Asystent_operatora_dzwieku_313[06].O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1.Materiał nauczania

4.1.2.Pytania sprawdzające

4.1.3.Ćwiczenia

4.1.4.Sprawdzian postępów

4.2.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŜliwe i niebezpieczne

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3.Ćwiczenia

4.2.4.Sprawdzian postępów

4.3.

Elementy ergonomii, fizjologii i higieny pracy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2.Pytania sprawdzające

4.3.3.Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2.Pytania sprawdzające

4.3.3.Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2.Pytania sprawdzające

4.3.3.Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.6.

Ochrona przeciwpoŜarowa

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2.Pytania sprawdzające

4.3.3.Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.7.

Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2.Pytania sprawdzające

4.3.3.Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o ,,Przestrzeganiu przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska”.
Wiedzę tą będziesz wykorzystywał w szkole przy realizacji wszystkich modułów związanych
z asystentem operatorem dźwięku.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−−−−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy juŜ opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,

−−−−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, Ŝe dobrze pracowałeś podczas zajęć i Ŝe posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

313[06].O1.03

Rozpoznawanie

trendów muzycznych

313[06].O1.05

Rozpoznawanie tradycyjnych

i elektronicznych instrumentów

muzycznych

313[06].O1

Podstawy zawodu

313[06].O1.04

Określanie właściwości

akustycznych róŜnych

pomieszczeń

313[06].O1.07

Stosowanie urządzeń

elektrycznych i sprzętu

dźwiękowego

313[06].O1.02

Analizowanie rynku mediów

w Polsce i na świecie

313[06].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej oraz ochrony

środowiska

313[06].O1.06

Doskonalenie dykcji

i fonetyki

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

stosować terminologię techniczną,

−−−−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−−−−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−−−−

uczestniczyć w dyskusjach,

−−−−

prezentować efekty swojej pracy,

−−−−

współpracować w grupie,

−−−−

wyciągać i uzasadniać wnioski z wykonanych ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

zinterpretować podstawowe przepisy prawa dotyczące obowiązków pracownika oraz
pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,

–

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,

–

przewidzieć konsekwencje naruszania przepisów pracy oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy podczas wykonywania zadań zawodowych,

–

określić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy
i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych,

–

rozpoznać i przewidzieć zagroŜenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz
wskazać sposoby ich usunięcia,

–

dobrać i zastosować odzieŜ ochronną oraz sprzęt ochrony indywidualnej w zaleŜności od
rodzaju prowadzonych prac,

–

zastosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi i na wysokości,

–

określić skutki oddziaływania prądu elektrycznego, wibracji oraz hałasu na organizm
ludzki,

–

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpoŜarowej,

–

zareagować zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpoŜarowej w przypadku zagroŜenia
poŜarowego,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

zastosować obowiązujące zasady ochrony środowiska,

–

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym
w wypadkach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Sprawny system umoŜliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy

jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków Państwa
w stosunku do jego obywateli.

Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy, zaś najwaŜniejszym

polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
Kodeks Pracy.

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz

przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a takŜe warunków środowiska pracy są
przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, sprawuje Społeczna Inspekcja Pracy.

Podstawowe zasady prawa pracy:

−

kaŜdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy,

−

minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo,

−

nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika,

−

pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika,

−

jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.
Podstawowe prawa pracownika:

−

prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę,

−

prawo do wypoczynku,

−

prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich,

−

prawo  do    powstrzymania  się  od  wykonywanej  pracy  w  przypadku,  gdy  warunki  pracy
nie  odpowiadają  przepisom  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  i  stwarzają  bezpośrednie
zagroŜenie  dla  Ŝycia  lub  zdrowia  pracownika  bądź  innych  osób  (zachowując  przy  tym
prawo do wynagrodzenia).
Podstawowe obowiązki pracodawcy:

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy.

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy
zatrudnieni przez róŜnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagroŜeń dla zdrowia lub Ŝycia pracowników.

Pracodawca  rozpoczynający  działalność  jest  obowiązany,  w  terminie  30  dni  od  dnia
rozpoczęcia  tej  działalności,  zawiadomić  na  piśmie  właściwego  inspektora  pracy
i właściwego  państwowego  inspektora  sanitarnego  o  miejscu,  rodzaju  i  zakresie
prowadzonej działalności.

Obowiązki pracownika:

Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełoŜonych,

−

dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a takŜe inne osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia o groŜącym
im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełoŜonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

Organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy.

Dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem.

Organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy.

Dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposaŜenia technicznego,
a takŜe o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem.

Egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy.

Zapewniać

wykonanie

zaleceń

lekarza

sprawującego

opiekę

zdrowotną

nad pracownikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych

Przepisy ogólne

§1.1. Pomieszczenia higieniczno sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym

odbywa  się  praca,  albo  w  budynku  połączonym  z  nim  obudowanym  przejściem,  które
w przypadku  przechodzenia  z  ogrzewanych  pomieszczeń  pracy  powinno  być  równieŜ
ogrzewane.  Wymóg  ten  nie  dotyczy  pomieszczeń  higieniczno  sanitarnych,  o  których
mowa w (§ 27 ust. 4 i § 44 Kodeksu Pracy)

Pomieszczenia   higieniczno  sanitarne  powinny  być  usytuowane  w  sposób
uniemoŜliwiający  pracownikom  korzystającym  z  nich  przechodzenie  przez
pomieszczenia,  w  których  stosowane  są  substancje  trujące  lub  materiały  zakaźne
albo wykonywane są prace szczególnie brudzące, jeŜeli nie pracują oni w kontakcie
z tymi czynnikami.

Pomieszczenia higieniczno sanitarne powinny być ogrzewane, oświetlone
i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami.

Wysokość  pomieszczeń  higieniczno  sanitarnych  nie  powinna  być  w  świetle
mniejsza  niŜ  2,5m.  Dopuszcza  się  zmniejszenie  wysokości  pomieszczeń
higieniczno  sanitarnych  do  2,2m  w  świetle  -  w  przypadku  usytuowania  ich
w suterenie, piwnicy lub na poddaszu.

§ 2. 1. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia higieniczno sanitarne oraz

znajdujące się w nich urządzenia w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne
korzystanie z nich przez pracowników.

Podłoga oraz ściany pomieszczeń higieniczno sanitarnych powinny być tak
wykonane, aby moŜliwe było łatwe utrzymanie czystości w tych pomieszczeniach.
Ś

ciany pomieszczeń do wysokości co najmniej 2 m powinny być pokryte

materiałami gładkimi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie wilgoci.

W pomieszczeniach umywalni i natrysków na podłogach wykonanych z materiałów
o duŜym przewodnictwie ciepła naleŜy ułoŜyć w miejscach mycia się podkładki
izolujące (podesty).

§ 3. 1. Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone

oddzielnie  dla  kobiet  i  męŜczyzn.  Nie  dotyczy  to  zakładu  pracy,  w  którym  jest
zatrudnionych  do  dziesięciu  pracowników  na  jednej  zmianie  —  pod  warunkiem
zapewnienia  moŜliwości  osobnego  korzystania  przez  kobiety  i  męŜczyzn  z  tych
pomieszczeń.

Pracodawca  zatrudniający  do  dziesięciu  pracowników  powinien  zapewnić
im co najmniej  ustępy  i  umywalki,  a  takŜe  warunki  do  higienicznego
przechowywania  odzieŜy  własnej  (domowej),  roboczej  i  ochronnej  oraz  do
higienicznego spoŜywania posiłków. JeŜeli w zakładzie pracy  takiego pracodawcy
nie  występują  czynniki  szkodliwe  dla  zdrowia  i  prace  brudzące  lub  nie  występują
szczególne

wymagania

sanitarne,

miejsca

spoŜywania

posiłków,

przechowywania odzieŜy oraz umywalki mogą znajdować się w jednym
pomieszczeniu.

4.1.

OdzieŜ

powinna

być

przechowywana

szatniach

lub

odpowiednio

w pomieszczeniach, o których mowa w (§ 3 ust. 2. Kodeksu Pracy)

Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach biurowych mogą przechowywać swoją
odzieŜ w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszczeniach pracy.

§5. Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić

dostosowanie urządzeń higieniczno sanitarnych oraz dojść do nich – do potrzeb
i moŜliwości tych pracowników wynikających ze zmniejszonej sprawności, zgodnie
z przepisami techniczno-budowlanymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, Ŝe jesteś szefem firmy ze sprzętem dźwiękowym zatrudniającej 4 osoby:

2 pracowników technicznych, 1 księgową i 1 sekretarkę. Co musisz zrobić, Ŝeby Twoja firma
działała zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

dobrać partnerów do pracy w grupie,

zastanowić się, jakie musisz podjąć obowiązki organizacyjne, uwzględniając prawa
i obowiązki swoich pracowników; zapisać wszystkie propozycje na kartce (I faza burzy
mózgów – nie krytykując Ŝadnego z pomysłów Twoich koleŜanek/kolegów),

zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (abyś mógł w razie
potrzeby powołać się na konkretne zapisy),

zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip chart,

−

Kodeks Pracy, wybrane rozporządzenia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zastosować odstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

zastosować podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŜliwe i niebezpieczne

4.2.1. Materiał nauczania

W procesie kaŜdej pracy człowiek jest naraŜony na oddziaływanie wielu zagroŜeń.

ZagroŜeniem jest taki stan środowiska pracy, który moŜe spowodować wypadek lub chorobę,
na przykład:

−

potencjalnie niebezpieczny przepływ energii,

−

ródło ryzyka,

−

fizyczne lub chemiczne cechy materiału, systemu, procesu,

−

obiekt lub sytuacja, okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.

O tym, co zagraŜa, informuje kaŜdy czynnik środowiska pracy, zwany takŜe czynnikiem

zagroŜenia,  często  spowodowany  błędami  w  organizacji  procesu,  wyposaŜeniu  stanowiska
pracy,  materiałów,  narzędzi,  a  takŜe  brakiem  umiejętności  u  człowieka.  O poziomie
bezpieczeństwa  decyduje  stan  obiektów  pracy,  pomieszczeń  pracy,  stanowisk  i procesów
pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Większość urazów, jakich doznają ludzie powodowana jest ich własnymi błędami

popełnianymi  w etapach  odbioru  informacji,  podejmowania  decyzji  i  wykonywania
czynności.  Niekiedy  ich  lekkomyślnością,  brakiem  wiedzy  lub  nieodpowiednim
zachowaniem. Wypadki są wydarzeniami nieplanowanymi i zawsze doprowadzają do urazów.
Zdarzenia  wypadkowe  występują  w  określonych  warunkach  fizycznych,  organizacyjnych
i społecznych.

warunki

mogą

stanowić

waŜny

element

wpływający

na prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń wypadkowych.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagroŜeń decyduje o tym, czy człowiek

w porę  będzie  mógł  zareagować  w  określonych  okolicznościach  zagraŜających  Ŝyciu  lub
zdrowiu,  a  przez  to  uniknąć  wypadku  bądź  ograniczyć  jego  skutki  urazowe.  Z punktu
widzenia  zapewnienia  bezpieczeństwa  człowieka  w  środowisku  pracy  rozpoznanie  zagroŜeń
stanowi jeden z najwaŜniejszych elementów kształtowania warunków pracy.

Czynniki zagroŜenia, w aspekcie ich natury i zgodnie z obowiązującą w normach

klasyfikacją dzieli się na:

−

czynniki fizyczne,

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychospołeczne (w tym organizacyjne).

Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka dzieli się je na:

−

czynniki niebezpieczne (zagraŜające Ŝyciu),

−

czynniki szkodliwe (zagraŜające zdrowiu),

−

czynniki uciąŜliwe.

Praca w warunkach ekspozycji na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza

moŜliwość wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i Ŝycia człowieka.

Prawdopodobieństwo i zakres wystąpienia tych następstw określane jest jako ryzyko

zawodowe.

Widać więc, Ŝe ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z naraŜenia

pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciąŜliwych
występujących na stanowisku pracy.

Czynniki niebezpieczne to czynniki, których oddziaływanie moŜe prowadzić do urazu lub

innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
ś

miertelnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zrozumienie przebiegu procesów pracy,

−

postrzeganie środowiska pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa,

−

postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn) zagroŜeń.

Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagroŜeń zaliczane są zagroŜenia fizyczne. Ich

rozpoznanie  uzaleŜnione  jest  od  ogólnej  sprawności  zmysłów  człowieka,  a  ich  identyfikacja
moŜliwa  jest  poprzez  niezbyt  skomplikowany  pomiar  odpowiednimi  przyrządami-
miernikami,  obecnie  zaopatrzonymi  w  wyświetlacz  cyfrowy.  Wśród  tej  grupy  zagroŜeń
szczególną uwagę, ze względu na powszechność występowania, powodują:

−

hałas,

−

czynniki mikroklimatu,

−

prąd elektryczny,

−

drgania,

−

oświetlenie,

−

zagroŜenia mechaniczne.
Hałas to zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepoŜądanych w miejscu

pracy.  Hałas  emitują  róŜne  obiekty  i  maszyny,    a  takŜe  pracujący  ludzie.  Źródłami  hałasu
są na  ogół  zuŜywające  się  części  maszyn,  zbyt  głośno  zachowujący  się  ludzie,  wadliwe
instalacje,  wadliwie  zaprojektowane  i  zbudowane  maszyny.  Hałas  oddziałuje  przede
wszystkim  na  narządy  słuchu,  ale  równieŜ  zakłóca  procesy  przemiany  materii,  pracę  układu
nerwowego  i  układu  krąŜenia.  W  zaleŜności  od  częstotliwości  drgań  fali  dźwiękowej
rozróŜnia się cztery rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny, o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz,

−

hałas infradźwiękowy, o częstotliwości f < 16 Hz,

−

hałas ultradźwiękowy, o częstotliwości od 16 000 Hz do 1010 Hz,

−

hałas hiperdźwiękowy, o częstotliwości f > 100MHz.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

temperatura promieniowania.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują:

−

wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieŜy roboczej,

−

wiek.

Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który

gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Prąd elektryczny przepływając przez ciało człowieka wywołuje w nim zmiany chemiczne

i biologiczne groźne dla zdrowia i Ŝycia. Działanie prądu moŜe się objawiać w postaci:

−

zmian elektrolitycznych,

−

oparzeń,

−

zaburzeń czynności fizjologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niebezpieczeństwo poraŜenia prądem elektrycznym zaleŜy od:

−

natęŜenia prądu,

−

czasu raŜenia (czasu przepływu prądu przez organizm),

−

wartości częstotliwości drogi przepływu prądu przez ciało.

Najbardziej niebezpieczny jest prąd o częstotliwości sieciowej 50–60 Hz, poniewaŜ jest

ona zbliŜona do częstotliwości bioprądów w organizmie (niebezpieczeństwo zmniejsza się
wraz ze zwiększaniem się częstotliwości ponad wartość 50–60 Hz).

Przy przepływie prądu stałego niebezpieczeństwo poraŜenia prądem jest mniejsze.

Prąd przepływający przez ciało człowieka jest proporcjonalny do napięcia dotykowego,

czyli napięcia między dwoma elementami przewodzącymi znajdującymi się w zasięgu ręki
i odwrotnie proporcjonalny do rezystancji ciała.
Rezystancja ciała zmienia się i jest zaleŜna od:

−

warunków środowiskowych,

−

stanu naskórka,

−

indywidualnych cech człowieka.

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez organizm wynosi

30 mA prądu przemiennego i 70 mA prądu stałego.

Najczęstszymi przyczynami poraŜeń prądem są: nieostroŜność, lekkomyślność,

lekcewaŜenie przepisów, omyłki, brak nadzoru, brak konserwacji i nieznajomość instrukcji.
Aby nie dopuścić do przepływu przez ciało człowieka prądu raŜeniowego bądź teŜ ograniczyć
czas przepływu prądu, a tym samym zapobiec powstaniu groźnych dla zdrowia i Ŝycia
skutków,

instalacjach

urządzeniach

elektrycznych

stosuje

się

ochronę

przeciwporaŜeniową.

rodki ochrony przeciwporaŜeniowej:

−

organizacyjne:

−

systematyczne szkolenie pracowników,

−

uprawnienia kwalifikacyjne dla elektryków,

−

konserwacja i pomiary kontrolne,

−

właściwe oświetlenie,

−

stosowanie sprzętu ochrony osobistej,

−

techniczne:

−

ochrona podstawowa (przed dotykiem bezpośrednim):  izolowanie części czynnych,
przegrody  lub  osłony,  ogrodzenia,  bariery,  umieszczenie  poza  zasięgiem  ręki,
wysokoczułe  urządzenia  ochronne  róŜnicowoprądowe  (uzupełniający  środek
ochrony),

−

ochrona dodatkowa (przed dotykiem pośrednim): samoczynne wyłączenie zasilania,
separacja elektryczna, izolacja stanowiska, nieuziemione połączenia wyrównawcze
miejscowe, zastosowanie urządzeń o II klasie ochronności.

Oświetlenie jest to skutek odbicia promieniowania optycznego widzialnego (światła)

skierowanego na dowolny obiekt. Dzięki temu zjawisku następuje pobudzenie wzroku do
widzenia i postrzegania. O prawidłowości oświetlenia decyduje natęŜenie i równomierność
ś

wiatła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj. Najkorzystniejszym

dla  wzroku  jest  światło  naturalne,  słoneczne  o  barwie  zbliŜonej  do  koloru  jasnoŜółtego.
Oświetlenie  sztuczne  moŜe  być  ogólne,  miejscowe  lub  złoŜone  (jednocześnie  ogólne
i miejscowe).  Złe  oświetlenie  w  dłuŜszym  okresie  czasu  prowadzi  do  trwałego  osłabienia
wzroku.  W  innych  przypadkach  jest  zagroŜeniem  uciąŜliwym,  powodującym  nadmierne
obciąŜenia  narządu  wzroku,  a  w  następstwie  bóle  głowy,  pogorszenie  samopoczucia,
zmęczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drgania, czyli wibracje są zagroŜeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań

są ruchome  elementy  maszyn  i  urządzeń,  silniki  i  generatory  energii  oraz  wyposaŜenie
technologiczne.  Drgania  z  miejsc  ich  powstawania  przenoszone  są  przez  podesty,  podłogi,
pomosty,  platformy  oraz  siedziska  i  podłogi  na  układ  mięśniowo-kostny  człowieka.
Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne
dla  człowieka  są  częstotliwości  niskie  od  0,7  do  90  Hz,  gdyŜ  mogą  pokrywać
się z częstotliwością  drgań  własnych  narządów  wewnętrznych  organizmu  człowieka.  Jest
to przyczyną wybroczyn i rozległych krwotoków, a nawet rozerwania narządów.

ZagroŜenia mechaniczne są generowane przez pozbawione nadzoru technicznego

maszyny,  narzędzia,  oprzyrządowanie  technologiczne,  a  takŜe  elementy  infrastruktury
budowlanej  i wyposaŜenia  pomieszczeń.  ZagroŜenia  te  moŜna  dość  łatwo  identyfikować
poprzez  uwaŜną  obserwację  wszystkich  elementów  środowiska  pracy.  W  celu  zapewnienia
bezpieczeństwa  konieczne  jest  przede  wszystkim  dostosowanie  miejsca  wykonywania  pracy
do  wymagań  określonych  w  odpowiednich  przepisach  i  normach  oraz  zasad  bezpieczeństwa
i higieny pracy.

O zagroŜeniach występujących w procesie pracy bardzo często informują znaki

bezpieczeństwa i higieny pracy, które reguluje norma: PN-92/N-01256/03 Znaki
bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.

Znaki zostały podzielone na cztery grupy:

−

znaki zakazu,

−

znaki nakazu,

−

znaki ostrzegawcze,

−

znaki informacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [9]

OstrzeŜenie przed

niebezpieczeństwem zatrucia

substancjami toksycznymi

OstrzeŜenie przed substancjami

radioaktywnymi

i promieniowaniem jonizującym

OstrzeŜenie przed promieniami

laserowymi

OstrzeŜenie przed poraŜeniem

prądem elektrycznym

Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków informacyjnych [9]

Pierwsza pomoc

Telefon awaryjny

Apteczka pierwszej pomocy

Punkt opatrunkowy

Środki ochrony indywidualnej

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach
posługiwania się tymi środkami.

Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany, stosować środki
ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz
odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem.

Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które

spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach
(art. 237

§ 3 Kodeksu Pracy).

Pracodawca jest obowiązany ponadto dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzieŜ

i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w polskich normach:

−

jeŜeli odzieŜ własna pracownika moŜe ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

−

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zabronione jest dopuszczenie pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej
oraz odzieŜy i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku
pracy (art. 237

§ 1 Kodeksu Pracy).

Pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową moŜe ustalić

stanowiska, na których dopuszcza się uŜywanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej
odzieŜy i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy
(art. 237

§ 1 i 2 Kodeksu Pracy). JeŜeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa

organizacja

związkowa,

pracodawca

dokonuje

takich

ustaleń

porozumieniu

z przedstawicielami pracowników, wybranymi przez załogę w trybie przyjętym w zakładzie
pracy.

Przepis (art. 237

§ 3) Kodeksu Pracy wyklucza moŜliwość wykonywania pracy

we własnej odzieŜy pracownika na stanowiskach, na których są wykonywane prace związane
z  bezpośrednią  obsługą  maszyn  i  innych  urządzeń  technicznych  albo  prace  powodujące
intensywne  brudzenie  lub  skaŜenie  odzieŜy  i  obuwia  roboczego  środkami  chemicznymi,
promieniotwórczymi  albo  materiałami  biologicznie  zakaźnymi.  Pracownikowi  uŜywającemu
własnej  odzieŜy  i  obuwia  roboczego  (zgodnie  z  postanowieniem  (art.  237

§ 2 Kodeksu

Pracy) pracodawca wypłaca ekwiwalent pienięŜny w wysokości uwzględniającej ich aktualne
ceny.

Znowelizowany kodeks pracy nie przewiduje wydania przepisu wykonawczego,

dotyczącego zasad przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz
dostarczania odzieŜy roboczej. Oznacza to, Ŝe wszystkie obowiązki pracodawcy w tej
dziedzinie oraz uprawnienia pracowników wynikają z treści przepisów ustawy.

Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, a takŜe

przewidywane okresy uŜytkowania tej odzieŜy i obuwia, pracodawca ustala w porozumieniu
z zakładową  organizacją  związkową,  a  jeŜeli  organizacja  taka  nie  działa  w  zakładzie  pracy,
to ustaleń  takich  dokonuje  z  pracownikiem,  przedstawicielem  załogi  wybranym  w  trybie
przyjętym  w  zakładzie  pracy  (art.  237

§ 1 Kodeksu Pracy). Zarówno środki ochrony

indywidualnej, jak i odzieŜ oraz obuwie robocze stanowią własność pracodawcy
(art. 237

§ 2 Kodeksu Pracy). Pracodawca ma obowiązek zapewnić, aby stosowane środki

ochrony  indywidualnej  oraz  odzieŜ  i  obuwie  robocze  posiadały  właściwości  ochronne
i uŜytkowe  oraz  zapewnić  odpowiednio  ich  pranie,  konserwację,  naprawę,  odpylanie
i odkaŜanie  (art.  237

§ 2 i 3 Kodeksu Pracy). W przypadku gdy pracodawca nie moŜe

zapewnić  prania  odzieŜy  roboczej,  moŜe  powierzyć  te  czynności  pracownikowi,  za  jego
zgodą,  wypłacając  jednocześnie  ekwiwalent  pienięŜny  w  wysokości  poniesionych  przez
pracownika  kosztów  (art.  237

§ 3 Kodeksu Pracy). Nie wolno powierzyć pracownikowi

prania odzieŜy, która w wyniku stosowania w procesie pracy uległa skaŜeniu środkami
chemicznymi, promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracodawca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinien  ponadto  zadbać,  aby  skaŜone:  odzieŜ,  obuwie  oraz  środki  ochrony  indywidualnej
były  przechowywane  wyłączne  w  miejscach  do  tego  celu  przeznaczonych.  Niedopuszczalne
jest  powierzanie  pracownikowi  prania,  konserwacji,  odpylania  i  odkaŜania  przedmiotów
skaŜonych, o których mowa wyŜej (art. 237

§ 1 i 2 Kodeksu Pracy).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest podział zagroŜeń występujących w środowisku pracy?

Czy prąd elektryczny jest zagroŜeniem niebezpiecznym, szkodliwym, czy uciąŜliwym?

Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?

Od czego zaleŜą skutki poraŜenia prądem elektrycznym?

Jak dzielą się środki ochrony przeciwporaŜeniowej?

Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?

Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?

Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?

Dlaczego kształtuje się czynniki mikroklimatu w środowisku pracy?

10.

Co rozumiemy pod pojęciem komfortu termicznego?

11.

Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania?

12.

Drgania, o jakiej częstotliwości są najbardziej groźne dla człowieka?

13.

Jakie są najwaŜniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?

14.

Jakie są rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy?

15.

Co to są środki ochrony indywidualnej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ obowiązki pracodawcy związane z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy

dotyczące prac, podczas wykonywania których moŜe wystąpić w środowisku pracy hałas.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie rozporządzenie

dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z naraŜeniem na hałas lub
drgania mechaniczne (Dziennik Ustaw z roku 2005 r. nr 157, poz. 1318).

zapoznać się z treścią rozporządzenia,

określić  obowiązki  pracodawcy  związane  z  naraŜeniem  na  hałas  na  stanowiskach  pracy
zawarte  w  § 5. 1  oraz  obowiązki    związane  z  realizacją  programu,  o  którym  mowa
w ustępie 2 § 5 rozporządzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić podział zagroŜeń występujących w środowisku pracy?

określić czy prąd elektryczny jest zagroŜeniem niebezpiecznym, szkodliwym,
czy uciąŜliwym?

określić jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu
elektrycznego?

określić skutki oddziaływania prądu elektrycznego na organizm ludzki?

dokonać podziału środków ochrony przeciwporaŜeniowej?

określić co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?

kreślić skutki oddziaływania hałasu na organizm ludzki?

określić najwaŜniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?

określi rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy?

