73-86 dylong

P R A C E NA U K O W E A k a d e mi i i m. J a n a D

áugosza w CzĊstochowie

Kultura Fizyczna

2013, t. XII, nr 2

Dariusz DYL

ĄG

Marsz zimowy „Huculskim Szlakiem II Brygady

Legionów Polskich” 1934–1939

Streszczenie

Dzia

áania zbrojne Legionów Polskich podczas zimowej kampanii karpackiej przeáomu

1914/1915 r., a w szczególno

Ğci utworzenie w Gorganach tzw. Rzeczypospolitej Rafajáowskiej,

sta

áy siĊ w okresie miĊdzywojennym punktem wyjĞcia dla organizacji wojskowych rajdów nar-

ciarskich w polskich Karpatach Wschodnich. W 1934 r. zorganizowano pierwszy marsz zimowy,
którego trasa prowadzi

áa od Rafajáowej do Worochty na pograniczu Gorganów i Czarnohory;

w nast

Ċpnych latach poszerzono zasiĊg oddziaáywania o sąsiednie grupy Beskidów Pokucko-

-Bukowi

Ĕskich. Dodatkowo wprowadzono elementy rywalizacji czasowej, jak równieĪ strzelec-

kiej. Nawi

ązując do historycznej wspóápracy huculskiej ludnoĞci miejscowej, umoĪliwiono takĪe

udzia

á zespoáów cywilnych rekrutujących siĊ z róĪnych Ğrodowisk (górale huculscy, podhalaĔscy

czy

Ğląscy) i stowarzyszeĔ turystycznych (PTT) czy narciarskich (PZN). Marsze zimowe miaáy nie

tylko cele turystyczne i sportowe, ale pe

ániáy funkcje integrujące ludnoĞü huculską z polską paĔ-

stwowo

Ğcią i podnosiáy jej sytuacjĊ ekonomiczną (m.in. dziĊki wynajmowanym kwaterom, Īywie-

niu czy mo

ĪliwoĞci sprzedaĪy rĊkodzieáa). WĞród imprez towarzyszących naleĪy wymieniü m.in.

narciarski Puchar Czarnohorski PTT czy trójmecz z udzia

áem zespoáów zagranicznych z Czecho-

áowacji i Rumunii.

áowa kluczowe: marsz zimowy, historia narciarstwa, Karpaty Wschodnie.

Idea marszów o charakterze sportowo-paramilitarnym narodzi

áa siĊ w okre-

sie mi

Ċdzywojennym. Pierwszym tego typu wydarzeniem byá zorganizowany

w 1924 r. przez legionistów Pi

ásudskiego (a konkretnie Związek Strzelecki

i Wojsko Polskie) marsz, upami

Ċtniający szlak bojowy I Kompanii Kadrowej,

prowadz

ący z Krakowa do Kielc (odbyáo siĊ 15 marszów nazywanych popular-

nie „Marszami szlakiem Kadrówki” lub oficjalnie Zawodami Marszowymi
Zwi

ązku Strzeleckiego). Drugim z kolei byá marsz zimowy zapoczątkowany

w 1934 r. w Karpatach Wschodnich (stanowi on cel bada

Ĕ autora, których cha-

Dr, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Centralny O

Ğrodek Turystyki Górskiej,

Kraków.

Dariusz DYL

ĄG

rakterystyka jest zawarta w niniejszym artykule). Natomiast trzecim – marsz zi-
mowy „Ku czci pierwszego marsza

áka Polski Józefa Piásudskiego” na trasie

z Zu

áowa do Wilna, zapoczątkowany w 1935 r. (odbyáy siĊ 4 marsze). Wszystkie

te poczynania nale

Īy rozumieü jako czĊĞü systemowej, propaĔstwowej propa-

gandy oraz traktowanie kultury fizycznej jako narz

Ċdzia wychowania obywatel-

skiego i patriotycznego przez ówczesne w

áadze II Rzeczypospolitej

. Szczegól-

nie po

Ğmierci Piásudskiego miaáy one przyczyniü siĊ do scalenia dąĪeĔ róĪnora-

kich obozów politycznych w obliczu narastaj

ącego zagroĪenia konfliktem mili-

tarnym w Europie, a w przeddzie

Ĕ mającej nastąpiü katastrofy II wojny Ğwiato-

wej podkre

Ğliü wrĊcz potrzebĊ porzucenia wszelakich animozji i poáączenia siá

we wspólnych przygotowaniach

. Istotne znaczenie mia

áy owe dziaáania na ob-

szarze tzw. Kresów Wschodnich, gdzie obserwowano wzmo

Īone dąĪenia ukra-

Ĕskich ugrupowaĔ narodowych, pragnących uzyskaü autonomiĊ lub nawet wáa-

ą paĔstwowoĞü. Celem niniejszego artykuáu jest zaprezentowanie dotychcza-

sowych wyników bada

Ĕ dotyczących marszu zimowego „Huculskim Szlakiem

II Brygady Legionów Polskich”. Nie by

á on szerzej przedstawiony w literaturze

przedmiotu i z tego wzgl

Ċdu istnieje potrzeba choüby przyczynkarskiego omó-

wienia tej tematyki.

Stan bada

Ĕ nad historią wschodniokarpackich marszów zimowych Ğwiadczy

– jak do tej pory – o nik

áym zainteresowaniu tą tematyką. O ile same dziaáania

polskich legionistów w Karpatach Wschodnich by

áy celem badaĔ historyków

wojskowo

Ğci juĪ w czasie Wielkiej Wojny

czy w okresie mi

Ċdzywojennym

o tyle dzieje upami

Ċtniającego owe dziaáania sportowo-paramilitarnego marszu

sta

áy siĊ przedmiotem osobnych studiów dopiero po przeáomie politycznym roku

1989. Po II wojnie

Ğwiatowej brak górskich schronisk i profesjonalnych szlaków

turystycznych oraz umieszczenie w Karpatach Wschodnich radiowych baz pe-
lengacyjnych Armii Czerwonej spowodowa

áo praktyczną izolacjĊ Gorganów

i Czarnohory. Szczególnie dla ruchu turystycznego i prac naukowych cudzo-
ziemców. Nie prowadzono tutaj

ĞciĞle naukowych badaĔ związanych z dziejami

polskiej kultury fizycznej. Publikacje nt. turystyki polskiej w Karpatach

Zob. D. Dudek, Józef Pi

ásudski wobec kultury fizycznej (1910–1935), Kraków 2004, s. 39–50

i 67–89.

Zob. np. W. Ipohorski-Lenkiewicz, Egzamin pokolenia, „

ĩoánierz Legionów i P.O.W.” 1939,

nr 1–2, s. 101–103; W. Fabierkiewicz, Osi

ągniĊcia gospodarcze 20-lecia i ich rola w ewentu-

alnym starciu wojennym, „

ĩoánierz Legionów i P.O.W.” 1939, nr 3–4, s. 39–42.

Zob. Szlakiem bojowym Legionów. Krótki zarys organizacji i dziejów 2 Brygady Legionów Pol-

skich w Karpatach, Galicji i na Bukowinie, oprac. H. Lenartowski. B. Pochmarski, J.A. Teslar,
Kraków 1915; W. Zagórski, Bitwa pod Mo

áotkowem, „Bellona” 1918, nr 15.

