„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Joanna Stępień

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
313[06].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Piotr Ziembicki
mgr inż. Maciek Szykowny



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Joanna Stępień



Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej ,,Stosowanie
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
ś

rodowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystent operatora

dźwięku.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Prawna ochrona pracy

7

4.1.1.Materiał nauczania

7

4.1.2.Pytania sprawdzające

10

4.1.3.Ćwiczenia

10

4.1.4.Sprawdzian postępów

10

4.2.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

11

4.2.1. Materiał nauczania

11

4.2.2. Pytania sprawdzające

19

4.2.3.Ćwiczenia

19

4.2.4.Sprawdzian postępów

20

4.3.

Elementy ergonomii, fizjologii i higieny pracy

21

4.3.1. Materiał nauczania

21

4.3.2.Pytania sprawdzające

24

4.3.3.Ćwiczenia

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

26

4.4.

Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

27

4.3.1. Materiał nauczania

27

4.3.2.Pytania sprawdzające

29

4.3.3.Ćwiczenia

29

4.3.4. Sprawdzian postępów

30

4.5.

Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi

31

4.3.1. Materiał nauczania

31

4.3.2.Pytania sprawdzające

36

4.3.3.Ćwiczenia

36

4.3.4. Sprawdzian postępów

38

4.6.

Ochrona przeciwpożarowa

39

4.3.1. Materiał nauczania

39

4.3.2.Pytania sprawdzające

43

4.3.3.Ćwiczenia

43

4.3.4. Sprawdzian postępów

44

4.7.

Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

45

4.3.1. Materiał nauczania

45

4.3.2.Pytania sprawdzające

48

4.3.3.Ćwiczenia

48

4.3.4. Sprawdzian postępów

50

5. Sprawdzian osiągnięć

51

6. Literatura

55

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o ,,Przestrzeganiu przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska”.
Wiedzę tą będziesz wykorzystywał w szkole przy realizacji wszystkich modułów związanych
z asystentem operatorem dźwięku.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−−−−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,

−−−−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

313[06].O1.03

Rozpoznawanie

trendów muzycznych

313[06].O1.05

Rozpoznawanie tradycyjnych

i elektronicznych instrumentów

muzycznych

313[06].O1

Podstawy zawodu

313[06].O1.04

Określanie właściwości

akustycznych różnych

pomieszczeń

313[06].O1.07

Stosowanie urządzeń

elektrycznych i sprzętu

dźwiękowego

313[06].O1.02

Analizowanie rynku mediów

w Polsce i na świecie

313[06].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony

środowiska

313[06].O1.06

Doskonalenie dykcji

i fonetyki

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

stosować terminologię techniczną,

−−−−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−−−−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−−−−

uczestniczyć w dyskusjach,

−−−−

prezentować efekty swojej pracy,

−−−−

współpracować w grupie,

−−−−

wyciągać i uzasadniać wnioski z wykonanych ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

zinterpretować podstawowe przepisy prawa dotyczące obowiązków pracownika oraz
pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,

–

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,

–

przewidzieć konsekwencje naruszania przepisów pracy oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy podczas wykonywania zadań zawodowych,

–

określić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy
i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych,

–

rozpoznać i przewidzieć zagrożenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz
wskazać sposoby ich usunięcia,

–

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz sprzęt ochrony indywidualnej w zależności od
rodzaju prowadzonych prac,

–

zastosować zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi i na wysokości,

–

określić skutki oddziaływania prądu elektrycznego, wibracji oraz hałasu na organizm
ludzki,

–

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

–

zareagować zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpożarowej w przypadku zagrożenia
pożarowego,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

zastosować obowiązujące zasady ochrony środowiska,

–

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym
w wypadkach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Sprawny system umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy

jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków Państwa
w stosunku do jego obywateli.

Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy, zaś najważniejszym

polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
Kodeks Pracy.

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz

przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także warunków środowiska pracy są
przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, sprawuje Społeczna Inspekcja Pracy.

Podstawowe zasady prawa pracy:

−

każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy,

−

minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo,

−

nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika,

−

pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika,

−

jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.
Podstawowe prawa pracownika:

−

prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę,

−

prawo do wypoczynku,

−

prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich,

−

prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy
nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika bądź innych osób (zachowując przy tym
prawo do wynagrodzenia).
Podstawowe obowiązki pracodawcy:

1.

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy.

2.

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3.

Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

4.

W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy
zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

5.

Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia
rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.

Obowiązki pracownika:

1.

Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia o grożącym
im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

1.

Organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy.

2.

Dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem.

3.

Organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy.

4.

Dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem.

5.

Egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy.

6.

Zapewniać

wykonanie

zaleceń

lekarza

sprawującego

opiekę

zdrowotną

nad pracownikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych

Przepisy ogólne

§1.1. Pomieszczenia higieniczno sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym

odbywa się praca, albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które
w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszczeń pracy powinno być również
ogrzewane. Wymóg ten nie dotyczy pomieszczeń higieniczno sanitarnych, o których
mowa w (§ 27 ust. 4 i § 44 Kodeksu Pracy)

2.

Pomieszczenia higieniczno sanitarne powinny być usytuowane w sposób
uniemożliwiający pracownikom korzystającym z nich przechodzenie przez
pomieszczenia, w których stosowane są substancje trujące lub materiały zakaźne
albo wykonywane są prace szczególnie brudzące, jeżeli nie pracują oni w kontakcie
z tymi czynnikami.

3.

Pomieszczenia higieniczno sanitarne powinny być ogrzewane, oświetlone
i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami.

4.

Wysokość pomieszczeń higieniczno sanitarnych nie powinna być w świetle
mniejsza niż 2,5m. Dopuszcza się zmniejszenie wysokości pomieszczeń
higieniczno sanitarnych do 2,2m w świetle - w przypadku usytuowania ich
w suterenie, piwnicy lub na poddaszu.

§ 2. 1. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia higieniczno sanitarne oraz

znajdujące się w nich urządzenia w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne
korzystanie z nich przez pracowników.

2.

Podłoga oraz ściany pomieszczeń higieniczno sanitarnych powinny być tak
wykonane, aby możliwe było łatwe utrzymanie czystości w tych pomieszczeniach.
Ś

ciany pomieszczeń do wysokości co najmniej 2 m powinny być pokryte

materiałami gładkimi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie wilgoci.

3.

W pomieszczeniach umywalni i natrysków na podłogach wykonanych z materiałów
o dużym przewodnictwie ciepła należy ułożyć w miejscach mycia się podkładki
izolujące (podesty).

§ 3. 1. Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone

oddzielnie dla kobiet i mężczyzn. Nie dotyczy to zakładu pracy, w którym jest
zatrudnionych do dziesięciu pracowników na jednej zmianie — pod warunkiem
zapewnienia możliwości osobnego korzystania przez kobiety i mężczyzn z tych
pomieszczeń.

2.

Pracodawca zatrudniający do dziesięciu pracowników powinien zapewnić
im co najmniej ustępy i umywalki, a także warunki do higienicznego
przechowywania odzieży własnej (domowej), roboczej i ochronnej oraz do
higienicznego spożywania posiłków. Jeżeli w zakładzie pracy takiego pracodawcy
nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia i prace brudzące lub nie występują
szczególne

wymagania

sanitarne,

miejsca

do

spożywania

posiłków,

przechowywania odzieży oraz umywalki mogą znajdować się w jednym
pomieszczeniu.

§

4.1.

Odzież

powinna

być

przechowywana

w

szatniach

lub

odpowiednio

w pomieszczeniach, o których mowa w (§ 3 ust. 2. Kodeksu Pracy)

2.

Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach biurowych mogą przechowywać swoją
odzież w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszczeniach pracy.

§5. Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić

dostosowanie urządzeń higieniczno sanitarnych oraz dojść do nich – do potrzeb
i możliwości tych pracowników wynikających ze zmniejszonej sprawności, zgodnie
z przepisami techniczno-budowlanymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

2.

Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

3.

Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, że jesteś szefem firmy ze sprzętem dźwiękowym zatrudniającej 4 osoby:

2 pracowników technicznych, 1 księgową i 1 sekretarkę. Co musisz zrobić, żeby Twoja firma
działała zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

2)

dobrać partnerów do pracy w grupie,

3)

zastanowić się, jakie musisz podjąć obowiązki organizacyjne, uwzględniając prawa
i obowiązki swoich pracowników; zapisać wszystkie propozycje na kartce (I faza burzy
mózgów – nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

4)

zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (abyś mógł w razie
potrzeby powołać się na konkretne zapisy),

5)

zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip chart,

−

Kodeks Pracy, wybrane rozporządzenia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zastosować odstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

2)

zastosować podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.2.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

4.2.1. Materiał nauczania

W procesie każdej pracy człowiek jest narażony na oddziaływanie wielu zagrożeń.

Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę,
na przykład:

−

potencjalnie niebezpieczny przepływ energii,

−

ź

ródło ryzyka,

−

fizyczne lub chemiczne cechy materiału, systemu, procesu,

−

obiekt lub sytuacja, okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.

O tym, co zagraża, informuje każdy czynnik środowiska pracy, zwany także czynnikiem

zagrożenia, często spowodowany błędami w organizacji procesu, wyposażeniu stanowiska
pracy, materiałów, narzędzi, a także brakiem umiejętności u człowieka. O poziomie
bezpieczeństwa decyduje stan obiektów pracy, pomieszczeń pracy, stanowisk i procesów
pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Większość urazów, jakich doznają ludzie powodowana jest ich własnymi błędami

popełnianymi w etapach odbioru informacji, podejmowania decyzji i wykonywania
czynności. Niekiedy ich lekkomyślnością, brakiem wiedzy lub nieodpowiednim
zachowaniem. Wypadki są wydarzeniami nieplanowanymi i zawsze doprowadzają do urazów.
Zdarzenia wypadkowe występują w określonych warunkach fizycznych, organizacyjnych
i społecznych.

Te

warunki

mogą

stanowić

ważny

element

wpływający

na prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń wypadkowych.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym, czy człowiek

w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub
zdrowiu, a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu
widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy rozpoznanie zagrożeń
stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.

Czynniki zagrożenia, w aspekcie ich natury i zgodnie z obowiązującą w normach

klasyfikacją dzieli się na:

−

czynniki fizyczne,

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychospołeczne (w tym organizacyjne).

Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka dzieli się je na:

−

czynniki niebezpieczne (zagrażające życiu),

−

czynniki szkodliwe (zagrażające zdrowiu),

−

czynniki uciążliwe.

Praca w warunkach ekspozycji na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza

możliwość wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i życia człowieka.

Prawdopodobieństwo i zakres wystąpienia tych następstw określane jest jako ryzyko

zawodowe.

Widać więc, że ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia

pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
występujących na stanowisku pracy.

Czynniki niebezpieczne to czynniki, których oddziaływanie może prowadzić do urazu lub

innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
ś

miertelnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Czynniki szkodliwe to czynniki, których oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia

stanu zdrowia człowieka.

Czynniki uciążliwe to czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia

człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia jego
zdolności do wykonywania pracy, bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności.