10)

określić środki ochrony indywidualnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Elementy ergonomii, fizjologii i higieny pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Ergonomia (z greckiego: ergon – praca; nomos – prawo, zasada) jest dziedziną wiedzy

zajmującą  się  przystosowaniem  maszyn,  urządzeń  technicznych,  narzędzi,  stanowisk
roboczych  i fizycznego  środowiska  pracy  do  psychofizycznych  cech,  moŜliwości  i  potrzeb
człowieka.  Ergonomia  w  odróŜnieniu  od  ochrony  pracy  i  bezpieczeństwa  pracy  zajmuje  się
nie  tylko  zabezpieczeniem  pracownika  przed    chorobami  zawodowymi  i  wypadkami,  lecz
takŜe przed uciąŜliwościami oraz przemijającymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów
człowieka.

Higiena pracy jest to działanie zmierzające do uchronienia pracownika od utraty zdrowia,

co moŜe nastąpić w wyniku oddziaływania róŜnych czynników związanych z charakterem
pracy oraz materialnym i społecznym środowiskiem pracy.

Z uwagi na moment podejmowania działań moŜemy stosować ergonomię korekcyjną lub

koncepcyjną.

Ergonomia korekcyjna zajmuje się analizą istniejących maszyn, urządzeń, stanowisk

pracy  z  punktu  widzenia  ich  dostosowania  do  psychofizycznych  moŜliwości  pracowników
oraz  formułowaniem  zaleceń  mających  na  celu  polepszenie  warunków  pracy,  zmniejszenie
istniejących  obciąŜeń  oraz  poprawą  wydajności  i  jakości  pracy.  Zadaniem  ergonomii
korekcyjnej jest poprawa stanu juŜ istniejącego.

Ergonomia koncepcyjna stosowana jest w fazie projektowania narzędzi, urządzeń,

maszyn, stanowisk pracy, budynków, warunków pracy w celu zapewnienia dostosowania tych
elementów do fizjologicznych, psychicznych i społecznych potrzeb człowieka. Zadaniem
ergonomii koncepcyjnej jest zastosowanie wytycznych ergonomicznych w trakcie
procesu projektowania.

Ergonomia jest typową gałęzią wiedzy interdyscyplinarnej, łączy, bowiem elementy nauk

o człowieku oraz nauk techniczno-organizacyjnych takich jak: fizjologia pracy, medycyna
pracy, socjologia pracy, psychologia pracy, organizacja pracy, pedagogika pracy,
antropologia, urbanistyka, inŜynieria budownictwa, inŜynieria transportu, inŜynieria maszyn,
technologia, ochrona środowiska, estetyka, bionika, prawo.

Dostosowanie stanowiska pracy do cech psychofizycznych pracownika wymaga analizy

między innymi następujących elementów:

−−−−

przestrzeni pracy, która powinna zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp do maszyny,
materiałów i narzędzi oraz takie rozmieszczenie materiałów i narzędzi, aby zapewnić ustaloną
kolejność ruchów,

−−−−

pozycji przy pracy, zajmowanej podczas wykonywania róŜnych czynności zawodowych,
która powinna w jak najmniejszym stopniu powodować obciąŜenie statyczne mięśni,

−−−−

siedzisk i mebli profesjonalnych, które powinny zapewniać prawidłową pozycję ciała przy
pracy w pozycji siedzącej,

−−−−

aktywności ruchowej, ograniczonej przez zastosowanie maszyn wyręczających człowieka nie
tylko przy cięŜkiej pracy fizycznej, ale takŜe przy pracach wymagających niewielkiego wysiłku
fizycznego co w efekcie prowadzi do zagroŜenia zdrowia pracownika,

−−−−

monotonii i monotypii pracy, ograniczającej naturalną mięśniową ruchliwość człowieka przy
jednoczesnym jednostronnym obciąŜeniu niektórych grup mięśni,

−−−−

wpływu czynników środowiska pracy (hałasu, oświetlenia i roŜnego rodzaju promieniowania,
zapylenia powietrza, mikroklimatu).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ergonomia postawy przy pracy
Poprawnie zorganizowane stanowisko pracy w pozycji stojącej przedstawia rysunek 2.

Rys. 2. Organizacja stanowiska pracy człowieka w pozycji stojącej (męŜczyzny) – według Stiera [13]

A – poziom urządzeń kontrolno – pomiarowych, które naleŜy obserwować, B – wysokość, na jakiej powinny
znajdować się narzędzia podczas pracy maszyny, C – wysokość wykonywania prac ręcznych bez potrzeby
dokładnej kontroli wzrokowej, ze swobodą ruchu, D – poziom wykonywania pracy przy manipulowaniu cięŜkimi
przedmiotami

Zasadniczymi postawami ciała przy pracy są postawy: stojąca. i siedząca. Najkorzystniejsze,

szczególnie gdy praca charakteryzuje się małą ruchliwością, jest takie zaprojektowanie stanowiska
i procesu pracy, aby pracownik mógł przyjmować pozycję naprzemienną: siedząco - stojącą,

Na wielkość obciąŜenia na człowieka przy podnoszeniu cięŜarów ma wpływ nie tylko masa

podnoszonego przedmiotu, ale takŜe pozycja ciała przyjmowana podczas tej czynności
(Rys. 2, 3, 4 ,5).

Rys. 3. a) niewłaściwe trzymanie przedmiotu prowadzi do zwiększenia statycznego obciąŜenia mięśniowego obu

ramion. b) właściwy sposób dźwigania [13]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Właściwe dźwiganie zapobiega wypadkom uszkodzenia kręgosłupa w pracy. a) dźwiganie przedmiotu

o masie 25 kg przy wyprostowanych kolanach obciąŜa kręgosłup 550 kg; b) przedmiot umieszczony nieco
bliŜej stóp w przysiadzie obciąŜa kręgosłup 300kg c) właściwa pozycja przy dźwiganiu tego cięŜaru obciąŜa
kręgosłup tylko 150 kg [5, s. 122]

Stanowiska pracy w pozycji siedzącej

Pozycja siedząca jest zalecana na stanowiskach, na których praca stawia niewielkie

wymagania siłowe, gdzie nie jest konieczne przemieszczanie się pracownika, natomiast
wymagana jest znaczna precyzja ruchów o optymalnym zasięgu. Typowymi stanowiskami pracy
w tej pozycji są stanowiska montaŜu ręcznego, stanowiska operatorów maszyn (operator dźwigu,
operator suwnicy, kierowcy pojazdów), dyspozytorzy, stanowiska pracy umysłowej i biurowej.

Pozycja siedząca jest najmniej męczącą, z którą wiąŜe się jeden z najmniejszych kosztów

energetycznych pracy, ale wiąŜe się z nią kilka istotnych uciąŜliwości:

−−−−

mięśnie utrzymujące pozycję ciała są poddane obciąŜeniu statycznemu (obciąŜenie uznane
za szczególnie niekorzystne),

−−−−

monotypowość ruchów i czynności,

−−−−

obciąŜenie wzroku,

−−−−

stres psychospołeczny.

ObciąŜenia i uciąŜliwości spowodowane przyjmowaniem pozycji siedzącej stanowią przyczynę
szeregu dolegliwości zdrowotnych i schorzeń takich jak:

−−−−

bóle mięśni obciąŜonych czynnościami zawodowymi lub utrzymywaniem pozycji ciała,

−−−−

ograniczenia ruchowe wywołane sztywnieniem mięśni i bólami,

−−−−

zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa,

−−−−

drętwienie, mrowienie i bóle nóg związane z zaburzeniami krąŜenia krwi w naczyniach
krwionośnych podudzi,

−−−−

zmęczenie wzroku.

Przy długotrwałej pracy z komputerem mogą wystąpić nawet u bardzo młodych ludzi:

−−−−

syndrom RSI (Repetitive Strain-Injury Syndrom) – zespół urazów wynikających z chronicznego

przeciąŜenia organizmu; objawia się przewlekłymi bólami ramion, przedramion, przegubów i dłoni;

−−−−

syndrom  SBS  (Sick-Building  Syndrome)  –  odczuwalne  trudności  w  oddychaniu  powodowane
ciągłym  przebywaniem  w  klimatyzowanych  pomieszczeniach,  spotęgowane  dodatkowo  oparami
substancji  chemicznych  pochodzących  z  mebli  i  tworzyw  sztucznych,  zapachami  tuszów
stosowanych w urządzeniach drukujących, ozonem pochodzącym z drukarek laserowych;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

stres psychologiczny – uczucie ciągłego napięcia wynikającego z łącznego oddziaływania
wszystkich uciąŜliwości związanych z pracą przy stanowisku komputerowym.

Rys. 5. Nieprawidłowe dźwiganie cięŜaru moŜe

doprowadzić do szkodzenia wiązadeł
kręgosłupa i tzw. jądra galaretowatego,
znajdującego

się

między

kręgami.

Uszkodzenie wiązadeł i galaretowatego
jądra

nastąpiło

przestrzeni

międzykręgowej „Z” [13]

Rys.

Prawidłowe,

doraźne

podnoszenie

przedmiotu o masie nie większej niŜ 50
kg

równomiernie

uciska

kolumnę

kręgosłupa, a ciśnienie równomiernie
rozkłada

się

„amortyzujące”

powierzchnie międzykręgowe „D” [13]

ZagroŜenia występujące przy pracy z komputerem ogranicza się poprzez zastosowanie

zasad ergonomii przy pracy zawartych w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposaŜonych w monitory ekranowe.

Zachowanie prawidłowej pozycji siedzącej przy pracach lekkich wymaga aby:

−−−−

cięŜar ciała spoczywał głównie na guzach kulszowych, górnej części ud i na stopach,

−−−−

przy pewnych rodzajach pracy cięŜar ciała moŜe być częściowo przenoszony na lędźwie
i częściowo na przedramię,

−−−−

stopy całą powierzchnią opierały się na podnóŜku, kąt między podudziem a stopą nie
powinien być mniejszy niŜ 90°,

−−−−

uda i podudzia tworzyły równieŜ kąt nie niniejszy niŜ 90°,

−−−−

głowa mogła być lekko pochylona do przodu; odległość oczu od pola pracy lub obrabianego
przedmiotu powinna wynosić 30 do 40 cm.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest cel działań ergonomii?

Na czym polega róŜnica między działaniami ergonomii koncepcyjnej i korekcyjnej?

Jaki jest najkorzystniejszy sposób, ze względu na przyjmowaną pozycję, zaprojektowania
stanowiska i procesu pracy, przy pracach charakteryzujących się małą ruchliwością?

W jaki sposób naleŜy prawidłowo podnosić cięŜary?

Jakie uciąŜliwości związane są z wykonywaniem pracy w pozycji siedzącej?

Jakie problemy zdrowotne powoduje u pracownika praca w pozycji siedzącej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie są objawy syndromu RSI?

Jakie są objawy syndromu SBS u osób pracujących przy stanowisku komputerowym?

Na czym polega prawidłowy sposób siedzenia przy wykonywaniu lekkich prac?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ obowiązki pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy przy ręcznych

pracach transportowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać  w  Internecie  rozporządzenie  Ministra  Pracy  i  Polityki  Społecznej  z  dnia  14
marca  2000r.  w  sprawie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przy  ręcznych  pracach
transportowych (Dziennik Ustaw z roku 2000 r. nr 26, poz. 313 ze zmianami),

zapoznać się z treścią rozporządzenia,

określić na podstawie rozporządzenia obowiązki pracodawcy związane z bhp przy
ręcznych pracach transportowych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Określ dopuszczalne wartości masy przemieszczanych przedmiotów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie rozporządzenie Ministra Pracy i polityki Społecznej z dnia 14
marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach
transportowych (Dziennik Ustaw z roku 2000 r. nr 26, poz. 313 ze zmianami),

określić, dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów przy podanych sytuacjach
transportu. (Tab. do ćwiczenia2).

Lp.

