87

www.bas.sejm.gov.pl

Anna Zygierewicz*

Polityka Unii Europejskiej na rzecz

przeciwdziałania dyskryminacji

EU anti‑discrimination policy: EU protects its citizens by establishing a legal
framework, institutions and instruments (wide scope of various initiatives) to
combat discrimination. The EU policy in this area is profitable not only for citizens,
but for the economy as well. More than 80% of companies which implemented
the diversity policy declared benefits from the undertaken actions. Even though
the idea of combating discrimination is universal, the latest surveys conducted
by Eurobarometer and the EU Agency for Fundamental Rights show that anti‑
discrimination actions should be adjusted to the specific problems of states and
regions, as each member state has to deal with its own particular problems.

* Dr nauk ekonomicznych, specjalista ds. społecznych w Biurze Analiz Sejmo‑

wych Kancelarii Sejmu; e‑mail: [e-mail].

Wstęp

Unia Europejska chroni swoich obywateli przed dyskryminacją przez

tworzenie podstaw prawnych, powoływanie instytucji oraz realizowanie

programów i inicjatyw (instrumenty działania). Prowadzona przez Unię

Europejską polityka przynosi korzyści zarówno obywatelom, jak i gospo-

darce. Ponad 80% firm stosujących politykę propagowania różnorodno-

ści twierdzi, że zróżnicowana załoga przynosi korzyści przedsiębiorstwu

1

.

Ochrona obywateli i korzyści ekonomiczne to wystarczające powody, dla

których proponowane przez UE działania powinny spotkać się z dużym po-

1

Zwalczanie dyskryminacji w Unii Europejskiej, http://ec.europa.eu/antidiscrimi-

nation [dostęp: 28 stycznia 2011 r.].

Studia BAS

Nr 2(26) 2011, s. 87–106

88

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

parciem i zaangażowaniem w ich realizację na poziomie unijnym i państw

członkowskich.

Unijne regulacje prawne dotyczące przeciwdziałania dyskryminacji

ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopo-

gląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną należą do bardzo

restrykcyjnych i rozbudowanych. Obejmują one przepisy traktatowe oraz

przepisy, które znalazły się w załączonej do traktatu z Lizbony Karcie praw

podstawowych Unii Europejskiej (dalej: KPP). Zaliczamy do nich także

dwie dyrektywy: 1) dotyczącą równego traktowania osób bez względu na

pochodzenie rasowe lub etniczne oraz 2) dotyczącą równego traktowania

w zakresie zatrudnienia i pracy. Trwają również prace nad dyrektywą doty-

czącą równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd,

niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w obszarach innych niż

zatrudnienie i praca.

Za wzmocnienie znaczenia działań na rzecz przeciwdziałania dyskrymi-

nacji można także uznać przekazanie z dniem 1 stycznia 2011 r. kompeten-

cji w tym zakresie komisarzowi ds. sprawiedliwości, praw podstawowych

i obywatelstwa. Dotychczas pozostawały one w kompetencji komisarza ds.

zatrudnienia, spraw społecznych i włączenia.

Unia Europejska chroni swoich obywateli przez powoływanie odpo-

wiednich instytucji. Należą do nich przede wszystkim: organy ds. równego

traktowania utworzone w każdym państwie członkowskim. Umożliwiają

one mieszkańcom Unii z jednej strony zdobycie wiedzy na temat przy-

sługujących im praw (a w tym zakresie nadal pozostaje wiele do zrobie-

nia, gdyż ponad 30% Europejczyków deklaruje, że nie zna swoich praw),

a z drugiej strony zapewniają im ochronę i możliwość dochodzenia swoich

praw w razie ich naruszenia.

Do instytucji dbających o programowanie i prawidłową realizację po-

lityki przeciwdziałania dyskryminacji na poziomie unijnym należą m.in.

Agencja Praw Podstawowych UE z siedzibą w Wiedniu oraz Instytut ds.

Równości Kobiet i Mężczyzn z siedzibą w Wilnie.

Także poszczególne organy UE w trosce o zapewnienie prawidłowej rea-

lizacji polityki przeciwdziałania dyskryminacji ze wglądu na płeć powołały

swoje organy doradcze i opiniodawcze. Prace Komisji Europejskiej wspiera

Komitet Doradczy ds. Równości Szans Kobiet i Mężczyzn, a w Parlamencie

Europejskim funkcjonuje Komisja Praw Kobiet i Równych Szans.

Wśród instrumentarium unijnego na uwagę zasługują m.in. kampanie in-

formacyjne, Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL, program Progress czy działa-

nia finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Wszystkie one mia-

ły i mają na celu zwiększanie równości szans obywateli Unii Europejskiej.

89

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

Wartym uwagi aspektem działań Unii Europejskiej na rzecz przeciw-

działania dyskryminacji jest wzajemne poznawanie się mieszkańców Unii

Europejskiej przez naukę innych języków i zaznajamianie się z innymi kul-

turami. Dlatego też Komisja Europejska wspiera działania służące podno-

szeniu znajomości języków obcych wśród mieszkańców Unii.

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja działań Unii Europejskiej na

rzecz przeciwdziałania dyskryminacji i promocji równości szans. Omówio-

ne zostaną najważniejsze przepisy prawne

2

, strategie oraz działania podej-

mowane na poziomie unijnym i krajowym w ramach unijnych programów

i kampanii informacyjnych. Następnie zaprezentowana będzie Agencja

Praw Podstawowych Unii Europejskiej, do której zadań należy dostarcza-

nie pomocy i wiedzy fachowej w zakresie praw podstawowych, a także inne

instytucje i organy powołane do życia w celu wspierania działań Unii Euro-

pejskiej służących tej idei.

Zarys polityki UE na rzecz równości szans

Podstawa prawna

W art. 10 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE)

3

stwier-

dza się, że: Przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia dąży do

zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodze‑

nie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację

seksualną. Podniesienie kwestii zwalczania dyskryminacji już w pierwszej

części traktatu oraz tak szerokie określenie pojęcia dyskryminacji świadczy

o wadze problematyki zwalczania dyskryminacji w działaniach podejmo-

wanych przez struktury unijne.

Na mocy załączonej do traktatów Karty praw podstawowych Unii Euro-

pejskiej została również zakazana wszelka dyskryminacja, w szczególności

ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne,

cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne bądź

wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, mają-

tek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną oraz ze

względu na przynależność państwową (art. 21 Karty).

