GRANICA

Powie rodzi a si z trudem, w latach 1932 –
1935. Najpierw zosta a wydrukowana w cz ciach
w jednym z czasopism, wydano j dopiero w 1935
roku.

Powie pocz tkowo nosi a tytu Schematy, co
mia o symbolizowa schematyzm ycia ludzkiego
oraz schematyzm fabularny. Autorka da a tutaj
upust swoim zainteresowaniom – psychologi ,
psychik kobiety i m czyzny, wytrzyma

ci

ludzkiej natury, zagadnieniami ekonomicznymi,
moralnymi etc.. W trakcie pracy nad powie ci
Na kowska nieco odesz a od pierwotnych
zamierze , st d te zmianie uleg równie tytu .
Granica jest kulminacyjnym utworem w
twórczo ci Na kowskiej, b

cym manifestem

filozoficznym, artystycznym oraz ideowym

autorki. Jest równie syntez jej wiedzy o
cz owieku, spo ecze stwie, osobowo ci ludzkiej i
jej determinantach. Granica jest doskona syntez
wiedzy o cz owieku z artyzmem narracji,
kompozycji i stylu. W Granicy autorka postawi a
wiele bardzo aktualnych pyta – o moralno
cz owieka, granice moralno ci oraz to samo ci, o
wybór postaw i ich uwarunkowania.O
oryginalno ci powie ci Na kowskiej wiadczy
zaproszenie czytelnika do wspólnej analizy
psychologicznej bohaterów i interpretacji ich
zachowa . Czytelnik musi przej od
tradycyjnego: co dalej? do bardziej nowatorskiego
podej cia: dlaczego?, bowiem motywacja powie ci
niej jest fabularna, lecz psychologiczna.

Granica jest z pozoru tylko banalnym romansem,
bazuj cym na erotycznym skandalu w wy szych
sferach. Oryginalno polega na tym, i pod tym

aszczykiem kryje si skomplikowane studium

ludzkiej psychiki i zachowa , za kluczem do
odczytania sensu utworu zdaje si by tytu
powie ci.

GRANICA- STRESZCZENIE

Rozdzia 1 –

Zenon Ziembiewicz nie

, a wraz z jego mierci

wyszed na jaw jego romans z Justyn Bogutówn .
Sta o si to przyczyn skandalu, nikt nie zna
jednak bli szych szczegó ów. Gazety prze ciga y
si w domys ach i spekulacjach.

Justyna, po mierci matki, przyjecha a na s

do

miasta. Pomog a jej wtedy pani Ziembiewiczowa,
dzi ki czemu znalaz a prac w sklepie
Toruci skiego. Po kilku miesi cach odesz a i
zacz a prac w cukierni, jednak i z niej wkrótce
zrezygnowa a. Zenon, g ówny bohater, by synem
dzier awcy maj tku w Boleborzy, nale cego do
pa stwa Tczewskich. Walerian Ziembiewicz,
ojciec Zenona, by dumny ze swego szlachectwa.
Jego g ównym zaj ciem by o polowanie, nie
okaza si by dobrym zarz dc .

Zenon kszta ci si w mie cie, a do rodzinnego
domu przyje

tylko na wakacje i ferie. Nowe

otoczenie, w którym si znajdowa , pozwoli o mu
inaczej spojrze na jego rodzinne strony, zacz si
wstydzi prostoty rodziców, zw aszcza ojca.

W czasach szkolnych Zenon pozna El biet
Bieck , zamieszkuj

u swej krewnej,

Kolichowskiej. Cho nie by a dla niego
nadzwyczajnie uprzejma, wzbudzi a jego
zainteresowanie.

Rozdzia 2 –

Cecylia Kolichowska pierwszy raz wysz a za m
za Konstantego W browskiego i by o to
ma

stwo z mi

ci. Konstanty by socjalist i

gdy ich syn mia 8 lat, musia wyjecha z kraju,
pozostawiaj c on i syna bez rodków do ycia.
Wkrótce te pope ni samobójstwo. Kolejny raz
Cecylia wysz a za m za starszego od niej o 15 lat
Aleksandra Kolichowskiego, tym razem by o to
ma

stwo z rozs dku. Po jego mierci

odziedziczy a kamienic . Nie by to bynajmniej
szcz liwy dla niej spadek, bowiem kamienica i jej
lokatorzy przysparzali jej wielu problemów.

Do mieszkania Kolichowskiej cz sto przychodzi

ody Zenon, pomaga bowiem w lekcjach Eli.

Skrycie si w niej kocha , ta jednak czu a do niego
wstr t.

Rozdzia 3 –

Cecylia nie by a zbyt towarzyska, pozwala a sobie
tylko czasem na wizyty kole anek, a zarazem jej
lokatorek. Wi ksze grono zbiera o si tylko w dniu
jej imienin, kiedy to towarzystwo by o starsze i
bardziej dystyngowane. Na przyj ciach tych
bywa a równie m odziutka Ela, która cz sto
zastanawia a si nad staro ci i nad jej
nieuchronno ci . Kolichowska za dochodzi a do
smutnego wniosku, i jest jedn z tych starych
kobiet, co bynajmniej nie by o my

przyjemn .

Podczas jednego z przyj panie rozmawia y o
swoich s

cych. Dosz y równie do wniosku, i

one takimi samymi lud mi jak i one, w duchu

jednak do ko ca si z tym stwierdzeniem nie
zgadza y. Jedna z pa dowodzi a, i s

ce s

ca kowicie bezmy lne, za przyk ad podaj c star
Bogutow , która kiedy u niej pracowa a. Zwolni a

jednak, gdy dowiedzia a si , i s

ca jest w

ci y. Kobieta uzna a, i mimo nie lubnego
dziecka i wielkiej g upoty by a to s

ca

pracowita, której w yciu si poszcz ci o, gdy na

przyj a j hrabina Tczewska.

El bieta przys uchuj c si tym rozmowom dosz a
do wniosku, i nigdy nie wyjdzie za ma , za

czyzn b dzie traktowa a z pogard i

lekcewa eniem.