Przemieszczanie przedmiotów

Masa nie moŜe
przekraczać kg

przez męŜczyznę przy pracy stałej.

przez męŜczyznę przy pracy dorywczej

przez męŜczyznę przy przetaczaniu ręcznie przedmiotów po terenie poziomym

zespołowo przez męŜczyzn przy pracy stałej

zespołowo przez męŜczyzn przy pracy dorywczej

przez kobietę przy pracy stałej

przez kobietę przy pracy dorywczej

przez kobietę przy pracy przy przewoŜeniu na taczkach 2-kolowych

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

karta ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zorganizuj stanowisko komputerowe zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zastosować zmiany, które zmniejszą uciąŜliwość pracy na tym stanowisku,

przedstawić propozycje zmian nauczycielowi,

przeprowadzić podobną analizę w domu na swoim stanowisku komputerowym,

sprawdzić po dokonaniu zmian czy będzie Ci się wygodniej pracowało,

zapisać wnioski z pracy w domu w arkuszu ćwiczeniowym.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−−−−

Dziennik Ustaw z roku 1998 Nr 148, poz. 973,

−−−−

stanowisko komputerowe, na którym pracuje uczeń,

−−−−

liniał do pomiaru z dokładnością 1 mm.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie ergonomii?

podnosić prawidłowo cięŜary?

określić zadania pracodawcy wynikające z bhp przy ręcznych pracach
transportowych?

zastosować

przepisy

bhp

dla

zdrowia

uŜytkownika

komputera?

przeprowadzić analizę stanowiska komputerowego pod kątem spełnienia
wymogów zawartych w

Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposaŜonych w
monitory ekranowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska jest stałym elementem rozwoju cywilizacji. Zasady ochrony

rodowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

Najczęściej, zgodnie z ustawą  Prawo ochrony środowiska, przyjmuje się, Ŝe środowisko jest
to  ogół  elementów  przyrodniczych,  w  szczególności  powierzchnia  ziemi,  łącznie  z  glebą,
kopaliny,  wody,  powietrze,  świat  roślinny  i  zwierzęcy,  a  takŜe  krajobraz,  znajdujących
się zarówno w stanie naturalnym, jak teŜ przekształconych w wyniku działalności człowieka.
Często równieŜ jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury
i  kultury,  a  według  niektórych  koncepcji  moŜna  zaliczyć  przynajmniej  część  środowiska
pracy.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciąŜliwości dla

rodowiska, jego zagroŜenia i zanieczyszczenia. UciąŜliwościami dla środowiska są zjawiska

fizyczne lub stany utrudniające Ŝycie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciąŜliwości szkodliwe

dla środowiska, jeŜeli występują  w natęŜeniu utrudniającym Ŝycie, takŜe, gdy są dokuczliwe
w stopniu  powodującym  zagroŜenie  zdrowia  ludzi,  uszkodzenie  lub  zniszczenie  środowiska.
Obowiązek  eliminowania  lub  ograniczania  uciąŜliwości  obciąŜa  jednostki  organizacyjne
i  osoby  fizyczne  prowadzące  działalność  gospodarczą.  Zobowiązane  są  one  stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciąŜliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji  stałych,  ciekłych  lub  gazowych  albo  energii  w  takich  ilościach  lub  w  takim
składzie,  Ŝe  moŜe  to  ujemnie  wpłynąć  na  zdrowie  człowieka,  klimat,  przyrodę  Ŝywą,  glebę,
wodę  lub  spowodować  inne  zmiany  w  środowisku,  w  tym  równieŜ  kulturowym.  Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji  zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń naleŜą dwutlenek węgla (C0

), tlenek

węgla (CO), dwutlenek siarki (S0

), dwutlenek azotu (N0

), fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb),

ropa naftowa, pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące.
Niekiedy uŜywa się zwrotu zanieczyszczenie środowiska hałasem.

Przedsiębiorstwo korzystające ze środowiska jest obowiązane zapewnić przestrzeganie

wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:
1.

Odpowiednią organizację pracy.

Powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom
posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąŜe się z kwestiami ochrony
ś

rodowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie

przygotowanie zawodowe w tym zakresie.

Podejmowanie  działań  w  celu  wyeliminowania  lub  ograniczenia  szkód  w  środowisku
wynikających  z  nieprzestrzegania  wymagań  ochrony  środowiska  przez  pracowników,
a takŜe  podejmowania  właściwych  środków  w  celu  wyeliminowania  takich  przypadków
w przyszłości.

Zobowiązanie pracowników do postępowania w sposób zapewniający ochronę
ś

rodowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. RównieŜ człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym Ŝyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań
moŜemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku.

Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające,

np. z działalności gospodarki. MoŜemy jednak, zmieniając własne zachowania, wytworzyć
w sobie nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia
ś

rodowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania, niewymagające od nas

ani dodatkowych nakładów finansowych, ani dodatkowego czasu.

Pierwszym, najbardziej oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości

odpadów oraz ich segregacja. Przyczyna jest prosta: rozdzielanie śmieci umoŜliwia często ich
ponowne  wykorzystanie,  czyli  recycling.  Dotyczy  to,  na  przykład  szkła,  wyrobów
metalowych  (puszek),  makulatury.  Starajmy  się  segregować  śmieci,  zamiast  –  co  się  często
zdarza  –  wyrzucać  je  w  jednym  worku  do  wspólnego  kontenera.  Na  osiedlach
mieszkaniowych  są  często  rozstawione  specjalne,  osobne  pojemniki  na  szkło,  plastik,  metal
i papier.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze nie naleŜy z nich

korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład waŜne jest, abyśmy maksymalnie korzystali
ze światła dziennego. MoŜemy to robić chociaŜby poprzez odpowiednie ustawienie biurka (na
przykład  przy  oknie).  Następny  etap  to  odpowiednie  oświetlenie  miejsca  pracy  (kiedy
odrabiamy  lekcje  wystarczy  włączona  lampka  na  biurku).  Są  teŜ  inne  proste  sposoby
oszczędzania  energii  elektrycznej,  np.  jeśli  wychodzimy  z  pomieszczenia  zgaśmy  światło,
wyłączmy  telewizor  czy  urządzenia,  których  w  danej  chwili  nie  uŜywamy.  Oszczędność
energii  elektrycznej  moŜe  teŜ  wynikać  z odpowiedniego  wykorzystania  energii  cieplnej.
W niektórych  domach  i  mieszkaniach  jest  przełącznik  regulacji  ogrzewania  i  warto  o  tym
pamiętać. Jednak przede wszystkim, podczas sezonu grzewczego waŜne jest, by drzwi i okna
były szczelne.

Trzeba wspomnieć równieŜ o odpadach elektrycznych i elektronicznych. Odpady

zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego powstają najczęściej w miejscach ich
uŜytkowania, dlatego powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony
ś

rodowiska odzysku sprzętu elektronicznego, powierzając odbiór zuŜytego sprzętu

wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne naleŜą do produktów, które po zuŜyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z  materiałów  wysoko  przetworzonych,  zawierają  substancje  szkodliwe  takie  jak  ołów,  kadm
i rtęć.  Gospodarka  odpadowymi  akumulatorami  i  bateriami  jest  szczególnie  trudna
ze względu  na  fakt  występowania  ich  jako  róŜnorodnych  źródeł  prądu  w  bardzo  szerokim
asortymencie urządzeń, uŜywanych w bardzo wielu dziedzinach Ŝycia.  NaleŜy pamiętać, aby
nie  wyrzucać  baterii  do  odpadów  komunalnych,  a  wyrzucać  je  do  specjalnych  pojemników.
Baterie  poddane  procesom  odzysku  stanowią  znaczne  zasoby  ochraniające  naturalne  złoŜa
surowcowe.

Bardzo waŜnym aspektem ochrony środowiska jest ochrona przed polami

elektromagnetycznymi występującymi przy pracy urządzeń elektrycznych. Ochrona ta polega
na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:

−

utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniŜej dopuszczalnych norm lub
co najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych norm,
gdy nie są one dotrzymane.

Oceny poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje

się w ramach państwowego monitoringu środowiska – okresowe badania kontrolne tych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poziomów prowadzi wojewoda, a zakres badań określa, w drodze rozporządzenia, minister
właściwy do spraw środowiska.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?

W jaki sposób przedsiębiorstwo moŜe zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony
ś

rodowiska?

Jak moŜna oszczędzać energię elektryczną?

Jak naleŜy postępować ze zuŜytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?

Kto dokonuje oceny poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, Ŝe pracujesz w duŜej firmie branŜy elektrycznej i zajmujesz

się konserwacją urządzeń elektrycznych. Zastanów się, w jaki sposób moŜesz zadbać
o środowisko pracując na swoim stanowisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dobrać partnerów do pracy w grupie,

zastanowić się, jakie zagroŜenia środowiska są związane ze sprzętem elektrycznym,
zapisać wszystkie pomysły na kartce (I faza burzy mózgów – nie krytykując Ŝadnego
z pomysłów Twoich koleŜanek/kolegów),

uporządkować zapisane pomysły; ustalić, co moŜna zrobić ze zuŜytymi elementami
urządzeń elektrycznych i jakie metody wypracować na stanowiskach pracy,
by doprowadzić do zmniejszenia zuŜycia energii elektrycznej,

zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip chart.

Ćwiczenie 2

Poszukaj w Internecie informacji na temat zanieczyszczeń środowiska z tytułu

niewłaściwego gospodarowania odpadami ze zuŜytych urządzeń elektrycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zrobić notatki z informacji odnalezionych w Internecie,

zaprezentować efekty swojej pracy na forum klasy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić akty prawne regulujące zasady ochrony środowiska?

podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej?

podać sposoby postępowania ze zuŜytymi akumulatorami i bateriami
galwanicznymi?

określić, na czym polega ochrona przed polami
elektromagnetycznymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i na

wysokości

4.5.1. Materiał nauczania

ZagroŜenie poraŜeniami elektrycznymi

Do poraŜenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania  się  urządzeniami  elektrycznymi  lub  z  powodu  złego  stanu  technicznego
urządzeń  elektrycznych,  a  takŜe  wskutek  nieostroŜności,  lekcewaŜenia  przepisów  i  złej
organizacji  pracy.  PoraŜenie  polega  na  przepływie  prądu  elektrycznego  przez  ludzkie
ciało  w  wyniku  bezpośredniego  kontaktu  z  przedmiotami  stanowiącymi  biegun  napięcia
elektrycznego.  Przepływ  prądu  przez  tkanki  organizmu  wywołuje  w  nich  niekorzystne
zmiany.

W razie przypadku poraŜenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym.

Skutki  poraŜenia  zaleŜą  przede  wszystkim  od  natęŜenia  prądu  elektrycznego.  Wartość
natęŜenia  prądu,  zaleŜną  od  napięcia  i  oporu  elektrycznego,  określa  prawo  Ohma.  Prawo
Ohma  mówi,  Ŝe  natęŜenie  prądu  stałego  I  jest  proporcjonalne  do  całkowitej  siły
elektromotorycznej  w  obwodzie  zamkniętym  lub  do  róŜnicy  potencjałów  (napięcia
elektrycznego)

między

końcami

części

obwodu

nie

zawierającej

ródeł

siły

elektromotorycznej. Mokra skóra stanowi bardzo słaby opór dla prądu elektrycznego i dlatego
szczególne zagroŜenie panuje w obiektach, do których dochodzi woda i wilgoć.

DuŜe znaczenie przy poraŜeniach prądem ma takŜe jego częstotliwość, czas przepływu

i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd zmienny jest bardziej niebezpieczny od prądu
stałego  o  tym  samym  natęŜeniu.  Im  dłuŜsze  jest  działanie  prądu,  tym  powaŜniejsze
uszkodzenie moŜe spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
MoŜe  powodować  uszkodzenia  narządów  nie  leŜących  bezpośrednio  na  drodze  jego
przepływu. RównieŜ gęstość prądu, mierzona w amperach na metr kwadratowy, stanowi duŜe
zagroŜenie.  PoraŜenia  dzieli  się  na  wywołane  prądem  o  niskim  napięciu,  tzn.  poniŜej
1000 woltów i o wysokim napięciu, a więc powyŜej 1000 woltów.

Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obraŜeń jest

tzw. napięcie robocze, czyli napięcie, przy którym urządzenie normalnie pracuje. PoraŜenie
następuje wskutek bezpośredniego dotknięcia odsłoniętej części urządzenia znajdującego
się pod napięciem lub nadmiernego zbliŜenia się do tej części.

Częstą przyczyną obraŜeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie

występujące  między  dwoma  punktami,  nie  naleŜącymi  do  obwodu  elektrycznego,  z  którymi
mogą  się  zetknąć  równocześnie  ręce  lub  ręka  i  stopa  człowieka.  PoraŜenie  takim  napięciem
moŜe  nastąpić  na  przykład  wskutek  kontaktu  z  uszkodzoną  lub  niewłaściwie  połączoną
instalacją.

Dochodzi równieŜ (choć znacznie rzadziej) do poraŜeń przez napięcie zwane krokowym-

przy wejściu człowieka na podłoŜe, w którym działają róŜne potencjały elektryczne,
np. w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.

Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki

Prąd wywiera wpływ na ustrój, powodując zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne.

