20.03.2016

WERSJA DRUK | niezalezna.pl

http://niezalezna.pl/print/77901

1/3

Wydrukowano dnia: 20/03/2016 ­ 00:05

Śmierć „Anody” i kariera Herera. Ważne fakty,
o których wie niewielu

– Wiktor Herer rozpracowywał Jana Rodowicza, podpisał rozkaz jego aresztowania,
nadzorował prowadzone przeciwko niemu śledztwo, a nawet czynnie w nim uczestniczył. Herer
pośrednio przyczynił się do śmierci „Anody” – mówi dr Przemysław Benken, historyk IPN w
Szczecinie w rozmowie z Jarosławem Wróblewskim. – Na podstawie zebranych relacji można
stwierdzić, że oprócz Ryszarda Bugaja, który, jak się wydaje, odegrał największą rolę
we wprowadzeniu Herera do Solidarności, bardzo silnego poparcia udzielili mu Jacek Kuroń,
a jeśli chodzi o „Tygodnik Solidarność” – Tadeusz Mazowiecki. Ponadto Waldemar Kuczyński
przedstawiał Herera jako kompetentnego ekonomistę – dodaje Benken. 

Przygotowuje Pan książkę o kulisach śmierci Jana Rodowicza. Jaki według Pana badań był
legendarny „Anoda”? 
Tematem mojej książki jest próba udzielenia odpowiedzi na to, w jaki sposób zginął „Anoda”. Istnieją
bowiem różne wersje na temat ostatnich dni i godzin jego życia. Niektóre źródła wskazują na to,
że po tym jak Rodowicz został aresztowany w grudniu 1948 r., poddano go brutalnemu śledztwu,
na skutek czego 7 stycznia 1949 r. zmarł z powodu ciężkich obrażeń wewnętrznych. Powstały też
teorie mówiące o zastrzeleniu podejrzanego w budynku Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego
przez funkcjonariuszy, o jego skatowaniu po podjęciu nieudanej próby ucieczki oraz o skoku
samobójczym z okna. Każda z nich wymagała starannego rozpatrzenia i skonfrontowania z dostępnym
materiałem źródłowym. 

Jeśli zaś chodzi o drugą część pytania, to mój obraz Jana Rodowicza zasadniczo nie odbiega od opinii
prezentowanych przez jego krewnych i przyjaciół. Niewątpliwie był to człowiek odważny i ceniący
patriotyczne wartości. Posiadał również duże umiejętności organizacyjne i interpersonalne,
co w połączeniu z poczuciem odpowiedzialności i wrażliwością czyniło z niego jednostkę wybitną.
Pozytywnie na temat „Anody” wypowiadali się po latach nawet funkcjonariusze, którzy go
przesłuchiwali. Wypada zatem wyrazić smutek, że postać tak zasłużona w walce o Wolną Polskę –
 członek Szarych Szeregów, kilkakrotnie ranny i wysoko odznaczony weteran powstańczego batalionu
Armii Krajowej „Zośka”, a wreszcie członek tzw. drugiej konspiracji – przedwcześnie zakończył
życie, po tym jak został aresztowany przez funkcjonariuszy MBP, dążących do usunięcia
niewygodnych weteranów Zgrupowania AK „Radosław” z życia publicznego. 

20.03.2016

WERSJA DRUK | niezalezna.pl

http://niezalezna.pl/print/77901

2/3

fot. Ostatnie zdjęcia Jana Rodowicza przed śmiercią 

Herer jako śledczy MBP zajmował się „Anodą”. Czy można powiedzieć, że mógł przyczynić się
do jego śmierci? 
Herer rozpracowywał Jana Rodowicza, podpisał rozkaz jego aresztowania, nadzorował prowadzone
przeciwko niemu śledztwo, a nawet czynnie w nim uczestniczył (zachował się sporządzony przez
niego protokół przesłuchania z 7 stycznia 1949 r., a więc w dniu śmierci „Anody”). Gdyby nie
aresztowanie i śledztwo, jakie po nim nastąpiło, Jan Rodowicz żyłby dalej, zatem już na tej podstawie
można uznać, że Herer pośrednio przyczynił się do śmierci „Anody”. Jeśli natomiast chodzi
o szczegółowe kwestie dotyczące wydarzeń, które w sposób bezpośredni mogły doprowadzić
do zgonu Jana Rodowicza, zostały one przeze mnie poddane analizie w mojej książce. 

Jak to się stało, że Herer został doradcą pierwszej Solidarności, co więcej – pisał nawet
w „Tygodniku Solidarność”? 
Główną przyczyną tego miał być fakt, że Solidarność nie posiadała dostatecznie silnego zaplecza
eksperckiego, dlatego zdecydowano się skorzystać z pomocy osób, których przeszłość budziła pewne
kontrowersje, lecz deklarowały one chęć współpracy. Wiktor Herer, pozwalający sobie w tym czasie
na krytykę polityki gospodarczej komunistów i objęty przez nich represjami w latach sześćdziesiątych
z uwagi na żydowskie pochodzenie (m.in. w 1966 r. został karnie przeniesiony na inne stanowisko,
a w 1969 r. usunięto go z Rady Naukowej Zakładu Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk), wydał się
przedstawicielom lewicowego nurtu Solidarności kandydatem akceptowalnym. Ryszard Bugaj, który
opowiedział mi o genezie wprowadzenia byłego funkcjonariusza do struktur związku, argumentował,
że Solidarność była ruchem społecznym, więc każdy mógł do niej przystąpić. Niemniej Bugaj
przyznał, że wiedział o ciemnych stronach biografii Herera, gdyż zostały mu one przedstawione przez
byłego więźnia aresztu wewnętrznego MBP – Wiesława Chrzanowskiego. Nie spowodowało
to jednak rezygnacji ze współpracy z dawnym funkcjonariuszem. 

