RUCHY ROŚLIN I ICH PODŁOŻE

* ma charakter stacjonarny (poruszają się organy a nie cała roślina)

* wyjątkiem są pływki glonów, gamety mszaków i paprotników, które podobnie jak pierwotniaki, mogą się swobodnie poruszać za

pomocą rzęsek i wici w wodzie

* taksje są ruchami wyraźnie ukierunkowanymi odpowiednimi bodźcami, np. światłem (fototaksja), substancjami chemicznymi

(chemotaksja) czy temperaturą (termotaksja), jak np. dodatnia fototaksja eugleny

* ruchy niezależnie od ich charakteru mogą być wywoływane dwoma podstawowymi mechanizmami

* ruchy roślin (tropizmy i nastie) związane są z różną wrażliwością ich tkanek na pobudzenie przez określony bodziec

* mogą się przejawiać w różnorodny sposób i polegać na wyginaniu, skręcaniu lub obrocie organu

* energii niezbędnej do wykonania przez organ roślinny ruchu dostarczają komórki pobudzonych tkanek

MECHANIZM WZROSTOWY

* u jego podstaw leży
nierównomierny, wywołany
auksynami, wzrost dwóch
przeciwległych stron danego
organu
* jedna jego strona rośnie
szybciej niż przeciwstawna, co
prowadzi do wygięcia
* jest ono tym silniejsze, im
wyraźniejsza jest różnica
szybkości wzrostu obu stron
* jest to zasadniczy mechanizm

tropizmów i niektórych nastii

MECHANIZM TURGOROWY

* opiera się na zmianach
ciśnienia turgorowego a w
konsekwencji na zmianach
rozmiarów komórek
* obniżenie ciśnienia
turgorowego komórki o
elastycznych i rozciągniętych
ścianach prowadzi do
zmniejszenia jej rozmiarów,
a podwyższenie turgoru przez
określony bodziec wywołuje
zjawisko odwrotne
* odgrywa ważną rolę w
ruchach nastycznych

BODŹCE WYWOŁUJĄCE RUCHY ROŚLINY

RODZAJ BODŹCA

TROPIZMY

NASTIE

Światło

fototropizm

fotonastia

Grawitacja

geotropizm

-

Substancje

chemiczne

chemotropizm

chemonastia

Woda

hydrotropizm

-

Temperatura

termotropizm

termonastia

Mechaniczny

(np. dotyk)

tigmotropizm

(haptotropizm)

sejsmonastia

Rytm dobowy

-

nyktynastia

- nie stwierdzono występowania

TROPIZMY

* ruchy organów roślinnych (korzeni, łodyg, liści) o wyraźnie kierunkowym charakterze – ściśle związanym z kierunkiem

działania bodźca

* polegają głównie na wyginaniu organów w kierunku bodźca (tropizm dodatni +) lub w przeciwną stronę (tropizm ujemny -)

* organ może się również ustawić pod pewnym kątem do kierunku działania bodźca (plagiotropizm)

FOTOTROPIZM

* reakcja ruchowa rośliny na jednostronne
oświetlenie
* dzięki reakcji fototropicznej roślina z
powrotem osiąga pozycję, w której
oświetlenie jest równomierne (korzystne
dla fotosyntezy)
* fotoreceptorami indukującymi reakcję
fototropiczną są najprawdopodobniej
barwniki żółte i pomarańczowe,
występujące u roślin
* mechanizm fototropiczny jest
wzrostowy
* oświetlenie jednostronne zmienia
stężenie auksyn po obu stronach rośliny –
oświetlonej i nieoświetlonej
- według jednej koncepcji przemieszczają
się one ze strony oświetlonej na stronę
zaciemnioną
- według innej pod wpływem światła
ulegają rozkładowi
* w konsekwencji zaciemniona strona
staje się bogatsza w auksyny
- w wypadku łodygi skutkuje to szybszym
wzrostem tej strony i wygięciem w
kierunku światła
- w wypadku korzenia jest inaczej, bo
wykazuje on znacznie większą wrażliwość na
wysokie stężenie auksyn, strona
zaciemniona (bogatsza w auksyny) rośnie
wolniej niż oświetlona i korzeń wygina się
w stronę przeciwną do kierunku padania
światła (np. korzenie czepne BLUSZCZU)
- liście ustawiają się prostopadle do
oświetlenia (diafotropizm)

