matura wos 2017 podstawa

( matura_wos_2017_podstawa.pdf )

http://www1.extrafiles.be/hv/matura_wos_2017_podstawa#

Podobne: matura polski 2015 podstawa, matematyka 2011 podstawa, matematyka 2016 podstawa,

matura nowa podstawa, matura wos 2015 stara podstawa, matura wos 2013 podstawa klucz,

matura stara podstawa, matura wos 2014 oke, matura wos 2014 operon,

jednej. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej nalezy

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, sposrod ktorych dwie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialo

zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w konflikt z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go

zbytnio zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, prawo boskie

jak i rowniez wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia w scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego

powodu pozwalaja mu sie od nich wyzwolic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, patrzac na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii myslac o tychze celach.

Fatum – odwrotnie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w zyciu,

ktorych nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie winien spotkac jednostki i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to zazwyczaj zapowiedz nieszczescia.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on zarazem

ofiara jak i rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca,

odrzucic widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach jak i rowniez zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie

frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal gryzie w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czastka

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora to

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

godnosci powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze dysponuje taka potege jak Bog,

jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to rozlegla, piesn sporzadzanie, taka piesn jest moc, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog

podarowal mu moc wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego ludzi. Konrad okazuje sie byc

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali po niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl mezczyzna jednak dojsc do ciebie cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala jego ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl

dlugo, az wreszcie przypomniano w piwnicy o nim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki kamien w gore. Syzyf wzial sie

do roboty, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym wraz. Syzyf

bezustannie wznosi kamien, ale stale tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji w ziemiach lokalnych do roboty Syzyfa. Proces ten odrzucic byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby mu pozwolil wrocic do Grecji. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby nasz nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc sie

stopic i by nie schodzil zbyt skromnie wody, poniewaz piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez

Niemcow. Rowniez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na cztery miesiace w calej roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego

odretwienia. W ten wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc

literacka, sztuka swiata zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci

literackich po ludzie konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej mysli w

jakims wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jakie

mozliwosci niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla

starozytnych pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych

obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez jej

znajomosci niepodobna w pelni zrozumiec literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc

dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka

okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie

marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat

jak i rowniez czlowiek wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa

i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

klient Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. W taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

jesliby pozostawila opoznienia brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego wybrania. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na przewaga szczescia osobistego syna. Podczas gdy waha sie przed

wykonaniem ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz

odrzucic zyje. Tegoz ciosu odrzucic wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka faceta, a zona Kreona odbiera

sobie zycie. Kreon, caly czas stawiany w sytuacji wyboru, winien rozwazyc, badz powinien wybierac dobro swego ludu, badz dobro swej rodziny. Jego

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Sluzace do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania w polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty wzorzec – ukazuje, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory odrzucic chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie owego, ktory odrzucic

obcuje wraz ze sztuka, oraz przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie sposrod tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze naszym nie chodzi o bitwe na smierc i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka w piesci, jaka

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a

adaptuje sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, gdy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze nigdy nalezy

miec uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, zabierac od swiata tyle, tak jak potrzeba,

odrzucic za wiele, ale i odrzucic za malo. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze przekonanie, ze zapisywanie

wierszy daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za istnienia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym termin

swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc zyc bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tychze, ktorzy owe wiersze pozostana

kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa zlokalizowana we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w tworzeniu

dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac zdecydowanie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze jest dozwolone je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z kluczowa fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Europy - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit nasz jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy zdecydowanie cos znakomitego, a

ow kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu do

dorastajacych ludzi. Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w calej sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy

zrywamy sposrod dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy,

osobisty system wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma

strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki

bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Lecz i w takim przypadku smutek srodku przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit nasz przedstawia istote macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie

i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo

ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do meza na cztery miesiace w calej roku, w takim przypadku to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic sposrod zimowego

odretwienia. W ten wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwie. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sprawach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy

to lecz, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Byly one dla nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich duza role. Obrazuje to okolicznosc, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie mieli poglady w dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu ludzi opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni mieli podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak my teraz.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity dawny i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, stworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, astronomiczne,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali w te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane w niepowodzenie oraz sam akt wyboru,

pomijajac fakt, ktore sposrod wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

napotkac za strony www wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego wywoluje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa calkowicie

rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic smierc brata, chowajac go.

Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje zycie i odrzucic chce zlamac zakazu krola.

Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem

swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie w smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba jak i

rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal prawo boskie. Dlatego zgineli jego bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet oraz to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze da rade byc zacny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji

sposrod synem Hajmon pokazuje mu jego defekty i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore beda wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a odrzucic krol.

Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie

demokracji w calej panstwie, jego ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znana tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest mezczyzna

wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug pani a jest pierwsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Ona jednak zwaza, ze nie

moze postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona nieszczesciem.

Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze zdolala

by odrzucic dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz smierc. Kreon tez uwaza, ze racja okazuje sie byc po jej stronie, winien jednak

postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie

zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich okazuje sie byc

przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. Jak i rowniez to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Jest symbolem jak i rowniez personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z przeznaczeniem.

Walka sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic odrzucic moglo ochronic Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Przy utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne a mianowicie

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Maly statek

opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu tez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie typy literackie, swietne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie same, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych dziedziny. Wlasciwa objasnienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to okazac sie takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi, przewagi.

Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie

na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor nasz jest zazwyczaj wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

mezczyzna losy zuchow na tle zdarzen waznych dla danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez myslenie, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna oraz tym,

ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto powstaja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec rowniez i role kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze naraz przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu w akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do

katastrofy, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne beda przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji.

Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki. Z

owego wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski zuchow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej

narzeczonego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca

zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych

intencji sprowadzaja w siebie smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie,

slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich

jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata,

poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, oraz gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez wyruszyl w

calej swiat. Wlasnosc roztrwonil lecz szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak skruszony

syn wrocil do ojca nasz sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory

to byl jak umarly, oraz teraz znowu ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich

bledow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym internautom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, jednak jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne dziedziny. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce

padlo na roznorodne podloze. Jednego razu padlo w droge jak i rowniez wydziobalo gryzie ptaki, odrzucic wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy

cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci, odnalezc jej

sens, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, zeby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez

prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi.

Powrot do bliskich traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada konkretne cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Bog

Ojciec oraz Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Poprzez

dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje objasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy o swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala

symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien wielbic tajemnicze plany Opatrznosci, oraz nie gryzie badac;

a mianowicie Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez wzor

parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to wlasciwy wariant

swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Szeroki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem idealnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni

na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego prawdomownosc i troske o poddanych.

Scena smierci krola jest przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec przyjaciol i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista inicjatywa

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, junak na jej

miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi

wspomina wartosci ktore nadawaly sens jego zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio

wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza umiejscowienie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze

byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® mozliwosc wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co powstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie w

biesiadnym stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci w wszystkich ludzi. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz obejmuje

zbior nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wobec kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza miala jeden plan parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i uznawane

w danej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym jakie

mozliwosci rosnie w polu jak i rowniez niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod

koniec przekonuje do przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszystkich

ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien ochronic sie przy stole

rycerz. Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw nasz ukazuje smierc, ktora zaprasza

do tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz nasz ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Ozywia sie posrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego sposrod 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo nasz tekst do

rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z czasem, w calej

XVI w calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe,

ogarniajace czasem po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie

(antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony www formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tej piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., lecz juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt nigdy ziemskim jak i rowniez wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej wielokrotnie nawiazywali

osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy wiele historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje

nominativus (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie

przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast

dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych

matek, internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

Napis Lamentu sposrod konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, innymi slowy hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zyciu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie sposrod Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., dawny bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. panstwo szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny,

wiec tym wiecej boli jego zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, po przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych

matek, internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii, postrzegana

poprzez ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrzystej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

bowiem jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych

utracila jedno sposrod podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich najmlodszych, ale tez z

powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w ktoryms stopniu. Moim zdaniem Matka sposrod wiersza Rozewicza

Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa potrzeby niesienia jej

pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz tez przyjmuje w swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa.

Natomiast Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami

naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna smierc,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie stanie sie musiala naprawde cierpiec jak ona.

20. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy okazje

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma jakosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, ktora to obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego zastosowania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Ludzie uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia beda centralne: Bog i czlowiek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Lecz to czlowiek zostal

utworzony na wizerunek i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest odnalezc w w piwnicy doskonalosc jak i rowniez jednosc sposrod Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci jednostki, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania zdolnosci,

do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac w filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Musimy

przystanac na moment i pomyslec o polskiej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz mniej aktualny w

nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dawny: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja okazac sie

dla nas fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o

paniach i o panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jakie mozliwosci

najwazniejsze, innymi slowy nasze zycie. Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest aktualny w wszelakiej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak my mozemy siegac

z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage dysponuje dla niego honor, ktory to we wspolczesnym

swieci stracil w swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. W polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow

swietych, opartych w legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote

dydaktyczny. Konstruowanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez zakonnikow w

calej kosciolach badz w celowo wyznaczonych dodatkowo miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna

okazuje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow lokalnych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy jak i rowniez upadki

dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie jednostki na prawidlowa droge. Zrodlowym bohaterem moralitetow byl

zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami

dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w srodku swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary ludzi, ktorzy postrzegali Stworce

w calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl darowac spokojne, pobozne

zycie jak i rowniez miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych -

smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest

pokoj. Zycie ustala jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy sposrod cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tej walki.

Przy utworze ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow kredyty w stanie darowac

czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I odrzucic milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci

jak i rowniez piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak wiemy

zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania do

dzis budzi zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa sposrod poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest bezposrednio do Mamusi Boskiej

sposrod prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

obejmuje blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownolegle stanowila ciagle nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - od razu polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia w calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jak rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedle Boleslaw powstal

sie w calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie z

regula, ze jakikolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, beda one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial ludzi do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych nieopodal sadu koncowego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie w spotkanie wraz ze

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku itp. Mowi ona, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika tym samym, ze im czlowiek minie przez zycie

skromniej, naszym jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Glowna zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w pani a prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mamusi Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swe dziecko, pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano wiele..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi ludzi o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy swego syna od momentu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go

poprzez zydow po przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuc. Wie, ze to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i w blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter zwlaszcza

sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, latwa skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu

lub maksymy budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow sposrod muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego

nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej sfery wiedzy. Zachodzi czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly

charakter skladow literackich niekoniecznie pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zyciu pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej nasz gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

rodzaj realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedstawienie tylko jednego watku, skoncentrowanie sie w jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia. Uksztaltowala

sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem dziennym i ludzmi,

problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo nasz gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow przekonujacych, ze o ojczyzne

nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we wszystkich nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny

stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby reperacji, nie liczac sie sposrod przykrymi dla niego

konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad

ta przykra. Troska o losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, poniekad osobiste ambicje

i prywatne dobro. Mocy dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika

do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy jak i

rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Jest jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, oraz nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i roboty na wioski, totez starannie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok odrzucic zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz pozostalych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci przynosi

pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Seks Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w

niniejszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac pierwotnego

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego wysokiego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im mozg i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest mezny -

wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje

cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce

Polski sposrod Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje

dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina podroze

(Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest niemadry przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie chca oni

reperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja sposrod tragedii moralow. Nie potrafia

ustrzec sie przed blizniacza sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Lokalny,

swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Trwalosc i wladza

panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien poniekad z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw

dla urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach

"Milo szalec, kiedy epoka po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor

cierpienia, uciecha duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy

dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet podczas zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow,

umiar. Od starozytnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego skladow jest niewinnosc, ktora

uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji

jednostki wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie

w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i

rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa

nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu,

pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz

zamienia je, scala rozne powody w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, lecz przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze latwo odnalezc swistki, w ktorych

poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem intensywnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym z fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tej

wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodziez rycerska do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy pewne detale, ktore mimo umiejscowienia

akcji w Troi nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski balagan). Mysla przewodnia

kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z ta kobieta. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas obfita.

Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Zapatrywania filozoficzne zazwyczaj stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( panie i najmlodszych ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk,

mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie nasz rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli racja i sposrod tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, przekonanie o

harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo dysponuje czyste serce i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz pierwszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zycie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna zalet, gdzie wyrasta sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

wikt, wysilek natomiast jest powodem do dumy. Po roboty mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas w tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje w

wsi w calej harmonii sposrod przyroda. Na rzecz Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to w istocie oni

pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace sposrod zycia jednostki na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej wybranki prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien

zawartej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic w dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory,

ktore sa albo przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, lecz alegorycznych,

kompletnych powiazan sposrod mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek hhg Szymonowic ludzi i sytuacja dworskie. Naturalnie

obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod

spodem mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe bez watpliwosci sa

odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, tak samo jak i herosowie utworow Szymonowica.

Wszystkim w mniejszym stopniu lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i

rowniez celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz

rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze naszym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace w swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem

absolutnie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest

to utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, badz czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie w lewicy, innymi slowy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje jeszcze ksiedza, mowi tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust.

Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Rozmaite lapowki

jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne

obrady, prywate bez zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz

Pana wini Mezczyzna Ksiedza, oraz nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba

podarowac im to gesi, to kokosz. Pod przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala na nowo zwozic

ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest trudna, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz

domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach,

jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc

zadowolony wraz ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa zaspokojeni. Pan karci

Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego jej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

jest dozwolone sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc prywatnych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Relacja malzenski nalezy zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie

nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod truskawkami itp. Latem jest

dozwolone z tychze przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Znajduja sie juz w takim przypadku

jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby

akwariowe. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i osobistosci zle pracuja. Zima obejmuje

najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W domu

wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Lecz i podczas zimy nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wyjechac na

targ tez jest dozwolone z produktami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej innej strefie drozej.

Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz

korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, ktore wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Zawsze

sa to wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly

wiecej powierzenia. Chlop rowniez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow gdzie poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa o milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi o

tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale istnienia wiejskiego. Chwali

wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a fach jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance.

Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw w uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly dwie glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdziemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu

przyrody w ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego

spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w kuli ziemskiej, zastanawiaja

powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie rozwazania i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo stworzenia swiata oraz jednostki, a takze melodie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje pierwotnego syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze okazuje sie byc

miec czyste sumienie, radzi, aby korzystac z sposobnosci do zabawy, ale racjonalnie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Przy „Piesni o cnocie― poeta

stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez osobiscie proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji w posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze jego dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest szalec w stosownym miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta

jest z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII jest dozwolone odnalezc tez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelakiej porze rok, dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr co wiecej zycia. Taki ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – typ

renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz talentu ma obszerna

wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, zycie zgodne sposrod natura. Odpowiedni ozenek, zadania

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli jak i rowniez w ogrodzie, przyjemnosci plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod

dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

potrzebuje Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste sumienie,

ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i spoczynku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek.

Podmiot poetycki uznaje zdrowie za jakas z najistotniejszych wartosci, wobec ktorej pozostale dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na

lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z przyroda i odrzucic szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i jego prawdziwych wartosci w wybranych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy

tym afirmowac zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj

lezacy wewnatrz broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje

sie byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

swietnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela

Rzeczypospolitej oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie

tu tez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych ludzi jest

zroznicowane prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne dla szlachty

jak i rowniez inne dla mieszczan. Rozmyslam ze, nasz problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy

wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani w znacznym

stopniu lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na wysokich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w

calej ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy nigdy

kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac

oswiate, zakladac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow

ucieka ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i pracuje nadal sposrod dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol,

szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu przypadkach musza isc do tychze odleglych w znacznym stopniu

kilometrow. W dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na rozwoj pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, czasami

nawet w utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie natomiast mowi, iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a

odrzucic tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje

sie byc obywatelem jak i rowniez panstwo powinno mu zapewnic szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek

czlowiek ma obowiazek byc prawnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny odrzucic sa naprawde wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy oraz sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone w ten plan wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje

przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc

ojczyzny okazuje sie byc podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna)

winowajca sie zestawiac w jakas calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla zacna ojczyzny trzeba

poswiecic wszystko: majatek, krzepy, zdrowie, szczescie, a nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - spory