Intensywność  poraŜenia  wzmagają:  podeszły  wiek,  płeć  Ŝeńska,  ogólny  stan  zdrowia,
pobudzenie  emocjonalne,  spoŜycie  alkoholu.  Negatywny  wpływ  mają  takŜe:  zwiększona
wilgotność  otoczenia,  mokre  podłoŜe  i  spocone  ręce.  RóŜna  jest  równieŜ  odporność
poszczególnych tkanek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uszkodzenie prądem elektrycznym moŜe być poraŜeniem cieplnym, wywołanym łukiem

elektrycznym,  którego  temperatura  moŜe  dochodzić  do  2500°C.  MoŜe  powodować  takŜe
uszkodzenia  wewnętrzne,  które  są  zwykle  znacznie  większe  niŜ  zewnętrzne.  Do  objawów
poraŜenia  prądem  elektrycznym  naleŜą:  migotanie  komór  serca,  obraŜenia  układu
mięśniowego  i  kostno-stawowego  wskutek  skurczów  tęŜcowych,  złamania  kości
w  następstwie  skurczu  mięśni  i  złamania  po  upadku  z  duŜych  wysokości,  np.  ze  słupów
telefonicznych;  niewydolność  nerek;  uszkodzenia  narządów  brzusznych  w  wyniku  napięcia
tęŜcowego mięśni powłok, zaćma oczna po upływie kilku miesięcy od poraŜenia; nadmierna
pobudliwość;  stany  depresyjne;  zaburzenia  pamięci  i  uszkodzenie  nerwów  obwodowych,
a takŜe nadciśnienie tętnicze.

Ochrona przeciwporaŜeniowa

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuŜszy czas

wynosi:

−

30 mA prądu zmiennego

−

70 mA prądu stałego

W praktyce nie operuje się bezpiecznymi wielkościami prądów, lecz bezpiecznymi

wielkościami napięć U

w danych warunkach środowiskowych. Napięcie U

nazywa się

napięciem dotykowym bezpiecznym. Dla prądu przemiennego (w warunkach normalnych)
wartość tego napięcia wynosi 50 V, dla prądu stałego 120 V.

Przy eksploatacji urządzeń o napięciu do 1 kV naleŜy stosować środki organizacyjne

i środki techniczne ochrony przeciwporaŜeniowej.

rodki organizacyjne to m.in.:

−

wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

obowiązkowe okresowe szkolenia pracowników,

−

popularyzacja zasad prawidłowego uŜytkowania urządzeń elektrycznych,

−

bezpieczna organizacja pracy.
Ś

rodki techniczne to:

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), której zadaniem jest
uniemoŜliwienie dotknięcia części czynnych urządzeń elektrycznych, tj. części, które
mogą się znaleźć pod napięciem w czasie normalnej pracy urządzeń,

−

ochrona  przed  dotykiem  pośrednim  (ochrona  dodatkowa),  która  ma  na  celu
niedopuszczenie do poraŜenia w przypadku dotknięcia części przewodzących dostępnych
(np.  obudowy),  które  znalazły  się  nagle  pod  napięciem,  np.  w  wyniku  uszkodzenia
izolacji  lub zwarcia  części  czynnej  z  częścią  przewodzącą  dostępną  (działanie  ochronne
w  tym  zakresie  ma  polegać  na  uniemoŜliwieniu  przepływu  prądu  przez  ciało,  albo  na
ograniczeniu jego wartości lub czasu przepływu),

−

ochrona równoczesna przed dotykiem bezpośrednim lub pośrednim.
Do technicznych środków ochrony moŜna zaliczyć równieŜ środki ochrony osobistej

(sprzęt  ochronny),  stosowane  przy  pracach  konserwacyjno-remontowych,  pomiarach
i  operacjach  łączeniowych.  Zalicza  się  do  nich  izolowane  narzędzia  monterskie,  rękawice
dielektryczne,  drąŜki,  kleszcze,  uchwyty  izolacyjne,  wskaźniki  napięcia  oraz  kalosze
izolacyjne, pomosty izolacyjne i chodniki gumowe.

Rodzaje ochrony przeciwporaŜeniowej
1.

Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ochrona polegająca na zastosowaniu bardzo niskiego napięcia zaleŜnego
od warunków środowiskowych (do 50V dla prądu przemiennego i do 120 V dla
prądu stałego),

−

ochrona za pomocą ograniczenia energii rozładowania,

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim części czynnych:

−

ochrona polegająca na izolowaniu części czynnych,

−

ochrona przy uŜyciu ogrodzeń lub obudów,

−

ochrona przy uŜyciu barier,

−

ochrona polegająca na umieszczeniu poza zasięgiem ręki,

−

ochrona

uzupełniająca

pomocą

urządzeń

róŜnicowoprądowych

RCD

o znamionowym róŜnicowym prądzie zadziałania 30 mA.

Ochrona przed dotykiem pośrednim:

−

ochrona

pomocą

samoczynnego

wyłączenia

zasilania

(wyłączniki

z wyzwalaczami nadprądowymi, bezpieczniki z wkładkami topikowymi, wyłączniki
ochronne róŜnicowoprądowe),

−

ochrona polegająca na zastosowaniu urządzenia II klasy ochronności

lub o izolacji

równowaŜnej (zastosowanie podwójnej lub wzmocnionej izolacji w celu
zapobieŜenia pojawieniu się niebezpiecznego napięcia na częściach przewodzących
urządzeń elektrycznych w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej),

−

ochrona polegająca na izolowaniu stanowiska od ziemi i innych potencjałów części
przewodzących dostępnych z tego stanowiska (np. guma lub pomost izolacyjny),

−

ochrona za pomocą nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych,

−

ochrona za pomocą separacji elektrycznej polegającej na zasilaniu odbiornika lub
grupy odbiorników za pomocą transformatora separacyjnego.

Znajomość tych znaków pozwoli na zmniejszenia ryzyka związanego z poraŜeniami

elektrycznymi

Dany wyrób, uŜywany zgodnie z zasadami określonymi przez producenta,
nie stanowi zagroŜenia dla Ŝycia, zdrowia, mienia i środowiska.

Taki znak ostrzega przed niebezpieczeństwem ze strony urządzenia
elektrycznego.

Rys. 7. Znaki ostrzegawcze [9]

Pracą na wysokości w rozumieniu Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z późn.
zm. (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r., nr 169, poz. 1650) jest praca wykonywana na powierzchni
znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi.

Do pracy

na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezaleŜnie od wysokości, na jakiej się
znajduje, jeŜeli powierzchnia ta:
1.

osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub
ś

cianami z oknami oszklonymi,

wyposaŜona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed
upadkiem z wysokości.
Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyŜej 1,0m nad poziomem podłogi lub

ziemi,  na  których  w  związku  z  wykonywaną  pracą  mogą  przebywać  pracownicy  lub
słuŜących  jako  przejścia,  powinny  być  zainstalowane  balustrady  składające  się  z  poręczy
ochronnych  umieszczonych  na  wysokości  co  najmniej  1,1m  i  krawęŜników  o  wysokości
co najmniej 0,15m. Pomiędzy poręczą i krawęŜnikiem powinna być umieszczona w połowie
wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemoŜliwiający
wypadnięcie  osób.   JeŜeli  ze  względu  na  rodzaj  i  warunki  wykonywania  prac  na  wysokości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zastosowanie tego typu balustrad jest niemoŜliwe, naleŜy stosować inne skuteczne środki
ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpowiednie do rodzaju i warunków
wykonywania pracy.

Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w sposób nie zmuszający

pracownika  do  wychylania  się  poza  poręcz  balustrady  lub  obrys  urządzenia,  na  którym  stoi.
Przy  pracach  na:  drabinach,  klamrach,  rusztowaniach  i  innych  podwyŜszeniach  nie
przeznaczonych  na  pobyt  ludzi,  na  wysokości  do  2m  nad  poziomem  podłogi  lub  ziemi  nie
wymagających  od  pracownika  wychylania  się  poza  obrys  urządzenia,  na  którym  stoi,  albo
przyjmowania  innej  wymuszonej  pozycji  ciała  groŜącej  upadkiem  z  wysokości,  naleŜy
zapewnić, aby:

−

drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia były stabilne i zabezpieczone
przed nie przewidywaną zmianą połoŜenia oraz posiadały odpowiednią wytrzymałość na
przewidywane, obciąŜenie,

−

pomost roboczy spełniał następujące wymagania:

powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzędzi
i niezbędnych materiałów,

podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana do elementów
konstrukcyjnych pomostu,

w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone czytelne informacje
o wielkości dopuszczalnego obciąŜenia.

Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokości powyŜej 2 m od

otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego oraz na podestach ruchomych
wiszących naleŜy w szczególności:

−

zapewnić bezpieczeństwo przy komunikacji pionowej i dojścia do stanowiska pracy,

−

zapewnić stabilność rusztowań i odpowiednią ich wytrzymałość na przewidywane
obciąŜenia,

−

przed rozpoczęciem uŜytkowania rusztowania naleŜy dokonać odbioru technicznego
w trybie określonym w odrębnych przepisach.

Rusztowania  i  podesty  ruchome  wiszące  powinny  spełniać  wymagania  określone
odpowiednio w odrębnych przepisach oraz w Polskich Normach.
Przy  pracach  na:  słupach,  masztach,  konstrukcjach  wieŜowych,  kominach,  konstrukcjach
budowlanych bez stropów, a takŜe przy ustawianiu lub rozbiórce rusztowań oraz przy pracach
na  drabinach  i  klamrach  na  wysokości  powyŜej  2m  nad  poziomem  terenu  zewnętrznego  lub
podłogi naleŜy w szczególności:

−

przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstrukcji lub urządzeń, na których
mają  być  wykonywane  prace,  w  tym  ich  stabilność,  wytrzymałość  na  przewidywane
obciąŜenie  oraz  zabezpieczenie  przed  nie  przewidywaną  zmianą  połoŜenia,  a  takŜe  stan
techniczny  stałych  elementów  konstrukcji  lub  urządzeń  mających  słuŜyć  do  mocowania
linek bezpieczeństwa,

−

zapewnić stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykonywanych
prac, sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości jak: szelki bezpieczeństwa z linką
bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów konstrukcji, szelki bezpieczeństwa
z pasem biodrowym (do prac w podparciu – na słupach, masztach itp.),

−

zapewnić  stosowanie  przez  pracowników  hełmów  ochronnych  przeznaczonych  do  prac
na wysokości.
Wymagania  określone  powyŜej  dotyczą  równieŜ  prac  wykonywanych  na  galeriach,

pomostach, podestach i innych podwyŜszeniach, jeŜeli rodzaj pracy wymaga od pracownika
wychylenia się poza balustradę lub obrys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej
wymuszonej pozycji ciała groŜącej upadkiem z wysokości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZagroŜenie hałasem

Hałas jest czynnikiem oddziaływującym negatywnie na samopoczucie psychiczne,

a przez oddziaływanie na  układ nerwowy takŜe na zdrowie fizyczne człowieka. MoŜe on być
jedną z przyczyn pogorszenia jakości i wydajności pracy. Hałas oddziałuje ujemnie na organ
słuchu i ośrodkowy układ nerwowy powodując pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu
akustycznego,  któremu  towarzyszy  wiele  reakcji  obronnych  np.  zmiany  akcji  serca,  rytmu
oddychania,  ciśnienia  tętniczego  krwi,  temperatury  ciała  itp.  Innymi  objawami  związanymi
z  nadmiernym  hałasem  są

bóle i zawroty głowy, osłabienie, zwiększona pobudliwość

nerwowa, zaburzenie snu, zwiększona potliwość, uszkodzenie słuchu. Hałas wpływa równieŜ
na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę.

Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałas moŜna podzielić na:

−

hałas o poziomie poniŜej 35 dB nie jest szkodliwy dla zdrowia, ale moŜe być
denerwujący; hałas taki moŜe przeszkadzać w pracy wymagającej skupienia
np. projektowaniu, pisaniu itp.,

−

hałas o poziomie od 35 do 70 dB wywiera ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka;
pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy, moŜe on obniŜyć zrozumiałość
mowy oraz utrudnić zasypianie i wypoczynek,

−

hałas o poziomie od 70 dB do 85 dB trwający stale, moŜe powodować zmniejszenie
wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ma ujemny wpływ na ustrój
nerwowy człowieka,

−

hałas o poziomie od 85 do 130 dB powoduje liczne uszkodzenia słuchu i róŜne
schorzenia, takie

jak zaburzenia układu krąŜenia, nerwowego, równowagi i inne oraz

uniemoŜliwia zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra,

−

hałas o poziomie od 130 dB do 150 dB pobudza do drgań niektóre wewnętrzne organy
ludzkiego ciała, powodując ich trwałe schorzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie; praca
w takim hałasie moŜe spowodować powaŜne osłabienie lub uszkodzenie słuchu,

−

hałas  o  poziomie  powyŜej  150  dB  juŜ  po  5  minutach  całkowicie  paraliŜuje  działanie
organizmu,  powoduje  mdłości,  zaburzenia  równowagi,  uniemoŜliwia  wykonywanie
skoordynowanych  ruchów  kończyn,  zmienia  proporcje  zawartości  składników  we  krwi,
powoduje u człowieka stany lękowe i depresyjne oraz inne objawy chorób psychicznych.
AŜ  80  procent  osób  pracujących  w  hałasie  o  tym  poziomie  zapada  na  nieuleczalne
choroby.