Rozdzia 4 –

Wiosna. Ogród Kolichowskiej przysparza jej
wielu nowych problemów. Jej rabaty z kwiatami
oraz rosn ce owoce cz sto by y zrywane i
niszczone nawet przez lokatorów kamienicy. Nie
móg temu zaradzi nawet pies Fitek, specjalnie w
tym celu trzymany w ogrodzie, karmiony raz
dziennie.

W ogrodzie tym lubi a przebywa El bieta, marz c
i rozmy laj c o biednych mieszka cach
okolicznych kamienic, którzy zdawali si jej by
inn , ni sz ras ludzi.

Jednego czerwcowego dnia Ela, jak zazwyczaj,
uda a si na lekcje francuskiego. Drzwi otworzy
jej Awaczewicz, wojskowy, w którym skrycie si
kocha a. Gdy zostali na chwil sami,
nieoczekiwanie poca owa j . Przez ca lekcj
by a potem rozkojarzona i zdenerwowana. Po jej
zako czeniu Awaczewicz chcia j odprowadzi
do domu, ale nauczycielka – panna Julia - ostro si
temu sprzeciwia. Ela szybko uciek a, s ysza a
jednak z daleka sprzeczk adoratora z nauczycielka

i zrozumia a, i co ich czy. Bardzo zawiod a si
na cz owieku, którego – jak my la a – kocha a.

Rozdzia 5 –

Zenon pozna Justyn , gdy dziewczyna mia a 19
lat. Jej matka by a kuchark u Tczewskich, jednak
gdy zacz a chorowa , przesz a do pracy do
Ziembiewiczów. M oda Justyna pocz tkowo
cz sto bawi a si z córk Tczewskich, Ró .

Rozdzia 6 –

Zenon studiowa w Pary u i pozosta mu jeszcze
rok nauki, do domu przyje

tylko na wakacje.

Pewnego dnia otrzyma list od swego przyjaciela,
Karola W browskiego, który poinformowa go o

mierci Adeli. Adela by a zakochana w Zenonie

kilka lat temu, by a jednak chora na gru lic , a jej
stan by powa ny. Zenon nie odwzajemnia jej
uczucie, o czym dziewczyna wiedzia a, by jednak
dla niej dobry i troskliwy.
Pogl dy Zenona uleg y w czasie studiów zmianie.
Stara si odci od boleborza skiego schematu,
który zapocz tkowa jego ojciec. Polega on na
nieumiej tno ci pohamowania swego erotyzmu i
pop dów seksualnych. Stary Ziembiewicz wdawa

si w liczne romanse ze sw s

, na co matka

Zenona przymyka a oko. Teraz w ten sam sposób
zachowywa a si w stosunku do Justyny, która
sta a si kochank jej syna. Pod wiadomie sama
wpycha a go w jej ramiona. Zenon próbowa si
broni przed tym zwi zkiem, nie móg si jednak
oprze urokowi m odej dziewczyny. Szybko wi c
zostali kochankami. Rozdzia 7 –

Przed wyjazdem na studia Zenon poprosi
rodziców o materialne wsparcie, jednak oni uznali,

nie s w stanie mu pomóc. Stwierdzili, i

powinien zwróci si z pro

do Czechli skiego,

pe nomocnika Tczewskich, który by maj tny i
dobrze sytuowany.

Tak te post pi m ody Zenon. Napisa nawet dla
niego artyku , za który otrzyma pewn kwot
pieni dzy, co pozwoli o mu na powrót do Pary a.

Wkrótce te zauwa y m od kobiet . Okaza o si ,

e jest to Biecka. Zosta przez ni

yczliwie

przywitany i zacz li rozmawia . Zenon wyzna jej,

mo na si odci od swej przesz

ci i

rodzinnych korzeni, staj c si kim innym i
unikaj c ich b dów. Ela uzna a jednak, i nie jest
to mo liwe, o czym wiadczy jej ycie. W

zast pstwie Kolichowskiej zarz dza a teraz
kamienic , staj c si tak samo ostra dla lokatorów
jak jej poprzedniczka.

Zenon wkrótce zobaczy , jak do kamienicy
Kolichowskiej zmierza Awaczewski. By
przekonany, i ma ona zamiar odwiedzi El biet .

Rozdzia 8 –

Kolichowska by a coraz bardziej chora, z trudem
porusza a si ju nawet po w asnym domu. Coraz
cz ciej my la a o mierci. W tym czasie
niezwykle cierpliwie i troskliwie zajmowa a si ni
Ela, do której Kolichowska by a bardzo
przywi zana. Kolichowska nie zwraca a nawet
uwagi na to, i Ela cz sto pob

a lokatorom i

stawa a po ich stronie. Stara Kolichowska ba a si ,

e podró Eli do Szwajcarii, na spotkanie z matk ,

mog oby doprowadzi do porozumienia obu pa ,
co po

oby kres dalszemu wspólnemu yciu Eli

i Kolichowskiej.
Cecylia równie cz sto my la a o Karolu, którego
jako ma ego ch opca wywioz a do sanatorium w
Szwajcarii. Karol nigdy jej nie wybaczy , i
ponownie wysz a za m i nie chcia si wi cej
spotyka z matk .

Gdy Ela wyjecha a, Kolichowsk zajmowa a si

ucja Posztraska, jej przyjació ka.

Po powrocie Eli Kolichowska odetchn a z ulg .
Zauwa

a jednak, i wizyty Zenona staj si coraz

cz stsze. Podczas jednej z rozmów El biety i
Ziembiewicza, na pierwszy plan wysun y si ich
plany na przysz

. Ela wyzna a, i kiedy

kocha a si w Awaczewiczu, Zenon za przyzna
si do fascynacji jej osob w przesz

ci. Zenon

przyzna tak e, i mia romans z Justyn , co nazwa
kompleksem boleborza skim, nad którym nie
potrafi zapanowa . Rozdzia 9 –

Na wiosn Bogutowa zachorowa a. Lekarz
stwierdzi , i nale y odwie j jak najszybciej do
szpitala. Justyna pojecha a wi c z matk . Stara
kobieta ca drog by a pó przytomna, na koniec
dnia za ca kowicie zemdla a. Justyna zostawi a
ich rzeczy osobiste u swej znajomej, która
mieszka a w kamienicy Kolichowskiej.

