Czao-Ra

I . N A P Ó Ł N O C Y

W wielkich miastach, gdzie krążą, wesoło dzwoniąc, barwne

wozy  tramwajowe,  porykują  ostrzegawczo  trąbki  mknących
samochodów,  świecą  się  lampkami  elektrycznemi  wspaniałe
wystawy  sklepów,  nikt  nie  pamięta  o  tem,  że  o  kilkaset
kilometrów na północ całkiem inne pędzą życie ludzie do nich
podobni.

Podobni... może nie z wyglądu zewnętrznego, lecz z tego, co

czuje ich dusza, co ukochało serce, trapione troską i
rozświetlane nadzieją i radością.

Prawda, że tam na dalekiej północy, w szałasach ze skóry,

kory  lub  z  cienkich  żerdzi  modrzewiowych,  w  „jurtach“,
„czumach“, rzadko — w małych, ciemnych, o niskich pułapach
chatkach,  pozbawionych  dachów,  pędzą  życie  ludzie  o
twardych,  czarnych  włosach,  o  twarzach  ciemnych,  szerokich,
o policzkach wystających, wargach grubych i oczach skośnych
— bystrych i poważnych.

Tuziemcy ci pochodzą z rasy fińsko-mongolskiej, lecz

należą do wielkiej rodziny ludzkiej.

Mężczyźni, tak samo jak ojcowie nasi, troszczą się o rodzinę

i  mozolnie,  może  nawet  o  wiele  mozolniej,  niż  my,  pracują,
aby  zabezpieczyć  drogie  istoty  od  głodu,  zimna  i  choroby;
kobiety  z  miłością  matczyną  i  trwogą  wychowują  dzieci  na
dzielnych  mieszkańców  surowej  krainy,  gdzie  tylko  silny
potrafi  wywalczyć  dla  siebie  prawo  życia;  chłopaki  i
dziewczynki,  otulone  w  ubrania  z  futra,  tak  samo  jak  nasze
dzieciaki  w  ogrodzie  Saskim  lub  w  Łazienkach,  dokazują,
gonią  się,  kłócą,  cieszą  się  i  płaczą,  gdy  doznają  krzywdy  od

rodzeństwa lub przyjaciół, skaleczą się, albo zostaną ukarane
przez rodziców.

Ludzie ci niczem się więc nie różnią od nas, bo umieją tak

samo myśleć, czuć radość i cierpienie, wierzą w Boga i
pracują.

Prawda, że niema tam szkół, kościołów, szpitali, kolei,

tramwajów,  a  nawet  sklepów,  a  to  dlatego,  że  mieszkańcy
północnej  krainy  są  „koczownikami“.  Pozostają  oni  w  tej  lub
innej  miejscowości  swojej  niegościnnej  ojczyzny  do  czasu,
dopóki może ich ona wyżywić. Gdy zabraknie ryb w rzece lub
jeziorze,  koczownicy-rybacy  zwijają  namioty  i,  obładowani
majętnością  swoją,  dążą  ku  brzegom  innej  rzeki,  gdzie  znowu
stawiają  lekkie  budowle  w  pobliżu  jakiegoś,  często  nie
istniejącego  na  mapie,  jeziora.  Koczownicy-pastuchy,  zajęci
hodowlą  reniferów  czyli  północnych  jeleni,  zauważywszy,  że
zwierzęta  ich  pojadły  już  trawę  w  całej  okolicy,  wkładają  na
oswojone  zwierzęta  cały  dobytek  i  wędrują  ze  stadami,
szukając  nowego  pastwiska.  Koczownicy-myśliwi  przenoszą
się z miejsca na miejsce, idąc śladami zwierząt, stanowiących
cel ich łowów.

Być może, że ktoś zada pytanie, czy północni koczownicy

nigdy się nie spotykają z mieszkańcami wielkich, zgiełkliwych
miast, gdzie  połyskują  szyldy  kin  i  teatrów,  gdzie  rozlega  się
gwar  tłumu,  nawołują  do  modlitwy  dzwony  kościołów,  gdzie
dziatwa  śpieszy  do  szkół  lub  na  zabawę,  a  dorośli  —  do  biur,
fabryk, sklepów i w różnych innych sprawach?

Koczownicy północy pędzą życie zdala od wielkich miast i

nie dążą do nich, gdyż każda chwila jest droga i wymaga
ciągłej pracy.

Zresztą ci rybacy, pastuchy i łowcy nie mają żadnej potrzeby

w mieście.

Tylko ci, którzy zdobyli bogactwo, porzucają smętne

płaszczyzny północy i przenoszą się do miasta.

Zdarza się to jednak rzadko, więc reszta pozostaje przez całe

życie w swoich lasach i stepach.

Miasto samo dociera do nich dwa razy do roku.
Przybywają tu bowiem urzędnicy, którzy ściągają podatki,

wypłacane przez tuziemców skórami upolowanych zwierząt,
lub wymienianych na ryby i renifery. Poza tem przez cztery
miesiące

roku

koczowiska tuziemców

odwiedzają

nauczyciele i duchowni, a za nimi ciągną kupcy, dostarczający
potrzebnych  dla  ludności  towarów,  jak:  sznury  i  nici  na  sieci,
proch,  ołów,  strzelby  i  noże,  siekiery  i  narzędzia  stolarskie,
obuwie,  perkaliki,  statki  domowe,  mąkę,  herbatę,  sól,  cukier,
łakocie  i  zabawki  dla  dzieci;  książki,  wstążki,  paciorki  —  dla
młodzieży  męskiej  i  żeńskiej.  Kupcy  powracają  do  miast,
wioząc  ze  sobą  futra,  skóry,  rogi,  suszoną  i  soloną  rybę,
orzechy  cedrowe  i  poszukiwane  przez  stolarzy  dla  wyrobów
czeczotowych, dziwaczne naroście brzozy północnej.

Po tych odwiedzinach życie na północy wraca w zwykłe

łożysko.

Jakież jest to życie fińsko-mongolskich pastuchów, łowców

i rybaków koczujących?

Nam, mieszkańcom środkowej Europy, może się ono wydać

straszliwem, ponurem, niemal rozpaczliwem.

Wiosna, lato i jesień trwają zaledwie cztery miesiące,

poczem następuje zima, surowa, wyjąca zamieciami śnieżnemi,
przywalającemi nie tylko ubogie namioty koczowników, lecz
nawet lasy wysokiemi zaspami śniegu, od mrozów ostrych
stwardniałego na kamień.

Nawet w lecie w wąwozach, jarach i w kniei pozostaje śnieg,

którego nie jest w możności roztopić słabo grzejące słońce
podbiegunowe. Ziemia na miejscach otwartych zrzuca z siebie
biały pokrowiec i warstwy lodu, lecz na pół metra od
powierzchni pozostaje na zawsze zamarznięta, nie nadająca się
do uprawy roli, rodzącej żyto.

Tuziemcy przeto nie trudnią się rolnictwem i tylko w

głębokich, dobrze przed zimnemi wiatrami osłoniętych
kotlinach czasami udaje się wyhodować ziemniaki, jeżeli
wczesne mrozy i śnieżne wichry nie zwarzą i nie zniszczą pola.

Zimy straszne tu są nie tylko z powodu trzaskających

mrozów, lub ponurych „purg“, czyli wściekłych śnieżyc, lecz
najwięcej dlatego, że przerażają i gnębią ludzi trwającą przez
cały listopad, grudzień i styczeń nocą polarną.

Czarny mrok spowija białą ziemię. Dmą wściekłe wichry

zimne, a pod ich tchnieniem zamarzają rzeki i jeziora nieraz do
dna, pękają  skały  i  drzewa;  ścięte  mrozem  w  locie  padają
cietrzewie,  białe  pardwy  i  inne  ptactwo;  wszystko,  co  żyje,
ukrywa się w norach i legowiskach, a nawet biały niedźwiedź,
zaopatrzony  w  grube,  ciepłe  futro,  szuka  sobie  jakiejś  jamy,
kładzie się i czeka, aż przysypie go śnieg, pod którym kudłaty
mieszkaniec polarnych stref przetrwa najsurowszy okres zimy.

Wyje i jęczy zamieć, miotają się pod jej smaganiem łapy

jodeł i świerków, wymachują bezradnie pokraczne gałęzie
modrzewi, rozpaczliwie chylą się i skrzypią nagie, białe brzozy
— powyginane, koszlawe.

Na równinach niezmierzonych, stanowiących „tundrę“ —

trzęsawisko, trawą brunatną i mchem porosłe, a biegnące aż
hen! ku brzegom zamarzniętego oceanu Lodowatego

[1]

, śnieg

szeleści, zgrzyta. I mknie kurzawa śnieżna, podnoszona,
ciskana wściekle przez wicher mroźny; miotają się, powiewają
i syczą rozwichrzone, rozczochrane grzywy nad wierzchołkami
śnieżnych wydm i kurhanów.

W skotłowanym, wzburzonym mroku długiej, przerażającej

nocy — panuje zgiełk, pogmatwane chóry głosów, zgrzytów,
wycia, jękliwych zawodzeń, poszumu mknących i opadających
kłębów śniegu stężałego...

Z ciemności bezmiernej wyłaniają się nagle jakieś obłoki

świetlne, zaczynają pęcznieć, rozrastać się i szerzyć, aż ogarną
całe niebo i sączą zwodniczy blask, mętny, mamiący. To znów
wytryskują  z  poza  niewidzialnego  w  mroku  horyzontu  jakieś
promienie jaskrawe, zielone, żółte i niebieskie, strzelają aż pod
sam  szczyt  sklepienia  nieba,  przepajają  je  ogniami
migotliwemi,  rozlewają  się  w  płachty  drgające,  promienne,  w
tęcze  dziwne,  w  krzyże  przeogromne,  w  wieńce  ogniste,
płonące,  lękiem  przejmujące  proste,  zabobonne  serca
mieszkańców tej ziemi przerażającej i groźnej.

Są to dni, w których nad martwą pustynią lodową szaleją

zorze polarne; najdalej sięgające promienie ich podziwiają
czasami mieszkańcy wielkomiejskich kamienic, chroniących
ich przed mrozem i wichrem.

W marcu zaczyna już wyglądać słońce, przygasają coraz

bardziej zorze mamiące, na ich zaś miejsce przychodzą inne.

Północni ludzie nazywają je „białemi nocami“.
Są to wiosenne i pierwsze noce letnie, gdy zachodzące

słońce  tak  długo  oświetla  ziemię  szkarłatnemi  i  liljowemi
promieniami,  że  z  poza  szarej  płachty  na  chwilę  krótką
przygasłych  obłoków  natychmiast  wyłania  się  złociste  oblicze
wschodzącego słońca.

Wiosna mija szybko i prawie nagle wybucha lato.
Natura, zgnębiona surową, nielitościwą zimą, otrząsa się z

osłabiającego  ją  przerażenia,  budzi  się  i  wpada  w  szał,  w
radość  bujną.  Drobne  ziółka,  trawy,  okrywające  kępy  na
tundrze, małe krzaczki o powyginanych, splątanych gałązkach,
płaszczące się na skałach zarośla wierzb i cedrów karłowatych,
świerki,  jodły,  osiki,  białe,  smutne  brzozy,  zawsze  smętne
modrzewie  o  czarnych  konarach,  różne  krzewy  z  piorunującą
szybkością  okrywają  się  liśćmi,  pączkami,  kwitną  i  w
pośpiechu ronią nasienie do rozmiękłej ziemi.

Wielki czas po temu!
Zewsząd bowiem niewidzialnemi szlakami powietrznemi,

biegnącemi  od  południa,  ciągną  stada  łabędzi,  gęsi  i  kaczek,
klucze  żórawi,  czapli,  rzesze  drobnego  ptactwa  błotnego,
opadają na zwolnione z lodowych pancerzy zwierciadła jezior i
rzek,  aby  wić  tu,  w  bezpiecznych,  gęstych  szuwarach  gniazda
dla przyszłej młodzi, wychować ją i z pierwszemi podmuchami
mroźnych wiatrów północnych odlecieć z nowem potomstwem
w dalekie, ciepłe kraje, przecinając okiem nieogarnięte połacie
borów nieprzebytych, stepów niezaludnionych, pustyni, morza,
szumiącego falami.

W gąszczu listowia gzić się zaczynają wiewiórki rude i ptasi

drobiazg  świergocący,  pogwizdujący,  śpiewny;  w  trzcinach
nadbrzeżnych,  w  trawie  wybujałej  i  soczystej,  w  powikłanej
sieci  krzaków  coś  sunie,  szeleści  suchemi  liśćmi,  skrada  się  i
czai... ściga zdobycz i ukrywa się przed napastnikiem.

Z morza traw, krzewów, zielonych mchów podnoszą się

nagle czarne chmury wysysających krew owadów i opadają
ludzie i zwierzęta: w nocy — komary, drobne muszki gryzące,
w dzień — żarłoczne bąki, wbijające żądła w skórę,

przecinające wargi i powieki, a nieraz na śmierć zagryzające
zbłąkanych w kniei ludzi lub bezbronne zwierzęta, chociażby
tak duże i potężne, jak łoś rosochaty lub byk, śmiało stawiający
czoło zuchwałym wilkom...

Przez bór jodłowy o gęstem podszyciu z krzaków i wysokich

traw przedzierała się, wolno postępując naprzód, mała
karawana tuziemców.

Na czele szedł niewysoki, lecz barczysty mężczyzna z

siekierą  w  ręku.  Futrzana  czapa  z  uszami,  spadającemi  na
policzki, okrywała okrągłą głowę człowieka o ciemnej twarzy i
dużych,  piwnych,  nieco  skośnych  oczach.  Długa  koszula  ze
skóry renifera, przepasana cienkim rzemykiem, takież szerokie
spodnie  i  futrzane  buty,  ozdobione  wisiorkami  ze  szklanych
paciorków,  chroniły  ciało  przed  dotkliwemi  ukłuciami
owadów.

Tuziemiec szedł, torując drogę towarzyszom. Ścinał

zwisające nisko nad ziemią łapy jodeł, okrytych mchem,
przerąbywał i odrzucał nabok pnie zwalonych przez burzę
drzew.

Tuż za nim, niemal dotykając ostrym pyskiem stóp jego,

postępował  brudnobiały  szpic,  wymachując  puszystą  kitą
ogona.  Chwilami  przystawał,  aby  wyciągnąć  z  kosmatego
futerka  dolegające  mu  i  zawadzające  ostre  zielska,  czepiające
się  go  ze  wszystkich  stron,  trząsł  łbem,  odganiając  bąki  i
muchy, bzykające i brzęczące mu około oczu i czujnych uszu.

O kilka kroków dalej szła kobieta w takim samym

futrzanym stroju, tylko nieco ozdobniejszym, bo obszytym na
piersi i rękawach barwnemi wstążkami i mosiężnemi guzikami.

Niosła na ręku dziecko, owinięte w ciepłą kołderkę ze

skórek  lisich,  i  prowadziła  za  sobą  na  długim  rzemieniu
starego,  rogatego  renifera,  obwieszonego  tobołami.  Uwiązane
do  drewnianego  siodła  idącego  na  czele  renifera,  tuż  za  nim
kroczyły  jeszcze  trzy  obładowane  jelenie.  Wprawne  oko
północnego  mieszkańca  poznałoby  odrazu  w  przedzierających
się przez knieje ludziach — koczujących łowców.

Istotnie na grzbietach reniferów widniały dwa karabiny,

kilka żelaznych sideł i potrzasków, myśliwskie torby na proch i
kule oraz spory ładunek zwiniętych skórek różnych zwierząt.

— Marusz! — krzyknęła kobieta. — Czy prędko dojdziemy?
Mężczyzna obejrzał się i, odganiając nieznośne owady,

oblepiające mu twarz, odpowiedział spokojnym, łagodnym
głosem:

— Gdy słońce stanie nad nami, dojdziemy do jeziora

Chołuń, Nań! Miej cierpliwość!

— No, przecież jestem cierpliwa, bo idę i nie narzekam, —

odparła — chociaż te przebrzydłe bąki — „pauty“ dźgają, jak
wściekłe! Musimy jednak stanąć, gdyż dziecko jest głodne.

Marusz zatrzymał się natychmiast, naciął prętów i

przygotował dla żony wygodne siedzenie.

— Siadaj i nakarm małego Dugena! — rzekł z tkliwością.
Usiadłszy w kucki, zgarnął suche liście i gałęzie i jął

rozpalać małe ognisko, uderzając o kamień kawałkiem
wiszącego na pasku żelaza i rozdmuchując hubkę. Po chwili
suche drzewo zaczęło się palić.

Marusz wrzucił do płomieni kilka świeżych gałęzi

jodłowych i, wymachując połą, skierował dym na karmiącą
kobietę, aby jej nie dokuczały bąki i komary.

Biały szpic kręcił się nieustannie koło myśliwego, piszczał i

cicho, żałośnie poszczekiwał.

— Czego chcesz, Czao-Ra? — spytał Marusz.
Piesek schwycił go zębami za połę kurtki i ciągnął ku

reniferom. Gdy spostrzegł, że gospodarz podniósł się, Czao-Ra
stanęła przy starym reniferze i poczęła głośno szczekać.

— Ach! — mruknął myśliwy. — Zapomniałem o twoich

dzieciach, przyjaciółko!

Rozwiązał worek i, wydobywszy z niego koszyk, postawił go

na ziemi. Natychmiast wysunęły się z niego główki trzech
białych i dwóch szarych szczeniaków o ostrych, kosmatych
mordkach i śpiczastych uszkach.

Cicho mrucząc, suka zębami wydobyła maleństwa z koszyka

i, wyciągnąwszy się wygodnie, zaczęła je karmić, co chwila
oglądając się na ludzi, siedzących przy dymiącem ognisku.

W pół godziny później Marusz znowu brnął przez zarośla

kniei, a za nim szła Nań z dzieckiem i obładowane skórzanemi
torbami, oswojone renifery.

Czao-Ra biegła przy nodze swego pana i węszyła na

wszystkie strony, strzygąc uszami i głośno parskając.

Marusz nie pomylił się, bo gdy słońce stało w zenicie,

wprost  nad  głowami  przebijających  się  przez  las  ludzi,  ujrzał
obszerną  kotlinę,  otoczoną  porosłemi  lasem  wzgórzami.
Nieduże  jezioro,  leżące  w  ramie  trzcin  i  sitowia,  lśniło  się  w
promieniach  słońca  i  odbijało  w  swej  nieruchomej  toni
białosrebrzyste  obłoczki,  mknące  po  niebie.  Czereda
krzykliwych rybitw unosiła się nad wodą, z jękiem drapieżnym
wpadała w nią i porywała ryby.