Zob. T. Pelczarski, Organizacja i pierwsze walki II Brygady Karpackiej, „

ĩoánierz Legionów

i P.O.W.” 1939, nr 3–4, s. 230–241; J. Moszcze

Ĕski (red.), Szlakiem II Brygady Legionów Pol-

skich w Karpatach Wschodnich, Warszawa 1937; B. Waligóra, Gromadzenie

Ĩródeá do historii

Legionów Polskich, „

ĩoánierz Legionów i P.O.W.” 1939, nr 3–4, s. 301–324; J. Zając, Druga

Brygada, „

ĩoánierz Legionów i P.O.W.” 1939, nr 3–4, s. 228–230.

Marsz zimowy…

Wschodnich – nawet te natury wspomnieniowej – by

áy w PRL cenzurowane

i faktycznie zabronione. Z najnowszych publikacji dotycz

ących II Brygady Le-

gionów Polskich wymie

Ĕmy przykáadowo prace Janusza Szporera, Stanisáawa

J. Rostworowskiego i Stanis

áawa Czerepa

, a bezpo

Ğrednio poĞwiĊconych Rze-

czypospolitej Rafaj

áowskiej – Jana Dunin-BrzeziĔskiego (wspomnienia opubli-

kowane po 80. latach) czy Jana Sk

áodowskiego

. Pierwsze wzmianki o samym

marszu zimowym „Huculskim szlakiem II Brygady Legionów Polskich” pojawi-

áy siĊ w pracy Marka OlszaĔskiego i Leszka Rymarowicza

, a nast

Ċpnie Dariu-

sza Dyl

ąga

i Rafa

áa Koáodzieja

. Przyczynek do genezy i realizacji marszu opu-

blikowa

á autor niniejszego artykuáu na áamach „Almanachu Karpackiego

«P

áaj»”

W okresie kampanii karpackiej prze

áomu 1914/15 zadbano o propagowanie

idei czynu legionowego. Wojenni korespondenci relacjonowali przebieg walk,
a Naczelny Komitet Narodowy wydawa

á drukiem szereg ksiąĪek i pocztówek,

spe

ániających równoczeĞnie funkcjĊ zachĊty do wstĊpowania do Legionów lub

áat na specjalny fundusz charytatywny

. Przywi

ązywano równieĪ duĪą wagĊ

do dokumentacji fotograficznej; szczególnie po kl

Ċsce bitwy moáotkowskiej –

29 pa

Ĩdziernika 1914 r. – gdy Legiony Polskie poniosáy olbrzymie straty i po-

trzebowa

áy nowego rekruta.

Mimo ogromnych trudno

Ğci manipulowania, oraz samego uzyskania materiaáu, pracują

nasi fotografowie dzielnie, z zaparciem, dostaj

ąc niezmiernie cennego plonu pracy, jakim

jest niezaprzeczalnie utrwalenie najwa

Īniejszych momentów z historii bojów legiono-

wych

. Autorzy wojennych relacji byli przekonani,

Īe kiedyĞ, gdy czasu pokoju, do

ustronnej kotliny rafaj

áowskiej przyjdą Polacy, by zwiedziü to uroczysko górskie i uczciü

je, opowiedz

ą im jodáy szumiące, opowiedzą im krzyĪe mogilne o bohaterskich bojach

zast

Ċpu Leonidasa, który nieugiĊcie broniá tego karpackiego przesmyku, zanucą im pieĞĔ

Zob. J. Szporer, Dzia

áania II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich, „Poáoni-

ny” 1982, s. 47–55; Nie tylko Pierwsza Brygada (1914–1918). Z Legionami na bój, t. 1, oprac.
J.S. Rostworowski, Warszawa 1993; S. Czerep, II Brygada Legionów Polskich, Warszawa 2007.

Zob. J. Dunin-Brzezi

Ĕski, Rotmistrz Legionów Polskich. Wspomnienia z lat 1914–1919, oprac.

S.J. Rostworowski, Pruszków [2004]; J. Sk

áodowski, Rzeczpospolita Rafajáowska. Na szlaku

II Brygady Legionów Polskich w Karpatach, Warszawa 2009.

Zob. Huculskim szlakiem

ĩelaznej Brygady, [w:] M. OlszaĔski, L. Rymarowicz, Powroty

w Czarnohor

Ċ. Nie tylko przewodnik, Pruszków 1993, s. 115–121.

Zob. D. Dyl

ąg, Gorgany. Przewodnik, Pruszków 2008, s. 82, 93.

Zob. R. Ko

áodziej, Polski Związek Narciarski 1919–1939, Rzeszów 2010, s. 121–122.

Zob. D. Dyl

ąg, Marsz zimowy „Huculskim szlakiem II Brygady Legionów Polskich”. Przyczy-

nek do genezy i realizacji, „Almanach Karpacki «P

áaj»” 2009, nr 38, s. 139–153.

Zob. np. B. Merwin, Legiony w Karpatach 1914, Wiede

Ĕ 1915 (nakáadem NKN, skáad gáówny

w ksi

Ċgarni H. Goldschmied, WiedeĔ I. Wollzeile 11, czysty dochód na fundusz wdów i sierot

po legionistach); F. Mirandola, Kampania karpacka II Brygady Legionów Polskich. Prze

Ĩrocza

Centralnego Biura Wydawnictw NKN. Seria 3, Kraków 1916 (drukowano za zezwoleniem C. i K.
Wojennej Kwatery Prasowej).

F. Mirandola, Kampania karpacka…, s. 24–25.

Dariusz DYL

ĄG

o czynach i cnotach tych dzielnych, co prze

Īyli i tych takĪe, którzy na zawsze zamkniĊci

w gór uwi

Ċzi, którzy na wieczny czas poszli spocząü w rafajáowskich mogiákach

Jednak

Īe dopiero z początkiem lat 30. doszáo do kilku doĞü spektakularnych

dzia

áaĔ, w wyniku których powstaáa jedyna w swoim rodzaju cykliczna inicja-

tywa, znana pod nazw

ą marszu zimowego „Huculskim Szlakiem II Brygady Le-

gionów Polskich”.

W 1931 r. po

ĞwiĊcono w Rafajáowej pomnik polegáych legionistów, a na

Prze

áĊczy Legionów postawiono nowy krzyĪ (trzeci z kolei i tym razem Īelazny)

oraz umieszczono tablic

Ċ z marmurową odznaką II Brygady i inskrypcją o treĞci:

áodzieĪy polska, patrz na ten krzyĪ! / Legiony Polskie dĨwignĊáy go wzwyĪ, / Przecho-

ąc góry, lasy i waáy, / Do Ciebie Polsko i dla twej chwaáy!

W lutym 1933 r. zorganizowano – jeden z wielu

– wojskowy rajd narciar-

ski z Worochty, przez Czarnohor

Ċ, Gorgany, Bieszczady, aĪ do Sianek

W czerwcu tego

Ī roku doszáo do przeprowadzenia pierwszego „ĝwiĊta Huculsz-

czyzny”

, a w lipcu odby

á siĊ z inicjatywy Wydziaáu Turystyki Ministerstwa

Komunikacji pierwszy górski rajd samochodowy „Odkrycie Huculszczyzny”

Znany autor przewodników, Henryk G

ąsiorowski, opublikowaá w roczniku PTT

„Wierchy” propozycj

Ċ związaną z podjĊciem staraĔ w sprawie oznaczenia pa-

ątkowymi tablicami wszystkich waĪniejszych miejsc z historii II Brygady Le-

gionów Polskich, jak równie

Ī wytyczenia i oznakowania szlaków wiodących

trasami przemarszów legionowych oddzia

áów.