Rys. 1. Zagrożenia na stanowiskach pracy [9]

Elementy procesu rozpoznawania zagrożeń to:

−

właściwe odczytywanie sygnałów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

−

zrozumienie przebiegu procesów pracy,

−

postrzeganie środowiska pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa,

−

postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn) zagrożeń.

Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich

rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja
możliwa jest poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami-
miernikami, obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagrożeń
szczególną uwagę, ze względu na powszechność występowania, powodują:

−

hałas,

−

czynniki mikroklimatu,

−

prąd elektryczny,

−

drgania,

−

oświetlenie,

−

zagrożenia mechaniczne.
Hałas to zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu

pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny, a także pracujący ludzie. Źródłami hałasu
są na ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe
instalacje, wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziałuje przede
wszystkim na narządy słuchu, ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu
nerwowego i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej
rozróżnia się cztery rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny, o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz,

−

hałas infradźwiękowy, o częstotliwości f < 16 Hz,

−

hałas ultradźwiękowy, o częstotliwości od 16 000 Hz do 1010 Hz,

−

hałas hiperdźwiękowy, o częstotliwości f > 100MHz.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

temperatura promieniowania.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują:

−

wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieży roboczej,

−

wiek.

Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który

gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

Prąd elektryczny przepływając przez ciało człowieka wywołuje w nim zmiany chemiczne

i biologiczne groźne dla zdrowia i życia. Działanie prądu może się objawiać w postaci:

−

zmian elektrolitycznych,

−

oparzeń,

−

zaburzeń czynności fizjologicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym zależy od:

−

natężenia prądu,

−

czasu rażenia (czasu przepływu prądu przez organizm),

−

wartości częstotliwości drogi przepływu prądu przez ciało.

Najbardziej niebezpieczny jest prąd o częstotliwości sieciowej 50–60 Hz, ponieważ jest

ona zbliżona do częstotliwości bioprądów w organizmie (niebezpieczeństwo zmniejsza się
wraz ze zwiększaniem się częstotliwości ponad wartość 50–60 Hz).

Przy przepływie prądu stałego niebezpieczeństwo porażenia prądem jest mniejsze.

Prąd przepływający przez ciało człowieka jest proporcjonalny do napięcia dotykowego,

czyli napięcia między dwoma elementami przewodzącymi znajdującymi się w zasięgu ręki
i odwrotnie proporcjonalny do rezystancji ciała.
Rezystancja ciała zmienia się i jest zależna od:

−

warunków środowiskowych,

−

stanu naskórka,

−

indywidualnych cech człowieka.

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez organizm wynosi

30 mA prądu przemiennego i 70 mA prądu stałego.

Najczęstszymi przyczynami porażeń prądem są: nieostrożność, lekkomyślność,

lekceważenie przepisów, omyłki, brak nadzoru, brak konserwacji i nieznajomość instrukcji.
Aby nie dopuścić do przepływu przez ciało człowieka prądu rażeniowego bądź też ograniczyć
czas przepływu prądu, a tym samym zapobiec powstaniu groźnych dla zdrowia i życia
skutków,

w

instalacjach

i

urządzeniach

elektrycznych

stosuje

się

ochronę

przeciwporażeniową.

Ś

rodki ochrony przeciwporażeniowej:

−

organizacyjne:

−

systematyczne szkolenie pracowników,

−

uprawnienia kwalifikacyjne dla elektryków,

−

konserwacja i pomiary kontrolne,

−

właściwe oświetlenie,

−

stosowanie sprzętu ochrony osobistej,

−

techniczne:

−

ochrona podstawowa (przed dotykiem bezpośrednim): izolowanie części czynnych,
przegrody lub osłony, ogrodzenia, bariery, umieszczenie poza zasięgiem ręki,
wysokoczułe urządzenia ochronne różnicowoprądowe (uzupełniający środek
ochrony),

−

ochrona dodatkowa (przed dotykiem pośrednim): samoczynne wyłączenie zasilania,
separacja elektryczna, izolacja stanowiska, nieuziemione połączenia wyrównawcze
miejscowe, zastosowanie urządzeń o II klasie ochronności.

Oświetlenie jest to skutek odbicia promieniowania optycznego widzialnego (światła)

skierowanego na dowolny obiekt. Dzięki temu zjawisku następuje pobudzenie wzroku do
widzenia i postrzegania. O prawidłowości oświetlenia decyduje natężenie i równomierność
ś

wiatła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj. Najkorzystniejszym

dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.
Oświetlenie sztuczne może być ogólne, miejscowe lub złożone (jednocześnie ogólne
i miejscowe). Złe oświetlenie w dłuższym okresie czasu prowadzi do trwałego osłabienia
wzroku. W innych przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne
obciążenia narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia,
zmęczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań

są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz wyposażenie
technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi,
pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny człowieka.
Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne
dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 Hz, gdyż mogą pokrywać
się z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka. Jest
to przyczyną wybroczyn i rozległych krwotoków, a nawet rozerwania narządów.

Zagrożenia mechaniczne są generowane przez pozbawione nadzoru technicznego

maszyny, narzędzia, oprzyrządowanie technologiczne, a także elementy infrastruktury
budowlanej i wyposażenia pomieszczeń. Zagrożenia te można dość łatwo identyfikować
poprzez uważną obserwację wszystkich elementów środowiska pracy. W celu zapewnienia
bezpieczeństwa konieczne jest przede wszystkim dostosowanie miejsca wykonywania pracy
do wymagań określonych w odpowiednich przepisach i normach oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy.

O zagrożeniach występujących w procesie pracy bardzo często informują znaki

bezpieczeństwa i higieny pracy, które reguluje norma: PN-92/N-01256/03 Znaki
bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.

Znaki zostały podzielone na cztery grupy:

−

znaki zakazu,

−

znaki nakazu,

−

znaki ostrzegawcze,

−

znaki informacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu i nakazu [9]

Nieupoważnionym wstęp

wzbroniony

Zakaz uruchamiania maszyny

(urządzenia)

Nie dotykać

Zakaz używania telefonów

komórkowych

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania ochrony głowy

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony twarzy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Tabela 2. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [9]

Ostrzeżenie przed

niebezpieczeństwem zatrucia

substancjami toksycznymi

Ostrzeżenie przed substancjami

radioaktywnymi

i promieniowaniem jonizującym

Ostrzeżenie przed promieniami

laserowymi

Ostrzeżenie przed porażeniem

prądem elektrycznym

Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków informacyjnych [9]

Pierwsza pomoc

Telefon awaryjny

Apteczka pierwszej pomocy

Punkt opatrunkowy

Środki ochrony indywidualnej

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach
posługiwania się tymi środkami.

Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany, stosować środki
ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem.

Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które

spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach
(art. 237

6

§ 3 Kodeksu Pracy).

Pracodawca jest obowiązany ponadto dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież

i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w polskich normach:

−

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

−

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zabronione jest dopuszczenie pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej
oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku
pracy (art. 237

9

§ 1 Kodeksu Pracy).

Pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową może ustalić

stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej
odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy
(art. 237

7

§ 1 i 2 Kodeksu Pracy). Jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa

organizacja

związkowa,

pracodawca

dokonuje

takich

ustaleń

w

porozumieniu

z przedstawicielami pracowników, wybranymi przez załogę w trybie przyjętym w zakładzie
pracy.

Przepis (art. 237

7

§ 3) Kodeksu Pracy wyklucza możliwość wykonywania pracy

we własnej odzieży pracownika na stanowiskach, na których są wykonywane prace związane
z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące
intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi,
promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracownikowi używającemu
własnej odzieży i obuwia roboczego (zgodnie z postanowieniem (art. 237

7

§ 2 Kodeksu

Pracy) pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne
ceny.

Znowelizowany kodeks pracy nie przewiduje wydania przepisu wykonawczego,

dotyczącego zasad przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz
dostarczania odzieży roboczej. Oznacza to, że wszystkie obowiązki pracodawcy w tej
dziedzinie oraz uprawnienia pracowników wynikają z treści przepisów ustawy.

Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, a także

przewidywane okresy użytkowania tej odzieży i obuwia, pracodawca ustala w porozumieniu
z zakładową organizacją związkową, a jeżeli organizacja taka nie działa w zakładzie pracy,
to ustaleń takich dokonuje z pracownikiem, przedstawicielem załogi wybranym w trybie
przyjętym w zakładzie pracy (art. 237

8

§ 1 Kodeksu Pracy). Zarówno środki ochrony

indywidualnej, jak i odzież oraz obuwie robocze stanowią własność pracodawcy
(art. 237

8

§ 2 Kodeksu Pracy). Pracodawca ma obowiązek zapewnić, aby stosowane środki

ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne
i użytkowe oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie
i odkażanie (art. 237

9

§ 2 i 3 Kodeksu Pracy). W przypadku gdy pracodawca nie może

zapewnić prania odzieży roboczej, może powierzyć te czynności pracownikowi, za jego
zgodą, wypłacając jednocześnie ekwiwalent pieniężny w wysokości poniesionych przez
pracownika kosztów (art. 237

9

§ 3 Kodeksu Pracy). Nie wolno powierzyć pracownikowi

prania odzieży, która w wyniku stosowania w procesie pracy uległa skażeniu środkami
chemicznymi, promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracodawca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

powinien ponadto zadbać, aby skażone: odzież, obuwie oraz środki ochrony indywidualnej
były przechowywane wyłączne w miejscach do tego celu przeznaczonych. Niedopuszczalne
jest powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów
skażonych, o których mowa wyżej (art. 237

10

§ 1 i 2 Kodeksu Pracy).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?

2.

Czy prąd elektryczny jest zagrożeniem niebezpiecznym, szkodliwym, czy uciążliwym?

3.

Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?

4.

Od czego zależą skutki porażenia prądem elektrycznym?

5.

Jak dzielą się środki ochrony przeciwporażeniowej?

6.

Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?

7.

Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?

8.

Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?

9.

Dlaczego kształtuje się czynniki mikroklimatu w środowisku pracy?

10.

Co rozumiemy pod pojęciem komfortu termicznego?

11.

Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania?

12.

Drgania, o jakiej częstotliwości są najbardziej groźne dla człowieka?

13.

Jakie są najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?

14.

Jakie są rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy?

15.

Co to są środki ochrony indywidualnej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ obowiązki pracodawcy związane z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy

dotyczące prac, podczas wykonywania których może wystąpić w środowisku pracy hałas.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w Internecie rozporządzenie

z

dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub
drgania mechaniczne (Dziennik Ustaw z roku 2005 r. nr 157, poz. 1318).

2)

zapoznać się z treścią rozporządzenia,

3)

określić obowiązki pracodawcy związane z narażeniem na hałas na stanowiskach pracy
zawarte w § 5. 1 oraz obowiązki związane z realizacją programu, o którym mowa
w ustępie 2 § 5 rozporządzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?

2)

określić czy prąd elektryczny jest zagrożeniem niebezpiecznym, szkodliwym,
czy uciążliwym?

3)

określić jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu
elektrycznego?

4)

określić skutki oddziaływania prądu elektrycznego na organizm ludzki?

5)

dokonać podziału środków ochrony przeciwporażeniowej?

6)

określić co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?

7)

kreślić skutki oddziaływania hałasu na organizm ludzki?

