagle Mały wydał
okrzyk bojowy i ruszył do przodu. Zdjął buty, związał razem sznurowadła i powiesił
całą konstrukcję na szyi. Wyciągnął jedną z ostatnich butelek wina malinowego i
opróżnił ją potężnym łykiem. Puste szkło poleciało śladem karabinu Kulsa. Już
myślałem, że Mały
chce skoczyć za butelką. Szarżował z pochyloną głową, jak pozbawiony kontroli
czołg. Był już w połowie przeprawy, gdy stracił równowagę i ześlizgnął się. Ktoś
krzyknął przestraszony. Pień sosny drgał w dół i górę jak gumowa struna. Mały
obejmował go rękami, a nogi dyndały mu w powietrzu. Krew we mnie zastygła,
żułem bezwiednie dolną wargę, jakby to był stek z dziczyzny. Chociaż chciałem
oderwać oczy od całej sceny, nie potrafiłem tego zrobić.
* Nigdy mu się nie uda * stwierdził Barcelona. Jego palce boleśnie wbijały mi się w
ramię. Mały rozkołysał się trochę, by łatwiej mu było
zaczepić nogi o pień. Powoli i ostrożnie, wisząc pod pniem, zaczął się przesuwać
centymetr po centymetrze. Ręka za ręką, noga za nogą. W końcu przebył ostatnie
metry. Rozległ się złowieszczy skrzyp pękającego drewna. Władysław z siostrą
chwycili za gałęzie leżącego drzewa, chcąc stworzyć przeciwwagę dla wielkiego
ciała Małego.
* Jezu wszechmocny * powiedział Gregor, a jego twarz zmieniła kolor jak stary
grzyb. * Słodki Jezu...

Mały dotarł do krańca powalonego drzewa. Wyciągnął ręce, aby złapać się
powykręcanego, karłowatego drzewa rosnącego na stromej skarpie brzegowej. Z
jedną nogą na krawędzi szczeliny powoli i niezgrabnie podciągał się do góry, ku
zbawczemu szczytowi stromego stoku. Po tym wszystkim wyciągnął z kieszeni
brudną, pokrwawioną szmatę przypominającą chustkę do nosa i otarł spocone czoło.
* Przechodźcie! * krzyknął. * To nic takiego!
* Następny! * powiedział krótko Stary.
Sposób, w jaki to powiedział, przypominał żywcem hasło rzucone w kolejce do
dentysty. Stary obejrzał się podejrzliwie przez ramię w naszą stronę. Gdzieś daleko,
w głębi lasu rozległy się strzały karabinowe. Mogło to oznaczać tylko jedną rzecz:
Rosjanie są na naszym tropie.
* Ruszcie dupska, na miłość boską!
Stary złapał najbliższego żołnierza za kołnierz i popchnął w stronę krawędzi brzegu.
Gdybym to był ja, wziąłbym nogi za pas i pogalopował na spotkanie Rosjan, bo
wydawało mi się to bezpieczniejsze, niż uprawianie akrobacji nad rozwartą czeluścią,
tak jak Mały. Na szczęście trafiło na Barcelonę, który tylko cicho zaklął i usiadł na
ziemi, aby ściągnąć buty.
Zatrzymał się w połowie długości olbrzymiego pnia. Aż do tego momentu poruszał
się z dużą pewnością siebie, balansował rękami i karabinem jak cyrkowy
linoskoczek. Ani razu się nie poślizgnął ani nie potknął. Nigdy nie dowiedziałem się,
co go zdenerwowało i wybiło z równowagi. Może popełnił błąd i spojrzał w dół na
płynącą rzekę. A może to był psychologiczny półmetek drogi, gdzie tak jak Mały
stracił koncentrację. Cokolwiek to było, Barcelonę zamurowało i ani groźby Starego,
ani zachęty Małego nie mogły ruszyć go z miejsca.
* No i co teraz zrobimy? * spytał Gregor, a w jego głosie wyczułem lekką ulgę.
Pytanie było zupełnie na miejscu * musieliśmy coś zrobić. Nikt nie mógł przejść,
dopóki pośrodku rozpiętości pnia siedział spanikowany Barcelona.
* Co teraz? * powtórzył pytanie Gregor. Legionista zacisnął tylko mocno usta.
* Ktoś musi zdjąć tę głupią cipę z drzewa * powiedział dziko.
Ściągnął buty, przewiesił wokół szyi i ruszył na ratunek. Mały i zwinny, poruszający
się swobodnie jak kot, Legionista nie zdradzał żadnych obaw przed grożącym mu
niebezpieczeństwem. Ale miał przed sobą przeszkodę w postaci Barcelony, który
stracił kompletnie kontrolę nad sobą. Karabin wypadł mu z rąk i jak kawałek śmigła
poleciał w otchłań poniżej. Barcelona też by chyba zanim poleciał, ale w ostatniej
chwili przytrzymał go Legionista, chwytając go mocno za ramiona. Przez chwilę
tkwili w bezruchu jak romańskie statuetki ustawione na wąskiej półce, gdzieś
niebezpiecznie wysoko w przestrzeni. A potem wolno, bardzo wolno Barcelona
zaczął czołgać się do przodu.
Waga dwóch ludzi to było wszystko, co mógł unieść pień powalonej sosny. Kiedy
Mały chciał na niego wskoczyć, aby podać im pomocną dłoń, rozległy się okrzyki
protestu, a cała konstrukcja ponownie zadrgała i zaskrzypiała.
* Cofnij się! * darł się na cały głos Stary. * Cofnij się, na miłość boską!
Na szczęście Mały zdał sobie w ostatniej chwili sprawę z zagrożenia i uniknęliśmy
katastrofy. Wycofał się na skraj klifu i zadowolił się pomaganiem Barcelonie we
wdrapaniu się na zbawienny brzeg. Legionista bez problemu osiągnął cel przeprawy,

wyciągnął spokojnie papierosa, przypalił go i czekał na nas.
Stary odwrócił się do Porty i potrząsnął głową.
* Teraz ty.
* Co, ja? * spytał Porta.
* Tak, ty * potwierdził Stary. Zapadła chwila ciszy.
* Muszę? * spytał Porta.
* Tak ci radzę. Nie chciałbym, abyś był przykładem niesubordynacji dla innych.
* Nie * powiedział Porta. * Rozumiem, że nie chciałbyś, abym nie wykonał rozkazu,
bo inaczej...
Na jego twarzy pojawił się nikły grymas, po czym zarzucił karabin na plecy.
* No dobra. Ruszam.
* Co z twoimi butami? * zaniepokoił się Stary.
* Nie uda ci się tędy przejść w butach!
* Chrzanić buty! * zawołał beztrosko Porta.
* Niech Bóg was błogosławi, moje dzieci!
Porta nie mógł zajść w normalny sposób dalej niż Mały. W połowie przeprawy usiadł
na pniu okrakiem i pokonywał go, jakby jechał na koniu na biegunach. Gdy została
mu jeszcze ćwierć trasy do przebycia, zatrzymał się i wyjął dla odświeżenia butelkę,
z której pociągnął spory łyk. Musiało być w niej coś mocniejszego niż wino z malin,
bo od tej chwili zaczął podśpiewywać falsetem, który milkł na chwilę, gdy w
powietrzu wykonywał wyimaginowane ruchy batem, jakby chciał popędzić sam
siebie. Wołał przy tym: wista, wio, gdy miał wykonać kolejny przerażający krok.
* Sierżancie, co jest z tym człowiekiem? * spytał pułkownik. * Czy to jakiś totalny
kretyn?
Następny ruszył Gregor. Był mocno spocony i śmiertelnie przestraszony, ale nie był
histerykiem. Usiadł okrakiem, podobnie jak to uczynił Porta, i posuwał się wolno i
ostrożnie, pochylając się lekko na boki. Gdy był u kresu, parę silnych rąk pomogło
mu wydostać się na brzeg. Przez chwilę się tylko zawahał, tym niemniej był to
imponujący pokaz.
* Widzisz? * powiedział Stary. * To bardzo proste.
Heide był już w połowie drogi. Z butami zawieszonymi wokół szyi, wysoko
podniesioną głową i wyprostowanymi rękami, ułożonymi do tyłu, poruszał się jak na
paradzie. Przeszedł na drugi brzeg absurdalnie łatwo.
Jednak inni nie mieli tyle szczęścia. Lutz wszedł na sosnę pod groźbą lufy pistoletu,
ale nigdy nie osiągnął drugiego brzegu. Jeszcze dwóch ludzi poza nim spadło w
przepaść. Ich krzyki odbijały się echem od ścian jaru.
Teraz zostało nas tylko czterech. Pułkownik, Stary, Kuls i ja. I nadeszła moja kolej *
nie mogłem dalej zwlekać, bo Stary popychał mnie delikatnie w stronę otchłani.
* Nie * powiedziałem. * Nie, ja nie idę. Raczej zostanę tutaj i poczekam na Rosjan.
Wolę tu zostać i umrzeć!
* Nie bądź głupi * powiedział spokojnie Stary. Pochylił się, aby rozsznurować i zdjąć
buty.
* Też je zdejmuj i szybko to załatwimy.
* Nie idę * upierałem się rozpaczliwie. * Ty idź z pułkownikiem. Ja zostanę z
Kulsem i będziemy was osłaniali.

Pułkownik, który do tej pory trzymał się z tyłu, zaczął nas gwałtownie przekonywać,
a potem po prostu wyjął pistolet i wymachiwał nim, krzycząc, że jeśli nie
podporządkujemy się jego rozkazom, to nas zastrzeli.
* Ja pana nie zatrzymuję * powiedziałem.
Oficer dziko zaryczał.
* Na miłość boską! Sierżancie, jeśli nie zaczniecie przechodzić, nim doliczę do
dziesięciu, to zastrzelę was obu * jego i pana!
Stary położył opiekuńczo dłoń na moim ramieniu.
* Wszystko w porządku. Słuchaj, Sven. Zrobisz dokładnie to, co ci powiem.
Zdejmiemy buty, a potem wejdziesz na sosnę i przejdziesz wzdłuż niej, tak jak to
zrobili inni. Będę zaraz za tobą, więc nie musisz panikować. Jeśli poczujesz się źle,
daj mi znać i zrobimy krótki odpoczynek. Naprawdę nie ma się czego obawiać.
Przecież jeżeli drzewo leży na ziemi, to przebiegałeś po nim bez problemów. Jeśli to
wiesz, wystarczy nie patrzeć w dół. Patrz przed siebie i na pewno nie będzie źle.
Pod wpływem jego uspokajającego głosu zarzuciłem buty na szyję, karabin na plecy i
zrobiłem pierwsze dwa kroki w otchłań. Próbowałem udawać, że znowu jestem
dzieckiem, idę szczytem muru i swobodnie balansuję ciałem. Nie ma się o co
martwić. Stary miał rację. Jeśli ziemia była metr pode mną, nie było problemów z
utrzymaniem równowagi. Można było spokojnie iść, jeśli się nie myślało o tym, co
jest pode mną...
Wbiłem wzrok w przyjaciół stojących na brzegu, którzy obserwowali nasz
przemarsz. Jeśli oni to zrobili, ja też potrafię. Naprawdę nie ma się czego obawiać.
W tym momencie przez jar przeleciał gwałtowny poryw wiatru. Przy samej ziemi
wyglądał pewnie jak zwykły zefirek, ale tutaj, pośrodku nicości, wydawał się
huraganem. Poczułem, jak się kołyszę.
Spojrzałem w dół, pod stopy i zobaczyłem skały oraz wodę wypełniającą dno kotliny.
I wtedy wyobraziłem sobie, że spadam w dół. Chciałem krzyczeć, wrzeszczeć ze
strachu i złapać się czegoś, aby uchronić się przed upadkiem. Jednak wokół mnie
była tylko pustka i śmierć. Stanąłem i zacząłem trząść się jak osika.
* Idź dalej * powiedział Stary i złapał mnie mocno za pasek.
* Idź dalej * powtórzył. * Nie patrz w dół. Rób, co chcesz, ale nie patrz w dół.
Po kilku krokach dotarliśmy do miejsca, gdzie pień się gwałtownie zwężał. Wszystko
pod nogami zaczęło mi się znowu kołysać. Stary puścił mój pas i popchnął mnie
lekko do przodu. Wiedziałem, że w ten sposób dał mi do zrozumienia, że ostatnie
kroki muszę pokonać sam, własnym rozpędem, a on poczeka na swoją kolej. To były
dwa najgorsze metry. Zdawałem sobie sprawę, że nie możemy pokonać ich razem.
Teraz narażałem nas dwóch na ryzyko. Ale nie byłem w stanie nic zrobić, jeśli nie
czułem na pasku jego opiekuńczej dłoni. Za naszymi plecami rozległy się wściekłe
okrzyki * to udzielał się pułkownik. Stary popchnął mnie, ale na niewiele się to
zdało. Skuliłem się nisko nad pniem i trzymałem się go dwiema rękami. Kończyny
miałem jak z kamienia. Stary przykucnął obok mnie.
* Ruszaj powoli, Sven, trochę do przodu. Nie możesz tu zostać. Zostało tylko kilka
kroków. Czego się boisz? Widziałeś, że innym się udało.
Tak, widziałem. Ale widziałem też, że Mały wisiał do góry nogami, i trzech ludzi
lecących w dół na spotkanie ze śmiercią. Teraz mogłem dołączyć

do nich, bo dłużej nie mogłem już pozostać w tej pozycji.
* Sven, wyrzuć to z siebie!
Podniecenie Starego wzrastało i nie było w tym nic dziwnego. Bo kto miał ochotę
siedzieć jak na grzędzie sześćdziesiąt metrów nad ziemią i przekonywać takiego
mamroczącego idiotę jak ja, aby zrobił kilka kroków dzielących nas od celu. W
każdej chwili mogłem spowodować, że obaj runiemy w dół...
* Nie mogę się ruszyć * mruczałem. * To na nic. Nie mogę się, kurde, ruszyć.
Wzdłuż pnia sosny maszerowały setki mrówek, chyba ich cała nacja. Gromadziły się
na swoich ścieżkach, dróżkach i w szczelinach. Czasami gryzły mnie w dłonie.
Obserwowałem, jak mozolnie wspinają się na wielkie dla nich wzniesienia powstałe
z moich rąk i schodzą z ich drugiej strony. Patrzyłem, jak pokonują dżunglę włosów
na rękach, i wiedziałem, że jeśli oderwę od nich wzrok choćby na sekundę, polecę w
dół jak kamień.
* No dobra, zostań tutaj! Zostań tutaj i zgnij!
Stary w końcu stracił cierpliwość. Przelazł przeze mnie i dotarł bezpiecznie do
krawędzi jaru. Słyszałem, jak Porta woła coś do mnie, ale straciłem na chwilę
kompletnie siły i nie mogłem nawet podnieść głowy, aby spojrzeć na niego. Wtedy
gałęzie sosny zaczepione o brzeg ugięły się mocno pod ciężarem większym niż Stary
i jakieś wielkie ręce wyciągnęły się w moją stronę. Silny uścisk i zawisłem w
powietrzu.
* W porządku * powiedział Mały. * Mam tego szczurka. Wyciągnijcie go!
Ze wszystkich stron chwyciły mnie ręce i jak ptak poleciałem w powietrzu, by
bezpiecznie wylądować na brzegu. Nigdzie nie widziałem uśmiechów i nie słyszałem
okrzyków radości. Otaczały mnie jedynie obelgi, przekleństwa, szturchnięcia i złe
spojrzenia. Tylko Barcelona, który sam ledwo uszedł podobnej panice, uśmiechnął
się do mnie lekko zawstydzony.
Nagle po drugiej stronie otchłani rozległy się strzały. Moja dramatyczna przeprawa
odeszła natychmiast w niepamięć, bo obserwowaliśmy dramatyczne wypadki po
drugiej stronie. Pułkownik rozkazał Kulsowi przejść przez prowizoryczną przeprawę.
Chłopak w groźnej panice, która nie była mi obca, wyciągnął pistolet i zaczął strzelać
na oślep do oficera. Ten odpowiedział niecelnym ogniem i obaj schronili się za
występami skalnymi. Zaczęła się strzelanina jak na Dzikim Zachodzie, kule śmigały
we wszystkie strony. Mały wsadził dwa palce w usta i wydał przeraźliwy gwizd,
który krążył długo echem po jarze. Kuls w pewnym momencie otrzymał postrzał w
ramię i okręcił się na pięcie jak dziecinny bączek. Poderwał się z ziemi i próbował
biec, ale zmylił krok i stoczył się jak kula śnieżna, na skraj klifu, by polecieć dalej w
dół w kierunku spienionej kipieli. Stałem jak skamieniały i patrzyłem na spadającego
żołnierza. Jego CIAŁo uderzyło o ostrze skały i rozerwało się jak Szmaciana lalka.
Pułkownik stał i ocierał przerażony spoconą Twarz. Schował pistolet do kabury,
powoli usiadł na Ziemi i zdjął buty. Związane sznurowadłami powieSIŁ na szyi.
Potem ponownie wyjął pistolet i spraw*
dził liczbę pozostałych pocisków. Ten, który nas tak popędzał, sam teraz musiał się
zmierzyć z rozhuśtaną przeprawą. Czynił to bardzo niechętnie.
Porta i Mały wydali kilka okrzyków. Potem dołączył do nich Stary.
* Panie pułkowniku, lepiej niech pan się pospieszy! * krzyknął zaniepokojony.

* Dobrze, dobrze, sierżancie. Już idę * odpowiedział.
Z animuszem wszedł na powaloną sosnę. Przeszedł kilkanaście kroków, gdy za jego
plecami rozległy się strzały. Oficer instynktownie porzucił pierwotną postawę i usiadł
okrakiem na pniu, po czym zaczął nerwowo podciągać się do przodu. Na skraju lasu
pojawiła się horda Rosjan i zaczęła biec w kierunku przeprawy. Legionista tylko
zaklął i rzucił się do karabinu maszynowego. W poprzek jaru zaczęły latać chmury
pocisków i granatów, a pułkownik wisiał w ich środku. Ku naszemu zdziwieniu i
niedowierzaniu Rosjanie, jak zwykle poganiani przez swych oficerów, ruszyli śladem
pułkownika.
* Biedni głupcy * powiedział Gregor. * Biedni, cholerni głupcy.
Rosjanie poruszali się zadziwiająco sprawnie, nie zważali kompletnie na drgania
pnia. Musieli chyba jednak zdawać sobie sprawę, że idą na pewną śmierć.
Wstrzymaliśmy ogień, bo na leżącym pniu znajdował się pułkownik. Gdy tylko
osiągnie nasz brzeg, bez wahania wystrzelamy ich jednego po drugim, jeśli tylko się
do nas zbliżą.
Jednak pułkownik nigdy do nas nie dotarł. Otrzymał postrzał w głowę i poleciał w
dół, w spienioną wodę płynącą kilkadziesiąt metrów poniżej.
* Dobra * powiedział Stary tonem jakby ulgi, że ostatni problem został rozwiązany. *
Wysadźcie drzewo w powietrze i wynośmy się stąd.
Podczas gdy my ostrzeliwaliśmy przeciwnika, Mały i Porta przywiązali dwie miny
do korony drzewa. Chwilę później rozległa się rozrywająca eksplozja. Drzewo razem
z przeprawiającymi się po nim Rosjanami runęło w dół. Za nimi poleciały kawałki
skał, tworząc prawdziwą kamienną lawinę. To był koniec sowieckiej próby dobrania
się do nas.
Ruszyliśmy w dalszą drogę. Rozpoczął się męczący wielogodzinny marsz wśród, jak
to zwykle ostatnio bywało, deszczu i wszystkich związanych z tym niewygód.
Skórzane paski i parciane szelki plecaków wbijały się nam boleśnie w skórę,
ścierając ją aż do mięsa. Przemoczone buty obcierały nasze pozbawione skarpetek
stopy do krwi. Nie mie*liśmy jedzenia ani picia. Nie wiedzieliśmy, kiedy i gdzie, a
nawet czy kiedykolwiek dotrzemy do naszej wycofującej się armii. Dwa czy trzy razy
musie*liśmy kryć się w śmierdzących przydrożnych rowach, gdy spomiędzy chmur
wyskakiwały niespodziewanie radzieckie samoloty szturmowe.
Było już blisko zmierzchu, gdy ponownie zaczęła budzić się we mnie panika. Nękała
mnie jak ból zęba i powoli wypełniała mi całą głowę. Dokąd maszerowaliśmy i po
co? Co dalej zrobimy i jaki będzie tego finał?
Co tak naprawdę powinniśmy zrobić? Odpowiedź była prosta * maszerowaliśmy bez
celu. Nic już nie pozostało do zrobienia. Maszerowaliśmy bez celu i sensu. Po prostu
uciekaliśmy przed Rosjanami, ale przecież nie mogliśmy uciekać bez końca. Wojna
była przegrana, wszyscy to wiedzieliśmy.
Niemcy zostały pokonane, dni chwały Adolfa przeminęły, a resztki jego wielkiej
niemieckiej armii były ścigane przez pół Europy i zagonione w pułapkę bez wyjścia.
Wszystko było bezcelowe. Bezsensownie spędzaliśmy życie, maszerując z jednego
miejsca w drugie. Równie dobrze mogliśmy zostać na miejscu i dać się komfortowo
zaszlachtować.
* Pęknę ze śmiechu * powiedziałem.

Rzuciłem na ziemię karabin maszynowy, usiadłem na skraju drogi, rozłożyłem się
beztrosko i oglądałem poranione stopy. Czułem, że nie daję rady.
Nagle czyjaś dłoń chwyciła mnie boleśnie za włosy i postawiła na nogi. Ktoś inny
wcisnął mi z powrotem broń do ręki, a czyjś but kopnął mnie w tyłek. Odwróciłem
się obrażony i zobaczyłem, jak Porta rzuca mi jedno ze swych złośliwych spojrzeń.
* Co, rozbolał cię brzuch? * dopytywał się. * Jezus miał do niesienia krzyż, a ty masz
tylko karabin maszynowy. Dla mnie to dosyć jasne.
Nim zdążyłem coś odpowiedzieć, na drodze przed nami rozległ się pojedynczy strzał.
* Halti Wer da?
Ktokolwiek to był, nie czekał na odpowiedź. Znowu rozległ się strzał i Barcelona,
który szedł na czele, oberwał w lewe ramię. Wyglądało to tak, jakby urwało mu całą
rękę. Pół munduru miał zalane krwią. Ewidentnie trafiliśmy na tyły wycofującej się
armii.
* Co to za kretyn strzela? * ryknął Stary.
Zza drzewa wyszedł może szesnastoletni chłopak ubrany w mundur SS. Machał
pistoletem maszynowym, jakby to była zabawka.
* Czyś ty oszalał? * krzyczał na niego Stary. Dzieciak zwiesił głowę.
* Myślałem, że to Rosjanie * próbował się usprawiedliwić.
* Rosjanie! * warknął wściekły Gregor. * Czy wyglądamy na Rosjan?
Ukląkł obok Barcelony i rozerwał resztki munduru wokół rany. Wyglądała nieładnie,
ale na szczęście kula nie naruszyła kości. Można powiedzieć, że miał szczęście,
naprawdę. Taka rana wyłączała go z czynnej służby. W zasadzie wojna dla niego się
kończyła. Nigdy dotąd nie pomyślałem, aby zranić się samemu.
Niedługo potem pojawił się Oberscharfuhrer, a za nim grupka piechurów z SS.
Wyglądali bardziej na uczniaków niż na żołnierzy.
* Co tu się dzieje? * dopytywał się esesman.
* Kim jesteście? Skąd się tu wzięliście?
* Ze wzgórz, daleko stąd * rzucił krótko Stary.
* Mieliśmy mały podwieczorek z Rosjanami i teraz uciekamy z najprzedniejszą
porcelaną. A jakie to, do diabła, ma znaczenie, skąd idziemy? Zawsze macie w
zwyczaju strzelać do swoich? * dodał prowokująco.
Oberscharfuhrer poruszył przepraszająco ramionami.
* Co można zrobić? * spytał, odrzucając lok z czoła. Był młodziutki i miał twarz
cherubina.
* Przybyli dopiero wczoraj. Wyciągnięto ich prawie z kołysek, a wszyscy myślą, że
od razu umieją walczyć. To beznadziejne. Nawet nie wiedzą, z którego końca
karabinu się strzela.
* Dobra, posiedzicie tutaj trochę dłużej * powiedział ponuro Stary. * Będziecie mieli
szybko okazję,
aby nauczyć się walczyć. Rosjanie już nadchodzą i założę się, że będą tu w ciągu
kilku minut.
* Rosjanie? Tutaj?
* Tak właśnie powiedziałem * potwierdził Stary. Podoficer przetarł nerwowo twarz
podszewką
munduru. Nie miał w ogóle zarostu na twarzy. Lewe oko zaczęło mu drgać nerwowo.