W szpitalu, mimo operacji, nie uda si ju
Bogutowej uratowa . Nast pnego dnia odby si
pogrzeb kobiety, a uczestniczy y w nim tylko
cztery osoby. Justyna w tym czasie mieszka a u
swej przyjació ki, Jasi. Niedawno odszed od niej

, ona sama by a chora na gru lic , a jej córka

traci a wzrok.

Rozdzia 10 –

Po powrocie do Polski Zenon zatrzyma si w
mie cie. W miejscowej gazecie odnalaz swój
artyku . Na ulicy za spotka Justyn , która
ucieszy a si na jego widok, jednak zdziwi a si , e
go zobaczy a. Opowiedzia a mu o mierci matki.
Zenon nie zdecydowa si opowiedzie
dziewczynie o swoim zwi zku z El biet . Nie
chc c, by rozmowa by a kontynuowana na ulicy,
zaprosi j do pokoju hotelowego, w którym
mieszka . Tam uczucia wzi y gór nad rozumem i
mi dzy par dosz o do zbli enia.

Pó niej doszed do przekonania, i nie móg nad t
sytuacj zapanowa , bo by a du o silniejsza od
niego. Przyzna tak e, i podobne przygody
zdarza y mu si równie w Pary u, a mimo to
nadal kocha El biet . Nie gn bi o to jego
sumienia, poniewa stara si zachowa do takich
romansów odpowiedni dystans.

Nast pnie uda si na spotkanie z Czechli skim.
By on wtedy starost . Czechli ski zaproponowa
Zenonowi obj cie stanowiska redaktora w Niwie.

Zenon postanowi spotka si z El . Z pocz tku
by rozczarowany je widokiem, szybko jednak
zacz si cieszy ze spotkania.
Rozdzia 11 –

Kilka dni potem do hotelu Zenona ponownie
przyby a Justyna. Zenon obieca jej bowiem, e
zwróci jej pieni dze, które jej zmar a matka
zarobi a w Boleborzy, a których z powodu mierci
nie mog a odebra . Cho obieca sobie, i tym
razem wyja ni jej, e jest zwi zany z El , to
równie da si ponie emocjom i nie zapanowa
nad swoimi pop dami. Do redakcji za przysz a
hrabina Tczewska, która poprosi a Zenona o
wydrukowanie zaproszenia na cykl wyk adów o
do wiadczeniu religijnym. Towarzyszy jej ksi dz
Czerlon.

Rozdzia 12 –

Kilka dni pó niej do redakcji przyby hrabia
Tczewski. Chcia on prosi , by na amach
czasopisma w obron wzi to jedn z m odych

aktorek, któr wcze niej skrytykowano w innym
czasopi mie.

Ziembiewicz kieruj c gazet stara si popiera
interesy swego protektora, Czechli skiego. Czu
si z tym le, ale nie potrafi nic zmieni . Sytuacja
rozwija a si podobnie w sferze uczuciowej. By
zwi zany z El , do której prawie nic nie czu oraz
z Justyn , kochank , której bardzo po da .
Usprawiedliwia si , i jego spotkania z Justyn s
konieczno ci , bowiem nie móg jej odepchn po
tragedii, jaka j spotka a.

Gdy Zenon zebra pieni dze, które mia jej
zwróci , postanowi ostatecznie zerwa znajomo
z dziewczyn . Justyna oznajmi a mu jednak, i
spodziewa si dziecka i to on jest jego ojcem. By
to dla niego szok, bowiem takiej ewentualno ci
nigdy nie bra pod uwag .

Rozdzia 13 –

Kolichowska by a ju tak powa nie chora, e nie
podnosi a si nawet z

ka. Sprawy swej

kamienicy stara a si jednak kontrolowa ,
wywieraj c wp yw na El biet . Jedn ze spraw,
które poró ni y kobiety, by spór o dozorc

Ignacego, który nie by ju w stanie pracowa , a
którego Kolichowska stara a si wyrzuci wraz z

on z ich mieszkania.

Spory te oraz wspomnienia o matce, której nie
rozumia a (nie potrafi a przyj , i wi e si z
ró nymi m czyznami), coraz bardziej przybli

y

El biet do Zenona. Ka dego spotkania z nim
oczekiwa a z niecierpliwo ci .

Zenon tymczasem u wiadomi sobie, i
zadziwiaj co atwo przychodzi mu manipulowanie
swymi uczuciami i zachowaniami, przechodzenie
„po ca ej skali”. Odczuwa jednocze nie, i sam
rozszerza granic swojej moralno ci, nie poczyta
tego sobie jednak jako hipokryzji.
Do jego redakcji cz sto przychodzili ró ni ludzie,
którzy prosili go o us ugi i pomoc.

Rozdzia 14 –

Wieczorem Zenon spotka si z El biet . Wyzna
jej, e owocem jego romansu z Justyn b dzie
dziecko. U wiadomi wtedy sobie, e tak samo
czyni jego ojciec, matka za za ka dym razem
przebacza a mu zdrady.
El bieta by a zaskoczona i wstrz ni ta
wyznaniem. Uwa

a bowiem zdrad za co

najgorszego w zwi zku. Z pocz tku zacz a
obwinia sam siebie, po chwili jednak
przebaczy a mu i mi dzy par dosz o do zbli enia.

Rozdzia 15 –

Justyna odesz a ze s

by od pewnej chorej

kobiety, której m dba , by onie niczego nie
brakowa o, ale jednocze nie mia kochank i
cz sto u niej przebywa . Dwaj synowie kobiety
równie niezbyt cz sto bywali w domu, a chora
ci gle narzeka a na us ugi Justyny.