2

Szczegółowe omówienie unijnych regulacji prawnych w tym zakresie zastało

przedstawione w artykule dr Anny Śledzińskiej-Simon pt. Zasada równości i zasada nie‑

dyskryminacji w prawie Unii Europejskiej na s. 41–85 tej publikacji.

3

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:020

0:PL:PDF.

90

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

W celu ochrony mieszkańców Unii Europejskiej przed dyskryminacją

zostały uchwalone dwie dyrektywy: dyrektywa wprowadzająca w życie za-

sadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub

etniczne

4

oraz dyrektywa ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego

traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy

5

. Przygotowywana jest trzecia

dyrektywa – w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowa-

nia osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek

lub orientację seksualną

6

. Projekt zawiera propozycje regulacji dotyczących

równego traktowania w obszarach ochrony socjalnej, w tym ubezpieczeń

społecznych i ochrony zdrowia, edukacji i dostępu do ogólnodostępnych

dóbr i usług, w tym mieszkań. Zakłada też zakaz bezpośredniej i pośredniej

dyskryminacji, jak również molestowania i represjonowania.

Odnowiona agenda społeczna
Jednym z najważniejszych dokumentów unijnych na rzecz przeciw-

działania dyskryminacji jest przyjęta w lipcu 2008 r. „Odnowiona agenda

społeczna”

7

. Jej celem jest wzmocnienie praw obywateli UE i wyposażenie

ich w narzędzia umożliwiające dostosowywanie się do szybkich zmian

otaczającego świata, następujących pod wpływem globalizacji, postępu

technologicznego, starzenia się społeczeństwa oraz zjawisk takich, jak np.

zachwianie rynków finansowych. „Odnowiona agenda społeczna” obej-

muje 19 inicjatyw w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych, edu-

kacji i młodzieży, zdrowia, społeczeństwa informacyjnego i spraw gospo-

darczych.

„Odnowiona agenda społeczna” oparta została na 7 priorytetach, w tym

na priorytecie dotyczącym walki z dyskryminacją. Wśród planowanych

działań Komisji wymienia się m.in.

4

Dyrektywa Rady 2000/43/WE z 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę

równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, Dz.Urz.

WE L 180 z 19 lipca 2000 r.

5

Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne wa-

runki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, Dz.Urz. WE L 303

z 2 grudnia 2000 r.

6

Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wprowadzenia w życie zasady

równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnospraw-

ność, wiek lub orientację seksualną, COM(2008) 426 final.

7

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu

Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „Odnowiona agenda społeczna:

Możliwości, dostęp i solidarność w Europie XXI wieku”, COM(2008) 412 final.

91

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

− wzmocnienie zasady gender mainstreaming

8

, a więc włączenia prob-

lematyki równości płci do poszczególnych polityk i działań UE,

− poprawę sytuacji w zakresie godzenia życia prywatnego i zawodowe-

go przez zmianę uregulowań w zakresie form urlopu rodzicielskiego

(urlop ojcowski, urlop adopcyjny i urlopy na opiekę nad rodzicami)

i wzmocnienie ochrony kobiet ciężarnych,

− znoszenie różnic między kobietami i mężczyznami w zakresie przed-

siębiorczości,

− kontynuowanie działań na rzecz znoszenia różnic w wynagrodze-

niach kobiet i mężczyzn,

− zmniejszanie odsetka kobiet zagrożonych ubóstwem, szczególnie

kobiet starszych.

Niedyskryminacja i równe szanse dla wszystkich –
strategia ramowa
Unia Europejska z dużym zaangażowaniem promuje prawa podstawowe,

niedyskryminację i równe szanse dla wszystkich – tymi słowami rozpoczęty

został komunikat Komisji dotyczący strategii ramowej Unii Europejskiej na

temat niedyskryminacji i równych szans

9

, dokument stanowiący kontynua-

cję Zielonej księgi. Równość i zakaz dyskryminacji w rozszerzonej UE, z maja

2004 r.

10

, kolejnego ważnego dokumentu unijnego poświęconego przeciw-

działaniu dyskryminacji.

W dalszej części komunikatu czytamy, że skuteczne usunięcie przeszkód

utrudniających podjęcie zatrudnienia, szkolenie i realizację innych możli-

wości jest sprawą najwyższej wagi, trudno będzie bowiem Unii osiągnąć

ambitne cele w zakresie rozwoju gospodarczego i wzrostu zatrudnienia. Po-

trzebę zwalczania dyskryminacji i włączenia grup najmniej uprzywilejowa-

nych do rynku pracy dodatkowo wzmagają wyzwania demograficzne stoją-

8

Gender mainstreaming to wprowadzanie problematyki równości płci do działań

politycznych, ekonomicznych i społecznych, a więc do wszystkich dziedzin i poziomów

funkcjonowania społeczeństwa. Do polityki UE zasada ta po raz pierwszy trafiła za po-

średnictwem traktatu z Amsterdamu. Jej głównym założeniem jest badanie każdego ob-

szaru życia z perspektywy równowagi między płciami. W praktyce w wielu obszarach brak

jednak dostatecznych wytycznych, co do prawidłowej oceny przestrzegania zasady rów-

ności płci, a stosowanie jedynie zasady 50/50 nie zawsze prowadzi do poprawy sytuacji.

9

Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komite-

tu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Niedyskryminacja i równe szanse

dla wszystkich – strategia ramowa”, COM(2005) 224 final.

10

Green Paper. Equality and non‑discrimination in an enlarged European Union,

COM(2004) 379 final.

92

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

ce przed UE, która w ciągu najbliższych 25 lat doświadczy spadku ludności

w wieku produkcyjnym o ok. 20 mln osób. Komisja zwróciła także uwagę

na szczególnie niepokojący brak w niektórych państwach członkowskich

skutecznie działających instytucji zajmujących się kwestią równości, bę-

dących w stanie udzielić niezależnej pomocy osobom dyskryminowanym.

Obawy Komisji budziło także niedostateczne rozpowszechnianie informa-

cji o regulacjach prawnych z zakresu zapobiegania dyskryminacji, gdyż eg-

zekwowanie swoich praw bez informacji i specjalistycznej pomocy jest dla

ofiar dyskryminacji niezwykle trudne.

W strategii ramowej za priorytetowe obszary działania UE i państw

członkowskich uznano:

− ukierunkowane szkolenia i działania w zakresie budowania zdolno-

ści dla wyspecjalizowanych instytucji wspierających równe trakto-

wanie – sędziów, prawników, organizacji pozarządowych i partne-

rów społecznych,

− współpracę i wymianę doświadczeń pomiędzy stronami bezpośred-

nio zainteresowanymi kwestią równości,

− podnoszenie świadomości i rozpowszechnianie informacji dotyczą-

cych przepisów prawa europejskiego i krajowego zapobiegających

dyskryminacji.