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego postaci rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozpryskanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

krajowe od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie

beda spojni, odrzucic tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode

u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, takze publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie

potrafia nawet bronic panstwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa

wiec krola do obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej w calej

narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc

jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo wtedy wiele sadow

- ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. szybkie

sadzenie jak i rowniez bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, ktore maja obszar w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego postaci rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany sposrod pozycji

kalwina i w calej duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jakie mozliwosci jest przede wszystkim widoczne w

calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych

katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl

do istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie cyfry swietych, w ktorych ciagle pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom

danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego

chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i siega ponad powszednich

ludzi. Tymczasem mnich tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal okazuje sie byc anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swego psa w cmentarzu nieopodal grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa

uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, ustala nawiazanie do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie

odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w

calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w

jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow zeszlych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych jak

i rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal sposrod ta regula. Piszac potrzebuje zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie osobiscie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego istnienia. Brak okazuje

sie byc na odrzucic odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz po smierci, do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, gdzie opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka okazuje sie

byc szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zycie Jana w wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja kwestii pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w

punkcie kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy,

trwogi. W obliczu smierci corki nasz poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym okres swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej woli - Urszula poprzez smierc w stulecia dzieciecym

uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi

jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie

najczesciej z humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem dla

prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej

Ostatnia sposrod panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc innym

ludziom wsi jak i rowniez jest dla nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, hhg bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec nie

idea, ale rodzaj, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach ludowych i

skrzeczy razem sposrod Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a sielanka

Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku:

pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i komponujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa w spotkanie sposrod ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt w nia odrzucic czeka. Sprawia to posadzenie o niewiernosc i stosunek z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, naprawde

charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

wybranki na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zyciu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to

u poety prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, lecz, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tychze niepewnosci jak i rowniez lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w

3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy czlowiek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna przemoc szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co

mentalne, a najwznioslejsza wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez

pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od Boga, zawadza mu koncepcje do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu

wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), lecz najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas jeszcze silna jak i

rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, ze

niewlasciwa polityka moze sprawic do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Przy tekscie beda fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak

maja sprawowac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie poeta przestrzega,

ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski rodzaj glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci

zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego znoju, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie

osoby beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Przy kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zdziwic wroga, naruszyc

go jak i rowniez nie pozwolic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, aktualne i zawile. Swoje

preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie,

albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jakie mozliwosci sa w jego czele

powinni podarowac przyklad,

dwie. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga leka sie, ze fakt nasz moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia prywatnych celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). zada

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek

Lokalny, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na obszarze niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zyciu szlachcica od narodzin do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja jak i rowniez wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy w wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza wiele

pozytku, jak rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, zeby niczego poprzez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w milym towarzystwie przyjaciol i bliskich, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co daje pozytek jak i rowniez daje

uciecha. Dbajacy o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i sprzedawac drozej w

calej innych rejonach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal w

tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko zatem, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony wad, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej przedstawiciel

owego wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do

musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Przy

reakcji poety na najazd Tatarow w Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier. Piesn ow

przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina w roli przeciwstawiona jest

innym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w

zyciu. Wielki wplyw w tworczosc poety mialo rowniez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej

wartosci Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po jego smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo typowe dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piosenka

XXIII oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii

stoickiej, chociaz nie da sie schowac zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, odrzucic bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania

na nasz temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora to

pielegnowana w calej sercu jednostki moze byc dla niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Otwarcie z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, odrzucic stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swe przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety

stanowiace cnote beda cenne, lecz najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do nieba,

Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, by tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina.

Liryk opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Na rzecz porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie

w calej poszukiwaniu bitew i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy

stale znajdzie epoka na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu

na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu mlodego

pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i wstyd. Poeta potrzebuje, aby jego wnuki dawny dobrze wychowane i azeby posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

afirmacja zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke dzien,

jak i rowniez stoickie, zeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― miala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z regulami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili, cieszenia

sie sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac w calej

Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

to byla odrzucic wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy

Zenona zalecal ostroznosc do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez

watpliwosci blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore zdolaly zmacic

szczescie.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta potrzebuje

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra owego swiata odrzucic

zapewniaja doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna sposrod fraszek