NaleŜy w związku z tym pamiętać o uŜywaniu środków ochrony słuchu, takich jak nauszniki
przeciwhałasowe lub wkładki przeciwhałasowe w wypadku przekroczenia dopuszczalnych
ośmiu godzin dziennie przy 85 dB.

Wibracje

Wibracjami nazywamy przekazywanie drgań mechanicznych z ciała stałego

na poszczególne tkanki ciała człowieka lub na cały organizm. Wibracje i wstrząsy są
bodźcami fizycznymi przekazywanymi bezpośrednio z materiału drgającego, z pominięciem
ś

rodowiska powietrznego. Towarzyszący wibracji dźwięk powstaje

wskutek

przekazania

części  energii  drgających  cząsteczek  materiału  poprzez  powietrze  do  narządu  słuchu
człowieka.  Energia  drgań,  która  przekazywana  jest  tkankom,  wywołuje  podraŜnienie
zakończeń nerwowych odbierających odkształcenia mechaniczne.

Drgania mechaniczne o niskich częstotliwościach powodują rotacyjne ruchy głową,

na skutek których zostaje zakłócony układ równowagi. Konsekwencją tego są objawy
choroby lokomocyjnej.

Działanie wibracji o poziomie przekraczającym próg wraŜliwości wywołuje wiele

doznań, w tym ból. Wibracja najsilniej jest odczuwana przy częstotliwościach do 35 Hz,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

szczególnie dla zakresu 20 Hz. Występuje wtedy rezonans narządowy i silne podraŜnienie
błędnika.

Istotnym objawem powstającym w następstwie rezonansu narządowego prowadzącego

do  wypaczenia  czynności  wielu  organów,  co  przejawia  się  ich  mniejszą  sprawnością
lub wystąpieniem  nieprawidłowych  odruchów  połączonych  z  bólem,  jest  takŜe  upośledzenie
mowy. Jest ono spowodowane rezonansowym drganiem szczęki, zmianami napięcia mięśnia
krtani oraz drganiami słupa powietrza w jamie nosowo-gardłowej. Na to zjawisko ma wpływ
takŜe  rezonans  narządów  klatki  piersiowej.  Drgania  tych  narządów  (w  zakresie  1-4  Hz)
o  duŜej  intensywności  utrudniają  takŜe  oddychanie  oraz  mogą  spowodować  ból  w  okolicy
serca.  Wibracja  niekorzystnie  działa  na  wzrok,  powoduje  zwłaszcza  pogorszenie  jego
ostrości.  MoŜna  to  stwierdzić  przy  dwóch  zakresach  częstotliwości:  przy  20-40  Hz  oraz
60-90  Hz.  Pogorszeniu  ostrości  towarzyszy  równieŜ  zwęŜenie  pola  widzenia  i  słabsze
rozróŜnianie barw. Bardzo przykre następstwa wywołuje wibracja narządów jamy brzusznej,
poniewaŜ  ze  względu  na  swobodne  zawieszenie  takich  narządów  jak  Ŝołądek,  trzustka,
ś

ledziona czy wątroba, mogą one ulegać duŜym pomieszczeniom. PodraŜnienie narządu

równowagi powoduje objawy typowe dla choroby morskiej: ból i zawroty głowy, szum
w uszach, duszności, ból Ŝołądka i nudności.

Drgań wibracyjnych trudno uniknąć, dlatego naleŜy stosować produkty, które ograniczają

ich działanie. Do podstawowych ochron przeciwwibracyjnych naleŜą: rękawice
przeciwwibracyjne, pasy przeciwwibracyjne, poduszki, rękawy i klęczniki przeciwwibracyjne
oraz obuwie przeciwwibracyjne.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na jakie niebezpieczeństwa naleŜy zwrócić szczególną uwagę pracując z urządzeniami
elektrycznymi?

Jaki jest dopuszczalny hałas w miejscu pracy?

Jakie negatywne objawy mogą spowodować wibracje?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe:

Zadanie:

prawda

fałsz

Wilgotne

otoczenie

zmniejsza

zagroŜenie

poraŜenia

prądem

elektrycznym

Prąd zmienny jest mniej niebezpieczny dla człowieka niŜ prąd stały
o tym samym natęŜeniu.

Migotanie moŜe powodować dekoncentrację i ból głowy.

Aby uniknąć olśnienia naleŜy odsłaniać okna, uŜywać lamp i stosować
gładkie powierzchnie.

Zły stan techniczny urządzeń elektrycznych moŜe być przyczyną
poraŜenia prądem.

Czas trwania poraŜenia nie ma znaczenia dla rozmiaru zmian
w organizmie spowodowanych przez przepływający prąd.

Działanie

prądu

przemiennego

wpływa

przede

wszystkim

na zaburzenia czynności komórek.

Wibracja wpływa na ostrość widzenia.

Dopuszczalny hałas podczas pracy projektanta wynosi 85 dB.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Separacja elektryczna zapewnia ochronę przeciwporaŜeniową przed
dotykiem pośrednim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać dokładnie zdania,

przeanalizować ich treść decydując czy zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla kaŜdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wpisz znaczenie poszczególnych znaków i symboli:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć dokładnie wszystkie znaki i symbole,

przeanalizować znaczenie znaków i krótko opisać, czego dotyczą,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla kaŜdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Zaklasyfikuj środki ochrony przeciwporaŜeniowej do odpowiedniej kategorii wstawiając

„x” w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach:

rodki ochrony przeciwporaŜeniowej

Ochrona przed

dotykiem bezpośrednim

Ochrona przed

dotykiem pośrednim

umieszczenie urządzenia
w odpowiedniej obudowie

bezpiecznik z wkładką topikową

bariera uniemoŜliwiająca dostęp do
urządzenia

zastosowanie wyłączników
róŜnicowoprądowych

zastosowanie urządzeń ochronnych
przetęŜeniowych
(nadmiarowoprądowych)

stosowanie dodatkowej izolacji

stosowanie nieuziemionych połączeń
wyrównawczych miejscowych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

przeanalizować wskazane środki ochrony przeciwporaŜeniowej,

zakwalifikować kaŜdy z nich do odpowiedniej kategorii lub do obu kategorii,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla kaŜdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6,

−

przybory do pisania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić zagroŜenia, jakie mogą wystąpić w pracy z urządzeniami
elektrycznymi?

rozpoznać znaki informujące o groŜącym niebezpieczeństwie?

wymienić skutki działania prądu na człowieka?

określić, jakie parametry przepływającego prądu elektrycznego mają wpływ
na zagroŜenie zdrowia i Ŝycia człowieka?

zastosować

rodki

ochrony

przeciwporaŜeniowej

przed

dotykiem

bezpośrednim i pośrednim?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Ochrona przeciwpoŜarowa

4.6.1. Materiał nauczania

PoŜar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.

W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych stanowi powaŜne zagroŜenie
dla ludzkiego zdrowia i Ŝycia.

NajwaŜniejsze przyczyny powstawania poŜarów w zakładach pracy:

−−−−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,

−−−−

niewłaściwe uŜytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,

−−−−

niewłaściwe

przechowywanie

zabezpieczenie

materiałów

łatwo

palnych

i wybuchowych,

−−−−

wyładowania atmosferyczne,

−−−−

elektryczność statyczna,

−−−−

wybuchy gazów skroplonych lub spręŜonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,

−−−−

samozapalenie składowanych paliw, chemikaliów i odpadów,

−−−−

brak ładu i porządku na i wokół stanowiska pracy i w pomieszczeniach pracy.

Urządzenia i instalacje elektryczne w obszarach zagroŜonych poŜarem

Wszystkie urządzenia technologiczne, w których mogą występować zjawiska

elektryczności statycznej muszą być uziemione. W obszarach zagroŜonych poŜarem zabrania
się instalowania:

−

transformatorów i kondensatorów elektroenergetycznych,

−

stanowisk ładowania akumulatorów.

Zainstalowane urządzenia i instalacje elektryczne nie mogą stwarzać zagroŜenia

poŜarowego dla znajdujących się w obiekcie ludzi i zwierząt oraz muszą spełniać wymagania
zgodnie z normami. JeŜeli urządzenia mogą stworzyć zagroŜenie poŜarowe, to powinny być:

−

montowane na materiałach odpornych na działanie wysokich temperatur lub odgrodzone
materiałami odpornymi na wysokie temperatury,

−

montowane tak, aby moŜliwe było rozpraszanie się ciepła w bezpiecznej odległości
od materiałów naraŜonych na szkodliwe efekty cieplne.

Urządzenie przyłączone na stałe, które podczas normalnej pracy moŜe powodować

powstanie łuku elektrycznego lub iskrzenia powinno być:

−

całkowicie osłonięte materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,

−

odgrodzone materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,

−

montowane w taki sposób, aby moŜliwe było zgaśnięcie łuku w bezpiecznej odległości
od elementów, w których łuk mógłby spowodować szkodliwe efekty cieplne.

Sposoby walki z poŜarami

Znane są dwa sposoby walki z poŜarami, pierwszy z nich to tzw. obrona czynna,

stosowana wówczas, gdy walczymy juŜ z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona
bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania poŜaru. Przy obronie czynnej
powinny być spełnione następujące warunki:

−−−−

plan i wymiary budynku powinny umoŜliwiać szybką ewakuację ludzi w razie poŜaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, tj. w pobliŜu miejsc, w których poŜar jest prawdopodobny oraz w pobliŜu
wyjść,

−−−−

instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umoŜliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu poŜaru,

−−−−

rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umoŜliwiać straŜy
poŜarnej dojazd i gaszenie poŜaru.

W zakładach przemysłowych o duŜym zagroŜeniu poŜarowym zakłada się specjalne

instalacje gaśnicze, np. tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie.
Instalacje automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.

Typy poŜarów
A – spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,

tkaniny itp.),

B – ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod

wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne itp.),

C – płoną gazy palne (acetylen, metan, propan-butan, wodór, gaz koksowniczy lub ziemny),
D – zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas).

Podział ten ma istotne znaczenie przy wyborze odpowiedniego rodzaju środków

gaśniczych.

PoŜary typu A moŜna gasić wodą lub pianą tworzona przez zmieszanie wody

z substancją  pianotwórczą,  poniewaŜ  środki  te  nie  dopuszczają  tlenu  do  pokrytych  nimi
przedmiotów  i  obniŜają  temperaturę  palącego  się  materiału.  Wyjątkiem  są  sytuacje,  gdy
ogniem  objęte  są  urządzenia  elektryczne  pod  napięciem  lub  palące  się  materiały  wchodzące
z wodą  w  reakcje  chemiczne,  którym  towarzyszy  wydzielanie  się  wodoru  lub  tlenu
podtrzymującego palenie.

W takich przypadkach, jak równieŜ przy gaszeniu poŜarów typu B, konieczne jest

stosowanie dwutlenku węgla. Jako gaz cięŜszy od powietrza wypełnia on szczelnie przestrzeń
objętego  poŜarem  pomieszczenia  poczynając  od  dolnych  jego  partii,  co  prowadzi  w  efekcie
do  obniŜenia  stęŜenia  tlenu  w  powietrzu.  W  przeciwieństwie  do  wody  i  piany  –  dwutlenek
węgla  nie  przewodzi  elektryczności.  Izoluje  teŜ  przed  dostępem  tlenu  palące  się  substancje
płynne,  podczas  gdy  woda  i  piana  powodują  wypieranie  lŜejszych  od  wody  palących  się
płynów na powierzchnię środka gaśniczego.

Przy gaszeniu poŜarów C naleŜy przede wszystkim odciąć dopływ paliwa gazowego.

JeŜeli jest to niemoŜliwe, stosuje się specjalne środki i techniki gaszenia dostępne
zawodowym straŜom poŜarnym.

PoŜary typu D oraz palące się instalacje i urządzenia elektryczne pod napięciem gasi

się przy pomocy specjalnych proszków gaśniczych.

Wszystkie wymienione środki gaśnicze stosowane są przy pomocy urządzeń zwanych

gaśnicami. Na kaŜdej dopuszczonej do uŜytku gaśnicy umieszczony jest dobrze widoczny
napis informujący o rodzaju środka gaśniczego i typie poŜaru, przy którym gaśnica moŜe być
stosowana. Gaśnice dopuszczone do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem
oznaczone są dodatkowo literą E.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaje sprzętu przeciwpoŜarowego

Gaśnice proszkowe

−−−−

z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO

, dozowanie środka gaśniczego przez zawór

lub prądownicę proszkową,

−−−−

pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposaŜonym we wskaźnik ciśnienia.

Rys. 8. Gaśnice proszkowe [6]

Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy BC lub ABC oraz róŜne wersje pojemności

zbiorników  pozwalają  na  szeroki  zakres  ich  zastosowania.  Są  szczególnie  zalecane
do zabezpieczania przeciwpoŜarowego róŜnych typów samochodów,  garaŜy, biur, mieszkań,
warsztatów,  magazynów,  hal  przemysłowych,  zakładów  energetycznych  i  chemicznych,
budynków administracji państwowej, słuŜby zdrowia, oświaty, nauki, kultury itp.

Gaśnice śniegowe

Rys. 9. Gaśnice śniegowe [6]

Przeznaczone do gaszenia poŜarów grupy BC oraz poŜarów instalacji i urządzeń

elektrycznych

znajdujących

się

pod

napięciem.

Wykonane

bazie

butli

wysokociśnieniowych zawierających CO

. Zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach,

magazynach, stacjach benzynowych, halach przemysłowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaśnice i agregaty pianowe
Gaśnice i agregaty pianowe przeznaczone do gaszenia poŜarów grupy AB.

Rys. 10.

Gaśnice i agregaty pianowe [6]

Zalecane do stosowania w przemyśle petrochemicznym, drzewnym, na stacjach paliw,

w magazynach cieczy łatwopalnych, bazach transportowych, zabudowaniach rolniczych.

Agregaty gaśnicze
Agregaty gaśnicze przeznaczone do gaszenia poŜarów grupy BC lub ABC (w zaleŜności od
stosowanego proszku).

Rys. 11. Agregaty gaśnicze [6]

Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie sprzętu w akcjach ratowniczych

straŜy poŜarnych, kolumn transportowych, jako zabezpieczenie lotnisk, w rafineriach oraz
innych duŜych zakładach przemysłowych.

Samoczynne urządzenia gaśnicze
Przeznaczone do gaszenia poŜarów grupy ABC.

Rys. 12. Samoczynne urządzenia gaśnicze [6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane do stosowania w pomieszczeniach zamkniętych, takich jak: magazyny farb,

olejów,  materiałów  łatwopalnych,  rozdzielnie  elektryczne  itp.,  w  których  nie  przewiduje  się
stałej obsługi. SUG (samoczynne urządzenia gaśnicze) są wyposaŜone w samoczynny zawór
ampułkowy,  który  moŜe  być  uruchamiany  impulsem  elektrycznym  przesyłanym
z automatycznej  centrali  alarmowej  lub  w  wyniku  przekroczenia  określonej  temperatury
w pomieszczeniach.

W sąsiedztwie delikatnych urządzeń elektronicznych nie moŜna uŜyć gaśnic wodnych,

pianowych czy proszkowych. Jedyną bezpieczną dla serwerów i innych urządzeń
elektronicznych metodą tłumienia ognia jest zastosowanie odpowiednich gazów
technicznych. Najczęściej stosowane są dwie mieszanki:

−

argonit – mieszanina naturalnych gazów: azotu i argonu (po 50%), powoduje spadek
ilości tlenu w pomieszczeniu do poziomu ok. 15%. Tlen w tym stęŜeniu nie podtrzymuje
procesu palenia, umoŜliwia jednak oddychanie.

−

FM200  –  jest  bezwonnym  i  nietoksycznym  gazem  otrzymywanym  sztucznie  (pochodna
halonu).  FM200  nie  tylko  ogranicza  ilość  tlenu  w  powietrzu,  lecz  powstrzymuje  takŜe
proces palenia na poziomie cząsteczkowym.

Oba gazy róŜnią się przede wszystkim czasem, po jakim osiągają efekt tłumienia ognia.
Argonit potrzebuje ok. 90 s, natomiast FM200 - ok. 10 s. FM200 wymaga mniejszej butli, jest
jednak droŜszy od Argonitu.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są główne przyczyny powstawania poŜarów?

W jaki sposób powinny być montowane urządzenia elektryczne mogące stworzyć
zagroŜenie poŜarowe?

Jak naleŜy zabezpieczyć urządzenia wytwarzające podczas pracy łuk elektryczny?

Jakie warunki muszą być spełnione, aby obrona czynna przed poŜarem była skuteczna?

Jakie rozróŜniamy typy poŜarów?

Do jakich typów poŜarów uŜywane są gaśnice pianowe, proszkowe, śniegowe?

Za pomocą jakich środków moŜna bezpiecznie gasić poŜary delikatnych urządzeń
elektronicznych?

Jakiego sprzętu gaśniczego moŜna uŜywać do gaszenia urządzeń pod napięciem?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zaleŜności od rodzaju poŜaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z instrukcjami przeciwpoŜarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu
i środków gaśniczych,

zanotować moŜliwe do zastosowania środki gaśnicze,

scharakteryzować środki gaśnicze,

wypełnić tabelę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaje poŜaru

Środki gaśnicze

1. urządzenia elektryczne

2. tłuszcze i oleje spoŜywcze

3. ciała stałe

4. ciecze i gazy palne

5. urządzenia pod napięciem

6. metale palne

7. tłuszcze spoŜywcze w urządzeniach
kuchennych

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpoŜarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia poŜaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu poŜaru,

omówić sposób uŜycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,

omówić najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu w/w środków.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpoŜarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie „poŜar”?

wymienić główne przyczyny poŜarów ?

omówić rodzaje środków gaśniczych?

wyjaśnić sposób posługiwania się gaśnicą proszkową, śniegową, pianową?

omówić metody gaszenia delikatnych urządzeń elektronicznych?

wyjaśnić działanie samoczynnych urządzeń gaśniczych?

rozpoznać przeznaczenie środków gaśniczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.7.1. Materiał nauczania

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

JeŜeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krąŜenie i oddychanie,

tamowania  krwotoku  lub  ochrony  uszkodzonego  kręgosłupa  -  pierwszej  pomocy  powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zaleŜności od sytuacji, liczby rannych
oraz charakteru obraŜeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół  reanimacyjny,  straŜ  poŜarną,  pogotowie  energetyczne  lub  gazowe.  Czynności
reanimacyjne  naleŜy  kontynuować  aŜ  do  czasu  przybycia  wezwanej  ekipy  pogotowia
ratunkowego.

Rys. 13. Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności [8]

PoraŜenie prądem elektrycznym

Pierwsza pomoc polega na przerwaniu obwodu elektrycznego, najczęściej przez

wyciągnięcie  wtyczki  z  gniazdka  lub  wykręcenie  bezpiecznika.  Gdy  to  nie  jest  moŜliwe,
ratownik  oddziela  poraŜonego  od  obwodu  elektrycznego  przez  odciągnięcie  za  odzieŜ.  Sam
izoluje  się  od  podłoŜa  przy  pomocy  suchej  deski  lub  suchej  tkaniny,  względnie  innego
materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzieŜ nie jest moŜliwe, dokonuje się oddzielenia
poraŜonego  za  pomocą  suchej  listwy  drewnianej  lub  kija  itp.  Ratownik  musi  być  zawsze
dokładnie  izolowany.  Nie  wolno  chwytać  ratowanego  przedmiotem  przewodzącym
elektryczność lub gołymi rękami za ciało.

Po usunięciu poraŜonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech

i  tętno.  W  przypadku  utraty  przytomności  i  przy  zachowanym  oddechu  stosuje  się  tzw.
bezpieczne ułoŜenie na  boku i przytrzymuje  go,  aby  wskutek bezładnych ruchów nie doszło
do  opadnięcia  języka  i  zatkania  wejścia  do  krtani.  W  razie  zatrzymania  oddechu  stosuje
się sztuczne  oddychanie,  najlepiej  metodą  usta-usta,  za  pomocą  maski  ustno-gardłowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zgodnie z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu reanimacji. W razie zatrzymania akcji
serca naleŜy wykonać natychmiast zewnętrzny masaŜ serca.

W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie

przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułoŜenie zapewniające
tzw.  autotransfuzję  krwi  przez  uniesienie  kończyn  ku  górze,  powodujące  przemieszczenie
krwi  w  kierunku  serca  i  mózgu.  Równocześnie  chroni  się  chorego  przed  utratą  ciepła,
uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania się palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest
równieŜ  posługiwanie  się  do  ewakuacji  przygodnym  transportem,  który  moŜe  wywołać
dodatkowe urazy.

Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości

tętna. JeŜeli tętno jest namacalne i ciśnienie tętnicze utrzymuje się w granicach zbliŜonych do
normalnego,  szanse  uratowania  poszkodowanego  są  duŜe.  Tymczasem  naleŜy  wezwać
karetkę  pogotowia  ratunkowego  i  powiadomić,  z  jakim  rodzajem  poraŜenia  ma  się
do czynienia.

PoraŜenie prądem elektrycznym o wysokim napięciu

O wysokim napięciu mówimy, gdy wynosi powyŜej 1000 woltów. Mamy z nim

do czynienia w razie uszkodzenia stacji transformatorowych i elektrowni. Zwykle są one
oznaczone tablicami ostrzegawczymi.

Niebezpieczne jest samo zbliŜanie się do uszkodzonych przewodów będących pod

napięciem. MoŜe bowiem powstać łuk elektryczny przez normalnie izolującą warstwę
powietrza. Prąd przepływa wtedy przez całe ciało. Dochodzi wówczas do powstania wysokiej
temperatury i rozległych oparzeń. Mogą równieŜ wystąpić wszystkie zaburzenia zachodzące
przy poraŜeniach prądem niskiego napięcia.

Szczególnie niebezpieczny jest tzw. przeskok napięcia bez bezpośredniego kontaktu

z  linią  działania  prądu,  łuk  elektryczny  moŜe  nawet  przekroczyć  odległość  kilku  metrów.
Ratownik  powinien  w  takich  przypadkach  znajdować  się  5  metrów  od  źródła  zagroŜenia.
NaleŜy  wówczas  zastosować  tzw.  przerzutkę  z  drutu.  Czynność  tę  powinien  wykonywać
wezwany personel techniczny, powiadomiony o faktycznym stanie zagroŜenia.

Pierwsza pomoc po odłączeniu od źródła prądu powinna polegać na wezwaniu karetki

pogotowia, najlepiej karetki reanimacyjnej ze specjalistą anestezjologiem. Następnie naleŜy
sprawdzić, czy ratowany oddycha; jeśli nie, natychmiast rozpoczyna się sztuczne oddychanie,
najlepiej za pomocą maski ustno-gardłowej. JeŜeli chory nie oddycha i nie ma wyczuwalnego
tętna, rozpoczyna się resuscytację (reanimację), zgodnie z załoŜeniami przyjętymi dla
pierwszej pomocy.

ObraŜenia wywołane prądem o niskim napięciu (poniŜej 1000 V)

Z zagroŜeniem poraŜeniem prądem o niskim napięciu mamy do czynienia

w urządzeniach gospodarstwa domowego, w przemyśle i w rzemiośle.

Sieć elektryczna jest zwykle uziemiona i dotknięcie przewodu pod napięciem przez osobę

stojącą na ziemi powoduje przepływ prądu przez ciało. Proces ten moŜna łatwo przerwać
za pomocą wyłącznika lub przez wyjęcie bezpiecznika.

Przepływ prądu niskiego napięcia przez ciało powoduje pobudzenie układu nerwowego

i  mięśni.  W  mięśniach  mogą  wystąpić  skurcze,  które  nie  pozwalają  na  oderwanie  się
od  metalowego  przewodu  elektrycznego.  Skurcze  mięśni  są  często  przyczyną  upadku
i  uszkodzeń  mechanicznych  ciała.  Działanie  prądu  na  serce  moŜe  prowadzić  do  zaburzeń
rytmu,  a  nawet  zatrzymania  akcji  serca.  Szkodliwy  wpływ  na  mózg  i  układ  nerwowy  moŜe
powodować  utratę  przytomności  i  bezdech.  Na  skórze,  w  miejscu  wejścia  i  wyjścia  prądu
na zewnątrz, występują głębokie rany oparzeniowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działanie prądu zmiennego o częstotliwości 50 herców na człowieka:

−

przy natęŜeniu 0,7–0,9 mA przepływ prądu jest słabo wyczuwalny; zaczyna
się mrowienie, stopniowe drętwienie i przykurcz ręki, sukcesywnie przesuwający
się ku ramieniu,

−

prąd o natęŜeniu 3,2–7,2 mA – obserwujemy sztywnienie ręki, bolesne skurcze ramienia,
kłucie na całej powierzchni ręki; oderwanie się od elektrod jest ledwo moŜliwe; kobiety
są bardziej wraŜliwe na ten rodzaj prądu i znoszą zwykle najwyŜej prąd o natęŜeniu 7mA,
męŜczyźni zaś do 10 mA,

−

prąd  o  natęŜeniu  7–18  mA  –  obserwuje  się  skurcz  barków;  wypuszczenie  elektrod  jest
niemoŜliwe;  przepływ  takiego  prądu  człowiek  wytrzymuje  przez  kilkanaście  sekund,
powstają  trudności  w  oddychaniu,  wzmaga  się  ból  i  niemiarowość  akcji  serca,  moŜliwe
jest  jeszcze  przywrócenie  czynności  serca,  pojawia  się  utrata  przytomności,  raŜony
umiera,  jeŜeli  nie  nastąpi  przerwanie  dopływu  prądu  i  nie  otrzyma  on  natychmiast
pomocy doraźnej,

−

przy przepływie prądu o natęŜeniu 50–70 mA, następuje migotanie komór serca, utrata
przytomności i zgon, obserwuje się ślady lekkiego oparzenia ciała.