Krocz

ąc tymi szlakami, turysta polski niech ma przed oczyma Īoánierza legionowego, ja-

ko swego i

Ğcie wzorowego druha, tym wiĊcej czcigodnego, Īe jego podnietą nie byáa, jak

u turysty, estetyczna satysfakcja, lecz szczytna walka za ojczyst

ą sprawĊ, Īe prócz ciĊĪ-

kiego plecaka d

Ĩwigaá karabin i kule, Īe niejeden z nich wspinaá siĊ dalej w górĊ, nie ba-

ąc, Īe z otrzymanej rany krew z niego uchodzi, Īe nie mógá w miarĊ swej woli wypo-

ąü i tchu záapaü, lecz i w tym podlegaá rozkazom i dyscyplinie; a chyĪy narciarz niech

Tam

Īe, s. 20.

Zob. D. Dyl

ąg, Gorgany…, s. 310.

O pozosta

áych rajdach narciarskich dowiadujemy siĊ z zachowanych w iwano-frankiwĞkim

archiwum dokumentów; zob. np.

Ⱦɟɪɠɚɜɧɢɣ ɚɪɯɿɜ ȱɜɚɧɨ-Ɏɪɚɧɤɿɜɫɶɤɨʀ ɨɛɥɚɫɬɿ [DerĪawnyj

archiw Iwano-Frankiw

Ğkoji obáasti] (dalej DAIFO), fond 368, opys 1, sprawa 10,

ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɟ ɜɿɞɞɿɥɟɧɧɹ „ɉɨɥɶɫɶɤɨɝɨ ɬɚɬɪɚɧɫɶɤɨɝɨ ɬɨɜɚɪɢɫɬɜɚ”, ɦ. ɋɬɚɧɿɫɥɚɜ,

ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɨɝɨ ɩɨɜɿɬɭ, ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɨɝɨ ɜɨɽɜɨɞɫɬɜɚ [Akta Oddziaáu Stanisáawowskiego
Polskiego Towarzystwa Tatrza

Ĕskiego], ProĞba o przygotowanie noclegu i wyĪywienia. Pismo

nr spr. 256 wz. dowódcy 22 DPG, p

ák Dragat do schroniska PTT na NiĪnej pod Doboszanką,

Przemy

Ğl 6 II 1933 oraz Rajd narciarski 11 DP – proĞba o przygotowanie noclegu. Pismo nr

256 dowódcy 11 DP, gen. bryg. K.

àukoskiego do asesora DOKP I. Czaykowskiego, Stanisáa-

wów 23 I 1934.

Zob. T. Zieleniewski, Szczytami Karpat, Warszawa 1934.

Zob. O Wierchowinie Huculskiej. Jednodniówka informacyjna z okazji „

ĝwiĊta Huculszczy-

zny”, Ko

áomyja 1933.

Zob. D. Dyl

ąg, Marsz zimowy…, s. 143–144.

Marsz zimowy…

zwa

Īy nadto, Īe ta wojenna turystyka odbywaáa siĊ podczas trzaskających mrozów, po

áĊboko zaĞnieĪonych wierchach i zworach bez nart i karpli

Wreszcie w grudniu 1933 r. wpisano do rejestru stowarzysze

Ĕ i związków

Komisariatu Rz

ądu m. st. Warszawy, pod nr 237, stowarzyszenie (związek) pod

nazw

ą „Towarzystwo Przyjacióá Huculszczyzny”

. Na czele TPH stan

ąá gen.

Tadeusz Kasprzycki

. W przeddzie

Ĕ pierwszego marszu, 2 lutego 1934 r., po-

ĞwiĊcono zbudowane w 1932 r. staraniem oddziaáu stanisáawowskiego PTT
schronisko na Prze

áĊczy Tatarskiej. Nadano mu imiĊ… wáaĞnie Tadeusza Ka-

sprzyckiego

. Nim wybuch

áa II wojna Ğwiatowa – w latach 1934–39 – przepro-

wadzono sze

Ğü zimowych marszów.

16–18 lutego 1934 r., z inicjatywy I wiceministra spraw wojskowych, gen.

Tadeusza Kasprzyckiego, odby

á siĊ pierwszy narciarski marsz patrolowy pn.

„Huculskim Szlakiem II Brygady Legionów Polskich”. Oficjalnym organizato-
rem marszu by

áo wojsko (PaĔstwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przy-

sposobienia Wojskowego) przy wspó

áudziale Towarzystwa Przyjacióá Huculsz-

czyzny

i Polskiego Zwi

ązku Narciarskiego. Sam Kasprzycki tak m.in. napisaá

o celach marszu:

[…] ide

ą, jest powrót do ludzi i ziemi, wĞród których znalazáa Brygada Karpacka serce

i pomoc w chwilach ci

ĊĪkich i krwawych walk. Powracaü tu bĊdą weterani i máodzi

z sercem wdzi

Ċcznym i z chĊcią pracy dla dobra tej ziemi. Teraz juĪ w Polsce Niepodle-

áej legioniĞci niosą tej ziemi i pobratymczemu ludowi huculskiemu, nawiązując do

Ċknej tradycji bojowej wspóápracy – ideĊ zespolenia siá dla podniesienia kultury i do-

brobytu Huculszczyzny. Legioni

Ğci mobilizują siáy nowego pokolenia do tej pracy

i z dawnym legionowym uporem, mimo wszelkich przeszkód, pójd

ą po tej drodze, która

w ramach Rzeczypospolitej prowadzi Hucu

áów do lepszej przyszáoĞci. Upór naszych ze-

spo

áów, dąĪących „Huculskim Szlakiem Karpackiej Brygady Legionów” do wytkniĊtego

celu, do zwyci

Ċstwa – jest symbolem twardej, nieustĊpliwej pracy, której Īąda zarówno

dobro Polski, jak i Huculszczyzny

A oto oficjalna geneza marszu:

H. G

ąsiorowski, Karpaty Wschodnie jako teren walk legionowych w ĞwieĪych publikacjach,

„Wierchy” 1934, nr 12, s. 137.

Zob. Statut Towarzystwa Przyjació

á Huculszczyzny, Warszawa 1934, s. 24.

Tadeusz Kasprzycki (1891–1978) – od 1911 r. naleĪaá do Związku Walki Czynnej i Związku

Strzeleckiego, w 1914 r. zosta

á dowódcą Pierwszej Kompanii Kadrowej, w 1915 r. komendan-

tem Polskiej Organizacji Wojskowej, 1918–19 szef adiutantury generalnej Józefa Pi

ásudskiego,

w 1921 r. uko

Ĕczyá WyĪszą SzkoáĊ Wojenną w ParyĪu, od 1926 r. szef Biura ĝcisáej Rady Wo-

jennej, w l. 1927–31 dowódca 19 Dywizji Piechoty, od 1929 r. w stopniu generalskim, od 1931 r.
zast

Ċpca i I wiceminister spraw wojskowych, od 1933 r. prezes Towarzystwa Przyjacióá Hu-

culszczyzny, od 1935 r. minister spraw wojskowych, od 1936 r. prezes Zwi

ązku Ziem Gór-

skich, po wybuchu wojny internowany w Rumunii.

Zob. Otwarcie schroniska na Jab

áonickiej PrzeáĊczy, „Przegląd Turystyczny PTT” 1934, s. 19.

Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, sygn. III-92/452, Materia

áy Mieczysáawa

áowicza, Towarzystwo Przyjacióá Huculszczyzny.

Huculskim szlakiem II Brygady Legionów Polskich, Warszawa 1934, s. 8.

Dariusz DYL

ĄG

Podczas gdy znakomita wi

ĊkszoĞü wybitnych epizodów walk o niepodlegáoĞü posiada

swe doroczne uroczyste obchody, wysi

áki II-ej Brygady podczas pierwszej i jedynej

w dziejach or

ĊĪa polskiego kampanii górskiej nie są zupeánie przypominane máodym po-

koleniom. A przecie

Ī zasáugują w caáej peáni na to, aby máodym Polakom wskazywaü na

nie, jako na przepi

Ċkny przykáad poĞwiĊcenia i trudów, skáadanych w ofierze OjczyĨnie.

W jaki sposób mo

Īna byáo uczciü wspomnienie walk legionistów na HuculszczyĨnie?

áa to wielka demonstracja siáy duchowej i fizycznej; logika wskazywaáa zatem, iĪ naj-

odpowiedniejsz

ą bĊdzie uroczystoĞü sportowa. […] II-a Brygada walczyáa w górach

Ğród pejzaĪu zimowego. Stąd prosty wniosek, Īe marsz „Huculskim szlakiem” musiaá

odbywa

ü siĊ w zimie i na nartach, które w wojsku polskim i wĞród caáej máodzieĪy pol-

skiej coraz wi

Ċkszymi cieszą siĊ sympatiami. Musiaá poza tym byü wysiákiem zbioro-

wym, wymagaj

ącym koleĪeĔskoĞci i karnoĞci, a wiĊc marsz nie indywidualny, a w skáa-

dzie patroli. Musia

á zaakcentowaü, iĪ jest uczczeniem czynu bojowego, a wiĊc áączyü siĊ

ze strzelaniem; musia

á wreszcie odbywaü siĊ wĞród i wspólnie z Hucuáami; […] trzy

elementy zasadnicze musia

áy znaleĨü dobitny swój wyraz: ciĊĪki wysiáek fizyczny w su-

rowych warunkach zimowych i górskich, moment wojenny, wreszcie – atmosfera przy-
ja

Ĩni tym mocniejszej, iĪ zawartej juĪ wtedy – pod ogniem nieprzyjaciela. Elementy te

wybi

áy swe piĊtno na regulaminie marszu. NaleĪy mieü nadziejĊ, iĪ z roku na rok bĊdą

coraz wyra

Ĩniej podkreĞlane i w jego rzeczywistoĞci

Honorowym patronem i fundatorem g

áównej nagrody przechodniej patroli

wojskowych zosta

á marszaáek Józef Piásudski, a po jego Ğmierci patronat przejąá

gen. Edward Rydz-

ĝmigáy. Uchwalono osobny regulamin tej nagrody

, któr

stanowi

áa rzeĨba z brązu legionisty z nartami i wskazującego drogĊ Hucuáa, stoją-

cych na cokole z czerwonego marmuru. Ponadto ufundowano nast

Ċpujące nagrody:

— Polskiego Zwi

ązku Narciarskiego dla marszu;

— prezesa Banku Gospodarstwa Krajowego, dr. Romana Góreckiego, dla naj-

lepszego patrolu huculskiego marszu;

Tam

Īe, s. 35–36.

„Regulamin Nagrody Przechodniej Pierwszego Marszaáka Polski Józefa Piásudskiego dla zwy-

Ċskiego patrolu w grupie pierwszej marszu «Huculskim Szlakiem II Brygady Legionów».

1. Nagroda nosi nazw

Ċ: «Nagroda przechodnia Marszaáka Polski Józefa Piásudskiego dla mar-

szu Huculskim Szlakiem II Brygady Legionów».

2. Nagrod

Ċ stanowi brązowa rzeĨba Maáety, przedstawiająca legionistĊ z nartami i Hucuáa,

wskazuj

ącego drogĊ. Grupa brązowa stoi na cokole z czerwonego marmuru.

3. Nagrod

Ċ ufundowaá w roku 1934 p. Marszaáek Polski Józef Piásudski.

4. Nagroda jest rozgrywana na corocznych zawodach w marszu «Huculskim Szlakiem II Bry-

gady Legionów».

5. Nagrod

Ċ zdobywa patrol wojskowy lub KOP w sile 1 dowódca i 3 szereg. rocznika, którzy

uzyskuj

ą najlepsze wyniki, okreĞlone regulaminem marszu. Nagroda przechodzi na wáa-

sno

Ğü jednostki, która wystawiáa patrol, po trzykrotnym kolejnym lub piĊciokrotnym nieko-

lejnym zdobyciu.

6. Nagrod

Ċ przyznaje komisja sĊdziowska zawodów «Huculskim Szlakiem II Brygady Legionów».

7. Do nagrody przywi

ązane są dyplomy i Īetony dla zawodników zespoáu oraz dyplom dla

jednostki wojskowej lub KOP wystawiaj

ącej patrol.

8. Zmiana niniejszego regulaminu mo

Īe nastąpiü za zgodą pana ministra spraw wojskowych”

(Huculskim…, s. 46).

Marsz zimowy…

— dyrektora Pa

Ĕstwowego UrzĊdu WFiPW;

— dowódcy 11 Dywizji Piechoty;
— kó

á puákowych II Brygady Legionów Polskich dla najlepszego patrolu nar-

ciarskiego w cywilnej grupie zawodników marszu.
Przewodniczy

á Komitetowi Organizacyjno-Wykonawczemu marszu gen.

Kazimierz

àukoski

. W sk

áad Komitetu weszli m.in. dziaáacze powiatowi i de-

legaci kó

á legionowych II Brygady Legionów Polskich oraz TPH, PZN,

PUWFiPW i PTT. Uczestników I marszu zimowego podzielono na dwie grupy –
patrole wojskowe i Korpusu Ochrony Pogranicza oraz patrole cywilne (w sk

áa-

dzie tych ostatnich byli przedstawiciele Policji Pa

Ĕstwowej, StraĪy Granicznej

i cywilnych towarzystw narciarskich). Trasa by

áa z góry okreĞlona i zaznaczona

w terenie chor

ągiewkami.

Oto przebieg trasy (zachowano pisowni

Ċ oryginaáu):

Pierwszy dzie

Ĕ: z Rafajáowej start przez RohodzĊ – punkt kontrolny pomocniczy – na

prze

áĊcz Pantyrską (okoáo 12 km i 468 m pod górĊ – gáówny punkt kontrolny – stąd dru-

ga cz

ĊĞü do Rafajáowej (okoáo 8 km i 468 wdóá – meta). Drugi dzieĔ: z Rafajáowej

(start) przez Dou

Īyniec na DouhĊ (ok. 16,5 km i 598 m pod górĊ – gáówny punkt kontro-

lny), st

ąd przez WyĪną PereáukĊ, Sumerem na przeáĊcz Tatarską (okolo 15,5 km i 140 m

do góry, a 472 wdó

á – meta). Trzeci dzieĔ: z przeáĊczy Tatarskiej na WoronienkĊ, na-

Ċpnie szlakiem turystycznym biaáo malowanym przez HryhoriákĊ na Seredni – kamieĔ

graniczny 12 (oko

áo 15,5 km i 690 m pod górĊ i 126 m wdóá – gáówny punkt kontrolny),

ąd przez KiczerĊ do Worochty (okoáo 8 km i 576 m wdóá – strzelnica – meta)

Na trasie rozmieszczono punkty kontrolne i zawsze przed rozpocz

Ċciem

marszu osobny patrol organizatorów dokonywa

á jej pierwszego przetarcia. Trasa

mog

áa byü skrócona w razie wybitnej niepogody. Jak czytamy w regulaminie

marszu

, ka

Īdy patrol powinien posiadaü mapĊ w skali l : 100 000, odcinki „Ra-

faj

áowa” i „Mikuliczyn”. Start nastĊpowaá co trzy do siedmiu minut. Pomoc ze-

Ċtrzna byáa niedopuszczalna. Patrol zabieraá z Rafajáowej wieniec, upleciony

z ga

áązek drzewa iglastego, z wstĊgą czerwono-biaáą z wypisaną nazwą patrolu.