* Mają czołgi? * spytał lekko przestraszony.
* No jasne. Czy myślisz, że oni pchają się do lasu z taczkami? Na pewno nie, tyle ci
mogę powiedzieć!
Teraz pojawił się Haupsturmfuhrer. Kroczył dostojnie i leniwie, jakby obchodził
własną posiadłość. Wysłuchał raportu Starego i skrzywił się jak zrzęda.
* Dlaczego wasza kompania nie wycofała się razem z całą dywizją?
* Bo nie otrzymaliśmy takiego rozkazu * powiedział szybko Stary. * Powiedziano
nam, że mamy czekać na rozkaz, który nigdy do nas nie dotarł.
Haupsturmfuhrer natychmiast sporządził notatkę uwzględniającą wszystkie
szczegóły, łącznie z nazwiskiem dowódcy dywizji, generałem von Welt*heimem,
odpowiedzialnym za cały bałagan. Mały i Porta nawet nie próbowali ukryć radości z
takiego obrotu sprawy. Perspektywa dopadnięcia generała i pociągnięcia do
odpowiedzialności za jego karygodne zaniedbania była doprawdy słodka.
Barcelona został bezpiecznie dostarczony do ambulansu medycznego, który miał
odjechać w stronę Warszawy. Jednak nie wyglądało na to, że będzie to przyjemna
podróż. Sanitarka była wypełniona po brzegi rannymi i nasz kumpel musiał dzielić
nosze
z gościem, który ewidentnie powinien był umrzeć już dawno temu. Godzinę później
reszta naszego oddziału znalazła się na końcu kolumny, która także wyruszyła w
stronę Warszawy. Wszędzie towarzyszyły nam grupy polskich uchodźców
pchających wózki ręczne z dobytkiem popakowanym w poszwy i poszewki.
Niedługo po wymarszu na niebie pojawiły się radzieckie szturmowce i zaczęły
nurkować w naszym kierunku. Ciężarówka, w której jechaliśmy, stanęła dęba i
wylądowaliśmy w rowie. Wygramoliliśmy się z niej, zanim się zapaliła.
Przebiegliśmy przez łąkę graniczącą z drogą i skryliśmy się za sporym żywopłotem.
Rozległo się kilka wybuchów, które były efektem skutecznego ostrzelania naszego
konwoju przez samoloty. Na wzgórzach, po drugiej stronie pól i drogi, pojawił się
czołg KW*2 w towarzystwie kilku T*34. Czołgi przejechały prosto przez grupę
piechurów i spokojnie zmierzały w kierunku naszej kolumny. W naszą stronę biegli
pionierzy. Z zadziwiającą sprawnością przygotowali do walki pancerzownice i
zniknęli z pola widzenia na drodze, wzmacniając nasze siły. Stary przeczołgał się
bokiem jak krab na swoich krótkich, krępych nogach, by postukać po plecach mnie i
Gregora.
* Dobra, Sven, ty załatwisz czołowy T*34. Gre*gor, ty bierzesz następny. Porcie
zostawimy KW*2, , Mały załatwi to, co pozostanie. Nikt nie strzela, dopóki...
Jego słowa przerwał przedwczesny wystrzał z pancerzownicy gdzieś na końcu naszej
linii obrony. Pocisk poleciał w kierunku prowadzącego czołgu, odbił się od niego, nie
czyniąc mu szkody,
i wybuchł w powietrzu jak sztuczne ognie. Stary aż się skręcił, a na twarzy pojawiła
się furia.
* Kto to, kurwa, zrobił?! * powiedział, tłumiąc gniew.
Ktokolwiek to był, skutecznie pozbawił nas elementu zaskoczenia. Teraz czołgiści
wiedzieli o naszej obecności. Zatrzymali swe pojazdy na chwilę dla nabrania
oddechu, zmienili szyk i ruszyli, strzelając gęsto. Mały konwój sanitarek i noszowych
został zmieciony z powierzchni drogi, ambulanse zamieniały się w płonące wraki, a

ranni próbowali wyczołgiwać się w stronę pól i łąk. Wielu z nich gąsienice czołgów
przerobiły na mięso mielone. Jeden z sanitariuszy siedział na noszach kompletnie
zdezorientowany i patrzył na obcięte w udach nogi, których kikuty leżały dosłownie
o krok od niego. Major z pułku piechoty biegał jak bezgłowy kurczak, a z urwanej
szyi wylatywały gejzery krwi. Jakiś sierżant podniósł się z ziemi, aby rzucić
granatem, lecz otrzymał bezpośrednie trafienie z działa czołgowego i dosłownie
rozpadł się na kawałki.
Prowadzący T*34 był coraz bliżej mnie, więc mocno chwyciłem pancerzownicę.
Ponad pięćdzie*sięciotonowy KW*2 przy każdym wystrzale podskakiwał w górę.
Przód miał pomalowany tak, aby wyglądał jak rekin ludojad, z wielkimi złotymi
zębami. Kilka granatów wystrzelonych zbyt wcześnie odbiło się od potężnego
pancerza. Strzelanie do takiego potwora z odległości większej niż dwadzieścia
metrów było pozbawione sensu. Dopiero poniżej tej odległości nasze pociski były w
stanie przebić jego pancerz czołowy.
Przyłożyłem oko do celownika. Pozostało ponad piętnaście metrów do zasięgu
skutecznego ognia. Jeszcze zbyt daleko. Zmuszałem się, aby siedzieć spokojnie i
cierpliwie. Ale w takiej sytuacji człowiek prawie zawsze traci głowę i ogarnia go szał
bitewny. Stary podniósł powoli rękę, aby dać sygnał do otwarcia ognia.
Kilku ludzi dostało się pod gąsienice czołowego T*34 i ich pozbawione członków
korpusy zostały wyrzucone w powietrze przez gąsienice. Przez chwilę na szczycie
wieżyczki pojawił się dowódca czołgu i szybko rozejrzał się po polu bitwy. Jednak
schował się, nim zdążyłem chwycić za karabin.
Mówiono, że w obecnych czasach Rosjanie używają kobiet jako radiooperatorów w
czołgach. Patrzyłem skoncentrowany na nadjeżdżający T*34 i zastanawiałem się, czy
zabiję w nim jakąś kobietę. Nie, żebym się tym bardzo przejmował. Nie ma miejsca
na sentymenty, gdy toczy się na ciebie parędziesiąt ton stali. Ale jeśli w środku była
kobieta, nie chciałem, aby była to Tania. Ona kiedyś uratowała mi życie i nie
chciałem jej go teraz odebrać.
Tania wielu ludzi wyrwała z objęć śmierci. Była młodym chirurgiem, chyba nawet
kapitanem Armii Czerwonej, i pracowała w naszym dywizyjnym szpitalu w
Charkowie. Brakowało nam lekarzy i ta dziewczyna wykonała sporo operacji w
nagłych przypadkach. To ona wydłubała ze mnie wszystkie odłamki szrapnela, który
omal nie pozbawił mnie życia. Zniknęła pewnego dnia, wkrótce przed tym, jak
Rosjanie odbili miasto. Pozdrowiła wszystkich, uścisnęła nam ręce i rozmyła się w
ciemności, prawdopodobnie by dołączyć do swoich. Zawsze byłem
ciekaw, co się z nią stało. Rosjanie rzadko wybaczali, jeśli ktoś z ich ludzi pomagał
rannym Niemcom.
Może teraz służyła w czołgu, pozbawiona poprzednich stopni wojskowych, zaocznie
skazana na śmierć.
* Ognia!
Pole przed nami zamieniło się w falujące morze płomieni. Prowadzący czołg
otrzymał trafienie w środek bocznej płyty wieży, dokładnie tam, gdzie celowałem.
Gdyby w środku była Tania, takie trafienie dawało jej szanse przeżycia. Oficer,
którego poprzednio widziałem, został na pewno rozerwany przez eksplozję. Wyleciał
wysoko w powietrze, jakby siedząc okrakiem na niebieskim strumieniu płomieni.

Chwilę później fala ognia i dymu utworzyła ogromny parasol, który przesłonił sporą
część nieba. Trzy czołgi zostały już wyłączone z akcji, ale czwarty był nadal
nietknięty. Mały spojrzał na niego obrażony. Wydawał się nie wierzyć, że tylu ludzi
mogło spudłować w taki cel. Kopnął panzerschrec*ka z pogardą, chwycił minę
magnetyczną i pobiegł w kierunku stalowego pudła. Ale to też nic nie dało; mina była
niewypałem.
Sierżant pionierów chwycił leżący granatnik i umieścił go na ramieniu. Wystrzelił,
ale pocisk eksplodował w lufie. Jęzor ognia, długi na dwadzieścia metrów, wyleciał
do tyłu, obejmując również nieszczęsnego strzelca. Pionier z dzikim wrzaskiem
wylądował w rowie. Nic nie można było zrobić, aby mu pomóc. W ciągu sekundy
zaczął bardziej przypominać niedopieczony befsztyk niż istotę ludzką. Żywe mięso
odpadało od kości, wszędzie rozszedł się przeraźliwy smród spalonego ciała. A
najbar*
dziej niesamowite było to, że ten człowiek nadal żył. Stanął na nogi i wyciągnął w
naszą stronę powykręcane ręce. Wydawało się, że oczami, których już nie było, i
spaloną twarzą błagał, abyśmy się nad nim zlitowali. Cofnąłem się ze wstrętem i
wpadłem na Gregora, który stał za moimi plecami. Trącił mnie łokciem.
* Zrób coś * powiedział. * Zrób coś, do jasnej cholery.
Wyciągnąłem rewolwer i prześlizgnąłem się z wahaniem do żyjącej istoty w rowie.
Zanim zdążyłem wycelować, człowiek resztkami rąk chwycił za lufę broni i
skierował ją do dziury, która kiedyś była ustami. Rozległ się strzał. Stałem i
patrzyłem w niemym przerażeniu, jak resztki spalonego ciała i ludzki szkielet
opadają na dno rowu, aby umrzeć.
Ostatni T*34 parł niezwyciężony naprzód. Opuściliśmy pozycje i zaczęliśmy
uciekać, ale gdy wybiegliśmy z chroniących nas krzaków, z nieba spadły na nas
radzieckie myśliwce. Prześlizgnęły się nisko nad polami, strzelając do wszystkiego,
co się rusza. Zaraz po nich pojawiły się szturmowce i obrzuciły cały teren bombami
zapalającymi.
Wydawało się, że cały świat stanął w ogniu. Wokół nas płonęły pola. Nawet szczyty
koron najwyższych drzew stanęły w ogniu. Mężczyźni, kobiety, dzieci, żołnierze i
cywile, związani wspólną paniką, znaleźli się w środku piekła. Ci, którzy byli na
skraju, mieli więcej szans. Jeśli byli młodzi, byli w stanie przedrzeć się przez
wszechogarniające płomienie. Bardzo młodzi, bardzo starzy, ranni i chorzy mieli
stworzyć stos pogrzebowy. Widziałem, jak jakaś chłopka ciągnęła za sobą
wnętrzności
z rozprutego brzucha, czołgając się po płonącej ziemi. Kilka kroków dalej matka
klęczała nad dzieckiem z urwanymi rączkami. Jakiś człowiek w pa*roksyzmie bólu
zrywał płonące ubranie.
Szturmowce przeprowadziły kolejny nalot. Kapral kawalerii, kompletnie obcy facet,
chwycił niespodziewanie mój granatnik i wycelował go w niebo.
* Nie bądź głupi! * krzyknąłem. * Nic tym nie zrobisz!
* Chcesz się założyć? * spytał.
Chyba tak bym zrobił, gdybym miał czas. Nigdy jeszcze nie widziałem, aby ktoś
strzelał do samolotu z granatnika przeciwpancernego. Ale piloci szturmowców
wydawali się bardzo pewni siebie. Nurkowali i kręcili się nisko nad ziemią jak

jaskółki w poszukiwaniu much. Jeden ich błąd i któryś z nisko lecących samolotów
mógł znaleźć się w zasięgu granatnika mojego nowego kumpla.
Po chwili krzyknęliśmy z radości, gdy szczątki trafionego szturmowca spadały na
ziemię.
* Bardzo sprytnie * stwierdził Stary. * Może teraz będziecie zadowoleni.
Popatrzyliśmy na niego z wyrzutem.
* Właśnie dopadliśmy samolot!
* Tak mogło być * warknął. * Ale chyba uszło waszej uwadze, że gdy wy
wariowaliście na punkcie obrony przeciwlotniczej, nastąpił generalny odwrót!
Popchnął nas obu do przodu. Po chwili zarażeni generalnym bałaganem wzięliśmy
nogi za pas i zaczęliśmy uciekać. Przez następne trzy godziny maszerowaliśmy drogą
wśród rozrzuconych, posępnych wypalonych wraków pojazdów i ludzkich ciał.
Zabici i ranni musieli być pozostawieni iluzorycznej
trosce nadchodzących Rosjan. Nie było po prostu czasu, aby choć trochę poświęcić
go rannym. Bezsilnie pozostawialiśmy ich na pastwę losu. Ranni, jeśli mieli na tyle
szczęścia, że mogli się o siebie zatroszczyć, byli wrzucani jak odpadki do wszystkich
ambulansów. Brakowało bandaży, maści i morfiny dla uśmierzenia ich bólu. Mogli
uważać się za szczęśliwców, jeśli nie porzucono ich na środku drogi.
Nagle, nie wiadomo skąd, pojawiła się kompania T*34. Pancerze czołgów były
oblepione piechotą jak lep muchami. Cała nasza kolumna rzuciła się w poszukiwaniu
schronienia. Nie wszyscy jednak je znaleźli. Czołgi wtargnęły w środek naszego
oddziału i jedną salwą zmiotły go niemal w całości z powierzchni ziemi. Dostałem
postrzał w szyję i natychmiast zacząłem szukać miejsca w którejś z uciekających
sanitarek. Zalewała mnie krew. Wiedziałem doskonale, że kula ugrzęzła niedaleko
kręgów szyjnych i za chwilę mogę zostać sparaliżowany. Sanitariusz, który mnie
oglądał, był tępym, brutalnym facetem z nikłą wiedzą medyczną.
* Kula? * spytał. * Nie widzę żadnej cholernej kuli. Wszystko, co masz, kolego, to
lekkie zadrapania.
* Małe zadrapanie? * krzyknąłem zdenerwowany. * Mam pocisk w karku i jeśli
szybko nie dotrę do szpitala, będę zimnym trupem!
Wzruszył ramionami. Widać, że się tym kompletnie nie przejmował.
* Szpital! * warknął. * A to dobre!
* Zobacz * dopominałem się. * Masz zamiar zrobić coś z tą raną?
* Nie * powiedział i zmrużył oczy. * Następnym razem, synku, spraw, aby odstrzelili
ci łeb. Wtedy będziesz miał więcej szans.
Odwrócił się do następnego pacjenta, który siedział zadowolony na ziemi i oglądał
szczątki swoich stóp.
* Co do niego nie ma wątpliwości - powiedział z uśmiechem sanitariusz.
Wziął mały czerwony kwadracik ze stosiku leżącego obok niego i uśmiechnął się do
mnie.
* Tak to właśnie załatwiamy.
* Ale ja nawet nie mogę założyć hełmu! * krzyczałem. * Ani ruszyć głową!
* Niemiecki żołnierz nie musi ruszać głową! Postawił gumowym stemplem pieczątkę
na
czerwonym kwadracie.

* Gdzie chcesz jeszcze patrzeć, jak nie przed siebie?
Nie było sensu przedłużać dyskusji. Prześlizgnąłem się wzrokiem po stosie
czerwonych karteczek. Potrzebowałem tylko kawałka z pieczątką. Powolutku
wyciągnąłem rękę w tamtą stronę.
* O, co to, to nie! * sanitariusz odwrócił się szybko jak błyskawica i złapał mnie na
gorącym uczynku. * Idź rozerwać się porządnie na kawałki, to może wtedy się tobą
zajmę. A do tej chwili przestań mi zawracać głowę.
Paru sierżantów wzięło mnie w obroty. Potem pognali w stronę najbliższego
żandarma.
* Hej, ty. Rzuć okiem na tego podskakującego bydlaka, aby więcej nie miał głupich
pomysłów.
Z furią poderwałem się z ziemi i stanąłem oko w oko z lufą karabinka
automatycznego.
* Niezła zabawa, co? Już jej kiedyś próbowałeś?
* Spróbuj! * zawołałem oburzony. * Mam kulę blisko rdzenia kręgosłupa, a te świnie
nie chcą mnie zabrać do szpitala!
* No to masz pecha * powiedział. * Prawdziwego pecha... Przypuszczam, że chciałeś
dmuchnąć czerwoną karteczkę jako przepustkę na wakacje?
Podniosłem wzrok ponad lufę karabinu i zobaczyłem, że rozmawiam z sierżantem.
Trochę się uspokoiłem. Z kapralem miałem jakieś szanse. Z nim można było
rozmawiać jak z istotą ludzką.
* Myślę, że coś mi się należy * powiedziałem * po pięciu latach wojny...
Nastąpiła krótka przerwa w naszej rozmowie. Może chce mnie zastrzelić,
pomyślałem. Wszystko zależało od tego, czy był tępym Prusakiem, czy kimś takim
jak Porta. Powoli opuścił karabinek.
* Może masz rację * powiedział. * Kłopot w tym, że wszyscy mają ten sam pomysł.
Jesteś czternastym, który próbuje zrobić ten sam numer w ciągu ostatniej godziny...
Też bym spróbował, jeśli chciałbym się stąd wydostać. Ale nie ma nadziei. Do diabła,
nie ma nadziei!
* Bydlaki * powiedziałem.
Delikatnie dotknąłem rany w karku. W tym momencie byłem nawet zadowolony, że
nadal krwawi.
* Wydaje mi się, że najlepiej będzie, jeśli dołączę do swojej kompanii *
powiedziałem. * Chociaż wątpię, czy mi się to uda. Szybciej chyba dostanę gangreny.
* Jak będziesz miał szczęście * powiedział. * Naprawdę będziesz miał szczęście, jeśli
dożyjesz do tego czasu. Między nami a Warszawą cała droga jest wypełniona
żandarmami. A wiesz dlaczego? Aby rozstrzeliwać dezerterów.
* Nie jestem dezerterem.
* Dzisiaj wszyscy są dezerterami. Chwycą cię, jak przechadzasz się po terenie, i
zastrzelą, jak tylko wpadniesz im w ręce. Tak to załatwiają. Strzelają od razu, tak nam
powiedzieli. Wydaje się, że połowa naszej zwycięskiej armii naciera nie w tym
kierunku, co potrzeba.
Przymknął jedno oko i wydął przebiegłą twarz.
* Nie martw się, kolego. Ze mną nic ci się nie stanie. Zajmę się tobą.
Ruszyliśmy razem w drogę, idąc całkiem radośnie. Nie zaatakował nas żaden wrogi

samolot. Przez jakieś pół godziny byliśmy kompletnie sami, podążaliśmy śladami
wycofującej się armii. Przemykaliśmy wzdłuż obrazów zniszczenia i klęski. Nawet
zapomniałem o kuli uciskającej kręgosłup. Kopaliśmy kamienie leżące na drodze i
staraliśmy się trafić nimi w wypalone pojazdy, śmialiśmy się jak dzieci wracające ze
szkoły do domu. W pewnym momencie dogoniła nas kawalkada ciężarówek.
Nerwowy sierżant, siedzący w olbrzymiej maszynie śmierdzącej benzyną, wychylił
się z kabiny i zaczął się drzeć, abyśmy zeszli z drogi. Ale gdy zobaczył odznaki
żandarmerii na mundurze mojego kompana, natychmiast schował głowę i ruszył ostro
do przodu pojazdem, który po chwili zniknął w tumanach kurzu.
* Dezerterzy * powiedział i wzruszył beztrosko ramionami. * Nigdy im się nie uda,
biedni głupcy. Na drodze jest na pewno blokada. Nie mają żadnych szans.
Usiedliśmy pod żywopłotem, aby dać odpocząć zmęczonym nogom. Kapral
wyciągnął paczkę ca*meli i nalegał, abym ją wziął.
* Weź je * powiedział. * Mam ich jeszcze całkiem sporo.
Na razie nie było sensu nadstawiać karku, pojawiając się gdziekolwiek. Siedzieliśmy
chyba z godzinę, gadając ze sobą, dopóki kolumna czołgów z dywizji SS nie
obryzgała nas błotem z rozjeżdżonej drogi.
* Sukinsyny * powiedział. * Zgarniają wszystkich po drodze i oddają żandarmom.
W ciągu następnej godziny dotarliśmy do punktu kontrolnego. Wszędzie kłębili się
żandarmi. Dzięki interwencji kaprala przeszedłem przez przedsionek śmierci i
ruszyłem dalej bez kłopotów. Widziałem wielu innych, którzy nie mieli tyle
szczęścia.
Przeszedłem na drugą stronę i pomachałem na pożegnanie mojemu życzliwemu
kompanowi. Zajął miejsce za barykadą z worków z piaskiem i przestał być
człowiekiem, z którym gadałem, paliłem papierosy i kopałem kamienie. Znowu stał
się maszyną gotową do zabijania. Jeszcze raz pomachałem mu ręką. Mrugnął tylko
oczami, że widzi mój gest, ale go nie odwzajemnił.
Ruszyłem w dalszą drogę wiodącą pod szarym i groźnym niebem.

Żyjemy całe życie niezwykle blisko śmierci. Uczyń*
my z tego faktu cnotę. Nauczmy się z tego korzystać.

Jeśli chcemy zapewnić przetrwanie rasie niemieckiej,
musimy zdobyć przestrzeń do ekspansji. Europa musi

być wyczyszczona z ras podludzi.
Himmler. Fragment przemówienia do generałów SS
wygłoszonego w Weimarze, 12 grudnia 1943 roku.

* To będzie plama na honorze niemieckiej armii, jeśli

choć jeden Polak pozostanie żywy w Warszawie * zwró*
cił się Himmler z zimną furią do Obergruppenfuhrera

w

Bergera. * Dlaczego nie przekazałeś moich rozkazów?

i

Czy nie powiedziałem ci, że trzeba zniszczyć to miasto
do ostatniego mężczyzny, kobiety i dziecka? I co? Dla*
czego ten rozkaz nie został wykonany?