– „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z przyroda odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

trwalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu sposrod rozumu, ale i w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem

wobec Boga, lecz tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy przed

smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

sposrod problemami, podarowac sile duchowa i porzadne szczescie oraz czynic solidnym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie w tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz

pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w katastrofy greckiej, zachodzi

podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob w scenie odrzucic przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tym miejscu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes w rowni wraz ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie godnosci ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego okresu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek

miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to

czlowiek zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy zdecydowanie krytyk

zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie,

grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

napisana w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie

do Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas pyta z

ktoryms niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj calkowicie inny humor, inne beda tez tematy. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w jego zyciu kluczowa

byla jego poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez

nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia jednostki, porusza rzeczy jednostki, jak rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zycie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlowiek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka jego utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane zdecydowanie wskazowka dla jednostki,

jednak dla wszystkich, bowiem aplikowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i naklaniaja go

do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad sposrod tymi

pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Fraszka ta dysponuje na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pamietac o tym, ze cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby zostawic po w piwnicy dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem nasz, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Bog

odroznil jednostki od zwierzat, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie,

dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

mowy powinien edukowac swych odbiorcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania prawdziwej

wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni sposrod bronia w calej reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie

w calej walce zwrocic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci dostalo

sie do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie potrafi budowac domow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy odrzucic pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy

kupi, ze i przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a

wyraznie – wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to w istocie odroznia ten narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i trudnosc calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to

dla pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal w strazy porzadku juz

od poczatku istnienia naszego ciebie, ale badz takie dzialanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic powyzej dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1 element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – panstwie – jest dozwolone tu nawiazac

do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jakas z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty w wzorach antycznych.

Utwor nasz zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta sposrod

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy scala z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami kazdego czynu,

odrzucic reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Utwor ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze naszym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest jest

obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow poczawszy,

a w zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w niniejszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w tej epoce wyrabia sie wziety w Polsce legenda sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem― itd.

Nie jest to lecz jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

uczucie i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa sposrod „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora to

wszystkim daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez daje zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

uwazaja egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, profesja nie jest radosna

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania

sie z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje

tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w pani a mysl, iz „bez norm nie moze okazac

sie prawdziwej wolnosci―. Takze istotny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci zycie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jakie mozliwosci innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i rowniez nam

jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego

obywatela jak i rowniez do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na pozostale rozmaitosci.

Postulat ten okazuje sie byc bardzo latwo zapamietac, poniewaz dzis okazuje sie byc on tez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w wszelakiej porze rok. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i w calej bliskosci sposrod natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek nasz propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate,

odrzucic zaluje jej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz talentu

posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan Kochanowski, Klemens Janicki,

Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez

lansujaca porzadne. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych dla

polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa,

sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu

urzedow panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze

wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich

wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko

obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i

jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych

ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow w ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor nasz niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy sie o interesy

narodu, odrzucic unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak

i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten

hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal ogol humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny obrys,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszej firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O

szkole―. Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc

prawa jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej

XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a szczegolnie

istotna pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swego stylu, o forme

trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez

epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow lokalnych. Nawiazania do

antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul imponujacych,

elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej

podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze zdecydowanie tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy ery uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla

okreslenia czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie objasnienie to zostalo przyjete

poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860).

Wedle niego odrodzenie mialo okazac sie poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla

wiele sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu lecz odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w krajach Europy polnocnej od

konca XV do samego konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

jak i rowniez religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek przybywa w

srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

wzrostu osobowosci uznajac wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i nic co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny

jej zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w calej

Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, ze

nalezy wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie

moze dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Oddane jest mu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr. Swoje to

zasluga, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch nasz powstal sposrod natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych

i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o

sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak

wiec najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, niedobor

zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag

kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie sposrod "chciwosci swojego

lakomstwa". Przy sposob sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas.

Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny, wybranki dla pani a samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone magnatow dbajacych

jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie

zgadzac, bowiem laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, nasz sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie.