Wieniec ten sk

áadaá nastĊpnie dowódca patrolu u stóp KrzyĪa Legionów na

Prze

áĊczy Legionów, zabieraá garĞü ziemi spod krzyĪa i umieszczaá w otrzyma-

nej tulei. Patrol w czasie ceremonii musia

á staü w postawie na bacznoĞü. Na po-

szczególnych etapach marszu odbywa

áy siĊ konkursy w strzelaniu do tarczy

sylwetkowej. Po przybyciu ostatniego patrolu na met

Ċ wszyscy udawali siĊ do

krzy

Īa przy moĞcie w Worochcie i kaĪdy z dowódców patrolów oddawaá tulejĊ

z ziemi

ą dowódcy 11 Dywizji Piechoty, meldując:

Kazimierz

àukoski (1890–1940) – gen. bryg., przewodniczący sekcji turystyczno-sportowej

Towarzystwa Przyjació

á Huculszczyzny ekspozytury w Stanisáawowie, dowódca 11 Dywizji

Piechoty, przewodniczy

á Komitetowi Organizacyjno-Wykonawczemu marszu, zamordowany

w Charkowie (tzw. zbrodnia katy

Ĕska).

Huculskim... , s. 43.

Zob. tam

Īe, s. 44 i 45.

Dariusz DYL

ĄG

panie generale, melduj

Ċ posáusznie przybycie patrolu… z ziemią z mogiáy bohaterów ĩe-

laznej Brygady Legionów.

Patrol sta

á znowuĪ w rzĊdzie „na bacznoĞü”, a po oddaniu tulei przez ostatni

patrol nast

Ċpowaáa symboliczna minuta milczenia, podczas której wysypywano

ziemi

Ċ z tulei wokóá krzyĪa. Po minucie milczenia orkiestra odgrywaáa hymn

i nast

Ċpowaáo rozdanie nagród. W I marszu wĞród patroli wojskowych zwyciĊ-

Īyáa ekipa z 21 Dywizji Piechoty Górskiej

W zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego – jak równie

Ī w zbiorach

prywatnych i ówczesnych czasopismach – zachowa

áa siĊ obfita dokumentacja

fotograficzna. Najwi

Ċcej fotografii jest autorstwa Witolda Pikiela, pracującego

w redakcji „Wiarusa”, organu prasowego Korpusu Podoficerów Zawodowych
Wojska L

ądowego, Marynarki Wojennej i Korpusu Ochrony Pogranicza, foto-

grafa i pó

Ĩniejszego korespondenta wojennego, jak równieĪ Zygmunta Jurisa,

korespondenta „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” w Stanis

áawowie oraz

Brunona Prugara, narciarza i m.in.

áucznika sportowego w Lwowskim Klubie

Sportowym „Pogo

Ĕ”. ZdjĊcia wykonywaáa takĪe znana firma fotograficzna

Adolfa B

áaĪa z Worochty.

Do II marszu Komisja Turystyczna Polskiego Zwi

ązku Narciarskiego przy-

gotowywa

áa chĊtnych juĪ w grudniu 1934 r. Jak czytamy w rozesáanym komu-

nikacie, nale

Īaáo stosowaü siĊ do wytycznych zarządzenia PaĔstwowego UrzĊdu

WF i PW, nr 201-2/Wyszk., z 4 XII 1934 r. Ze wzgl

Ċdu na ograniczoną liczbĊ

patroli

Īe byü PZN reprezentowany jedynie przez jedną druĪynĊ z OkrĊgowego Związku

Narciarskiego. Wobec tego Przewodnicz

ący OkrĊgów przeprowadzą w swoich okrĊgach

eliminacje […].

Ponadto

nale

Īy znacznie wczeĞniej przeprowadzaü zaprawĊ w strzelaniu ostrymi nabojami na

strzelnicach (wojskowych) do figur w kszta

ácie popiersia

Sama organizacja marszu natrafia

áa na róĪnorakie trudnoĞci. M.in. Sekcja

Narciarska PTT w Stanis

áawowie odmówiáa początkowo wyznakowania trasy

III etapu marszu (Jab

áonica–Worochta), z powodu „przesiedlenia” czáonków

Autor jest dopiero w trakcie niezwykle uci

ąĪliwych oraz czasocháonnych kwerend i badaĔ ar-

chiwalnych dotycz

ących zwyciĊzców marszu w poszczególnych kategoriach. W związku z po-

Īszym – przy tej mnogoĞci nagród – dokáadne ustalenie laureatów natrafia na niejakie trud-

Ğci. àatwo tutaj o przykre pomyáki. Badacze czĊsto mylą zwyciĊskie patrole wojskowe z cy-

wilnymi, jak równie

Ī nie uwzglĊdniają pozostaáych wyróĪnionych I nagrodami w swojej klasie

i kategorii wiekowej; zob. np. R. Ko

áodziej, Polski Związek Narciarski…, s. 122.

DAIFO, fond 370, opys 1, sprawa 3,

ȿɤɫɩɨɡɢɬɭɪɚ ɝɨɥɨɜɧɨɝɨ ɩɪɚɜɥɿɧɧɹ „Ɍɨɜɚɪɢɫɬɜɚ

ɩɪɢɹɬɟɥɿɜ Ƚɭɰɭɥɶɳɢɧɢ” ɭ ɦ. ɋɬɚɧɿɫɥɚɜ, ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɨɝɨ ɩɨɜɿɬɭ, ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɨɝɨ

ɜɨɽɜɨɞɫɬɜɚ [Akta Ekspozytury Zarządu Gáównego Towarzystwa Przyjacióá Huculszczyzny
w Stanis

áawowie], Komunikat Komisji Turystycznej PZN nr 2/34/35, Kraków 13 XII 1934.

Marsz zimowy…

sekcji (pracowników likwidowanej DOKP w Stanis

áawowie) do innych miej-

scowo

Ğci, ale doceniając „waĪnoĞü tej wielkiej i jedynej w swoim rodzaju im-

prezy”, zg

áosiáa na rĊce páka W. ZiĊtkiewicza, wiceszefa ekspozytury TPH

w Stanis

áawowie oraz PUWFiPW, gotowoĞü wyznakowania tej „lub teĪ innej”

trasy

. W 1935 r. na trasie II marszu, na po

áoninie Pantyr, Przemyskie Towarzy-

stwo Narciarzy zbudowa

áo, przy wspóápracy Towarzystwa Krzewienia Narciar-

stwa, schronisko im. II Karpackiej Brygady Legionów Polskich. Na parterze sty-
lowo urz

ądzona jadalnia oraz sala z 14. miejscami noclegowymi, na drugiej

kondygnacji dwa pokoje 4-

áóĪkowe. Znajdowaáo siĊ ono przy dawnym Īóátym

szlaku PTT spod Pantyru do Rafaj

áowej

. Marsz odby

á siĊ w dniach 14–17 II

1935 r. W II marszu w

Ğród patroli cywilnych zwyciĊĪyáa druĪyna Związku Re-

zerwistów z Istebnej.