Marusz zatrzymał się nad brzegiem jeziora, gdzie dojrzał

szeroką, suchą łachę piaszczystą.

Szybko zdjął z reniferów wory i toboły, ustawił na ziemi

skrzynie, poczem narąbał długich, cienkich żerdzi, ustawił je,
wbijając ostremi końcami do ziemi, otoczył skórami, związał i,
zapaliwszy we wnętrzu namiotu ognisko, zawołał radosnym
głosem:

— Nań, wchodź do „czumu“ z małym Dugenem i niech

Wielki Duch będzie miłościwy dla nas!

Patrząc na wzbijający się nad szczytem szałasu słup siwego

dymu, uśmiechnął się łagodnie.

Czao-Ra zaczęła skakać mu do piersi, usiłując czarnym

językiem liznąć w twarz swego pana.

Pogłaskał psa i po chwili rzekł do żony.
— Powieś kocioł z wodą nad ogniskiem... wkrótce powrócę,

Nań!

— Dobrze! — odezwała się z szałasu.
Marusz, oglądając karabin, gwizdnął zcicha.
Czao-Ra odrazu znieruchomiała i, stanąwszy przed

myśliwym, badawczo patrzyła mu w oczy.

— Trzeba coś zdobyć do jedzenia, Czao-Ra! — mruknął

Marusz. — Idź i szukaj!

Pies pomknął w stronę dziewiczego lasu, całym pędem

przecinając równinę, lecz, dobiegłszy do pierwszych drzew,
przystanął i bez szmeru wślizgnął się w chaszcze.

Marusz, nabiwszy strzelbę, nadsłuchiwał.
Zdaleka rozległo się krótkie, urwane szczekanie psa.
Myśliwy biegiem skierował się na ten głos i, zręcznie

wymijając gęste zarośla, szedł przez las.

Wkrótce do szałasu nad jeziorem echo przyniosło huk

wystrzału; jeden tylko — głuchy, daleki.

Z „czumu“ wyszła Nań i, przysłoniwszy oczy dłonią,

patrzyła w stronę boru.

Wynurzył się z niego Marusz. Dźwigał na ramionach kozła.
Czao-Ra biegła obok, wesoło wymachując puszystym

ogonem.

Przypisy

↑

Ocean Lodowaty — Ocean Arktyczny (także: Morze Arktyczne, Morze

Lodowate, Ocean Lodowaty Północny).

Tekst jest

własnością publiczną

(public domain). Szczegóły licencji na stronie

autora:

Ferdynand Ossendowski

I I . N A D L E Ś N E M J E Z I O R E M

Niedługo bawił Marusz w szałasie, nad brzegiem jeziora

Chołuń. Szybko sporządziwszy sznury z zawieszonemi na nich
hakami i nauczywszy żonę, jak należy zakładać na nie kawały
mięsa, osiodłał renifery, wziął karabin, kociołek, woreczek z
solą i, pożegnawszy rodzinę, odjechał.

Długo biegła przy nim zaniepokojona Czao-Ra, szczekając

rozpaczliwie.

Myśliwy mruczał do niej łagodnie:
— Trudno, piesku, — mówił — trudno, miła, mała Czao!

Sama rozumiesz, że nie możesz iść ze mną! Któż będzie karmił
twoje małe szczenięta? Musisz je wychować na dzielne psy. A
któż będzie strzegł koczowiska? Kto dopomoże Nań wytropić
zwierzynę w lesie? Widzisz?... No, więc powracaj już,
powracaj...

Długo przemawiał do Czao-Ra, aż zrozumiała. Stanęła,

opuściwszy ogon żałośnie, i smutnemi oczami odprowadzała
odjeżdżającego pana. Dopiero gdy zniknął w gąszczu zarośli
jodłowych, pobiegła ku szałasowi, skowycząc i wyjąc cicho.

Dwa tygodnie przepadał Marusz.
Przedzierał się przez „tajgę“, wypatrując dla niego tylko

widzialne  znaki  na  pionach  jodeł  i  świerków,  ścięte  gałęzie
modrzewi,  kawały  kory  brzozowej,  zatknięte w  rozwidleniach
gałęzi starych, zbutwiałych osik. Zatrzymywał się, odnajdywał
pęki  skór,  zawieszonych  na  drzewach,  wkładał  je  na  grzbiety
reniferów i szedł dalej.

Myśliwy gromadził plon swoich łowów zimowych. Nie

mógłby wynieść zdobyczy, grzęznąc w wysokim śniegu i

ścigając  coraz  to  nowe  zwierzęta.  W  zimie  na  krótkich
popasach  zdzierał  skórki  z  zabitych  wiewiórek,  kun,  łasic,
gronostajów,  lisów  i  soboli,  nacierał  solą  i  rozwieszał  po
drzewach, rąbiąc na pniach znaki.

Nikt w kniei północnej nie tknie zdobyczy innego

myśliwego. Ludzie o skośnych oczach i szerokich, żółtych
twarzach nie znają kradzieży.

To też Marusz odnajdywał teraz swój dobytek, złożony w

zimie, a gdy zebrał wszystkie skóry, ruszył zpowrotem ku
nowemu koczowisku.

Pomęczone renifery powoli kroczyły przez bór, wymijając

zwały upadłych drzew, przedzierając się przez gąszcz gałęzi i
wysokiej trawy.

Karawana, otoczona czarną chmarą brzęczących i huczących

bąków — „pautów“, cierpiąc straszliwie od ukąszeń
żarłocznych owadów, musiała często przystawać, aby
strudzone zwierzęta mogły wypocząć.

Marusz rozpalał ognisko, do którego cisnęły się renifery, bo

wiedziały, że dym odpędza latających dręczycieli, — a sam
siedział nieruchomo, jak to jest w zwyczaju myśliwych.

Myśl jego biegła nad jezioro, gdzie stał wybudowany przez

niego  „czum“,  lecz  ostry  wzrok  przebijał  podszycie  tajgi,  a
ucho  łowiło  niejasne  odgłosy,  ciche  szelesty,  ledwie  słyszalny
chrzęst  suchych  liści,  gałązek  i  szyszek  zeszłorocznych.  Nic
nie  mogło  się  ukryć  przed  wzrokiem  i  słuchem  północnego
łowcy.

Gdzieś z niedostępnych chaszczy rozlegało się chrapliwe

prychnięcie zaniepokojonego księcia boru — niedźwiedzia.

Marusz słyszał wszystko i uśmiechał się.
Wiedział, że bury „czołdon“, jak nazywał niedźwiedzia,

uchodził, oddalał się, ostrożnie stąpając, bo wiatr donosił do
niego dym i szeptał mu o bliskiem sąsiedztwie człowieka z
karabinem.

Z pod nóg idącego Marusza często wyrywały się z głośnemi

okrzykami  czarne  głuszce  czerwonobrewe,  szare  jarząbki  tak
zuchwałe,  że  siadały  tuż  nad  głową  myśliwego,  płaszcząc  się
na  gałęzi  i  przyglądając  się  z  ciekawością  człowiekowi;
śmigały wiewiórki, pstre burunduki

[1]

, ukrywające się w norach

pod korzeniami drzew.

Marusz jednak nie sięgał po strzelbę.
Wiedział, że futra są najlepsze i najtrwalsze, gdy ziemia

okrywa się śniegiem; do ptactwa zaś nie strzelał nigdy, bo
szkoda było na nie szczypty drogocennego na północy prochu.
Poza tem wiedział, że o tej porze roku wszystko, co żyło,
przejęte było wychowaniem swoich dzieci.

Zanim dojrzał ukrytą za ścianą drzew kotlinę z

połyskującem na niej jeziorem, już rozległo się głośne
skomlenie i szczekanie, a po chwili Czao-Ra skakała mu do
piersi, łasiła się, padała do nóg, lizała, witając go w radosnym
szale.

Przy zbliżeniu się karawany do szałasu cztery szczeniaki z

podwiniętemi ogonami jęły poszczekiwać cienko, donośnie,
lecz, zdjęte nagłym lękiem, ukryły się w trawie.

Przelotnie tylko rzucił na nie okiem Marusz, bo już na

spotkanie mu biegła od jeziora Nań, niosąc na ręku golutkiego
Dugena. Krzyczała radośnie i pędziła, skacząc przez krzaki, jak
sarna.

— Marusz! Marusz! — wołała. — Wielki Duch przywiódł

cię szczęśliwie! Chwała mu za to!

Wkrótce po powitaniu siedzieli już w czumie. Podwinąwszy

pod siebie nogi, patrzyli w płonące ognisko, nad którem wisiał
kociołek z herbatą, i opowiadali sobie o różnych wypadkach,
zaszłych podczas rozłąki.

Nań klaskała w dłonie, słuchając, jak mąż wyliczał

przywiezione skórki, stanowiące plon jego zimowych łowów.
Rozumiała, że niczego im brakować nie będzie, a małego
Dugena obficie zaopatrzą na długą zimę.

— Ale! Ale! — przypomniał sobie nagle Marusz. —

Widziałem tylko cztery szczeniaki... Czyżby się co przydarzyło
piątemu?

— Nie! — odpowiedziała Nań. — Tylko tamten jest całkiem

inny!

To rzekłszy, zaczęła cicho pogwizdywać.
Do „czuma“ powolnym krokiem wszedł biały, kosmaty, jak

kulka  wełny,  szczeniak.  Nie  skakał  i  nie  dokazywał.  Stanął  i
uważnie przyglądał się ludziom. Piwne oczki patrzyły ponuro,
spiczaste  uszki  poruszały  się  zwolna,  ostrożnie,  a  długi
pyszczek  z  czarnym  noskiem  o  rozdętych  chrapach  węszył
nieufnie.

— O-o! — zawołał Marusz. — Z tego drobiazgu będziemy

mieli pociechę, bo to łowczy pies! Chodź tu, mały, chodźże!

Myśliwy wyciągnął do szczeniaka dłoń.
Piesek ani drgnął, tylko uszy podniosły mu się jeszcze wyżej

i rozdęły się chrapy.

Wreszcie

zaczął

się

cofać,

spoglądając

zpodełba

podejrzliwie i groźnie.

Obejrzał się i nagle szczeknął raz jeden tylko, basowo,

krótko: „wou“, poczem zniknął i już zdaleka dobiegło ciche,
ponure wycie szczeniaka:

— Go-o-u!
Wydawało się, że wyrażał swój żal. Może był zły na siebie,

że nie zawarł bliższej znajomości z Maruszem?

Myśliwy zauważył ze śmiechem:
— Na dobrego wyrośnie psa! Ponury, nie łaszący się,

ostrożny... Nazwijmy go — „Wou-Gou“!

— To brzmi dźwięcznie! — zgodziła się Nań. — Łatwo

będzie wołać na psa — „Wou-Gou“...

Znowu zaczęła gwizdać i wołać cicho:
— Wou-gou! Wou-gou!...
Piesek znowu zjawił się przy wejściu do „czumu“. Stał i

węszył nieufnie.

Podczołgał się ku niemu pełzający na czworakach Dugen i

złapał  go  za  kudły.  Szczeniak  nie  ruszył  się,  jakgdyby
rozumiał,  że  ma  do  czynienia  z  małym,  bardzo  małym  i
nierozumnym  jeszcze  człowiekiem.  Jednak,  gdy  chłopak  objął
go  za  szyję  i  szarpnął  za  uszy,  warknął  cicho  i  odszedł,  nie
oglądając się więcej.

— Dobry pies! — mruknął Marusz i zaczął cmokać ustami,

wyrażając zadowolenie.

Nazajutrz postanowił zbadać psy, ponieważ stanowiły one

prawdziwy  skarb  dla północnego myśliwego. Zabrał wszystkie
szczeniaki  i  poszedł  z  niemi  do  lasu.  Czao-Ra  biegła,  jak
zwykle,  przy  nodze  swego  pana.  Dostawszy  się  do  lasu,  małe
pieski  jakgdyby  poszalały.  Zaczęły  biegać,  poszczekiwać,
gonić  się  i  koziołkować.  Jedne  chowały  się  do  gąszczu,  inne
szukały ich i wypłaszały, skowycząc i piszcząc z uciechy.

Marusz namarszczył czoło.
— Na nic to bractwo! — pomyślał. — Lekkomyślne, zbyt

wesołe... Sprzedamy je pastuchom. Na stróżowanie przy

stadach zdadzą się, dla łowców — nie...

Obejrzał się, szukając Wou-Gou. Spostrzegł go na samym

skraju kniei.

Piesek przycisnął się do ziemi i leżał bez ruchu, zaczajony.

Oczy  mu  się  świeciły  zielonym  ogniem,  drżały  uszy  i
rozdymały  się  chrapy  węszące.  Co  czuł  w  tej  chwili  mały,
kudłaty  szpic,  pochodzący  od  najlepszej  łowczej  suki,  jaką
niezawodnie  była  Czao-Ra?  Chyba  to  samo,  co  czują  małe
dzieci,  gdy  po  raz  pierwszy  matka  wyprowadzi  je  na  łąkę
zieloną,  zalaną  złocistem  światłem  słońca,  zdobną  w  tysiące
barwnych

kwiatów. Zewsząd połyskują słoneczne plamy,

jarzące się, mieniące; płyną niewidzialne strugi woni, coraz
innej, coraz mocniejszej, coraz cudowniejszej; dobiega
świergot, gwizd, dzwonienie, tysiące nieznanych głosów!

Dziecko staje oniemiałe z zachwytu i podziwu, nie

rozumiejąc jeszcze tego, co widzi, słyszy i co się dzieje dokoła.

Tak też było i z Wou-Gou.
Nie mocny zapach rozmiękłej, parnej ziemi, nie aromat

kwitnących  krzewów  i  ziół  drażniły  jego  powonienie.  Znał  to
już, bo wdychał przepojone wonią roślin powietrze kotliny nad
jeziorem.  Teraz  inne  zapachy  pochwytywały  drgające  nozdrza
pieska.  Nieznane,  tajemnicze,  budzące  czujność  i  drapieżność,
wywołujące  drżenie  całego  ciała.  Coraz  to  inne,  słabsze  lub
silniejsze,  bliższe  lub  dalsze,  a  tak  bardzo  niepokojące  i
drażniące.

Wou-Gou czuł, że mógłby, opuściwszy pyszczek ku ziemi,

iść śladami tych zapachów i dotrzeć do jakichś żywych, nigdy
nie widzianych dotąd istot; rozumiał nawet, że jedne z nich
musiałyby być drobne, słabe, drugie — silne i duże.

Te biegły, prawie czołgając się po ziemi, tamte robiły

ogromne susy lub pędziły tak szybko, że nogi ich ledwie
dotykały trawy i mchu.

Wszystko to powonieniem pojął i zapamiętał mały Wou-

Gou, lecz nie ruszył się z miejsca, zaczajony za kępką
trawiastą.

Marzył o tem, że któraś z tych nieznanych istot zjawi się

nagle,  a  on  ujrzy  ją,  będzie  gonił,  pędząc  przez  chaszcze,
ślizgając  się  pomiędzy  powikłanemi  gałęziami  krzaków,
czołgając  się  pod  kłodami  leżących  na  ziemi,  mchem
spowitych drzew, pachnących wilgocią, pleśnią i grzybami...

Kudłaty, ponury, mały Wou-Gou nic jednak nie spostrzegł,

bo chociaż setki mniejszych i większych zwierząt i ptaków
przed chwilą biegało w gąszczu traw, lecz teraz ukryło się lub
uciekło na odgłos kroków człowieka, przed którym wszystko
pierzcha, bo uznaje jego spryt, potęgę umysłu, upór w dążeniu
do celu; boi się go, wiedząc, że niema sposobu, aby walczyć z
przemożnym władcą kniei, stepów, gór i wody.

Małe, zwinne, pstrokate lemingi, myszy i szczury polne,

wiewiórki,  łasice,  białe  gronostaje,  lisy  skradały  się  tu  na  żer.
Gryzonie  szukały  szyszek  jodłowych  i  smacznych  cedrowych
korzonków,  drapieżniki  ostrożnie  czołgały  się  i  napadały  na
żerujący  drobiazg.  Zlatywały  tu  z  drzew  jarząbki  i  głuszce,
poszukujące  jagód,  z  doliny  przybiegały  dążące  do  cienia
stadka  pardw;  z  zarośli  osiki  i  brzóz  nadlatywały  buńczuczne
cietrzewie,  waśniące  się  zaciekle...  Teraz  wszystko  odbiegło
daleko, lub odleciało.

Wszystko to wyczuł jednak swojemi rozdętemi chrapkami

mały Wou-Gou, jeszcze nie widząc żadnej z tych istot, chociaż
zapach ich skóry i pierza zapamiętał na zawsze, nieomylnie.

— Dobry pies! — znowu pomyślał Marusz, przyglądający

się szczeniakowi, skamieniałemu z podziwu i żądzy łowczej.

Już wiedział, co ma myśleć o każdym z piesków i co należy

z niemi robić.

Uśmiechnął się do Czao-Ra i potrzepał ją po kudłatej

głowie.

— Jeden tylko syn ci się udał, stara, — mruknął — ale zato

wyrośnie on na psa, jakiego w całej kniei nie znaleźć!

Przyszły najskwarniejsze dni lipcowe.
Słońce prażyło z całej siły, jakgdyby chciało wynagrodzić

ziemię za długą, straszliwą zimę podbiegunową.

Marusz, ujrzawszy, że na jeziorze zjawiły się stada dzikich

kaczek i gęsi, zrozumiał, że młódź już wyrosła i zmężniała.

Zaczął polować.
Nie strzelał jednak do ptactwa, oszczędzając prochu.

Zastawiał na kaczki i gęsi sidła — podstępnie pływające pętle z
przynętą.

Zdobycz składano do wydrążonego pnia cedrowego,

zasypywano solą i zakopywano do zamarzniętej, zawsze zimnej
ziemi.

Wraz z żoną oglądali dwa razy dziennie zarzucone do

jeziora wędki — długie sznury z setkami haczyków. Wyciągali
schwytane ryby i napełniali niemi inne koryto, głęboko
umieszczone w ziemi.

Rodzina robiła zapasy żywności na zimę, kiedy zaczną się

srożyć zamiecie i mrozy, a jezioro zniknie pod grubą warstwą
lodu i śniegu.