Berger potarł drżącą ręką lekko spocone czoło.

"

* Herr Reichsfuhrer, robimy wszystko, co w naszej
mocy. Straty są jednak zatrważające. Powstanie w War*
szawie już kosztowało życie ponad dwóch tysięcy nie*
mieckich żołnierzy!
* Nie mów mi o stratach. Nie jestem zainteresowany
opowieściami o twoich nieszczęściach. Interesuje mnie
tylko efekt. Czy myślisz, że nasza ojczyzna usiądzie
w kącie i będzie płakać z powodu każdego zabitego żoł*
nierza? Wręcz przeciwnie! Raczej jest dumna, że jej
synowie z własnej woli oddają życie za swój kraj!

* Tak, ale doprawdy, Herr Reichsfuhrer...
* Żadnych ale! * Himmler zwinął dłoń w pięść i uderzył nią w blat biurka. * Dałem
ci rozkaz i spodziewam się, że zostanie wreszcie wykonany. Zrównać Warszawę z
ziemią! Wymazać jej nazwę z mapy Europy! Nie ma na nią miejsca w Rzeszy
Niemieckiej! Inaczej utracimy nasz honor! Czy wyrażam się jasno?
Himmler uśmiechnął się lodowato.
* Bo jeśli nie * powiedział przywódca * zawsze da się zaaranżować twoje
przeniesienie na front rosyjski. Tam nie ma miejsca w SS dla ludzi, którzy obawiają
się rozlać parę kropel krwi. Krew, mój drogi, to nerw wojny. Wielkie narody powstają
w rzekach krwi. Pamiętaj o tym i zachowuj się odpowiednio.
Reichsfuhrer wybiegł z pokoju. Berger odłożył chustkę i podszedł szybko do
telefonu.
* Dirlewanger? Tu Berger. Dlaczego nie wykonałeś moich rozkazów! Myślę, że
wyjaśniłem ci, iż masz zrównać Warszawę z ziemią! To dlaczego, do diabła, jeszcze
stoi?
Na chwilę zapadła martwa cisza.
* No, słucham * warknął Berger.
* Mój drogi kolego * powiedział Dirlewanger. * Zapewniam cię, że robię, co w mojej
mocy. Pewnie nie jesteś świadom, że podczas eksterminacji straciliśmy prawie
dziewięćdziesiąt procent ludzi?
* Gdzieś mam twoje straty. Myślę, że to zadanie przerasta twoje możliwości.
Powiedz, że tak, a z łatwością załatwię ci przeniesienie na front rosyjski. Daję ci
czterdzieści osiem godzin na załatwienie tej sprawy. Po tym czasie Warszawa ma raz
na zawsze zniknąć z mapy...

Rozdział 7

ŻYCZLIWA KOZA

Gregor i Porta rozłożyli się na wypa*

lonym wraku radzieckiego czołgu. Popijali wódkę
z jednej butelki, podając ją sobie z rąk do rąk. Porta
oparł nonszalancko nogi na spalonych zwłokach

sowieckiego majora, a Gregor wykorzystywał wy*

kręcone ramię zabitego jako podpórkę pod łokieć.

* To znany fakt * powiedział Porta * że Chur*

chill ma listę wszystkich nazistów w kraju i zaklina

się, że wszyscy zostaną powieszeni.

* Może obedrzeć ich ze skóry i rozciągnąć ich

flaki po ziemi, jeśli o mnie chodzi * powiedział

mściwie Gregor. * Dobrze im się przysłuży.

Potem spojrzał zadumany z ukosa na butelkę
wódki.

* Jest jednak coś, czego nie jestem w stanie pojąć

* powiedział. * Dlaczego Adolf na początku próbo*

wał zrobić porządek z Anglią?
* Bo nie znosił Churchilla * wyjaśnił Porta. * To
powszechnie znany fakt.

Gregor wlał w siebie kolejną setkę czystej wódki.
* Bóg jeszcze ukarze Anglię * powiedział
z przekonaniem. * Tak kiedyś powiedział cesarz.

*.

* Adolf myśli, że jest Bogiem * podrzucił Porta.
Odchylił się do tyłu z dłońmi splecionymi za
głową. Skrzyżował nogi, jedna na drugiej, a jedna
ze stóp zabitego majora odpadła. Gregor patrzył
beznamiętnie, jak toczy się do rynsztoka.

* Wiecie co? * powiedział.
* Co? * spytał Porta i zamknął oczy.
* Wydaje mi się, że będę cholernie zadowolony, gdy ta pieprzona wojna się skończy.
* A kto nie będzie? Może wreszcie zdarzy się chwila spokoju.
Gregor podniósł zużytą łuskę i rzucił nią w poczerniałą stopę leżącą w rynsztoku.
* Może, kiedy już nam skopią tyłki w całej Europie, na zawsze przejdzie nam ochota
na awantury i bijatyki.
* Chcesz się założyć? * zaproponował cynicznie Porta. * Przecież to proste. Tamci na
górze robią awantury, a my mamy odwalać za nich brudną robotę. Oni nawet nie
wiedzą, że tu trwa wojna.
Gregor wyciągnął kolejną łuskę.
* To jedno wielkie oszustwo * powiedział Gregor.
* Masz rację * zgodził się Porta. * Całe życie jest wielkim oszustwem.
Po drugiej stronie rzeki, w śródmieściu, toczyły się walki o budynek pałacowy
komendantury w okolicach Adolf Hitler Platz, gdzie próbowały się zainstalować
oddziały Armii Krajowej. Zabito prawie wszystkich ludzi znajdujących się w pałacu.
Teraz jednak, pod ostrzałem niemieckiej artylerii i broni maszynowej, ginęli tam
powstańcy. Niemcy próbowali odbić budynek, ale po kilku godzinach walk musieli
się wycofać pod naporem powstańców zaopatrzonych w zdobyczną broń. My, z
drugiego
brzegu rzeki słuchaliśmy, jak narastają i cichną odgłosy walki. Pociski zaczęły spadać
niebezpiecznie blisko nas. Porta aż usiadł i zaklął, bo jakiś odłamek rozorał mu

policzek.
* To miejsce robi się wyjątkowo niezdrowe * poskarżył się.
Zabrał Gregorowi butelkę wódki, zsunął się z wraku czołgu i ruszył powoli wzdłuż
ulicy.
* Chodźcie * powiedział.
Przeszliśmy zaledwie kilkanaście kroków, gdy salwy z broni maszynowej zmusiły
nas do schronienia się w wypalonej bramie. Zgromadziliśmy się, starając nie deptać
kilku przypadkowych ciał.
Dwie młode dziewczyny przebiegły obok nas z rozwianymi włosami. Mały,
ryzykując życie, wychylił głowę, aby zagwizdać za nimi. To natychmiast
sprowokowało kolejną ulewę pocisków, która wyleciała z dalszego krańca skweru.
* Do cholery, cofnij się * rzucił krótko Stary. Wycofaliśmy się szybko pod osłoną
barykady
z ludzkich ciał.
* To wszystko przez wasze krzyki * powiedział Porta, gdy zapadł się nad nami sufit i
obsypał wszystko szarym pyłem. Lekko zdenerwowany trzymał butelkę wódki.
* Nie możemy tu siedzieć cały dzień. Tu nie ma nic do jedzenia.
* Zostajemy, dopóki nie powiem, że idziemy. Znowu rozległy się serie z broni
maszynowej.
Butelka Porty rozpadła mu się w rękach. Warknął gniewnie, ale jego żale zagłuszył
krzyk trafionego kaprala pionierów, który przyłączył się do nas na początku dnia.
Odwróciłem się i zobaczyłem, jak
z ust wypływa mu krew, po czym przewrócił się na istniejącą już barykadę ciał.
* To nie są żarty * zgrzytnął zębami Porta i rzucił resztki butelki na ulicę.
* Strzelają gdzieś stamtąd * wskazałem dłonią. Porta odwrócił się do mnie wyraźnie
rozjuszony.
* Jeśli widzisz, skąd strzelają, to dlaczego tam nie pójdziesz i nie zrobisz czegoś,
zamiast stać tutaj jak smród w gaciach!
* Chciałem tylko pomóc * powiedziałem.
* Pomóc? Chyba mojej dupie! Jesteś kompletnie bezużyteczny!
* To co mam zrobić? * spytałem zimno. * Mam pójść do nich i poprosić, aby
przestali strzelać?
Zanim nasza kłótnia rozgorzała na dobre, Mały wyjął z torby kilka granatów i ruszył
przez ulicę w stronę barykady. Skrył się na chwilę za przewróconym samochodem.
Gdy tylko to zrobił, tuż przed nim wylądował granat wyrzucony z okna pobliskiego
domu. Mały złapał go błyskawicznie i posłał z powrotem tam, skąd przyleciał.
Wybuch zniszczył cały fronton budynku. Z ruin próbowało umknąć trzech ludzi, ale
Legionista zlikwidował ich seriami z pistoletu maszynowego.
* Wynośmy się z tego piekła * powiedział Gregor. Tak zrobiliśmy. Po dłuższym
marszu dotarliśmy
na zadymiony skwer wypełniony smrodem spalonych ciał. Ludzie z SD rozstrzeliwali
więźniów. pobliskiej placówki.
Sicherheitsdienst * Służba Bezpieczeństwa * organ wywiadu, kontrwywiadu i służby
bezpieczeństwa SS, działający w nazistowskich Niemczech.

Warszawa ma być wymazana
z powierzchni mapy. Każdy mężczyzna, kobieta i dziecko ma być zlikwidowane...

Porta skarżył się na bóle brzucha. Minęły już prawie dwie godziny od ostatniego
posiłku i nawet Stary zgodził się, że dalszy marsz bez zapro*wiantowania nie ma
sensu. Było tylko jedno, znane nam w Warszawie miejsce, gdzie mogliśmy na chwilę
się zatrzymać. Była to knajpa Życzliwa Koza. Odkrył ją wszędobylski Porta kilka
godzin po naszym przybyciu do miasta. Była małą, brudną i hałaśliwą norą
przepełnioną smrodem potu i brudnych stóp. Porta był już w konszachtach z jej
właścicielem Piotrem * Ukraińcem o wielkiej, rudej brodzie.
Usiedliśmy przy stole, który nosił wyraźne ślady wczorajszej kolacji.
Piotr przyszedł, aby przyjąć zamówienie.
* Myślę, że dzisiaj spróbujemy kaczki * zaordynował Porta.
Żandarm siedzący przy sąsiednim stole rzucił gwałtownie głową i zaczął nam się
podejrzliwie przyglądać. Nie miał się czym denerwować, bo kaczka okazała się
krukiem gotowanym tak długo, aż smakiem zaczął przypominać starą podeszwę.
Było to danie podawane na przemian z kotletem z psa i mocno zmęczoną rybą.
Każdy z tych specjałów był podlewany mocnym jak wódka czerwonym winem. To
była właśnie część finansowej umowy Porty z Piotrem. Jak oni się dogadali, tego
nigdy nie odkryliśmy.
Nie badaliśmy zbyt dokładnie komercyjnych układów Porty, szczególnie zaś
unikaliśmy tego wtedy, gdy mieliśmy sami w tym interes. Według mnie gotowany
kruk czy kotlet z psa były znacznie
bardziej zjadliwe niż płatki ze szczurzego uda czy mysi gulasz.
Niedaleko od nas siedział kapelan wojskowy. Przyglądał się nam przez chwilę, ale
potem bardziej zainteresował się oficerem, który osunął się na stołek przy piecu i
zaczął pić piwo. Oczy księżula latały co chwila w stronę pijącego piwo człowieka, po
czym wstał i podszedł do niego.
* Przepraszam, kapitanie * powiedział, podstawiając sobie krzesło. * Czy ma pan coś
przeciwko, abym się przyłączył?
Oficer spojrzał znad szklanki piwa. Całą głowę miał owiniętą pokrwawionymi
bandażami. Sporą część twarzy miał porządnie poparzoną, czerwona skóra była
poprzerastana, a rysy zniekształcone. Mundur też miał porządnie zniszczony, pokryty
plamami z krwi i oleju. Dłoń trzymająca szklankę wyraźnie drżała. Kapelan usiadł i
uśmiechnął się bardzo poważnie.
* Jestem ciekaw * powiedział * czy pozwolisz sobie pomóc.
* Pomóc? * kapitan przechylił ostatni łyk piwa do gardła i pokazał Zofii, stojącej za
barem, aby napełniła ponownie szkło.
* A jak, do diabła, chcesz mi pomóc? * dopytywał się. * Chyba że możesz dać mi
pułk wojska?
* Nie miałem na myśli takiego rodzaju pomocy.
* Nie? * oficer wykrzywił usta w parodii śmiechu. * A, nowa twarz? Co z nową
twarzą? Starą gdzieś podziałem. Nie troszczyłem się o nią. Pewnie dlatego nie chcą
wydać mi nowej, rozumiesz? Człowiekowi dano tylko jedną twarz na całe życie.
Pewnie dlatego, aby o nią dbał. Nie zgadzasz się ze mną?

,,,

Podniósł w górę pełną szklanicę.

* Twoje zdrowie, ojczulku! Może ciebie nigdy

nie opuści uroda!

* Piękno nie jest czymś wiecznym i zewnętrz*
nym * odparł kapelan. * Nasz Pan nie patrzy na
wygląd zewnętrzny człowieka. Nie sądzi ludzi po

przymiotach ciała, ale według duszy.

* Oszczędź mi, proszę, na Boga, tego sentymen*
talnego kazania, bo mi się chce od tego rzygać!

Kapitan walnął szklanką o stół. Przetarł usta rę*

kawem munduru i nerwowo poderwał się na nogi.
* Idź paplać gdzie indziej. Obrażasz mnie taką
gadaniną. Idź stąd i niech ci odstrzelą pół głowy.
i

Potem możesz wrócić i powiedzieć mi, jak się czu*

jesz. Może wtedy będę miał odrobinę ochoty, aby
cię wysłuchać.

Odszedł od baru, zataczając się, by po chwili

z wielkim hukiem zatrzasnąć za sobą drzwi do

knajpy. Kapelan posiedział chwilę w ciszy, potem

wstał i pobłogosławił wszystkich obecnych zna*
kiem krzyża.

* Niech Bóg będzie z wami * wymruczał i ru*

szył za kapitanem na ulicę.
* Głupi, stary cap * powiedział Porta.

Sięgnął przez stół po butelkę wódki, ale nim ją
chwycił, rozległ się huk eksplozji i w pomieszcze*

niu zgasły wszystkie światła. Wyrwane z zawiasów
drzwi przeleciały przez całe pomieszczenie. Krze*
sła i stoły zostały poprzewracane, szyby powypa*

dały z okien, a ludzie leżeli plackiem na podłodze.
Przez chwilę nie ruszaliśmy się z miejsc. Płaty

tynku cały czas fruwały w powietrzu. Podłoga lek*

ko drgała pod nami. Powoli, bardzo powoli dym

i kurz zaczęły opadać na ziemię. Ostrożnie wstaliśmy i patrzyliśmy na skutki
wybuchu. Zza baru wyłonił się Piotr. Cały był pokryty białym tynkiem i wyglądał jak
duch. Przez wybite okno patrzyliśmy na budynek centrali telefonicznej znajdujący się
po drugiej stronie ulicy. Powstańcy umieścili w nim prowizoryczny moździerz i teraz
pół tuzina niemieckich żołnierzy wspinało się po ścianach, aby dotrzeć do
niebezpiecznej broni. Wspinali się po linie zaczepionej o barierkę jednego z
balkonów.
W czasie gdy Piotr i Mały próbowali ponownie umocować drzwi, reszta z nas
ustawiała na swoim miejscu meble i próbowała oszacować wielkość strat w szkle i
trunkach. Mały wyszedł na środek ulicy, aby lepiej ocenić wysiłki wspinaczy. Po
dwóch czy trzech minutach wrócił i powiedział, że lina została odcięta i sześć ciał
niedoszłych alpinistów leży na bruku.

* A co z kapelanem? * spytał Stary. * Przecież musiał przechodzić obok miejsca tego
wybuchu!
Piotr dramatycznie klepnął ręką w czoło.
* Powinienem był go ostrzec! Codziennie punktualnie o piętnastej, regularnie jak w
zegarku, następuje takie wielkie buuum!
Walnął rozpaczliwie pięścią w stół, który się rozpadł pod wpływem uderzenia.
* Powinienem był go ostrzec!
* No dobra, ale gdzie on jest? * spytał Stary i zwrócił się w stronę Małego. * Nie
widziałeś go?
Olbrzym tylko wzruszył ramionami.
* Nie zatrzymywałem się, aby popatrzeć. Zbyt dużo działo się dookoła jak na mój
gust.
* No to koniec * powiedział Piotr. * Na dzisiaj skończyli. Raczej już nie zaczną,
chyba że Niemcy znowu zaatakują.
Rozeszliśmy się od schodów w poszukiwaniu kapelana i znaleźliśmy to, co z niego
zostało w wielkiej kałuży krwi, zaledwie kilka metrów od spelunki. Przypomniał mi
się kapitan ze zniszczoną twarzą i wielkim opatrunkiem na głowie.
„Twoje zdrowie, ojcze. Może uroda nigdy cię nie opuści..."
„Pan nie ocenia ludzi po urodzie ciała, tylko według przymiotów duszy."
* Tak właśnie jest * mruknąłem i popatrzyłem na resztki ludzkie.
* Co tak właśnie jest? * spytał Stary, pochylając się nad zwłokami w poszukiwaniu
identyfikatorów i papierów osobistych zabitych.
* Tak właśnie jest * powiedziałem. * Pan Bóg nie zwraca zbytnio uwagi na wygląd.
Stary tylko się zmarszczył.
* To wcale nie jest śmieszne.
* Nie mówię wcale, że jest * spokojnie odpowiedziałem.
Z piskiem hamulców zatrzymał się przed nami kubelwagen. Wysiadł z niego major, a
za jego plecami pojawił się kapral o szczurzej twarzy.
* Co to jest? * spytał oficer, wskazując trzcinką rozrzucone po ulicy szczątki
kapelana.
Kapral zbliżył się do nich ostrożnie.
* Ciało, panie majorze * powiedział i pochylił się ponownie w celu podjęcia dalszych
badań.
Major spojrzał z bólem.
* Kapelan? * spytał. * Dobry Boże, już nie ma nic świętego!
Przeszedł nonszalanckim krokiem na drugą stronę ulicy i szturchnął trzcinką ciało
zabitego.
Korpus i głowa przekręciły się w jego stronę. Zapadła długa cisza. Major podniósł
oczy i niewidzącym wzrokiem patrzył w kierunku Wisły. Widziałem, jak skacze mu
grdyka. Chrząknął głośno i wsadził trzcinkę pod pachę.
* Kapralu * rozkazał. * Zostaniecie tutaj i dopilnujecie, aby ten człowiek miał godny
pochówek. Nie możemy dopuścić, aby kapelan wojskowy leżał na środku ulicy w
takim stanie. To nie do pomyślenia!
Powrócił do samochodu i zajął miejsce za kierownicą.
* Zostawiam tę sprawę w waszych rękach, kapralu. Dopilnuj, aby moje rozkazy

zostały wykonane.
* Tak jest, panie majorze.
Podoficer zgrabnie zasalutował. Pojazd wystrzelił z miejsca i za chwilę zniknął.
Dopiero po minucie kapral oderwał palce od daszka czapki.
* Odpowiedni pogrzeb, niech mnie dupa swędzi. Będzie miał taki jak każdy inny, ani
lepszy, ani gorszy.
Odwrócił się i splunął do rynsztoka.
* Dwulicowy bęcwał. Co to za cholerny kapelan? Mały zrobił dwa kroki do przodu i
odsunął kaprala ze swojej drogi.
* Znikaj, kolego * powiedział. * Ja mu sprawię porządny pogrzeb. Możesz to olać.
Zebrał pomieszane szczątki niefortunnego kapelana i zaciągnął je do rzeki. Rozległ
się tylko głośny plusk, a potem zapadła cisza. Parę chwil później Mały powrócił do
nas z parą butów pod pachą i krucyfiksem w ręku.
* Skąd to masz? * spytał podejrzliwie Stary.
* To? * odparł niewinnie Mały. * Znalazłem. Znalazłem nad rzeką...
Zaczęliśmy powolny powrót do naszej kompanii, ale Polacy atakowali od strony
mostu kolejowego i nie mogliśmy przejść dalej. Musieliśmy schronić się na parterze
opuszczonego budynku. Zaraz potem obok nas wybuchł pocisk. Okazało się, że
wieża pobliskiego kościoła otrzymała bezpośrednie trafienie i z hukiem zawaliła się
w kierunku naszej kryjówki. Wiele wysiłku kosztowało Starego utrzymanie na
miejscu Małego, który strasznie się rwał, aby sprawdzić, czy krzyż zdobiący do
niedawna szczyt wieży nie jest zrobiony ze złota. Po chwili blisko naszej kryjówki
eksplodowało kilka następnych pocisków. Wyższe piętra zajęły się ogniem i zaczęły
się zapadać. Musieliśmy stamtąd uciekać, bo gonił nas dodatkowo dym. Ulica wokół
nas płonęła. Nasza ciężka artyleria przeorywała cały teren, więc budynki zawalały się
jeden po drugim. Mury zapadały się z ogromnym hukiem.
W końcu udało się nam dotrzeć do naszej kompanii, w której panował niezły bałagan.
Właśnie była w stanie przeformowywania pod komendą porucznika Lówe, który miał
obandażowaną całą twarz. Jej bok był poważnie poparzony od wybuchu benzyny.
Koło południa pozwolono nam wycofać się na parę godzin odpoczynku. Ludzie
natychmiast pomyśleli o poszukiwaniu jedzenia. Pechowo Mały, Porta i ja zostaliśmy
wybrani do zdobycia żywności. Kuchnia polowa była dosyć daleko, a cały teren
pomiędzy nią a naszą kompanią był pod stałym ostrzałem.
Zebraliśmy całkiem niezłą kolekcję cynowych misek oraz menażek i w deszczu
przelatujących pocisków i kul ruszyliśmy po prowiant. Przed nami co chwila
wystrzeliwały jęzory płomieni, a unoszący się dym powodował niekończące się ataki
kaszlu. Skradając się wzdłuż ulicy, słyszeliśmy, jak dach pobliskiego budynku został
rozbity przez ciężki pocisk. Musieliśmy natychmiast uciekać, aby nie zasypała nas
sterta gruzu. Gdy biegliśmy za róg, powitał nas grad pocisków. To z dachu
sąsiedniego budynku strzelał snajper.
* Na miłość boską * wydarł się Mały, wychodząc niemal z siebie ze wściekłości. *
Przestań na chwilę!
Ku naszemu zdumieniu ostrzał ustał niemal natychmiast. Spojrzałem na Małego z
szacunkiem.
* Musisz spróbować jeszcze raz, może ten numer uda ci się z T*34?