Niedobor tej potwierdzenia szczegolnie w sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei -

okazuje sie byc prawdziwa kleska dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie

prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna lecz

utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek

Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej

tresc zwiazana okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci

trzech podstawowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to

ujawnia fundamentalne problemy ciekawe owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup ozonatorow wody,

czy niedobor stalego systemu alarmowego obronnego panstwie. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt

moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia

sposrod praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja

materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to

jeden sposrod pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow sposrod prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem nasz, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo, lecz w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka zdecydowanie czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia zdecydowanie wiecznej wojny o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Jest on absolutny podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu sposrod

natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa

strone zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, lecz to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza kobieta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza kobieta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na drugi los, przykra wizja, walka o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Zejscie - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony

przez niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie

nastroje dekadenckie), krzak nasz probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil

obecnie calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli

ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn nasz wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz nasz ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Poprawka barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy jednego

krajobrazu zmieniajacego sie pod spodem wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni podczas burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy przed jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo trzyma

sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed smiercia.

Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historyjke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal mezczyzna o artyzm jezyka, obrys swojego nurtu i forme

uprawianych typow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie scala sie sposrod antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa zapisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - wykorzystywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

przemija,

b) stoicka - ochronic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady mozemy odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nastepnego

dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednak moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jakie mozliwosci sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie nigdy bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z podstawowych nurtow ery baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wprost tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor nasz ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie

pod spodem Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja

budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 frakcji dosc precyzyjnie

opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne przyrzadzania, a pozniej bardzo starannie, dzien po dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku

ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie

wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w

sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na rzeczy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w

zasobnosci i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce jak i

rowniez sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem dla

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, ktora

to doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska),

i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi

jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej obowiazkiem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi ostry kontrast

sposrod pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety

wyraza zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego sposrod sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa sposrod

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela po

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci wewnatrz stanowej, przekonanie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego

jak i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale w calej

uczuciach. Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je zrobic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem dla

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc,

wyrafinowany zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor)

sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest zdecydowanie piekna jak i rowniez zmyslowa kobieta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka

jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na zycie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, zasadnicze prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych prywatnych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

wzorow zachodnich, im skladajacy powazanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt uprzejmy, przykladala duza wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj polski

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie tez sarmackim od

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial podrecznikow na dwie nurty okazuje sie byc wygodny, jednak nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

uprzejmy i dawny siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna wiec mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - od razu oznacza obyczaj szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska miala poczucie, ze Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej w wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli

polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli

jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie

stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

jak i rowniez milosci fauny i flory - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie

polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna sposrod pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej

latach 1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie wiele wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt odrzucic respektuje. Pisarz zwraca obserwacje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz nasz krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie wystepuje za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos odrzucic reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia wszystkich mszy, oraz mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa.

Niejednokrotnie poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ujawnil stan lezacy

wewnatrz panstwa naszego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc pociechom do

zabawy. Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy

uwazaja tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi.

Szlachta lecz zyje tylko dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy nasz

lepszy" Potocki porusza trudnosc nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie

przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem

napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod

spodem Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor

wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie powyzej poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow.

Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej

Polski. Wiele jest w calej nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow beda znakomitym zrodlem poznania ludzi i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych.

Pas opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki dostarcza mu gotowosc zdobycia

lupow, a odrzucic milosc do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dawny wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez

ciekawosci. Pas opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pas, ktory odrzucic chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial

reke jego bratu. Lecz taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej

czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe sposrod ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego

jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke

narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater

lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie,

jezykiem potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich wplywu na

zycie polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk potrafia one sprawic,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki sposrod nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych

czasow. Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez

ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa lecz

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory

staral sie okazac sie nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor nasz jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w

calej tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbytnio

mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna staranie o nauke i tradycje. Zarzuty owe pokrywaja

sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze dzieki temu Krasicki

ukazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, oraz

jednoczesnie okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej wady i zle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowy prowadzonej poprzez

dwoch szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry

okazuje sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego

ukazuje rowniez typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie umieja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

debatowac i pod spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla w calej sposob niekwestionowany i przystepny. Jej wypowiedz byla zazwyczaj skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej

w calej satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie

odpowiedniej dziedziny i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja

V. w calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym

sposobem pokazania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i

rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych pucharem, co wiele trunku mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta

opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, twierdzac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna gryzie miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem w jedna sposrod najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym

miejscu tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle

identyfikowany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i

pokora, poniewaz stale trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem przewazajacy, wazny odpowiednio dla wszelakiej