8)

określić najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?

9)

określi rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy?

10)

określić środki ochrony indywidualnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.3. Elementy ergonomii, fizjologii i higieny pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Ergonomia (z greckiego: ergon – praca; nomos – prawo, zasada) jest dziedziną wiedzy

zajmującą się przystosowaniem maszyn, urządzeń technicznych, narzędzi, stanowisk
roboczych i fizycznego środowiska pracy do psychofizycznych cech, możliwości i potrzeb
człowieka. Ergonomia w odróżnieniu od ochrony pracy i bezpieczeństwa pracy zajmuje się
nie tylko zabezpieczeniem pracownika przed chorobami zawodowymi i wypadkami, lecz
także przed uciążliwościami oraz przemijającymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów
człowieka.

Higiena pracy jest to działanie zmierzające do uchronienia pracownika od utraty zdrowia,

co może nastąpić w wyniku oddziaływania różnych czynników związanych z charakterem
pracy oraz materialnym i społecznym środowiskiem pracy.

Z uwagi na moment podejmowania działań możemy stosować ergonomię korekcyjną lub

koncepcyjną.

Ergonomia korekcyjna zajmuje się analizą istniejących maszyn, urządzeń, stanowisk

pracy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników
oraz formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie
istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości pracy. Zadaniem ergonomii
korekcyjnej jest poprawa stanu już istniejącego.

Ergonomia koncepcyjna stosowana jest w fazie projektowania narzędzi, urządzeń,

maszyn, stanowisk pracy, budynków, warunków pracy w celu zapewnienia dostosowania tych
elementów do fizjologicznych, psychicznych i społecznych potrzeb człowieka. Zadaniem
ergonomii koncepcyjnej jest zastosowanie wytycznych ergonomicznych w trakcie
procesu projektowania.

Ergonomia jest typową gałęzią wiedzy interdyscyplinarnej, łączy, bowiem elementy nauk

o człowieku oraz nauk techniczno-organizacyjnych takich jak: fizjologia pracy, medycyna
pracy, socjologia pracy, psychologia pracy, organizacja pracy, pedagogika pracy,
antropologia, urbanistyka, inżynieria budownictwa, inżynieria transportu, inżynieria maszyn,
technologia, ochrona środowiska, estetyka, bionika, prawo.

Dostosowanie stanowiska pracy do cech psychofizycznych pracownika wymaga analizy

między innymi następujących elementów:

−−−−

przestrzeni pracy, która powinna zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp do maszyny,
materiałów i narzędzi oraz takie rozmieszczenie materiałów i narzędzi, aby zapewnić ustaloną
kolejność ruchów,

−−−−

pozycji przy pracy, zajmowanej podczas wykonywania różnych czynności zawodowych,
która powinna w jak najmniejszym stopniu powodować obciążenie statyczne mięśni,

−−−−

siedzisk i mebli profesjonalnych, które powinny zapewniać prawidłową pozycję ciała przy
pracy w pozycji siedzącej,

−−−−

aktywności ruchowej, ograniczonej przez zastosowanie maszyn wyręczających człowieka nie
tylko przy ciężkiej pracy fizycznej, ale także przy pracach wymagających niewielkiego wysiłku
fizycznego co w efekcie prowadzi do zagrożenia zdrowia pracownika,

−−−−

monotonii i monotypii pracy, ograniczającej naturalną mięśniową ruchliwość człowieka przy
jednoczesnym jednostronnym obciążeniu niektórych grup mięśni,

−−−−

wpływu czynników środowiska pracy (hałasu, oświetlenia i rożnego rodzaju promieniowania,
zapylenia powietrza, mikroklimatu).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Ergonomia postawy przy pracy
Poprawnie zorganizowane stanowisko pracy w pozycji stojącej przedstawia rysunek 2.

Rys. 2. Organizacja stanowiska pracy człowieka w pozycji stojącej (mężczyzny) – według Stiera [13]

A – poziom urządzeń kontrolno – pomiarowych, które należy obserwować, B – wysokość, na jakiej powinny
znajdować się narzędzia podczas pracy maszyny, C – wysokość wykonywania prac ręcznych bez potrzeby
dokładnej kontroli wzrokowej, ze swobodą ruchu, D – poziom wykonywania pracy przy manipulowaniu ciężkimi
przedmiotami

Zasadniczymi postawami ciała przy pracy są postawy: stojąca. i siedząca. Najkorzystniejsze,

szczególnie gdy praca charakteryzuje się małą ruchliwością, jest takie zaprojektowanie stanowiska
i procesu pracy, aby pracownik mógł przyjmować pozycję naprzemienną: siedząco - stojącą,

Na wielkość obciążenia na człowieka przy podnoszeniu ciężarów ma wpływ nie tylko masa

podnoszonego przedmiotu, ale także pozycja ciała przyjmowana podczas tej czynności
(Rys. 2, 3, 4 ,5).

a)

b)

Rys. 3. a) niewłaściwe trzymanie przedmiotu prowadzi do zwiększenia statycznego obciążenia mięśniowego obu

ramion. b) właściwy sposób dźwigania [13]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

a)

b)

c)

Rys. 4. Właściwe dźwiganie zapobiega wypadkom uszkodzenia kręgosłupa w pracy. a) dźwiganie przedmiotu

o masie 25 kg przy wyprostowanych kolanach obciąża kręgosłup 550 kg; b) przedmiot umieszczony nieco
bliżej stóp w przysiadzie obciąża kręgosłup 300kg c) właściwa pozycja przy dźwiganiu tego ciężaru obciąża
kręgosłup tylko 150 kg [5, s. 122]

Stanowiska pracy w pozycji siedzącej

Pozycja siedząca jest zalecana na stanowiskach, na których praca stawia niewielkie

wymagania siłowe, gdzie nie jest konieczne przemieszczanie się pracownika, natomiast
wymagana jest znaczna precyzja ruchów o optymalnym zasięgu. Typowymi stanowiskami pracy
w tej pozycji są stanowiska montażu ręcznego, stanowiska operatorów maszyn (operator dźwigu,
operator suwnicy, kierowcy pojazdów), dyspozytorzy, stanowiska pracy umysłowej i biurowej.

Pozycja siedząca jest najmniej męczącą, z którą wiąże się jeden z najmniejszych kosztów

energetycznych pracy, ale wiąże się z nią kilka istotnych uciążliwości:

−−−−

mięśnie utrzymujące pozycję ciała są poddane obciążeniu statycznemu (obciążenie uznane
za szczególnie niekorzystne),

−−−−

monotypowość ruchów i czynności,

−−−−

obciążenie wzroku,

−−−−

stres psychospołeczny.

Obciążenia i uciążliwości spowodowane przyjmowaniem pozycji siedzącej stanowią przyczynę
szeregu dolegliwości zdrowotnych i schorzeń takich jak:

−−−−

bóle mięśni obciążonych czynnościami zawodowymi lub utrzymywaniem pozycji ciała,

−−−−

ograniczenia ruchowe wywołane sztywnieniem mięśni i bólami,

−−−−

zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa,

−−−−

drętwienie, mrowienie i bóle nóg związane z zaburzeniami krążenia krwi w naczyniach
krwionośnych podudzi,

−−−−

zmęczenie wzroku.

Przy długotrwałej pracy z komputerem mogą wystąpić nawet u bardzo młodych ludzi:

−−−−

syndrom RSI (Repetitive Strain-Injury Syndrom) – zespół urazów wynikających z chronicznego

przeciążenia organizmu; objawia się przewlekłymi bólami ramion, przedramion, przegubów i dłoni;

−−−−

syndrom SBS (Sick-Building Syndrome) – odczuwalne trudności w oddychaniu powodowane
ciągłym przebywaniem w klimatyzowanych pomieszczeniach, spotęgowane dodatkowo oparami
substancji chemicznych pochodzących z mebli i tworzyw sztucznych, zapachami tuszów
stosowanych w urządzeniach drukujących, ozonem pochodzącym z drukarek laserowych;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

−−−−

stres psychologiczny – uczucie ciągłego napięcia wynikającego z łącznego oddziaływania
wszystkich uciążliwości związanych z pracą przy stanowisku komputerowym.

Rys. 5. Nieprawidłowe dźwiganie ciężaru może

doprowadzić do szkodzenia wiązadeł
kręgosłupa i tzw. jądra galaretowatego,
znajdującego

się

między

kręgami.

Uszkodzenie wiązadeł i galaretowatego
jądra

nastąpiło

w

przestrzeni

międzykręgowej „Z” [13]

Rys.

6.

Prawidłowe,

doraźne

podnoszenie

przedmiotu o masie nie większej niż 50
kg

równomiernie

uciska

kolumnę

kręgosłupa, a ciśnienie równomiernie
rozkłada

się

na

„amortyzujące”

powierzchnie międzykręgowe „D” [13]

Zagrożenia występujące przy pracy z komputerem ogranicza się poprzez zastosowanie

zasad ergonomii przy pracy zawartych w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposażonych w monitory ekranowe.

Zachowanie prawidłowej pozycji siedzącej przy pracach lekkich wymaga aby:

−−−−

ciężar ciała spoczywał głównie na guzach kulszowych, górnej części ud i na stopach,

−−−−

przy pewnych rodzajach pracy ciężar ciała może być częściowo przenoszony na lędźwie
i częściowo na przedramię,

−−−−

stopy całą powierzchnią opierały się na podnóżku, kąt między podudziem a stopą nie
powinien być mniejszy niż 90°,

−−−−

uda i podudzia tworzyły również kąt nie niniejszy niż 90°,

−−−−

głowa mogła być lekko pochylona do przodu; odległość oczu od pola pracy lub obrabianego
przedmiotu powinna wynosić 30 do 40 cm.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki jest cel działań ergonomii?

2.

Na czym polega różnica między działaniami ergonomii koncepcyjnej i korekcyjnej?

3.

Jaki jest najkorzystniejszy sposób, ze względu na przyjmowaną pozycję, zaprojektowania
stanowiska i procesu pracy, przy pracach charakteryzujących się małą ruchliwością?

4.

W jaki sposób należy prawidłowo podnosić ciężary?

5.

Jakie uciążliwości związane są z wykonywaniem pracy w pozycji siedzącej?

6.

Jakie problemy zdrowotne powoduje u pracownika praca w pozycji siedzącej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

7.

Jakie są objawy syndromu RSI?

8.

Jakie są objawy syndromu SBS u osób pracujących przy stanowisku komputerowym?

9.

Na czym polega prawidłowy sposób siedzenia przy wykonywaniu lekkich prac?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ obowiązki pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy przy ręcznych

pracach transportowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w Internecie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14
marca 2000r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach
transportowych (Dziennik Ustaw z roku 2000 r. nr 26, poz. 313 ze zmianami),

2)

zapoznać się z treścią rozporządzenia,

3)

określić na podstawie rozporządzenia obowiązki pracodawcy związane z bhp przy
ręcznych pracach transportowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Określ dopuszczalne wartości masy przemieszczanych przedmiotów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w Internecie rozporządzenie Ministra Pracy i polityki Społecznej z dnia 14
marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach
transportowych (Dziennik Ustaw z roku 2000 r. nr 26, poz. 313 ze zmianami),

2)

określić, dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów przy podanych sytuacjach
transportu. (Tab. do ćwiczenia2).

