63
Najdawniejsze dzieje człowieka
(1 godz.)
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
Podręcznik, s. 11–17.
Mapa ścienna (fi zyczna) obejmująca obszary Bliskiego Wschodu; atlas historyczny.
Literatura: Archeologia. Przewodnik, red. P. Bahn, Warszawa 2004, C.W. Ce-
ram, Bogowie, groby i uczeni. Powieść o archeologii, Warszawa 2002; V.G. Childe,
O rozwoju w historii, Warszawa 1963; W. Mańczak, Wieża Babel, Wrocław 1999;
C. Renefrew, P. Bahn, Archeologia. Teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002.
•
•
•
LEKCJA 3
LEKCJA 3
64
GŁÓWNY CEL LEKCJI
Zrozumienie przez uczniów znaczenia rewolucji neolitycznej w najdawniejszych
dziejach człowieka.
CELE OPERACYJNE LEKCJI
Po lekcji uczeń:
defi niuje pojęcia – „hominidy”, „antropogeneza”, „antropologia”, „paleolit”,
„mezolit”, „neolit” [P];
wymienia osiągnięcia człowieka w okresie od paleolitu do neolitu [P];
wyjaśnia znaczenie rewolucji neolitycznej w dziejach człowieka [P];
lokuje w czasie i przestrzeni ludy semickie i indoeuropejskie [R];
wymienia i porządkuje chronologicznie etapy w rozwoju istot człowiekowatych
[R];
wymienia i porządkuje chronologicznie epoki z najdawniejszych dziejów człowie-
ka – od paleolitu do neolitu [R];
odkrywa i nazywa różne kryteria klasyfi kacji epok w najdawniejszych dziejach
człowieka [R].
TOK LEKCJI
Wprowadzenie
NAUCZYCIEL
, nawiązując do poprzedniej lekcji, podkreśla, że w odniesieniu do naj-
dawniejszych dziejów człowieka – mimo ogromnego postępu badań – wciąż jeszcze
wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi i dlatego w tekście podręcznika dotyczącym
tych czasów uczniowie spotkają wiele hipotez.
Zagadnienie 1: Pochodzenie człowieka (antropogeneza)
UCZNIOWIE
zapoznają się z podrozdziałem Pochodzenie człowieka (podręcznik,
s. 11–12) i odpowiadają na pytania:
Jakie cechy wyróżniają człowieka w świecie przyrody? [Umiejętność myślenia (rozu-
mowania); tworzenie kultury umysłowej (życie duchowe); zdolność przekazywania nabytych
doświadczeń; zdolność wytwarzania narzędzi oraz używania ich do zdobywania pożywienia
i
wytwarzania kolejnych narzędzi.]
W jaki sposób cechy te wpływały na zmiany sytuacji hominidów w świecie przy-
rody? [Pozwoliły na uniezależnianie się istot ludzkich od ograniczeń wynikających z warunków
naturalnych.]
UCZNIOWIE
na podstawie podręcznika wymieniają w porządku chronologicznym ko-
lejne formy człowiekowatych. [Australopitek, homo habilis, homo sapiens – neandertalczyk
i homo sapiens sapiens]
NAUCZYCIEL
wyjaśnia, że współczesna nauka wyróżnia więcej kopalnych form ho-
minidów, w podręczniku zaś wymienione zostały tylko wybrane gatunki. Podkre-
śla, że pojawienie się nowego gatunku nie musiało być równoznaczne z wymarciem
wcześniejszych form człowiekowatych, zdarzało się bowiem, że w tym samym czasie
występowały jednocześnie różne gatunki (czy podgatunki) hominidów. Nauczyciel
•
•
•
•
•
•
•
•
•
65
wyjaśnia też, że daty występowania kolejnych form człowiekowatych są dyskusyjne.
Naukowcy bowiem – prowadzący prace wykopaliskowe i udoskonalający techniki
datowania znalezisk – wciąż wprowadzają zmiany w chronologii antropogenezy
(stąd w rozmaitych publikacjach spotkać można duże różnice w datacji pojawienia
się czy wymarcia poszczególnych hominidów).