Na niewielkim placyku nad Wisłą ustawiono trzy kuchnie polowe. Do każdej z nich
była kolejka długa na pół kilometra. Zajęliśmy miejsce w jednej z nich, a potem
niezadowoleni usiedliśmy na trawie.
* Jakie dzisiaj menu? * spytał Porta. * Gulasz z sandałów i kluski?
Kucharz popatrzył na żołnierzy i zobaczył Portę. Obaj od dawna byli wrogami.
* Zobaczysz, gdy będzie twoja kolejka * odparł władczo.
Ktoś ochoczo sam z siebie poinformował, że dzisiaj jest bouillabaisse. Rozległ się
szyderczy śmiech. W tym konkretnym wypadku bouillabaisse oznaczało danie
składające się z rybich resztek utopionych w tłustej mazi. Jednak było to lepsze niż
gulasz z kluskami, zwany popularnie „ragout wołowy".
Bouillabaisse * tradycyjna prowansalska zupa rybna.
Po dwudziestu czterech godzinach bez jedzenia nawet smród rozpadających się ryb
potrafi u człowieka wywołać ślinkę głodu.
Poruszaliśmy się dramatycznie wolno w kierunku czoła kolejki. Porta zaczął nam
opowiadać
o prawdziwym bouillabaisse, które jadł we Francji. Opowiadał tak, że ślina
wszystkim naokoło napływała do ust, niemal czuliśmy smak i zapach potrawy.
Zamknąłem oczy i widziałem, jak łykam kęsy potrawy, które spływają do
wdzięcznego żołądka. Nawet takie rzadkie smakołyki jak kotlet z psa
i pieczony kruk, podawane u Piotra, nie były w stanie równać się z tym, co sobie
wyobraziłem.
Do rzeczywistości przywołał mnie dopiero wybuch pocisku. Teren wokół nas był
wypełniony dymem i panicznie biegającymi ludźmi z miskami w rękach.
* No i, w pizdu, po kolacji * stwierdził wściekły Porta.
Jakiś przypadkowy pocisk wylądował na środku skwerku. Kucharz leżał rozerwany
na kawałki. Ale co tam on, znikło bouillabaisse. Patrzyliśmy z przerażeniem pod
nogi. Gęsta lepka ciecz z rybną wkładką płynęła obok nas do studzienki ściekowej.

Intelektualne metody edukacji mnie nie interesują. Istotą sprawy jest to, że
powinniśmy pchnąć młodzież do granic wytrzymałości, a nawet je przekroczyć. Ci,
którzy to przetrwają, stworzą rasę kobiet i mężczyzn, która nauczy się wyrastać
ponad ból i zwyciężać strach przed śmiercią.
Himmler. Fragment listu do profesora K.A. Eckhard*ta, 14 maja 1938 roku.

Elitarne oddziały Kedywu nadal walczyły w ruinach getta. Jego rejon w ocenie
dowództwa powstania miał być utrzymany jak najdłużej, bo miała w nim lądować
brygada spadochronowa generała Sosabowskiego.
Stanisław Sosabowski * generał brygady, dowódca I Samodzielnej Brygady
Spadochronowej. Gdy w pierwszych dniach sierpnia 1944 roku nadeszła wiadomość
o wybuchu powstania w Warszawie, żołnierze Sosabowskiego byli gotowi do lotu
nad Warszawę. Do misji nie doszło.

Powstańcy nadal walczyli, ale walka była już w zasadzie przegrana. I nie była to
wina generała i jego spadochroniarzy, ale polskich komunistów w Moskwie.
Bór*Ko*morowski i jego oddziały zostały skazane na śmierć. I to nie tylko przez

Himmler a w Berlinie, ale również przez Stalina na Kremlu. Niemcy, którzy
masakrowali powstanie, brukowali Rosjanom drogę do panowania nad umęczonym
krajem. Stalin mógł sobie pozwolić, aby nic nie robić, tylko uśmiechać się. Nie
musiał się śpieszyć. Niech
Reichsfuhrer dokona kompletnego zniszczenia. Wtedy dopiero będzie warto się
ruszyć.
Kiedy nie było nadziei na pomoc z zachodu, Bór*Ko*morowski wysłał emisariusza,
pułkownika, aby rozmawiał z marszałkiem Rokossowskim. Oficer przez półtorej
godziny przedstawiał tragiczną sytuację powstania. Opisał trwającą rzeź z
rozrywającymi serce szczegółami, a Rosjanie słuchali tego w nieprzeniknionej ciszy.
* Jedyne, czego potrzebujemy, to wsparcie dwóch naszych dywizji. Zwolnijcie je i
pozwólcie im nam pomóc. Nie prosimy przecież, abyście posyłali swoje, sowieckie
oddziały. Na miłość boską, czy ktoś ruszy choćby palcem, aby nam pomóc?
Nikt nie ruszył. Ani Brytyjczycy, ani Rosjanie. Cała misja była wielką porażką.
Pułkownik zniknął gdzieś w trakcie powrotu do walczącego miasta. Nikt nie
dowiedział się, co się z nim stało. Powstańcy długo czekali na spodziewaną pomoc,
która, podobnie jak oddziały generała Sosabowskiego, była tylko mirażem.

Konstanty Rokossowski * marszałek Związku Radzieckiego od 1944 roku,
marszałek Polski od 1949 roku. W sierpniu 1944 dowódca 1. Frontu Białoruskiego
zbliżającego się od strony wschodniej do Warszawy.

Rozdział 8

BURDEL

Mały i Porta, którzy nas prowadzili, lecieli jak szaleni do klubu nocnego Kaiser.
Stukot ich butów
o gołe stopnie schodów przypominał odgłosami tupot stada słoni.
Na podeście oczekiwała nas pani Zofia Kłusiń*ska, właścicielka jednego z
najelegantszych burdeli pomiędzy Wołgą i Renem. Stała z rękami splecionymi na
wielkich, nadmuchanych cyckach, a jej twarz wyrażała całkowitą dezaprobatę dla
naszego zachowania.
Mały ostatnie stopnie przeskoczył jednym susem i zachwiał się, wpadając na ścianę.
Potrącił se*kretarzyk, z którego spadł wazon z kwiatami. Fajans odbił się od podłogi
i przeleciał między tralka*mi barierki. Zabrzmiało to jak wybuch małej bomby.
Gregor tak się przestraszył, że padł na ziemię jak ścięty, z rękami przyciśniętymi do
głowy. Wszyscy byliśmy pijani, ale Gregor najbardziej.
Madame spojrzała tak, jakby chciała nas spuścić ze schodów.
* Byłabym wdzięczna * powiedziała * gdyby panowie czynili nieco mniej hałasu.
Heide położył palec na ustach. Gregor próbował powstać z ziemi, przytrzymując się
barierki schodów, ale ta niestety złamała się pod jego ciężarem
i wielki kawał drewna poleciał w dół, za wazonem, aż na parter. Dobrze, że to nie
przytrafiło się naszemu przyjacielowi.

* Ciii... * powiedział Julius z zrobił się czerwony ze wstydu.
* Do dupy z tym! * wrzasnął Gregor. Wdrapał się po schodach na czworakach, po
czym rzucił się do nóg burdelmamy. Oparł się o sekretarzyk, który pochylił się i
przewrócił. Łapiąc równowagę, chwycił dłonią za wielki biust burdelmamy.
* Gdzie te dziwki? * spytał grubiańsko. Madame uderzyła go wściekle łokciem w
żebra,
aż Gregor zatoczył się na Małego.
* No, gdzie te dziwki? * dopominał się. * Przyszedłem tu na dziwki. Gdzie te
paskudne suki? Ta maszkara nie jest chyba jedną z nich, prawda?
Wyprostował się i wyciągnął z kieszeni jeden z bilecików, które rozdawał Porta.
* Patrz tutaj * powiedział i zaczął machać przed nosem kobiety kawałkiem papieru. *
Zapłaciłem kupę tych waszych złotówek za to bagno, a teraz odmawiacie mi wstępu?
Domagam się swoich praw! Chcę zobaczyć dziewczynki!
Madame spokojnie wsadziła radzieckiego papierosa do fifki.
* Wszystko w swoim czasie, mój panie. Wszystko w swoim czasie.
Zaprowadziła nas do sporego salonu wypełnionego drogimi bibelotami.
* To jest lokal dla wyższych sfer, rozumiecie panowie? Obsługujemy tylko ludzi z
klasą.
* Dawaj te dziwki! * ryknął Gregor.
Kobieta tylko westchnęła i przeszła do biura, by pokazać nam dwa albumy leżące na
szerokim biurku.
* Może najpierw to przejrzycie i dokonacie wyboru? * zaproponowała. * Choć nie
mogę zagwarantować, że wszystkie panie są w tej chwili do dyspozycji.
* To jakieś jaja? * spytał Porta i zmiótł albumy na podłogę.
Madame zwróciła ku niemu lodowate spojrzenie.
* Przepraszam, pan coś mówił? * spytała.
* Powiedziałem, że to jakieś jaja! * krzyknął Porta. * Gregor ma rację! Dawaj te
dziwki i rozpoczynamy orgietkę.
Złapał tłustą kobietę w pasie i przewrócił na podłogę.
* Jeśli masz tyłek tak samo wielki jak cycki, to mam ochotę pojeździć na tobie...
Heide, który był niewiele mniej pijany niż Gregor, znalazł jasnoczerwoną papugę i
zaczął ją szturchać przez pręty klatki. Ptak odskakiwał, raniąc go boleśnie pazurami.
* Ty cholero! * warknął Julius. Złapał za klatkę i potrząsnął nią.
* Cholerna papuga! Ty Żydzie! Zobaczcie na jej dziób, toż to cholerny Żyd!
Rzucił klatką przez pokój. Wylądowała w moich ramionach, a ja nie wiedziałem, czy
to gra, czy też granat, który eksploduje mi prosto w twarz.
* Spieprzaj! * zaskrzeczała papuga.
Postawiłem klatkę na podłodze. Gregor próbował zapalić kilka świec, które stały w
srebrnym świeczniku. Dwie próby były nieudane, a za trzecim razem udało mu się
podpalić własne włosy i Mały musiał ratować go wodą z syfonu.
* To skandal * powiedziała madame.
Puknęła biodrem Portę, który poleciał w stronę okna majestatycznie jak pancernik.
* Będę musiała wezwać policję * ostrzegła. * Zawołam policję i was aresztują!
Walczyła przez moment z klamką okna, ale ta się nie poddawała. Mały galanteryjnie
chciał jej pomóc i rzucił w szybę syfonem. Ten przeleciał przez zamknięte okno,

powodując ogromny hałas i solidną dziurę w oknie.
* Proszę * powiedział. * Wzywaj!
Heide, który nie był już w stanie utrzymać się dłużej na nogach, położył się na ziemi
i zaczął czołgać się w stronę klatki z papugą. Ten ptak musiał go zafascynować.
Przyglądał mu się przez chwilę, potem dwoma palcami próbował odtworzyć kształt
dzioba ptaka, aby porównać go z własnym nosem.
* To jest Żyd * ocenił. * To jest jakiś zagubiony Żyd. Mam zamiar go załatwić!
Otworzył niezdarnie drzwi klatki i dwiema rękami próbował ptakowi skręcić kark.
Papuga rozcapierzyła pazury i zostawiła krwawe krechy na twarzy Juliusa.
* Dziesięć do jednego na papugę! * wykrzyknął Gregor z rosnącym podnieceniem.
Pochyliłem się w stronę klatki z niewyraźną intencją pomocy Heidemu. Nim się
zorientowałem, leżałem na ziemi, a Julius chciał zaatakować moje gardło zębami.
* Dziesięć do jednego na papugę! * krzyczał rozradowany Gregor i ścigał ptaka po
pokoju.
Nagle drzwi otworzyły się z hukiem. Papuga ze strasznym jazgotem, wykrzykując
obelgi, wyleciała na zewnątrz. Do gabinetu, poprzedzany przez kulę,
która utkwiła w suficie, wtargnął Uule Hakinen i jego sześciu fińskich wojowników.
* Cześć babciu! Gdzie je ukrywasz? Następna kula rykoszetowała po pokoju, by
w końcu wbić się w ścianę przy oknie. Wszyscy natychmiast padli na podłogę.
* Chcemy towaru, ty stara rajfuro. Gdy my walczyliśmy z Rosjanami, ty siedziałaś na
swojej tłustej dupie i zbierałaś kasę. Sądzę, że zasłużyliśmy na trochę zabawy, gdy
wracamy do cywilizacji.
Madame powstała z kryjówki. Drżała jak wielka, różowa galareta, ale myślę, że było
w tym więcej wściekłości niż strachu.
* Wynoście się! * zaskowyczała, a w jej głosie nie było ani śladu poprzedniej
galanterii.
Zastąpił ją szorstki charkot flądry z pobliskich rynsztoków.
* Wynoście się, kupo starego gówna! Żadnemu z was nie pozwolę się zbliżyć do
moich dziewcząt. Nie nadajecie się nawet do pieprzenia świń!
Uule odrzucił głowę do góry i zaczął się głośno śmiać. Porta zadarł nogę jak sikający
pies i pierdnął.
* Wyobrażacie sobie? * spytał Mały. * Towarzystwo z wyższych sfer.
* Nawet bardzo wyższe sfery * dodał Gregor, przyłożył dłonie do ust i wydał taki
odgłos, przy którym pierdnięcie Porty było szczytem elegancji.
Dama z wyższych sfer kopnęła go potężnie w krocze.
Gregor złapał ją za szyję i mocno przyciągnął do siebie. W ręku błysnął nóż, który
przycisnął do falującego, tłustego brzucha kobiety.
* No? Co ma być? Ty czy dziewczynki?
Spojrzał z ukosa na jej twarz.
* Jesteś starą paskudną brzydulą. Ale jak ci się założy worek na głowę, to kto wie?
Potem popatrzył na nas.
* Co o tym sądzicie? * spytał. * Kto ją puknie pierwszy?
Heide, który cały czas leżał na podłodze, zwymiotował na ptasią klatkę.
* Dwóch naraz * powiedział, siadając. Otarł powoli usta rękawem.
* Jeden z przodu, drugi z tyłu. Możemy pociągnąć losy, kto z której strony.

* Najpierw zobaczmy, co tam mamy * powiedział Mały.
Podszedł do madame i wsadził dłoń pomiędzy tłuściutkie nogi kobiety.
* Jak sierść źrebaka * oznajmił. * Ja tam nie mam nic przeciwko kwadransowi
higieny seksualnej.
Gruba Zofia wyrwała się Gregorowi, podbiegła do szafki i chwyciła ozdobny
esesmański sztylet.
* Po moim trupie! * krzyknęła desperacko. Uule skoczył do przodu, wywijając
pistoletem.
* To się da łatwo zaaranżować. Tylko żebyś za szybko potem nie wystygła!
Rozległ się strzał. Madame krzyknęła i przewróciła się na plecy. Na podłodze leżało
teraz wielkie, drgające ciało i Heide podczołgał się, aby sprawdzić jego stan.
* Wiecie co? * powiedział. * Nigdy przedtem nie posuwałem sztywniaczki.
* Ja też nie * przyznałem. Gregor trącił nogą leżącą kobietę.
* Czyli nie jesteś szczęśliwy? * zakpił. * Jest cała twoja, kolego! Zapraszamy!
Heide kontrolnie wsadził rękę pod sukienkę leżącej. Rozległ się skowyt wściekłości i
ciało usiadło na podłodze, a Julius otrzymał potężne uderzenie zwiniętą pięścią.
* Trzymaj swoje łapy daleko ode mnie, ty brudny nazisto!
Heide padł na plecy z rozwalonym nosem. Ma*dame błyskawicznie poderwała się na
nogi. Nikt nie spodziewał się, że to grube babsko jest takie sprawne. Chwyciła
doniczkę z kaktusem i jak base*ballista posłała ją w stronę wielkiego Fina. Ten nawet
się nie zorientował, kiedy po tym ciosie zaczął powoli osuwać się na podłogę.
Kobieta zaś zaczęła rozglądać się za następnym pociskiem.
* Co to, to nie, mamuśka!
Jeden z Finów, chyba nawet większy niż Mały, zrobił kilka kroków i chwycił kobietę
za fałdy tłuszczu na karku. Potem drugą ręką zaczął ją dusić. Twarz madame
przechodziła z różu w purpurę. Oczy zaczęły wychodzić jej z orbit, a ciało wiotczało.
* Dobra * powiedział Porta. * Zrobimy tak. Puść ją. Sądzę, że teraz będzie bardziej
chętna do współpracy.
Miał całkowitą rację. Kobieta, która zajrzała w oczy śmierci dwa razy w tak krótkim
czasie, nie miała już ochoty na dalszy opór. Teraz wiedziała, co to znaczy robić z
nami interesy.
Postawiliśmy ją na nogi, a na otrzeźwienie otrzymała dwa klapsy w policzki i pół
butelki koniaku do gardła. Chwilę potem grzeczniutko poszła po dziewczynki. Warto
było na nie poczekać. To było coś specjalnego, krem ze śmietaną, cudne dziwki!
Wydatne piersi madame podnosiły się z dumą, gdy prezentowała panienki. Grała rolę
generała, który dokładnie ustawia swoją armię w szeregu, aby przeprowadzić
inspekcję. Przechodziła, lustrując, od jednej do drugiej dziewczyny, a papuga
siedziała jej na ramieniu i jak zwykle skrzeczała obelgi. Rajfurka chwyciła ją,
wsadziła do klatki i aby uciszyć ptaka, nakryła całość obrusem ściągniętym ze stołu.
Patrzyła na nas raczej wrogo. Jej wzrok dłużej zatrzymał się na Heidem i jego
krwawiącym nosie. Potem przeniosła go na leżącego wciąż na podłodze Uulego,
którego pół głowy przesłaniał kaktus. W końcu spojrzała na Małego, Portę i Gregora.
Dno, dna najniższych rang. Lekki dreszcz wstrząsnął jej ciałem. Cały pokój
przypominał pole bitwy. To było jak przedstawienie ze stadem świń w roli głównej.
* No, panowie * podjęła. * Mam nadzieję, że nie będzie więcej kłopotów.

Ta uwaga uszła jej na sucho tylko dlatego, że wszyscy byliśmy zajęci przyglądaniem
się dziewczynom. Uule i Heide wstali chwiejnie ze swych miejsc. Przez chwilę
zaległa zupełna cisza. Nagle Mały wydał radosny okrzyk i podbiegł do najbliżej
stojącej panienki. Objął ją w talii i wsunął rękę pod spódnicę. Dziewczyna pisnęła *
raczej z oburzenia niż z rozkoszy. Madame skoczyła na Małego jak lwica broniąca
swojego potomstwa. Zaczęła walić go obiema pięściami i kopać nogami. Rzucała
przy tym takie obelgi, jakich nawet jej wiecznie klnąca papuga nigdy nie słyszała.
Mały otrząsnął się jak pies po wyjściu z wody. Madame rzuciła się do okna.
Wystawiła głowę przez dziurę w szybie i zaczęła wysokim głosem wzywać policję.
Uule ryknął
ze śmiechu, przeszedł przez pokój i odciągnął kobietę od okna.
* Lubię kobietki, które mają w sobie trochę ikry * powiedział, walcząc ze stawiającą
opór madame.
Im bardziej burdelmama drapała, gryzła i przeklinała, tym bardziej wielki Fin był
zadowolony.
* Mitri, mitri * zawodził radośnie w swoim pokręconym języku. * Rób, co najgorsze,
ty jadowita, stara suko! Nie pozwolę ci odejść, dopóki nie skończę z tobą!
Panienki ustawione w rzędzie trzepotały rękami jak gdaczące kury. Jedna z nich
spojrzała na mnie i zachichotała. Papuga przykryta obrusem zaczęła ponownie się
drzeć.
* To już coś * powiedział Gregor i ruszył do przodu.
Mały złapał swój łup i rzucił na wielki fortepian. Obmacywał ją jak facet, który
ostatnie pół roku spędził w kaftanie bezpieczeństwa. Jednak dziewczyna nie
sprawiała wrażenia, że jej się to nie spodobało.
Madame zatopiła zęby w karku Uulego i zacisnęła je mocno jak buldog. Heide
wycierał rozbity nos rogiem obrusu i wyraźnie przygotowywał się do akcji.
Dziewczyna, która do tej pory chichotała, spojrzała na madame i dostała ataku
śmiechu. Działo się to w chwili, gdy przechodziłem w poprzek pokoju, aby przejąć ją
dla siebie. Jednocześnie w korytarzyku zastukały ciężkie buty. W drzwiach ukazało
się kilku drabów z żandarmerii wojskowej.
* Co się tu dzieje? Kto nas wzywał przez okno?
Cała orgia momentalnie ucichła. Madame przestała gryźć Uulego. Heide stał i gapił
się z obrusem owiniętym jak rzymska toga. Papuga, której nie
skrywała już tkanina, także zaniemówiła z wrażenia. Tylko Mały, nie zwracając
uwagi na żandarmów, robił swoje.
* Ktoś wzywał policję? * próbował węszyć żandarm jak pies myśliwski. * Chcę
wiedzieć, kto to był.
* Nikt * powiedziała madame, prześlizgując się po dywanie jak sylfida. * Obawiam
się, panie oficerze, że nastąpiła jakaś pomyłka. To jest prywatny salon w prywatnym
domu. A ja i moi przyjaciele właśnie wyprawiamy imprezę. Nie podoba mi się to
niezapowiedziane najście.
Żandarm tylko zwęził szparki oczu. Jego ręka powoli powędrowała na kaburę
pistoletu, ale nim wyciągnął broń, podszedł do niego Uule.
* Chyba słyszałeś, co pani powiedziała. To jest prywatne przyjęcie i ta dama czuje się
obrażona waszym najściem. A teraz, wynocha!

Przez chwilę myślałem, że będzie niezła draka, ale patrol postanowił się jednak
wycofać. Żandarmi spojrzeli na Fina, którego szeroka pierś była cała wypełniona
baretkami orderów. Potem spojrzeli na jego sześciu olbrzymich towarzyszy, którzy
groźnie stanęli za dowódcą, i zdali sobie sprawę, że gdyby doszło do walki, mieliby
tyle szans, ile tyłek w pojedynku z batem. Zadowolili się tylko stwierdzeniem, że
następnym razem, gdy ktoś zechce wezwać policję, to niech się dwa razy zastanowi.
Po chwili stukot buciorów rozległ się ponownie na schodach, potem trzasnęły drzwi
zewnętrzne. Madame odwróciła się do nas i zapraszającym gestem otworzyła ręce.
* Czujcie się, panowie, swobodnie. Wszystko jest do waszej dyspozycji.
Wzięła Uulego za rękę i uśmiechnęła się kokieteryjnie.
* Chodź * powiedziała. * Chodź ze mną... Pokoje piętro wyżej były urządzone jak
pałace.
Biegaliśmy z krzykiem i śmiechem od jednego do drugiego, ciągnąc nasze
dziewczyny na tę przymusową inspekcję. Pokój poczdamski miał marmurową
podłogę i łóżko gładkie jak powierzchnia jeziora. Gregor je sprawdził i powiedział,
że dostaje w nim choroby morskiej, więc wolał przenieść się do pokoju tureckiego,
który był obwieszony szkarłatnymi tkaninami i pachniał słodkimi kadzidłami. Porta
ostatecznie wylądował w pokoju Siedmiu Ogrodów, który był w istocie labiryntem
porozrzucanych akwariów zasiedlonych przez dziesiątki kolorowych ryb
przepływających z jednego szklanego pudła do drugiego.
W dalszym końcu korytarza, gdzie rozstawiony był wielki namiot turecki,
znaleźliśmy kilku oficerów z SD i ich nałożnice. Pogoniliśmy ich po schodach i
wypędziliśmy nagich na ulicę. Potem przez okno wyrzuciliśmy im trochę garderoby.
Stało się to oczywiście po uprzednim sprawdzeniu zawartości kieszeni ich
mundurów. Wszystko, co cenne, zarekwirowaliśmy i podzieliliśmy między siebie.
Jedna z pozostawionych panienek po obejrzeniu nas wszystkich podeszła do mnie i
owinęła ręce wokół mojej szyi.
* Dlaczego tak ich potraktowaliście? * spytała z przyganą w głosie.
* Bo są oficerami, co więcej, są z SD, a my takich nie lubimy. Poza tym jesteśmy
pijani.
Popchnąłem ją lekko w stronę wielkiego namiotu.
* Chodź * powiedziałem. Uśmiechnęła się do mnie uwodzicielsko.
* Oczywiście * zamruczała.
Mówiła po niemiecku z silnym rosyjskim akcentem. Wydała mi się inteligentniejsza
od reszty towarzyszek i byłem całkowicie pewien, że jest szpiegiem. Bez wątpienia
wybrała mnie dlatego, że byłem najmłodszy i najbardziej niedoświadczony, ale w
tym momencie mnie to nie obchodziło. Przez pierwsze pół godziny nie mieliśmy
nawet specjalnie okazji pogadać.
Mieliśmy ważniejsze sprawy do załatwienia.
Po wszystkim leżeliśmy spokojnie na wielkim okrągłym łóżku i łapaliśmy oddech,
paliliśmy papierosy oraz popijaliśmy drobnymi łykami wódkę z butelki. Dopiero
potem przypomniała sobie o swojej misji. Podparła głowę na zgiętym łokciu tak, że
jej długie włosy łaskotały mnie w gardło.
* Zabawne * powiedziała * ale wydaje mi się, że gdzieś już się spotkaliśmy. Nie
masz takiego wrażenia?