Lp.

Przemieszczanie przedmiotów

Masa nie może
przekraczać kg

1.

przez mężczyznę przy pracy stałej.

2.

przez mężczyznę przy pracy dorywczej

3.

przez mężczyznę przy przetaczaniu ręcznie przedmiotów po terenie poziomym

5.

zespołowo przez mężczyzn przy pracy stałej

6.

zespołowo przez mężczyzn przy pracy dorywczej

7.

przez kobietę przy pracy stałej

8.

przez kobietę przy pracy dorywczej

9.

przez kobietę przy pracy przy przewożeniu na taczkach 2-kolowych

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

karta ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Ćwiczenie 3

Zorganizuj stanowisko komputerowe zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zastosować zmiany, które zmniejszą uciążliwość pracy na tym stanowisku,

2)

przedstawić propozycje zmian nauczycielowi,

3)

przeprowadzić podobną analizę w domu na swoim stanowisku komputerowym,

4)

sprawdzić po dokonaniu zmian czy będzie Ci się wygodniej pracowało,

5)

zapisać wnioski z pracy w domu w arkuszu ćwiczeniowym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

Dziennik Ustaw z roku 1998 Nr 148, poz. 973,

−−−−

stanowisko komputerowe, na którym pracuje uczeń,

−−−−

liniał do pomiaru z dokładnością 1 mm.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie ergonomii?

2)

podnosić prawidłowo ciężary?

3)

określić zadania pracodawcy wynikające z bhp przy ręcznych pracach
transportowych?

4)

zastosować

przepisy

bhp

dla

zdrowia

użytkownika

komputera?

5)

przeprowadzić analizę stanowiska komputerowego pod kątem spełnienia
wymogów zawartych w

Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w
monitory ekranowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.4. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska jest stałym elementem rozwoju cywilizacji. Zasady ochrony

ś

rodowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

Najczęściej, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, przyjmuje się, że środowisko jest
to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi, łącznie z glebą,
kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących
się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka.
Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury
i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć przynajmniej część środowiska
pracy.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla

ś

rodowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska

fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe

dla środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także, gdy są dokuczliwe
w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne
i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim
składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę,
wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (C0

2

), tlenek

węgla (CO), dwutlenek siarki (S0

2

), dwutlenek azotu (N0

2

), fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb),

ropa naftowa, pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące.
Niekiedy używa się zwrotu zanieczyszczenie środowiska hałasem.

Przedsiębiorstwo korzystające ze środowiska jest obowiązane zapewnić przestrzeganie

wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:
1.

Odpowiednią organizację pracy.

2.

Powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom
posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

3.

Zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąże się z kwestiami ochrony
ś

rodowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie

przygotowanie zawodowe w tym zakresie.

4.

Podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód w środowisku
wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska przez pracowników,
a także podejmowania właściwych środków w celu wyeliminowania takich przypadków
w przyszłości.

5.

Zobowiązanie pracowników do postępowania w sposób zapewniający ochronę
ś

rodowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym żyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań
możemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku.

Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające,

np. z działalności gospodarki. Możemy jednak, zmieniając własne zachowania, wytworzyć
w sobie nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia
ś

rodowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania, niewymagające od nas

ani dodatkowych nakładów finansowych, ani dodatkowego czasu.

Pierwszym, najbardziej oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości

odpadów oraz ich segregacja. Przyczyna jest prosta: rozdzielanie śmieci umożliwia często ich
ponowne wykorzystanie, czyli recycling. Dotyczy to, na przykład szkła, wyrobów
metalowych (puszek), makulatury. Starajmy się segregować śmieci, zamiast – co się często
zdarza – wyrzucać je w jednym worku do wspólnego kontenera. Na osiedlach
mieszkaniowych są często rozstawione specjalne, osobne pojemniki na szkło, plastik, metal
i papier.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze nie należy z nich

korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład ważne jest, abyśmy maksymalnie korzystali
ze światła dziennego. Możemy to robić chociażby poprzez odpowiednie ustawienie biurka (na
przykład przy oknie). Następny etap to odpowiednie oświetlenie miejsca pracy (kiedy
odrabiamy lekcje wystarczy włączona lampka na biurku). Są też inne proste sposoby
oszczędzania energii elektrycznej, np. jeśli wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło,
wyłączmy telewizor czy urządzenia, których w danej chwili nie używamy. Oszczędność
energii elektrycznej może też wynikać z odpowiedniego wykorzystania energii cieplnej.
W niektórych domach i mieszkaniach jest przełącznik regulacji ogrzewania i warto o tym
pamiętać. Jednak przede wszystkim, podczas sezonu grzewczego ważne jest, by drzwi i okna
były szczelne.

Trzeba wspomnieć również o odpadach elektrycznych i elektronicznych. Odpady

zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego powstają najczęściej w miejscach ich
użytkowania, dlatego powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony
ś

rodowiska odzysku sprzętu elektronicznego, powierzając odbiór zużytego sprzętu

wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne należą do produktów, które po zużyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe takie jak ołów, kadm
i rtęć. Gospodarka odpadowymi akumulatorami i bateriami jest szczególnie trudna
ze względu na fakt występowania ich jako różnorodnych źródeł prądu w bardzo szerokim
asortymencie urządzeń, używanych w bardzo wielu dziedzinach życia. Należy pamiętać, aby
nie wyrzucać baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych pojemników.
Baterie poddane procesom odzysku stanowią znaczne zasoby ochraniające naturalne złoża
surowcowe.

Bardzo ważnym aspektem ochrony środowiska jest ochrona przed polami

elektromagnetycznymi występującymi przy pracy urządzeń elektrycznych. Ochrona ta polega
na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez:

−

utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych norm lub
co najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych norm,
gdy nie są one dotrzymane.

Oceny poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje

się w ramach państwowego monitoringu środowiska – okresowe badania kontrolne tych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

poziomów prowadzi wojewoda, a zakres badań określa, w drodze rozporządzenia, minister
właściwy do spraw środowiska.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?

2.

W jaki sposób przedsiębiorstwo może zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony
ś

rodowiska?

3.

Jak można oszczędzać energię elektryczną?

4.

Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?

5.

Kto dokonuje oceny poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, że pracujesz w dużej firmie branży elektrycznej i zajmujesz

się konserwacją urządzeń elektrycznych. Zastanów się, w jaki sposób możesz zadbać
o środowisko pracując na swoim stanowisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

dobrać partnerów do pracy w grupie,

2)

zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska są związane ze sprzętem elektrycznym,
zapisać wszystkie pomysły na kartce (I faza burzy mózgów – nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3)

uporządkować zapisane pomysły; ustalić, co można zrobić ze zużytymi elementami
urządzeń elektrycznych i jakie metody wypracować na stanowiskach pracy,
by doprowadzić do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej,

4)

zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip chart.

Ćwiczenie 2

Poszukaj w Internecie informacji na temat zanieczyszczeń środowiska z tytułu

niewłaściwego gospodarowania odpadami ze zużytych urządzeń elektrycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zrobić notatki z informacji odnalezionych w Internecie,

2)

zaprezentować efekty swojej pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić akty prawne regulujące zasady ochrony środowiska?

2)

podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej?

3)

podać sposoby postępowania ze zużytymi akumulatorami i bateriami
galwanicznymi?

4)

określić, na czym polega ochrona przed polami
elektromagnetycznymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.5. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i na

wysokości

4.5.1. Materiał nauczania

Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi lub z powodu złego stanu technicznego
urządzeń elektrycznych, a także wskutek nieostrożności, lekceważenia przepisów i złej
organizacji pracy. Porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie
ciało w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia
elektrycznego. Przepływ prądu przez tkanki organizmu wywołuje w nich niekorzystne
zmiany.

W razie przypadku porażenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym.

Skutki porażenia zależą przede wszystkim od natężenia prądu elektrycznego. Wartość
natężenia prądu, zależną od napięcia i oporu elektrycznego, określa prawo Ohma. Prawo
Ohma mówi, że natężenie prądu stałego I jest proporcjonalne do całkowitej siły
elektromotorycznej w obwodzie zamkniętym lub do różnicy potencjałów (napięcia
elektrycznego)

między

końcami

części

obwodu

nie

zawierającej

ź

ródeł

siły

elektromotorycznej. Mokra skóra stanowi bardzo słaby opór dla prądu elektrycznego i dlatego
szczególne zagrożenie panuje w obiektach, do których dochodzi woda i wilgoć.

Duże znaczenie przy porażeniach prądem ma także jego częstotliwość, czas przepływu

i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd zmienny jest bardziej niebezpieczny od prądu
stałego o tym samym natężeniu. Im dłuższe jest działanie prądu, tym poważniejsze
uszkodzenie może spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
Może powodować uszkodzenia narządów nie leżących bezpośrednio na drodze jego
przepływu. Również gęstość prądu, mierzona w amperach na metr kwadratowy, stanowi duże
zagrożenie. Porażenia dzieli się na wywołane prądem o niskim napięciu, tzn. poniżej
1000 woltów i o wysokim napięciu, a więc powyżej 1000 woltów.

Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obrażeń jest

tzw. napięcie robocze, czyli napięcie, przy którym urządzenie normalnie pracuje. Porażenie
następuje wskutek bezpośredniego dotknięcia odsłoniętej części urządzenia znajdującego
się pod napięciem lub nadmiernego zbliżenia się do tej części.

Częstą przyczyną obrażeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie

występujące między dwoma punktami, nie należącymi do obwodu elektrycznego, z którymi
mogą się zetknąć równocześnie ręce lub ręka i stopa człowieka. Porażenie takim napięciem
może nastąpić na przykład wskutek kontaktu z uszkodzoną lub niewłaściwie połączoną
instalacją.

Dochodzi również (choć znacznie rzadziej) do porażeń przez napięcie zwane krokowym-

przy wejściu człowieka na podłoże, w którym działają różne potencjały elektryczne,
np. w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.

Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki

Prąd wywiera wpływ na ustrój, powodując zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne.

Intensywność porażenia wzmagają: podeszły wiek, płeć żeńska, ogólny stan zdrowia,
pobudzenie emocjonalne, spożycie alkoholu. Negatywny wpływ mają także: zwiększona
wilgotność otoczenia, mokre podłoże i spocone ręce. Różna jest również odporność
poszczególnych tkanek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Uszkodzenie prądem elektrycznym może być porażeniem cieplnym, wywołanym łukiem

elektrycznym, którego temperatura może dochodzić do 2500°C. Może powodować także
uszkodzenia wewnętrzne, które są zwykle znacznie większe niż zewnętrzne. Do objawów
porażenia prądem elektrycznym należą: migotanie komór serca, obrażenia układu
mięśniowego i kostno-stawowego wskutek skurczów tężcowych, złamania kości
w następstwie skurczu mięśni i złamania po upadku z dużych wysokości, np. ze słupów
telefonicznych; niewydolność nerek; uszkodzenia narządów brzusznych w wyniku napięcia
tężcowego mięśni powłok, zaćma oczna po upływie kilku miesięcy od porażenia; nadmierna
pobudliwość; stany depresyjne; zaburzenia pamięci i uszkodzenie nerwów obwodowych,
a także nadciśnienie tętnicze.