NAUCZYCIEL
wyjaśnia, że antropolodzy wyodrębniają kolejne fazy rozwoju homi-
nidów, biorąc pod uwagę m.in. zmiany zachodzące w obrębie kończyn, uzębienia,
kształtu czaszki i objętości mózgu. Uwzględniają też wyniki pracy archeologów, ba-
dających m.in. narzędzia wytwarzane przez kopalne formy człowiekowatych.
Zagadnienie 2: Osiągnięcia ludzi w czasach prehistorycznych
UCZNIOWIE
na podstawie podręcznika (s. 12–16) wspólnie sporządzają tabelę
pt. „Osiągnięcia ludzi w czasach prehistorycznych”. Tabela powinna uwzględniać:
nazwy epok, podstawy bytu i osiągnięcia ludzi w różnych dziedzinach.
NAUCZYCIEL
może uzupełnić wiadomości z podręcznika, tak, by tabela przyjęła taką formę, jak
zaproponowana poniżej.
Podczas przygotowywania tabeli:
NAUCZYCIEL
wyjaśnia, że archeolodzy, dzieląc czasy prehistoryczne na epoki,
za główne kryterium periodyzacji przyjęli surowiec służący do wytwarzania narzę-
dzi (w wypadku najdawniejszych epok był to kamień, natomiast okresy następują-
ce po neolicie i chalkolicie to epoki brązu i żelaza);
UCZNIOWIE
odczytują ze schematu (podręcznik, s. 16) datację kolejnych epok
na obszarze Mezopotamii i ziem polskich;
NAUCZYCIEL
podkreśla, że kolejne prze-
miany w trybie życia ludzi – w tym przede wszystkim rewolucja neolityczna – najw-
cześniej dokonywały się na Bliskim Wschodzie, a w Europie następowały później,
niekiedy nawet o kilka tys. lat;
na podstawie mapy z podręcznika (s. 14)
UCZNIOWIE
analizują proces rozprzestrze-
niania się „wynalazku” rolnictwa w basenie Morza Śródziemnego i odpowiadają
na pytanie zamieszczone pod mapą; [
Warunki naturalne oznaczonych terenów: obszary
wyżynno-górzyste i doliny rzek na Półwyspie Bałkańskim, w Azji Mniejszej, Syrii i Mezopota-
mii; dolina Nilu; obszary nadmorskie – wybrzeża Półwyspu Apenińskiego i południe Półwy-
spu Iberyjskiego.]
NAUCZYCIEL
może wskazać, że badacze próbując wyjaśnić proces
rozprzestrzeniania się rolnictwa, wskazują różne sprzyjające czynniki – ocieplanie
się klimatu (a więc zmiana warunków naturalnych na różnych obszarach), przej-
mowanie wynalazku rolnictwa przez kolejne stykające się ludy, migracje ludów
prowadzących gospodarkę rolniczą;
UCZNIOWIE
analizują ilustracje z podręcznika (s. 13, 15) i określają, czego na pod-
stawie tych źródeł możemy dowiedzieć się o osiągnięciach ludzi epoki paleolitu
i neolitu. [Malowidło i fi gurka świadczą o rozwoju kultury duchowej: umiejętność tworzenia
przedstawień symbolicznych, istnienie pewnego zespołu wierzeń, stosowanie praktyk magicz-
nych, które najpewniej mają pozwolić człowiekowi na zapanowanie nad światem przyrody
(zagwarantować pożywienie, płodność). Malowidło ukazuje też zajęcia ludzi (myślistwo).]