Marusz, jak każdy łowiec północny, zimę spędzał poza

domem, tropiąc zdobycz, musiał więc zabezpieczyć żonę i
dziecko przed głodem, aby bez trudu przetrwały ciężkie czasy.

W dobrze osłoniętem od wiatrów miejscu zbudował małą,

niską chałupę, pokrył ją żerdziami i przytłoczył odłamkami
pni; narąbał dużo drzewa i złożył przy wejściu domu, aby Nań
miała opał pod ręką; wyszukał płaski kamień, na którym w
zimie ciągle płonie ognisko; wkońcu starannie zatkał mchem i
zalepił gliną wszystkie szpary w pułapie i ścianach.

Pewnego poranku jeszcze przed świtem obudziło Marusza i

Nań ujadanie Czao-Ra i szybko podrastających szczeniaków.

Małe pieski szczekały bezładnie, cienko i lękliwie; z tego

niesfornego chóru wyłaniał się krótki, basowy głos Wou-Gou.

Marusz wyjrzał z „czumu“.
— Wstawaj prędzej, Nań! — zawołał radośnie. — Pastuchy

przybyli...

Istotnie na przeciwległym brzegu jeziora roiło się od

reniferów. Zdaleka wydawało się, że to poruszają się nagie,
powyginane gałęzie drzew. Zwierzęta wchodziły do wody i
pogrążały się w niej, wystawiając tylko rogate łby.

W ten sposób broniły się przed gryzącemi je bąkami.
„Pauty“ — te ogromne bąki przegryzają skórę i składają pod

nią jajka. Gdy wyklują się z nich liszki, zaczynają przewiercać
skórę nieszczęśliwego zwierzęcia i wypełzają. Skóra
dotkniętego tą plagą renifera staje się podobną do sita, tak ją
nieraz podziurawią i zniszczą tysiące larw, które się hodowały i
żywiły w ciele bezbronnego zwierza.

Kilkunastu

pastuchów,

siedzących

osiodłanych

reniferach, długiemi drągami z pętlami rzemiennemi na
końcach zapędzało stado do jeziora. Inni zaczynali ścinać
cienkie pędy łozy i osiki na szałasy.

W godzinę później w „czumie“ Marusza siedzieli już goście.
Pastuchy, właściciele stada reniferów, na lato odchodzili na

południe, gdzie znajdywali obfitsze pastwiska. W drodze

odwiedzali  koczowiska  myśliwych,  sprzedawali  im  noże,
młode  renifery,  rzemienie,  ciepłe  ubranie  i  obuwie  ze  skór
reniferowych,  żądając  wzamian  skórek  popielic,  lisów,  kun  i
soboli, któremi obdarzali swoje żony i córki, futrami płacili też
podatki urzędnikom.

Marusz nabył wszystko, czego potrzebowała jego rodzina, i

podjął się przeprowadzić pastuchów z ich stadem przez „tajgę“,
którą znał dobrze.

Gdy powrócił, znalazł nad wieczorem nowych gości.
Byli to kupcy i urzędnik podatkowy.
Myśliwy wręczył urzędnikowi skórę białego lisa, jako

należny podatek, i rozprzedał kupcom cały swój towar.

Zaopatrzył się w proch, ołów, kapiszony, herbatę, sól,

cukier,  mąkę,  kupił  nowe  statki  domowe,  piękne  perkaliki,
wstążki  i  barwne  perełki  dla  Nań,  pierniki  dla  Dugena,  nową
siekierę,  pudło  gwoździ  i  oprócz  tego  dostał  sporo  pieniędzy,
bo  zdobycz  ubiegłej  zimy  była  obfita,  a  kilka  skórek
sobolowych należało do najpiękniejszych i najdroższych.

Wreszcie po kiku dniach tabor kupców wyruszył dalej.
Nad brzegiem jeziora pozostali tylko Marusz z rodziną i

Czao-Ra z Wou-Gou. Inne pieski zabrali ze sobą pastuchy,
dawszy za nie dwa młode renifery.

Przez cały dzień Czao-Ra szukała swoich szczeniaków, lecz

wkrótce zrozumiała, że odeszły na zawsze, i pogodziła się z tą
myślą, chociaż przez czas jakiś miała smutnie spuszczony ogon
i chwilami skamłała, skarżąc się na uczynioną jej krzywdę.

— Dobrze im będzie przy stadach, Czao! — przekonywał

sukę Marusz. — Wiesz sama, że nie miałabyś z nich pociechy,
bo nie posiadały łowczych zapędów. Pozostał ci Wou-Gou,
musisz wychować go na dzielnego psa! Nie płacz i nie skarż

się, starucho!

Czao-Ra widocznie zrozumiała przemówienie swego pana,

bo merdnęła puszystą kitą i, zbliżywszy się do śpiącego Wou-
Gou, zaczęła lizać go za uchem.

Piesek spokojnie i posępnie spojrzał na nią, obojętnie

przyjmując pieszczotę, lecz po chwili zmrużył oczy i liznął
matkę w sam nos, a tak znienacka i zamaszyście, że aż kichnęła
i poweselała odrazu.

Przypisy

↑

Rodzaj wiewiórki o pstrem futerku.

Tekst jest

własnością publiczną

(public domain). Szczegóły licencji na stronie

autora:

Ferdynand Ossendowski

I I I . P I E R W S Z E Ł O W Y

Północne lato mija szybko...
Tak szybko, że ani ludzie, ani zwierzęta nie spostrzegają, że

dni  stają  się  krótsze,  a  po  nocach  zrywa  się  wiatr  zimny,
podmuchami  swojemi  kładący  pokotem  wybujałą  trawę  i
nadający  nowe  barwy  drzewom.  Złotem  okryte  stoją  brzozy  i
wierzby,  w  korale  się  stroją  drżące  osiki;  twardnieje  i
ciemnieje igliwie jodeł, świerków i cedrów.

Z kniei nadlatywały już ponure, groźne ryki walczących łosi

i  jeleni  oraz  chrapliwy,  urągający  bek  kozłów.  Wysoko,  pod
obłokami,  coraz  częściej  szaremi  i  ciężkiemi, trąbiły  klucze
żórawi,  łabędzie,  stada  gęsi  i  kaczek.  Gwizdały,  odlatując  na
południe,  rzesze  ptactwa  błotnego:  czajek,  rybitw,  kuligów
dużych  i  małych,  a  za  niemi  z  piskiem  i  świegotem
niespokojnym  sunęły  inne  ptaszki,  przerażone  widmem
zbliżającej się zimy mroźnej i ciemnej.

Pewnego poranku szron srebrzysty okrył ziemię i skóry

„czumu“; na mieliźnie, tuż przy łasze, jezioro połyskiwało
szkliwiem cienkiego lodu.

Nań krzątała się przy tobołach z przechowywanem w nich

ubraniem zimowem. Naprawiała, łatała, obszywała świeżem
futrem rękawy i poły, aby zabezpieczyć siebie i dziecko przed
surową zimą, a co najważniejsze, — aby oporządzić męża do
dalekiej, ciężkiej i długiej wyprawy.

Wreszcie sypnął śnieg i nadbiegł pierwszy gwałtowny

wicher.

Opadły złote liście brzóz i czerwone — osik. Drzewa stały

nagie, bezsilne, niby w lęku śmiertelnym. Śnieg okrył białą

płachtą całą ziemię, przyprószył zielone gałęzie jodeł i
przysypał małą chatkę, zaczajoną pod lasem.

Marusz przygotowywał już się do łowów.
Naprawiał żelazne potrzaski — stępice małe i duże,

smarował tłuszczem rzemienie; czyścił karabin, napełniał
prochem róg, noszony na pasie, ostrzył nóż i siekierę, zbierał i
odkładał na stronę rzeczy, potrzebne mu w okresie łowów.

Na początek zrobił niedługą wyprawę.
Musiał zbadać okoliczne lasy, aby się przekonać, jaką mogą

mu dać zdobycz.

Zarzuciwszy na plecy skórzany worek i karabin, pożegnał

Nań i małego Dugena.

— Niech wielki dobry Duch prowadzi cię szczęśliwie! —

westchnęła przez łzy zasmucona Nań.

— Zostawajcie pod jego opieką! — odpowiedział Marusz i

szybkim krokiem poszedł w stronę puszczy.

Czao-Ra biegła przed nim, oglądając się co chwila.
Ponury Wou-Gou żegnał odchodzących głuchem, urywanem

poszczekiwaniem.

Matka dawno go już przestała karmić. Rósł szybko,

jakgdyby wiedział, że za rok czeka go ciężka, nieprzerwana
praca.

Knieja otoczyła myśliwego.
Szedł aż do południa, a gdy spostrzegł, że słońce stoi

wysoko,  zatrzymał  się  i  zaczął rozpalać ognisko. Powiesił nad
niem  na  ukośnie  zatkniętej  do  ziemi  żerdzi  kociołek  ze
śniegiem,  rozwiązał  worek,  wyjął  z  niego  kawał  suszonego
mięsa i rzucił psu.

Gdy Czao-Ra zjadła swoją porcję i nałykała się śniegu,

myśliwy rzekł do niej:

— Szukaj!
Szpic opuścił ogon, nastroszył uszy i zniknął w gąszczu.
Marusz wrzucił do kociołka szczyptę herbaty i, gryząc suche

mięso i czarny placek żytni, nadsłuchiwał.

Nie zdążył jeszcze dopić drugiego kubka gorącego napoju,

gdy zdaleka dobiegło go już szczekanie, urywające się co
chwila, lecz ciągle się powtarzające, a coraz bardziej donośne i
natarczywe.

— Czao-Ra goni... łosia... — mruknął, wskakując i

chwytając za karabin.

Słuchał jeszcze chwil kilka i znowu mruknął:
— Tak... Tak... Goni łosia...
Szybko pobiegł za głosem psa, bystre oczy wbijając w śnieg.
Odnalazł niebawem ślady Czao-Ra, a gdy spostrzegł, że od

gęstych zarośli młodych świerków poszły one obok dużych,
okrągłych dołów, wytłoczonych kopytami łosia, stanął.

Ukrył się i zaczaił za pniem starej jodły.
Wiedział

wprawny

łowiec,

że

spłoszony

zwierz,

zatoczywszy  w  puszczy  duże  koło,  niechybnie  powróci  na
miejsce, skąd ruszył. Nawet gdyby nie potrafił zmylić pościgu i
wciąż  jeszcze  uchodził  przed  napastnikiem,  przebiegłby  koło
swego  legowiska,  powtarzając  ten  manewr  dwa,  a  nawet  trzy
razy, poczem już pomknąłby w prostej linji, oddalając się coraz
bardziej.

Myśliwy niedługo czekał.
Rozległ się trzask i łomot tratowanych krzaków i zmrożonej,

suchej trawy, tętent kopyt i — na małą polankę wybiegł
wspaniały łoś.

Łopaty rogów położył sobie na grzbiet i biegł z wysoko

podniesioną głową, wyrzucając chrapami kłęby białej pary.

Marusz, oparłszy karabin o gałąź, starannie wymierzył,

celując, tuż za lewą łopatkę zwierza, i pociągnął cyngiel.

Z hukiem buchnął strzał; odpowiedziało mu echo, zbliżające

się, zdyszane szczekanie psa i chrapliwy ryk łosia.

Potężny zwierz zrobił rozpaczliwy skok, lecz słabnące nogi

ugięły się pod nim. Łoś potknął się nagle, osunął i zarył się
olbrzymim pyskiem w śniegu.

Nabiwszy strzelbę, Marusz ostrożnie zbliżać się począł do

leżącego łosia. Obawiał się, że, goniąc resztkami sił, powstanie
i rzuci się na nieprzyjaciela.

Z krzaków wypadła Czao-Ra i podbiegła do leżącego

olbrzyma, wpijając mu w szyję ostre kły. Łoś nie poruszył się
więcej. Celna kula Marusza przerwała jego życie.

Z pomocą mocnego rzemienia, przerzuconego przez gałąź,

myśliwy  podniósł  zdobycz  i  zawiesił  ją  na  drzewie.  Szybko  i
wprawnie  rozpruł  brzuch,  wyrzucił  wnętrzności,  do  których
odrazu  dopadła  Czao-Ra,  zdjął  skórę,  poszukiwaną  przez
kupców,  ponieważ  z  niej  wyrabia  się  najmocniejszy  zamsz,
natarł ją solą i umieścił wysoko nad ziemią.

To samo uczynił z mięsem, odciąwszy dla siebie jedną

szynkę. Skończywszy z tem, powrócił do ogniska, idąc
własnemi śladami. Za nim biegła suka, niosąc w pysku kawał
wątroby.

Ściemniało już i niebo nabrało purpurowej barwy.
Słońce zakończyło swój krótki bieg jesienny nad ziemią i

żegnało ją zdaleka ostatniemi promieniami.

Marusz rozrzucił węgle, przysypał je grubą warstwą popiołu,

przykrył narąbanemi gałęziami i zaczął układać się do snu.

Był to zwykły sposób północnych łowców. Zagrzebane w

popiele i przykryte gałęziami węgle długo ogrzewały leżącego

człowieka.

Usnął mocno. W nocy obudziło go ciche warczenie psa.

Jednak Czao-Ra uspokoiła się wkrótce, więc nic już nie mąciło
snu Marusza.

O świcie, gdy skrzeczeć zaczęły sójki i pogwizdywać gile,

myśliwy obudził się i, przeciągając się, usiadł.

Oglądał się na wszystkie strony, szukając psa. Nie

spostrzegłszy go jednak nigdzie, gwizdnął. Czao-Ra nie zjawiła
się na zew pana.

— Hm... — pomyślał łowiec. — Zwęszyła coś i szuka...
Podniósł oczy ku niebu i jął szeptać krótką modlitwę do

Wielkiego Ducha, Twórcy i Opiekuna istot żyjących.

Przetarł sobie oczy, twarz i ręce śniegiem, rozpalił ognisko i

zawiesił nad niem kociołek z pozostałą herbatą.

Czekając, aż się zagotuje napój, szybko układał rzeczy do

worka, gdy nagle podniósł głowę. Posłyszał niewyraźne,
zagłuszone lekkim poszumem drzew szczekanie psa. Było ono
całkiem odmienne od wczorajszego, gdy Czao-Ra ścigała łosia.
Teraz było to ujadanie, pełne przerażenia i rozpaczliwego
nawoływania.

Szybko obejrzawszy strzelbę i założywszy świeży kapiszon,

Marusz podążył na głos psa.

Biegł długo i, ku wielkiemu swemu zdziwieniu, zrozumiał,

że Czao-Ra znajduje się w miejscu, gdzie został upolowany łoś.

Pędząc co tchu, myśliwy uśmiechał się, ponieważ zrozumiał

głos swego psa. Czao-Ra wołała go na pomoc i opowiadała, że
duży drapieżnik został przez nią wstrzymany i osaczony.

Doszedłszy do polanki, gdzie poprzedniego dnia padł łoś,

Marusz wytknął głowę z zarośli i obejrzał miejscowość.

Czao-Ra skakała jak szalona pod dużą, rozłożystą jodłą,

wściekle szczekała cienkim głosem, co chwila odbiegając ze
skowytem przerażenia.

Marusz przyjrzał się uważnie. Narazie nie mógł nic dojrzeć.

Łapy jodły oraz zwisające z nich grube płaty śniegu ukrywały
zwierzę, wzbudzające gniew i lęk psa.

Postąpił kilka kroków i zaczął ostrożnie okrążać jodłę.
W pewnem miejscu złamane gałęzie odsłaniały grube

konary i część pnia.

Oczy Marusza błysnęły. Dobra zdobycz!
Na grubej gałęzi, wyciągnięty na niej, nieruchomo leżał

duży plamisty ryś.

Żółte ślepia wparł w ujadającego psa, syczał, szczerząc kły,

strzygł miotełkami czarnych włosów na końcach uszu, prychał
złośliwie i, zaniepokojony zachowaniem się Czao-Ra, nie
spostrzegał skradającego się człowieka z gotowym do strzału
karabinem.

W chwilę później zagrzmiał strzał i ryś, ugodzony kulą w

głowę, stoczył się na ziemię, zaczął się tarzać po śniegu,
pazurami szarpać darninę, wyrzucać w powietrze suchą trawę,
liście i gałęzie. Nie trwało to długo, bo druga kula uspokoiła go
na zawsze.

Marusz, rozglądając się dokoła, wkrótce zrozumiał

wszystko.

Ryś zwęszył wiszące na jodle mięso i zamierzał dobrać się

do niego.

Czujna Czao-Ra wykryła obecność rysia jeszcze w nocy,

lecz doczekała się świtu, po którym dopiero ruszyła w pogoń.

Rysie, znacznie silniejsze od psów, boją się ich jednak i

wytropione włażą na drzewa; w ten sposób wprawne szpice
łowcze zatrzymują drapieżnika, szczekaniem zwabiając

myśliwego.

Szpice północne, te zdumiewająco sprytne, odważne, czujne

psy łowieckie, posiadają odmienny sposób szczekania na każdy
rodzaj  zwierzyny.  Inaczej  szczekają  na  głuszce,  pardwy  lub
jarząbki,  na wiewiórkę-popielicę,  lub  sobola,  kunę,  norkę,
wydrę, łasicę, inaczej — na zająca-bielaka lub na lisa, zupełnie
niepodobnym  do  szczekania  skowytem  —  na  rysia  i
niedźwiedzia.

Załatwiwszy się z zabitym rysiem, Marusz powrócił do

ogniska, włożył sobie na plecy worek i ruszył dalej.

Wszędzie spotykał liczne ślady. Patrzył na nie obojętnym

wzrokiem, ponieważ szukał tych, które były dla łowcy
najbardziej pożądane.

W śniegu biegły zygzakowate rowki, wydeptane drobnemi

łapkami  lemingów;  widniały  ślady  czterech  nóżek,  a  za  niemi
lekko  poruszony  śnieg;  myśliwy  wiedział,  że  przebiegała  tam,
zeskoczywszy  z  drzewa,  wiewiórka,  wlokąc  za  sobą  puszystą
kitę  ogonka;  jeden  mały  i  dwa  większe  dołki  mówiły  o
przejściu  zająca,  wychodzącego  w  nocy  na  żer;  inne  ślady
opowiadały  północnemu  myśliwemu  o  zakradających  się  lub
goniących  zdobycz  łasicach,  kunach  i  norkach;  kupki
wyłuszczonych  doszczętnie  szyszek  cedrowych  i  jodłowych
świadczyły  o  uczcie  głuszców,  a  rozgrzebany  śnieg  dowodził,
ż e jarząbki  szukały  pod  jego  warstwą  borówek  i  czarnych
jagód.