Ochrona przeciwporażeniowa

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuższy czas

wynosi:

−

30 mA prądu zmiennego

−

70 mA prądu stałego

W praktyce nie operuje się bezpiecznymi wielkościami prądów, lecz bezpiecznymi

wielkościami napięć U

L

w danych warunkach środowiskowych. Napięcie U

L

nazywa się

napięciem dotykowym bezpiecznym. Dla prądu przemiennego (w warunkach normalnych)
wartość tego napięcia wynosi 50 V, dla prądu stałego 120 V.

Przy eksploatacji urządzeń o napięciu do 1 kV należy stosować środki organizacyjne

i środki techniczne ochrony przeciwporażeniowej.

Ś

rodki organizacyjne to m.in.:

−

wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

obowiązkowe okresowe szkolenia pracowników,

−

popularyzacja zasad prawidłowego użytkowania urządzeń elektrycznych,

−

bezpieczna organizacja pracy.
Ś

rodki techniczne to:

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), której zadaniem jest
uniemożliwienie dotknięcia części czynnych urządzeń elektrycznych, tj. części, które
mogą się znaleźć pod napięciem w czasie normalnej pracy urządzeń,

−

ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa), która ma na celu
niedopuszczenie do porażenia w przypadku dotknięcia części przewodzących dostępnych
(np. obudowy), które znalazły się nagle pod napięciem, np. w wyniku uszkodzenia
izolacji lub zwarcia części czynnej z częścią przewodzącą dostępną (działanie ochronne
w tym zakresie ma polegać na uniemożliwieniu przepływu prądu przez ciało, albo na
ograniczeniu jego wartości lub czasu przepływu),

−

ochrona równoczesna przed dotykiem bezpośrednim lub pośrednim.
Do technicznych środków ochrony można zaliczyć również środki ochrony osobistej

(sprzęt ochronny), stosowane przy pracach konserwacyjno-remontowych, pomiarach
i operacjach łączeniowych. Zalicza się do nich izolowane narzędzia monterskie, rękawice
dielektryczne, drążki, kleszcze, uchwyty izolacyjne, wskaźniki napięcia oraz kalosze
izolacyjne, pomosty izolacyjne i chodniki gumowe.

Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej
1.

Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

−

ochrona polegająca na zastosowaniu bardzo niskiego napięcia zależnego
od warunków środowiskowych (do 50V dla prądu przemiennego i do 120 V dla
prądu stałego),

−

ochrona za pomocą ograniczenia energii rozładowania,

2.

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim części czynnych:

−

ochrona polegająca na izolowaniu części czynnych,

−

ochrona przy użyciu ogrodzeń lub obudów,

−

ochrona przy użyciu barier,

−

ochrona polegająca na umieszczeniu poza zasięgiem ręki,

−

ochrona

uzupełniająca

za

pomocą

urządzeń

różnicowoprądowych

RCD

o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania 30 mA.

3.

Ochrona przed dotykiem pośrednim:

−

ochrona

za

pomocą

samoczynnego

wyłączenia

zasilania

(wyłączniki

z wyzwalaczami nadprądowymi, bezpieczniki z wkładkami topikowymi, wyłączniki
ochronne różnicowoprądowe),

−

ochrona polegająca na zastosowaniu urządzenia II klasy ochronności

lub o izolacji

równoważnej (zastosowanie podwójnej lub wzmocnionej izolacji w celu
zapobieżenia pojawieniu się niebezpiecznego napięcia na częściach przewodzących
urządzeń elektrycznych w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej),

−

ochrona polegająca na izolowaniu stanowiska od ziemi i innych potencjałów części
przewodzących dostępnych z tego stanowiska (np. guma lub pomost izolacyjny),

−

ochrona za pomocą nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych,

−

ochrona za pomocą separacji elektrycznej polegającej na zasilaniu odbiornika lub
grupy odbiorników za pomocą transformatora separacyjnego.

Znajomość tych znaków pozwoli na zmniejszenia ryzyka związanego z porażeniami

elektrycznymi

:

CE

Dany wyrób, używany zgodnie z zasadami określonymi przez producenta,
nie stanowi zagrożenia dla życia, zdrowia, mienia i środowiska.

Taki znak ostrzega przed niebezpieczeństwem ze strony urządzenia
elektrycznego.

Rys. 7. Znaki ostrzegawcze [9]

Pracą na wysokości w rozumieniu Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z późn.
zm. (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r., nr 169, poz. 1650) jest praca wykonywana na powierzchni
znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi.

Do pracy

na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości, na jakiej się
znajduje, jeżeli powierzchnia ta:
1.

osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub
ś

cianami z oknami oszklonymi,

2.

wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed
upadkiem z wysokości.
Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0m nad poziomem podłogi lub

ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy lub
służących jako przejścia, powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy
ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1m i krawężników o wysokości
co najmniej 0,15m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie
wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający
wypadnięcie osób. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

zastosowanie tego typu balustrad jest niemożliwe, należy stosować inne skuteczne środki
ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpowiednie do rodzaju i warunków
wykonywania pracy.

Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w sposób nie zmuszający

pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady lub obrys urządzenia, na którym stoi.
Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych podwyższeniach nie
przeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokości do 2m nad poziomem podłogi lub ziemi nie
wymagających od pracownika wychylania się poza obrys urządzenia, na którym stoi, albo
przyjmowania innej wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości, należy
zapewnić, aby:

−

drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia były stabilne i zabezpieczone
przed nie przewidywaną zmianą położenia oraz posiadały odpowiednią wytrzymałość na
przewidywane, obciążenie,

−

pomost roboczy spełniał następujące wymagania:

a)

powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzędzi
i niezbędnych materiałów,

b)

podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana do elementów
konstrukcyjnych pomostu,

c)

w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone czytelne informacje
o wielkości dopuszczalnego obciążenia.

Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokości powyżej 2 m od

otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego oraz na podestach ruchomych
wiszących należy w szczególności:

−

zapewnić bezpieczeństwo przy komunikacji pionowej i dojścia do stanowiska pracy,

−

zapewnić stabilność rusztowań i odpowiednią ich wytrzymałość na przewidywane
obciążenia,

−

przed rozpoczęciem użytkowania rusztowania należy dokonać odbioru technicznego
w trybie określonym w odrębnych przepisach.

Rusztowania i podesty ruchome wiszące powinny spełniać wymagania określone
odpowiednio w odrębnych przepisach oraz w Polskich Normach.
Przy pracach na: słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, kominach, konstrukcjach
budowlanych bez stropów, a także przy ustawianiu lub rozbiórce rusztowań oraz przy pracach
na drabinach i klamrach na wysokości powyżej 2m nad poziomem terenu zewnętrznego lub
podłogi należy w szczególności:

−

przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstrukcji lub urządzeń, na których
mają być wykonywane prace, w tym ich stabilność, wytrzymałość na przewidywane
obciążenie oraz zabezpieczenie przed nie przewidywaną zmianą położenia, a także stan
techniczny stałych elementów konstrukcji lub urządzeń mających służyć do mocowania
linek bezpieczeństwa,

−

zapewnić stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykonywanych
prac, sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości jak: szelki bezpieczeństwa z linką
bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów konstrukcji, szelki bezpieczeństwa
z pasem biodrowym (do prac w podparciu – na słupach, masztach itp.),

−

zapewnić stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych przeznaczonych do prac
na wysokości.
Wymagania określone powyżej dotyczą również prac wykonywanych na galeriach,

pomostach, podestach i innych podwyższeniach, jeżeli rodzaj pracy wymaga od pracownika
wychylenia się poza balustradę lub obrys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej
wymuszonej pozycji ciała grożącej upadkiem z wysokości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Zagrożenie hałasem

Hałas jest czynnikiem oddziaływującym negatywnie na samopoczucie psychiczne,

a przez oddziaływanie na układ nerwowy także na zdrowie fizyczne człowieka. Może on być
jedną z przyczyn pogorszenia jakości i wydajności pracy. Hałas oddziałuje ujemnie na organ
słuchu i ośrodkowy układ nerwowy powodując pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu
akustycznego, któremu towarzyszy wiele reakcji obronnych np. zmiany akcji serca, rytmu
oddychania, ciśnienia tętniczego krwi, temperatury ciała itp. Innymi objawami związanymi
z nadmiernym hałasem są

bóle i zawroty głowy, osłabienie, zwiększona pobudliwość

nerwowa, zaburzenie snu, zwiększona potliwość, uszkodzenie słuchu. Hałas wpływa również
na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę.

Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałas można podzielić na:

−

hałas o poziomie poniżej 35 dB nie jest szkodliwy dla zdrowia, ale może być
denerwujący; hałas taki może przeszkadzać w pracy wymagającej skupienia
np. projektowaniu, pisaniu itp.,

−

hałas o poziomie od 35 do 70 dB wywiera ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka;
pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy, może on obniżyć zrozumiałość
mowy oraz utrudnić zasypianie i wypoczynek,

−

hałas o poziomie od 70 dB do 85 dB trwający stale, może powodować zmniejszenie
wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ma ujemny wpływ na ustrój
nerwowy człowieka,

−

hałas o poziomie od 85 do 130 dB powoduje liczne uszkodzenia słuchu i różne
schorzenia, takie

jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne oraz

uniemożliwia zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra,

−

hałas o poziomie od 130 dB do 150 dB pobudza do drgań niektóre wewnętrzne organy
ludzkiego ciała, powodując ich trwałe schorzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie; praca
w takim hałasie może spowodować poważne osłabienie lub uszkodzenie słuchu,

−

hałas o poziomie powyżej 150 dB już po 5 minutach całkowicie paraliżuje działanie
organizmu, powoduje mdłości, zaburzenia równowagi, uniemożliwia wykonywanie
skoordynowanych ruchów kończyn, zmienia proporcje zawartości składników we krwi,
powoduje u człowieka stany lękowe i depresyjne oraz inne objawy chorób psychicznych.
Aż 80 procent osób pracujących w hałasie o tym poziomie zapada na nieuleczalne
choroby.

Należy w związku z tym pamiętać o używaniu środków ochrony słuchu, takich jak nauszniki
przeciwhałasowe lub wkładki przeciwhałasowe w wypadku przekroczenia dopuszczalnych
ośmiu godzin dziennie przy 85 dB.

Wibracje

Wibracjami nazywamy przekazywanie drgań mechanicznych z ciała stałego

na poszczególne tkanki ciała człowieka lub na cały organizm. Wibracje i wstrząsy są
bodźcami fizycznymi przekazywanymi bezpośrednio z materiału drgającego, z pominięciem
ś

rodowiska powietrznego. Towarzyszący wibracji dźwięk powstaje

wskutek

przekazania

części energii drgających cząsteczek materiału poprzez powietrze do narządu słuchu
człowieka. Energia drgań, która przekazywana jest tkankom, wywołuje podrażnienie
zakończeń nerwowych odbierających odkształcenia mechaniczne.

Drgania mechaniczne o niskich częstotliwościach powodują rotacyjne ruchy głową,

na skutek których zostaje zakłócony układ równowagi. Konsekwencją tego są objawy
choroby lokomocyjnej.

Działanie wibracji o poziomie przekraczającym próg wrażliwości wywołuje wiele

doznań, w tym ból. Wibracja najsilniej jest odczuwana przy częstotliwościach do 35 Hz,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

szczególnie dla zakresu 20 Hz. Występuje wtedy rezonans narządowy i silne podrażnienie
błędnika.

Istotnym objawem powstającym w następstwie rezonansu narządowego prowadzącego

do wypaczenia czynności wielu organów, co przejawia się ich mniejszą sprawnością
lub wystąpieniem nieprawidłowych odruchów połączonych z bólem, jest także upośledzenie
mowy. Jest ono spowodowane rezonansowym drganiem szczęki, zmianami napięcia mięśnia
krtani oraz drganiami słupa powietrza w jamie nosowo-gardłowej. Na to zjawisko ma wpływ
także rezonans narządów klatki piersiowej. Drgania tych narządów (w zakresie 1-4 Hz)
o dużej intensywności utrudniają także oddychanie oraz mogą spowodować ból w okolicy
serca. Wibracja niekorzystnie działa na wzrok, powoduje zwłaszcza pogorszenie jego
ostrości. Można to stwierdzić przy dwóch zakresach częstotliwości: przy 20-40 Hz oraz
60-90 Hz. Pogorszeniu ostrości towarzyszy również zwężenie pola widzenia i słabsze
rozróżnianie barw. Bardzo przykre następstwa wywołuje wibracja narządów jamy brzusznej,
ponieważ ze względu na swobodne zawieszenie takich narządów jak żołądek, trzustka,
ś

ledziona czy wątroba, mogą one ulegać dużym pomieszczeniom. Podrażnienie narządu

równowagi powoduje objawy typowe dla choroby morskiej: ból i zawroty głowy, szum
w uszach, duszności, ból żołądka i nudności.

Drgań wibracyjnych trudno uniknąć, dlatego należy stosować produkty, które ograniczają

ich działanie. Do podstawowych ochron przeciwwibracyjnych należą: rękawice
przeciwwibracyjne, pasy przeciwwibracyjne, poduszki, rękawy i klęczniki przeciwwibracyjne
oraz obuwie przeciwwibracyjne.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na jakie niebezpieczeństwa należy zwrócić szczególną uwagę pracując z urządzeniami
elektrycznymi?

2.

Jaki jest dopuszczalny hałas w miejscu pracy?

3.

Jakie negatywne objawy mogą spowodować wibracje?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe:

Zadanie:

prawda

fałsz

Wilgotne

otoczenie

zmniejsza

zagrożenie

porażenia

prądem

elektrycznym

Prąd zmienny jest mniej niebezpieczny dla człowieka niż prąd stały
o tym samym natężeniu.

Migotanie może powodować dekoncentrację i ból głowy.

Aby uniknąć olśnienia należy odsłaniać okna, używać lamp i stosować
gładkie powierzchnie.

Zły stan techniczny urządzeń elektrycznych może być przyczyną
porażenia prądem.

Czas trwania porażenia nie ma znaczenia dla rozmiaru zmian
w organizmie spowodowanych przez przepływający prąd.

Działanie

prądu

przemiennego

wpływa

przede

wszystkim

na zaburzenia czynności komórek.

Wibracja wpływa na ostrość widzenia.

Dopuszczalny hałas podczas pracy projektanta wynosi 85 dB.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Separacja elektryczna zapewnia ochronę przeciwporażeniową przed
dotykiem pośrednim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać dokładnie zdania,

2)

przeanalizować ich treść decydując czy zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wpisz znaczenie poszczególnych znaków i symboli:

CE

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obejrzeć dokładnie wszystkie znaki i symbole,

2)

przeanalizować znaczenie znaków i krótko opisać, czego dotyczą,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Zaklasyfikuj środki ochrony przeciwporażeniowej do odpowiedniej kategorii wstawiając

„x” w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach:

Ś

rodki ochrony przeciwporażeniowej

Ochrona przed

dotykiem bezpośrednim

Ochrona przed

dotykiem pośrednim

umieszczenie urządzenia
w odpowiedniej obudowie

bezpiecznik z wkładką topikową

bariera uniemożliwiająca dostęp do
urządzenia

zastosowanie wyłączników
różnicowoprądowych

zastosowanie urządzeń ochronnych
przetężeniowych
(nadmiarowoprądowych)

stosowanie dodatkowej izolacji

stosowanie nieuziemionych połączeń
wyrównawczych miejscowych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

1)

przeanalizować wskazane środki ochrony przeciwporażeniowej,

2)

zakwalifikować każdy z nich do odpowiedniej kategorii lub do obu kategorii,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6,

−

przybory do pisania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy z urządzeniami
elektrycznymi?

2)

rozpoznać znaki informujące o grożącym niebezpieczeństwie?

3)

wymienić skutki działania prądu na człowieka?

4)

określić, jakie parametry przepływającego prądu elektrycznego mają wpływ
na zagrożenie zdrowia i życia człowieka?

5)

zastosować

ś

rodki

ochrony

przeciwporażeniowej

przed

dotykiem

bezpośrednim i pośrednim?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.6. Ochrona przeciwpożarowa

4.6.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.

W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych stanowi poważne zagrożenie
dla ludzkiego zdrowia i życia.

Najważniejsze przyczyny powstawania pożarów w zakładach pracy:

−−−−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,

−−−−

niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,

−−−−

niewłaściwe

przechowywanie

i

zabezpieczenie

materiałów

łatwo

palnych

i wybuchowych,

−−−−

wyładowania atmosferyczne,

−−−−

elektryczność statyczna,

−−−−

wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,

−−−−

samozapalenie składowanych paliw, chemikaliów i odpadów,

−−−−

brak ładu i porządku na i wokół stanowiska pracy i w pomieszczeniach pracy.

Urządzenia i instalacje elektryczne w obszarach zagrożonych pożarem

Wszystkie urządzenia technologiczne, w których mogą występować zjawiska

elektryczności statycznej muszą być uziemione. W obszarach zagrożonych pożarem zabrania
się instalowania:

−

transformatorów i kondensatorów elektroenergetycznych,

−

stanowisk ładowania akumulatorów.

Zainstalowane urządzenia i instalacje elektryczne nie mogą stwarzać zagrożenia

pożarowego dla znajdujących się w obiekcie ludzi i zwierząt oraz muszą spełniać wymagania
zgodnie z normami. Jeżeli urządzenia mogą stworzyć zagrożenie pożarowe, to powinny być:

−

montowane na materiałach odpornych na działanie wysokich temperatur lub odgrodzone
materiałami odpornymi na wysokie temperatury,

−

montowane tak, aby możliwe było rozpraszanie się ciepła w bezpiecznej odległości
od materiałów narażonych na szkodliwe efekty cieplne.

Urządzenie przyłączone na stałe, które podczas normalnej pracy może powodować

powstanie łuku elektrycznego lub iskrzenia powinno być:

−

całkowicie osłonięte materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,

−

odgrodzone materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,

−

montowane w taki sposób, aby możliwe było zgaśnięcie łuku w bezpiecznej odległości
od elementów, w których łuk mógłby spowodować szkodliwe efekty cieplne.

Sposoby walki z pożarami

Znane są dwa sposoby walki z pożarami, pierwszy z nich to tzw. obrona czynna,

stosowana wówczas, gdy walczymy już z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona
bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania pożaru. Przy obronie czynnej
powinny być spełnione następujące warunki:

−−−−

plan i wymiary budynku powinny umożliwiać szybką ewakuację ludzi w razie pożaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

−−−−

urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, tj. w pobliżu miejsc, w których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu
wyjść,

−−−−

instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu pożaru,

−−−−

rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umożliwiać straży
pożarnej dojazd i gaszenie pożaru.

W zakładach przemysłowych o dużym zagrożeniu pożarowym zakłada się specjalne

instalacje gaśnicze, np. tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie.
Instalacje automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.

Typy pożarów
A – spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,

tkaniny itp.),

B – ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod

wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne itp.),

C – płoną gazy palne (acetylen, metan, propan-butan, wodór, gaz koksowniczy lub ziemny),
D – zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas).

Podział ten ma istotne znaczenie przy wyborze odpowiedniego rodzaju środków

gaśniczych.

Pożary typu A można gasić wodą lub pianą tworzona przez zmieszanie wody

z substancją pianotwórczą, ponieważ środki te nie dopuszczają tlenu do pokrytych nimi
przedmiotów i obniżają temperaturę palącego się materiału. Wyjątkiem są sytuacje, gdy
ogniem objęte są urządzenia elektryczne pod napięciem lub palące się materiały wchodzące
z wodą w reakcje chemiczne, którym towarzyszy wydzielanie się wodoru lub tlenu
podtrzymującego palenie.

W takich przypadkach, jak również przy gaszeniu pożarów typu B, konieczne jest

stosowanie dwutlenku węgla. Jako gaz cięższy od powietrza wypełnia on szczelnie przestrzeń
objętego pożarem pomieszczenia poczynając od dolnych jego partii, co prowadzi w efekcie
do obniżenia stężenia tlenu w powietrzu. W przeciwieństwie do wody i piany – dwutlenek
węgla nie przewodzi elektryczności. Izoluje też przed dostępem tlenu palące się substancje
płynne, podczas gdy woda i piana powodują wypieranie lżejszych od wody palących się
płynów na powierzchnię środka gaśniczego.

Przy gaszeniu pożarów C należy przede wszystkim odciąć dopływ paliwa gazowego.

Jeżeli jest to niemożliwe, stosuje się specjalne środki i techniki gaszenia dostępne
zawodowym strażom pożarnym.

Pożary typu D oraz palące się instalacje i urządzenia elektryczne pod napięciem gasi

się przy pomocy specjalnych proszków gaśniczych.

Wszystkie wymienione środki gaśnicze stosowane są przy pomocy urządzeń zwanych

gaśnicami. Na każdej dopuszczonej do użytku gaśnicy umieszczony jest dobrze widoczny
napis informujący o rodzaju środka gaśniczego i typie pożaru, przy którym gaśnica może być
stosowana. Gaśnice dopuszczone do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem
oznaczone są dodatkowo literą E.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Rodzaje sprzętu przeciwpożarowego

Gaśnice proszkowe

−−−−

z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO

2

, dozowanie środka gaśniczego przez zawór

lub prądownicę proszkową,

−−−−

pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposażonym we wskaźnik ciśnienia.

Rys. 8. Gaśnice proszkowe [6]

Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy BC lub ABC oraz różne wersje pojemności

zbiorników pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Są szczególnie zalecane
do zabezpieczania przeciwpożarowego różnych typów samochodów, garaży, biur, mieszkań,
warsztatów, magazynów, hal przemysłowych, zakładów energetycznych i chemicznych,
budynków administracji państwowej, służby zdrowia, oświaty, nauki, kultury itp.

Gaśnice śniegowe

Rys. 9. Gaśnice śniegowe [6]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC oraz pożarów instalacji i urządzeń

elektrycznych

znajdujących

się

pod

napięciem.

Wykonane

na

bazie

butli

wysokociśnieniowych zawierających CO

2

. Zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach,

magazynach, stacjach benzynowych, halach przemysłowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Gaśnice i agregaty pianowe
Gaśnice i agregaty pianowe przeznaczone do gaszenia pożarów grupy AB.

Rys. 10.

Gaśnice i agregaty pianowe [6]

Zalecane do stosowania w przemyśle petrochemicznym, drzewnym, na stacjach paliw,

w magazynach cieczy łatwopalnych, bazach transportowych, zabudowaniach rolniczych.

Agregaty gaśnicze
Agregaty gaśnicze przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC lub ABC (w zależności od
stosowanego proszku).

Rys. 11. Agregaty gaśnicze [6]

Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie sprzętu w akcjach ratowniczych

straży pożarnych, kolumn transportowych, jako zabezpieczenie lotnisk, w rafineriach oraz
innych dużych zakładach przemysłowych.

Samoczynne urządzenia gaśnicze
Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy ABC.

Rys. 12. Samoczynne urządzenia gaśnicze [6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Zalecane do stosowania w pomieszczeniach zamkniętych, takich jak: magazyny farb,

olejów, materiałów łatwopalnych, rozdzielnie elektryczne itp., w których nie przewiduje się
stałej obsługi. SUG (samoczynne urządzenia gaśnicze) są wyposażone w samoczynny zawór
ampułkowy, który może być uruchamiany impulsem elektrycznym przesyłanym
z automatycznej centrali alarmowej lub w wyniku przekroczenia określonej temperatury
w pomieszczeniach.

W sąsiedztwie delikatnych urządzeń elektronicznych nie można użyć gaśnic wodnych,

pianowych czy proszkowych. Jedyną bezpieczną dla serwerów i innych urządzeń
elektronicznych metodą tłumienia ognia jest zastosowanie odpowiednich gazów
technicznych. Najczęściej stosowane są dwie mieszanki:

−

argonit – mieszanina naturalnych gazów: azotu i argonu (po 50%), powoduje spadek
ilości tlenu w pomieszczeniu do poziomu ok. 15%. Tlen w tym stężeniu nie podtrzymuje
procesu palenia, umożliwia jednak oddychanie.

−

FM200 – jest bezwonnym i nietoksycznym gazem otrzymywanym sztucznie (pochodna
halonu). FM200 nie tylko ogranicza ilość tlenu w powietrzu, lecz powstrzymuje także
proces palenia na poziomie cząsteczkowym.

Oba gazy różnią się przede wszystkim czasem, po jakim osiągają efekt tłumienia ognia.
Argonit potrzebuje ok. 90 s, natomiast FM200 - ok. 10 s. FM200 wymaga mniejszej butli, jest
jednak droższy od Argonitu.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są główne przyczyny powstawania pożarów?

2.

W jaki sposób powinny być montowane urządzenia elektryczne mogące stworzyć
zagrożenie pożarowe?

3.

Jak należy zabezpieczyć urządzenia wytwarzające podczas pracy łuk elektryczny?

4.

Jakie warunki muszą być spełnione, aby obrona czynna przed pożarem była skuteczna?

5.

Jakie rozróżniamy typy pożarów?

6.

Do jakich typów pożarów używane są gaśnice pianowe, proszkowe, śniegowe?

7.

Za pomocą jakich środków można bezpiecznie gasić pożary delikatnych urządzeń
elektronicznych?

8.

Jakiego sprzętu gaśniczego można używać do gaszenia urządzeń pod napięciem?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu
i środków gaśniczych,

2)

zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,

3)

scharakteryzować środki gaśnicze,

4)

wypełnić tabelę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Rodzaje pożaru

Środki gaśnicze

1. urządzenia elektryczne

2. tłuszcze i oleje spożywcze

3. ciała stałe

4. ciecze i gazy palne

5. urządzenia pod napięciem

6. metale palne

7. tłuszcze spożywcze w urządzeniach
kuchennych

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,

2)

omówić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,

3)

omówić najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu w/w środków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie „pożar”?

2)

wymienić główne przyczyny pożarów ?

3)

omówić rodzaje środków gaśniczych?

4)

wyjaśnić sposób posługiwania się gaśnicą proszkową, śniegową, pianową?

5)

omówić metody gaszenia delikatnych urządzeń elektronicznych?

6)

wyjaśnić działanie samoczynnych urządzeń gaśniczych?

7)

rozpoznać przeznaczenie środków gaśniczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.7. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.7.1. Materiał nauczania

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,

tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa - pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, liczby rannych
oraz charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół reanimacyjny, straż pożarną, pogotowie energetyczne lub gazowe. Czynności
reanimacyjne należy kontynuować aż do czasu przybycia wezwanej ekipy pogotowia
ratunkowego.

Rys. 13. Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności [8]

Porażenie prądem elektrycznym

Pierwsza pomoc polega na przerwaniu obwodu elektrycznego, najczęściej przez

wyciągnięcie wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpiecznika. Gdy to nie jest możliwe,
ratownik oddziela porażonego od obwodu elektrycznego przez odciągnięcie za odzież. Sam
izoluje się od podłoża przy pomocy suchej deski lub suchej tkaniny, względnie innego
materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzież nie jest możliwe, dokonuje się oddzielenia
porażonego za pomocą suchej listwy drewnianej lub kija itp. Ratownik musi być zawsze
dokładnie izolowany. Nie wolno chwytać ratowanego przedmiotem przewodzącym
elektryczność lub gołymi rękami za ciało.

Po usunięciu porażonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech

i tętno. W przypadku utraty przytomności i przy zachowanym oddechu stosuje się tzw.
bezpieczne ułożenie na boku i przytrzymuje go, aby wskutek bezładnych ruchów nie doszło
do opadnięcia języka i zatkania wejścia do krtani. W razie zatrzymania oddechu stosuje
się sztuczne oddychanie, najlepiej metodą usta-usta, za pomocą maski ustno-gardłowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

zgodnie z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu reanimacji. W razie zatrzymania akcji
serca należy wykonać natychmiast zewnętrzny masaż serca.

W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie

przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułożenie zapewniające
tzw. autotransfuzję krwi przez uniesienie kończyn ku górze, powodujące przemieszczenie
krwi w kierunku serca i mózgu. Równocześnie chroni się chorego przed utratą ciepła,
uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania się palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest
również posługiwanie się do ewakuacji przygodnym transportem, który może wywołać
dodatkowe urazy.

Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości

tętna. Jeżeli tętno jest namacalne i ciśnienie tętnicze utrzymuje się w granicach zbliżonych do
normalnego, szanse uratowania poszkodowanego są duże. Tymczasem należy wezwać
karetkę pogotowia ratunkowego i powiadomić, z jakim rodzajem porażenia ma się
do czynienia.

Porażenie prądem elektrycznym o wysokim napięciu

O wysokim napięciu mówimy, gdy wynosi powyżej 1000 woltów. Mamy z nim

do czynienia w razie uszkodzenia stacji transformatorowych i elektrowni. Zwykle są one
oznaczone tablicami ostrzegawczymi.

Niebezpieczne jest samo zbliżanie się do uszkodzonych przewodów będących pod

napięciem. Może bowiem powstać łuk elektryczny przez normalnie izolującą warstwę
powietrza. Prąd przepływa wtedy przez całe ciało. Dochodzi wówczas do powstania wysokiej
temperatury i rozległych oparzeń. Mogą również wystąpić wszystkie zaburzenia zachodzące
przy porażeniach prądem niskiego napięcia.

Szczególnie niebezpieczny jest tzw. przeskok napięcia bez bezpośredniego kontaktu

z linią działania prądu, łuk elektryczny może nawet przekroczyć odległość kilku metrów.
Ratownik powinien w takich przypadkach znajdować się 5 metrów od źródła zagrożenia.
Należy wówczas zastosować tzw. przerzutkę z drutu. Czynność tę powinien wykonywać
wezwany personel techniczny, powiadomiony o faktycznym stanie zagrożenia.

Pierwsza pomoc po odłączeniu od źródła prądu powinna polegać na wezwaniu karetki

pogotowia, najlepiej karetki reanimacyjnej ze specjalistą anestezjologiem. Następnie należy
sprawdzić, czy ratowany oddycha; jeśli nie, natychmiast rozpoczyna się sztuczne oddychanie,
najlepiej za pomocą maski ustno-gardłowej. Jeżeli chory nie oddycha i nie ma wyczuwalnego
tętna, rozpoczyna się resuscytację (reanimację), zgodnie z założeniami przyjętymi dla
pierwszej pomocy.

Obrażenia wywołane prądem o niskim napięciu (poniżej 1000 V)

Z zagrożeniem porażeniem prądem o niskim napięciu mamy do czynienia

w urządzeniach gospodarstwa domowego, w przemyśle i w rzemiośle.

Sieć elektryczna jest zwykle uziemiona i dotknięcie przewodu pod napięciem przez osobę

stojącą na ziemi powoduje przepływ prądu przez ciało. Proces ten można łatwo przerwać
za pomocą wyłącznika lub przez wyjęcie bezpiecznika.

Przepływ prądu niskiego napięcia przez ciało powoduje pobudzenie układu nerwowego

i mięśni. W mięśniach mogą wystąpić skurcze, które nie pozwalają na oderwanie się
od metalowego przewodu elektrycznego. Skurcze mięśni są często przyczyną upadku
i uszkodzeń mechanicznych ciała. Działanie prądu na serce może prowadzić do zaburzeń
rytmu, a nawet zatrzymania akcji serca. Szkodliwy wpływ na mózg i układ nerwowy może
powodować utratę przytomności i bezdech. Na skórze, w miejscu wejścia i wyjścia prądu
na zewnątrz, występują głębokie rany oparzeniowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Działanie prądu zmiennego o częstotliwości 50 herców na człowieka:

−

przy natężeniu 0,7–0,9 mA przepływ prądu jest słabo wyczuwalny; zaczyna
się mrowienie, stopniowe drętwienie i przykurcz ręki, sukcesywnie przesuwający
się ku ramieniu,

−

prąd o natężeniu 3,2–7,2 mA – obserwujemy sztywnienie ręki, bolesne skurcze ramienia,
kłucie na całej powierzchni ręki; oderwanie się od elektrod jest ledwo możliwe; kobiety
są bardziej wrażliwe na ten rodzaj prądu i znoszą zwykle najwyżej prąd o natężeniu 7mA,
mężczyźni zaś do 10 mA,

−

prąd o natężeniu 7–18 mA – obserwuje się skurcz barków; wypuszczenie elektrod jest
niemożliwe; przepływ takiego prądu człowiek wytrzymuje przez kilkanaście sekund,
powstają trudności w oddychaniu, wzmaga się ból i niemiarowość akcji serca, możliwe
jest jeszcze przywrócenie czynności serca, pojawia się utrata przytomności, rażony
umiera, jeżeli nie nastąpi przerwanie dopływu prądu i nie otrzyma on natychmiast
pomocy doraźnej,

−

przy przepływie prądu o natężeniu 50–70 mA, następuje migotanie komór serca, utrata
przytomności i zgon, obserwuje się ślady lekkiego oparzenia ciała.

Zranienia

Jeżeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), należy opatrzyć

pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku foliowym
(umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu pogotowia.

Zranienia należy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych

usuwa się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji
lekarskiej, a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.

Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran

zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, należy zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Choremu z ciężkimi urazami jamy brzusznej nie należy podawać napojów, a jedynie zwilżyć

wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu, powinno się go
okryć kocem lub płaszczem.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:
–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Telefony alarmowe
W przypadku pojawienia się zagrożenia należy zawiadomić odpowiednie służby ratownicze:

−

999 – pogotowie ratunkowe,

−

998 – straż pożarna,

−

997 – policja,

−

112 – służby zintegrowane (System Ratownictwa Zintegrowanego- tylko z telefonów
komórkowych)

Dzwoniąc należy podać dokładną informację o miejscu i okolicznościach wypadku, a także
ilości osób poszkodowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynności powinien wykonać kolejno ratownik?

2.

Co należy zrobić, aby zabezpieczyć miejsce wypadku?

3.

Kiedy przy oparzeniach niezbędna jest pomoc lekarza?

4.

W jakich przypadkach pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby do tego
przeszkolone?

5.

Jak należy postępować z ciałami obcymi w ranach?

6.

Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek w przypadku porażenia prądem
o wysokim napięciu?

7.

Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek w przypadku porażenia prądem
o niskim napięciu?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli wymienione poniżej fazy ratowania poszkodowanego w przypadku

omdlenia. w odpowiedniej kolejności (wybierz właściwe).

sprawdzenie czynności serca; upewnienie się, że pacjent oddycha; ułożenie w pozycji
bezpiecznej; zewnętrzny masaż serca; masaż wykonywany równocześnie ze sztucznym
oddychaniem; kontrola tętna; sztuczne oddychanie; przywrócenie drożności układu
oddechowego; badanie kompleksowe; wezwanie pogotowia.

1.

2.

3.

4.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać dokładnie nazwy wszystkich faz,

2)

przeanalizować ich treść decydując, w jakiej kolejności powinny być wykonywane,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

Ćwiczenie 2

Połącz początek zdania z jego końcem, tak aby stanowiły sensowną całość.

Przy oparzeniu prądem elektrycznym
należy…

…zdjąć

poszkodowanemu

obrączki,

pierścionki i bransoletki.

Przy oparzeniach nie należy…

…zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Jeżeli doszło do poparzenia powyżej
15% powierzchni ciała należy…

…zdejmować

części

ubrania

przylegających bezpośrednio do miejsca
oparzonego.

Przy oparzeniach kończyn należy…

…dodatkowo zapewnić poszkodowanemu
opiekę kardiologiczną.

Jeżeli doszło do utraty części ciała
należy…

…okryć go kocem lub płaszczem.

W

przypadku

zabrudzenia

rany

kurzem, błotem lub ziemią, należy…

…ułożyć

poszkodowanego

wygodnie

w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu.

Jeżeli poszkodowany, oczekując na
pomoc przebywa w chłodnym miejscu,
należy…

…zwrócić się o pomoc do lekarza.

Przy ostrym zatruciu w oczekiwaniu na
pomoc lekarską, należy…

…odciętą część zabezpieczyć w worku
foliowym lub suchym opatrunku do czasu
przyjazdu pogotowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać dokładnie wszystkie części zdań,

2)

przeanalizować je decydując, które z nich powinny się łączyć,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij teksty odpowiednimi słowami. W każdą lukę należy wpisać tylko jedno słowo.

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i …………….
wypadku, w taki sposób, by wykluczyć: dopuszczenie do miejsca ………….. osób
niepowołanych, uruchomienie bez koniecznej potrzeby ……………., które w związku
z wypadkiem zostały wstrzymane, dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany
położenia innych przedmiotów, które …………….. wypadek lub pozwalają odtworzyć jego
…………..

Jeżeli poszkodowany wymaga czynności ……………… krążenie i oddychanie, tamowania
……………….. lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa - pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby ………………. w tym zakresie. W zależności od sytuacji, …………
rannych oraz charakteru ………….. powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub
kilka karetek, zespół reanimacyjny, straż …………., pogotowie energetyczne lub ………….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać dokładnie całe teksty,

2)

przeanalizować je decydując, jakie słowa należy wpisać w luki,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić objawy zatrucia?

2)

omówić sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zranienia?

3)

omówić fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności?

4)

prawidłowo zabezpieczyć miejsce wypadku?

5)

wyjaśnić w jakich przypadkach niezbędna jest pomoc lekarska?

6)

udzielić pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym o niskim napięciu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

5. SPRAWDZIAN POSTĘPÓW

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test pisemny zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu nawiązywania
i utrzymywania kontaktów międzyludzkich

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną
odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zakreślić
kółkiem i zaznaczyć odpowiedź poprawną.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu pisemnego masz 40 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Negatywnym skutkiem hałasu w pracy nie jest

a)

zaburzenie akcji serca.

b)

zmiana rytmu oddychania.

c)

łamliwość kości.

d)

zaburzenie wzroku.

2.

Na wystąpienie porażenia prądem nie ma wpływu

a)

zły stan techniczny urządzeń elektrycznych.

b)

niewłaściwe posługiwanie się urządzeniami elektrycznymi.

c)

bezpośredni kontakt ze źródłem prądu lub przewodami elektrycznymi.

d)

obecność w pomieszczeniu drewnianego parkietu i wykończeń gipsowych.

3.

Ochrona przeciwporażeniowa dodatkowa zapobiega

a)

zetknięciu człowieka z przewodzącymi częściami urządzeń znajdujących się pod
napięciem.

b)

udzielaniu się napięcia przedmiotom lub częściom urządzeń normalnie nie
znajdujących się pod napięciem.

c)

szkodliwemu działaniu łuku elektrycznego.

d)

pojawieniu się niebezpiecznego napięcia dotykowego dzięki zastosowaniu urządzeń II
klasy ochronności.

4.

Dla której z wymienionych osób porażenie prądem jest najbardziej niebezpieczne

a)

młoda kobieta.

b)

starsza kobieta.

c)

młody mężczyzna.

d)

starszy mężczyzna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

5.

Symbol E na gaśnicy oznacza, że jest ona przeznaczona do

a)

gaszenia ciał stałych, np. papieru.

b)

gaszenie cieczy palnych.

c)

gaszenie gazów.

d)

gaszenie pożarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.

6.

Ś

rodkiem ochrony układu oddechowego jest

a)

maska ochronna.

b)

rękawice ochronne.

c)

nakrycie głowy.

d)

ubranie robocze.

7.

Zaproponuj, gdzie powinno znajdować się największe pomieszczenie higieniczno-
sanitarne

a)

w budynku, w którym odbywa się praca.

b)

tylko i wyłącznie w oddzielnym budynku.

c)

nie ma konieczności tworzenia takiego pomieszczenia na terenie zakładu.

d)

to może być każde jedno pomieszczenie.

8.

Opaskę uciskową należy stosować

a)

w każdym przypadku krwawiącej rany.

b)

w przypadku obcięcia lub oderwania kończyny.

c)

w przypadku zmiażdżenia kończyny.

d)

w przypadku skaleczenia.

9.

W czasie udzielania pierwszej pomocy tętno sprawdza się

a)

po obu stronach szyi, używając kciuka i pozostałych palców.

b)

po jednej stronie szyi, trzema środkowymi palcami.

c)

kciukiem na przegubie ręki.

d)

po jednej stronie szyi, jednym palcem.

10.

Najskuteczniejszą i najprostszą metodą udrożnienia dróg oddechowych podczas wypadku
przy pracach monterskich jest

a)

wyciągnięcie i przytrzymanie języka.

b)

przygięcie głowy do mostka.

c)

usunięcie ciał obcych z jamy ustnej i odgięcie głowy do tyłu.

d)

odgięcie głowy do tyłu.

11.

W przypadku wybuchu pożaru w pomieszczeniu należy

a)

szybko otworzyć okno.

b)

nie otwierać okna.

c)

otworzyć lufcik lub uchylić okno.

d)

szybko szczelni e zamknąć okno.

12.

Gaśnicy proszkowej użyjesz do gaszenia

a)

ciężkiej zasłony z materiału i instalacji elektrycznej.

b)

podłogi drewnianej i instalacji elektrycznej.

c)

ciężkiej zasłony z materiału i drewnianej podłogi.

d)

wykładziny leżącej w pomieszczeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

13.

Udzielający pierwszej pomocy podczas zagrożenie życia ma za zadanie
a)

przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia.

b)

utrzymać przy życiu poszkodowanego.

c)

szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i dopiero jej udzielić.

d)

szukać na własną rękę pomocy.

14.

Objawy wskazujące na konieczność wykonania masażu serca to

a)

brak tętna, sztywność źrenic, silny ból w klatce piersiowej, kaszel.

b)

zmiana barwy skóry, silny ból w dole brzucha, brak tętna.

c)

utrata przytomności, zatrzymanie oddechu, brak tętna, zmieniona barwa skóry.

d)

brak tętna, sinienie rąk.

15.

Prowadzący sztuczne oddychanie po wykonaniu wdechu obserwuje

a)

poszkodowanego i jego wygląd.

b)

poszkodowanego i jego zachowanie.

c)

klatkę piersiową kontrolując jej ruchy.

d)

kolor twarzy i rąk.

16.

Pacjenta nieprzytomnego należy ułożyć w pozycji

a)

na wznak.

b)

wysokiej.

c)

bocznej ustalonej.

d)

siedzącej.

17.

Pierwszą czynnością w przypadku porażenia prądem jest

a)

odciągniecie poszkodowanego od miejsca wypadku.

b)

przerwanie obwodu elektrycznego.

c)

wezwanie pogotowia ratunkowego.

d)

udzielenie pierwszej pomocy.

18.

Uciążliwością w pracy asystenta operatora dźwięku jest

a)

zapylenie.

b)

nadmierny wysiłek fizyczny.

c)

wymuszona pozycja ciała.

d)

praca w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych.

19.

W przypadku pożaru należy zawiadomić straż pożarną dzwoniąc po numer
a)

997 lub 112 (z telefonu komórkowego).

b)

998 lub 112 (z telefonu komórkowego).

c)

999 lub 113 (z telefonu komórkowego).

d)

998 lub 113 (z telefonu komórkowego).

20.

W środki ochrony indywidualnej zabezpiecza pracownika
a)

pracodawca.

b)

tylko i wyłącznie pracownik.

c)

ś

rodki ochrony indywidualnej.

d)

dobra wola pracodawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

6. LITERATURA

1.

Gacek W.: Kompendium pierwszej pomocy. CIOP- PIB, Warszawa 2002

2.

Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,
Warszawa 1999

3.

Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjach elektrycznych.
Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004

4.

Kwiatkowski K.: Zasady doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego. ODiDK. Gdańsk 2003

5.

Olszewski J.: Podstawy ergonomii i fizjologii pracy. WAE, Poznań 1997

6.

Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2005

7.

Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002

8.

Rozporządzenie

z

dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy

pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dziennik Ustaw
z roku 2005 r. nr 157, poz. 1318).

9.

Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.

10.

Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z póżn. zm. (tekst jedn.: Dz. U.
z 2003 r., nr 169, poz. 1650)

11.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska

12.

Warno O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagrażających życiu. PCK, Warszawa
1994

13.

www.ciop.pl

Norma
1.

PN-92/N-01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.