Zranienia

JeŜeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), naleŜy opatrzyć

pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku foliowym
(umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu pogotowia.

Zranienia naleŜy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych

usuwa się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji
lekarskiej, a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.

Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran

zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, naleŜy zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtęŜcowego.

Choremu z cięŜkimi urazami jamy brzusznej nie naleŜy podawać napojów, a jedynie zwilŜyć

wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu, powinno się go
okryć kocem lub płaszczem.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku naleŜy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:
–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany ich połoŜenia, jak równieŜ zmiany połoŜenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Telefony alarmowe
W przypadku pojawienia się zagroŜenia naleŜy zawiadomić odpowiednie słuŜby ratownicze:

−

999 – pogotowie ratunkowe,

−

998 – straŜ poŜarna,

−

997 – policja,

−

112 – słuŜby zintegrowane (System Ratownictwa Zintegrowanego- tylko z telefonów
komórkowych)

Dzwoniąc naleŜy podać dokładną informację o miejscu i okolicznościach wypadku, a takŜe
ilości osób poszkodowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie czynności powinien wykonać kolejno ratownik?

Co naleŜy zrobić, aby zabezpieczyć miejsce wypadku?

Kiedy przy oparzeniach niezbędna jest pomoc lekarza?

W jakich przypadkach pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby do tego
przeszkolone?

Jak naleŜy postępować z ciałami obcymi w ranach?

Na jakie niebezpieczeństwo naraŜony jest człowiek w przypadku poraŜenia prądem
o wysokim napięciu?

Na jakie niebezpieczeństwo naraŜony jest człowiek w przypadku poraŜenia prądem
o niskim napięciu?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli wymienione poniŜej fazy ratowania poszkodowanego w przypadku

omdlenia. w odpowiedniej kolejności (wybierz właściwe).

sprawdzenie  czynności  serca;  upewnienie  się,  Ŝe  pacjent  oddycha;  ułoŜenie  w  pozycji
bezpiecznej;  zewnętrzny  masaŜ  serca;  masaŜ  wykonywany  równocześnie  ze  sztucznym
oddychaniem;  kontrola  tętna;  sztuczne  oddychanie;  przywrócenie  droŜności  układu
oddechowego; badanie kompleksowe; wezwanie pogotowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać dokładnie nazwy wszystkich faz,

przeanalizować ich treść decydując, w jakiej kolejności powinny być wykonywane,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla kaŜdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Połącz początek zdania z jego końcem, tak aby stanowiły sensowną całość.

Przy oparzeniu prądem elektrycznym
naleŜy…

…zdjąć

poszkodowanemu

obrączki,

pierścionki i bransoletki.

Przy oparzeniach nie naleŜy…

…zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtęŜcowego.

JeŜeli doszło do poparzenia powyŜej
15% powierzchni ciała naleŜy…

…zdejmować

części

ubrania

przylegających bezpośrednio do miejsca
oparzonego.

Przy oparzeniach kończyn naleŜy…

…dodatkowo zapewnić poszkodowanemu
opiekę kardiologiczną.

JeŜeli doszło do utraty części ciała
naleŜy…

…okryć go kocem lub płaszczem.

przypadku

zabrudzenia

rany

kurzem, błotem lub ziemią, naleŜy…

…ułoŜyć

poszkodowanego

wygodnie

w pomieszczeniu o nieskaŜonym powietrzu.

JeŜeli poszkodowany, oczekując na
pomoc przebywa w chłodnym miejscu,
naleŜy…

…zwrócić się o pomoc do lekarza.

Przy ostrym zatruciu w oczekiwaniu na
pomoc lekarską, naleŜy…

…odciętą część zabezpieczyć w worku
foliowym lub suchym opatrunku do czasu
przyjazdu pogotowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać dokładnie wszystkie części zdań,

przeanalizować je decydując, które z nich powinny się łączyć,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla kaŜdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij teksty odpowiednimi słowami. W kaŜdą lukę naleŜy wpisać tylko jedno słowo.

Miejsce  wypadku  naleŜy  zabezpieczyć  do  czasu  ustalenia  okoliczności  i  …………….
wypadku,    w  taki  sposób,  by  wykluczyć:  dopuszczenie  do  miejsca  …………..  osób
niepowołanych,  uruchomienie  bez  koniecznej  potrzeby  …………….,  które  w  związku
z  wypadkiem  zostały  wstrzymane,  dokonywanie  zmiany  ich  połoŜenia,  jak  równieŜ  zmiany
połoŜenia  innych  przedmiotów,  które  ……………..  wypadek  lub  pozwalają  odtworzyć  jego
…………..

JeŜeli  poszkodowany  wymaga  czynności  ………………  krąŜenie  i  oddychanie,  tamowania
………………..    lub  ochrony  uszkodzonego  kręgosłupa  -  pierwszej  pomocy  powinny
udzielać  tylko  osoby  ……………….    w  tym  zakresie.  W  zaleŜności  od  sytuacji,  …………
rannych  oraz  charakteru  …………..  powinno  się  wezwać  odpowiednią  pomoc:  karetkę  lub
kilka karetek, zespół reanimacyjny, straŜ …………., pogotowie energetyczne lub ………….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać dokładnie całe teksty,

przeanalizować je decydując, jakie słowa naleŜy wpisać w luki,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla kaŜdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić objawy zatrucia?

omówić sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zranienia?

omówić fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności?

prawidłowo zabezpieczyć miejsce wypadku?

wyjaśnić w jakich przypadkach niezbędna jest pomoc lekarska?

udzielić pomocy osobie poraŜonej prądem elektrycznym o niskim napięciu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN POSTĘPÓW

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test pisemny zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu nawiązywania
i utrzymywania kontaktów międzyludzkich

Udzielaj  odpowiedzi  tylko  na  załączonej  karcie  odpowiedzi.  WskaŜ  tylko  jedną
odpowiedź  prawidłową.  W  przypadku  pomyłki  naleŜy  błędną  odpowiedź  zakreślić
kółkiem i zaznaczyć odpowiedź poprawną.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu pisemnego masz 40 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Negatywnym skutkiem hałasu w pracy nie jest

zaburzenie akcji serca.

zmiana rytmu oddychania.

łamliwość kości.

zaburzenie wzroku.

Na wystąpienie poraŜenia prądem nie ma wpływu

zły stan techniczny urządzeń elektrycznych.

niewłaściwe posługiwanie się urządzeniami elektrycznymi.

bezpośredni kontakt ze źródłem prądu lub przewodami elektrycznymi.

obecność w pomieszczeniu drewnianego parkietu i wykończeń gipsowych.

Ochrona przeciwporaŜeniowa dodatkowa zapobiega

zetknięciu człowieka z przewodzącymi częściami urządzeń znajdujących się pod
napięciem.

udzielaniu się napięcia przedmiotom lub częściom urządzeń normalnie nie
znajdujących się pod napięciem.

szkodliwemu działaniu łuku elektrycznego.

pojawieniu się niebezpiecznego napięcia dotykowego dzięki zastosowaniu urządzeń II
klasy ochronności.

Dla której z wymienionych osób poraŜenie prądem jest najbardziej niebezpieczne

młoda kobieta.

starsza kobieta.

młody męŜczyzna.

starszy męŜczyzna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Symbol E na gaśnicy oznacza, Ŝe jest ona przeznaczona do

gaszenia ciał stałych, np. papieru.

gaszenie cieczy palnych.

gaszenie gazów.

gaszenie poŜarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.

rodkiem ochrony układu oddechowego jest

maska ochronna.

rękawice ochronne.

nakrycie głowy.

ubranie robocze.

Zaproponuj, gdzie powinno znajdować się największe pomieszczenie higieniczno-
sanitarne

w budynku, w którym odbywa się praca.

tylko i wyłącznie w oddzielnym budynku.

nie ma konieczności tworzenia takiego pomieszczenia na terenie zakładu.

to moŜe być kaŜde jedno pomieszczenie.

Opaskę uciskową naleŜy stosować

w kaŜdym przypadku krwawiącej rany.

w przypadku obcięcia lub oderwania kończyny.

w przypadku zmiaŜdŜenia kończyny.

w przypadku skaleczenia.

W czasie udzielania pierwszej pomocy tętno sprawdza się

po obu stronach szyi, uŜywając kciuka i pozostałych palców.

po jednej stronie szyi, trzema środkowymi palcami.

kciukiem na przegubie ręki.

po jednej stronie szyi, jednym palcem.

10.

Najskuteczniejszą i najprostszą metodą udroŜnienia dróg oddechowych podczas wypadku
przy pracach monterskich jest

wyciągnięcie i przytrzymanie języka.

przygięcie głowy do mostka.

usunięcie ciał obcych z jamy ustnej i odgięcie głowy do tyłu.

odgięcie głowy do tyłu.

11.

W przypadku wybuchu poŜaru w pomieszczeniu naleŜy

szybko otworzyć okno.

nie otwierać okna.

otworzyć lufcik lub uchylić okno.

szybko szczelni e zamknąć okno.

12.

Gaśnicy proszkowej uŜyjesz do gaszenia

cięŜkiej zasłony z materiału i instalacji elektrycznej.

podłogi drewnianej i instalacji elektrycznej.

cięŜkiej zasłony z materiału i drewnianej podłogi.

wykładziny leŜącej w pomieszczeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Udzielający pierwszej pomocy podczas zagroŜenie Ŝycia ma za zadanie
a)

przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia.

utrzymać przy Ŝyciu poszkodowanego.

szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i dopiero jej udzielić.

szukać na własną rękę pomocy.

14.

Objawy wskazujące na konieczność wykonania masaŜu serca to

brak tętna, sztywność źrenic, silny ból w klatce piersiowej, kaszel.

zmiana barwy skóry, silny ból w dole brzucha, brak tętna.

utrata przytomności, zatrzymanie oddechu, brak tętna, zmieniona barwa skóry.

brak tętna, sinienie rąk.

15.

Prowadzący sztuczne oddychanie po wykonaniu wdechu obserwuje

poszkodowanego i jego wygląd.

poszkodowanego i jego zachowanie.

klatkę piersiową kontrolując jej ruchy.

kolor twarzy i rąk.

16.

Pacjenta nieprzytomnego naleŜy ułoŜyć w pozycji

na wznak.

wysokiej.

bocznej ustalonej.

siedzącej.

17.

Pierwszą czynnością w przypadku poraŜenia prądem jest

odciągniecie poszkodowanego od miejsca wypadku.

przerwanie obwodu elektrycznego.

wezwanie pogotowia ratunkowego.

udzielenie pierwszej pomocy.

18.

UciąŜliwością w pracy asystenta operatora dźwięku jest

zapylenie.

nadmierny wysiłek fizyczny.

wymuszona pozycja ciała.

praca w naraŜeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych.

19.

W przypadku poŜaru naleŜy zawiadomić straŜ poŜarną dzwoniąc po numer
a)

997 lub 112 (z telefonu komórkowego).

998 lub 112 (z telefonu komórkowego).

999 lub 113 (z telefonu komórkowego).

998 lub 113 (z telefonu komórkowego).

20.

W środki ochrony indywidualnej zabezpiecza pracownika
a)

pracodawca.

tylko i wyłącznie pracownik.

rodki ochrony indywidualnej.

dobra wola pracodawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Gacek W.: Kompendium pierwszej pomocy. CIOP- PIB, Warszawa 2002

Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,
Warszawa 1999

Markiewicz H.: ZagroŜenia i ochrona od poraŜeń w instalacjach elektrycznych.
Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004

Kwiatkowski K.: Zasady doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej oraz
odzieŜy i obuwia roboczego. ODiDK. Gdańsk 2003

Olszewski J.: Podstawy ergonomii i fizjologii pracy. WAE, Poznań 1997

Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2005

Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002

Rozporządzenie

dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy

pracach związanych z naraŜeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dziennik Ustaw
z roku 2005 r. nr 157, poz. 1318).

Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposaŜonych w monitory ekranowe.

10.

Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z póŜn. zm. (tekst jedn.: Dz. U.
z 2003 r., nr 169, poz. 1650)

11.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska

12.

Warno O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagraŜających Ŝyciu. PCK, Warszawa
1994

13.

www.ciop.pl

Norma
1.

PN-92/N-01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.