Polityka wielojęzyczności jako forma przeciwdziałania dyskryminacji
Jednym z mniej rozpowszechnionych w świadomości obywateli UE

działań na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji, jednak dobrze uregu-

lowanym przez Unię Europejską, jest polityka na rzecz wielojęzyczności.

Mieszkańcy UE żyją w otoczeniu 23 języków oficjalnych, ok. 60 języków

używanych w różnych regionach UE, a stanowiących jej dziedzictwo języ-

kowe, oraz języków ponad 175 narodowości imigrantów zamieszkujących

Unię. Nauka języków obcych jest więc koniecznością, a cel UE – umiejęt-

ność porozumiewania się przez wszystkich obywateli UE w języku ojczy-

stym oraz w dwóch językach obcych – staje się niezwykle istotny

11

.

Do głównych sposobów prowadzenia przez UE polityki należą:

− stwarzanie mieszkańcom UE szansy nauki dwóch języków obcych

od najmłodszych lat,

− budowanie bardziej otwartego społeczeństwa, w którym różne spo-

łeczności i różne osoby podejmują ze sobą dialog,

11

Szerzej na temat polityki językowej UE w artykule A. Zygierewicz pt. Wieloję‑

zyczność Unii Europejskiej, seria „Analizy BAS”, nr 3(28)/2010, www.bas.sejm.gov.pl/

analizy.php [dostęp: 20 stycznia 2011 r.].

93

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

− wzmacnianie roli języków w zwiększaniu szans zatrudnienia i pozio-

mu konkurencyjności.

Jak powiedział Leonard Orban, członek Komisji Europejskiej: Zdolność

porozumiewania się w kilku językach niesie ze sobą wielkie korzyści – dla jed‑

nostek, organizacji, przedsiębiorstw. Zwiększa kreatywność, przełamuje ste‑

reotypy kulturowe, zachęca do wychodzenia poza utarte schematy myślenia

i może pomóc w tworzeniu innowacyjnych produktów i usług

12

. Zwraca także

uwagę, że: wielojęzyczność przyczynia się do tworzenia miejsc pracy dla na‑

uczycieli języków, tłumaczy pisemnych i ustnych i ich personelu pomocnicze‑

go, a także dla tych, którzy projektują i tworzą wspomagające platformy elek‑

troniczne i informatyczne oraz dla programistów i specjalistów tworzących

systemy tłumaczenia automatycznego lub wspomaganego komputerowo

13

.

Komisja Europejska prowadzi kampanię na rzecz wielojęzyczności ro-

zumianej z jednej strony jako umiejętność danej osoby posługiwania się

kilkoma językami, z drugiej zaś strony jako współistnienie różnych społecz-

ności językowych na jednym obszarze geograficznym. Komisja podkreśla,

że wielojęzyczność należy do głównych wartości europejskich, współtwo-

rzy wyjątkowy charakter Europy i przyczynia się do bogactwa jej kultury

i społeczności. Nauka języków obcych zwiększa szanse kariery, pogłębia

zrozumienie kultury własnej i obcej oraz podnosi gotowość do zmiany

miejsca pobytu

14

.

Wybrane działania Unii Europejskiej

na rzecz niedyskryminacji

Zarówno w swoim komunikacie z 2008 r.

15

„Niedyskryminacja i rów-

ność szans: odnowione zobowiązanie”, jak i w innych wymienionych już

dokumentach na temat przeciwdziałania dyskryminacji i równości szans

(m.in. „Odnawialnej agendzie społecznej”) Komisja Europejska zwraca

uwagę, że walki z dyskryminacją nie można wygrać wyłącznie za pomo-

cą instrumentów prawnych. Jej wynik zależy przede wszystkim od zmiany

12

Po europejsku. Języki w Unii Europejskiej, http://ec.europa.eu/publications/boo-

klets/move/74/pl.pdf [dostęp: 3 lutego 2011 r.].

13

Ibidem.

14

Komunikat Komisji dla Rady „Ramy europejskiego badania kompetencji języko-

wych”, COM(2007) 184 final.

15

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komi-

tetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, „Niedyskryminacja i równość

szans: odnowione zobowiązanie”, COM(2008) 420 final.

94

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

postaw i zachowania obywateli UE. Zmianie tej mają służyć działania po-

dejmowane przez Komisję Europejską oraz państwa członkowskie, w tym

uruchamiane programy i kampanie informacyjne.

Do tych działań można zaliczyć zorganizowanie np. ogólnoeuropejskiej

kampanii informacyjnej „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji”, a od

2007 r. w ramach programu Progress

16

(unijnego programu na rzecz za-

trudnienia i solidarności społecznej) finansowanie krajowych projektów na

rzecz zwiększania świadomości społecznej w tej dziedzinie.

Nie mniej ważne są działania podejmowane przez Unię Europejską

i państwa członkowskie w czasie obchodów tzw. roku europejskiego. Co

roku Unia Europejska proponuje temat, na który chce zwrócić uwagę oby-

wateli UE i państw członkowskich. Tematy te są wybierane z wyprzedze-

niem, co daje możliwość przygotowania się do ich obchodów. Dla przykła-

du w 2007 r. podejmowano działania w ramach obchodów Europejskiego

Roku Równych Szans, w 2008 r. – Europejskiego Roku Dialogu Międzykul-

turowego, w 2010 r. – Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wyklucze-

niem Społecznym, a w 2012 r. będą podejmowane działania w ramach ob-

chodów Europejskiego Roku Aktywnego Starzenia się. Działania, które są

realizowane w 2011 r. z okazji obchodów Europejskiego Roku Wolontariatu,

mają również w dużym stopniu przyczyniać się do zwiększania otwartości,

zwłaszcza młodych ludzi, na inne osoby, szczególnie mieszkańców innych

państw członkowskich UE.

Kampania „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji”

17

Kampania Unii Europejskiej prowadzona pod hasłem „Za różnorod-

nością. Przeciw dyskryminacji” zapoczątkowana została w czerwcu 2003 r.

Kampania jest finansowana ze środków programu Progress jako część

działań podnoszących poziom świadomości społecznej. Głównym celem

kampanii jest uświadomienie ludziom, jakie mają prawa, na czym polega

dyskryminacja i jak jej przeciwdziałać.