Jednak nigdzie nie spostrzegł Marusz śladów sobola.
Nie szukał ich na otwartych polanach, lecz na zwalonych,

śniegiem okrytych pniach drzew, w pobliżu suchych, gnijących
gałęzi, koło pionów zmurszałych, butwiejących świerków...

Nigdzie tych tak bardzo poszukiwanych śladów nie dojrzał

Marusz.

Szedł więc dalej, zatrzymując się na nocleg przy ognisku,

płonącem tajemniczo pod namiotem z ośnieżonych łap
jodłowych i gałęzi cedrów.

Strzelał do popielic i zastawiał sidła na zające, zdobył dwie

piękne kuny, lecz rozumiał już, że bory, otaczające jezioro
Choluń, nie są dobrym terenem łowieckim.

Musiał więc z nadejściem zimy porzucić na długo małą

chatkę, gdzie pozostawała Nań z Dugenem.

Westchnął ciężko, lecz nie smucił się zbyt długo.
Północny człowiek wiedział dobrze, że życie jest rzeczą

trudną, że wymaga uporczywej walki i wielkiego wysiłku.

Zaczął więc myśleć o powrocie do domu, aby starannie

przygotować się do nowej wyprawy.

Aż tu zupełnie niespodziewanie zerwał się ciepły zachodni

wiatr i roztopił śnieg; ścięte mrozem bagna i trzęsawiska stały
się niedostępne.

Marusz był odcięty od domu, co zmartwiło go i

zaniepokoiło.

Pobyt w borze stawał się niepotrzebny i bezcelowy.
Na szczęście jednak miał przy sobie Czao-Ra.
Nie potrzebowała ona śniegu, aby widzieć ślady zwierząt,

nie straszyły jej żadne topieliska. Krążyła po kniei, węsząc i
tropiąc zwierzynę, aż powróciła pewnego wieczora zziajana i
bardzo podniecona. Szarpiąc Marusza za połę kurtki, skowytała
i ciągnęła go za sobą.

— Ciemno już, starucho! — upominał ją myśliwy. —

Wpadniemy oboje do przepaścistego „okna“

[1]

na trzęsawisku i

zginiemy... Zaczekajmy do rana!

Czao-Ra zrozumiała. Znużona zwinęła się przy ognisku i

natychmiast poczęła chrapać. Jeść nawet nie chciała. Przez sen
wzdychała i jęczała.

— A to się nabiegało psisko! — dziwił się Marusz

zaciekawiony, bo wiedział, że skoro Czao-Ra wołała go na
polowanie, było tam coś osobliwego.

Ale co? Odpowiedź miała przyjść dopiero jutro.
Długo nie mógł usnąć myśliwy, a gdy sen zmorzył go,

wydało mu się, że obudzono go natychmiast. Czao-Ra, cicho
skowycząc, drapała go łapami i ciągnęła za rękaw.

Zerwał się i, wziąwszy strzelbę, poszedł za psem.
Czao-Ra prowadziła swego pana mądrze.
Omijała gąszcz, okrążała bagniste grzęzawiska i zdradliwe

okrągłe doły, napełnione wodą, ukrytą pod pływającemi liśćmi,
gałęziami i burą, zwarzoną mrozem rzęsą.

Były to „okna“ — drobne, lecz bardzo głębokie jeziorka o

brzegach z torfu, który uginał się i załamywał pod nogami
idącego człowieka.

Wreszcie doszli do zupełnie dzikiego uroczyszcza, zewsząd

otoczonego trzęsawiskiem i zarosłego osiką.

Pies z całą pewnością prowadził za sobą Marusza. Jedno

jedyne pasemko twardej ziemi wiodło do chaszczy,
okrywających niewysoki pagórek.

Gdy stanęli na twardej ziemi, Czao-Ra porozumiewawczo

spojrzała na Marusza i, widząc, że zdejmuje on z ramienia
karabin, zaczęła, ostrożnie węsząc, czołgać się wśród nagich
prętów i wysokich sztywnych badyli.

Z palcem na cynglu stał myśliwy, bacznie oglądając krzaki i

wąskie, zawiłe przejścia wśród wygiętych korzeni i
połamanych pędów.

Nagle

Czao-Ra

odezwała

się

krótkiem,

urwanem

szczekaniem.

Cisza zapadła głucha. Gdzieś zdaleka rozległo się

skrzeczenie sroki... I znowu cisza.

Lekki szmer doszedł uszu łowca, kazał mu wytężyć wzrok i

znieruchomieć.

Z zarośli suchej trawy wyjrzał ostry pyszczek lisa.

Badawcze,  bystre  oczy  zwierza  jednym  rzutem  ogarnęły
nieznaczną  przestrzeń,  oddzielającą  gąszcz  drobnych  pędów  i
chwastów  od  większych  chaszczy  osiki,  na  chwilę  zatrzymały
się  na  skamieniałej  postaci  człowieka,  lecz,  nie  dostrzegłszy
najlżejszego nawet ruchu, pobiegły dalej.

Długie, okryte ciemno-szarem, lśniącem futrem ciało

wyślizgnęło się zupełnie i, stąpając cicho, bez szmeru, sunęło
ku kępie zagmatwanych krzaków.

Marusz zacisnął zęby i z zachwytem patrzył na czołgające

się zwierzę.

Poznał niebieskiego lisa, należącego do najdroższych

odmian tego zwierzęcia.

Zachwyt i radość na widok cennej zdobyczy nie

przeszkadzały  wypróbowanemu  myśliwemu  niepostrzeżenie,
powolnym  ruchem,  nieuchwytnym  dla  oka,  podnieść  broń  do
ramienia.  Nie  zdążył  jeszcze  lis  doczołgać  się  do  krzaków,
kiedy padł strzał i zwierzę pozostało na miejscu z przestrzeloną
głową.

Na odgłos strzału Czao-Ra natychmiast odpowiedziała

nowem pojedyńczem szczeknięciem.

Oczekiwał tego Marusz, bo wiedział, że niebieskie i czarne

lisy prawie zawsze trzymają się parami.

Znowu znieruchomiał wśród krzaków i wytężył wzrok.

Tym samym przesmykiem z sieci traw wynurzyła się głowa

drugiego

lisa

uważnie

przyglądała

się

leżącemu

towarzyszowi, trwożnie węsząc. Nie było chwili do stracenia,
gdyż, poczuwszy zapach krwi, ostrożny zwierz ukryłby się
natychmiast.

Marusz spuścił kurek.
Głowa lisa opadła bezwładnie.
Myśliwy z radością obejrzał wspaniałe zwierzęta.
Ciemno-szare, o puszystem futerku, mającem na grzbiecie

niebieski odcień, o wspaniałych kitach ogonów, — należały do
najdroższych i najrzadszych okazów.

Przybiegła Czao-Ra i łasiła się do swego pana, który już

zaczął ostrożnie i starannie zdzierać skórki z zabitych lisów.

Włożywszy je do swego worka, obszedł cały pagórek.
Lisy dostały się tu podczas lekkiego mrozu i pomyślnie

polowały  na  jarząbki,  których  niezliczone  ślady  spostrzegł
myśliwy.  Gdy  nagle  nastąpiła  odwilż,  drapieżniki  zostały
odcięte przez roztopy i nie odważały się wyjść, albo może nie
miały  nawet  zamiaru  opuszczać  tak  obficie  zaopatrzonego  w
zwierzynę  miejsca.  Tu  je  zwęszyła  i  wytropiła  mała,  kudłata,
biało-szara Czao-Ra, czujna i przebiegła.

Z piękną zdobyczą powracał Marusz do chatki nad jeziorem.
Był już spokojny i dziękował Wielkiemu Duchowi za

pomoc, bo wiedział, że po sprzedaniu niebieskich lisów
zaopatrzy rodzinę swoją na cały rok.

Trzy dni jednak zabrała mu powrotna droga.
Kluczył jak zając po lesie, wymijając topieliska, głębokie

jary o stromych brzegach ze śliskiej, osuwającej się gliny,
niebezpieczne jeziorka i „okna“, rowy, napełnione czarną,
gnijącą wodą, grzęskie torfowiska i inne przeszkody.

Na noclegach nie mógł usnąć, niecierpliwie oczekując świtu,

aby przedzierać się dalej przez chaszcze dzikiej tajgi.

Siedział przy tlejącem ognisku, wpatrywał się w biegnące po

węglach chyże niebieskie, czerwone i złociste wężyki i dumał.

Ostry, ciągle baczny słuch łowił każdy zrodzony w borze

dźwięk.

Znał je i odczytywał tajemnicze głosy kniei z wielkiej

księgi, jaką jest natura.

Przed północnym łowcą, jej prawdziwym synem, nie miała

ona tajemnic.

Marusz słuchał i wszystko rozumiał, wszystko widział

oczami duszy, a raczej poznawał instynktem półdzikiego
człowieka, obcującego nieprzerwanie z puszczą bezbrzeżną, ze
smętnemi stepami, gdzie na torfowisku rosną karłowate brzozy
i cedry, nikłe, koszlawe krzaki, nędzna trawa brunatna, mech,
ozdobiony pękami koralowych borówek i żórawin, fioletowemi
plamkami jagód czarnych, lub okryty białą płachtą śniegu.

Jakiś łoskot i krzyk przeraźliwy podchwytuje nagle ucho

Marusza.

Marusz wie, że to krwiożercza kuna skradła się, czołgając po

gałęzi, i napadła na śpiącego głuszca. Porwał się biedak w
mroku nocnym, krzyknąwszy w lęku śmiertelnym tylko raz
jeden, bo już ostre zęby kuny wgryzły mu się w szyję. Brocząc
krwią, spada na ziemię wraz z napastnikiem, bije skrzydłami o
ziemię, próżno usiłuje zerwać się do lotu i zacicha na zawsze.

Wschodzące słońce ujrzy tam tylko pióra, rozrzucone wokół,

odłamki pogryzionych kości i bryzgi skrzepłej krwi na trawie.

Zapada cisza... Słychać, jak syczą żarzące się węgle,

potrzaskują niedopalone jeszcze gałązki, sczerniałe i dymiące
igliwie smolne.

Znowu jakieś odgłosy, łopotanie skrzydeł i cienki,

przenikliwy zgrzyt.

Marusz wie, że to łasica wpadła na stadko jarząbków,

siedzących na samym szczycie cedrów.

Zdradziła jednak swoją obecność nieuchwytnym szelestem.

Ptaki zerwały się hałaśliwie i w popłochu odleciały, miotając
się w ciemności bezradnie, — ślepe i strwożone.

Łasica wściekła i głodna zgrzyta ostremi ząbkami i syczy

długo, gniewnie, niby przeklina i urąga.

Gdzieś daleko — daleko biegnie głuchy tupot kopyt, płynie

chrapliwe miauczenie i warczenie złowrogie.

Marusz podnosi głowę i nadsłuchuje.
To ryś podkradł się do stada jeleni, stojących w gęstwinie

niedostępnej,  i  skoczył  na  grzbiet  jednego  z  nich.  Stado  się
rozpierzchło,  a  napadnięty  jeleń,  unosząc  na  sobie  strasznego
wroga,  pędzi  naoślep  w  mroku  nocnym,  trzęsie  głową  rogatą,
uderza  się  bokami  o  pnie  drzew,  nieprzytomny,  oszalały  z
przerażenia i bólu.

Gdzieś lękliwie zawył wilk. Inny odpowiedział mu od strony

bagnistych bajorów, od topielisk, ukrytych wśród niskiej
porośli wierzb spróchniałych, wygiętych.

Jakieś pomruki groźne i tajemnicze płyną z głębin puszczy,

czyjeś stąpania ciężkie donosi echo płochliwe.

To „czołdon“, „stary człowiek leśny“, — niedźwiedź bury

wyszedł na łowy.

A, może, poszukuje barłogu ciepłego w zacisznem ustroniu

pod korzeniami wyrwanego przez burzę cedru, lub wśród
kamieni, porosłych miękkim mchem?

Marusz słucha i widzi przed sobą wnętrze rodzinnej tajgi,

gdzie

poza

tą

grozą

czyhającem

zewsząd

niebezpieczeństwem, panuje on — człowiek północy, chociaż
nie jest tak mocarny jak niedźwiedź, ani tak czujny jak ryś, ani
przebiegły jak lis lub kuna, ani też szybki w biegu jak jeleń i
kozioł.

Panuje dlatego, że Dobry Wielki Duch nauczył go budować

czum i chatę, rozpalać ognisko, zaopatrywać się w pożywienie
na zimę, posługiwać się strzelbą i psem.

O dobry, bardzo dobry Wielki Duchu, gorącą wdzięcznością

dla  Ciebie  przepełnione  jest  ciągle  serce  północnego  łowcy,
syna  puszczy,  śniegów,  skrzących  się  diamentami,  wichrów
wyjących,  mrozu,  który  jest  bratem  śmierci  i  ponurej,
nieskończenie  długiej  nocy  polarnej,  przemawiającej  głosami
nieznanemi, niepojętemi nigdy!

Marusz dotarł wreszcie do kotliny z samotną chatką swojej

Nań.

Zbierało się na mróz.
Ziemia znowu stwardniała.
W powietrzu latały białe płatki śniegu, coraz gęściej, aż

przysłoniły ruchomą zasłoną czarną ścianę boru, jezioro i
zarośla trzcin nadbrzeżnych.

Przybywających

zdaleka

powitało

basowe,

głuche

szczekanie Wou-Gou.

— Dobry, czujny pies!... — pomyślał Marusz, szybko idąc

ku chacie, nad którą unosił się dym, buchający ze szczelin w
pułapie.

— Nań! Dugen! — krzyknął myśliwy.
Czao-Ra, wyprzedziwszy go, pędziła w szalonych

podskokach ku domowi.

Śnieg padał, przechodząc w „purgę“, w zamieć smagającą,

zwiastunkę surowej zimy.

Przypisy

↑

Małe, a bardzo głębokie jeziorko.

Tekst jest

własnością publiczną

(public domain). Szczegóły licencji na stronie

autora:

Ferdynand Ossendowski

I V. P R Z Y G O T O WA N I A N A Z I M Ę

Zima zwalczyła ostatnie wysiłki jesieni, przytłoczyła

wszystko białemi zaspami, mroźnym podmuchem wiatru
zmieniła śnieg na kamień i lodową korą okryła jezioro, nad
którem szeleściały pożółkłe, drżące trzciny.

Marusz przebił na środku jeziora szeroką przeręblę, okrył ją

żerdziami świerków i przysypał śniegiem, żeby nie zamarzła.

Robił to nie dlatego, żeby Nań miała wody pod dostatkiem,

w  zimie  bowiem  używała  śniegu  do  sporządzania  strawy  i  do
picia.  Chciał  zaopatrzyć  rodzinę  w  ryby.  Tuziemcy  bardzo
zręcznie  opuszczają  do  przerębli  sznury  z  haczykami  i
chwytają na wędkę ryby z pod lodu.

Myśliwy pracował na dworze, patrząc, jak z ciepłej chatki

wypełzał na czworakach mały Dugen, golutki, ogorzały, i,
ujrzawszy biały, skrzący śnieg, tarzał się w nim, głośno
prychając i śmiejąc się wesoło.

Uśmiechał się do synka Marusz i pracował nad

sporządzeniem „nart“, czyli lekkich saneczek, które ciągną
oswojone renifery, wożąc ludzi i ciężary.

Nań, zajęta gospodarstwem domowem, zdążyła już ujeździć

i przyzwyczaić do uprzęży młode jelenie, nabyte od pastuchów
za cztery szpice.

Na ich piersiach i grzbietach szerokie rzemienie uprzęży już

odcisnęły  pręgi,  bo  Nań  codziennie  zmuszała  renifery  do
ciągnięcia  z  lasu  ciężkich  kłód  drzewa  i  wiązanek  suchych
gałęzi,  gromadząc  opał  na  zimę.  Jelenie  znosiły  na  grzbietach
pęki  młodej  brzeziny,  osiki  i  wierzb,  duże  naręcza  ściętych
traw i trzcin na pokarm dla siebie.

Skrzętna Nań zaopatrzyła się też w paszę dla reniferów na

wypadek  zbyt  głębokiego  śniegu.  Tuziemcy  nie  troszczą  się
zbytnio  o  swoje  zwierzęta  domowe.  Każde  z  nich  zdobywa
sobie pożywienie własnym przemysłem. Psy polują na lemingi
i zające, renifery twardemi i ostremi racicami odgrzebują śnieg
i wynajdują sobie trawę, mech, a nawet jagody. Czasem jednak
zdarza  się,  że  śnieg  pokryje  ziemię  tak  grubą  warstwą  i  tak
skrzepnie na mrozie, że biedne zwierzęta nie znajdują pokarmu
i giną całemi tysiącami z wyczerpania i głodu.

Tego się obawiała Nań i dlatego pomyślała o zgromadzeniu

paszy  dla  jeleni.  Jak  każda  kobieta  ze  szczepu  koczowników-
myśliwych,  wiedziała,  że  może  przyjść  straszna chwila,  gdy
będzie  zmuszona  sama  sobie  radzić  i  ratować  swoje  i  syna
życie.  Mogło  się  to  stać  w  wypadku,  gdyby  mąż  jej,
zapuściwszy  się  w  głąb  puszczy  lub  wyszedłszy  na  północną
tundrę,  zginął,  zabłąkany  na  niezmierzonych  obszarach  białej
pustyni w ponurą noc polarną.

Odpędzała od siebie tę myśl trwożną, lecz przygotowywała

się do walki o życie małego, zawsze wesołego Dugena, który
miał się stać w przyszłości dzielnym myśliwym i pójść śladami
ojca.

Gdy sanki lekkie a mocne były już wykończone i stały przy

ścianie chatki, Marusz wydobył swoje narty myśliwskie, bez
których nie mógłby odbyć dalekiej wyprawy przez głębokie
śniegi.

Nie były one podobne do nart, używanych przez

sportowców. Przypominały raczej rakietę tennisową.

Mocna owalna rama z suchej brzozy była ściągnięta siatką z

żył jelenich, a od dołu obszyta grubą skórą włosiem
nazewnątrz, aby się mogła łatwiej ślizgać. Narty te myśliwi

przywiązują  rzemykami  do  futrzanych butów,  poczem  już  z
łatwością  przechodzą  przez  najwyższe  wydmy,  przez  wąwozy,
przysypane  warstwą  śniegu,  i  mogą  zręcznie  i  zwinnie  biec
przez las, omijając na zwrotnych nartach pnie i wystające nad
ziemią korzenie drzew.