Justyna wi c przeprowadzi a si do swej
przyjació ki Jasi, mieszkaj cej u Kolichowskiej.
Tego samego dnia do kamienicy wróci a

adziowa – drobna, niezam na kobieta, z

siedmioletnim synkiem. Jego ojca pozna a
przypadkowo i nie kocha a go. To, e mia a
nie lubne dziecko, przeszkadza o jej w utrzymaniu
pracy przez d

szy okres, poniewa kobieta z

dzieckiem nie by a mile widziana przez
pracodawców. Tego dnia równie otrzyma a
wymówienie i przyjecha a do kamienicy, by
zatrzyma si u matki chrzestnej swego syna –
Zbysia. Pocz tkowo kobieta nie chcia a wpu ci

ich do mieszkania, po chwili jednak pozwoli a im
wej .

Gdy Ela dowiedzia a si , i Justyna zamieszkuje
obecnie w kamienicy, wezwa a j pod b ahym
pozorem do siebie. Chcia a jednak dowiedzie si ,
czy Justyna kocha Zenona. El bieta zaoferowa a
równie Bogutównie pomoc, ta jednak j
odrzuci a. Justyna by a zdziwiona, e kto wie o jej
romansie, a jeszcze bardziej zdziwi o j , i
El bieta wie o jej ci y. Ela dosz a do wniosku, i
Justyna nie wie, i Zenon jest zar czony, po czym
obieca a dziewczynie, i nie wyjdzie za niego za

.

Rozdzia 16 –

Zenon mia spotkanie z Czechli skim, który
przyby do niego z m odym Tczewskim. Na
spotkaniu tym panowie postanowili zrealizowa
wspólnie jaki interes.

Wkrótce po tym do Zenona przyby a Justyna.
Powtórzy a mu rozmow z El biet , jak równie
jej obietnic , i ta nie we mie z nim lubu. Zenon
bardzo si tym zdenerwowa , szybko odprawi
Justyn , zaoferowa jej tak e pomoc finansow ,

gdyby chcia a usun ci

. Szybko równie

zadzwoni do El biety. Okaza o si jednak, i
wyjecha a ona w

nie na spotkanie ze sw matk

do Warszawy.

Po jakim czasie otrzyma od niej list, w którym
wyja nia a, i by oby lepiej, gdyby si ju nie
spotykali, bowiem to Justyna ma do niego prawo, a
ona nie chce jej go zabra .
Rozdzia 17 –

W czasie podró y Bieckiej przypomnia si sen,
który by sielankow wizj , w której ona, jej matka
oraz ojciec siedz wspólnie przy stole. Nie by o to
jednak nigdy mo liwe, gdy jej matka rozsta a si
z jej ojcem, gdy Ela mia a rok, za ten wkrótce
zmar . Ela dojecha a do Warszawy rano i
zatrzyma a si u wi towskiej, która by a kuzynk
wuja Kolichowskiego. Matka przyj a El w
najbardziej ekskluzywnym warszawskim hotelu, w
którym si zatrzyma a. Rozmawia a z ni jednak
bardzo oficjalnie, za po chwili do pa do czy a
Tczewska oraz m ody m czyzna.

Kolejne spotkanie Eli z matk odby o si
wieczorem w teatrze, potem za uda y si do
restauracji. Matka poradzi a Eli, by dok adnie

zastanowi a si nad zerwaniem zar czyn z
Zenonem, poniewa bez wzgl du na ich przyczyn
z ka dym innym m czyzn ta sytuacja
prawdopodobnie si powtórzy.

Rozdzia 18 –

Przez dwa miesi ce Ela pozosta a w stolicy i
dosz a do przekonania, i

ycie bez Zenona jest

jednak mo liwe. Pod wiadomie jednak wci
oczekiwa a na jaki znak od niego. W ko cu

wiadomi a sobie, i jego tak d ugie milczenie

jest potwierdzeniem jej decyzji o zerwaniu.

Ca y czas w Warszawie Ela sp dza a z pani

wi towsk oraz matk i jej adoratorami. W ród

nich znajdowa si tak e ów m ody cz owiek,
którego spotka a w hotelu kilka dni wcze niej.

Pewnego dnia na ulicy spotka a Zenona, co
wywo

o u niej fal rado ci, której nie umia a

powstrzyma . On równie wydawa si by
szcz liwym i obieca jej, e teraz ju nic nie stanie
na przeszkodzie w ich ma

stwie. El bieta

zabra a go wi c na spotkanie z matk .
Ziembiewicz czu si na tym spotkaniu bardzo
swobodnie, okaza o si bowiem, i maj

wspólnych znajomych, przyjemna konwersacja
rozwin a si równie pomi dzy Zenonem a
ministrem Niewieskim.

Rozdzia 19 –

Przed lubem Zenon poprosi El biet , by poleci a
Justyn panu Toruci skiemu, który prowadzi
sklep, a w

nie zwolni a si w nim posada

ekspedientki. Ela nie by a zadowolona, mia a
jednak nadziej , i gest ten zako czy jej kontakty z
Justyn . Zenon by jednak pewny, e na tym jego
znajomo z by kochank si nie sko czy,
bowiem coraz cz ciej zwraca a si do niego z

ahymi nawet pro bami. Uzna jednak, i jest to

co normalnego.
Gdy o lubie dowiedzia a si Kolichowska, zacz a
obdarza Zenona wi ksz sympati , za Ela
otrzyma a od niej wiele prezentów na now drog

ycia.

Na krótko przed lubem Zenon zawióz narzeczon
do Boleborzy. Rodzice zrobili na niej pozytywne
wra enie, ona równie si im bardzo spodoba a.
Jak si okaza o, Zenon mia te wkrótce obj
stanowisk prezydenta miasta. Rozdzia 20 –

Justyna zamieszka a na przedmie ciach, u pa stw
Niestrz pów. Z pracy w sklepie by a bardzo
zadowolona, poniewa zawsze o takim
zatrudnieniu marzy a. Jej pracodawca by równie
z niej bardzo zadowolony, bowiem obs ugiwa a
klientów szybko i grzecznie.

Wkrótce zmar a matka Jasi, u której Justyna si
kiedy zatrzyma a. Nied ugo potem zmar a
równie jej ma a córeczka. Cztery miesi ce potem
na gru lic umar a te sama Jasia. Od tego czasu
Justyna przesta a wychodzi z domu, wychodzi a
tylko do pracy, któr wkrótce równie porzuci a.

Rozdzia 21 –

Jesieni do Polski wróci Karol W browski, który
pomimo leczenia nadal mia problemy z
poruszaniem si . Podczas jednego z obiadów u
Kolichowskiej spotka si z El biet , która ci gle
opowiada a o swym czteromiesi cznym synku
Walerianie. Od Karola Kolichowska dowiedzia a
si , i za granic jej pierwszy m mia dziecko z
kobiet , któr pozna jeszcze w kraju. Wed ug
Karola nadal mieszka a ona w Pary u.

Kilka dni potem Kolichowska wraz z synem uda a
si z wizyt do Ziembiewiczów. Spotka a tam
matk Zenona, która po mierci m a postanowi a
przenie si do miasta. Matka Zenona zamar ego

a przedstawia a w bardzo pozytywnym wietle,

mijaj c si z prawd . Mówiono równie o ksi dzu
Czerlonie, który studiowa kiedy na Sorbonie,
mia te podobno romans z hrabin Tczewsk .

Kilka tygodni pó niej Zenon prosi El o pomoc w
umieszczeniu Justyny w cukierni Ch zowicza,
gdy Ela mia a tam znajom . Ta z pocz tku si
waha a, w ko cu jednak przysta a na pro

.

Rozdzia 22 –

Na imieninach u Kolichowskiej znowu zebra o si
grono jej starych przyjació ek, by o ono ju jednak
nieco przerzedzone. Na przyj ciu byli te
Ziembiewiczowie, matka Zenona oraz Karol. Ela,
tak jak dawniej, us ugiwa a damom, te jednak
traktowa y j bardzo wytwornie. Po powrocie do
domu Ela zasta a w nim Mariana Cha

, dawnego

lokatora z kamienicy Kolichowskiej. Ela
pami ta a, i jego matka cz sto bi a jego i jego
braci, on jednak zawsze znosi kary w milczeniu.
Pó niej pracowa w hucie, z której jednak zosta

wyrzucony za socjalistyczne zainteresowania.
Potem zatrudnienie znalaz w Niwie, z której
równie zosta wkrótce zwolniony. Do Eli przyby
jednak, by prosi o wstawiennictwo za Franka
Borbockiego, który przebywa w

nie w

wi zieniu. El bieta dowiedzia a si równie , i
Franek zna kiedy dobrze Justyn . Rozdzia 23 –

Matka Zenona by a bardzo szcz liwa, i zwi zek
ten jest dobrany, by a równie zachwycona
El biet . Zenon natomiast stawa si coraz bardzie
podobny do ojca, mi dzy innymi czerpi c wielka
przyjemno z polowa .

Do Karola za pewnego dnia przyby w
odwiedziny ksi dz Czerlon. By o to dziwne
wydarzenie, gdy Kolichowska nigdy nie
przyjmowa a w kamienicy kap anów – uwa

a

bowiem, i s to tylko nieroby i darmozjady.
Powita a go wi c z rezerw , do ch odno. Ksi dz
za opowiedzia Karolowi swoje dzieje.

Z pocz tku pracowa jako tramwajarz w Grenoble.
Nast pnie zatrudnienie znalaz w Liege, w
elektrowni. Cho praca by a bardzo ci ka,
Czerlon nie narzeka , cieszy si nawet uznaniem

ród pracodawcy. W ko cu postanowi zosta

ksi dzem. Karol zawsze by pod du ym wp ywem
przyjaciela, jego si y duchowej i fizycznej. Zacz li
dyskutowa nad sensem cierpienia, celem
ludzkiego ycia. Ich rozmow przerwa szofer
Tczewskiej, który przyjecha po ksi dza.

Rozdzia 24 –

Zenon stawa si coraz popularniejszy w ród
mieszka ców miasta. Troszczy si o jego rozwój,
zacz m.in. budow domów dla robotników, nad
rzek za stworzy o rodek wypoczynkowy z
boiskami i kortami tenisowymi. Nie zabrak o
jednak i problemów – rz d cofn bowiem
gwarancje finansowe i Ziembiewicz musia
przerwa budow domów robotniczych.

Ela zauwa

a równie , i Zenon coraz cz ciej

jest milcz cy lub zamy lony, za swym
zachowaniem za wszelk cen stara si ukry
wewn trzny niepokój. Zacz o j to w ko cu
denerwowa .

W domu Ziembiewiczów odby o si wkrótce
przyj cie. W tym samym dniu Zenon uda si do
Justyny, która znowu porzuci a prac . Stara si
dowiedzie , czy czego jej nie brakuje. Ona jednak

zachowywa a si sztywno i oboj tnie. Zenon
dowiedzia si , i Justyna cz sto p acze bez
powodu. Tego wieczoru Zenon zacz z El biet
rozmawia o Justynie. Oboje doszli do wniosku, i
powinien j zbada lekarz. Ten stwierdzi , i
fizycznie nic jej nie dolega, wskazane by oby
jednak, by przebywa a z osobami jej bliskimi, nie
za ci gle sama. Ziembiewiczowie jednak nie
mogli nic na to poradzi . Wiosn Kolichowska
znowu poczu a si gorzej i ju na sta e po

a si

do

ka. Ela stara a si j odwiedza codziennie,

podobnie czyni Karol. Ela zauwa

a, i lubi on

przebywa z matk , stara si jednak jej nie
narzuca . Powoli dochodzili do porozumienia,
Karol wyja ni te matce, e j bardzo kocha .
Wyzna jednak, e nigdy nie lubi pana
Kolichowskiego.

Jednego dnia Karol zadzwoni do El biety i
poinformowa j , e Kolichowska nagle poczu a
si gorzej. Jeszcze tej nocy matka Karola zmar a.
Rano w jej mieszkaniu pojawili si liczni znajomi,
którzy chcieli po egna zmar . Wieczorem, w
rozmowie z Karolem El bieta wyzna a, e bardzo
kocha a ciotk , wstydzi a si jednak jej to okaza .

Rozdzia 26 –

W nocy Justyn dopad y koszmary. Zacz a
my le o dziecku, które zabi a, a które mia o tylko

. Przypomnia a tak e sobie o okresie po zabiegu,

kiedy to le

a przez ponad dwa tygodnie w

gor czce.

Gdy odwiedzi j Zenon, nie chcia a z nim
rozmawia . On natomiast mimo to odwiedza j
cz ciej. By u niej tak e lekarz, ona jednak nie
chcia a nawet wsta z

ka. Dzie pó niej na

kolacj zaprosi a j kobieta, od której
wynajmowa a pokój, ta bowiem niepokoi a si jej
stanem zdrowia. Na kolacji tej spotka a zi cia owej
kobiety. Nigdy go nie lubi a, teraz jednak niech
ta wzros a, bowiem dowiedzia a si , i zastrzeli
kiedy w przyp ywie zazdro ci m czyzn , którego
zasta w niedwuznacznej sytuacji ze swoj

on ,

zastrzeli tak e on . Jak si pó niej okaza o,
sytuacja ta tylko tak wygl da a, a w gruncie rzeczy
cz owiek ten czeka w

nie na niego.

Zenon dowiedzia si wkrótce od Niestrz powej, i
Justyna ostatnio bardzo si zmieni a, cz sto zdarza
jej si znika na kilka godzin i nikt nie wie, gdzie
w tym czasie przebywa.

Tego wieczoru, gdy odwiedzi Justyn , postanowi
jeszcze zajrze do biura, drog blokowa mu
jednak t um. Zenon dosta si jednak do magistratu
bocznym wej ciem.
Rozdzia 27 –

Tego samego dnia policja zacz a strzela do
robotników. Nast pi a po tym fala aresztowa .

ród aresztowanych by Ch ba, za Franek

zosta ci ko ranny i wkrótce potem zmar . Gazety
napisa y, i pierwszy strza pad z t umu.

Kilka dni potem Zenon dowiedzia si od lekarza,

e Justyna usi owa a pope ni samobójstwo.

Dziewczyna oskar

a go, i to on jest winien jej

stanu, gdy da jej pieni dze na zabieg. Justyna
zacz a mu tak e grozi – powiedzia , i chce go
zabi .
Zako czenie –

Justyna zjawi a si w gabinecie Zenona i obla a mu
twarz kwasem. Cho urz dnicy, zaalarmowani
krzykiem, przybiegli jak najszybciej, to Zenon
straci wzrok. Wo ny natomiast zatrzyma Justyn ,
która usi owa a wyskoczy przez okno. Z pocz tku
próbowano powi za ten czyn z dzia alno ci

ruchu robotniczego, potem jednak ten w tek
porzucono.
Tydzie po wypisaniu ze szpitala Zenon pope ni
samobójstwo strzelaj c sobie w usta. El bieta
wyjecha a za granic . Synem Ziembiewiczów za
zaopiekowa a si matka Zenona, która zamieszka a
u Karola W browskiego, w mieszkaniu
Kolichowskiej.

GRANICA – OPRACOWANIE

Bohaterowie

Zenon Ziembiewicz – syn zubo

ego

ziemianina, inteligent, szybko pn cy si po
szczeblach kariery – nie tylko dzi ki swej pracy,
ale tak e poprzez postaw oportunistyczn i
konformistyczn . Ca e ycie walczy z
kompleksem Boleborzy, którego jednak nigdy
nie pokona . Liczne kompromisy, na które sobie
pozwala , tak e te moralne, doprowadzi y go w
ko cu do tragedii.
El bieta Biecka – ona Zenona. Na jej ycie
zawsze wp ywali inni ludzie – najpierw ciotka,
potem m . Nie potrafi a przej swego ycia w

swoje r ce. Jej postaw kszta towa o rodowisko,
inni ludzie, okoliczno ci. Nie przejawia a
inicjatywy nawet wtedy, gdy wiedzia a, i powinna
co zmieni . By a naiwna, nie potrafi a kocha , nie
wiedzia a równie , czego oczekuje od siebie i
innych. By a konformistk .

Justyna Bogutówna – córka kucharki w
boleborza skim maj tku, uwiedziona, a nast pnie
porzucona przez Zenona. Po zaj ciu w ci
Ziembiewicz nie zawaha si przed wr czeniem jej
pieni dzy na zabieg, co doprowadzi o j do
za amania psychicznego oraz popchn o do zemsty
na kochanku.

Walerian Ziembiewicz – ojciec Zenona, zubo

y

dzier awca maj tku Tczewskich w Boleborzy.

cia Ziembiewiczowa - matka Zenona, wierna

owi mimo jego ci

ych zdrad.

Niewieska – matka Eli, rozwódka, pi kna kobieta,
mieszkaj ca za granic .

Niewieski – ojczym El biety, starszy i przystojny

czyzna, minister, finansista, polityk.

Cecylia Kolichowska – w

cicielka kamienicy,

wdowa, zasadnicza i ostra dla lokatorów.

Karol W browski – syn Kolichowskiej, przyjaciel
Zenona.

Symbolika tytu u

Tytu owa granica mo e by rozumiana w sensie
metaforycznym na kilka sposobów. Po pierwsze,
jest to metafora granicy spo ecznej, po drugie za
metafora granicy moralnej.