Pierwsze zebranie organizacyjne III marszu mia

áo miejsce 14 I 1936 r.

w Ko

áomyi, w kasynie oficerskim 49 pp, przy ul. KoĞciuszki 54

. Marsz odby

Ċ w nastĊpujących terminach i trasie: 12 II 1936 r. – Sáoboda Rungurska (do-

jazd poci

ągiem, zbiórka uczestników w Berezowie ĝrednim po przejĞciu pieszo

10 km), 13 II – wymarsz z Berezowa Wy

Īnego do Kosmacza (nocleg w Kosma-

czu), 14 II – odcinek Kosmacz–

ĩabie (nocleg w ĩabiu), 15 II – odcinek ĩabie–

Worochta i zamkni

Ċcie marszu, 16 II – imprezy turystyczne w Worochcie

. Po-

niewa

Ī w tym roku zmieniono znacząco trasĊ marszu, delegacja kóá puákowych

II Brygady Legionów z

áoĪyáa 14 II wieniec pod krzyĪem na PrzeáĊczy Legionów

i pobra

áa ziemiĊ spod krzyĪa, zaĞ 16 II wrĊczyáa ziemiĊ zwyciĊskiemu patrolowi

pod krzy

Īem w Worochcie, ziemiĊ tĊ patrol zawiózá na kopiec Piásudskiego na

krakowskim Sowi

Ĕcu

. W marszu wzi

Ċáy udziaá ekipy wg nastĊpujących klas:

I – patrole wojskowe, KOP, Stra

Ī Graniczna i Policja PaĔstwowa (razem 28 pa-

troli), II – patrole organizacji PW, sportowe i regionalne (razem 61 patroli). Po-
nadto w ostatnim dniu – na trasie

ĩabie–Worochta – 7 patroli regionalnych.

Uczestniczyli równie

Ī zawodnicy indywidualni (ok. 50 osób)

. W

Ğród patroli

cywilnych I nagrod

Ċ ponownie uzyskaáa druĪyna Związku Rezerwistów z Isteb-

nej, II – PW Le

Ğników ze Lwowa, III – Związek Rezerwistów z Zakopanego,

DAIFO, f. 370, o. 1, s. 2, Pismo nr 1417/34 Oddzia

áu Stanisáawowskiego PTT do páka W. ZiĊt-

kiewicza, z-cy dowódcy 53 pp w Stryju, Stanis

áawów 19 XII 1934.

Zob. D. Dyl

ąg, Gorgany…, s. 94.

DAIFO, f. 370, o. 1, s. 37, Pismo dowódcy 11 DP, gen. K.

àukoskiego, do wicewojewody stani-

áawowskiego i przewodniczącego ekspozytury TPH w Stanisáawowie, A. Kaczmarczyka, Stani-

áawów 9 I 1936.

DAIFO, f. 370, o. 1, s. 37, Pismo sekretarza generalnego TPH, p

áka dypl. L. Lichtarowicza, do

ekspozytury TPH w Stanis

áawowie, Warszawa 3 I 1936.

DAIFO, f. 370, o. 1, s. 37, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Departament Dowodzenia Ogól-

nego, Rozkaz organizacyjny nr 2100-10/Wyszk do Marszu zimowego huculskim szlakiem
II Brygady Legionów wraz z regulaminem, Warszawa 15 I 1936.

DAIFO, f. 370, o. 1, s. 37, Dowództwo 11 Dywizji Piechoty, Rozkaz organizacyjny nr 210/I do

III Marszu Zimowego Huculskim Szlakiem II Brygady Legionów, Stanis

áawów 6 II 1936.

Dariusz DYL

ĄG

IV – Zwi

ązek Strzelecki z Krynicy. Po zasadniczych nagrodach wrĊczono szereg

dalszych nagród i odznacze

Ĕ; m.in. patrol regionalny z gminy Jabáonica, który

jako jedyny patrol huculski doszed

á w peánej formie do mety, otrzymaá aĪ 12

ró

Īnorakich nagród. Indywidualnie wybiá siĊ Wáadysáaw Zubek (Towarzystwo

Gimnastyczne „Sokó

á” z Nowego Targu), który przeszedá caáą trasĊ (85 km)

w rekordowym czasie 7 godzin 25 min, 30 sek. II nagrod

Ċ indywidualnie, w ka-

tegorii zawodników powy

Īej 40 lat, zdobyá pák W. ZiĊtkiewicz

W czasie IV marszu istotne znaczenie mia

áy starty patroli regionalnych. In-

formacj

Ċ o terminie marszu odnajdujemy w piĞmie Zarządu Gáównego TPH,

w którym okre

Ğlono równieĪ ostateczny termin przyjmowania zgáoszeĔ od ze-

spo

áów regionalnych na 20 I 1937 r. Sam marsz odbyá siĊ w czasie od 11 do

14 II 1937 r. na tradycyjnej trasie z Rafaj

áowej, przez PrzeáĊcz Legionów, do

Worochty

. Furor

Ċ zrobiáa druĪyna kobieca z KoĞcieliska, która biegáa na nar-

tach, w zadymce

ĞnieĪnej, w szerokich kwiecistych spódnicach i chustkach na

áowach. Mimo kolejnego zwyciĊstwa patrolu ze Związku Rezerwistów z Isteb-

nej, szereg nagród uzyska

áy patrole górali podhalaĔskich (m.in. komplety nart),

w tym oczywi

Ğcie kobiecy zespóá z KoĞcieliska.

V marsz mia

á miejsce w dniach 16–19 II 1938 r. Podczas V marszu poĞwiĊ-

cono, 17 II 1938 r., schronisko w Rafaj

áowej – zbudowane przez Warszawski

Klub Narciarski w 1937 roku, dzi

Ċki subwencjom Wydziaáu Turystyki Minister-

stwa Komunikacji. Budynek w stylu huculskiej „gra

Īdy”, wedáug projektu archi-

tekta W. Wekera, wzniesiono przy wspó

ápracy inĪ. M. Dudryka. Miaá 160

miejsc sypialnych, obszern

ą jadalniĊ i ĞwietlicĊ, kuchniĊ gáówną i turystyczną,

liczne pomieszczenia gospodarcze. Ogrzewany by

á centralnie, zaopatrzony

w bie

Īącą wodĊ zimną oraz ciepáą wodĊ w natryskach i umywalniach. Staá przy

czerwonym szlaku PTT opodal stacji kolejki le

Ğnej

. Charakterystycznym ele-

mentem tego marszu by

áo popiersie Piásudskiego wykonane ze Ğniegu na mecie

w Worochcie. W

Ğród pamiątkowych nagród z V marszu zwraca uwagĊ plakieta

z bia

áego srebrzonego metalu z przynitowaną odznaką Przysposobienia Woj-

skowego Pocztowców

VI marsz odby

á siĊ w dniach 2–5 II 1939 r. Brak odpowiedniej iloĞci Ğniegu

spowodowa

á koniecznoĞü niesienia nart na ramionach. I miejsce w klasie II zdo-

á patrol „Strzelca” z Zakopanego, natomiast I nagrodĊ w klasie IV patrol re-

gionalny z gminy Poronin. Jak informowa

á Oddziaá Stanisáawowski PTT, nie

odby

áy siĊ „z powodu braku odpowiedniej pokrywy Ğniegowej w Worochcie”,

Zob. III Marsz zimowy Huculskim szlakiem II Brygady Legionów, „Turysta w Polsce” 1936,

nr 3, s. 2.