GEOTROPIZM

* siewkę (np. gorczycy) umieszczamy się w pozycji poziomej
(prostopadle do kierunku działania siły ciążenia)
- łodyga wraz z liśćmi wykazuje geotropizm -
- korzeń wykazuje geotropizm +
- korzenie boczne ustawiają się pod pewnym kątem (plagiogeotropizm)
* dzięki temu roślina z powrotem osiągnie pozycję optymalną dla jej wzrost
i rozwoju
* auksyny gromadzą się po dolnej stronie rośliny
- analogicznie do fototropizmu zasobna w auksyny dolna część łodygi
rośnie szybciej niż górna i łodyga wygina się w górę
- dolna część korzenia rośnie wolniej niż górna i wygina się on w dół

TIGMOTROPIZM/HAPTOTROPIZM

* występuje u roślin, które dzięki
wąsom czepnym (CHMIEL, FASOLA)
potrafią umocowywać się i wspinać ku
światłu, wykorzystując w tym celu
podporę (np. tyczkę)
* ucisk ze strony tyczki powoduje
przemieszczenie auksyn na
przeciwną stronę, która rośnie
szybciej i pęd owija się wokół
podpory

CHEMOTROPIZM

* zachodzi, kiedy np. łagiewka
pyłkowa kiełkująca na znamieniu
słupka przerasta jego szyjkę i
zalążnię, kierując się do zalążka
* substancja chemiczna indukująca
wzrost łagiewki, najprawdopodobniej
wydzielana jest właśnie przez
zalążek

NASTIE

* ruchy organów roślinnych niezależne od kierunku działania bodźca, zależące od budowy organów (wynikają głównie z

konstrukcji biologicznej rośliny

SEJSMONASTIE

* najszybsze nastie
* wywołane np. wstrząsem czy dotykiem
* przykładem jest składanie listków budujących liść, a
następnie zawieszanie w dół całego liścia u MIMOZY
- u nasady długich ogonków liściowych i listków budujących liść
znajdują się specyficzne komórki (poduszeczki wodne)
- w stanie niepodrażnionym poduszeczki są maksymalnie
wypełnione wodą, a więc elastyczne i napięte
- gdy zadziała bodziec, szybko tracą wodę (wzrasta
przepuszczalność błon komórkowych) i kurczą się
- w efekcie listki składają się parami, a długie ogonki liściowe
zwieszają się ku dołowi
- reakcja jest błyskawiczna i trwa kilka sekund
- powrót liścia do położenia wyjściowego jest znacznie dłuższy i
może trwać do 30min
* innym przykładem są ruchy pręcików w kwiatach
BERBERYSU i CHABRÓW, które pod wpływem lekkiego
dotknięcia w ułamku sekundy nachylają się w stronę słupka

NYKTINASTIA/RUCHY SENNE

* reakcje wielu roślin na rytm dnia i nocy
* liście asymilacyjne, płatki i pręciki
kwiatowe przyjmują inną pozycję w dzień i w
nocy

TERMONASTIA

* większość kwiatów otwiera się pod wpływem
podwyższonej temperatury
* niektóre kwiaty (KROKUS, TULIPAN) zamykają się ponownie,
gdy temperatura się obniży
* podwyższenie temperatury przyspiesza wzrost górnej
strony nasady płatków, dzięki czemu kwiat się otwiera
* obniżenie temperatury zmniejsza szybkość wzrostu tej
strony i kwiat się zamyka

KOMBINACJE RUCHÓW ROŚLIN

PUŁAPKI ROŚLIN OWADOŻERNYCH

* wylądowanie owada na powierzchni ROSICZKI
OKRĄGŁOLISTNEJ wywołuje podrażnienie – sejsmonastię
włosków gruczołowych występujących na jego powierzchni
- włoski te zaginają się nad ofiarą i powodują jej całkowite
uwięzienie w lepkiej wydzielinie
* jednocześnie związki azotowe zawarte w ciele owada
pobudzają włoski do produkcji soków trawiennych – zachodzi
chemonastia (pozwalająca na trawienie ciał owadów,
wykorzystywanych jako cenne źródło azotu)
* kiedy liść rosiczki zawija się nad ofiarą, szczelnie ją otulając,
zachodzi chemotropizm

APARATY SZPARKOWE

* ruch polegający na otwieraniu i zamykaniu aparatów jest
połączeniem fotonastii i chemonastii
* otwierają się one w świetle, a zamykają w ciemności

FOTONASTIA

* u kwiatów jest przystosowaniem do pór
żerowania owadów biorących udział w
zapylaniu