Granica spo eczna:
Symbolik spo ecznej granicy odnajdujemy w
kamienicy Kolichowskiej.
Co dla jednych jest pod og , to dla innych jest
sufitem.
W powie ci odnale mo emy warstwy spo eczne,
oddzielone w

nie symboliczn granic . Trzy z

nich to arystokracja, bogaci mieszczanie oraz
cz onkowie sfer rz dowych. Licz si dla nich
tylko ich w asne interesy, s filantropami na pokaz.
Kolejn warstw tworz mieszanie – a reprezentuje

na przyk ad El bieta, Zenon i Kolichowska.

Stwarzali oni pozory sprawiedliwo ci, uczciwo ci,
w gruncie rzeczy b

c egoistami oraz

karierowiczami. Ostatni warstw spo eczn
tworzy proletariat. Z tej grupy wywodzi a si m.in.
Justyna i jej matka. To ludzie biedni, g odni,
chorzy, uzale nieni od innych, wy szych warstw.
Poszczególne grupy spo eczne dzieli granica
niemo liwa do pokonania.

Granica moralna:
Oznacza ona granic , któr stopniowo przekracza
si w swych dzia aniach i moralnych wyborach. W
przypadku Zenona by to romans z Justyn ,
decyzja o konieczno ci usuni cia ci y, rozkaz
strzelania do robotników. Zenon stopniowo,
ka dego dnia, rozszerza swoj moraln granic . .
Jest to granica moralnej odporno ci i
odpowiedzialno ci.

Granica mo e by jednak rozumiana tak e w
aspekcie psychologicznym i filozoficznym.

Granica psychologiczna stawia przed nami pytanie
o kres mo liwo ci poznania siebie, innych i wiata.

Granica filozoficzna to pytanie o poznanie
rzeczywisto ci przez cz owieka, o odró nianie

tego, co obiektywne od tego, co subiektywne Jest
to te granica dziel ca nasze postrzeganie nas
samych oraz nasz obraz w oczach innych.

Jest równie granic odporno ci psychicznej
cz owieka. Jej przekroczenie oznacza, e cz owiek
zatraca w asn to samo i przestaje by sob .

Zenona Ziembiewicza droga do prezydentury

Szczeble kariery Zenona mo na podzieli na pi
okresów. Pierwszy z nich to czas nauki, drugi –
praca jako korespondent Niwy, trzeci – awans na
stopie redaktora Niwy, kolejny z etapów to
ma

stwo z El , a ostatni, pi ty – dzia alno

polityczna i prezydentura.

Zenon od zawsze chcia si uczy , poniewa za
wszelk cen chcia by inny ni jego ojciec
(rz dca Boleborzy) – cz owiek prosty, ubogi, bez
wykszta cenia. Zenon nie chcia

w takiej

atmosferze, jaka panowa a w jego rodzinnym
domu. St d studiowa w Pary u, obroni nawet
doktorat z nauk ekonomicznych. To tylko dzi ki
swojemu uporowi, determinacji, zdolno ciom,
uda o mu si uko czy nie tylko szko na

poziomie podstawowym, ale równie studia. Na
nauk stara si sam zapracowa – udziela m.in.
korepetycji. Jedynym marzeniem m odego Zenona
by o wyrwanie si z domu i unikni cie losu, który
sta si udzia em jego ojca. Nie zdawa sobie
jednak sprawy z tego, i uciekaj c przed nim
pod wiadomie stawa si taki sam jak stary
Ziembiewicz.
Gdy Zenon zbiera pieni dze na dalsz nauk ,
spotka Czechli skiego, który zaproponowa mu
prac korespondenta w czasopi mie Niwa. M ody
bohater oczywi cie z propozycji skorzysta . W ten
sposób uzyska stypendium na dalsze kszta cenie.
Jego radykalne w przekazie artyku y pomog y
Czechli skiemu w politycznej karierze i ten
wkrótce zosta wybrany wojewod .

W zwi zku z tym nowym redaktorem Niwy zosta
Zenon. Postawiono mu jednak jeden warunek –
jego teksty mia y by bardziej stonowane, mniej
radykalne, a w razie takiej konieczno ci, mia y
równie zataja lub koloryzowa niektóre fakty.
Zenon na wszystko przysta , a wydarzenie to sta o
si pocz tkiem rozszerzania moralnej granicy
przez bohatera oraz zapocz tkowa o
sprzeniewierzanie si w asnym idea om.

Kolejnym krokiem w karierze bohatera by o dobre
ma

stwo. O enek z El biet Bieck pozwoli

mu wej w kr gi arystokratyczne. Jej ojczym by
równie wiceministrem, co równie stanowi o dla
Zenona szans na szybsz karier .

Gdy Zenon otrzyma propozycj obj cia fotela
prezydenckiego, oczywi cie z niej skorzysta .
Chcia w ten sposób wcieli w ycie swe

odzie cze idea y: zlikwidowa n dz , zbudowa

domy dla robotników, zagwarantowa dzieciom
mleko i stworzy im bezpieczne ogródki do
zabawy, da wszystkim prac , mi dzy innymi
organizuj c roboty publiczne. Panuj cy w kraju
kryzys gospodarczy spowodowa jednak, i plany
te spe

y na niczym, a kariera Zenona uleg a

za amaniu.

Oskar enie i obrona Ziembiewicza

ród argumentów przytaczanych na obron

bohatera znajduj si nast puj ce:
Ch wybicia si z n dzy i zdobycia wy szej
pozycji ni ta, któr posiada ojciec bohatera.
Posiada pi kne idea y i nie jego win by o to, e
niesprzyjaj ce okoliczno ci zewn trznie nie
pozwoli y mu na wcielenie ich w ycie.