•
•
•
•
66
Nazwa epoki
Podstawy bytu i przykłady ważniejszych osiągnięć
PALEOLIT
PALEOLIT
(starsza epoka
(starsza epoka
kamienia)
kamienia)
zbieractwo, myślistwo i rybołówstwo podstawą bytu ludzi;
koczowniczy tryb życia (chronienie się w jaskiniach, szałasach itp.), okre-
sowe budowanie trwałych siedzib;
wytwarzanie narzędzi z kamienia, drewna, rogu, kości;
wykorzystywanie ognia;
wierzenia religijne;
grzebanie zmarłych;
początki sztuki – np. ryty i malowidła naskalne, zdobienie ciała i narzędzi
•
•
•
•
•
•
•
MEZOLIT
MEZOLIT
(środkowa epoka
(środkowa epoka
kamienia)
kamienia)
kształtowanie się umiejętności uprawy roślin i hodowli zwierząt – stop-
niowe przechodzenie od gospodarki łowiecko-zbierackiej do rolno-
-hodowlanej, od koczowniczego do osiadłego trybu życia;
wytwarzanie narzędzia z kamienia, drewna, rogu, kości;
•
•
NEOLIT
NEOLIT
(młodsza epoka
(młodsza epoka
kamienia)
kamienia)
rolnictwo (uprawa roślin, głównie zbóż, oraz hodowla zwierząt) podsta-
wą bytu ludzi prowadzących osiadły tryb życia;
pasterstwo podstawą bytu ludów koczowniczych;
wznoszenie trwałych osad przez ludy prowadzące osiadły tryb życia
(domy z gliny, kamieni, wypalanej cegły);
wytwarzanie narzędzi z kamienia, drewna, rogu, kości;
wytwarzanie ceramiki, posługiwanie się kołem garncarskim
tkactwo;
kult „Wielkiej Matki” (w basenie Morza Śródziemnego)
•
•
•
•
•
•
•
CHALKOLIT
CHALKOLIT
(eneolit, epoka
(eneolit, epoka
miedzi)
miedzi)
wytop miedzi, złota i srebra, używanych przede wszystkim do wyrobu
ozdób (narzędzia nadal z różnych gatunków kamienia, drewna, rogu,
kości)
•
Zagadnienie 3: Znaczenie rewolucji neolitycznej
UCZNIOWIE
formułują defi nicję pojęcia „rewolucja neolityczna”.
NAUCZYCIEL
podkre-
śla, że „rewolucyjność” w tym pojęciu odnosi się nie do szybkości zmian (gdyż trwały
one tysiące lat), lecz do ich doniosłości. Zwraca też uwagę uczniów, że wyjaśnienie
przyczyn tej rewolucji pozostaje w sferze hipotez.
UCZNIOWIE
na podstawie podręcznika (s. 14) określają znaczenie rewolucji neoli-
tycznej. [Ukształtowanie się gospodarki rolniczej – uprawa pszenicy i jęczmienia oraz hodowla
zwierząt (najwcześniej kozy i owce, najpóźniej konie); powstanie trwałych osad ludzkich i nowego
typu organizacji społecznej (nowe formy władzy i hierarchii).]
Zagadnienie 4: Zróżnicowanie językowe ludów starożytności
UCZNIOWIE
zapoznają się z podrozdziałem Podziały językowe (podręcznik, s. 16–17).
Na mapie ściennej, mapie z atlasu historycznego lub mapach w podręczniku (s. 14,
22) z pomocą nauczyciela lokalizują obszary zamieszkiwane przez wymienione
w tekście ludy.
67
Podsumowanie lekcji
UCZNIOWIE
wykonują zadania z podręcznika (s. 17):
zad. 1; [ b]
UCZNIOWIE
powinni też, zauważyć, że w punkcie a) znalazła się defi ni-
cja antropologii;
zad. 2; [ C., D., A., B.]
UCZNIOWIE
powinni też powiązać kolejne formy hominidów
z epokami – od paleolitu do neolitu;
zad. 3. [ zob. zagadnienie 3 niniejszej lekcji]
PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ
Pisemnie uzasadnić twierdzenie, że rewolucja neolityczna stanowiła najdonioślej-
szy przełom w dziejach ludzkości.
Przeanalizować defi nicję pojęcia „cywilizacja” (podręcznik, s. 18) – rozróżnić jego
szersze i węższe zastosowania.
•
•
•
•
•
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron