68.Administracja terytorialna (1918-1939)

Ustrój

samorządu

terytorialnego

II

Rzeczpospolitej

wykazywała znaczne odrębności dzielnicowe będące
wynikiem wcześniejszego podziału kraju miedzy zaborców.

Byłe Królestwo Polskie
W miastach ustrój samorządu był regulowany przepisami
wydanymi jeszcze w czasach Księstwa warszawskiego.
Władzami samorządowymi byli burmistrz i zarząd miasta
(burmistrz wraz z ławnikami). W gminach wiejskich samorząd
został wprowadzony razem z uwłaszczeniem w 1864 r..
Organami samorządu było Zebranie Gminne, w którym mogli
brać udział chłopi posiadający co najmniej 3 morgi ziemi oraz
wójt o bardzo szerokich kompetencjach, również sądowych.
W listopadzie 1918 r dekretem Tymczasowego Naczelnika
Państwa nakazano wybór Rady Gminy w miejsce Zebrania
Gminnego. Dekretem z 4.II.1919 Tymczasowy Naczelnik
Państwa zmodyfikował zasady funkcjonowania samorządu
miejskiego oraz wprowadził samorząd powiatowy.

Ziemie wschodnie (dawne gubernie zachodnie)
W miastach samorząd uregulowany prawem z 1892 r.
zdominowany

był

przez

posiadaczy

nieruchomości.

Zaznaczała się wyraźna przewaga administracji rząd i
gubernialny wprowadzono w 1911 r. .Nie objął on guberni
wileńskiej, kowieńskiej i grodzieńskiej. Od 1919 władze
ustawodawczą na ziemiach wschodnich sprawował Komisarz
Generalny. Rozporządzeniem z 14.VII.1919 wprowadził na ich
obszarze ustawę miejską, a rozporządzeniem z 26.IX.1919 –
ustawę o samorządzie gminnym. Rozporządzeniem Rady
Ministrów z 10.VIII.1922 r. rozciągnięto na ziemie wschodnie
obowiązywanie dekretu z 4.II.1919 r. o samorządzie
powiatowym. W ten sposób dokonano unifikacji ustroju
samorządu terytorialnego na ziemiach byłego zaboru
rosyjskiego

Były zabór pruski
Samorząd miejski regulowany był ustawa z 1853 r. a
samorząd wiejski ustawą z 1891 r. Samorząd powiatowy
regulowała ustawa z 19872 r, która na obszarze byłego
Wielkiego

Księstwa

Poznańskiego

zaczęła

faktycznie

obowiązywać dopiero po odzyskaniu niepodległości.
Samorząd wojewódzki utworzono w oparciu o funkcjonujące
pod

zaborami

stany

prowincjale.

W ich

miejsce

rozporządzeniem Ministra byłej Dzielnicy Pruskiej powołano
sejmiki wojewódzkie

Była Galicja
Samorząd gminny funkcjonował na podstawie ustawy
krajowej z 1866 r. Obejmował on zarówno wsie jak i miasta.
Jedynie we Lwów (w 1870) i Kraków (w 1901) otrzymały
odrębne statuty. Samorząd powiatowy zorganizowany był na
podstawie ustawy z 1866 r.

Śląsk – Górny – samorząd terytorialny opierał się na
regulacjach pruskich i był modyfikowany przez Sejm Śląski. W
latach 1923-1924 zniesiono obszary dworskie i właczono je
do gmin lub utworzono z nich nowe gminy. W 1922 r.
rozwiązano sejmiki i wydziały powiatowe, w ich miejsce do
czasu nowych wyborów wojewoda na wniosek starostów
powoływał komisaryczne wydziały powiatowe

Śląsk Cieszyński – Ustrój samorządu gminnego regulowany
był ustawa krajową dla Wielkiego Księstwa Cieszyńskiego z
1863 r.. Na Śłasku Cieszyńskim nie było samorządu
powiatowego.
Unifikację samorządu terytorialnego przeprowadzono na
podstawie ustawy z dnia 23.III.1933. Ustaw ta nie objęła
województwa śląskiego. Nie regulowała też kwestii
samorządu

wojewódzkiego

–

istniał

on

tylko

w

województwach poznańskim i pomorskim.