* Nie * powiedziałem. * Nie mam. Wzruszyłem ramionami.
* A niby gdzie mogliśmy się spotkać?
* Och... * powiedziała i przeciągnęła ręką po moim udzie. * Jestem pewna, że... A
gdzie byłeś ostatnio? Przed przybyciem do Polski?
* Gdzie ja nie byłem... * odparłem. * Praktycznie wszędzie poza biegunem
południowym.
* A Rosja?
* Tak * powiedziałem. * W Rosji byłem.
* Podobało ci się?
* Cholernie * stwierdziłem. * Tam są najpiękniejsze okopy na świecie. Spokojnie
mogę je każdemu polecić.
Roześmiała się, wzięła mały łyk wódki i starała się ukryć rozczarowanie.
* Gdzie mieszkasz?
* Mieszkam? Ja nie mieszkam. Wędruję z armią.
* Ale gdzie się urodziłeś?
Wyciągnąłem z paczki papierosa i sięgnąłem po następnego.
* Ja się nie urodziłem * odparłem z inwencją.
* Złożono mnie z kawałków jak Frankensteina. Nie jestem człowiekiem, jestem
maszyną.
* i to niezłą! * uśmiechnęła się dwuznacznie. Zapaliła dwa papierosy i jednego
wsadziła mi w usta.
* Jesteście z pułku pancernego?
* Pułk pancerny? * spytałem z przestrachem. * Nie mamy pułków pancernych w
Armii Zbawienia.
Spędziliśmy całą noc w okrągłym łożu pod śnieżnobiałym baldachimem. Przed
świtem wzięliśmy kąpiel w wypełnionej perfumami wannie. Całe okrucieństwo
wojny wydawało się być gdzieś daleko. Krzyki umierających nie drażniły naszych
uszu, a krew rannych nie wydawała się taka czerwona jak w rzeczywistości.
* Chciałbym zostać w tym pokoju na zawsze
* powiedziałem.
Dziewczyna wyszła z wanny i drobnymi kroczkami przeszła do łóżka. Położyła się
na mnie, objęła ramionami moją szyję i ścisnęła lekko udami.
* Nie musisz przypadkiem walczyć w Warszawie? * spytała.
* Skąd mam wiedzieć * wymamrotałem. * Jestem tylko maszyną. Nie podejmuję
samodzielnych decyzji. Muszę czekać, aż mnie ktoś zaprogramuje.
Wystawiła delikatnie język, oblizała wargi i przytuliła się do mnie.
* Ja cię zaprogramuję * wyszeptała.
Pięć minut później całym budynkiem wstrząsnęła eksplozja. Baldachim zapadł się na
nas. Łóżko przeleciało na drugą stronę pokoju. Usłyszeliśmy huk upadających
murów i suchy trzask płomieni.
Przez chwilę walczyliśmy z płótnem baldachimu, w które byliśmy zaplątani.
Dziewczyna pobiegła do drzwi, które ledwo trzymały się na zawiasach. Chwyciłem
mundur leżący obok wanny i pognałem za nią. Gdy byliśmy w korytarzu, sufit w
naszym pokoju runął. Wielkie płaty tynku spadły na podłogę, a za nimi nadpalone z
dwóch stron drewniane belki stropu. Pościel natychmiast stanęła w płomieniach, ale

nie próbowaliśmy nawet ugasić ognia. Cały korytarz był pełen nagich kobiet i
porozbieranych mężczyzn. Widziałem, jak Porta uciekał w samych skarpetkach. To
był prawdziwy pożar w burdelu!
Madame w olśniewającej satynowej bieliźnie, przez którą wszystko prześwitywało,
osobiście kierowała wszystkich w kierunku schodów. Niższe piętro nie było tak
zniszczone i nie dotarł jeszcze do niego ogień. Ratowaliśmy wszystko, co się dało,
przed spaleniem. Przez okna leciały naręcza ubrań, z podłogi zdzieraliśmy perskie
dywany i chodniki. Każdy znosił po schodach, ile mógł.
Nie wiem, jak tego dokonali, ale Uule i Mały wynieśli nawet wielki fortepian. Porta
wynosił rze*
czy z kuchni. Ja uratowałem papugę. Madame stała na zewnątrz na bruku i
sprawdzała wyniesiony dobytek. Sokolim okiem kontrolowała, czy ktoś nie gwizdnął
jej sreber stołowych.
* Porządna stara koza * powiedział Porta. * Masz tutaj...
Wsadził jej w kieszeń paczkę świeżo wybitych radzieckich rubli.
* To taki prezent za przyjęcie. Może ci się przydać, gdy dotrą tu Rosjanie.
Potem puścił do niej oko.
* Jeszcze jedna rzecz * powiedział. * Podniszcz trochę te banknoty, zanim ich
użyjesz. Tak będzie dla ciebie lepiej... Wiesz chyba, co mam na myśli?
Madame ochoczo złapała paczuszkę podrobionej waluty. Potem chwyciła Portę,
przycisnęła do swoich olbrzymich piersi i zapłakała nad nim jak matka.
* Tak żałuję, że wkrótce stąd wyjeżdżacie. Gdybyście zostali jeszcze na jedną noc,
dopiero mielibyśmy zabawę!
* Tym razem też nie było tak źle * mruknąłem i popatrzyłem na papugę w klatce.

Jestem zwolennikiem jak najsroższych form karania. Podstawę działania naszych
szkół musi być ścisła dyscyplina. Błędy muszą być skorygowane, słabość
wyeliminowana i wtedy pod moim przywództwem młode Niemcy powstaną i
zdobędą cały świat...
Hitler. Fragment przemówienia w Szkole Oficerskiej SS. Tólz, 18 lutego 1937 roku.

Generał Zygmunt Berling był głównodowodzącym I Armii Wojska Polskiego
walczącej u boku Armii Radzieckiej na terenie umęczonego wojną kraju. Po
nieudanej misji powstańców do Rokossowskiego próbował zbliżyć się do marszałka.
Chciał uzyskać zgodę na przeprawę przez Wisłę, aby wesprzeć rodaków w walkach z
Niemcami. Ale także on nic nie zdziałał.
* Niet * powiedział radziecki marszałek tonem nie*znoszącym sprzeciwu.
Strząsnął popiół z papierosa do popielniczki i powrócił do kontemplacji mapy
Europy. Generał Berling zawahał się przez chwilę i jeszcze raz spróbował podjąć
dyskusję.
* Konstanty, na miłość boską * powiedział. * Znamy się tyle czasu. Przecież możesz
mi na to pozwolić. Jak byś się czuł, gdyby w twoim kraju działo się coś takiego? Daj
mi wolną rękę. Jeśli coś pójdzie nie tak, jak trzeba, biorę pełną odpowiedzialność na
siebie.
Rokossowski wziął w palce szpilkę i wbił ją w mapę.

* Nie" * odpowiedział, nie kłopocząc się nawet spojrzeniem na rozmówcę.
Generał odwrócił się gwałtownie i wyszedł z pokoju. Wrócił do swojego punktu
dowodzenia, gdzie czekał na niego zatroskany szef sztabu.
* Odpowiedź * oznajmił Berling * brzmi nie! Szef sztabu tylko zmarszczył czoło.
* A powód?
* Bez powodu * odparł generał. * Po prostu nie... Następnego dnia rano oddziały z
dwóch polskich
dywizji przeprawiły się przez Wisłę, chcąc wesprzeć dogorywające powstanie.
Wszyscy wiedzieli, że jeśli cała operacja okaże się fiaskiem, mogą posypać się
głowy. Jednak bez względu na konsekwencje, generał uważał, że podjął słuszną
decyzję.
Szczęście nie sprzyjało Polakom. Po kilku dniach zażartych walk ich oddziały zostały
zdziesiątkowane przez zaprawionych w walkach ulicznych esesmanów Eickego.
Przybyli żołnierze nie umieli walczyć w mieście. Byli przyzwyczajeni do walki w
szerokim terenie. W tym starciu nie mieli szans. Wisła i jej brzegi spłynęły krwią.
Niemcy krwią powstańców brukowali Rosjanom drogę do władzy w tym kraju.
Wydawało się, że Polska nigdy nie odzyska wolności...
W rzeczywistości generał Malinin, szef sztabu Frontu Białoruskiego, wyraził zgodę
na tę operację. Jej porażka była efektem kiepskiego dowodzenia polskiego
dowództwa i braku efektywnego wsparcia ze strony radzieckiej.

Rozdział 9

CMENTARZ NA WOLI

Od trzech dni byliśmy bez przerwy w ogniu walki. Na ulicach otaczających cmentarz
na Powązkach używano wszystkich rodzajów broni, w tym saperek, bagnetów, a
nawet gołych pięści. W tych dniach zginęły niezliczone ilości ludzi. Region
cmentarza ze dwadzieścia razy przechodził z rąk do rąk. Czekaliśmy na kolejne
natarcie Armii Krajowej. Wszystko zaczynało być śmiertelnie monotonne: atak,
kontratak i sterty ciał leżące na ulicach, a potem kopanie kolejnych szeregów mogił.
Jednak ten wielki cmentarz zajmował dominującą pozycję na Woli i nie miało
znaczenia, ilu żołnierzy niemieckich i powstańców odda swe życie. Bitwa musiała
być doprowadzona do gorzkiego końca.
Na wpół spalona kaplica cmentarna, wypełniona ciałami zabitych, służyła nam za
schronienie. Gregor otrzymał postrzał w głowę i leżał teraz owinięty zakrwawionymi
bandażami jak mumia egipska. Wszyscy odnieśliśmy mniejsze lub większe rany, ale
tylko Gregor był bliski śmierci. Gdyby kula trafiła centymetr niżej, nie leżałby teraz
na podłodze, skarżąc się na ból głowy.
Jakiś major z patkami sztabu generalnego stanął w wejściu do kaplicy i wyszczekiwał
serię kompletnie bezsensownych rozkazów. Patrzyliśmy na niego błyszczącymi
oczami. Był ewidentnym idiotą, ale do tego też majorem. Ponuro i niechętnie
podnieśliśmy
się z kamiennej podłogi i ruszyliśmy za nim w piekło ulicznych walk. Szczęśliwie dla

nas, nim zaszli*śmy zbyt daleko, oficer zauważył grupę strzelców z dywizji SS
„Totenkopf" i stwierdził, że bardziej mu się przydadzą niż motłoch z kaprawymi
oczkami z pułku czołgów. Pomaszerował z nimi w kierunku muru cmentarza, a my
ponownie schowaliśmy się jak króliki w norach w zniszczonej kaplicy.
Gdy tylko pozostawiono nas w spokoju, natychmiast zapadliśmy w lekki sen. Była to
pierwsza chwila wytchnienia od ponad siedemdziesięciu dwóch godzin. Od dwóch
dni nic nie jedliśmy, a od siedmiu w ogóle nie zdejmowaliśmy butów. Nawet Heide
zaczął śmierdzieć.
Krótko po północy wyciągnięto nas z kryjówki i kazano pomaszerować na ulicę
Wolską. W ruinach spalonej sutereny mieliśmy zająć pozycje i ogniem naszego
karabinu maszynowego kryć okolicę.
Zaraz po świcie na jezdni pokazała się długa kolumna cywilów. Byli obojga płci,
starcy i dzieci, inwalidzi i ciężarne kobiety, nawet kalecy na wózkach inwalidzkich.
Wielu z tych biedaków wyciągnięto z łóżek i prowizorycznych schronów, niemal
wszyscy drżeli od porannego chłodu. Prawie każdy z nich niósł walizkę, tobołek lub
ciągnął wózek z dobytkiem. Wielu niosło też siatki lub paczki owinięte szarym
papierem * mieli w nich precjoza, które udało im się zebrać, nim wyprowadzono ich
z domów.
* Dokąd oni idą? * spytałem. * Przecież ta droga prowadzi tylko do nasypu
kolejowego.
* No właśnie * odparł sucho Stary. * Tam pewnie idą.
Zamilkliśmy na chwilę i obserwowaliśmy żałosną kolumnę cywilów.
* Idą jak na własny pogrzeb * powiedziałem. Stary machnął bezradnie ręką.
* Pewnie tak właśnie jest...
Cała kolumna była otoczona przez esesmanów z oddziałów Dirlewangera. W
pewnym momencie na jej czele pojawił się pojazd żandarmerii wojskowej z
zamontowanym głośnikiem. Wychyliłem się przez okienko, aby posłuchać przemowy
oficera.
„Uwaga! Uwaga! Ze względów militarnych cały teren dzielnicy musi być
oczyszczony. Macie pięć minut, by opuścić swoje domy! Powtarzam, pięć minut! Jest
to bolesna konieczność, ale polscy bandyci nie pozostawili nam wyboru. Ten rejon
jest terenem działań wojennych i jeśli tu pozostaniecie, wasze życie może być
zagrożone. Obergruppenfuh*rer SS von dem Bach*Zelewski zapewnia was osobiście,
że będziecie dobrze traktowani. Armia niemiecka zapewni wam całkowitą ochronę.
Wolno wam zabrać z domów wszystko, co zdołacie spakować w ciągu pięciu minut...
Uwaga, uwaga! Ze względów militarnych cały teren dzielnicy musi być
oczyszczony..."
Samochód zawrócił i ruszył w kierunku innej ulicy, a wrzaskliwe tony zaczęły powoli
cichnąć. Wzdłuż całej Wolskiej otwierano okna, wyrzucano przez nie pakunki i
kolejni ludzie przyłączali się do maszerującej kolumny uchodźców. Żołnierze
Dirlewangera wydawali rozkazy i zapewniali o pełnym bezpieczeństwie i
współczuciu. Widziałem, jak jeden z nich zatrzymał się i podniósł zabawkę
upuszczoną przez małe dziecko. Drugi pomagał starszej
kobiecie. Jeszcze inny się uśmiechał. W tym momencie zadrżałem i odwróciłem się.
W ich zachowaniu było coś niepokojącego, coś bardzo groźnego. Rzadko kiedy

esesmani wykazywali ludzkie odruchy. Czułem, że stanie się coś bardzo złego.
Docierało do nas szuranie setek butów po bruku. Mnóstwo ludzi: niektórzy w butach,
inni w kapciach, wielu w podartych kamaszach. Sporo dzieci szło na bosaka. Teraz
zbliżali się do drogi obstawionej po bokach przez esesmanów Kamińskiego. Żołdacy
stali jak pomniki, bez uśmiechu i bez ruchu. Po prostu stali i patrzyli na
przechodzących ludzi.
Samochód z głośnikiem znowu się pojawił przed naszym stanowiskiem.
„Uwaga! Uwaga! Ten teren wkrótce będzie pod ostrzałem! Powtarzam! Ten teren
będzie pod ostrzałem! Macie pół minuty na opuszczenie go! Jeśli ktoś tego nie zrobi,
zostanie uznany za wroga armii niemieckiej i zastrzelony. To jest ostatnie
ostrzeżenie..."
Pojazd ruszył z miejsca. Kilku wahających się mieszkańców zostało wypchniętych
przez drzwi własnych domów i dołączonych do kolumny. Ludzie Kamińskiego
zaczęli przeczesywać domy. Chorych, którzy leżeli w łóżkach, rozstrzeliwano na
miejscu. Jakiś człowiek ukrywający się na poddaszu został wyrzucony przez okno i
zabił się, uderzając o bruk. Spadł przypadkiem na dziecko, które także poniosło
śmierć. Tłum zaczął zdradzać zaniepokojenie. Ludzi przywoływano do porządku za
pomocą kolb karabinów i kuksańców. Niektórych cywilów trzeba było uspokajać
przy użyciu luf pistoletów.
Kolumna powoli toczyła się swoją drogą. Setki stóp stopniowo zamieniały się w
tysiące. Szli teraz szeroką, lekko pochyłą ulicą w stronę Górczewskiej. Teren był w
posiadaniu brygady Dirlewangera, który rozlokował swój sztab w pobliskim kościele.
Ołtarz służył jako stół do map. Dirlewanger, jak to często bywało, był pijany.
Czoło kolumny dotarło do nasypu kolejowego. Padł rozkaz do zatrzymania się, ludzie
mieli pozostać tam, gdzie stali, obserwując ponurą okolicę.
Kamiński patrzył pogardliwie na zgromadzony tłum.
* Dlaczego jeszcze żyją? * spytał. * Powinni już dawno nie żyć!
* Zaraz będzie po wszystkim * odparł Dirlewanger.
Ludzie stali twarzami do pokrytego trawą i krzakami nasypu kolejowego. Obaj
oficerowie byli znani z brutalności i zazdrośni o swą reputację.
* Wszystko to * powiedział Kamiński, machając beztrosko ręką * to nic w
porównaniu z Mińskiem.
* Mińsk? * spytał Dirlewanger, jakby pierwszy raz słyszał o rzeziach urządzanych w
stolicy Białorusi i jej okolicach.
* Całkowita likwidacja * pochwalił się Kamiński. * Oczyściłem cały teren.
* Tylko z partyzantów * powiedział jego rozmówca. * Tylko z partyzantów... Po tym,
jak skończymy z Warszawą, nie pozostanie tu ani jeden dom. To miasto przestanie
istnieć. Według rozkazu Reichsfuhrera wszyscy mężczyźni, kobiety i dzieci
podlegają eksterminacji.
Zaczynało już brakować miejsca dla przybywających ludzi. Stali gęsto upchani, a
naprzeciwko
nich zatrzymały się ciężarówki z karabinami maszynowymi. Ich obsługa czekała na
rozkaz otwarcia ognia.
* Szkoda * powiedział Kamiński * że nie da się zaaranżować tego staranniej.
* Wszystko będzie dobrze * uspokajał go Dirle*wanger, wzruszając ramionami. *

Nie mamy czasu na subtelności...
Ostatni ludzie z długiej kolumny byli upychani na wąskim skrawku terenu.
Dirlewanger podniósł do ust megafon i zapadła nerwowa cisza. Teraz cywile
dowiedzą się, co ich czeka. Teraz doświadczą opieki, którą im obiecano.
* Uwaga! Uwaga! * krzyknął Dirlewanger i opuścił rękę, co było sygnałem do
otwarcia ognia.
Karabiny maszynowe zaczęły strzelać wspierane ogniem ludzi Kamińskiego.
Ci, których nie zabiły kule, ginęli pod stosami piętrzących się ciał. Wózki dziecięce i
inwalidzkie zjeżdżały po pochyłym bruku, docierając do pobliskiego muru. Grupka
ludzi jakimś cudem wymknęła się obok jednej z ciężarówek. Chwilę potem została
zlikwidowana granatami ręcznymi, nie przebywszy nawet dwudziestu metrów.
Oficerowie poklepali się po przyjacielsku po ramionach i ruszyli dumnym krokiem
do nieodległego kościoła.
* Współpraca, mój drogi. To jest właśnie to. Niech wszyscy tak współpracują jak ja z
tobą, a do Bożego Narodzenia spacyfikujemy całą Polskę!
Karabiny maszynowe zakończyły swoje dzieło. Pole mordu zostało oblane benzyną i
podpalone. Sporo ludzi nadal żyło i było przytomnych, gdy
zaczęły obejmować ich płomienie. Przerażający spektakl palenia zabitych i rannych
przypominał zapadanie się i unoszenie stosów ciał. Omdlewający smród spalonego
ludzkiego mięsa unosił się nad miastem przez parę dni.
Następnego dnia bataliony Kedywu znowu uderzyły w kierunku cmentarza, niszcząc
prawie cały batalion niemieckiej piechoty. W rewanżu żołdacy Kamińskiego
torturowali każdego złapanego Polaka lub wieszali go głową w dół, skazując na
powolną śmierć. Armia wystosowała oficjalny protest przeciwko takim metodom
postępowania z cywilami. Jednak Hitler całkowicie zignorował te skargi, w zamian
dodając Liście Dębowe do Krzyża Rycerskiego Kamińskiego. Był to kolejny
policzek dla generalicji z Wehrmachtu. Podnieceni własną bezkarnością esesmani
wznieśli się na kolejny poziom horroru. Ludzie z SS zaczęli mordować i gwałcić z
taką samą łatwością, z jaką inni jedzą i piją. Ci, którzy woleli rolę obserwatorów,
mogli zawsze stać się widzami tortur, które odbywały się bez przerwy. Ostatnią
fanaberią była śmierć przez powolne rozrywanie. „Utalentowany" sadysta mógł
przeciągać taki spektakl przez całą noc.
Mały opuścił nasze stanowisko, jak to sam określił, z powodu misji specjalnej.
Wrócił po półgodzinie, ciągnąc za sobą cherlawego Unterscharfuhrera z oddziałów
Dirlewangera.
* Mogłem go zastrzelić na miejscu * powiedział * ale stwierdziłem, że wam się też
należy trochę zabawy.
* Skąd wziąłeś to bydlę? * spytał Porta. Mały podrapał się palcem po nosie.
* Czy to ważne? Gdzie go znalazłem, to moja sprawa.
* To po co go tu przyprowadziłeś? * spytał Stary. * Przecież wiesz dobrze, że nie
możemy go zastrzelić bez powodu.
* Bez powodu? * zabrzmiał jak echo obrażony Mały. * A nie wystarczy, że jest z SS?
Mały przygryzł dolną wargę na znak niezadowolenia.
* Jest przecież zwykłym rabusiem, prawda?
* Rabusiem?