W kampanii biorą udział wszystkie zainteresowane podmioty zaanga-

żowane w walkę z dyskryminacją: przedstawiciele organizacji pozarządo-

wych, biznesu, stowarzyszeń pracodawców, związków zawodowych oraz

władz regionalnych i krajowych. Współpraca prowadzi do wymiany do-

świadczeń oraz do opracowywania nowych sposobów zwalczania dyskry-

minacji i promowania różnorodności. Od czasu uruchomienia kampanii

16

Szerzej na temat programu PROGRESS w dalszej części artykułu.

17

http://ec.europa.eu/employment_social/fdad/cms/stopdiscrimination/?langid=pl

[dostęp: 30 grudnia 2010 r.].

95

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

swoje wysiłki połączyło ponad 500 organizacji, podjęto setki działań o cha-

rakterze informacyjnym, twórczym oraz rozrywkowym.

Kampania prowadzona jest na skalę ogólnoeuropejską. Organizatorzy

starają się zaprezentować jej główny przekaz podczas wydarzeń odbywa-

jących się we wszystkich państwach członkowskich UE, takich jak tar-

gi biznesowe i targi pracy, festiwale kulturalne, konferencje i seminaria.

W czasie kampanii prowadzona jest także strona internetowa, www.stop-

discrimination.info, zawierająca liczne materiały informacyjne.

Wśród organizowanych imprez warto wymienić m.in. „Szczyt Równości”,

„Międzynarodowy Dzień Osób Starszych” czy „Światowy Dzień Młodzieży”.

W 2010 r. w trzech miejscach Europy obchodzone były także „Dni Różno-

rodności”. Jednym z tych miejsc była Polska. W programie obchodów, któ-

re odbyły się 17 października 2010 r. w Centrum Handlowym Złote Tarasy

w Warszawie, znalazła się m.in. nauka języka migowego i języka esperanto,

lekcje kaligrafii ormiańskiej, kwiz dotyczący dyskryminacji, konkursy wiedzy

o Romach i o historii islamu oraz pokaz tańca na wózkach inwalidzkich.

Sesje szkoleniowe organizowane w państwach członkowskich
We wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, a także

w Turcji, Norwegii i Islandii, organizowane są krajowe sesje szkoleniowe

na temat przeciwdziałania dyskryminacji i zarządzania różnorodnością.

Sesje finansowane są ze środków Unii Europejskiej. W czasie ostatniej sesji,

odbywającej się w latach 2008–2009, 1100 reprezentantów organizacji po-

zarządowych i ponad 300 reprezentantów związków zawodowych zostało

przeszkolonych na krajowych seminariach poświęconych zagadnieniom

przeciwdziałania dyskryminacji. Celem tych seminariów było zwiększenie

świadomości i zrozumienia krajowego ustawodawstwa i polityki. Ponad

100 przedsiębiorstw i innych zainteresowanych grup wzięło udział w semi-

nariach dotyczących zarządzania różnorodnością, podnoszących świado-

mość korzyści, które firmy mogą uzyskać przez odpowiednie zarządzanie.

Głównymi narzędziami wykorzystanymi w seminariach były instrukcje

szkoleniowe dla organizacji pozarządowych i instrukcje szkoleniowe doty-

czące zarządzania różnorodnością dostępne we wszystkich językach.

Raport na temat podjętych w Polsce działań oraz ich rezultatów został

przygotowany w maju 2008 r. przez Helsińską Fundację Praw Człowieka

18

.

Fundacja zorganizowała trzy seminaria. Dwa pierwsze kierowane były do

organizacji pozarządowych i związków zawodowych (uczestniczyły w nich

18

Raport krajowy z programu szkolenia nt. anty‑dyskryminacji i różnorodności, Hel-

sińska Fundacja Praw Człowieka, 2008 r., www.europa.eu [dostęp: 31 grudnia 2010 r.]

96

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

64 osoby). W trzecim seminarium udział wzięło 48 przedstawicieli róż-

nych spółek oraz firm doradczych i szkoleniowych. Jak podaje Fundacja,

nie można jednoznacznie określić rezultatów sesji szkoleniowych, a wynika

to m.in. z dużego zróżnicowania słuchaczy ze względu na wykształcenie,

doświadczenie zawodowe i wiedzę na temat prawych aspektów zwalczania

dyskryminacji oraz z konieczności dostosowania programu do tak zróżni-

cowanych grup. Do najważniejszych korzyści Fundacja zalicza możliwość

wymiany doświadczeń i przekazanie wiedzy na temat europejskiego i kra-

jowego prawa zwalczania dyskryminacji oraz posługiwania się środkami

prawnymi w konkretnych przypadkach dyskryminacji.

Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL
Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL (IW EQUAL)

19

wdrażana była w ra-

mach Europejskiej Strategii Zatrudnienia w latach 2001–2008 i finansowana

z budżetu Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz bezpośrednio

z budżetów państw biorących w niej udział. W przeciwieństwie do pozosta-

łych programów finansowanych z EFS, IW EQUAL była laboratorium słu-

żącym wypracowywaniu nowych sposobów przeciwdziałania dyskryminacji

i nierówności na rynku pracy. Głównym celem EQUAL było bowiem testo-

wanie oraz wspieranie nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskry-

minacji i nierówności na rynku pracy, ze względu na płeć, pochodzenie ra-

sowe, etniczne, wyznanie, przekonania, niepełnosprawność, wiek, orientację

seksualną, zarówno wobec osób zatrudnionych, jak i poszukujących pracy.

Oto kilka rezultatów wdrażania inicjatywy w Polsce

20

. Wojewódz-

ki Urząd Pracy w Szczecinie wraz z czterema partnerami stworzył model

wychodzenia z bezrobocia rodzinnego na wsi. Model zakładał współpracę

powiatowej i gminnej pomocy instytucjonalnej z systemem samopomocy

obywatelskiej. Istotą działań realizowanych w tym modelu było zaanga-

żowanie społeczności lokalnych (zwłaszcza potencjalnych pracodawców)

w działania pomocowe na rzecz beneficjentów. Inny model, stworzony przez

Międzynarodową Organizację do spraw Migracji (IOM) we współpracy

z czterema partnerami dotyczył aktywizacji zawodowej Romów z wykorzy-

staniem narzędzi gospodarki społecznej. Opierał się on na działaniu inte-

gracyjnych spółdzielni socjalnych, które zapewniały miejsca pracy dostoso-

wane do specyfiki kulturowej i umiejętności tej grupy beneficjentów. Mo-

del obejmował również specjalny program szkoleń ułatwiających tworzenie

19

www.equal.org.pl oraz http://ec.europa.eu/employment_social/equal/index_en.cfm.