Warto również wspomnieć o konflikcie związanym z pisywaniem przez Herera, wraz z kolegą

Zdzisławem Sadowskim, do „Tygodnika Solidarność”. Ich teksty poruszały kwestie polityki

20.03.2016

WERSJA DRUK | niezalezna.pl

http://niezalezna.pl/print/77901

3/3

Zdzisławem Sadowskim, do „Tygodnika Solidarność”. Ich teksty poruszały kwestie polityki
gospodarczej państwa i choć dobrze skonstruowane pod kątem ekonomicznym, to jednak w sprawach
politycznych autorzy postulowali odnowienie sojuszu robotniczo­chłopskiego jako najlepszą drogę
do wyjścia z kryzysu, który wybuchł na początku lat osiemdziesiątych. Warto odnotować,
że ówczesny redaktor naczelny tygodnika Tadeusz Mazowiecki, pomimo zastrzeżeń Wiesława
Chrzanowskiego co do osoby Herera, stanął po stronie tego ostatniego. W rezultacie Chrzanowski
zrezygnował z publikowania w piśmie. 

Kto go uwiarygodniał w Solidarności? 
Na podstawie zebranych relacji można stwierdzić, że oprócz Ryszarda Bugaja, który, jak się wydaje,
odegrał największą rolę we wprowadzeniu Herera do Solidarności, bardzo silnego poparcia udzielili
mu Jacek Kuroń, a jeśli chodzi o „Tygodnik Solidarność” – Tadeusz Mazowiecki. Ponadto Waldemar
Kuczyński przedstawiał Herera jako kompetentnego ekonomistę. 

Czy można powiedzieć, że Wiktor Herer to czarna postać polskiej historii? 
Wiktor Herer, już z racji zajmowania kierowniczego stanowiska w komunistycznym aparacie
bezpieczeństwa, odgrywał bardzo istotną rolę w rozpracowywaniu i represjonowaniu młodzieżowych
środowisk patriotycznych. Nie tylko wykonywał polecenia przełożonych, lecz także wykazywał dużo
inicjatywy i zaangażowania w prowadzenie i nadzorowanie śledztw wymierzonych m.in. w weteranów
Powstania Warszawskiego. Wprawdzie z dostępnych dokumentów nie wynika, by kogoś osobiście
zamordował lub pobił w toku przesłuchania, niemniej stosował wyrafinowane tortury psychiczne
(m.in. groził represjami wymierzonymi w najbliższą rodzinę aresztowanej osoby) i decydował
o umieszczaniu opornych więźniów w karcerze aresztu wewnętrznego MBP. Bez wątpienia tolerował
również przemoc, jaką stosowali wobec podejrzanych inni funkcjonariusze biorący udział
w śledztwie. 

Rezultatem działań Wiktora Herera było skazywanie przez sądy osób, które rozpracowywał, na kary
śmierci, dożywocie lub wieloletnie pozbawienie wolności. Wprawdzie wyroki te były łagodzone
przez władze, niemniej nawet kilka lat spędzonych po bezpodstawnym skazaniu w ciężkich
warunkach aresztu śledczego, więzienia lub obozu pracy wystarczyło, by trwale nadwerężyć zdrowie
osadzonych, nie mówiąc już o dalszych trudnościach, jakie mieli oni po wyjściu na wolność,
np. ze wznowieniem edukacji lub podjęciem pracy. Opisanej wyżej przeszłości Herera nie może
przekreślić późniejszy „solidarnościowy” epizod i chociaż łatwo jest wskazać komunistycznych katów
wykazujących się w codziennej służbie w MBP większą brutalnością (w tym osoby zajmujące
wysokie stanowiska kierownicze w aparacie bezpieczeństwa, jak np. Józef Różański), to jednak Herer
jest przedstawicielem tego samego środowiska. Jak wiadomo, ma ono na koncie wiele zbrodni
przeciwko polskim patriotom, a więc i narodowi polskiemu. 

Więcej o działaniu Wiktora Herera w książce: 

Granice kompromisu. Naukowcy wobec aparatu wladzy

ludowej

 

19/03/2016
JW
Gazeta Polska Codziennie, niezalezna.pl
http://niezalezna.pl/77901­smierc­anody­ikariera­herera­wazne­fakty­o­ktorych­wie­niewielu
Całość utworów jak i ich żadna część opublikowana na portalu niezalezna.pl nie może być powielana
i rozpowszechniania dalej w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób, w tym także zamieszczana
w Internecie ­ bez zgody Słowo Niezależne Sp. z o.o.