* A jak! Działał w sklepie jubilerskim... Stary westchnął głęboko i wyciągnął rękę.
* Pokaż!
Mrucząc coś pod nosem, Mały opróżniał kieszenie. Miał chyba z pół setki
pierścionków i zegarków. Zaczęliśmy śmiać się szyderczo.
* No co? To nie jest dowód? * spytał zaczepnie Mały.
Nawet Stary nie potrzebował takiego dowodu, aby stwierdzić, że oddziały
Dirlewangera to banda morderców. Mały ochoczo wyciągnął nóż.
* No i co teraz? * spytał. * Oczy czy bebechy?
* Wykastrować skurwysyna * nalegał Gregor.
* Później * powiedział Mały. * Najpierw oczy, będzie zabawniej.
* Dopóki ja tu dowodzę, nie zrobisz tego! Zabrzmiały dwa szybkie strzały i
Unterscharfuh*
rera nie było już między nami. Stary spokojnie schował pistolet do kabury. Pokiwał
groźnie w stronę Małego.
* Jesteś w armii, a nie w SS. Pamiętasz o tym? W trakcie patrolu, gdy
przeszukiwaliśmy opuszczone domy, odkryliśmy resztki kolacji, które wciąż
leżały na stole. Suchy chleb i garnek fasoli. Chleb już zaczął zielenieć, a fasola była
wyschnięta i twarda, ale dla nas była to uczta. Mieliśmy coś w ustach pierwszy raz od
dwudziestu czterech godzin.
Porta z żalem oblizywał się po ostatnim kawałku czerstwego chleba, gdy w drzwiach
kuchni stanął młody kapitan i oznajmił, że chce przejść na drugą stronę ulicy i odbić
elektrownię tramwajową. Miałem wielką ochotę zapytać go, co, do jasnej cholery, my
mamy z tym wspólnego. Niestety, dobrze znałem odpowiedź. Jeśli on chce przejść na
drugą stronę ulicy, to znaczy, że my też.
Wraz z grupą pionierów zajęliśmy parter kompleksu budynków. Nim jednak
zabraliśmy się do dalszego szturmu, spadł na nas kontratak Polaków i wypchnął nas
poza obręb elektrowni. Nadal pozostawała w rękach powstańców.
Przez parę dni panowało coś na kształt zawieszenia broni, dzięki czemu Niemcy
mogli mocniej zacisnąć pętlę wokół miasta. Z nieznanych nam powodów marszałek
Rokossowski wstrzymał natarcie pod Magnuszewem, co pozwoliło Niemcom na
przerzucenie kilku kolejnych jednostek do stłumienia powstania. Zaczęły przybywać
oddziały czołgów, piechoty, pojawili się liczni pionierzy i saperzy. Dowieziono też
ciężkie działa, które przez cały dzień, co dziesięć minut, wystrzeliwały ogromne
pociski na walczące miasto. Powoli, ale w nieunikniony sposób Warszawa zamieniała
się w wielkie cmentarzysko.
Całej machinie wojennej Niemiec generał Bór**Komorowski mógł przeciwstawić
przeraźliwie mało. Jedyną jego nadzieją była determinacja i od*
waga żołnierzy. Wierni powstańcy musieli walczyć do końca, który nieuchronnie się
zbliżał. Jeśli chodzi o broń, była ona głównie zdobyczna lub pochodziła z
podziemnych warsztatów. Najbardziej efektywne były butelki z benzyną i miotacze
płomieni robione z rur hydraulicznych. Materiały wybuchowe Polacy pozyskiwali z
niemieckich niewypałów, które walały się wśród ruin budynków. Było to bardzo
pomysłowe, ale i niebezpieczne. Jednak i ten kanał zaopatrzenia musiał się kiedyś
wyczerpać.
Na razie powstańcy zmuszali nas, abyśmy ciężko pracowali na nasz żołd.

Zdobyli centralę telefoniczną na Zielnej i, jakby oszczędzając amunicję, zrzucili
kilku Niemców z górnych pięter budynku. Byli w posiadaniu budynku, ale już
wkrótce musieli odpierać ataki pionierów i samochodów pancernych, co
spowodowało, że cała reduta zamieniła się w wypaloną stertę gruzu.
Z pomocą dział szturmowych próbowaliśmy odbić komendę policji, ale powstańcy
walczyli jak demony i pomimo wielokrotnych ataków musieliśmy wycofać się jak
niepyszni.
W komendzie broniło się wielu żandarmów * byli to często dziadkowie pamiętający
walki z I wojny światowej. Powyciągano ich z różnych zakamarków Rzeszy i
zmuszono do ulicznej walki, której nie znali i nie rozumieli. Krwawe walki odbywały
się w całym budynku. Kilka grup żandarmów uciekło w panice. Próbowali wezwać
na odsiecz dwie kompanie z oddziałów Kamińskiego, ale one też nie mogły sobie
poradzić z uporem Polaków.
Powstańcy upajali się chwilowym zwycięstwem. Wszyscy jeńcy znaleźli się w
kościele Sw. Krzyża, bo był to jedyny w miarę niezniszczony budynek w okolicy.
Do natarcia ruszyły kolejne pułki piechoty niemieckiej, aby zmierzyć się z
oddziałami pułkownika Wachnowskiego. Polacy byli w zasadzie skazani na zagładę,
ale walczyli z samobójczą determinacją. Ponad pół tuzina żandarmów zostało
podpalonych z miotacza płomieni i biegali jak szalone pochodnie po zniszczonej
ulicy.
Obergruppenfuhrer SS Erich von dem Bach**Zelewski zarządził nowe natarcie. Za
atakującymi oddziałami miały się posuwać bandy Dirlewangera. Ale nim kolumna
doszła do budynków Giełdy, rozleciała się w panice pod wpływem deszczu butelek
zapalających i granatów rzucanych z okien przez Polaków. Gangsterzy Dirlewangera
uciekali pierwsi.
Oddziały Wachnowskiego przeszły do kontrataku i ścigały przeciwnika wąskimi
uliczkami w kierunku Chłodnej i Stawek.
W międzyczasie oddziały Dirlewangera i Ka*mińskiego przeszły pod kontrolę
Heinricha Reine*fartha, któremu Himmler zlecił pod groźbą śmierci jak najszybsze
zrównanie miasta z ziemią.
Oprawcy ruszyli do walki ze zdwojoną energią. Armia dostała zalecenie, aby nie
wchodzić im w drogę. Ponadto rozkazano nam strzelać do każdego, kto nie nosi
niemieckiego munduru. Bez znaczenia, czy to kobieta, mężczyzna, czy dziecko.
Himmler chciał zniszczyć całą rasę ludzką, a my mieliśmy być wykonawcami tego
wyroku.
Pojawiliśmy się w okolicy placu Napoleona. Obecnie plac Powstańców Warszawy.
Przez huk wybuchów i wystrzałów przebijały się dźwięki muzyki. Muzyka w takim
miejscu i o takiej porze? Dochodziła gdzieś ze wschodniego krańca placu. Okazało
się potem, że nie zważając na toczące się walki, jakiś polski oficer grał na pianinie.
Doprowadzał tym esesmanów do szału. Wysłali ze dwa plutony, aby uciszyć muzyka,
ale jedyne, co osiągnęli, to zmiana repertuaru. Dopiero pod wieczór zakończył się ten
przedziwny koncert.
Nasz batalion po kilku pierwszych krokach natarcia znowu natknął się na kontratak
oddziałów pułkownika Wachnowskiego. Składały się one w dużej mierze z dzieci i
młodzieży, chyba harcerzy, którzy walczyli z determinacją zawodowych żołnierzy.

Za nami posuwały się oddziały miotające granaty z gazem. Polacy uciekali, gdyż w
większości nie mieli masek gazowych. Tak naprawdę nie był to żaden gaz bojowy,
tylko zasłona dymna uznana za normalny środek kamuflażu na polu walki. Jednak w
tych wariackich warunkach nawet my nie byliśmy pewni, co to jest. Jeśli byłby to gaz
bojowy, nikt z nas ani naszych przeciwników nie przeżyłby nawet dwudziestu minut.
Nastąpiła chwila spokoju, bo obie strony wycofały się na swoje pozycje wyjściowe.
Potem Polacy, stwierdziwszy, że lepiej umierać w walce niż w oparach gazu, rzucili
się desperacko do ataku i pierwszą falę żołnierzy Dirlewangera wysadzili w
powietrze za pomocą granatów i ładunków
wybuchowych. Ci, którzy przeżyli tę rzeź, uciekali w panice. Wszędzie walały się
szczątki porozrywanych ciał, a ocalałe resztki ścian dosłownie spływały krwią. Na
narożnikach kilku budynków pojawiły się polskie flagi.

Daleko stąd, w Berlinie, Himmler z gorączką poszedł do łóżka. Nawet Hitler wahał
się, czy niepokoić go sprawami wagi państwowej, bo doktor Kirstein oznajmił, że
życie Reichsfuhrera jest zagrożone. Doznał on sporego szoku, gdy dotarły do niego
informacje o przebiegu walk w Warszawie. Polacy zniszczyli sporo czołgów i zadali
nam spore straty w piechocie. Opanowali centrum miasta i przerwali szlaki
komunikacyjne przez Wisłę. Ze swego niedoszłego łoża śmierci słał uzasadnienia
wyroku śmierci dla Gauleitera Fischera, który stracił kontrolę nad miastem i dopuścił
do tak dramatycznej sytuacji. Dopiero wściekły atak piechoty wspartej Tygrysami z
3. Dywizji SS uwolnił z okrążenia przestraszonego władcę miasta i generała Stahela
* komendanta garnizonu, którego Himmler też miał zamiar skazać na karę śmierci.
Wyrok miał zostać odwołany, jeżeli pechowy generał przywróci porządek na
zapleczu linii frontu. Do tego jednak nie doszło, bo generał zginął w przypadkowym
starciu z partyzantami.
Razem z Portą uciekaliśmy, jeden przy drugim, przez Adolf Hitler Platz przed kulami
świszczącymi nam nad głowami. Potknęliśmy się o leżące ciała i przypadliśmy do
ziemi. Z tej pozycji obserwowaliśmy, jak teren wokół nas zamienia się w
pobojowisko pod wpływem ognia prowadzonego przez żołnierzy z dywizji SS
„Wiking". Chowaliśmy się za
ciałami zabitych, bo esesmani strzelali do wszystkiego, co się rusza.
Następnego dnia niebo zaroiło się od bombowców RAF*u. Były to przeważnie
wellingtony, które zrzucały na spadochronach zaopatrzenie dla wyczerpanych
powstańców. Jednak tylko dziesięć procent zrzutów dotarło w ich ręce. Reszta była
łupem naszym i Rosjan. Na tego typu operacje było już stanowczo za późno.
Razem ze 104. Batalionem Piechoty nacieraliśmy na północy Starego Miasta, w
kierunku ulicy Piwnej. Ten rejon miasta, będący w rękach powstańców już od
miesiąca, miał strategiczne znaczenie, blokował bowiem dojazd do mostu
Kierbedzia. Było to tak ważne, że dostaliśmy jako wyposażenie czołgi PzKpfw IV.
* Naprzód! * rozległ się przez radio rozkaz pułkownika Hinki.
Pojazdy ruszyły powoli w kierunku wąskich uliczek.
* Zasięg czterysta metrów! * krzyknął Stary. * Ładować i przygotować się do
otwarcia ognia!
Powróciliśmy na stare śmiecie * znowu siedzieliśmy w stalowych pudłach, co nam

się nie zdarzyło od paru miesięcy. W końcu byliśmy tam, gdzie powinniśmy być.
Patrzyliśmy na świat spoza płyt pancernych. Wszystko wreszcie wróciło na swoje
miejsce.
Mały ładował i rozładowywał działo z niezmąconą regularnością. Nie przeszkadzało
mu w tym popijanie wódki i przegryzanie jej kiełbasą. Było mu zupełnie obojętne, w
co celujemy. Czy byli to bezstronni obserwatorzy, których notabene nigdzie
nie było, czy też gniazdo karabinów maszynowych. Wiedział tylko, że maszyna musi
być cały czas w ruchu, inaczej obrzucą nas granatami i butelkami z benzyną.
Przejeżdżaliśmy obok małych domków z tarasami, które zmiażdżyliśmy naszymi
gąsienicami. W pewnym momencie rozległa się eksplozja, cały czołg zadrżał i
obrócił się z powodu zerwania gąsienicy.
* Mina magnetyczna * powiedział Heide przez zaciśnięte zęby. * Rozwaliło nam
prawą gąsienicę.
Przez parę sekund milczeliśmy. Potem Porta zaklął, spojrzał na Małego i poderwał
się ze swojego fotela.
* Grupa naprawcza, na zewnątrz! Idziemy! Mały nadal siedział wygodnie rozwalony
na
podłodze i napychał usta kiełbasą.
* Jaja sobie robisz? * zapytał.
* A co? Chcesz siedzieć tutaj i czekać, aż nas rozwalą na kawałki? * warknął z furią
Porta.
Mały potrząsnął ręką.
* To chyba jednak lepsze, niż wyjść na ulicę i stać się natychmiast martwym
bohaterem narodowym.
Nim Porta zdążył cokolwiek odpowiedzieć, dostaliśmy kolejne uderzenie. Pocisk
trafił w zewnętrzną osłonę i nad czołgiem uniosła się spora kula ognia. To nie było
groźne trafienie, ale źle podziałało na nasze nerwy. Pozostałe czołgi naszej kompanii
zniknęły z pola widzenia.
Strzelano do nas z tyłu. Musieliśmy ręcznie przestawić wieżę, bo siłowniki
elektryczne zostały uszkodzone przy poprzednim trafieniu. Potem rozległa się
kolejna eksplozja i ponownie podrzuciło
naszym czołgiem. Tym razem rozwaliło nam tylną oś napędową. Nie było już po co
wysyłać ekipy naprawczej. W tych warunkach nie mieliśmy szansy naprawy takiego
uszkodzenia.
Stary z wyraźną niechęcią dał rozkaz do opuszczenia czołgu. Unieruchomiony kawał
żelastwa był jak siedząca kaczka i każdy mógł do niego strzelać. Za chwilę mógł
wybuchnąć i byłoby samobójstwem siedzieć w nim dłużej.
Odskoczyły pokrywy włazów i obserwowałem, jak wyskakują przez nie moi
towarzysze. Miałem wyjść jako ostatni, ale przedtem musiałem przygotować ładunki
wybuchowe do wysadzenia naszego pudła.
* Do zobaczenia w raju * powiedział Porta i posłał mi pożegnalny pocałunek.
Poczekałem, aż sprzed oczu znikną mi jego podeszwy, i uruchomiłem zapalnik
ładunku samo*niszczącego. Potem ruszyłem w stronę najbliższego włazu. Nie
mogłem go jednak otworzyć. Musiał zatrzasnąć się w trakcie wychodzenia moich
towarzyszy. Momentalnie ogarnęła mnie panika. Czołg miał wybuchnąć za parę

sekund, a ja nadal byłem w środku. Zostały mi tylko sekundy. Waliłem bezskutecznie
w kawał stali z bezmyślną furią. Pewnie podmuch wybuchu granatu zaklinował
klapę. Potrzebowałem znacznie więcej siły, niż posiadały moje wątłe mięśnie.
Bardziej sensowne było skierowanie się do innego wyjścia, jednak strach zwyciężał z
rozumem i tkwiłem, szamocząc się z włazem.
Nagle przed oczami ukazało mi się światło dnia. Dwie dłonie wielkie jak łapy kowala
wyciągnęły się w moją stronę. Porwały mnie i przeciągnęły przez
właz do wieżyczki. Razem z Małym stoczyliśmy się po pancerzu uszkodzonego
czołgu.
* Cholerny głupku! * warknął mój towarzysz i trzepnął mnie głośno między uszy. *
Mogłeś nas dwóch zabić tym swoim marudzeniem!
Dalsze utyskiwania Małego przerwał wybuch naszego PzKpfw IV. Podmuch
powietrza poderwał nas do góry i wrzucił w otwór po oknie w najbliższym budynku.
Nawet Mały był zbyt potłuczony, by się ruszyć, więc leżeliśmy bezradnie na
podłodze, próbując złapać oddech. Nie mieliśmy ochoty się ruszać, ale groźba
zawalenia się ściany budynku zmuszała nas do wyczołgania się na bruk ulicy.
Ruszyliśmy śladami kompanii piechoty, która atakowała pałac Briihla, dawną
siedzibę niemieckiego gubernatora, obecnie zajętą przez powstańców. A ci nie chcieli
poddać się bez oporu. Walki toczyły się w pomieszczeniach, klatkach schodowych,
podestach, galeriach i ogrodach, aż wszystko zamieniło się w pobojowisko. W końcu
obrońcy wycofali się, a my byliśmy zwycięzcami. Cisza, która zapanowała po tej
jatce, była zaskakująco uciążliwa. Pałac stał się wrakiem * nie mogłem rozciągnąć
mojego niemytego i bolącego ciała na wygodnym łożu, które mogłoby kiedyś należeć
do jakiejś księżniczki.
Mały bez ceremonii czyścił buty damasceńską narzutą. Porta zerwał aksamitną
zasłonę z okna i ułożył się na niej jak pies na posłaniu w psiarni. Przez prawie cztery
godziny byliśmy panami tego pięknego pałacu zniszczonego przez wojnę. Ale gdy
nadszedł świt, znów nas posłano do rynsztoku, aby podjąć kolejne walki z
powstańcami. Chwila naszej chwały i odpoczynku była naprawdę krótka.
Znowu wydawało się, że całe miasto wypełnione jest walczącymi Polakami.
Musieliśmy szukać schronienia w podziemnych kanałach, dwa lub trzy metry pod
ziemią, po pas w śmierdzących ściekach. I tak była to dla nas jedna z lepszych chwil
w ciągu ostatnich czterech dni. Gdy ponownie wyszliśmy na powierzchnię,
ociekaliśmy szlamem, a blask dnia niemal nas oślepił. Chwilę potem pojawili się
ludzie z dywizji SS „Wiking" i bez ceremonii wpakowali nas do wielkich Tygrysów.
Nie miało żadnego znaczenia, że byliśmy wygłodzeni i kompletnie wyczerpani po
czterech dniach walk i przebywania w kanałach. SS potrzebowało załóg do czołgów,
a my byliśmy pod ręką. I tyle.
Powinni mieć więcej rozumu i nie wprowadzać ciężkich czołgów do walk na ulicach
miasta. Taka masa stali jest zbyt duża i nieruchawa, aby przydała się do walk
ulicznych. Trudno było nią manewrować na wąskich ulicach, a ponadto była
narażona na ostrzał ze wszystkich stron. Wkrótce mieliśmy urwane obydwie
gąsienice. Stary dał rozkaz, aby opuścić pojazd, a ja znowu miałem go wysadzić w
powietrze.
Czekałem niecierpliwie, aż reszta załogi wyjdzie z czołgu, uruchomiłem zapalniki i

wyskoczyłem przez właz desantowy, który tym razem na szczęście nie sprawił mi
żadnego kłopotu. Wydostałem się na zewnątrz i chyłkiem dołączyłem do towarzyszy.
Skryliśmy się za wrakiem spalonej ciężarówki i czekaliśmy na eksplozję.
Tyle że ta nie następowała...
Jakiś Unterscharfuhrer SS groził, że zastrzeli mnie na miejscu, jeśli nie naprawię
swego błędu.
Gorączkowo dyskutowaliśmy, czy to mój błąd, czy wada mechanizmu. Jednak bez
względu na wszystko i tak musiałem dokończyć robotę. Tygrysy były nadal
traktowane jako tajna broń. Nie było usprawiedliwienia, jeżeli wpadł on w ręce
wroga. Nawet jeżeli esesman darowałby mi życie, i tak nie uniknąłbym sądu
wojennego.
Przebiegłem przez ulicę nerwowo skacząc i podrygując. Heide osłaniał mnie ogniem
karabinu maszynowego, ale na dachach budynków było sporo strzelców
wyborowych, którzy mieli wielką ochotę przerwać moją, oczywistą dla wszystkich,
misję. Wpadłem pod czołg, a obok mnie zaraz pojawiły się dziury w bruku po
rykoszetujących pociskach. Próbowałem otworzyć dolny właz, ale nie miałem na to
szans. Znowu musiałem wdrapać się na wieżyczkę.
Wziąłem głęboki oddech, wyciągnąłem zawleczkę granatu dymnego i rzuciłem nim
na ulicę. Pod osłoną dymu wlazłem na górę, po czym wślizgnąłem się do środka.
Ładunki były na swoich miejscach. Szklany detonator był zbity, więc eksplozja
mogła nastąpić w każdej chwili. Wystrzeliłem przez wieżyczkę i pomknąłem przez
ulicę jak przestraszony kurczak. Snajperzy nadal strzelali, ale śmigające kule były
niczym w porównaniu z horrorem eksplozji prawie sześćdziesięciu ton stali!
Potoczyłem się w kierunku ruin najbliższego budynku i rzuciłem kilka granatów w
stronę trafionego Tygrysa. Pierwszy wylądował na półce nad kratą wentylatora,
natomiast drugi wleciał do środka przez otwarty właz na wieży. Zakryłem głowę
rękami i czekałem na wybuch.
Sekundy mijały bardzo powoli. Każda z nich wydawała mi się wiecznością.
Ostrożnie uniosłem rękę. Potem sięgnąłem do torby po kolejny granat i wyciągnąłem
zawleczkę. Wziąłem zamach i w tym momencie czołg eksplodował.
Fala uderzeniowa wyrwała mi granat z ręki. Stalowe płyty fruwały po całej okolicy.
Długa lufa działa poleciała jak strzała wypuszczona z łuku. Trafiła w okno budynku,
w którym ukrywała się drużyna niemieckiej piechoty. Nie czekałem, aby usłyszeć ich
komentarze. Wziąłem nogi za pas i paląc podeszwy, uciekłem w stronę Starego i
reszty moich towarzyszy.
Bitwa o Warszawę trwała z niesłabnącą brutalnością. Jeden z oddziałów
Dirlewangera przybył na nasze pozycje, gdy walczyliśmy w rejonie Alej
Jerozolimskich. Mieli zająć się czymś, co eufemistycz*nie nazywali oczyszczaniem.
Himmler dał im wolną rękę. Ich zadaniem było zniszczenie wszystkiego, co mogło
się do czegoś przydać. Zgodnie z tym poleceniem rabowali, gwałcili i palili
wszystko, co wpadło im w ręce w całej Warszawie. Najnowszą rozrywką było
kopanie dziećmi jak piłkami futbolowymi, jeśli tylko mieli ku temu okazję. Matki,
które miały czelność się skarżyć, mogły spłonąć żywcem. Wszystko to odbywało się
przy akompaniamencie śmiechu oficerów i ich dowódców, których większość
przedtem służyła w obozach koncentracyjnych.