20

Katalog rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Krajowa Struktura Wspar-

cia PIW EQUAL, Warszawa 2007, www.equal.gov.pl [dostęp: 21 stycznia 2011 r.].

97

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

spółdzielni

21

. Ośrodek Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz

z 9 partnerami stworzył model edukacyjno-integracyjny umożliwiający

wdrażanie wszechstronnej polityki informacyjnej na rzecz osób ubiegają-

cych się o nadanie statusu uchodźcy. Dzięki temu cudzoziemcy mogli lepiej

funkcjonować na rynku pracy i w życiu społecznym. Przygotowany został

także zestaw szkoleniowy dla wolontariuszy pracujących z beneficjentami,

zawierający informacje na temat wdrażania modelu i opis najskuteczniej-

szych metod pracy z cudzoziemcami starającymi się o status uchodźcy.

Program PROGRESS
PROGRESS jest unijnym programem na rzecz zatrudnienia i solidar-

ności społecznej ustanowionym na lata 2007–2013

22

. Celem programu jest

wsparcie finansowe realizacji działań Unii Europejskiej w dziedzinie za-

trudnienia i spraw społecznych, określonych w komunikacie Komisji doty-

czącym wspomnianej wcześniej agendy społecznej.

Program PROGRESS zastąpił cztery zakończone w 2006 r. programy

w dziedzinie zwalczania dyskryminacji, promowania równouprawnienia ko-

biet i mężczyzn, środków na rzecz zatrudnienia oraz walki z wykluczeniem

społecznym. Dzięki połączeniu działań w jednym programie możliwe jest

bardziej racjonalne wydawanie środków oraz osiąganie lepszych wyników.

W ramach programu Progress można realizować następujące rodzaje

działań (w układzie krajowym lub ponadnarodowym):

a) działania analityczne, w tym m.in. gromadzenie, opracowywanie

i upowszechnianie danych i informacji statystycznych; wykony-

wanie studiów, analiz i badań oraz upowszechnianie ich wyników;

opracowanie i publikowanie przewodników, sprawozdań i materia-

łów szkoleniowych,

b) działania związane z wzajemnym uczeniem się, świadomością i upo-

wszechnianiem, w tym m.in. określanie i wymiana dobrych praktyk,

innowacyjnych sposobów podejścia i doświadczeń, organizowanie

konferencji/seminariów, prezydencji; organizowanie kampanii i im-

prez medialnych; opracowywanie i publikowanie materiałów infor-

macyjnych, jak również wyników programu,

21

Szczegółowe omówienie działań podejmowanych na rzecz Romów w Polsce

można znaleźć w artykule J. Szymańczak pt. Społeczność Romów w Polsce, seria „Analizy

BAS”, nr 1(45)2011, www.bas.sejm.gov.pl/analizy.php [dostęp: 28 stycznia 2011 r.].

22

Decyzja nr 1672/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 października

2006 r. ustanawiająca wspólnotowy program na rzecz zatrudnienia i solidarności spo-

łecznej – Progress, Dz.Urz. UE L 315 z 15 listopada 2006 r., ze zm.

98

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

c) wspieranie głównych podmiotów, w tym m.in. organizowanie grup

roboczych urzędników krajowych w celu monitorowania stosowania

prawa wspólnotowego; finansowanie sieci eksperckich; finansowa-

nie obserwatoriów na szczeblu europejskim; wymiana pracowników

pomiędzy administracjami krajowymi; współpraca z instytucjami

międzynarodowymi.

Budżet programu na lata 2007–2013 wynosi 683,25 mln euro

23

. Środki

te mają być przeznaczone na realizację działań w pięciu obszarach w nastę-

pujących proporcjach: zatrudnienie – 23%, integracja społeczna i ochrona

socjalna – 30%, warunki pracy – 10%, walka z dyskryminacją – 23% i rów-

ność kobiet i mężczyzn – 12%. Nie więcej niż 2% środków zostanie prze-

znaczone na wdrożenie programu.

W realizacji programu PROGRESS uczestniczyć mogą wszystkie pub-

liczne i prywatne organy, podmioty i instytucje z 27 państw członkowskich

UE, państw EFTA/EOG oraz krajów przystępujących i kandydujących, sto-

warzyszonych z Unią Europejską, jak również państw z obszaru zachodnich

Bałkanów, włączonych w proces stabilizacji i stowarzyszenia.

Projekty do dofinansowania wybierane są przez Komisję na podstawie

zaproszeń do składania ofert albo zaproszeń do składania wniosków. Mak-

symalny poziom dofinansowania wynosi 80%, choć dopuszczalne są wyjąt-

ki od tej reguły.

Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Społeczny

24

jest jednym z funduszy strukturalnych

UE. Jego działanie ma przyczynić się do realizacji priorytetów UE w zakre-

sie wzmacniania spójności gospodarczej i społecznej przez poprawę możli-

wości zatrudnienia i pracy, stymulowanie wysokiego poziomu zatrudnienia

oraz tworzenie liczniejszych i lepszych miejsc pracy. EFS uwzględnia od-

powiednie priorytety i cele Unii w dziedzinach edukacji i szkolenia, zwięk-

szania udziału osób nieaktywnych zawodowo w rynku pracy, zwalczania

wykluczenia społecznego, zwłaszcza grup znajdujących się w niekorzystnej

sytuacji (np. osoby niepełnosprawne), wspierania równości kobiet i męż-

czyzn oraz niedyskryminacji.

23

Dodatkowo w latach 2011–2013 dostępna będzie kwota 60 mln euro na mikro-

pożyczki ułatwiające zakładanie działalności gospodarczej.

24

Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 lip-

ca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie

(WE) nr 1784/1999, Dz.Urz. UE L 210 z 31 lipca 2006 r., ze zm.

99

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

Europejski Fundusz Społeczny pomaga co roku 10 mln osób, z czego

ponad połowa to kobiety. EFS wspiera działania państw członkowskich

zwalczające dyskryminację w dostępie do zatrudnienia i w miejscu pracy,

z uwzględnieniem projektów, które

25

:

− tworzą ścieżki ponownego wejścia i integracji na rynku pracy dla

grup dyskryminowanych,

− budują akceptację dla różnorodności w miejscu pracy, w celu zwal-

czania dyskryminacji i zwiększania świadomości społecznej,

− zachęcają do wspierania aktywnego starzenia się oraz ponownej in-

tegracji starszych pracowników,

− zwiększają uczestnictwo imigrantów na rynku pracy, przez co przy-

czyniają się do ich integracji społecznej.