Pewnego wieczoru Marusz przy czerwonych błyskach

płonącego w chatce ogniska obejrzał cały swój ekwipunek i
sprzęt myśliwski. Wszystko było w porządku. Zaczął więc
pakować rzeczy. A było tego niedużo. Zaledwie dwie skórzane
torby.

Do jednej włożył potrzaski, sidła, kule, trzy blaszanki z

prochem  i  jedną  z  kapiszonami,  do  drugiej  —  zapas  herbaty,
cukru,  soli,  suche  placki,  kawał  suszonego  mięsa,  kociołek,
kubek,  zapasowe  krzemienie,  długi  sznur  hubki,  blaszane
pudełko z tłuszczem i zawiniątko starych szmat do czyszczenia
strzelby.

Obydwie torby związał cienkiemi sznurami, do których

przyczepił pęk długich i mocnych rzemieni, okrytych grubą
warstwą łoju.

Nazajutrz o świcie, długo, z rozczuleniem żegnał żonę i

uśmiechniętego Dugena, obrzucił rzewnym wzrokiem chatkę,
zagrodę ze stojącemi w niej reniferami, stosy suchego drzewa,
pogłaskał małego, puszystego Wou-Gou, strzegącego domu,
skinął ręką na Czao-Ra i w milczeniu ruszył na północ, szybko
ślizgając się na nartach.

Na skraju lasu, gdzie zaczynały się pochyłe wzgórza,

przystanął i obejrzał się.

Ujrzał po raz ostatni swój dom i stojącą przed nim Nań z

synkiem na ręku, usłyszał głuchy ryk reniferów i basowy głos
Wou-Gou, więc jeszcze przyłożył dłoń do ust i krzykął:

— Niech Wielki Duch czuwa nad wami!
Poprawił torby na plecach, głębiej wcisnął za rzemienny pas

siekierę i nóż, zarzucił karabin na ramię i zniknął w zaroślach
świerkowych.

Nie widział już chatki i Nań, która padła na kolana i,

dotykając czołem śniegu, powtarzała z głośnym, żałosnym
szlochem:

— Wielki Duchu... Wielki Duchu... Wielki Duchu!...
Błagała o coś Boga, którego różne ludy różnemi wysławiają

imiony.  Prośby  tej  nie  mogły  wyrazić  słowami  drżące  wargi
płaczącej  kobiety,  żony  łowcy  północnego.  Tylko  serce,
strwożone i rozpaczą zatrute, wyczuwało ją głęboko. Lecz Bóg
wszystko  widział,  słyszał  i  rozumiał,  chociaż  nic  innego,
oprócz  „Wielki  Duchu“,  nie  wypowiadały  usta  szlochającej
Nań.

Płakała niedługo. Musiała przecież przyrządzić posiłek dla

Dugena, ułożyć go do snu, nakarmić psa, wypuścić renifery na
paszę,  zamieść  izbę,  odrzucić  śnieg  ode  drzwi,  obejrzeć
przeręblę,  aby  nie  zamarzła,  oczyścić  skórki  upolowanych
przez  męża  zwierząt,  posolić,  wysuszyć  i  złożyć  na
przechowanie  w  przewiewnym  szałasie,  skleconym  z  żerdzi  i
otulonym gałęziami.

Zamknąwszy chłopaka w chatce, pobiegła do jeziora, bo

oczyszczenie przerębli od lodu było pierwszą jej czynnością,
powtarzaną trzy razy dziennie.

Już zbliżała się do brzegu, gdy z gąszczu trzcin wyszedł

powolnym krokiem mały, ponury Wou-Gou. Kroczył z zadartą
głową, wlokąc za sobą zająca.

zdziwieniem

przyglądała

się

Nań

kudłatemu

szczeniakowi, myśląc:

— Taki młody, a już na własną rękę poluje! Na pięknego

wyrośnie psa łowczego... Ho! ho!

Gwizdnęła. Wou-Gou zatrzymał się i patrzył na nią piwnemi

oczyma.

— Przynieś, Wou-Gou! — krzyknęła.
Piesek, przez nikogo nie tresowany, tym samym powolnym

krokiem zbliżył się i położył przed nią zdobycz.

Nań obejrzała uważnie zająca. Miał strzaskane kręgi szyi.

Był to chwyt prawidłowy i śmiertelny.

— Co za pies! — mruknęła. — Dobra krew! Syn Czao-Ra!

Jednak on prześcignie matkę... Taki młody, a już poluje... No,
no!

— Weź, Wou-Gou! — rozkazała, rzucając zająca na śnieg.
Kudłaty szpic merdnął ogonem i powlókł zdobycz, powolnie

idąc ku chatce.

Gdy Nań powróciła do domu, zdumiała się.
Mały szpic złożył zająca przed progiem, a sam leżał obok.
Instynkt dobrego psa myśliwskiego podszepnął mu, że musi

polować dla człowieka i dzielić się z nim każdą zdobyczą.

Zrozumiała to Nań, więc aby w tej myśli utwierdzić Wou-

Gou, odcięła zającowi nogę, a resztę rzuciła, rzekłszy:

— Urr!
Tym okrzykiem myśliwi zachęcają swoje psy do chwytu i

jedzenia.

Szpic natychmiast porwał zająca i ukrył się z nim w

krzakach, otaczających chatkę. Warczał i mruczał groźnie.

Nań zamyśliła się nad zachowaniem psa.
— Nic innego tylko Czao-Ra zdążyła już nauczyć

szczeniaka — pomyślała. — Niedużo będzie miał z nim do
roboty Marusz! Mając takie dwa psy, obfitą zdobycz będzie

przynosił do domu...

Kobieta wiedziała, że suki szpiców myśliwskich są

pierwszemi nauczycielkami szczeniąt. Uczą je sztuki
rozpoznawania

śladów,

tropienia,

osaczania

zwierząt,

szczekania na każdy ich gatunek w sposób odmienny, czajenia
się, napadu i pościgu.

Myśliwemu pozostaje tylko nauczyć szpica, aby nie niszczył

skóry zdobytego zwierzęcia, przynosił je do nóg strzelca,
pozostawał przy odnalezionej rannej zwierzynie i szczekaniem
wskazywał człowiekowi drogę do niej.

Są to najważniejsze zasady wychowania psa łowczego.

Najzdolniejsze ze szpiców dochodzą do wyników niezwykłych:
rozumieją niemal każde słowo, każdą myśl swego pana, stają
się najwierniejszymi jego przyjaciółmi, pomocnikami i
obrońcami.

Pies o wybitnych zdolnościach szybko dochodzi do sztuki

„anonsowania“.  Taki  pies,  posłany  do  lasu  lub  w  pole,  węszy
zwierzynę  i  zdaleka  szczekaniem  swojem  donosi  myśliwemu,
co  wytropił.  Nieraz  taki  pies,  zapędziwszy  się  za  daleko  i
rozumiejąc,  że  głos  jego  nie  dojdzie  do  słuchu  człowieka,
porzuca  pościg,  powraca  i  prowadzi  swego  pana  na  miejsce,
gdzie pozostawił zwęszoną zwierzynę.

Małe, lecz silne i mądre szpice północne potrafią zapędzić

tak niebezpiecznego drapieżnika, jak ryś, na drzewo i trzymać
go przez cały dzień w oblężeniu; mogą zakraść się do bajorów,
gdzie wilki urządziły swoje legowisko, i wypłoszyć, pędząc je
na strzał myśliwego; umieją wstrzymać uchodzącego łosia,
jelenia, a nawet niedźwiedzia, wściekłem ujadaniem zwabiając
człowieka, nadbiegającego z karabinem.

Nań była przekonana, że mały Wou-Gou już przeszedł

szkołę „początkową“, w której, z pewnością, oberwał od matki
sporo chwytów kłami i ciosów szeroką piersią. Teraz czekała
na niego „szkoła wyższa“, kierowana przez samego Marusza.

— Ale ułoży on naszego Wou-Gou na najlepszego psa w

całej puszczy! — myślała Nań, z uśmiechem nadsłuchując
warczenia szczeniaka, ucztującego w krzakach zdala od oka
ludzkiego.

Chciał być sam, aby, niczem się nie krępując, podjeść, jak

się należy.

Weszła więc do chatki, skąd już wołał na nią znakomicie

wyspany mały Dugen.

Wyciągał do matki rączyny i śmiał się czarnemi, skośnemi

oczkami.

Ucałowała chłopaka i krzątać się zaczęła koło garnków,

podrzucając do przygasłego ogniska suche gałęzie i łuczywo
smolne.

Buchnął płomień i ogrzał izdebkę.

Przypisy

Tekst jest

własnością publiczną

(public domain). Szczegóły licencji na stronie

autora:

Ferdynand Ossendowski

V. D A L E K A W Y P R AWA Ł O W I E C K A

Minęło już dwa miesiące od chwili, gdy Marusz po raz

ostatni rzucił spojrzenie na swoją, porzuconą na długo chatkę.

Dwa miesiące mrozów ostrych, szalejących śnieżyc i

wichrów, pracy ciężkiej, nieprzerwanej i długich marszów po
głębokim śniegu przez gęste, zwikłane krzaki, siekące boleśnie
nagiemi prętami, przez stłoczone zarośla młodych jodeł i
cedrów.

Pewnego wieczora Marusz siedział przy ognisku. Spożył już

dwie wiewiórki, które po zdarciu skóry, upiekł na rożnie.
Smakowały mu, bo istotnie wiewiórki posiadają bardzo dobre,
białe mięso.

Pociągał z kubka gorącą herbatę, pykał fajeczkę i spoglądał

na Czao-Ra.

Objedzona leżała przy ognisku i wzdychała.
Może, z powodu tego, że brzuch miała zbytnio nabity

mięsem zająca, a może była bardzo spracowana po
całodziennem myszkowaniu i tropieniu w lesie.

Marusz zadumał się głęboko.
Myśli północnego człowieka były bardzo proste i jasne.
Dziękował Wielkiemu Duchowi, że w ostatnim tygodniu dni

wypadły jasne, bez „purgi“, prosił o opiekę nad Nań i
Dugenem, o dobrą zdobycz i marzył.

Marzenia te wylały się w pieśń.
Gardłowym, chrapliwym głosem Marusz zawodził:
— Gęsty, ciemny las... Na leżących pionach cedrów dużo,

dużo śladów... Nizały je sobole czarne... jeden, dwa... pięć...
dziesięć... bezliku soboli czarnych, drogich... Kupcy dadzą za

nie  dużo  wspaniałych  towarów...  Piękne  perkaliki  i  barchany
dla  Nań...  cukier  i  herbatę...  tabakę...  Lekkie,  mocne,  białe,
niby  ze  srebra,  kociołki  i  czajniki...  Koniki  drewniane,  lalki  i
karmelki  dla  Dugena...  Mały  Dugen...  uśmiechnięty...  tęgi
chłopaczyna...  och!  och!...  Marusz  wyjdzie  prędko  na  tundrę...
W krzakach znajdzie ślady lisów żółtych, niebieskich, białych i
czarnych, jak węgiel... tych, do których kupcom palą się oczy...
Cha... cha... Całe czeredy lisów... Wielki Duchu, daj... daj!...

Westchnął, wzruszony marzeniami, i umilknął.
Herbata wystygła, więc wylał ją do kociołka i zawiesił nad

ogniem... Zaczął przypominać sobie, ile już zdobył skór i gdzie
je pozostawił. Znowu się uśmiechnął. Trzysta skórek popielic,
to  już  dobrze!  A  do  tego  pięć  starych,  puszystych  kun  i  trzy
sobole...  Sobole  niebardzo  drogie,  bo  jasne...  Dwa  łosie...
siedem  rysiów...  Dwanaście  skórek  lisich,  co  prawda,  też
niebardzo cennych, bo dziesięć rudych, zwykłych i tylko dwie
—  nieco  ciemniejsze,  ale  daleko  im,  niestety,  do  czarnych,  a
chociażby burych!

Postanowił nie bawić dłużej w puszczy.
Zapoluje jeszcze w uroczyszczach Karasah, gdzie

spodziewał się znaleźć sobole, a stamtąd, nigdzie nie
zatrzymując się dla łowów, pobiegnie naprzełaj na tundrę... Po
lisy białe i te najdroższe: niebieskie i czarne, siwizną niby
szronem okryte... Wielki Duchu, daj szczęście Maruszowi!

Zamyślił się łowiec nad tem, że należy oszczędzać proch i

nie strzelać więcej do rysiów, łosi i jeleni... Zostawi to na
powrotną drogę...

Prawda, że do popielic i kun strzela tak słabemi nabojami,

że prawie nie słychać huku strzelby, lecz niewiadomo, co go
jeszcze czeka w kniei i na tundrach!

Dopił resztki herbaty, przygotował sobie posłanie i usnął

spokojnie.

Niczego się nie obawiał. Miał przy sobie Czao-Ra, która

uprzedzi go przecież o zbliżającem się niebezpieczeństwie.

Nazajutrz o świcie ruszył dalej.
Szedł przez cały dzień i noc już zapadła, gdy doszedł do

uroczyszcza Karasah.

Ponieważ zamierzał pozostać tu dłużej, rozpalił ognisko i

przy jego błyskach zaczął urządzać sobie obóz.

Długo mozolił się nad rozgrzebywaniem śniegu, układając

go dokoła ogniska w wysoki wał. Sklecił mały szałas, przed
którym płonął ogień i wtedy dopiero wziął się do
przygotowania wieczerzy.

W okolicach Karasah Marusz pozostawał dwa tygodnie.

Zaczął od tego, że obiegł całą miejscowość, pozostawiwszy
Czao-Ra w obozie.

Wkrótce się przekonał, że kilka soboli miało tu swoje

kryjówki.

Spotykał

ślady

ich nietylko

śniegu,

nagromadzonym  na  leżących  drzewach,  lecz  nawet  koło
korzeni  jodeł  i  świerków,  a  lekkie  zadrapania  na  korze
świadczyły  o  tem,  że  zwierzęta  miały  gniazda  w
niewidzialnych z poza gałęzi dziuplach.

Myśliwy rozpoczął od tego, że rozstawił potrzaski, tak

zwane „stępice“, i pułapki, czyli „nasadki“.

Dla użycia ich musiał zdobyć zająca i kilka drobnych

ptaszków.

Potrzebował skórki zająca, aby owinąć w nią ręce, któremi

stawiał swoje przyrządy łowieckie. Soból bowiem ma ostre
powonienie i mógłby odrazu zwęszyć podstęp człowieka.

Marusz brał „stępice“; przywiązywał do drzewa, roztwierał

ich stalowe chwytki i kładł zabitego gila na sprężynę,
zamykającą obręcze przy naciśnięciu.

Inne pułapki robił sam.
Brał ciężki kloc drzewa; jeden jego koniec podnosił i opierał

na kilku cienkich patyczkach. Pod klocem leżał gil lub sójka.
Soból, chcąc się dostać do ptaka, musiał przecisnąć się
pomiędzy podpórkami, które padały, przygniatając go ciężarem
pułapki.

Skończywszy z tem, powrócił do obozu i tegoż dnia wraz z

Czao-Ra wyruszył na inne polowanie.

Miał ze sobą karabin i siatkę z cienkich rzemieni.
Splatał ją oddawna ze skóry zabitego jelenia, mając dużo

wolnego czasu na noclegach, które stawały się z dniem każdym
coraz dłuższe.

Odnalazłszy ślad sobola pod drzewem, Marusz zrozumiał, że

zwierzątko ma tu swoje gniazdo, dobrze ukryte w dziupli.

Najlżejszy szmer nie zdradzał obecności sobola.
Jednak myśliwy wiedział, co ma czynić.
Otoczył pion drzewa siecią, zawiesiwszy ją lekko na

czterech ledwie trzymających się w śniegu widełkach; wyrąbał
krótki, gruby drąg i spojrzał na psa.

Czao-Ra, węsząca dokoła, biegała ze spuszczonym ogonem,

strzygła uszami i zachowywała milczenie, co chwila
niecierpliwie spoglądając to na drzewo, to na swego pana.

Wreszcie myśliwy mruknął:
— Urr...
Szpic natychmiast zaczął szybko krążyć dokoła siatki,

głośno szczekając.

Marusz ukrył się za drzewami.
Gdzieś z najwyższych gałęzi świerka rozległ się zgrzyt i

przenikliwe, przeciągłe syczenie.

Czao-Ra szalała.
Zaciekawiony soból, czując się bezpieczny na drzewie,

zaczął szybko zbiegać z gałęzi na gałąź, aby się lepiej
przyjrzeć hałaśliwemu natrętowi.

Gdy mały drapieżnik siedział już na najniższej gałęzi,

zwisającej  nad  ziemią  i,  opuściwszy  głowę,  przyglądał  się  z
coraz  większą  ciekawością  szczekającemu  psu,  sycząc  i
zgrzytając  ostremi  ząbkami,  Marusz  wybrał  dogodną  chwilę  i
cisnął  drągiem,  mierząc  w  znajdujące  się  nad  sobolem  łapy
świerka.

Przerażony tym szumem soból jednym susem zeskoczył na

ziemię i, zamierzając wdrapać się na sąsiednie drzewo,
szarpnął sieć, zrzucił ją i zaczął się miotać, coraz bardziej się
w niej wikłając.

Myśliwy podbiegł i przycisnął mu głowę nartami.
Zdobycz została w jego rękach.
W ten sposób w ciągu kilku dni dzielny łowiec upolował

trzy sobole, a czwartego, który, widocznie, zwęszywszy odrazu
niebezpieczeństwo, przeskoczył na sąsiednie drzewo, Czao-Ra
zapędziła na samotnie stojącą na małej polance suchą jodłę,
gdzie kula Marusza zakończyła pościg.

Myśliwi unikają najczęściej strzału do soboli, aby nie

zniszczyć cennego futerka i nie zmniejszyć jego wartości.

Wypocząwszy przez noc w obozie, Marusz poszedł obejrzeć

swoje pułapki.

Zastawił dziesięć sztuk. W pierwszych pięciu nic nie

znalazł; w dwóch dobrych stępkach ujrzał schwytane sobole; w
jednym potrzasku miotał się drapieżny tchórz; dwa ostatnie
najdalsze przyrządy łowieckie wprawiły myśliwego w zły

humor.

Potrzaski leżały na ziemi.
Łowiec przekonał się, że w obydwóch były sobole,

świadczyły o tem wymowne ślady, kierujące się ku stępicom,
lecz nie powracające już. Zdobyczy jednak nie znalazł Marusz
w żelaznych chwytkach.

Cóż się tu stało?
Zaczął się rozglądać uważnie i wkrótce spostrzegł już

przysypane śniegiem ślady rysia.

Plamisty drapieżnik porwał schwytane sobole, pożarł je i

porozrzucał potrzaski. Plamy krwi i strzępki drogocennych
skórek widniały dokoła.

— Poczekaj-no! — gniewnie mruczał Marusz. — Ja ciebie

nauczę uczciwości, grabieżco tchórzliwy, złodzieju!...

Natychmiast zabrał się na nowo do rozmieszczenia swoich

przyrządów, a gdy już praca dochodziła do końca, ujrzał, że
pada śnieg.

Padał przez całą noc.
Wierzchołki drzew szumiały i chyliły się, jodły i świerki

trzeszczały i skrzypiały. W otwartych miejscach szalała
„purga“, lecz tu, do ostępów leśnych, nie zalatywał żaden
podmuch wichury.

Zamieć okrywała łapy jodeł białemi, puszystemi narzutami,

wysokiemi czapami śniegu. Zasypywała wszystkie ślady,
przesmyki, krzaki i obozowisko myśliwego.

Musiał więc Marusz pozostawać w swoim szałasie, czekać

aż śnieg się zleży i skrzepnie, bo narty grzęzły w jego miękkiej
warstwie.

Po trzech dniach dopiero mógł Marusz znowu zapuścić się

do kniei.

Szukał swoich pułapek. Wszystkie były przywalone

śniegiem.

Z trudem odnalazł tylko dwie stępice.
Utyskiwał nad stratą sprzętu myśliwskiego, bo mogło się też

zdarzyć, jak to często się przytrafia łowcy, że śnieg przykryje
pułapki wraz ze schwytaną zdobyczą.

Nie było jednak na to rady.
Spakowawszy rzeczy, Marusz szybko pobiegł na północ.
Z dniem każdym las się stawał niższy i mniej gęsty.
Drzewa cienkie, powyginane, koszlawe wyciągały gałęzie

tylko od południowej i zachodniej strony. Mech i liszaje
okrywały popękane pnie od północy.

Zniknęły wreszcie jodły i świerki, a brzozy i cedry już nie

prężyły swoich koron ku niebu, lecz płaszczyły się i
przyciskały do ziemi, chroniąc się przed smaganiem zimnych
wiatrów.

Łowiec wychodził na tundrę.
Wśród kęp, okrytych śniegiem, tu i ówdzie czerniały gęste

zarośla krzaków, burych trzcin i suchej trawy, zwarzonej
mrozem.

Nadchodziła noc polarna, nieskończenie długa, groźna,

czasami

tylko

rozświetlana

zorzami

tajemniczemi,

drażniącemi.

Był

dla

myśliwych

najcięższy

czas

najniebezpieczniejszy.

Marusz z trudem rozpoznawał w mroku ślady, wykryte przez

Czao-Ra, badał je i zastawiał stępice, nasadki i sidła —
rzemienne pętle, rozwieszane na tykielach

[1]

nad tropami

lisów.

Z trudem wykopał łowiec głęboki dół, w którym miał

spędzać tę noc podbiegunową, po całodziennej pracy
rozgrzewając się przy ognisku.

Coraz częściej biegł myślą ku małej chatce, stojącej w

pobliżu jeziora Chołuń, gdzie pozostawił Nań z wesołym
Dugenem.

Wzdychał smutno, lecz wkrótce się uspokoił.
Trafił na dobre miejsce, obfitujące w zwierzynę.
Z nasadek i innych sideł codziennie wyjmował duże, białe

lisy, o pięknych, puszystych skórkach i wspaniałych kitach.

Pewnego razu, obchodząc nęciska z przynętą, położoną koło

zasadzek, ze zdziwieniem posłyszał brzęk żelaza i jakieś głosy
jękliwe. Szybko pobiegł naprzód i ujrzał dziwne widowisko.

W potrzask trafił zając-bielak i zaczął krzyczeć. Na ten głos

skargi przybiegł lis, porwał zająca wraz z żelazem i kilka
kroków dalej sam wpadł w sidła.

Marusz z niecierpliwością oczekiwał zorzy polarnej.
Przy jej świetle zamierzał zapolować na niebieskie i czarne

lisy.

Są to bowiem zwierzęta bardzo ostrożne, czujne i nie

posiadające tej niebezpiecznej wady, jaką jest ciekawość, którą
w najwyższym stopniu odznaczają się białe lisy, wskutek tego
tępione z łatwością nie tylko przez człowieka, lecz i przez
niedźwiedzie, wilki, rysie, gdy drapieżniki wychodzą na łowy
na bezgraniczne przestworza tundry.

Biały, czyli polarny lis, widząc coś nowego i niezwykłego,

jak naprzykład, stępicę, umieszczoną w śniegu, człowieka, lub
skradającego się wilka, natychmiast zbliża się i nieruchomo
przygląda się niewidzianemu nigdy przedmiotowi lub istocie.

Tego nigdy nie czynią niebieskie i czarne odmiany lisów.

Żyją w rodzimej tundrze parami, nigdy nie łącząc się w

większe gromady, starannie unikają miejsc otwartych, czając
się w gąszczu nędznych krzaków północnych i kryjąc się z
wielką przebiegłością przed niebezpieczeństwem.

Przy pierwszej zorzy polarnej wyruszył Marusz na

polowanie.

Ujrzawszy dużą przestrzeń, zarośniętą karłowatemi

brzozami  i  twardą,  zmarzniętą  trawą,  myśliwy  pozostawił
Czao-Ra  na  skraju  chaszczy,  sam  zaś  obszedł  je  dokoła  i,
spostrzegłszy  na  śniegu  wydeptany  przez  zwierzęta  przesmyk,
gwizdnął cicho.

Czao-Ra, nie szczeknąwszy ani razu, zaczęła się czołgać

wśród krzaków, robić zygzaki i zataczać koła.

Napędzała zwierzynę, kierując ją na myśliwego.
Z łopotem skrzydeł zrywały się stada pardw; z krzaków co

chwila  wypadały  spłoszone  bielaki;  kilka  razy  śmignął  biały
gronostaj,  znacząc  się  na  połyskliwej  powierzchni  śniegu
czarnym  końcem  cienkiego  ogonka;  wychodziły,  ociągając  się
zaciekawione, zupełnie niepłochliwe białe lisy.

Marusz stał, jak posąg i nie strzelał.
Zwierzęta brały go z pewnością za pień drzewa lub za

wystający z ziemi kamień, bo nieraz przechodziły tuż przed
nim, a jeden zając nawet przykucnął koło jego nogi i, dopiero,
zwęszywszy żywą istotę, czmychnął w popłochu.

Marusz czekał na lepszą, cenniejszą zdobycz.
Nadzieja nie zawiodła go.
Z pomiędzy krzaków, gdzie przechodził trop zwierzęcy,

wysunęła się czarna głowa. Po chwili wynurzyła się zupełnie.
Łowiec poznał czarnego lisa. Był to duży samiec. Stał
nieruchomo,

zwróciwszy

oczy

stronę

Czao-Ra

nadsłuchując. Wciąż patrząc poza siebie, płaszcząc się na
śniegu, sunął coraz bliżej ku myśliwemu.

Trzydzieści

kroków

dzieliło

Marusza

od pięknego,

rzadkiego zwierza, gdy rozległ się huk wystrzału i ugodzony
kulą lis zaczął się tarzać na śniegu.

Marusz nie posiadał się z radości.
Skóra zwierza, zupełnie czarna, ozdobiona srebrną siwizną

na grzbiecie, miała około półtora metra długości i należała do
tych, które są cenione niemal na wagę złota.

Myśliwy, zasypawszy krew śniegiem, oczekiwał drugiego

lisa, który niezawodnie musiał wyjść tym samym tropem.

Nie pomylił się w swojem oczekiwaniu doświadczony

Marusz.

Daleko mniejsza, lecz też zupełnie czarna samka, nagle

wypadła z krzaków.

Marusz strzelił, lecz lis pobiegł dalej.
Idąc jego śladem, myśliwy spostrzegł krople krwi na śniegu.
Zwierz dostał postrzał. Marusz posłał Czao-Ra w pościg.
Po dwóch godzinach dopiero szpic zaczął nadszczekiwać i

wyć przeciągle, wołając myśliwego.

Marusz znalazł Czao-Ra, siedzącą nad lisem, który padł od

kuli, odbiegłszy jednak kilka kilometrów, klucząc po tundrze w
rozpaczliwej ucieczce przed ścigającym go psem.

Długo pozostawał Marusz na północnej równinie, obracając

się  na  nieznacznej  przestrzeni.  Wiedziony  łowieckim
instynktem w tundrze, trafił bowiem do takiej jej części, gdzie
znalazł  rozrzucone  na  płaszczyźnie  gąszcza  krzaków,
przedzielonych  szerokiemi  pasami  pozbawionej  roślinności
ziemi, najeżonej wysokiemi kępami torfowemi.

Tylko niemądre zające i ciekawością gnane białe lisy

odważały się wychodzić na otwarte miejsca, niebieskie zaś i
czarne lisy trzymały się w zaroślach, nie opuszczając ich.

Zbadawszy to dokładnie, Marusz obejrzał wszystkie tropy

zwierzęce i ułożył sobie dobrze obmyślony plan.

Pierwszem jego zadaniem było urządzenie stałego

„nęciska“.

W tym celu na skraju chaszczy w jednem i tem samem

miejscu codziennie kładł pojmanego we wnyki zająca.

Lisy pożerały go przez noc. Myśliwy starannie dostarczał im

pożywienia, a po kilku dniach przekonał się, że lisy z całej
okolicy przychodziły na nęcisko jednym tropem. Świadczyła o
tem szeroka ścieżka, wijąca się wśród zarośli.

Wtedy Marusz zaczął robić „zasiek“.
Robota polegała na tem, że ścinał na skraju zarośli grubsze

krzaki i przegradzał niemi wszystkie uboczne przesmyki,
pozostawiając tylko jedno, szerokie, dobrze już znane
zwierzętom wyjście, prowadzące od nęciska na płaszczyznę.

Po zamknięciu drobnych ścieżek i nawet pojedynczych

tropów myśliwy porozwieszał na krzakach, rosnących na skraju
chaszczy, barwne szmatki, które wesoło powiewały przy
każdym podmuchu wiatru.

Przed przesmykiem, biegnącym do nęciska, Marusz długo i

starannie rozstawił sieci, wieszając je na mocnych
„rozporkach“; przy końcach zatarasowanych ścieżek ustawił
pętle i stępice.

Zostawiwszy po raz ostatni przynętę na nęcisku, skierował

się do swego obozu. Po trzech godzinach powrócił jednak,
trzymając na smyczy Czao-Ra.

Miał przy sobie karabin i długi drąg.
Pozostawił psa na początku zarośli, sam zaś obszedł je z

drugiej strony i gwizdnął przeciągle.

Zaczął szybko ślizgać się na nartach, poklaskując w dłonie i

słysząc, że Czao-Ra również biega dokoła krzaków i zrzadka
poszczekuje.

Wreszcie, spostrzegłszy coś, Marusz pomknął ku

zastawionym sieciom.

Były już zrzucone, a w nich szamotało się pięć białych lisów

i dwa rude, coraz bardziej plącząc się w rzemiennych okach.

Uderzeniem ciężkiego drąga uspokoił na zawsze miotające

się zwierzęta, które już zaczynały przegryzać pętające je
rzemienie.

Zgarnąwszy na bok sieci i zabite lisy, Marusz ustawił się

naprzeciwko przesmyku i krzyknął donośnie:

— Urr!
Czao-Ra, znajdująca się na przeciwległym końcu zarośli,

wpadła do gąszczu i zaczęła się miotać w różne strony,
szczekając głośno.

Myśliwy wiedział, że z krzaków zostały już wypłoszone

wszystkie zające, lisy żółte i białe, lecz niebieskie i czarne —
ostrożne i przebiegłe — zaszyły się gdzieś i zaczaiły. Dopiero
pies mógł je wytropić i zmusić do opuszczenia kryjówek.

Już podniecony, zdyszany głos Czao-Ra dowiódł mu, że w

chaszczach czujny pies goni zwierzynę. Szczekanie dolatywało
z różnych stron.

Marusz uśmiechnął się chytrze i pomyślał:
— Zasieki nie pomogłyby w tym popłochu, lecz zawiesiłem

szmatki, odstraszające zwierza, i żaden chyba nie przerwie się
z boków chaszczy... Muszą wyjść tym przesmykiem!

Miał karabin, skierowany na ścieżkę, prowadzącą od

nęciska.

Długo czekał myśliwy, aż nareszcie w krzakach mignął jakiś

szary, niewyraźny cień, poczem na trop wybiegł niebieski lis i
stanął, ostrożnie węsząc i nadsłuchując. Padł, rażony kulą
Marusza.

Pięć razy strzelił łowiec i chybił tylko jednego lisa, który

schronił się do sąsiednich krzaków.

Tego dnia Marusz zdobył cztery niebieskie lisy.
Szczęśliwy, udany dzień, za który serdecznie dziękował

Wielkiemu Duchowi.

Marusz przez kilka dni strzelał i łapał sieciami białe i

barwne lisy, obchodząc wszystkie chaszcze pokolei.

Zdobycz miał wspaniałą. Było to jedno z najbardziej

obfitych polowań w jego życiu.

Obejrzawszy i przeliczywszy skóry, złożone w obozie,

uśmiechnął się i mruknął do leżącej Czao-Ra:

— Dość tego, starucho! Musimy wracać do puszczy. Ciężka

czeka nas droga... Muszę nieść na sobie ten stos skór, aby je
ukryć w lesie bliżej domu. Tu przecież poniszczyłyby je wilki,
lemingi i drapieżne ptactwo... Wypoczywaj sobie teraz aż dwa
dni, a potem — w drogę, stara Czao...

Szpic, jakgdyby zrozumiał mowę swego pana, bo oczy

zmrużył i przeciągnął się leniwie.

— A pamiętaj, żebyś mnie nie kusiła! — dodał Marusz. —

Pozostała mi zaledwie szczupła garstka prochu, tymczasem
chcę upolować jeszcze dwa lub trzy łosie, bo obiecałem te
skóry kupcom... Rozumiesz, przyjaciółko?

Czao-Ra patrzyła na myśliwego piwnemi oczami i,

marszcząc wargi, pokazywała kły.

Uśmiechała się chytrze...
Myślała, być może, że jest się psem poto właśnie, aby tropić

zwierzynę, a Marusz istnieje na świecie, aby strzelać do niej...

Przypisy

↑

Tykiele — pręty, na których umieszczone są sidła.

Tekst jest

własnością publiczną

(public domain). Szczegóły licencji na stronie

autora:

Ferdynand Ossendowski

V I . P R Z Y G O D Y W P U S Z C Z Y

Czao-Ra już nie biegła przed myśliwym, jak to czyniła

zwykle w puszczy. Szła teraz obok niego, zapadając się co
chwila w śnieg, ponieważ dźwigała na sobie przerzucone przez
grzbiet torby Marusza.

Łowiec postępował wolno naprzód, schylony pod ciężarem

dużego pęku skór.

Już od kilku dni przedzierali się przez gęste poszycie kniei,

brnęli po wysokich zaspach śnieżnych, staczali się na dno
głębokich jarów i z trudem wdrapywali się na ich strome
zbocza.

Wreszcie doszli do obozu, gdzie Marusz rozpoczął łowy

zimowe.

Myśliwy ukrył drogocenną zdobycz wśród gęstych,

zwisających gałęzi świerka i uwolnił sukę od ciężkich torb.

Natychmiast zaczęła szczekać z zadowolenia i tarzać się w

śniegu.

— Nie lubisz nosić ciężarów, stara Czao?... — patrząc na

psa, ze śmiechem pytał Marusz, pocierając sobie grzbiet i
ramiona. — Ale i ja też nie lubię!...

Zaczął rozpalać ognisko i przygotowywać obóz, w którym

postanowił spędzić kilka dni, zamierzając zapolować na łosie,
mające tu zwykle swoje stoisko.

Spostrzegł oddawna na śniegu kilka śladów racic łosiowych,

a cała okolica, obfitująca w mech i wiszące na gałęziach nici
liszajów, nazywanych „mchem jelenim“, stanowiła zwykle
obierane przez łosie miejsce dla paszy zimowej.

Nie śpieszył się jednak myśliwy z wyjściem na łowy.

Chciał dobrze wypocząć, bo znużyła go i wyczerpała ciężka

włóczęga po tundrze i puszczy. Szczerniał i schudł straszliwie.
Już kilka razy ściągał swój pas rzemienny. Skórę na rękach
miał odmrożoną i popękaną, z warg sączyła mu się krew.

Czuł ustawiczny szum w głowie i ciężar w nogach. Myślał,

że  gdyby  w  tej  chwili  pozostawał  jeszcze  na  tundrze,
niezawodnie  nie  powróciłby  już  nigdy  do  domu.  W  puszczy
było  znacznie  cieplej  niż  na  nagiej  równinie,  gdzie  szalały
mroźne  wiatry,  przed  któremi  człowiek  ukryć  się  nie  mógł
nawet za wałami swego obozu.

Wysypiał się więc teraz, dużo jadł, gryzł korę cedrową, żuł

żywicę, gojącą rany na wargach i dziąsłach, i znowu zapadał w
głęboki sen.

Wreszcie poczuł, że siły powracają do wyczerpanego ciała.
Już bez przerażenia myślał o nowej pracy i dalszej drodze ku

domowi.

Obejrzał strzelbę, smutno pokiwał głową na widok nędznych

resztek prochu w blaszance i skinął na Czao-Ra.

— Ruszaj i szukaj, starucho! — rozkazał.
Utykając na przednią lewą łapę, suka pokulała w głąb lasu.

Miała ponuro zwieszony łeb i podwinięty ogon.

— Dostało się biednej Czao... — pomyślał myśliwy. — Ha,

takie już nasze życie! Nie lekkie ono... ho, nie lekkie!

Kilka razy szpic zaczynał szczekać.
Marusz wiedział jednak, że szczekał najpierw na głuszca,

później na jarząbka, potem na kunę, popielicę i rysia.