DAIFO, f. 370, o. 1, s. 37, Pismo prezesa Zarz

ądu Gáównego TPH i senatora, gen. dra F. Za-

rzyckiego, do przewodnicz

ącego ekspozytury TPH w Stanisáawowie, Warszawa 23 XII 1936.

Zob. D. Dyl

ąg, Gorgany…, s. 93–94.

Zob. J. Maruszczak, „Na legionowym szlaku” – odznaki pami

ątkowe Huculskiego Marszu szla-

kiem II Brygady Legionów (1934–1939), „Biuletyn Numizmatyczny” 2009 (1), s. 65–69.

Marsz zimowy…

towarzysz

ące marszowi, MiĊdzysekcyjne Zawody Narciarskie o „III Puchar

Czarnohorski PTT” i o „Nagrod

Ċ Przechodnią Pana Wojewody Stanisáawow-

skiego”

. W roku 1939 odby

á siĊ ostatni zimowy marsz. W nocy z 14 na 15 III

1939 r. – po konsultacji ze stron

ą niemiecką – armia wĊgierska rozpoczĊáa inwa-

Ċ na Podkarpacką RuĞ (UkrainĊ Karpacką z premierem ks. Awhustynem Wo-

áoszynem, który tego samego dnia zostaá wybrany na prezydenta). Walki z od-
dzia

áami czeskimi oraz Siczą Karpacką byáy krótkotrwaáe i po paru dniach WĊ-

grzy opanowali ca

áe Zakarpacie. Jeszcze 17 III rejon Jasiniów byá kontrolowany

przez Sicz Karpack

ą. Wieczorem tego samego dnia WĊgrzy zetknĊli siĊ z patro-

lem Korpusu Ochrony Pogranicza w pobli

Īu PrzeáĊczy Tatarskiej

. G

áówny

grzbiet karpacki na tym odcinku sta

á siĊ na póá roku granicą polsko-wĊgierską

Po agresji sowieckiej na Polsk

Ċ, 17 IX 1939 r., marsze nie mogáy juĪ byü konty-

nuowane.

Marsz zimowy przyci

ągaá rzesze turystów (kolej z trudem dawaáa sobie radĊ

z przewozem). Przyjezdni kwaterowali nie tylko w pensjonatach, lecz równie

Ī w

huculskich chatach. Hucu

áów pouczonych uprzednio „jak siĊ na ich przyjĊcie

urz

ądziü i jak do goĞci odnieĞü”. Marsz cieszyá siĊ duĪym zainteresowaniem

miejscowej ludno

Ğci. Niektórzy dopatrywali siĊ jednak pewnej wstrzemiĊĨliwo-

Ğci z jej strony, nawet pomimo staraĔ o zwiĊkszenie udziaáu patroli regionalnych
i liczby nagród (przechodnich i indywidualnych). Patrole bojkowskie i huculskie
(w przeciwie

Ĕstwie do wojskowych) postrzegano jako Ĩle wyposaĪone (nie tylko

w I marszu z 1934 r.). Organizatorzy usi

áowali zainteresowaü wáadze admini-

stracyjne kwesti

ą zmiany tego stanu rzeczy. „Liche narty, […] nĊdzne, ciągle siĊ

ące wiĊĨby, kijki domowego wyrobu, dáugie francuskie karabiny, licha amu-

nicja, […] brak r

Ċkawic […]” rzutowaáy na wynik marszu i podwaĪaáy wiary-

godno

Ğü oficjalnych zapewnieĔ o szczególnym stosunku wáadz do miejscowej

ludno

Ğci

Marsz wpisa

á siĊ w szerszy program rozwoju sportów zimowych na Hu-

culszczy

Ĩnie, w którym uczestniczyáy m.in.: PZN, PTT oraz PUWFiPW. Szkoáy

podchor

ąĪych kierowaáy tu chĊtnych do udziaáu w kursach narciarskich. OkrĊ-

gowy Urz

ąd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego we Lwo-

wie prowadzi

á kilkudniowe kursy narciarskie dla ludnoĞci huculskiej, z pomocą

lotnych instruktorów 1 Korpusu Kadetów. W roli organizatora kursów narciar-

DAIFO, f. 368, o. 1, s. 10, Zawiadomienie Komitetu Organizacyjnego Zawodów o „III Pucha-

rze Czarnohorskim PTT”.

Centralne Archiwum Wojskowe, Ekspozytura 2 O II SG, sygn. VII 800.61.6, Korpus Ochrony

Pogranicza, Szefostwo Wywiadu, Ru

Ğ Zakarpacka, informacje nr 2 i 3, Warszawa, 16 i 17 III 1939.

Zob. D. Dyl

ąg, Turystyka i krajoznawstwo w Gorganach w latach 1841–1945, praca doktorska,

AWF Kraków 2010, s. 53.

Sprawozdanie dowódcy 11 Karpackiej Dywizji Piechoty z 18 III 1937 r. z IV Marszu Zimowego

„Huculskim Szlakiem II Brygady Legionów”, [cyt. za:] A. Wysocki, Regionalizm funkcjonalny
w dzia

áaniu (na HuculszczyĨnie) w Ğwietle dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego,

„Rocznik Archiwalno-Historyczny CAW” 2009, nr 2(31), s. 77.

Dariusz DYL

ĄG

skich widziano Towarzystwo Krzewienia Narciarstwa, skutecznie blokuj

ąc

(przede wszystkim finansowo) dzia

áania Sekcji Narciarskich PTT. WĞród imprez

narciarskich znalaz

áy siĊ takĪe m.in.:

—  ogólnopolskie narciarskie zawody wojskowe w Worochcie;
—  Puchar Czarnohorski PTT;
—  zawody w skokach narciarskich na skoczni na Rebrowaczu;
—  zawody w ski-kjøringu (w

áókiem);

— mistrzostwa stra

Īy granicznych Polski, Czechosáowacji i Rumunii;

— narciarski trójmecz graniczny Polski, Czechos

áowacji i Rumunii

Bibliografia

ħródáa

ħródáa archiwalne
Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Materia

áy Mieczysáawa Or-

áowicza, sygn. III-92/452, Towarzystwo Przyjacióá Huculszczyzny.

Centralne Archiwum Wojskowe, Ekspozytura 2 O II SG, sygn. VII 800.61.6,

Korpus Ochrony Pogranicza, Szefostwo Wywiadu, Ru

Ğ Zakarpacka, infor-

macje nr 2 i 3.

Ⱦɟɪɠɚɜɧɢɣ ɚɪɯɿɜ ȱɜɚɧɨ-Ɏɪɚɧɤɿɜɫɶɤɨʀ ɨɛɥɚɫɬɿ [DerĪawnyj archiw Iwano-

Frankiw

Ğkoji obáasti] (DAIFO).