Podpułkownik, pod którego komendą czasowo przebywaliśmy, był bardzo
zaskoczony postępowaniem SS. Był starym człowiekiem i do tej pory przymykał
oczy na wszelkie bezeceństwa. Ale teraz
otworzył je szeroko i patrzył ze strachem i niedowierzaniem na to, co się działo
wokół niego. Szukał jakiegoś dowodzącego Hauptsturmfuhrera, aby przerwać ten
proceder i wycofać hordę barbarzyńców z pola walki. Esesman zmierzył go
pogardliwym spojrzeniem od stóp do głów.
* Chyba pan jeszcze nie wie, że jest to 3. Batalion z pułku Dirlewangera i ma
specjalne rozkazy Reichsfuhrera. Byłoby wielką głupotą, gdyby chciał im pan
przeszkodzić.
Odepchnął oficera kolbą pistoletu i ruszył dalej ze swoją bandą morderców wzdłuż
ulicy w poszukiwaniu kolejnych zdobyczy. Pułkownik cały drżał. Twarz mu
poszarzała i zmarszczyła się, zrobił się trupio blady. Zamknął oczy i wydawało się, że
zapadły mu się w głąb czaszki.
* Dobry Boże * wyszeptał. * W jaki sposób prowadzimy wojnę...
Duch starych Prus gdzieś zniknął. Odszedł wraz z porządnymi generałami i surową
dyscypliną. Teraz nadszedł czas małych ludzi, takich jak Reichsfuhrer SS Heinrich
Himmler... Mały facecik w czarnym mundurze i pozłacanych binoklach. Chyba
nawet Hitler obawiał się czasem swego podwładnego.
Wszystkie domy wzdłuż ulicy płonęły. Ludzie odcięci na górnych piętrach od drogi
ucieczki krzyczeli przez okna w rozpaczy, ale nikt nie kłopotał się, aby im pomóc.
Ani wycofujący się Polacy, ani nacierający Niemcy. Mieli spłonąć. Cała Warszawa
tonęła w morzu ognia. Ulica Chłodna płonęła od jednego końca do drugiego.
Zarówno Polacy, jak i Niemcy zostali schwytani w piekielną pułapkę
płomieni. Nikt nie był w stanie przedrzeć się przez tę ścianę ognia. Bruk i asfalt pod
naszymi stopami był tak rozgrzany, że każda kropla wody, która na niego spadła,
natychmiast zamieniała się w parę wodną. Warszawa miała być doszczętnie spalona.
Wpadliśmy na chwilę do w miarę chłodnej piwnicy, aby złapać kilka oddechów, ale
natychmiast pojawił się sierżant sztabowy z wielką czerwoną twarzą i wygonił nas z
powrotem na zewnątrz.
* Co macie dalej zamiar robić * siedzieć tutaj na waszych tłustych tyłkach? Ruszajcie
się, zanim odstrzelę te wasze zasyfione gęby!
* Łatwo powiedzieć * stwierdził Mały, któremu wystrzały karabinowe przerwały
przeszukiwanie kieszeni zastrzelonego człowieka.
Podpułkownik siedział na kamiennym murku i wyśpiewywał hymny. Był otoczony
płomieniami i nie było możliwości dotarcia do niego.
* Chyba oszalał * powiedział zafascynowany Gregor. * Kompletnie zwariował!
Patrzyliśmy oniemiali na ten spektakl, dopóki kolejny pocisk nie trafił w mur,
którego szczątki przysypały rozhisteryzowanego oficera.
Minęło sporo czasu, nim przyszły rozkazy i ruszyliśmy, by odbijać przyczółki mostu
Poniatow*skiego. Rzygaliśmy śmiercią w trakcie tych walk. Żałowałem, że Bóg nie
wysadził go w powietrze. Potem, gdy już było po wszystkim, pozostawiono nas na
chwilę w spokoju.
Nacieraliśmy, ale co chwilę byliśmy odrzucani przez oddziały pułkownika
Wachnowskiego. Polacy nie pozostawiali nam chwili spokoju. Żaden Niemiec, który

wpadł w ich ręce, nie mógł być pewny
swego losu. Widziałem, jak czołgający się major z rozerwaną nogą został obrzucony
butelkami z benzyną. Płonący szkielet próbował bezradnie na czworakach umknąć
przed swoim przeznaczeniem.
Jeszcze tej nocy przeszliśmy w okolice pałacu Krasińskich, gdzie w piwnicach
zburzonego budynku stacjonowała nasza kompania. Krótko przed dwudziestą trzecią
zaczęło padać. Chłodny, prawie jesienny deszcz zacinał nam w twarze, gdy
rozłożyliśmy się na niewielkim skwerku. Staliśmy zgarbieni, patrząc ponuro przed
siebie. Woda ściekała nam po karkach, a przetarte podeszwy wpuszczały wilgoć do
butów. Po chwili wszyscy usłyszeliśmy, jak w buciorach Gregora chlupie woda. Ten
zaklął i zdjął je z nóg, aby wylać deszczówkę.
* Masz szczęście, że możesz to zrobić * powiedziałem.
Gregor tylko westchnął.
* Gdyby widziała to moja mama, serce by jej pękło.
* Szczęściarz z ciebie, że w ogóle masz matkę... * powiedziałem gorzko.
* Zawsze robi wielkie zamieszanie * odparł z tęsknotą Gregor.
Nigdy tak się jeszcze do nas nie zwracał. Uśmiechnął się sentymentalnie i popadł w
zadumę.
* Kiedyś wpadłem do rzeki * opowiadał. * Wróciłem całkiem przemoczony.
Natychmiast przystąpiła do działania. Wsadziła mnie do łóżka i zaserwowała mi
mleko i aspirynę. Myślała, że się przeziębię, w środku lata! W środku lata złapać
przeziębienie, to zabawne!
* Cholernie zabawne * przyznałem.
Noc była cicha. Zakłócał ją tylko nieustanny deszcz, który bębnił w resztki
blaszanych dachów i spływał dziurawymi rynnami. Ta cisza wydawała się nam
nienormalna, niemal nie do zniesienia, po tygodniach bombardowań i wybuchów.
Teraz panuje spokój, ale od jutra wszystko zacznie się na nowo. Znowu zginie parę
tysięcy ludzi, jakieś mosty lub budynki wylecą w powietrze, a inne przejdą w cudze
ręce. Wszystkie pionki w tej grze zmienią swoje położenie i będą czekać na kolejny
ruch.
Przyszedł czas, aby nas zluzowano. Jednak nikt nie przybył i nic nie mogliśmy na to
poradzić. Przeklinając, tkwiliśmy na stanowiskach i czekaliśmy, aż ktoś, gdzieś
przypomni sobie o nas. Deszcz powoli przestawał padać. Nie wiadomo jakim cudem
odezwały się ptaki, wywołując w nas poczucie strachu.
* Cholerne ptaki * westchnął Gregor.
Na miejscu deszczu pojawiła się żółta mgła, która powoli pełzała w naszą stronę.
Rozwijała się jak gruby dywan wzdłuż Miodowej i Długiej, skrywając zabitych i
rannych leżących przy kościele garnizonowym zamienionym na szpital. Trochę z
lewej strony leżały ciała dwóch Polaków i Niemca. Nasz żołnierz miał urwane nogi i
rozerwany brzuch. Z jego wnętrza wystawały jelita. Przypominały koszmarne
węgorze. Jeden z Polaków miał zadzierzgniętą na szyi pętlę z drutu. Wyglądało to
tak, jakby ktoś wlókł po ziemi rozprutą lalkę. Drugi z powstańców leżał w kałuży
krwi. Ciała zabitych zaczynały pęcznieć i robić się żółtozielone. Zostali zabici
pewnie dzień lub dwa wcześniej. W czasie
kolejnego ostrzału mogą eksplodować jak przejrzałe owoce. Gdyby tylko ich matki

mogły to zobaczyć. Wspaniała śmierć dla walczących za ojczyznę...
* Nawet się nie domyślasz * zaczął Gregor, jakby podążając za moimi myślami * ilu
jeszcze ludzi jest na świecie. A ilu jest jeszcze do zabicia.
* Zawsze będą jacyś ludzie do zabicia * odparłem. * Nawet ich będą specjalnie po to
hodować.
* Już to robią * oznajmił Gregor. Zmiennicy dotarli w końcu godzinę później.
Motocykliści ze 104. Batalionu byli w jeszcze gorszym humorze niż ja i Gregor.
Mieli dość wojny, partii, Hitlera. Rzygali na Anglików, Jankesów, Żydów, Rosjan...
* A co z Polakami? * spytałem.
* Cholerni Polacy, cholerne żabojady, cholerni...
* Wiecie co? * powiedział Gregor. * Gdybym był na waszym miejscu, strzeliłbym
sobie w łeb.
Na szczęście mogliśmy wrócić do budynku, w którym reszta naszej kompanii
chrapała jak stado świń. Gregor, przechodząc ponad śpiącymi, obudził jednego z
nich. Strumień obelg popłynął w naszą stronę i powtarzało się to za każdym razem,
gdy na kogoś nadepnęliśmy. Ludzie siadali zaspani i nadal przeklinali i skarżyli się
na swój los. Wiedziałem, co czują. Dla żołnierza sen jest jedną z najważniejszych
rzeczy. Nawet jeśli jest to luksus pięciu lub sześciu godzin odpoczynku na twardej
podłodze, z maską gazową jako poduszką i cienkim płaszczem jako kołdrą.
Wcisnąłem się pomiędzy Portę i Małego. Między nimi była wąska szczelina, więc
wierciłem się tak długo, aż zrobiłem sobie dość miejsca, aby za*
snąć. Było tu nie tylko ciepło, ale również bezpiecznie, dzięki czemu mogłem krótką
resztę nocy przespać we względnym spokoju i wygodzie.
Obudziły nas odgłosy kuchni polowej. Nagle zdałem sobie sprawę, że prawie
zapomniałem, jak smakowała poprzedniego dnia zupa ugotowana chyba z linoleum, i
teraz mój żołądek dopominał się gniewnie kolejnej porcji jedzenia. Odruchowo
ściągnąłem z ubrania z pół tuzina wszy i rozgniotłem je między paznokciami. Mały i
Porta stali już, trzymając w rękach menażki i worki na suchy prowiant. Gdy tylko
połknęli parodię śniadania, ruszyli w poszukiwaniu czegoś solidniejszego do
jedzenia. Nie miałem żadnych wątpliwości, że coś znajdą.
* Spróbujemy tutaj * powiedział Porta, popychając lekko Małego w stronę schodów
do piwnicy. * Najlepiej trafić do sklepu, nim zwali się cały tłum.
Porta był jednym z najlepszych na świecie łowców ochłapów. Był to taki typ faceta,
którego można posadzić nago na tratwie na środku Atlantyku, a dopłynie bezpiecznie
do brzegu, ubrany będzie w najlepszy garnitur, najedzony homarem i będzie trzymał
w ręku butelkę najprzedniejszego reńskiego wina. Będąc w Warszawie, w środku
bitwy, nie mógł zdobyć homara i wina reńskiego, ale mógł przynieść przynajmniej
spory kawałek koniny i butelkę wódki.
Wrócili po prawie dwóch godzinach, niosąc połowę świniaka. Był pocięty na
kawałki, a za nimi ciągnęła się wstęga świńskiej krwi.
* Skąd, do pioruna, to wytrzasnęliście? * dopytywał się nerwowo Stary.
Łowcy nie mieli jednak specjalnie ochoty chwalić się swymi wyczynami. Byli chyba
zbyt podnieceni, aby o tym mówić.
* Chrzanić to, skąd to mamy * powiedział Porta. * Jak ci powiem, co widziałem,
włosy staną ci na głowie dęba ze strachu.

* Tak? A co takiego?
Stary spojrzał z obawą, którą mógł również ze złośliwą satysfakcją wyczytać z
twarzy Małego.
* Co widzieliście? * spytał.
* Dorna * odparł Mały takim tonem, jakby rozkoszował się własnym zaskoczeniem
lub jakby nie mógł uwierzyć napotkanemu szczęściu. * Widzieliśmy Dorna, to był na
pewno on.
* Ten Dorn z Torgau? * spytał Gregor.
* Dokładnie ten * potwierdził Porta. * Rzeźnik we własnej osobie.
* Cały odstawiony * dodał Mały. * Skórzane buty, P*38, wszystko nowe i
błyszczące.
Zapadła oszałamiająca cisza. Dorn z Torgau był w Warszawie? Carl Dorn, kat z
Torgau, walczy na froncie? Ledwie nam się to mieściło w głowach. Wojna jest chyba
bliżej końca, niż myśleliśmy, jeśli takie kreatury wysyła się do walki.
* To było wtedy, gdy rąbaliśmy świniaka * powiedział Mały. * Widzieliśmy go, kiedy
wychodził zza rogu.
Potem odwrócił się i próbował naśladować waż*niacki sposób chodzenia groźnego
sierżanta. Nie było możliwości pomyłki. To mógł być tylko Dorn. Powolny uśmiech
triumfu zaczął pokazywać się na naszych twarzach. Carl Dorn wysłany na front? Nie
było chyba w armii niemieckiej ani jednego żołnierza, który na taką wieść nie
skakałby z radości.
* Czy miał szansę was zauważyć? * dopytywał się wciąż niespokojny Stary.
* Założę się, że tak! * potwierdził Mały.
* Nie można spotkać na ulicy starego kumpla i udawać, że się go nie widzi * dodał
Porta. * Oczywiście pomachaliśmy mu ręką, prawda?
Mogłem sobie wyobrazić, jak go powitali. Wysunięte do góry pojedyncze palce,
kpiny i kocie miauczenia, to tak chyba raczej wyglądało. To samo wiedział Stary.
Przeciągnął tylko ręką po czole.
* Zdajecie sobie oczywiście sprawę * powiedział
* że on przyjdzie tutaj, aby was znaleźć?
* No to co? * spytał obojętnie Mały.
* To, że pakujecie się w kłopoty * szczeknął Stary. * Miejcie trochę rozumu, na
miłość boską! Co macie zamiar zrobić, gdy się tu zjawi i zacznie bezczelnie
wypytywać o pół świniaka, które ktoś komuś gwizdnął?
* Wsadzimy mu granat w dupę * zaproponował Porta.
* Wsadzimy go do wiadra z rzygami * powiedział Mały.
* Powiesimy go za jaja!
Stary spokojnie wysłuchał wszystkich propozycji powitania podoficera.
* Jesteście pewni, że wreszcie skończyliście?
* spytał w końcu.
* Nie całkiem * odparł Porta. * Ale myślę, że to na początek wystarczy.
* Jak przeżyje * dodał Mały * to jeszcze coś wymyślimy.
* Wyeksploatowaliście już swoje ptasie móżdżki? * spytał złośliwie Stary. * Czy
myślicie, że Dorn
będzie takim idiotą, że przyjdzie tu bez wsparcia oddziału swoich kumpli? Czy

naprawdę sądzicie, że z własnej woli pojawi się blisko takich podrzyna*czy gardeł
jak wy, jeśli nie będzie pewien, że nic mu nie grozi?
Potrząsnął ostrzegawczo głową.
* Z Dornem nie ma żartów * powiedział. * Tak go nie dopadniecie.
Wszyscy ucichli. Patrzyliśmy jeden na drugiego i wzruszaliśmy ramionami. Mały i
Porta sami dla siebie stanowili prawo, ale Stary też nie był głupcem i musieli zdawać
sobie sprawę, że miał sporo racji. Może wyciągnięto Dorna z ciepłej posadki w
Torgau i wysłano do walki, ale bez względu na wszystko był nadal starszym
sierżantem ze sztabu generalnego i z tego powodu był uprzywilejowany.
* Jeśli tkniecie go palcem * ostrzegł Stary * przekonacie się, jak szybko śmiech może
zamienić się w łzy.
* Masz na myśli, abyśmy nie ruszali tego gówna i pozwolili mu odejść? * zapłakał
oburzony Mały. * Nie można mu nawet dać kopa w tyłek na rozpęd?
* Innym razem * odpowiedział Stary. * Innym razem...
* To ja pierdolę taką zabawę! * krzyknął Mały. Chwycił kawał mięsa i zarzucił go na
ramię.
* Jeśli tak to widzisz, zawsze możemy znaleźć kogoś, kto miałby ochotę się z nim
zabawić.
Zniknął na klatce schodowej, a za nim ruszył posłusznie Porta. Nie widzieliśmy ich
przez następnych kilka dni. Zniknęli jak kamień w wodę, a wraz z nimi wieprzowina,
po której pozostały na podło*
dze tylko plamy krwi * przypomnienie o uczcie, której nie mieliśmy zaznać.
Kilka sekund po wyjściu dwójki naszych towarzyszy usłyszeliśmy tupot buciorów o
bruk i w drzwiach pojawił się porucznik Lówe w towarzystwie Dorna, sierżanta
Hofmanna i trzech żandarmów. Cała szóstka weszła do piwnicy. Lówe obrzucił nas
cynicznym i znudzonym spojrzeniem, nim zaczął mówić. Hofmann zezował na plecy
Dorna, a ten, jak zawsze, przyjął postawę ważniaka. Ubrany był w nieskazitelny
mundur, beż żadnej plamki i rozdarcia, a jego małe, głęboko osadzone oczka bez
mrugnięcia świdrowały otoczenie w poszukiwaniu znikającego łupu.
* Sierżancie Beier * zaczął porucznik. * Starszy sierżant Dorn zameldował, że
wcześnie rano dwóch pańskich ludzi zarżnęło i pocięło na kawałki świnię, która do
nich nie należała.
* Świnię? * spytał Stary.
Lówe zwrócił się twarzą w stronę Dorna, szukając potwierdzenia.
* Świnię, tak powiedziałeś?
* Połowę świni * sprecyzował Dorn.
Teraz Lówe spojrzał przepraszająco na Starego.
* Połowę świni.
* To bardzo poważne oskarżenie * powiedział Stary po chwili zastanowienia. *
Naprawdę bardzo poważne.
* Ważne jest to * zgodził się porucznik * że rabunek jest karany śmiercią.
Potem ponownie zwrócił się do Dorna.
* Sierżancie, czy potraficie zidentyfikować tych ludzi?
Dorn wystąpił do przodu. Zmrużył oskarżyciel*sko oczka i zaczął się nam
przypatrywać.

* Tu ich nie ma * stwierdził.
* A co ze świniakiem?
* Połową świniaka, panie poruczniku.
* Przepraszam, połową świniaka. Czy widać ją gdzieś tutaj?
* Oczywiście, że nie * warknął Dorn, z wolna tracąc cierpliwość. * Na pewno ją
ukryli!
Lówe przeniósł spojrzenie na Starego.
* Sierżancie Beier, muszę zadać to pytanie: Czy ukrył pan pół świni?
* Nie, panie poruczniku * odparł spokojnie Stary.
* Ani żadnej jej części? Może łeb? Wnętrzności? Szynkę? Żeberka?
* Nie, panie poruczniku.
* No dobrze. W takim razie bardzo przepraszam, że marnowałem pański czas.
Pozostaje mi życzyć panu dobrego dnia. Czy możemy już iść, panowie?
Dorn ruszył gniewnie do przodu.
* Czy to znaczy, że uwierzył mu pan na słowo?
* A dlaczego nie? Nigdy nie wątpiłem w uczciwość sierżanta Beiera.
* On kłamie! To ordynarne kłamstwo! Widziałem ich, widziałem, jak tu wchodzili!
Lówe głęboko odetchnął i spojrzał na zegarek.
* Sierżancie Hofmann * powiedział. * Od dawna zna pan sierżanta Beiera. Czy miał
pan kiedykolwiek wątpliwości co do jego prawdomówności?
Hofmann patrzył przed siebie, nie zwracając uwagi na Dorna.
* Nigdy, panie poruczniku * odpowiedział.
* W takim razie możemy iść * powiedział Lówe.
Ruszył w górę schodów, po czym zatrzymał się na podeście.
* Naturalnie poinformuje mnie pan, gdyby połowa świni znalazła się w pańskim
posiadaniu? * rzucił do Starego.
Za porucznikiem ruszył orszak żandarmów. Tylko Dorn pozostał jeszcze chwilę w
piwnicy. Spojrzał pod nogi i zobaczył, że stoi w kałuży świeżej krwi. Podniósł wzrok,
spojrzał na Starego, wykrzywił radośnie usta i pokazał żółte zębiska.
* Mieliście tu chyba paskudny wypadek * powiedział. * Myślę, że lepiej by było
powiedzieć o tym porucznikowi. Może znajdzie on coś interesującego. Bardzo
interesującego.
Zastukał zelówkami butów, gdy wbiegł po schodach. Byłem ciekaw, czy Porta i Mały
zostawili krwawy ślad przez całą Warszawę.
* Pieczona wieprzowina * jęczał Gregor, kołysząc się w tył i przód na piętach.
Jego ręce obejmowały wygłodzony brzuch.
* Mogliśmy jeść pieczoną wieprzowinę, gdyby tego bydlaka nie wysłali na front. Nie
mogli go zamknąć w Torgau, gdzie powinien siedzieć? Dlaczego go wysłali, aby nas
denerwował?
Przerwał zakłopotany, gdy w drzwiach ponownie pojawił się porucznik. Zapadła
grobowa cisza, gdy schodził w dół schodami. Zatrzymał się na chwilę, przyglądając
się kałuży krwi. Potem podniósł wzrok i popatrzył na Juliusa. Jako jedyny w naszej
bandzie, który golił się w ciągu ostatniego tygodnia.
* Paskudnie się zacięliście, Heide * powiedział. * Musicie być na przyszłość
ostrożniejsi. Golenia nie należy traktować lekceważąco. Naprawdę nie wolno...

NIE ma znaczenia, gdzie walczymy ani z kim. Będziemy zabijać, jeśli leży to w
interesie naszego państwa. W razie potrzeby będziemy mordować ludzi jak bydło...
Tylko przy wsparciu takiej filozofii możemy z pełnym przekonaniem wkroczyć na
drogę zwycięstwa.
Himmler. Fragment przemówienia do pracowników Wydziału Zagranicznego SS.

To, czego brakowało oddziałom Dirlewangera i Ka*mińskiego w zakresie
dyscypliny, z ochotą rekompensowali, prześcigając się w kampanii terroru i
cierpienia. Palili, rabowali, gwałcili i mordowali, przesuwając się w kierunku
centrum Warszawy. Za sobą pozostawiali szlak śmierci i zniszczenia. Mordowali
wszystkich, bez różnicy, czy to byli Polacy, czy Niemcy, starcy, czy młodzi, kobiety,
czy mężczyźni lub dzieci. Każdy, kto wszedł im w drogę, był eliminowany.
Groza tych popełnianych codziennie zbrodni dotarła nawet do szefa sztabu armii
niemieckiej w Polsce, generała Heinza Guderiana. Jasno i wyraźnie przekazał
Hitlerowi informację, że jeśli obydwie brygady nie zostaną wycofane z miasta, złoży
rezygnację z pełnionej funkcji.
Później dodał, że dowódcy tych band powinni stanąć przed sądem wojennym.
Gdy Guderian składał swoje ultimatum, jeden z wyższych dowódców SS Hermann
Fegelein, który wżenił się w rodzinę Ewy Braun, metresy Hitlera, poin*
formował naczelnego wodza, że oddziały Dirlewangera i Kamińskiego składają się w
równej mierze z kryminalistów i psychopatów. A królestwo piekieł, które stworzyli w
Warszawie, na zawsze splami honor niemieckiej armii i Wielkich Niemiec.
Niechętnie i zbyt późno Hitler został zmuszony do działania. Rozkazał Himmlerowi
wycofać obydwie brygady z miasta i zastąpić je dywizjami Waffen SS. Był to też
jeden z warunków generała Bora*Komorowskiego, aby podjąć rozmowy o
kapitulacji powstania.
Kamiński został zastrzelony 23 grudnia 1944 roku, prawie na pewno na rozkaz
Reichsfuhrera SS, chociaż nigdy nie udało się tego dowieść. Jeśli chodzi o
Dirlewangera, wpadł on pod koniec wojny w ręce polskich żołnierzy na froncie
zachodnim. Ci już dobrze wiedzieli, co z nim zrobić...