Aby państwo członkowskie mogło korzystać ze środków EFS, musi

przygotować program operacyjny zawierający m.in. informacje o planowa-

nych kierunkach i sposobach wykorzystania środków. Program operacyjny

musi zawierać także sposób, w jaki równość płci i równość szans są wspie-

rane w czasie przygotowywania, realizacji, monitorowania i oceny progra-

mów operacyjnych. Dodatkowo państwa członkowskie zobowiązane są

do wspierania zrównoważonego udziału kobiet i mężczyzn w zarządzaniu

programami operacyjnymi i w ich realizacji na poziomie krajowym, regio-

nalnym i lokalnym.

Wybrane instytucje unijne działające

na rzecz zwalczania dyskryminacji

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej
Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej została powołana do

życia w 2007 r.

26

w celu dostarczania pomocy i wiedzy fachowej w zakresie

praw podstawowych odpowiednim instytucjom, organom, biurom i agen-

cjom Wspólnoty oraz państwom członkowskim przy wdrażaniu przez nie

prawa wspólnotowego. Wsparcie to ma służyć pełnemu poszanowaniu praw

podstawowych przez te instytucje i organy przy wyborze środków lub okre-

ślaniu kierunków działań w dziedzinach należących do ich kompetencji.

25

http://ec.europa.eu/employment_social/esf/fields/discrimination_pl.htm [dostęp:

25 stycznia 2011 r.].

26

Rozporządzenie Rady (WE) nr 168/2007 z 15 lutego 2007 r. ustanawiające Agen-

cję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE L 53 z 22 lutego 2007 r.

100

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

Agencja jest następcą prawnym Europejskiego Centrum Monitorowania

Rasizmu i Ksenofobii, które zostało powołane, by zbierać dane i prowadzić

badania dotyczące rasizmu i ksenofobii oraz rozpowszechniać informacje

o przestrzeganiu praw podstawowych w państwach członkowskich Unii.

Zgodnie z planem na lata 2007–2012 do działań Agencji należy gro-

madzenie i dokumentowanie danych o nietolerancji oraz dyskryminacji,

m.in. ze względu na płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub

przekonania, niepełnosprawność, wiek czy orientację seksualną. Dla przy-

kładu, Agencja prowadzi cykl badań EU-MIDIS, w których osoby z grup

imigrantów i mniejszości etnicznych pytane są o ich doświadczenia wią-

żące się z dyskryminacją i prześladowaniem w życiu codziennym. Z ostat-

niego raportu wynika, że z dyskryminacją najczęściej spotykają się osoby

pochodzenia romskiego, osoby pochodzące z Afryki subsaharyjskiej oraz

z Afryki Północnej.

Z innego badania prowadzonego przez Agencję wynika, iż w takich

państwach, jak Belgia, Niemcy, Grecja, Hiszpania, Francja i Węgry, osoby

z grup mniejszościowych były częściej zatrzymywane przez policję niż za-

mieszkujące w tej samej okolicy osoby reprezentujące większość etniczną.

Tego rodzaju zjawisko nie występowało na Słowacji, w Bułgarii, we Wło-

szech czy w Rumunii

27

. Oznacza to, że działania podejmowane przez Unię

powinny być dostosowane do specyfiki danego państwa członkowskiego,

gdyż każde państwo boryka się z nieco odmiennymi problemami dotyczą-

cymi dyskryminacji.

Inne badania prowadzone przez Agencję dotyczyły m.in. sytuacji Ro-

mów w Unii Europejskiej czy rasizmu i dyskryminacji ze względu na po-

chodzenie społeczne w sporcie. Wyniki tych badań są publikowane na stro-

nie internetowej Agencji

28

(niestety najczęściej tylko w języku angielskim).

Instytucje wspierające działania na rzecz równości płci
W swojej najnowszej publikacji promocyjnej Europa dla kobiet Komi-

sja Europejska stwierdza, że: proporcja kobiet aktywnych zawodowo stale

rośnie, a od 2000 r. kobiety zajęły trzy czwarte z milionów nowych miejsc

pracy stworzonych w Europie. Dziewczęta radzą sobie lepiej niż chłopcy

w szkole i stanowią niemal 59% absolwentów szkół wyższych w Unii Euro‑

pejskiej. Nadal jednak kobiety zarabiają 17% mniej niż mężczyźni i stano‑

27

Mniejszości wśród zatrzymanych przez policję: zrozumieć problem dyskryminacyj‑

nego profilowania etnicznego i zapobiegać jego występowaniu, http://fra.europa.eu [do-

stęp: 28 stycznia 2011 r.].

28

Więcej informacji o projektach Agencji można znaleźć na stronie: http://fra.eu-

ropa.eu/fraWebsite/research/projects/projects_en.htm.

101

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

wią mniejszość wśród ustawodawców i wyższej kadry kierowniczej. Stąd też

UE podejmuje działania w celu wyeliminowania dyskryminacji i osiągnięcia

równouprawnienia płci. Wśród głównych celów znalazła się potrzeba prze‑

łamania stereotypów oraz uzyskanie przez kobiety ekonomicznej niezależ‑

ności, aby mogły pracować, samodzielnie zarabiać i korzystać z tych samych

praw i świadczeń

29

.

Najpełniejsze odniesienie do potrzeby zapewnienia równości kobiet

i mężczyzn znajdujemy w art. 23 załączonej do traktatu lizbońskiego Karty

praw podstawowych: Należy zapewnić równość mężczyzn i kobiet we wszyst‑

kich dziedzinach, w tym w sprawach zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia.

Zasada równości nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu

środków zapewniających specyficzne korzyści dla osób płci niedostatecznie

reprezentowanej.

O zapewnienie równości mężczyzn i kobiet dba kilka organów i insty-

tucji powołanych przez Unię Europejską. W czerwcu 2010 r. otworzono

Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn z siedzibą w Wilnie

30

. Do zadań tej

nowej agendy UE należą: udostępnianie wiedzy specjalistycznej, poprawa

wiedzy z zakresu równości płci i uwrażliwianie społeczeństwa na kwestie

związane z tym tematem. Agencja zorganizowała już międzynarodowe se-

minarium dotyczące działań w zakresie promowania i zapewniania równo-

ści płci w perspektywie najbliższych pięciu lat.