Fond 368,

ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɟ ɜɿɞɞɿɥɟɧɧɹ „ɉɨɥɶɫɶɤɨɝɨ ɬɚɬɪɚɧɫɶɤɨɝɨ ɬɨɜɚɪɢɫɬɜɚ”,

ɦ. ɋɬɚɧɿɫɥɚɜ, ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɨɝɨ ɩɨɜɿɬɭ, ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɨɝɨ ɜɨɽɜɨɞɫɬɜɚ
[Akta Oddzia

áu Stanisáawowskiego Polskiego Towarzystwa TatrzaĔskiego].

Fond 370,

ȿɤɫɩɨɡɢɬɭɪɚ ɝɨɥɨɜɧɨɝɨ ɩɪɚɜɥɿɧɧɹ „Ɍɨɜɚɪɢɫɬɜɚ ɩɪɢɹɬɟɥɿɜ

Ƚɭɰɭɥɶɳɢɧɢ” ɭ ɦ. ɋɬɚɧɿɫɥɚɜ, ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɨɝɨ ɩɨɜɿɬɭ, ɋɬɚɧɿɫɥɚɜɫɶɤɨɝɨ

ɜɨɽɜɨɞɫɬɜɚ [Akta Ekspozytury Zarządu Gáównego Towarzystwa Przyjacióá
Huculszczyzny w Stanis

áawowie].

ħródáa drukowane
Huculskim szlakiem II Brygady Legionów Polskich, Warszawa 1934.
Merwin B., Legiony w Karpatach 1914, Wiede

Ĕ 1915.

Mirandola F., Kampania karpacka II Brygady Legionów Polskich. Prze

Ĩrocza

Centralnego Biura Wydawnictw NKN. Seria 3, Kraków 1916.

O Wierchowinie Huculskiej. Jednodniówka informacyjna z okazji „

ĝwiĊta Hu-

culszczyzny”, Ko

áomyja 1933.

Statut Towarzystwa Przyjació

á Huculszczyzny, Warszawa 1934.

Zieleniewski T., Szczytami Karpat, Warszawa 1934.

DAIFO, f. 370, o. 1, s. 3, Pismo Lwowskiego Okr

Ċgowego Związku Narciarskiego nr L. 451/34

do in

Ī. J. Woákanowskiego, prezesa ekspozytury TPH w Stanisáawowie, Lwów 24 III 1934.

Marsz zimowy…

B. Literatura

Czerep S., II Brygada Legionów Polskich, Warszawa 2007.
Dudek D., Józef Pi

ásudski wobec kultury fizycznej (1910–1935), Kraków 2004.

Dunin-Brzezi

Ĕski J., Rotmistrz Legionów Polskich. Wspomnienia z lat 1914–

1919, oprac. S.J. Rostworowski, Pruszków [2004].

Dyl

ąg D., Gorgany. Przewodnik, Pruszków 2008.

Dyl

ąg D., Marsz zimowy „Huculskim szlakiem II Brygady Legionów Polskich”.

Przyczynek do genezy i realizacji, „Almanach Karpacki «P

áaj»” 2009, nr 38.

Dyl

ąg D., Turystyka i krajoznawstwo w Gorganach w latach 1841–1945, praca

doktorska, AWF Kraków 2010.

Fabierkiewicz W., Osi

ągniĊcia gospodarcze 20-lecia i ich rola w ewentualnym

starciu wojennym, „

ĩoánierz Legionów i P.O.W.” 1939, nr 3–4.

ąsiorowski H., Karpaty Wschodnie jako teren walk legionowych w ĞwieĪych

publikacjach, „Wierchy” 1934, nr 12.

Ipohorski-Lenkiewicz W., Egzamin pokolenia, „

ĩoánierz Legionów i P.O.W.”

1939, nr 1–2.

áodziej R., Polski Związek Narciarski 1919–1939, Rzeszów 2010.

Maruszczak J., „Na legionowym szlaku” – odznaki pami

ątkowe Huculskiego

Marszu szlakiem II Brygady Legionów (1934–1939), „Biuletyn Numizma-
tyczny” 2009 (1).

Moszcze

Ĕski J. (red.), Szlakiem II Brygady Legionów Polskich w Karpatach

Wschodnich, Warszawa 1937.

Nie tylko Pierwsza Brygada (1914–1918). Z Legionami na bój, t. 1, oprac.

J.S. Rostworowski, Warszawa 1993.

Olsza

Ĕski M., Rymarowicz L., Powroty w CzarnohorĊ. Nie tylko przewodnik,

Pruszków 1993.

Otwarcie schroniska na Jab

áonickiej PrzeáĊczy, „Przegląd Turystyczny PTT”

1934.

Pelczarski T., Organizacja i pierwsze walki II Brygady Karpackiej, „

ĩoánierz

Legionów i P.O.W.” 1939, nr 3–4.

áodowski J., Rzeczpospolita Rafajáowska. Na szlaku II Brygady Legionów

Polskich w Karpatach, Warszawa 2009.

Szlakiem bojowym Legionów. Krótki zarys organizacji i dziejów 2 Brygady Le-

gionów Polskich w Karpatach, Galicji i na Bukowinie, oprac. H. Lenartow-
ski. B. Pochmarski, J.A. Teslar, Kraków 1915.

Szporer J., Dzia

áania II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich,

„Po

áoniny” 1982.

Waligóra B., Gromadzenie

Ĩródeá do historii Legionów Polskich, „ĩoánierz Le-

gionów i P.O.W.” 1939, nr 3–4.

Wysocki A., Regionalizm funkcjonalny w dzia

áaniu (na HuculszczyĨnie) w Ğwie-

tle dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego, „Rocznik Archiwalno-
Historyczny CAW” 2009, nr 2(31).

Dariusz DYL

ĄG

Zagórski W., Bitwa pod Mo

áotkowem, „Bellona” 1918, nr 15.

Zaj

ąc J., Druga Brygada, „ĩoánierz Legionów i P.O.W.” 1939, nr 3–4.

Abstract

The Military Ski Patrol Marche „Hutsul’s Rout of the II Brigade

of Polish Legions” during the 1934–1939

The origins of Military Ski Patrol Marches called „Hutsul’s rout of the II Brigade of Polish

Legions”  organized  in  Polish  Eastern  Carpathians  during  interwar  period  were  the  fights  of  the
Polish  Legions  during  the  first  world  war,  especially  Carpathian  Campaign  in  the  winter  of
1914/1915  r.,  as  well  as,  creation  in  the  Gorgan  Mountain  the  Republic  of  Rafaj

áowa. In 1934

there was organized first military winter ski march, which rout led from Rafaj

áowa to Worochta on

borderland Gorgan Mountains and Czarnohora Mountains. The next events there were performed
in neighboring groups of Beskid Mountains also. Additionally, elements of rivalry as the best time
to reach a finish line as also shooting were introduced during the military rallies. In the Military
Patrol  Ski  Marches  took  part  not  only  military  patrols  but  also  civil  teams  which  was  recruiting
from  different  social  environments  as  the  highlanders  from  different  Polish  Mountains,  Silesian
and  touristic  or  ski  associations.  This  winter  events  had  not  only  touristic  and  sport  aims,  but  it
was  integrating  the  local  population  with  Polish  society  and  it  raised  his  economic  situation
(thanks to touristic service or possibility of sale hand-made objects). Other sport’s events were also
accompanied the Military Patrol Ski Marches, for example ski competition Czarnohora Cup orga-
nized by the Polish Tatra Associations or the sport’s matches with participation of foreign teams
from Czechoslovakia and Romania.

Key words: military ski patrol competition, ski history, Eastern Carpathians.