Natomiast argumenty oskar aj ce Zenona to:
Wykorzysta Justyn , po czym cynicznie da jej
pieni dze na przerwanie ci y (nie zmusza jej do
usuni cia ci y, ale przeznaczenie pieni dzy by o
oczywiste). Doprowadzi ja do za amania
psychicznego. Najpierw rozpali w niej mi

, da

nadziej na powa ny zwi zek, po czym
wykorzysta i porzuci , gdy zwi zek z ni nie
móg przynie mu adnych korzy ci.

eni si z El , mimo e jej nie kocha . Wiedzia

jednak, i zwi zek ten mo e przyspieszy jego
karier .
Ca y czas próbowa si zmieni i by inny ni jego
ojciec, ale im usilniej chcia to zrobi , tym bardziej
stawa si do niego podobny.
Nie potrafi broni swych idea ów, a pierwszy raz
sprzeniewierzy si im ju jako korespondent
Niwy, kiedy to zataja niewygodne fakty.
Jego samobójstwo by o wynikiem skandalu, jaki
wywo

a ci a Justyny oraz skutkiem utraty

reputacji.

Tragedia ycia osobistego Zenona

Schemat, na jakim opar a Na kowska posta

ównego bohatera, okaza si by schematem

negatywnej transformacji. Ziembiewicz ponadto
opisany zosta na dwu planach – w konwencji

ycia prywatnego oraz jako osoba publiczna. W

pierwszym przypadku zdaje si dominowa
romans z Justyn , w drugim - tragedia trudnych
decyzji podejmowanych przez bohatera na fotelu
prezydenckim. Zenon ju od czasów

odzie czych postanowi , i za wszelk cen nie

dzie taki, jak jego ojciec. Jego tragedia polega a

jednak na tym, i pod wiadomie powiela
boleborza ski schemat, nie panuj c na sw sfer
biologiczn – instynktami i pop dami. Tragizm
jego postaci pot gowa a ponadto psychiczna

abo , brak umiej tno ci podejmowania decyzji

oraz rozwi zywania swoich problemów.

Tragizm bohatera wzmacnia o równie stopniowe
przekraczanie przez niego kolejnych granic.
Kariera by a dla niego wszystkim, st d dla jej
pomy lnego rozwoju pozwala nawet, by inni
kierowali jego zachowaniami i decyzjami. S dzi –
jak si pó niej okaza o - mylnie, i kariera daje mu
wolno . By a ona tylko u ud wolno ci.

Zenon ponadto nie potrafi okre li swego

wiatopogl du, pozwoli sob kierowa ,

uprzedmiotowi si .

Ca e losy Zenona zmierzaj do postawienia pytania
– gdzie jest granica naszych zachowa , do czego
mo emy si posun , jak daleko pój , by
zrealizowa nasze zamierzenia. Autorka stara a si
ponadto postawi przed czytelnikiem pytania:
gdzie jest granica moralna?, czy w ogóle istnieje?,
kto j wyznacza?

Kl ska bohatera, któr obserwujemy w powie ci,
ma wymiar totalny i wszechogarniaj cy: Zenon nie
sprawdzi si w adnej ze swych yciowych ról –
ani jako m , ani jako kochanek, wreszcie ani jako
polityk.

Struktura powie ci oraz oryginalno powie ci

- Informacje o kolejnych wydarzeniach nie
zosta y przedstawiane czytelnikowi z sposób
chronologiczny;

- Zastosowanie zabiegu odwrócenia szyku
fabularnego;

- Paralelizm w tków i motywów;

- Skorzystanie z techniki ró nych punktów
widzenia;

- Indywidualizacja j zyka;

- Narrator, który nie jest wszechwiedz cy i
usi uje by obiektywnym; narracja prowadzona
jest z perspektywy bohaterów;

O oryginalno ci powie ci Na kowskiej wiadczy
zastosowanie przez ni wy ej wymienionych
elementów oraz zaproszenie czytelnika do
wspólnej analizy psychologicznej bohaterów i
interpretacji ich zachowa . Czytelnik musi
przej od tradycyjnego: co dalej? do bardziej
nowatorskiego podej cia: dlaczego?, bowiem
motywacja powie ci niej jest fabularna, lecz
psychologiczna.

Granica jest z pozoru tylko banalnym
romansem, bazuj cym na erotycznym skandalu
w wy szych sferach. Oryginalno polega na

tym, i pod tym p aszczykiem kryje si
skomplikowane studium ludzkiej psychiki i
zachowa , za kluczem do odczytania sensu
utworu zdaje si by tytu powie ci.

Schematy i motywy wyst puj ce w powie ci

otywy wyst puj ce w powie ci
Motyw bohatera – karierowicza (Zenon
Ziembiewicz)
Motyw szlacheckiego dworku (Boleborze)
Motyw zemsty (oblanie Zenona kwasem)
Motyw ma

skiego trójk ta

Obraz II Rzeczpospolitej
Schematy w powie ci
W Granicy autorka wiadomie skorzysta a z
kilku prostych schematów, opieraj c na nich
fabu powie ci. Pierwszym schematem jest
romans, którym na pierwszy rzut oka zdaje si
by utwór. Fabu a powie ci jest prosta – opiera
si na romansie m odego ziemianina, Zenona, z
prost , wiejsk dziewczyn , córk kucharki –
Justyn . Zako czenie romansu jest tak e
typowe i banalne – zemsta na kochanku i
samobójstwo jednej ze stron.

Na kowska skorzysta a tak e ze schematu
ma

skiego trójk ta, który sta si dla niej

jednak tylko pretekstem do dalszej analizy –
psychiki, moralno ci, etyki i granic.

Autorka przestrzaga tak e przed schematami,
które my sami, czasem nawet nie wiadomie
powielamy w swoim yciu. I tak na przyk ad
Bogutówna podobnie jak jej matka wdaje sie w
romans i zachodzi w ci

e(nie ma jednak

nie lubnego dziecka, poniewa usuwa je za
namow Ziembiewicza); ojciec Zenona zdradza
wielokrotnie on -podobie Zenon ma romans z
kucharka; natomiast El bieta Biecka
wychowa a si u ciotki - matka j zostawi a,
analogicznie ona zostawia syna w opiece babce,
a sama wyje

a po samobójstwie m a.