Z kolei pracę Komisji Europejskiej wspiera, utworzony już w 1982 r.,

Komitet Doradczy ds. Równości Szans Kobiet i Mężczyzn

31

. Komitet dora-

dza Komisji w sprawach formułowania i wykonania jej polityki w dziedzi-

nie promowania zatrudnienia i równego traktowania kobiet oraz w sprawie

zapewnienia wymiany informacji i doświadczeń w tym obszarze. W jego

skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, partnerów społecz-

nych na poziomie UE oraz organizacji pozarządowych.

W Parlamencie Europejskim działa Komisja Praw Kobiet i Równo-

uprawnienia. Ostatnie z przeprowadzonych przez nią wysłuchań publicz-

nych dotyczyło sytuacji samotnych matek. Komisja przygotowała także

projekt raportu dotyczący równości kobiet i mężczyzn w UE w 2010 r.

oraz projekt raportu dotyczącego ubóstwa kobiet w UE, szczególnie kobiet

starszych.

29

http://ec.europa.eu/publications/booklets/others/87/pl.pdf [dostęp: 3 lutego 2011 r.].

30

Rozporządzenie (WE) nr 1922/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 grud-

nia 2006 r. ustanawiające Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn, Dz.Urz.

UE L 403 z 30 grudnia 2006 r. oraz www.eige.europa.eu.

31

Decyzja Komisji z 9 grudnia 1982 r. w sprawie utworzenia Komitetu Doradczego

ds. Równości Szans dla Kobiet i Mężczyzn, Dz.Urz. EWG L 20 z 28 stycznia 1982 r.

102

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

Opinie mieszkańców Unii Europejskiej

na temat dyskryminacji

Eurobarometer od kilku lat prowadzi cykliczne badania na temat dys-

kryminacji we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Ostatnie całościowe badanie dotyczące sześciu aspektów dyskryminacji

(ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, wiek,

niepełnosprawność oraz orientację seksualną) zostało przeprowadzone

w maju i czerwcu 2009 r.

32

.

Najważniejszy wniosek płynący z ostatniego badania to otwartość

mieszkańców Unii Europejskiej na różnorodność. Dwoje na troje Europej-

czyków (64%) ma przyjaciół lub znajomych wyznających inną religię, troje

na pięcioro Europejczyków ma w grupie przyjaciół lub znajomych oso-

by niepełnosprawne (58%) oraz osoby o innym pochodzeniu etnicznym

(57%). Trzydzieści osiem procent Europejczyków ma w grupie przyjaciół

lub znajomych osoby o odmiennej orientacji seksualnej.

Większość respondentów uważała także, że z roku na rok zmniejsza się

problem dyskryminacji w krajach Unii Europejskiej. Mimo tego Europej-

czycy nadal uważają, iż najczęściej dochodzi w Europie do dyskryminacji

ludzi ze względu na ich pochodzenie etniczne (61%), ze względu na wiek

(58%) oraz niepełnosprawność (53%). Szesnaście procent Europejczyków

twierdziło, że w ciągu minionego roku osobiście doświadczyło dyskrymi-

nacji (odsetek ten nie zmienił się od 2008 r.), w tym 6% ze względu na wiek,

3% ze względu na płeć, a kolejne 3% ze względu na pochodzenie etniczne.

Rozpiętość między państwami członkowskimi sięgała od 22% we Włoszech

i Austrii, przez 10% w Polsce, aż do 6% w Grecji.

Respondenci sami byli jednak skłonni do dyskryminacji. Na pytanie,

jaki stosunek mieliby do osoby, która objęłaby najwyższe obieralne stano-

wisko polityczne w państwie, gdyby funkcja ta miałaby być sprawowana

przez jedną z poniżej wymienionych osób, w skali od 1 do 10 (w której 10

oznaczał stosunek bardzo pozytywny) udzielili następujących odpowiedzi:

– kobieta – 8,5

– osoba niepełnosprawna – 7,4

– osoba o innym pochodzeniu etnicznym niż większość społeczeń-

stwa – 6,5

– osoba homoseksualna – 6,5

– osoba wyznająca inną religię niż większość społeczeństwa – 6,2

32

Discrimination in the EU in 2009, Eurobarometer, http://ec.europa.eu/public_

opinion/archives/ebs/ebs_317_en.pdf [dostęp: 29 grudnia 2010 r.].

103

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

– osoba poniżej 30. roku życia – 5,9

– osoba powyżej 75. roku życia – 4,8.

Oznacza to, że respondenci najbardziej skłonni byli do dyskryminacji

osób starszych (powyżej 75. roku życia).

Ze zjawiskiem dyskryminacji w Unii Europejskiej powiązana jest także

niska znajomość prawa przeciwdziałającego dyskryminacji, co dodatkowo

prowadzi zarówno do zwiększenia obaw obywateli dotyczących dyskrymi-

nacji, jak i zwiększania liczby przypadków dyskryminacji. Osoba nieznają-

ca swoich praw może łatwiej być dyskryminowana. Jedynie jeden na troje

Europejczyków deklaruje, że zna swoje prawa w zakresie przeciwdziałania

dyskryminacji, a 52% deklaruje, iż nie zna swoich praw. Od czasu ostat-

niego badania w 2008 r. świadomość praw zwiększyła się w Zjednoczonym

Królestwie (+8 pkt proc.), we Francji (+7), Irlandii i Szwecji (+6), zmniej-

szyła się natomiast w Polsce (-12) i Portugalii (-11).

Za niską znajomością swoich praw stoi także niska znajomość sposobów

obrony swoich praw. Większość respondentów w przypadku dyskryminacji

zwróciłaby się o pomoc do policji. Dotyczy to zarówno samych osób dys-

kryminowanych (55% z nich zwróciłaby się o pomoc do policji), jak i osób,

które spotkały się z dyskryminacją innych (34%). W przypadku osób, które

same doświadczyły dyskryminacji, równie często jak do policji zwróciły-

by się one o pomoc do prawnika (51%). Zaledwie jeden na troje Europej-

czyków (34%) zwróciłby się o pomoc do organu ds. równości działającego

w każdym państwie członkowskim

33

. Różnice w tym względzie między po-

szczególnymi krajami były znaczne. Do organu takiego zwróciłoby się 74%

Szwedów, 53% Holendrów i 51% Belgów, ale zaledwie 18% Hiszpanów, 21%

Maltańczyków, 29% Polaków.