Rozdział 10

KONIEC

Zgromadzono nas ponownie w okolicach pałacu Krasińskich. Kontemplowaliśmy
fotografie dwóch nagich dziewcząt, gdy przytoczył się do nas podekscytowany Mały.
* Patrzcie, co mam! * krzyczał, niechętnie oderwaliśmy więc oczy od zdjęć. Mały
trzymał parę miauczących kociąt za skórę na karku.
* Jedzenie! * zawołał Porta i twarz mu się natychmiast rozjaśniła.
* Chrzanić jedzenie * odpowiedział Mały. * To nie jest żarcie! To są koty
wyścigowe!
* To szczyle * stwierdził Gregor i chwycił jednego malucha. * Dlaczego nie mamy

obedrzeć ich ze skóry i sprzedać esesmanom jako króliki? Zarobimy fortunę.
* Przestań pieprzyć!
Kociak wystawił pazury i smagnął nimi groźnie po twarzy Gregora.
* To po co ci one? * dopytywał się Porta natarczywie. * Po jaką ciężką cholerę je
przyniosłeś, jeśli nie chcesz ich zjeść ani sprzedać?
* Już mówiłem * burknął Mały, tuląc kociaki pod pachami. * To koty wyścigowe,
rozumiesz? Specjalnie trenowane do tego celu!
* Kto ci nagadał takich bzdur? * zarżał szyderczo Porta. * Koty się nie ścigają, nie są
takie głupie, ty idioto! Ty chyba uwierzyłbyś nawet, że Adolf jest
zrobiony z zielonego sera! Koty wyścigowe, niech skonam! Kto ci naładował takiego
gówna?
Odwrócił się lekceważąco w kierunku zdjęć nagich panienek. Reszta uczyniła to
samo. Po chwili ciszy Mały zaczął mówić to samo.
* Widziałem je * mówił z przekonaniem. * Widziałem, jak się ścigają.
* Co takiego?
* Wyścig * powiedział Mały. * Mają dynamit w tyłkach, pędzą jak torpedy. A skaczą
wysoko jak konie.
Znowu zainteresowaliśmy się kotami. Patrzyliśmy teraz na nie z zazdrością.
* Ten * powiedział Mały, wskazując na paskudne szare stworzenie z uszami jak u
nietoperza * bije wszystkie rekordy na czterysta metrów.
* Tak? A co z tym drugim? * spytał Heide, patrząc niechętnie na skłębioną rudą sierść
drugiego zwierzaka, który poszarpał twarz Gregora.
* A ten * powiedział Mały * to jeden z najlepszych sprinterów na świecie. Sto
metrów to jego dystans. Dobrze biegają na pieniądze. Naprawdę dobrze...
* Poczekaj chwilę * powiedział Porta. * Momen*cik... O czyich pieniądzach ty
mówisz?
* Tych, którzy się z nami założą * wyjaśnił prosto Mały.
Zapadła cisza pełna zadumy. Porta, nasz geniusz finansowy, skrobał brudnym
paznokciem po jedynym, pozostałym mu zębie i rozważał wszystkie możliwości.
* No dobra * powiedział w końcu. * Bierzemy je i idziemy. Coś w tym może być.
Poszliśmy w głąb parku, gdzie chwilowo panował spokój, i zaczęliśmy czyścić teren
wokół niewielkiego pomnika. Stworzyliśmy tor do biegania z różnymi przeszkodami,
a potem przygotowaliśmy koty do próbnego biegu. Dwóch ludzi trzymało koty, a
dwóch następnych przywiązało puszki do ich ogonów. Na sygnał startera mieli
podpalić znajdujące się w nich lonty. Na nieszczęście stworzenia zerwały się
wcześniej i zaczęły biegać wokół jak szalone.
* Widzicie? * spytał z dumą Mały. * Idą jak bomby!
Potem udało nam się wreszcie wszystko ustawić i przeprowadziliśmy kilka
treningowych wyścigów. Powoli zaczął gromadzić się tłumek zaciekawionych
gapiów. Porta kroczył dumnie i poważnym tonem zapraszał do obstawiania zakładów
na pierwszy wyścig.
Szybko się okazało, że będziemy potrzebować więcej niż dwóch zawodników, jeśli
chcemy zrobić interes na tym sporcie. Mały i Gregor ruszyli na rozpoznanie, a w tym
czasie pojawiło się dwóch ludzi ze zwierzakami gotowymi zmierzyć się z szarym i
rudym kocurem. Ktoś następny zaprezentował wielkiego czarnego potwora, który był

chyba krzyżówką ze szczurem kanałowym. Zakłady były obstawiane szybko i na
spore kwoty, bo stwór udowodnił, że chce startować. Jednak jak tylko zapalono lonty,
rzucił się z pazurami na przywiązaną do ogona puszkę. Wreszcie, gdy udało mu się
uwolnić od blaszanego balastu, ruszył trasą biegu, ale w odwrotnym kierunku,
powodując wybuch złości wśród kibiców. Został zdyskwalifikowany, a jego
właściciela ukaraliśmy grzywną.
Mały i Gregor powrócili z łaciatym kocurem i puszystym stworem, który pomimo
niewielkich rozmiarów rozwijał zadziwiającą prędkość. Sierżant pionierów, który
dowiedział się od kumpli
o naszych zawodach, przeszedł na piechotę pół miasta, aby postawić swego
lśniącego, szylkretowe*go kota przeciwko naszemu szaremu. Jego kot, jak twierdził,
jest Włochem, który towarzyszy swemu panu od Monte Cassino. Oddanie sierżanta
dla pupila było widoczne. Nosił ze sobą cały czas puszkę śmierdzących sardynek,
którymi karmił kota. Gdy jego ulubieniec prowadził w wyścigu przed resztą
towarzystwa o dwie długości, sierżant zaczął coś krzyczeć o okrucieństwie w
stosunku do zwierząt
I trzeba było go siłą powstrzymać, aby nie wtargnął na trasę wyścigu. Facet był
typem z tępą, brutalną twarzą, który bez wątpienia za parę groszy nie zawahałby się
poderżnąć gardło swojej matce. Jednak on i kot stanowili jakby całość. Pomimo
gróźb i protestów po pierwszym wyścigu wycofał swego ulubieńca z zawodów,
wsadzając go pod pachę. Groził, że zastrzeli każdego, kto mu wejdzie w drogę.
To dziwne, ale ci twardzi ludzie * bezlitośni i zahartowani w boju, wykazywali
ogromne przywiązanie do przeróżnych stworzeń. Kiedyś poznałem kaprala, który w
torbie amunicyjnej zamiast nabojów hodował ropuchę. Codziennie zmieniał jej
posłanie z wilgotnych liści, a gdy mieli chwilę przerwy, sadzał ją na ramieniu i
wyglądała ona wtedy jak gargulec na gotyckiej katedrze. Była małym paskudnym
stworzeniem z brodawkami koloru ropy, ale gdy płaz uciekł i został rozjechany przez
ciężarówkę, jego właściciel płakał.
Innego razu schwytaliśmy radzieckiego motocyklistę z jego maskotką, szczurem.
Wielki czarny szczur wędrowny zachowywał się jak pies i wszędzie chodził za
swoim panem. Zawsze jadali z tej samej miski i spali na jednym sienniku. W końcu
pozwoliliśmy im razem uciec. To był jedyny sposób, aby uratować szczura przed
wpadnięciem w obce ręce, w których skończyłby jako wkładka do gulaszu. A to
złamałoby Rosjaninowi serce.
Po wycofaniu szylkretowego sprintera, mieliśmy kłopoty z obstawianiem wyścigów.
Wielki łaciaty kot trzy razy pod rząd przegrał z naszym szarym i podniosły się
krzyki, że nasz zawodnik jest naszprycowany. Ktoś zaczął wołać, że widział, jak
Mały podaje mu za pomnikiem opium z papierosów. I chyba miał rację. Na szczęście
chwilę potem zaczął się ostrzał ze strony powstańców. Postać na pomniku straciła
głowę, a szary kociak wyrwał się z rąk Małego, aby ratować życie. Inaczej mógłby
zostać zlinczowany.
Zabawna przerwa w walkach dobiegała końca. Spokój się skończył i musieliśmy
powrócić do koszmaru wojny. Tej nocy dostaliśmy męczące zadanie znoszenia
rannych i grzebania zabitych. Rannych odwożono do szpitala polowego na Sadybie.
Zabici byli układani w równych rzędach we wspólnych mogiłach. Niektóre ciała

ledwo przypominały ludzkie szczątki, inne były ponadgryzane przez szczury. Wiele z
nich było pozbawionych kończyn lub głów. Najgorsze nie były wcale ciała niedawno
zabitych, jeszcze ciepłe i ociekające krwią, ale te, które przeleżały w piwnicach i
oficynach po kilka dni i teraz były zielone i napuchnięte. Należało obchodzić się z
nimi z największą ostrożnością. Jeden
gwałtowny ruch i naprężona skóra nieboszczyka pękała jak przejrzała śliwka, a
wnętrzności wylatywały w górę jak z fontanny. Człowiek, który znalazł się na drodze
takiego koszmarnego strumienia, śmierdział potem trupem przez całe dnie, jeśli nie
tygodnie. Nie pomagało częste mycie, smród wnikał we włosy, pory skóry i pod
paznokcie.
Zwolniono nas z tej roboty krótko po świcie, ale nawet wtedy nie mogliśmy zasnąć.
Usiedliśmy na chwilę na przyczółku rozwalonego mostu, w promieniach jesiennego
słońca i nasłuchiwaliśmy porannych odgłosów salw i wybuchów. Patrzyliśmy, jak z
prądem rzeki spływają kolejne ciała. Kilka metrów od nas przez kamienną barierę
mostu przechylał się starszy wiekiem podpułkownik z korpusu medycznego. Pustym
wzrokiem wpatrywał się w przepływającą wodę.
* Głupi stary kozioł * powiedział Porta. * Odstrzelą mu głowę, jeśli nie będzie
ostrożny.
Jakby na potwierdzenie jego słów rozległ się strzał i kula z gwizdem przeleciała
niedaleko oficera. Pułkownik zmienił trochę pozycję, niechętnie reagując na
obecność snajpera.
* Ej, ty! * zawołał Porta. * Jeśli masz ochotę na samobójstwo, idź gdzie indziej,
dobra? Tej nocy już dosyć napatrzyłem się na umrzyków!
Pułkownik powoli odwrócił głowę i spojrzał na Portę z nieukrywanym zaskoczeniem.
* Czy ty przypadkiem mówiłeś coś do mnie, dobry człowieku?
* Oczywiście * odparł Porta.
Pułkownik wyprostował się na modłę pruskiego oficera, założył ręce do tyłu i wypiął
klatkę piersiową.
* Czy zawsze zwracasz się w ten sposób do oficerów? * spytał chłodno.
Porta popatrzył na siwe włosy rozmówcy i zaróżowione ze zmęczenia powieki i
zrobiło mu się go żal.
* Słuchaj, dziadku * powiedział. * To dla twojego dobra. Odejdź od krawędzi mostu,
bo ci mózg rozwalą. Dobrze? Dzięki temu wszyscy będziemy szczęśliwsi.
Wynosiliśmy przez całą noc sztywniaków z piwnic i mamy już tego po dziurki w
nosie. Bądź więc tak dobry, dziadku, i zrób to, o co proszę.
* To obraźliwe! * warknął pułkownik. * Jeszcze nikt mnie tak w życiu nie znieważył!
Czy ten świat oszalał?
Zrobił krok w kierunku Porty i wtedy padł kolejny strzał. Oficer wydał krótki okrzyk,
odchylił się do tyłu i opadł na kamienną barierę mostu. Nim zdążyliśmy go chwycić,
przeleciał przez nią i wpadł w wirującą wodę Wisły. Jeszcze jedno ciało płynęło teraz
w stronę morza. Porta tylko pokręcił głową.
* Tępy, stary dureń * powiedział spokojnie. Ciało pułkownika powoli znikało pod
wodą.
Snajper, zadowolony ze swojej roboty, przerwał polowanie.
Nie pozostawiono nas na długo w spokoju. Bitwa o Warszawę nie była jeszcze

zakończona. Nasza 5. Kompania znowu została wysłana na granicę Woli i
Śródmieścia, gdzie w rynsztokach nadal leżało wiele ciał, a z każdego niemal drzewa
i latarni zwisały ludzkie szczątki.
Następnego ranka Niemcy przypuścili atak na wielką skalę. Chcieli zniszczyć za
jednym zamachem wszystkie punkty oporu od Żoliborza po Mokotów.
Deszcz ognia spadł na ruiny Starego Miasta. Dwadzieścia osiem baterii strzelało bez
przerwy przez pięć godzin. Kolumny czołgów ruszyły ulicą Mickiewicza w stronę
placu Wilsona. Polskie barykady tonęły w morzu krwi. Tego samego wieczoru
generał Bór*Komorowski doszedł do wniosku, że dalszy opór jest bezcelowy. Miał
coraz mniej ludzi i brakowało mu amunicji. Warszawa została definitywnie
opuszczona przez Rosjan i Brytyjczyków. Nikt nie nadszedł z pomocą. Trzeba było
ka*pitulować.
Generał wraz ze sztabem udał się samochodami do pałacyku w Ożarowie, aby
negocjować warunki poddania się. Niemcy zgodzili się, aby wszystkich powstańców
traktować jak jeńców wojennych, zgodnie z regułami konwencji genewskiej.
Rankiem 3 października, po sześćdziesięciu trzech dniach walk, powstanie dobiegło
końca. Kurtyna ciszy zapadła nad płonącym miastem. Słychać było tylko trzask
płomieni, czasami huk zapadających się budynków i walących się murów. Plac
Wilsona, jeszcze niedawno wypełniony czołgami i żołnierzami, teraz był opustoszały.
Nie było widać ani ludzi, ani psów, żadnej żywej duszy. Okoliczne ulice były puste.
Nad palącymi się domami unosiły się w strumieniach gorącego powietrza spalone
kartki papieru. Ich kawałki spadały bezszelestnie na spalony czołg, z którego
wieżyczki wystawały szczątki niemieckiego czołgisty.
Na dole, w piwnicy, w której spędziliśmy noc, klęczeliśmy otoczeni przerażającą,
groźną ciszą. Znaliśmy wszystkie odgłosy pola walki, ale ta cisza była jak tchnienie
śmierci, jak strach przed nieznanym.
* To nie może być koniec * szeptałem. * Nie może być...
Nikt nie zaprzeczył. Koniec musiał w końcu nadejść, ale czy to właśnie było to? Ta
cisza, pustka, bezsens? Czy to właśnie mieliśmy na myśli, myśląc o końcu?
* Za minutę wszystko zacznie się od nowa * powiedział Stary.
To było pocieszające. Wszystko zacznie się od nowa i wróci do normalności. Teraz
po prostu czekamy na rozkazy. To najlepsze wyjście. Zawsze się znajdzie ktoś, kto
będzie wiedział, co dalej...
* To nie może być koniec * powtórzyłem. * To na pewno nie może być koniec...
* To pułapka * stwierdził Mały. * To tylko sztuczka. Oni chcą, abyśmy myśleli, że to
koniec.
Minęło kolejne pół godziny, potem jeszcze jedna. Ulice były nadal jak cmentarzysko.
Cisza powoli, bardzo powoli, była wypierana przez dźwięki znane z głębokiej
przeszłości. Trzeszczenie i szelest drzew, śpiew ptaków, tykanie zegarków. Wszystkie
ciche i drobne dźwięki, które chaos wojny wymazał z naszej świadomości. Huk
spadającego dachu z budynku naprzeciwko wywołał u nas paroksyzm strachu. Mały
zaczął bezmyślnie strzelać z karabinu maszynowego, a Gregor wymiotował na
podłogę. Potem wytarł usta drżącą dłonią.
* Już tego dłużej nie wytrzymam * powiedział zachrypniętym głosem. * Idę rzucić
okiem na zewnątrz, nie chcę siedzieć tutaj jak szczur w pułapce.

* To tylko sztuczka * powiedział Mały. * Oni właśnie chcą, abyś to zrobił.
Gregor ruszył schodami na górę.
* Ale to jest też dokładnie to, co ja chcę zrobić. Stary nawet się nie ruszył, aby go
zatrzymać.
Pozostaliśmy na miejscu, z napiętymi mięśniami, gotowi do natychmiastowej akcji.
* Dajmy mu pięć minut * powiedział Stary, oblizując spierzchnięte usta.
Nigdy nie widziałem go tak zdenerwowanego.
* Pięć minut i ruszamy za nim.
Ale Gregor powrócił szybciej. Słyszeliśmy, jak idzie wzdłuż ulicy, krzycząc i
śpiewając jak szaleniec. Potem pojawił się na schodach, a za nim Uule i jego
Finowie. Wydawało mi się, że wszyscy są pijani.
* No i co? * spytał Stary. * Co się dzieje?
* Pokój! * krzyknął Gregor i poleciał na twarz z ostatnich sześciu schodów.
* Pokój! * zawołał Uule i przystawił butelkę wódki do ust.
Patrzyliśmy na nich i nic nie mówiliśmy. Uule zszedł na dół i podał butelkę Staremu.
* To prawda * powiedział. * Podpisali kapitulację dzisiaj rano o ósmej trzydzieści. To
już koniec.
* Koniec? * spytałem.
Przez moment zdawało mi się, że straciłem rozum. Jakby ktoś odebrał mi sens i cel
życia.
* Koniec? * zapytałem. * To niemożliwe! Nie po tym wszystkim... To nie może być
koniec!
Ale ewidentnie był. W końcu nastał pokój, ale nie mogłem tego pojąć. Nie
rozumiałem, dlaczego Porta i Mały rzucili się sobie w ramiona i zaczęli krzyczeć i
śpiewać z radości. Nie rozumiałem, dlaczego wszyscy wokół zaczęli gwałtownie
rzucać broń na ziemię, zrywać odznaki i kopać hełmy jak piłki.
* Koniec! * krzyczał Stary.
Potem odwrócił się i stuknął mnie w żebra.
* To koniec! * wykrztusił, a do jego krzyków dołączyli się Finowie.
Z końca ulicy dochodziły głosy wołające po polsku i niemiecku.
* Koniec!
* Pokój, nie strzelać!
Teraz i mnie ogarnęła powszechna radość, więc ruszyłem po schodach w górę razem
z grupką Finów w kierunku światła dziennego. Heide cały czas trzymał służbowo
swój karabin, zaś rozradowany Uule schował beztrosko myśliwski nóż do cholewki
buta. Poza tym wszyscy byli nieuzbrojeni, nikt nie miał ochoty walczyć. W tej
sytuacji czułem się, jakbym nagi maszerował przez zniszczone miasto.
Finowie pokrzykiwali radośnie, choć na ulicach nadal czaił się niepokój. Znowu
ogarnęły mnie wątpliwości, czy to już koniec.
Wydawało się, że jesteśmy jedynymi osobami, które wyszły na zewnątrz.
Jeśli pojawiliby się Polacy, mieliśmy okazać im litość. To był koniec walk.
* Hej, tam! * zawołał Porta.
Zwinął dłonie w trąbkę, przystawił do ust i zawołał wzdłuż ulicy.
* Hej, Polacy! Wyjdźcie i pokażcie się! Już nie walczymy!
Z ruin oddalonych od nas o jakieś dwadzieścia metrów wyłoniła się trójka Polaków w

starych francuskich hełmach. Stanęli i niezdecydowanie przyglądali się nam. Dwóch
miało pistolety maszynowe. Porta pomachał do nich ręką. Po chwili wahania
rzucili broń na ziemię i ruszyli w naszym kierunku. Krótko potem cała okolica
zaludniła się mieszkańcami. Wychodzili z piwnic i oficyn, cywile i żołnierze, kobiety,
mężczyźni i dzieci. Wszyscy płakali lub śmiali się, nikt nie pozostawał obojętny.
Niektórzy nasi żołnierze zrywali faszystowskie emblematy. Tylko Heide nie
uczestniczył w ogólnej radości. Usadowił się na pancerzu spalonego czołgu, obok
spalonych zwłok czołgisty. Trzymał przygotowany do strzału karabin i w ponurym
milczeniu przyglądał się festiwalowi radości.
Nagle, w środku tego święta, rozległa się salwa wybuchów. W naszą stronę leciał
kolejny grad granatów moździerzowych. Spalony czołg tylko podskoczył w
powietrze, a Heide wyleciał z jego pancerza jak wyrzucony z katapulty. Wszyscy
gwałtownie zaczęli poszukiwać kryjówek. Ludzie, którzy jeszcze parę sekund temu
razem się radowali, zaczęli przeklinać własną naiwność.
Mały przyczołgał się do mojej kryjówki, a potem razem pobiegliśmy w kierunku
najbliższej piwnicy.
* Mówiłem! * wysapał. * Mówiłem, że to pułapka!
W pierwszej chwili myśleliśmy, że to niemiecka artyleria otworzyła ogień. Potem
dopiero zdaliśmy sobie sprawę, że to Rosjanie. Z nimi nikt nie zawarł rozejmu, więc
jeszcze przez godzinę ostrzeliwali miasto, rażąc ogniem artylerii tak samo Polaków,
jak i Niemców. Ich ofiarami stało się wielu ludzi.
Nasza kompania została przegrupowana i przeniesiona w inny rejon miasta. Uule i
jego Finowie zniknęli. Nie zobaczyliśmy ich już nigdy więcej.
Przez następne dni staliśmy w okolicy placu Krasińskich, nadzorując rozbrajanie
Polaków. Nie odczuwaliśmy radości, obserwując długi szereg powstańców idących
do niewoli. To byli dobrzy żołnierze i nie życzyliśmy im złego losu.
Czy to nareszcie był ten upragniony koniec? Nie całkiem. Bandyci Dirlewangera i
Kamińskiego nadal próbowali prowadzić krwawą orgię.
Znowu zaczęły się egzekucje. Przyjaciel zwracał się przeciwko przyjacielowi, sąsiad
przeciwko sąsiadowi, ludzie w szaleństwie strachu po prostu próbowali ocalić swoją
skórę. Ten był wskazany jako komunista, tamten jako Żyd, jakaś kobieta miała ponoć
być radziecką agentką. Jednym słowem * można było skazać człowieka na śmierć.
Resztki ocalałych cywilów zgromadzono jak bydło w obozach przejściowych na
zachód i północny zachód od Warszawy. Trzymano ich tam bez pożywienia i wody w
prymitywnych warunkach sanitarnych. Nie było żadnej opieki lekarskiej. Ranni,
chorzy i starcy umierali setkami, czekając na wywózkę do Niemiec. Ci, którzy
przeżyli koszmar obozów, musieli jeszcze przetrwać koszmar transportu.
W międzyczasie kompanie saperów niszczyły wszystko zgodnie z rozkazem
Himmlera. Tak się działo aż do stycznia 1945 roku, czyli do momentu wkroczenia
Rosjan. Nie było już nic do zniszczenia, wszystko zostało spalone. Pozostali
mieszkańcy byli mordowani, a wszystkie ocalałe budynki wysadzane w powietrze.
Rozkaz Himmlera został wykonany z pruską dokładnością. Każda kobieta,
każde dziecko, każdy mężczyzna, każde żywe stworzenie, każdy budynek...
Prawie się udało. Warszawa została niemal wymazana z mapy Europy.

OD WYDAWCY

Niniejsza książka jest dziełem fikcji literackiej utalentowanego Autora, który opisuje
przede wszystkim piekło wojny, jej bezsens i okrucieństwo * z perspektywy prostego
żołnierza, takiego jak on sam. Istotne są przeżycia wymyślonych bohaterów,
wydarzenia wojenne funkcjonują zaś jako tło i pretekst opowieści. Dlatego nie można
traktować tej powieści jako źródła wiadomości historycznych. Wiedzę o
rzeczywistym przebiegu Powstania Warszawskiego można zaczerpnąć z bogatej
literatury historycznej. Z pewnością warto także odwiedzić Muzeum Powstania
Warszawskiego.
Liczymy, że Czytelnicy, nie traktując powieści Svena Hassela jako źródła
historycznego, docenią przede wszystkim jej zalety literackie.

Instytut Wydawniczy Erica

Spis treści
Rozdział 1
Obóz w Sennelager.............................................. 13
Rozdział 2
Dezerterzy........................................................... 68
Rozdział 3
Major z korpusu pionierów................................107
Rozdział 4
W górach..............................................................163
Rozdział 5
Polacy...................................................................196
Rozdział 6
Droga przez rzekę...............................................234
Rozdział 7
Życzliwa Koza.....................................................266
Rozdział 8
Burdel...................................................................281
Rozdział 9
Cmentarz na Woli...............................................298
Rozdział 10
Koniec..................................................................333