Nie ruszał się z miejsca i odkrzykiwał na głos psa:
— Haj!
Tem słowem dawał on do zrozumienia, że Czao-Ra musi iść

dalej.

Mimo że miejsce było wprost stworzone dla łosi, Czao-Ra

dopiero po dwóch dniach wytropiła je w chaszczach koło
małego, zarośniętego suchemi trzcinami bagnistego jeziorka,
okrytego korą lodową.

Kryjąc się w gęstej porośli cienkich, wykrzywionych brzóz,

Marusz skradał się do stada.

Nie widział go jeszcze, bo stało ukryte w gąszczu, lecz

słyszał parskanie łosi i skrzypienie twardego śniegu pod
racicami.

Podchodził do stoiska tak, żeby wiatr nie zdradzał jego

obecności. Sunął na nartach bez szmeru z palcem na cynglu
strzelby. Wreszcie ujrzał końce łopat dużego starego byka, a po
chwili z pomiędzy drzew spostrzegł cztery „klępy“,

[1]

zwolna

poruszające „łyżkami“

[2]

, i kilka cielaków, pasących się obok

samic.

W środku zmarzniętego bagna stał drugi łoś, młodszy, bo

łopaty miał mniejsze i nie tak rosochate.

Marusz wymierzył do starego byka i strzelił.
Łoś, ubiegłszy kilka kroków, padł.
Następnego dnia Czao-Ra w pobliżu obozu zwęszyła

samotnego łosia, którego napędziła pod strzał Marusza, a tegoż
dnia wytropiła nowe stado, w którem chodziło aż trzy byki.
Jednak myśliwy upolował tylko jednego...

Nie mógł więcej, bo prochu pozostało mu tylko na jeden

nabój...

Ucieszył się jednak łowiec i, mrużąc oko do psa, rzekł:
— No, teraz już nic nas w „tajdze“ nie trzyma! Pobiegniemy

naprzełaj do Nań i Dugena, mała Czao! Ujrzysz swego Wou-
Gou, przyjaciółko! Hę?

Suka,

przechyliwszy

głowę,

słuchała

uważnie,

posłyszawszy nazwę Wou-Gou, merdnęła ogonem i pisnęła
radośnie.

— No, no, widzisz, że wszystko poszło dobrze?... — rzekł

Marusz.

Czao-Ra nagle skoczyła na pierś myśliwego i liznęła go w

nos czarnym językiem.

— Dziękujesz? Niema zaco! Napracowaliśmy się oboje po

uszy... ty i ja!

To rzekłszy, pogłaskał psa po oszronionych kudłach i lekko

pociągnął za ucho.

— Psisko, dobre, wierne psisko! — mruknął pieszczotliwie.
Oporządziwszy skóry, łowiec natarł je solą i rozwiesił na

gałęziach, zrobiwszy nasieki na drzewach.

Do torb prawie już pustych włożył kilka kawałków

zamrożonego mięsa łosiowego i, nabiwszy resztkami prochu i
ostatnią kulą karabin, powolnym krokiem powracał do obozu.

Przechodząc przez rów, Marusz nagle stracił nartę i wpadł

pod pachę do śniegu, zanurzywszy w nim strzelbę.

Wygramolił się z trudem i, zziajany, zły, zapomniał

wytrząsnąć śnieg z lufy.

Ognisko nie wygasło jeszcze, więc szybko rozniecił

płomień, dorzuciwszy na węgle suchych gałęzi.

Napił się herbaty, nakarmił psa i udał się na spoczynek.
Wyspawszy się dobrze, obejrzał rzemienie u nart, zarzucił

torby na plecy, wziął karabin i poszedł, gwizdnąwszy na szpica.

W wesołych podskokach biegła przed nim Czao-Ra i co

chwila ochoczo poszczekiwała.

Wiedziała, że ciężka praca została zakończona i że na pewno

powracają do domu.

Marzyła o tem, że razem z Wou-Gou będzie czatowała na

tropach zajęczych, porywała głupie bielaki, nabijała niemi
brzuch i spała, spała jak borsuk w norze.

Obiecywała sobie, że szczekać będzie tylko poto, aby

Marusz wiedział, że żyje jeszcze... poza tem zamierzała spać,
jeść i lizać kudłatego Wou-Gou.

Wielka radość ogarnęła Czao-Ra.
Szczekała, skakała przez krzaki i z nadmiaru szczęścia

rzucała się na wysokie, suche badyle, gryzła je, tarzała się w
śniegu, goniła zające i wiewiórki.

Tak doszli do jaru, otoczonego zwałami starych drzew,

dawno już strąconych przez burzę.

Było to miejsce ponure. Zewsząd ścianą nieprzeniknioną

obstąpiły  je  stare  jodły  kosmate,  nachmurzone,  stosy
potrzaskanych  przez  wiatry  gałęzi,  suche,  głucho  szeleszczące
pędy  krzaków,  jakieś  kępy,  a  może  kamienie,  przywalone
zaspami śnieżnemi.

Znużony Marusz usiadł na leżącej kłodzie i zrzucił na

ziemię torby.

Karabin oparł o pień drzewa, bo nagle porwała go senność

niezmierna, obezwładniająca.

Nie spostrzegł nawet, jak usnął snem twardym, kamiennym.
Wydawało mu się, że słyszy ujadanie psa, lecz nie miał sił

otworzyć oczu. Oprzytomniał nieco dopiero wtedy, gdy poczuł
gwałtowne szarpnięcie. Spojrzał i zobaczył Czao-Ra.

Przyciskała się do niego całem ciałem. Szerść na grzbiecie

psa zjeżyła się, głuche warczenie wydobywało mu się z gardła.

Czao-Ra ryczała, patrząc wprost przed siebie, gdzie

wznosiła się ściana świerków, gałęziami dotykających ziemi.

Marusz porwał za karabin.

Cisza, niczem nie zmącona, zalegała puszczę.
Jednak pies wciąż ryczał i kłapał zębami.
Nagle tuż przed myśliwym poruszyły się gwałtownie

gałęzie, strząsając śnieg i suche igliwie.

Z gąszczu szalonym skokiem wypadł niedźwiedź.
Oczy mu błyskały wściekle; rozwarta, roniąca pianą paszcza

ukazywała ogromne kły.

Natychmiast stanął na tylne łapy i z rykiem runął na

myśliwego.

Nie pozostawało ani chwili do stracenia.
Marusz szybko zmierzył do zwierza i spuścił kurek.
Strzelba nie wypaliła. Śnieg, po upadku myśliwego

pozostawszy w lufie, roztopniał przy ognisku i zamoczył proch.

Nie zdążył myśliwy wyrwać siekiery, zatkniętej za pas, bo

niedźwiedź silnem uderzeniem łapy obalił go i przycisnął do
ziemi, usiłując schwycić paszczą za głowę, aby zdruzgotać ją i
zmiażdżyć.

Marusz już czuł na twarzy gorący, parny oddech

niedźwiedzia, gdy nagle napastnik ryknął rozpaczliwie i,
porzuciwszy człowieka, zaczął się oganiać psu.

Czao-Ra wpiła mu się ostremi zębami w grzbiet i ciągnęła

ku sobie, zwinnie unikając mocarnych łap niedźwiedzia, który,
rycząc coraz jękliwiej, usiłował dosięgnąć jej pazurami.

Już krew broczyć zaczęła i ściekać po kudłach drapieżnika,

gdy Marusz oprzytomniał po otrzymanym ciosie. Z trudem
wstał i, zataczając się, jął ostrożnie zachodzić niedźwiedziowi
od tyłu.

Jakoż udało mu się wykorzystać chwilę, w której zupełnie

nieprzytomny z bólu i wściekłości zwierz, zapomniawszy o
człowieku, odwrócił się od niego karkiem.

Marusz szybko podskoczył i z rozmachem wbił w głowę

drapieżnika ostrze siekiery.

Z rozpłataną czaszką, brocząc posoką, niedźwiedź

błyskawicznym ruchem obrócił się młyńcem i porwał
myśliwego.

Jednak natychmiast runął razem z nim, chrapiąc straszliwie.
Rozpaczliwym, ostatnim wysiłkiem uderzył naodlew łapą,

godząc w lewe udo Marusza.

Po chwili, wywaliwszy język, niedźwiedź leżał nieżywy.
Czao-Ra, wpiwszy się w tylną nogę burego olbrzyma,

szarpała  na  niej  skórę,  wyrywając  kawałki  mięsa.  Puściła
wreszcie  swoją  ofiarę  i,  dopadłszy  do  szyi  leżącego
niedźwiedzia,  ze  złem  warczeniem,  gryzła,  usiłując  przerwać
mu gardło.

Marusz, dziwnie osłabiony, siedział na śniegu bez ruchu.
Wreszcie dźwignął się, chcąc wstać na nogi.
Natychmiast jednak upadł, wydając krzyk bólu.
Odwinął połę długiej kurtki futrzanej i przez grube spodnie

ze skóry jeleniej obmacywał nogę.

Był blady, wargi mu drżały, na twarzy miał wyraz cierpienia

i rozpaczy.

Przekonał się, że miał złamane udo od ciosu potężnej łapy.
Skóra i futro ubrania ochroniło Marusza od ran, — tych

straszliwych, szarpanych ran, które zadaje niedźwiedź ostremi i
twardemi jak stal pazurami.

Myśliwy w jednej chwili uświadomił sobie całą grozę

niebezpieczeństwa.

Do jeziora pozostawało pięć dni dobrego biegu.
Teraz nie mógł stąpić ani kroku, nie miał prochu, aby

zdobyć pożywienie, nie potrafiłby uzbierać suchych gałęzi na

ognisko.

Śmierć zajrzała mu w oczy...
Nie dał się jednak ogarnąć rozpaczy, bo był to człowiek

północy, nawykły do ciągłej walki o życie.

Z trudem udało mu się namówić Czao-Ra, aby wreszcie

zostawiła w spokoju zabitego niedźwiedzia.

Potrzebna mu była do innych czynności.
Gwizdnął cicho i, wskazując ręką na leżące o kilka kroków

torby, rzekł:

— Yrr, Czao, przynieś!
Szpic przyciągnął skórzane torby i spoglądał na Marusza

pytająco.

Myśliwy przystąpił do opatrunku złamanej nogi.
Z trudem wyrwał z czaszki niedźwiedzia tkwiącą w niej

siekierę i zaczął odłupywać z pobliskiego pnia szczapy.

Z worków wydobył szmaty i szeroki rzemień.
Długo mozolił się nad ściąganiem nogawicy, a gdy się z tem

uporał, raz jeszcze starannie obejrzał sobie udo. Sycząc z bólu i
marszcząc czoło, zestawił kość, jak umiał najlepiej, zacisnął
nogę pomiędzy dwiema szczapami, owinął szmatą i mocno
omotał rzemieniem.

Doprowadziwszy do porządku ubranie, zabrał się do

wycinania ze skóry niedźwiedzia szerokich pasów, które
powiązał ze sobą tak, że utworzyły uprząż.

Przymierzył ją na Czao-Ra. Zmniejszył nieco chomąto,

opierające się na silnym karku i szerokiej piersi szpica,
podciągnął popręg i do zwisających z boków końców szlei
umocował długie mocne rzemienie.

Mruczał do psa:
— Nie jestem winien, poczciwa Czao! Sama widzisz, że

pokaleczył mnie ten bury „czołdon“... Teraz tylko od ciebie
zależy, czy ujrzę raz jeszcze małego mego synka Dugena i Nań,
która zawsze była dobra dla ciebie i dla twego Wou-Gou...

Zmęczony położył się na śniegu i wypoczywał.
Jako-tako rozpalił ognisko i upiekł przy nim kilka kawałków

mięsa, wyciętego z grzbietu niedźwiedzia.

Pożywił się, nakarmił psa, poczem przyczołgał się do

zwisających gałęzi świerkowych i zrąbał dwie największe i
najszersze.

Leżąc na boku, przywiązywał do nich narty w taki sposób, że

tworzyły jakgdyby płozy sanek, których siedzenie stanowiły
mocno powiązane ze sobą gałęzie.

Długo trudził się nad tem Marusz, a gdy skończył, usnął,

znużony śmiertelnie pracą i bólem. Sen to był niespokojny, bo
gorączka trapiła myśliwego i wstrząsały nim zimne dreszcze.
Nie mógł się zagrzać przy ognisku. Drżał na całem ciele i
głośno szczękał zębami.

Wreszcie gwizdnął na szpica.
Włożył na niego uprząż, uwiązał szleje do sanek, umieścił

na nich karabin i worki.

Zwrócił się do psa z mową, jakgdyby przemawiał do

człowieka:

— Dobra, wierna Czao! Byłaś mi przyjaciółką. Nigdy nie

uderzyłem ciebie... Teraz dopomóż mi i ratuj! Jestem słaby i
pokaleczony i zginę w „tajdze“, jeżeli nie wywieziesz mnie z
niej... Ciągnij teraz sanki, Czao, do Nań, do Dugena, do małego
Wou-Gou!

Czao-Ra patrzyła na myśliwego, nie spuszczając z niego

oczu, i niespokojnie strzygła uszami.

Marusz wczołgał się na gałęzie, starając się, aby całym

ciężarem swoim opierać się na nartach i zawołał:

— Ruszaj!...
Szpic szarpnął postronki i z pomocą leżącego człowieka,

który zdrową nogą i rękami, uzbrojonemi w dwa ostre kije,
popychał sanki, pociągnęła, prężąc się, z nisko opuszczoną
głową i zwieszonym ogonem.

Marusz wiedział, że cztery szpice zaprzężone do nart wiozą

po gładkim śniegu trzech ludzi i około dwudziestu pięciu
kilogramów bagaży, lecz on miał zaledwie jednego psa i ciężką
drogę przed sobą, przegrodzoną zaspami, przeciętą gąszczem
krzaków i młodych świerków.

Podziwiał teraz Czao-Ra.
Jakgdyby

rozumiejąc

ciężkie

zadanie

swoje

odpowiedzialność za życie pana, wybierała najlepszą i
najkrótszą drogę, omijała chaszcze i głębokie doły.

Nikt jej nie uczył, nikt nie wskazywał kierunku, a

tymczasem nieomylnie szła na południe.

Ciężka to była praca, więc po paru godzinach stawała

zdyszana, oglądała się na Marusza i padała na śnieg, aby
wypocząć.

Cały tydzień ciągnęła Czao-Ra swego pana. Wreszcie

strudzona upadła i już nie mogła się podnieść. Jęczała głośno i
wyła rozpaczliwie.

Marusz zrozumiał, że pies wyczerpał wszystkie siły.
Westchnął łowiec i zacisnął zęby.
Na poprzednim noclegu został zjedzony ostatni kawałek

mięsa. Dawno już w worku nie było ani herbaty, ani cukru i
soli.

Myśliwy rozpalił ognisko i gwizdnął.
Szpic podczołgał się, żałośnie stękając.

Marusz obejrzał łapy Czao-Ra i zaczął obcierać je śniegiem.
Widocznie ulżyło to szpicowi, bo z wdzięcznością merdnął

kitą ogona i, zwinąwszy się, usnął przy ogniu.

Obudził się, gdy na niebie płonęły różnobarwne pasy zorzy

polarnej, zajrzał do pustej torby i trącił zimnym nosem w dłoń
myśliwego.

— Nic nie mam do zjedzenia, starucho... — rzekł Marusz

smutnym głosem.

Czao-Ra, utykając, obeszła niedużą polankę, na której się

zatrzymali, i nagle podbiegła do leżącego człowieka, liznęła go
w policzek i zniknęła w zaroślach młodych jodeł.

Powróciła, niosąc w pysku bielaka i wymachując ogonem.
— Czao, poczciwa Czao! — zawołał wzruszony łowiec i

wydobył już nóż, lecz namyśliwszy się, rzekł do psa:

— Możebyś zdobyła jeszcze jednego, albo i dwa, Czao? Idź

i szukaj!

Szpic, zdawało się, długo nie mógł zrozumieć. Zdziwienie

odbiło się w jego mądrych oczach. Jednak wkońcu pobiegł do
lasu. Nie powracał długo... Już zorza przygasać zaczęła, gdy
zdaleka dopłynęło echo basowego szczekania Czao.

— Przynieś! — krzyknął Marusz na cały głos.
Szpic długo się nie zjawiał.
Gdy wynurzył się z niewysokiej porośli, łowiec ujrzał, że

pies niesie w pysku zająca.

Poklepał psa po grzbiecie i mruknął:
— No, teraz masz swoją porcję, Czao!
Odkrajał głowę i przednie nogi zająca i rzucił na śnieg.

Czao-Ra nie tknęła mięsa, patrząc nań obojętnem okiem.
Oblizywała się tylko czarnym ozorem.

Zdziwiony Marusz uważnie przyjrzał się psu.

Czao-Ra miała mocno opchany brzuch, a oczy jej się kleiły.

Zrozumiał łowiec, że pies porwał i zjadł jednego zająca,
drugiego zaś przyniósł swemu panu.

Gdy Czo-Ra dobrze się przespała, Marusz kazał jej poznosić

dużo suchych gałęzi i złożyć je w pobliżu sanek.

Przyciągnął do siebie psa, ujął obiema rękami za głowę i,

patrząc mu w oczy powtarzał:

— Wou-Gou!... Wou-Gou! Wou-Gou! Idź do Wou-Gou...

Biegnij szybko, szybko, jak jeleń!... Przyprowadź do mnie
Nań... Nań... Nań... Idź tam! Tam! Tam!

To mówiąc, ręką wskazywał na południe.
— Ruszaj, Czao, do Wou-Gou, do Nań! — krzyknął

rozkazującym głosem i gwizdnął przeraźliwie.

Wielka siła była w głosie Marusza, bo pies ogon podwinął i,

jednym susem przesadziwszy krzaki, zniknął w kniei.

Marusz pozostał sam...
Spojrzał w niebo i szepnął błagalnie:
— Wielki Duchu!
Jak niegdyś Nań, tak teraz on nie znalazł żadnego innego

słowa, aby wyrazić swoją prośbę do Boga. Może był bardzo
wzruszony, a może nie miał nadziei?

Los jego zależał teraz wyłącznie od Czao-Ra.
Czy potrafi ona wzbudzić niepokój w sercu Nań i zmusić ją

do poszukiwania zaginionego męża? A co się z nim stanie,
jeżeli Nań pomyśli, że Marusz zginął na tundrze i, opłakawszy
go, jak to się już przydarzyło nie jednej północnej kobiecie,
zmieni koczowisko, aby być bliżej zaludnionych okolic?

Wogóle nic nie wiedział o swoim najbliższym losie... Ma

trochę żywności; starczy tego najdłużej na tydzień... Słaby jest
i gorączka nie mija... Czuje wciąż nieznośny ból w nodze...

Niema innej broni, oprócz noża i siekiery... A co będzie, jeżeli
zwęszy go zgraja wilków lub wałęsający się po puszczy,
zawsze zły i głodny niedźwiedź?...

— Wielki Duchu!... Nań... Dugen, mały, pogodny,

uśmiechnięty chłopaczyna!...

Zamknął oczy i starał się o niczem nie myśleć, bo czuł, jak

mu się włosy jeżą na głowie, a strach zimnemi palcami ściska
go za serce.

— Wielki Duchu!...
Mijały dnie i noce, jednakowo mroczne, pełne lęku,

niepokoju, gorączki, nieprzytomnych pomruków i jęków
żałosnych.

Chory zrywał się, siadał, gwizdał, wołał rozpaczliwie:
— Czao-Ra! Czao-Ra, przychodź! Nań, czy nie czujesz, że

umrę tu sam, przez wszystkich porzucony w „tajdze“?! Nań!
Nań!

Odpowiadały mu skrzeczeniem głośnem strwożone

krzykiem sroki i sójki, krakały kruki, coraz częściej siadujące
na wierzchołkach jodeł i strzegące zdobyczy, którą miał być on
Marusz, syn Gaara, łowiec północnej krainy!

Niejasne szmery, skradające się stąpania niewidzialnych

przez chaszcze zwierząt chwytał Marusz gorączkowym
słuchem i drżał, zaciskając w ręku siekierę.

Jednak nie zapomniał dorzucać drzewa do ogniska, bo

wiedział,  że  w  niem  teraz cały  jego  ratunek.  Płomienie
odstraszały  dzikie  zwierzęta,  bo  do  ognia,  rozświetlającego
puszczę  i  rzucającego  migotliwe,  czerwone  błyski  na  śnieg  i
łapy jodeł, nie mają odwagi zbliżyć się niedźwiedź, wilk i ryś...

Czają się zdala i czekają, aż zgaśnie...
Maruszowi zdawało się, że już rok upłynął od chwili, gdy

posłał Czao-Ra do chatki nad jeziorem.

Dawno już zjadł zająca i teraz łykał śnieg, żuł żywicę i gryzł

rzemienie, uśmierzając dokuczający mu głód.

Pewnej nocy, gdy mrok ciężki przytłoczył ziemię, Marusz

zrozumiał, że nikt już nie przyjdzie mu z pomocą.

— Zasłabnę... zagaśnie ognisko i — koniec!... Wilki czatują

już, zaległszy w krzakach... Wczoraj widziałem ich migające
„latarnie“... ślepia zielone, płonące, jak iskierki!... Czekają na
stypę kruki... Zginąłem!...

Nagle wpadł w szał.
Porwał buchającą ogniem żagiew, doczołgał się do starej,

suchej jodły i zaczął ją podpalać.

Wkrótce drobne wężyki czerwone pobiegły po suchych

gałązkach smolnych, przerzuciły się na przesycone żywicą
konary i sunęły coraz wyżej aż na sam szczyt martwego
olbrzyma leśnego.

Drzewo stanęło, odziane wyjącemi, syczącemi płomieniami,

jak ogromna pochodnia, oświetlająca czerwonemi blaskami
ciemną puszczę i wyrzucająca pod obłoki czarny słup dymu...

— A-a-a! — wył Marusz, usiłując podnieść się i biec w

obłędzie strachu.

Odpowiedziały mu przerażonem krakaniem zrywające się

dookoła kruki.

— U-u-u-u! — zawodziły zdaleka wilki.
Nie słyszał tych głosów nieprzytomny, porwany szałem i

rozpaczą Marusz. Miotał się, szamotał, podnosił się i padał,
wyjąc coraz obłędniej:

— A-a-a-a!
Wreszcie padł, uderzył się głową o przysypany śniegiem

głaz i zemdlał.

Jęknął, gdy nagły ostry ból szarpnął nim.
— To wilki wbijają we mnie kły swoje... — mignęła myśl.

Czuł, że coś wlecze go po śniegu...

Na jedno mgnienie oka obudzona świadomość podszepnęła,

że to drapieżne zwierzęta odciągają go dalej od ogniska...

Zapadł się w mrok i bezwład. Już nic nie czuł... niczego nie

pragnął... niczego się nie bał.

Nie słyszał szczekania Czao-Ra; nie widział, że przez polanę

pędzi  na  reniferze  Nań  z  uwiązanym  na  plecach  Dugenem;  że
się  pochyla  nad  mężem,  długo  ogląda  jego  złamaną  nogę,
układa  go  na  sankach  i  wiezie,  cicho  płacząc  i  szepcąc  przez
zaciśnięte zęby:

— Wielki Duchu, ratuj Marusza, ocal go dla mnie —

strwożonej, biednej, dla małego Dugena, który nie może
przecież pozostać bez ojca... Wielki Duchu! Ty, który wszystko
możesz!... Wielki Duchu!

Kobieta wybuchnęła rozpaczliwym szlochem.
Czao-Ra, biegnąca obok niej, wydała ponury skowyt.
Marusz nic nie widział i nie słyszał...

Przypisy

↑

Samice łosia.

↑

Uszy.

Tekst jest

własnością publiczną

(public domain). Szczegóły licencji na stronie

autora:

Ferdynand Ossendowski

V I I . W I E L K I D U C H

Przez trzy dni wiozła chorego, pokaleczonego męża

zrozpaczona,  stroskana  Nań.  Wprzęgła  się  obok  renifera,
wyciągając sanki z głębokich jarów, których było coraz więcej,
im  bliżej  podchodziła  smutna  karawana do  końca  „tajgi“,
urywającej  się  nagle  w  kotlinie  Chołuń;  nieraz  musiała  brać
męża  na  barki  i  przenosić  go  przez  wysokie  wydmy  śnieżne,
przez które z trudem brnął renifer.

Marusz powoli odzyskiwał przytomność, a gdy poznał żonę,

rozpłakał się jak dziecko i długo nie mógł przemówić słowa.

Jednak słyszał, co mówiła do niego Nań.
— Byłam wciąż o ciebie niespokojna... — opowiadała. —

Modły  zanosiłam  do  Wielkiego  Ducha,  aby  miał  cię  w  swej
opiece... Przed dwoma tygodniami taki niepokój mnie ogarnął,
że  nie  mogłam  nic  robić,  nie  spałam  po  nocach  i  płakałam...
Kilka  razy  zapuszczałam  się  do  puszczy,  krzyczałam,
strzelałam...  Myślałam,  że  straciłeś  drogę  i  błąkasz  się  w
tajdze...  Kiedyś  późno  w  nocy  zaczął  ujadać  Wou-Gou,  biegał
dokoła chatki, wył i szczekał... Pomyślałam, że zwęszył wilki,
lub jelenie przeszły wpobliżu... Jednak Wou-Gou naszczekiwał
radośnie i wył tak, jakgdyby nawołując... Trwało to przez całą
noc... Ujrzawszy mnie, gdy wybierałam się pójść do przerębli,
zaczął skakać, szczekać, chwytać mnie za ubranie i ciągnąć do
lasu... Wzięłam karabin i poszłam. Wou-Gou biegł przede mną
i  wymachiwał  ogonem...  Ledwie  doszliśmy  do  pagórków,
wpadł  w  zarośla,  węsząc  i  poszczekując...  Odbiegł  bardzo
daleko,  lecz,  posłyszawszy  jego  wycie  i  skowyt,  odnalazłam
psa  i  stanęłam  jak  wryta...  Zrozumiałam,  że  spotkało  cię

nieszczęście...  W  krzakach  leżała  Czao-Ra;  z  boku  i  karku
sączyła  jej  się  krew,  musiała  spotkać  wilka  i  stoczyć  z  nim
walkę... Była tak słaba, że nie mogła podnieść głowy... Patrzyła
na mnie błagalnie i cicho skomlała... Przyniosłam ją do domu,
obmyłam,  zalepiłam  żywicą  rany  i  nakarmiłam...  Leżała
niedługo, zwlokła się z posłania i, kulejąc, podeszła do drzwi,
oglądając  się  na  mnie  i  wyjąc  przeciągle...  Wyszłam  za  nią,  a
wtedy  skowytać  zaczęła  radośnie  i  ciągnęła  w  stronę  tajgi...
Zrozumiałam,  że  prowadzi  mnie  na  pomoc  tobie...  zabrałam
synka,  wsiadłam  na  jelenia  i  całe  dwa  dni  jechałam,  zanim
Czao-Ra odnalazła ciebie, Maruszu... Maruszu!...

Myśliwy oczy wzniósł ku niebu i wyszeptał:
— Wielki Duchu, niech ludzie wiecznie chwalą imię Twoje,

boś miłosierny i sprawiedliwy!

Posłyszawszy głos męża i ujrzawszy błyski szczęścia w jego

zapadłych oczach, Nań z krzykiem bezmiernej radości padła na
kolana i zaczęła raz po raz pochylać się do ziemi, dotykać jej
czołem i szeptać:

— Wielki Duchu, opiekunie, źródło dobroci i radości,

chwała Tobie! Pocieszyłeś biedną, strwożoną Nań, zwróciłeś
jej Marusza... Dopomóż jej teraz, Wielki Duchu, ojcze nasz,
aby wyrwała go śmierci!...

Długo kiwała się, chyląc się do ziemi i szepcząc gorąco.
Dotarli nareszcie do chatki, witani zdaleka basowem

szczekaniem Wou-Gou, pozostawionego na straży domu.

Dużo sił i wytrzymałości dał Bóg ludziom północy...
Leżąc w spokoju i bez ruchu, pojony jakiemiś cudownemi

ziółkami, Marusz czuł, że powraca do zdrowia.

Minęła bez śladu zła gorączka, wyczerpująca go. Powoli

zmniejszały się bóle w złamanej nodze.

Już siedział na posłaniu ze skór i śmiał się wesoło, bawiąc

się z Dugenem, który już zaczynał mówić i biegać po izbie.

Od łoża myśliwego nie odchodziła Czao-Ra. Czuwała przy

chorym w dzień i w nocy. Nadsłuchiwała, czy oddycha
spokojnie, stawała nad nim i długo wpatrywała się w wychudłą,
sczerniałą twarz łowca, wzdychając ciężko i trwożnie strzygąc
uszami.

Marusz często przytulał do piersi kudłatą głowę Czao-Ra,

pieścił ją i szeptał słowa wdzięczności. Ona zaś lizała go po
policzkach i rękach i cicho kiwała ogonem. Nie wiedziała
jeszcze, czy może się cieszyć i czuć szczęśliwą.

Pewnego dnia Nań rzekła do męża:
— Dziś zdejmę ci opatrunek... Musimy obejrzeć nogę...
Rozcięła rzemienie, odkręciła szmaty i odrzuciła wygięte

kawałki kory modrzewiowej, w których zacisnęła złamaną
nogę.

Obmacywała kość ostrożnemi, wprawnemi ruchami, bo żony

północnych łowców zmuszone są nieraz leczyć swoich mężów,
gdy  ci  powracają  z  łowów,  poszarpani  przez niedźwiedzie  i
rysie,  z  połamanemi  rękami  lub  odmrożonemi  stopami,  z
gnijącemi  od  szkorbutu  dziąsłami  i  wargami,  trawieni
gorączką, zimnicą i innemi chorobami.

Nań długo badała kość, wreszcie westchnęła z ulgą i

szepnęła:

— Wielki Duch dopomógł nam! Noga zrosła się dobrze!

Nawet utykać nie będziesz!... Maruszu!

Ukryła wzruszoną twarz na piersi męża.
Czao-Ra obecna przy tem patrzyła uważnie i słuchała.
Nagle zerwała się ze swego miejsca i zaczęła szczekać

cienko,

radośnie.

zagrody

jeleniej

natychmiast

odpowiedział jej Wou-Gou i przybiegłszy, jął szczekać pode
drzwiami.

Skakał i klaskał w dłonie nagle porwany radością Dugen.
Od tego dnia zaczęła się inna kuracja.
Roztopiwszy w kociołku łój niedźwiedzi, Nań wcierała go

długo w złamane miejsce, powtarzając to trzy razy dziennie.
Na noc nakładała szmatę powleczoną grubą warstwą żywicy
cedrowej, która twardniała szybko i ściskała słabe miejsce.

Po trzech tygodniach Marusz mógł już chodzić po izbie.

Ujrzawszy go idącego, Czao-Ra przypadła Maruszowi do stóp,
skowytała i piszczała, liżąc je.

Wyraziwszy tem swoją radość, wyniosła się z chatki. Całe

dnie spędzała odtąd z Wou-Gou.

Poczuwała się do obowiązków matki i musiała przecież

zająć się nareszcie wychowaniem syna.

Psy wyruszały razem do lasu, gdzie spędzały cały dzień,

powracając zziajane, okryte szronem i śniegiem i straszliwie
najedzone.

Marusz już pomagał żonie w gospodarstwie.
Pewnego razu, gdy siedzieli w izbie i wycinali rzemienie,

wpadł Dugen i, gwarząc po swojemu, wskazywał rączką na
niebo.

Myśliwy porzucił pracę i wyjrzał przez drzwi.
Nad jeziorem, jeszcze zamarzniętem, krążył duży klucz

łabędzi, trąbiąc głośno i niespokojnie.

— Wiosna idzie, Nań! — zawołał Marusz. — Łabędzie już

przyleciały!

Z dniem każdym słońce przygrzewało coraz silniej. Na

jeziorze lód ściemniał, popękał i zaczął się rozsypywać w
długie, dzwoniące, szybko topniejące igły. Poodpadały i

wsiąkły  w  ziemię  długie  sople  lodu,  zwisające  z  wystających
żerdzi  płaskiej  strzechy.  Na  wyzwolonych  z  pod  śniegu
pagórkach  bojaźliwie  wyglądała  pierwsza  zielona  trawa  i
zakwitły białe, okryte ciepłym puchem przebiśniegi.

Stada wodnego ptactwa obsiadły jezioro i nadbrzeżne

trzciny.

Przyleciały skowronki i trznadle. Świergotały i śpiewały ich

wesołe rzesze.

Na zboczach piaszczystych wydm, wśród krzaków

wierzbowych,  strojnych  w  białe  bazie,  gziły  się  zające;  w
gąszczu  jodeł  goniły  się  wiewiórki,  którym  z  szarego  futerka
już  rude  wyzierały  włosy;  na  polanach,  sycząc  i  bełkocąc,
tokowały  cietrzewie  czupurne,  zawadjackie;  z  głębi  kniei
dobiegała  drażniąca  tajemnicza  pieśń  rozkochanego  głuszca;
porykiwały  kozły,  nawołujące  sarny  do  ustronnego  ostępu
leśnego;  groźnie  rycząc,  walczyły  ze  sobą  jelenie,  dążąc
zewsząd na bagna, porosłe bajorami...

Wszystko dokoła różnemi głosami śpiewało odwieczną

pieśń wiosenną, brzmiącą potężnym zewem życia...

Nie miały sił zagłuszyć jej zrywające się jeszcze śnieżyce i

przymrozki ostre, bo zaledwie wyjrzało z poza ciężkich,
szarych chmur słońce, — znowu rozbrzmiewała ta pieśń
stugłosa, radosna, zwycięska pieśń budzącego się życia.

Marusz siadywał z żoną i synem przed chatą i wszyscy troje

słuchali tego chóru szczęśliwych, beztroskich, upojnych
głosów.

Pierzchały w popłochu ciężkie wspomnienia odchodzącej

zimy, znikało widmo śmierci, która tak nielitościwie zaglądała
w oczy uczciwym, pracowitym, spokojnym ludziom północy.
Na twarzach ich wykwitał uśmiech pogodny, w sercach

podnosiła się rzewna wdzięczność dla Tego, który po surowej,
ponurej zimie i nocy polarnej posyłał ciepłe, życiodajne lato,
promienne, umajone kwieciem wonnem, bujne i pieszczoty
pełne.

— Wielki Duchu! — szeptały usta.
— Wielki Duchu! — powtarzały serca, głośniej tętniące w

piersi.

— Wielki Duchu! — śpiewały w duszach głosy nieznane.
Czao-Ra, wygrzewająca się na słońcu i z pod oka

przyglądająca się pogrążonemu w zadumie Wou-Gou,
Maruszowi, Nań i Dugenowi, wydała radosne, brzmiące, jak
srebrny dzwonek, skomlenie.

Zdawało się, że i ona czuła gorącą wdzięczność dla kogoś

nieznanego, kto rzucał pełną garścią łagodne, ciepłe promienie
złote na jej spracowane, bliznami porysowane ciało, na
kudłatego Wou-Gou, na uśmiechniętego Marusza, szczęśliwą
Nań i zawsze wesołego Dugena...

Wielki Duchu!...

K O N I E C .

Przypisy

Tekst jest

własnością publiczną

(public domain). Szczegóły licencji na stronie

autora:

Ferdynand Ossendowski

O tej publikacji cyfrowej

Ten e-book pochodzi z wolnej biblioteki internetowej

Wikiźródła

[1]

. Biblioteka ta, tworzona przez wolontariuszy, ma

na celu stworzenie ogólnodostępnego zbioru różnorodnych
publikacji: powieści, poezji, artykułów naukowych, itp.

Wersja źródłowa tego e-booka znajduje się na stronie:

Czao-Ra

Książki z Wikiźródeł są dostępne bezpłatnie, począwszy od
utworów nie podlegających pod prawo autorskie, poprzez takie,
do których prawa już wygasły i kończąc na tych,
opublikowanych na wolnej licencji. E-booki z Wikiźródeł
mogą być wykorzystywane do dowolnych celów (także
komercyjnie), na zasadach licencji

Creative Commons Uznanie

autorstwa-Na tych samych warunkach wersja 3.0 Polska

[2]

Wikiźródła wciąż poszukują nowych wolontariuszy.

Przyłącz

się do nas!

[3]

Możliwe, że podczas tworzenia tej książki popełnione zostały
pewne błędy. Można je zgłaszać na

tej stronie

[4]

W tworzeniu niniejszej książki uczestniczyli następujący
wolontariusze:

Nawider