Wydaje się więc, że Unia Europejska i państwa członkowskie powinny

zwiększać wysiłki w celu upowszechniania informacji o przysługujących

obywatelom prawach oraz o sposobach dochodzenia swoich praw przez

obywateli.

Z drugiej jednak strony mieszkańcy UE poproszeni w innym badaniu

Eurobarometru

34

, o wskazanie trzech najbardziej priorytetowych obszarów

działań dla Unii Europejskiej, na które powinny zostać skierowane środki

wspomnianego wcześniej Europejskiego Funduszu Społecznego, wymienili

33

http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=616&langId=pl oraz www.equineteu-

rope.org [dostęp: 28 stycznia 2011 r.].

34

The European Social Fund, Eurobarometer, http://ec.europa.eu/public_opinion/

archives/ebs/ebs_350_en.pdf [dostęp: 29 grudnia 2010 r.].

104

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

np. bezrobocie (63% odpowiedzi), biedę (42%) i zdrowie (35%). Przeciw-

działanie dyskryminacji wskazało jedynie 13% respondentów. Wydaje się

więc, że działania na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji należy dostoso-

wać do oczekiwań oraz powiązać je z działaniami w innych obszarach. Być

może respondenci dostrzegali zależność np. między bezrobociem, biedą

a dyskryminacją.

Podsumowanie

Unia Europejska traktuje przeciwdziałanie dyskryminacji jako bardzo

ważny element swojego funkcjonowania. Świadczy o tym jej ustawodaw-

stwo, instrumentarium, w postaci różnego typu programów i imprez, oraz

wzrastająca liczba instytucji i organów odpowiedzialnych za promocję

i obronę praw obywateli UE. Na działania UE w zakresie przeciwdziała-

nia dyskryminacji należy patrzeć szeroko. Nieczęsto np. politykę na rzecz

wielojęzyczności traktuje się jako element polityki na rzecz przeciwdziała-

nia dyskryminacji. Należy ona bowiem do tzw. elementów „edukacyjnych”,

wzajemnego poznawania się narodów i kultur, a przez to zwiększania ot-

wartości i tolerancji na odmienność i różnorodność.

Wyniki badania Eurobarometru pokazują jednak, że podejmowane

działania nie są wystarczające. Wiedza mieszkańców UE na temat przy-

sługujących im praw jest nadal niska. Niewielkie jest także zaufanie oraz

wiedza o organach krajowych odpowiedzialnych za przeciwdziałanie dys-

kryminacji. Zaledwie jeden na troje Europejczyków zwróciłby się o pomoc

do organu ds. równości działającego w każdym państwie członkowskim.

Do tego dochodzą przypadki naruszania praw obywateli, na które również

zwracali uwagę ankietowani. Nie zawsze dotyczyły one bezpośrednio osób

ankietowanych; częściej byli oni świadkami tego typu zachowań w stosun-

ku do osób trzecich. Działania UE na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji

muszą więc być nie tylko szerokie, ale i wielokierunkowe.

Oczekiwać należy wzmocnienia działań przez Unię Europejską, do cze-

go mogą przyczynić się wysiłki podejmowane przez komisarza ds. spra-

wiedliwości, praw podstawowych i obywatelstwa, któremu powierzono

kompetencje w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji. Rozwijane będą

najprawdopodobniej także programy unijne przyczyniające się do promo-

wania równouprawnienia i równości szans mieszkańców UE. Rozpoczyna-

ją się już konsultacje społeczne projektów regulacji w tym zakresie na lata

2014–2020, a więc w okresie kolejnej perspektywy finansowej. Jest to więc

czas na wyrażanie własnego zdania na temat działań, które powinny być

podejmowane przez UE na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji.

105

Nr 2(26) 2011

Studia BAS

Bibliografia

Dyrektywa Rady 2000/43/WE z 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w ży-

cie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe

lub etniczne, Dz.Urz. WE L 180 z 19 lipca 2000 r.

Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogól-

ne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy,

Dz.Urz. WE L 303 z 2 grudnia 2000 r.

Decyzja nr 1672/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 paździer-

nika 2006 r. ustanawiająca wspólnotowy program na rzecz zatrudnienia i soli-

darności społecznej – PROGRESS, Dz.Urz. UE L 315 z 15 listopada 2006 r.

Decyzja Komisji z 9 grudnia 1982 r. w sprawie utworzenia Komitetu

Doradczego ds. Równości Szans dla Kobiet i Mężczyzn, Dz.Urz. EWG L 20

z 28 stycznia 1982 r.

Rozporządzenie Rady (WE) nr 168/2007 z 15 lutego 2007 r. ustana-

wiające Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE L 53

z 22 lutego 2007 r.

Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady

z 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylają-

ce rozporządzenie (WE) nr 1784/1999, Dz.Urz. UE L 210 z 31 lipca 2006 r.

Rozporządzenie (WE) nr 1922/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady

z 20 grudnia 2006 r. ustanawiające Europejski Instytut ds. Równości Kobiet

i Mężczyzn, Dz.Urz. UE L 403 z 30 grudnia 2006 r.

Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wprowadzenia w życie

zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd,

niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, COM(2008) 426 final.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego

Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „Odnowio-

na agenda społeczna: Możliwości, dostęp i solidarność w Europie XXI wie-

ku”, COM(2008) 412 final.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego

Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Niedyskrymi-

nacja i równość szans: odnowione zobowiązanie”, COM(2008) 420 final.

Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego

Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Niedyskrymina-

cja i równe szanse dla wszystkich – strategia ramowa”, COM(2005) 224 final.

Komunikat Komisji dla Rady „Ramy europejskiego badania kompeten-

cji językowych”, COM(2007) final.

Green Paper, Equality and non‑discrimination in an enlarged European

Union, COM(2004) 379 final.

106

Studia BAS

Nr 2(26) 2011

Discrimination in the EU in 2009, Special Eurobarometer 317, Novem-

ber 2009, www.europa.eu.

Po europejsku. Języki w Unii Europejskiej, http://ec.europa.eu/publica-

tions/booklets/move/74/pl.pdf.

Raport krajowy z programu szkolenia nt. anty‑dyskryminacji i różnorod‑

ności, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, maj 2008, www.europa.eu.

Katalog Rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Krajowa Struk-

tura Wsparcia PIW EQUAL, Warszawa 2007, www.equal.gov.pl.

Informacje zawarte na stronach:

http://ec.europa.eu/antidiscrimination

http://www.stop-discrimination.info.