zywej: zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i odrzucic

zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swe zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to troche normalnego. Lecz stary czyzyk nie

zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, stale bedzie

pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, pokazuje sie w fakt, ze powstala ona po glownym rozbiorze Lokalny, moze wiec Krasicki pragnal

napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

ludzi naturalne, takimi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w kuli

ziemskiej dominuje prawo silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie www tego, kto ma potege. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w

calej lesie", oraz nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze wszystkich swietych. Lecz gdy spada na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale tez

w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osobistosci sa chwiejni we prywatnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki jak i

rowniez zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj, sposrod leku

przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno okazac sie szczescie ojczyzny. Poniewaz

szczescie spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie powinna

uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform

Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Gadal o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w jego dzielach zajmuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny jak i rowniez polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w

owczesne ludnosc.

Do listy utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor nasz powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma mezczyzna

charakter wspanialy – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest tez scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana okazuje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na

reputacje publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Lokalny, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu

jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal zuchow

jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych poszczegolne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― pozostana przedstawieni zdecydowanie prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku

swego zycia wielka i wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele mowi, ale najczesciej

bez sensu; zadziwia sie, ze Starosta pozwala na wszystkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje

sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem

za partner, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedobor

zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zapracowac; Szarmancki okazuje sie byc

czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly, niczego

interesujacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli slowa jako sprzet oddzialywania w spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na rozwoj tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory to

wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 rok krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany

w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i rozne tematy.

W bazie tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi w

nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow,

zapisuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany poprzez 21 wielu lat. Z inicjatywy krola w calej 1765 rok zalozono na

warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach znany jako Operalnia, gdzie zaczely

zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru zaczyna

konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe

jak i rowniez podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w

calej jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne beda dobre ksiazki dlatego w calej

1775 rok powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych.

KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w calej

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek nasz przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne.

Efekt komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym

jak i rowniez podnioslym wybiegiem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to

wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez

rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje

wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, bez broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – w

takim przypadku kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn w

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

uczucie, ogarniajaca caly narod. Przy imie tej milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

zacna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga

o zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla zacna ludzi.

Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, dokad uczestniczyl

w calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze naszym Slowacki pragnal dac

odpowiedz na zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, ze rzady

tychze ludzi dawny jedna sposrod przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Ludnosc jest w calej tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania.

Narod, reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i potrzebuje powstania, jednak

potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic tyrana,

lecz ponosi kleske. Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest w tym miejscu oceniane zdecydowanie bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich odrzucic znala dotad historia Lokalny. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz ocalic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu. Poeta

nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po smierci. Smierc

uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi do grobu, w calej ktory odrzucic sklada organizmu bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

mezczyzna do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo smierc

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych,

prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich slowach

utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna zostanie przez

pozostalych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muza Chopina okazuje sie byc przedstawiona

poprzez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut.

Idealu owego nie mozna zdobyc ale jest dozwolone don sklaniac sie. Muzyka robi z ludzi istoty bardzo dobre. Miara tej doskonalosci okazuje sie byc

porownanie do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Jest tez w

owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za istnienia, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

smierci Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu wielkich ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a

zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka wartosc musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne:

duze monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci poprawniej poswiecic caly narod, anizeli ocalic fita ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to

jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa relacji i postepu.

Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

aktywnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2 plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu

przebieg zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie

bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa jak i

rowniez monarchy. Na rzecz Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy

ekranu sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe beda najlepiej widoczne w

charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i

rowniez grozy, a wiec posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej

sposrod obcym najezdzca przez caly narod polski oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny wraz ze

Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

krola, brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi

doktor, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali

sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac szeroko

podstawy kleski patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak religii

narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia

i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera wiele aluzji jak i

rowniez mozna miec sie na bacznosci go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod spodem Termopilami,

dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom owego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej powstaniu, a

wiec identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje

popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 rok, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze najrozniejsze postacie historyczne, w tym

takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz

pokazuje w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, odrzucic kpic sposrod

nich jak i rowniez samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, beda

przeznaczone nowego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia oraz szydzi sposrod tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie.

Wedle nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( beda nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona w Moskwe).

Niedobor jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie