matura 2017 matematyka termin

( matura_2017_matematyka_termin.pdf )

http://downloads.co.pl/dl/?id=matura_2017_matematyka_termin#

Podobne: matura 2017 matematyka termin, matura 2015 z matematyki termin, matura 2017 matematyka probna,

matura 2016 matematyka operon, matura 2017 matematyka zadania, matura 2016 matematyka czerwiec,

matura 2017 matematyka cke, matura 2015 matematyka czerwiec, matura 2017 matematyka zakres,

Zagadnienie 14.

Zagadnienie 19.

Przystan w Narwiku nie zamarza, chociaz polozony jest za kolem podbiegunowym polnocnym, poniewaz:

A. osloniety jest od chwili strony morza wysokim falochronem,

B. dociera tam Prad Zatokowy (Golfsztrom),

C. linia wodna jest slabo rozwinieta,

D. wystepuje tam zjawisko dnia polarnego.

Zagadnienie 20.

Wartosc sily dosrodkowej Fd dzialajacej na cialo o masie m, po ruchu jednostajnym po okregu o promieniu r, wyraza sie idealem

Wzory Skroconego mnozenia

(a plus b)2 = a2 plus 2ab plus b2

(a - b)2 = a2 - 2ab + b2

a2 - b2 = (a - b)(a plus b)

Pole i obwod kola

Pole kola

Na = π R2

Obwod okregu (kola)

L = 2 π R

R - promien okregu

Pole trojkata

P∆ = 1╄2 Podstawa ∙ wysokosc

Pole prostokata

P = oraz ∙ b

Pole kwadrata

P = a2

Pole trapezu

Pole rownolegloboku

P = oraz ∙ h

Pole diamentu

P = e ∙ f / 2

Objetosc kuli:

Objetosc walca badz prostopadloscianu:

V = P podstawy • h

(h - wysokosc)

Objetosc stozka lub ostroslupa:

V = P postury • h / trzy

(h - wysokosc)1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej nalezy

bedzie dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem,

uprawnienie boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja jemu sie od nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac

na akcje tragedii. Nasza (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory jest do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – w inny sposob los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie powinien spotkac dziecka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz

nieszczescia. Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wylonienia. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Jest on

rownoczesnie ofiara jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata

Polinejkesa, jak siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na

rzecz zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona

prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil wykonac bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil

go pod dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal te rolety w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi,

ktora czastka ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego

imienia powstalo objasnienie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie namietnosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, przekonuje, ze dysponuje taka moc jak Bog,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn konstruowanie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, aby Bog dal mu skala

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to maz odwroci od Niego osoby. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, chce sie na rzecz niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl maz jednak dotrzec do was cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic pod ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

czasochlonnie, az wreszcie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc wysoki kamien pod gore.

Syzyf wzial sie do robocie, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym

wspolnie. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji pod ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl mogl

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl wraz z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc

sie stopic i aby nie schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

znakiem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za posrednictwem nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, aby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace przy roku, wtedy to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka,

sztuka otoczenia zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po

osoby konkretne i kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja przy nowej swiadomosci w

takowym wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych pelnily funkcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej

znajomosci niepodobna w pelni odgadnac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje

sie byc dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie

byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez wytrwalego w pracy,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych tworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. W taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Wbrew grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wylonienia. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a malzonka

Kreona odbiera sobie los. Kreon, nieustannie stawiany w momencie wyboru, powinien rozwazyc, albo powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, albo

dobro swej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac przy pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania pod polu walki i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzor – obrazuje, co wyczekuje tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie tamtego, ktory nie

zaakceptowac obcuje ze sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze naszym nie rozchodzi o bitwe na smierc i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka pod piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie wam jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Los jest grymasny, a zmienia

sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam poniekad zorientowac, kiedy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod

zadnym pozorem nalezy miec uznanie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedle natura, brac od otoczenia tyle,

tak jak potrzeba, nie zaakceptowac za mnostwo, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka postawa zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie

fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze redakcje

wierszy zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za istnienia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc istnien bedzie przy wierszach, przy pamieci tych, ktorzy te wiersze beda kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych badz

historycznych zuchow na tle zdarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu beda mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w tworzeniu

dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa

nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac otwarcie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozemy je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany faktycznie, ze przesadza odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

glowna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod panstwa zachodniej Swiata - tez i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jak cos znakomitego, a ow

kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozemy uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, przy odniesieniu do dorastajacych

osoby. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma przy sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy pochodzace

z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, wlasny system

zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje pociechy. Bogini

nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma

strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na

wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy kamien. Aczkolwiek i wtedy smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit ow przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie po Ziemi przy poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace przy roku, wtedy to natura zamierala, azeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego typu

wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

2. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzisiaj posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dawny one na rzecz nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to zjawisko, ze kultura i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie posiadali poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu osoby opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na informacje sprawy, jak my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

jak i rowniez uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja na rzecz poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele roznych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni osoby odpowiadali pod te pytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru zalety przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane pod niepowodzenie zas sam swiadectwo

wyboru, niezaleznie od tego, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja poznac

za strony internetowej wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja

jednego powoduje kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic smierc

brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie byc inna. Obawia sie na temat swoje los i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Okazuje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce

zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Totez zgineli tej bliscy. O

ile uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet zas to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet. Bezwzgledny na

rzecz wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

azeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw

boskich, ktore beda wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie

demokracji przy panstwie, tej ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy

od niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora

pochodzace z postaci wydaje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Okazuje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej.

Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc. Ona jednak

uwaza, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, ze

racja wydaje sie byc po do niej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w

odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora nieprzerwanie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i

wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. I to

jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z zastosowaniem.

Walka pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo

ochronic Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej kwestie, a odniesc zwyciestwo mogla

jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W calej utworze mozemy odnalezc prawdziwosci

uniwersalne - problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt przy imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu.

Jednostka opowiadajaca sie po 1 ze witryn internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu tez wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jak przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych dziedziny. Wlasciwa interpretacja przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to byc takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez mozemy tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia maz losy

zuchow na tle zdarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne egzystuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, struktury lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i tym, ze

ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej akcji

(w jakiej czesto wychodza epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani przy kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i ‘ode’

- piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie pod dialogu prowadzonym przez

Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles.

Zbior aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami zdolali byc jedynie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma

podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze naraz przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi jego do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt zalety i koniecznosci, bowiem bohaterowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z

tamtego wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie do kleski zuchow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego,

a swojego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc

wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja pod siebie

smierc lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza)

jest po stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga jak i rowniez

przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, inna zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego rys

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za posrednictwem slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, zas gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna te rolety albo przyjac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl przy swiat. Mienie roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Jak skruszony synek wrocil do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z

powrotu syna, ktory byl jak umarly, zas teraz znow ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich bledow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie na rzecz rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za pobyt w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

jednak jako wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory

ukazuje glebsze, uniwersalne dziedziny. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane za

posrednictwem siewce padlo na rozmaite podloze. Jednego razu padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo pod

kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Bez trudu odczytac istotnosc uniwersalne tej

przypowiesci, odszukac jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc

zawiera nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz

zachowywania przykazan jak i rowniez prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej jak i rowniez odszedl od wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada konkretne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec

przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Na

dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego wielkim cierpieniem autor probuje wyjasnic tajemnice cierpienia niezasluzonego. Bog pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob sam

walczy na temat swoja godnosc odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob przesadza symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien wielbic tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie te rolety badac;

- Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

tez wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Szeroki

z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci

narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry

pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego

prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz

ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serduszka, za najwyzsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista inicjatywa tego sredniowiecznego

wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena

stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia wydaje sie byc walka przy obronie

chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe

ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej miejsce wybiera wzgorze, aby

byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W calej swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci ktore

nadawaly sens tej zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Aczkolwiek na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to

teocentryzmu, ktory oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada na temat co wzrasta na polu i moment zostanie zebrane i odnajdzie sie pod biesiadnym

stole. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora zaprasza do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz ukazuje sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak

azeby tego chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

przy kosciele jednak zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

szykowne i uznawane w okreslonej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. Pozniej autor mowi o tym jak rosnie pod polu jak i rowniez niedlugo zostanie zebrane

jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie zacnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na kazdego ludzi. Zwany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim,

poniewaz zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien oszczedzic sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze

propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje smierc jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli przeroznych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie

pokazuje relacje spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak

azeby tego chcial podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

przy kosciele jednak zostal tam zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Ozywia sie wsrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo ow tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, przy XVI przy.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po pare

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze przy

kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral charakterystyczny wplyw pod jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen przy Szwajcarii. W calej XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja przy ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, ze na faktycznie przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, dzialajac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana kazdej osobie Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., aczkolwiek juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest do

Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do

ktorej nierzadko nawiazywali osoby sredniowiecza, jaka wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy

funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy,

gdzie nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast na rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, innymi slowy rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym

dowodem na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej.

Placz swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

ludziom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu pochodzace z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki

lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, innymi slowy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich egzystencji i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), gama zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja skale i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. terytorium szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym bardziej boli tej zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od momentu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie

go za posrednictwem Zydow, po przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc tak samo jak On, mniemac podobnie.

Jednakze przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych

matek, ludziom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

czarnej i srebrnej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie pod czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - gdyz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu straty swoich

pociechy, ale tez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

potrzeby niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych pociechy lecz tez przyjmuje

pod swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja

do szalenstwa. Natomiast Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do szalenstwa lecz wydaje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ta jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna matka nie zostanie musiala faktycznie

cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwie pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwie zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. przy tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny pochodzacy

pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego wykorzystywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca przy tych latach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory przy centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Jednostki

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na

temat zyciu posmiertnym.

W tej epoce dwie pojecia beda centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednak to czlowiek

zostal utworzony na wizja i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odszukac w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace

z Nim. Akcentuje ona istotne wartosci dziecka, jego godnosc zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania

informacji, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc

harmonijnego postepowania. Musimy przystanac na krotko i pomyslec o wlasnej sytuacji. Przykladem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory

jest coraz mniej biezacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te

wartosci, ktore przestaja byc dla nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne takie jak: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w legendach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jak najwazniejsze,

innymi slowy nasze los. Zapominamy jak jest ono ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce przy sredniowieczu. Przykladem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w wszelkiej epoce. Afekt to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym jaka wage dysponuje dla jego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka,

zas czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych zuchow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do rozwoju hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie

obrazowaniem zywotow kultu religijnego, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory te mialy rys dydaktyczny. Sporzadzanie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu

zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku

chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za

posrednictwem ksiezy jak i rowniez zakonnikow przy kosciolach badz w planowo wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np.

„Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie byc misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska

sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat

religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W

dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow polskich jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko

mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Z czasow pozniejszego sredniowiecza

pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem grzechy jak

i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie dziecka na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi przy niej do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka. W

sredniowieczu w glowny punkt swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osoby, ktorzy postrzegali

Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce przy raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest apartament. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza wiare

wygrania tej walki. W calej utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa ow kredyty w stanie darowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I nie zaakceptowac milowac

ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci jak i rowniez piekna przy Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski

wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

W calej baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak

wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania do dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa pochodzace

z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Matki Boskiej pochodzace z prosba na

temat wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, zawiera blagania

na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, predko wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie

stanowila w dalszym ciagu nieodlaczna czastka wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - na wstepie polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie przy literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal

sie dobrowolnie pod ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie srodku

do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do

religii. Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do namietnosci do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Stale postepuje przy zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i wierny damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw powstal sie przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od pociechy. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla tez liryka

milosna zgodnie z regula, ze ktorykolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych

uczuc i mysli poetow, beda one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl

wyidealizowany a opis uczuc rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo przy parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw. spraw

ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie pod spotkanie ze

smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Okazy

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez konca nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa przy reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych przy

dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze dywanom czlowiek minie przez los

skromniej, naszym jego zebranie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― matka Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Okazuje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

1-wsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i zawiera w samemu wiele okreslen skierowanych przy jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Spotykamy w pani a prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako postac cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swej

dziecko, chce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest ono twe wesele

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osoby o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest podstawowym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, poniewaz jest maz jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swego syna od momentu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow po przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, przeczuwac. Wie, ze to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i pod blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter przewaznie

sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

szczegolu lub maksymy budowy). Charakter piesni wyplywa z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; udostepnia uksztaltowanie melodii. Do starego

testamentu piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej,

wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni chodliwe - ludowe,

zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto przy tytulach dzialan

filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w rodzaj

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko jednego watku, koncentracja sie pod jednym jedynie problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem powtykania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ow gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) jak i rowniez

nawolywanie do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest aczkolwiek glosow przemawiajacych, ze na

temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na temat M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych

epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe,

osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby renowacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami.

Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde poniekad ta przykra. Troska

na temat losy ojczyzny i obywateli jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, poniekad osobiste ambicje i prywatne dobro.

Potencjalow dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje samemu nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje

sie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz

pana wini, tatusiek ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W calej "Zywocie dziecka poczciwego" Rej

zawarl swej rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, jak na przyklad

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas

dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto dziecka na

manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie

zaakceptowac zabraklo rodzinie gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i

warzyw oraz roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i

zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal w

powyzszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac ceniac

pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz informacji praktycznej przedstawiciel tego wysokiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien wedlug

przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka

„Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza.

Czlowiek ma obowiazek korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i

czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Okazuje sie byc

oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec pieskow tureckich. Sugeruje im bitwe, by placili na

wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski chce

by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo

krzywdy nie staraja sie oni podreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja pochodzace z

tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed podobna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy odstapic Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to przewazajacym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Lokalny, swiadczy na temat podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Stalosc i potega

panstwa jest zalezne od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien poniekad z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia jak i rowniez podziw na rzecz

urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

szalec, kiedy termin po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia,

rozkosz duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach

muzy, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony za posrednictwem Grekow,

umiar. Od starozytnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego skladow jest cnota, ktora

uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do

koncepcji dziecka wyrazanej za posrednictwem Platona - wylacznie element duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten

ukazuje sie przy piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod

narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce

"Do gor jak i rowniez lasow" - Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium.

Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy

panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, spaja rozne powody w jednym

tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W powyzszym utworze latwo odnalezc fragmenty,

w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem glebokiej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa jak i

rowniez sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom myslec na temat prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W

swiezym fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie pod obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne elementy,

ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady

dominuje typowy naszego kraju balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie

prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo

wykonywanym wraz z pania a. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac,

ze niektore piesni Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie byc

zas bogata. Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

fauny i flory i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne najczesciej stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament po klesce Polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego obszaru dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osoby, bo dysponuje czyste

serce i tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. Oto kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz pierwszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. To proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali los na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

wyrasta sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania,

wysilek zas jest powodem do dumy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach. Czlowiek zyje pod

wsi przy harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, gdyz to wlasnie oni

pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia

dziecka na wsi mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione przy obcowaniu przy z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej

namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst,

stopien zawartej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic pod dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera

utwory, ktore sa czy tez przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak

alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic osoby i relacje

dworskie. Z pewnoscia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow wszystkie gwiazdy

ekranu wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednak prawdziwe na

pewno sa odczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, jak wiele i bohaterowie utworow Szymonowica.

Wszystkim skromniej lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i

rowniez celnej obserwacji i oceny zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni±

sie od siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze naszym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy

zajmuja spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i zamozne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja

zatarg miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z nieodlacznym symbolem swojej wladzy - nahajka±, zas chlopem

nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec w tej okolicy krytyczna ocene zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, albo czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie odnajda sie pod lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje jeszcze ksiedza,

powiada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi

na temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak

otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze pod stu urzednikow,

jeden wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za poboczne

swiadczenia. Roznorodne lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje

rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie jak i rowniez

przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa

ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace drugorzedna procz

panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow.

Zwozka takze jest trudna, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego,

podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek

rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal

mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem

swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. W calej mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl,

zas jezyka mozemy sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. W celu urzedow nie

nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak

i rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem

mozemy z tych przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz wtedy jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby

slodkowodne. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osoby zle dzialaja. Zima niesie

najwieksze rozkosze. W borach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W

mieszkaniu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Aczkolwiek i podczas mrozu nalezy pilnowac

gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z produktami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, przy

innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca obserwacje na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny

w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych

przez panny. Jest to dzielo oparty pod tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu

i spiewie. Wydaje sie to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi na

temat tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich do pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale istnienia wiejskiego.

Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance.

Kawalek nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw pod uksztaltowanie bohatera lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Opierajac sie na tych zrodel

powstaly dwie glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez

dobroczynnego wplywu przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w kuli ziemskiej, zastanawiaja

ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale tez podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemalze wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przypomina

dwie postawy charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze wydaje sie

byc miec nieskalane sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do gry, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej przy sobie. W calej „Piesni na temat cnocie― poeta stara

sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu slowo „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i posmiertnej,

istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie te banki

pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje

sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Wizja lotu ponad roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze tej dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest

szalec w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z

antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozemy odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna w dalszym ciagu pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy

osobowe, idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski,

mistrz swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie dziecka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac

uposazenia, rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelkiej porze r., dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke.

Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swoich dobr co wiecej zycia. Ten ideal wykreowany jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden

standard – rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny robienia, jest wszechstronna,

oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako lojalnosc, patriotyzm, los zgodne pochodzace z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej

zajecia gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine,

z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa

jednak pochodzace z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste

sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i

pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jakas z zasadniczych wartosci, wobec ktorej pozostale dobra traca swe istotnosc. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne los w zgodzie z przyroda i nie zaakceptowac szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i tej prawdziwych zalety w niejakich utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

dziecka odrodzenia nalezy zyc wedle natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie jak i rowniez w

pelni tu korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

byc wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat

ustroju idealnym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej na rzecz roznych osoby jest rozmaite prawo. Dla

przykladu prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty jak i rowniez inne na

rzecz mieszczan. Rozmyslam ze, ow problem wydaje sie byc nadal biezacy. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie posiadajacy wplywy jak i

rowniez takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w

wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto osoby na ogromnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie przy ich sprawie jest o wiele

przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka i

wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe

uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub

zwyczajnie zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol,

szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza isc do tych odleglych w duzej mierze kilometrow.

Dodatkowo szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male srodki pieniezne na wzrost pracowni jak i rowniez zakup wsparcia naukowych, czasami nawet pod

utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie natomiast mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac

tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia dotyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu umozliwic szczescie, - o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek ma

obowiazek byc legalnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy kodeks prawny pochodzace z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa faktycznie wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osoby wyksztalconych jak i rowniez

szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak wspaniale domy i sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone pod ten plan wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie pod dotowanie szkolnictwa

w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje

przejecie opieki nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny wydaje

sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie dobierac w jakas

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla zacna ojczyzny wypada poswiecic komplet: majatek, sily,

zdrowie, fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele -

duzy sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego zakresu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie

byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia

niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, jak

i prywatnego. Heretycy nie moga nawet odparowac panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest

zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do obrony wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia

jednosci religijnej przy narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony prawnej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione

na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np.

szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy,

przy chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja miejsce w kraju i

proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na rzecz

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu.

Dostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie

przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie dziecka poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj lek o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie podkresla

wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany pochodzace z pozycji

kalwina i przy duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na

temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

bakcyl do istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez

obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i

rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow

jednak takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi odgadnac istniejace przy owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i wynosi ponad

zwyklych ludzi. Tymczasem mnich tenze jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osoby, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swego psa pod cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z

psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak

i rowniez lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy zrozumialych na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego

uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal byc stoikiem. Byl przekonany, ze

jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz

znanych jak i rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na

wlasna reke, rownoczesnie stara sie dowiedziec, jak obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie

byc na nie zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotu dusz po smierci, do miejsc gdzie przebywala poprzednio wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to przy ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada wlasny sen - we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka

wydaje sie byc szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana pod wsi pozostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za

posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia nadal drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, prowadzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc sens calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu, rozpaczy, trwogi.

W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym okres swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej woli - Urszula poprzez smierc w wieku dzieciecym

uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie z reguly z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem

na rzecz prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie powoduje radosc

mieszkancom wsi jak i rowniez jest na rzecz nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Kto twe wakacje, kto pozytki?

Moze dodac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy przy literaturze polskiej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu

Szymonowica decyduje zatem nie temat, ale rodzaj, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn

oparta pod motywach potocznych i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza"

srogiego ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI wieku jest, wedle

Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika

spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i komponujac utwor zblizony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i uciechy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z

ukochanym przy umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to podejrzenie o zdrada i alians z rozna pasterka – Doryda, jak

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich

zarosli wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc,

faktycznie charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i

rowniez wplywu namietnosci na zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj przy mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez

wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana

posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna

dojrzec niepokoje poety w dwoch sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik

bezustannej walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie zacna materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej

batalii z silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od Boga, utrudnia mu droge do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas jeszcze silna jak i

rowniez znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, ze

niewlasciwa strategia moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. W calej tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu intencjach autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski rodzaj glosowania za posrednictwem rozstapienie i

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci zbytnio losy was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa

jak i rowniez obzarstwa, zas niezdolna do zadnego mordegi, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda zdolali w

przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak zaszokowac wroga,

oslabic go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, aktualne i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten szkopul; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, czy tez

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci jak sa pod jego czele powinni podarowac

przyklad,

2. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna,

wyczerpanie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc do ojczyzny

podstawowym obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga leka sie, ze fakt ow moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia swoich celow, jak prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na rejonie niezaleznosci od papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o egzystencji szlachcica od narodzin do smierci. Frapuje sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem pociechy szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec jak i rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Zbyt wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach r., przynosza mnostwo

pozytku, a takze dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, azeby niczego za posrednictwem caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw i innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

rozkosz. Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca przy wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i wyprzedawac

drozej przy innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych i sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie

ceniac ich zbyt. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tamtego wysokiego zakresu spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek

szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow pod Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej swej przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety

na najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow i mysl na temat powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier. Piesn ta

przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien,

gloszacych chwale zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23

czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i

Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia przy jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale okres i zniw -

owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wsi w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina

pod roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Wielki wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z odmiana znakomitego naszego poety, ktory jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten wydaje

sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety

Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci beda czytane jak i rowniez podziwiane za posrednictwem

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jak bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte przy tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie schowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego przemyslenia

na ow temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana przy

sercu dziecka moze byc na rzecz niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" i swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie byc

tak okreslana dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Z pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl przy niej swej przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszelkie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta

droga do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, aby tam tworzyc i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem

ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat ludziach

tulajacych sie po swiecie przy poszukiwaniu przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc pod roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, zas nastepnie komplet znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w kazdej

sytuacji znajdzie termin na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane

i by posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, jak i rowniez stoickie, azeby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta przy „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jak zycie harmonijne z prawami cnoty, daj szanse

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z uciech

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac

przy Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny.

Wlasciwie filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo

unikac zmartwien, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej

fraszce „Na budynek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym

pozorem. Poeta pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote,

zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie

zaakceptowac zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i

rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna

pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie dziecka w harmonijnym zyciu,

przy korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w uciech „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak

i rowniez wizji Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec

Boga, jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od trosk jak i rowniez cierpienia i obawy poprzednio

smiercia. Tymze dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, podarowac sile duchowa i solidne szczescie i czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie przy swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w

Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer

poswiecil wlasna „Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana za posrednictwem Parysa

Helene. Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo

Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, jakkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, zachodzi

podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal przy nagrode zbytnio wyrok przy sporze bogin, wine zatem ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes pod rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow przy tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski —

dworzanin albo ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tamtego okresu wydaje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia

orszaku: O doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni pochodzace z tego

czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol

dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek

miedzynarodowy, ponad komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to

czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie,

grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka W celu gor jak i rowniez lasow,

napisana w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot liryczny porownuje

sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie przy rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzisiaj zas

pyta z ktoryms niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny humor, inne beda tez zagadnienia. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu rodzinnego

(Na dom przy Czarnolesie), okresla pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne los bylo na rzecz Kochanowskiego najwazniejszym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w tej zyciu najwazniejsza byla tej

poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i rowniez nawet

wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych wariantow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza kwestie jednostki, a takze

calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w los prostego systemu

wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza przy, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jak wskazowka na rzecz jednostki,

jednak dla kazdego, bowiem aplikowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie 20 wersach przy lapidarny rodzaj przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i

zachecaja go do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad

pochodzace z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, zas wstane pijany. ― Fraszka ta dysponuje na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa.

Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas

przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pamietac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Bog odroznil dziecka od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem mowy powinien edukowac swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

autentycznej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni pochodzace z bronia przy reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet

gdy przyjdzie przy walce odstapic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, zahacza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

komplet dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez dzieci

dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej

cywilizacji; nie wie budowac domow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak

samemu kupi, ze i poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to wlasnie odroznia wlasny narod od

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw pracownik kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od poczatku bycia

naszego was, ale albo takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie zastanowic ponad

dalszymi swoimi losami, aby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. Wowczas gdy zawiedzie 1 element

przy calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a lecz rowniez czesc ukladu organicznego – panstwa – mozemy tu zaczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jakas z powodow upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz zle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy spaja z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad

konsekwencjami wszelakiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na wzorach antycznych.

Kawalek ten jest napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze naszym latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta

krytykuje wladcow i zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny kawalek przelozyl. Strukture

takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest mi obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w tej epoce konstruuje sie chodliwy w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

uczucie i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na

temat Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace,

ktora wszystkim zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Ten obraz przedstawia „Zywot dziecka poczciwego―

Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

uwazaja egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, posada nie jest radosna

piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, ze „bez norm nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary, a

plebejusz traci los. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta kwitnac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela jak i rowniez do wagi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o

potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc

bardzo latwo zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i

rowniez swiecka przy panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki te powstale sa przy „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami fauny i flory w wszelkiej porze r.. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu oraz

starosc, oraz smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i przy bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzorzec ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek wszechstronny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca pozytywne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem

zas Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. W calej

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych na

rzecz polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na

temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow

panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal

rozporzadzania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich

wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko

obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza

i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi

w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow pod ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu przy 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju jak

i rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie przy sobie dziedziny uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy

portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do

szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A

wiec dzielo ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny obrys,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, jednak mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku,

koszmarnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - powiada Pleban). Totez Wojt powiada rozgoryczony:

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy

przeciw Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo

dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez przy licznych fraszkach, a najlepsza

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem.

Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swego stylu,

na temat forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej,

Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow polskich. Nawiazania do antyku przy dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki,

dramat wedle regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci

Horacego, przy podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka harmonie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tamtego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na

rzecz okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia czasow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug

niego odrodzenie mialo byc poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta wywarla mnostwo sporow jak i

rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu aczkolwiek

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila do

szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej od konca

XV do samego konca XVI wieku. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: recesja papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego) zjednoczonych krolestw,

na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w glowny

punkt badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci uznajac wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej.

W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

zero co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za

urzedowy jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu

dlugoletnich wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci

luteranskiej przy Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dysponuje swoj los zapisany

przy gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane przy 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa naszego. Jako

katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na

temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania

poswieca autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W

calej sposob wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga

sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Atak skierowany wydaje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na

temat swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy

pierwotnego jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV

jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Lokalny,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do potegi

was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z

pracownik narodu. Poddani winni beda swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do

anarchii, co wydaje sie byc jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie na

do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze porzadny Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to: niedostatek

sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

zacna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst

zwiazana wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia

podstawowe problemy interesujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup roznych metod

oczyszczania wody, czy niedostatek stalego systemu obronnego panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio

ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia

pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja

materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie przy jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to

jeden pochodzace z pierwszych polskich utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli w koncu o grozacym im ryzyku;

Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, jednak w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy przy wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej walki o byt

2. postawa uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Okazuje sie byc on pelny podziwu na rzecz prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce istotne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych.

Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego

istnienia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii autora. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, zas kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

byc starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na dalszy los, przygnebiajaca wizja, bitwa o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac zmartwienia duchowe dziecka. Te sfery ludzkich problemow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane

dysponuje skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie

jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Ow

firma symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity

harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory pod starosc wydaje sie byc chorowity, skromniej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie

nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

jednego krajobrazu zmieniajacego sie przy wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Won: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy poprzednio jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo trzyma

sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal maz o artyzm jezyka, obrys swojego wzoru i forme uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemalze boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - oszczedzic umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednak moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu wydaje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o wigor.

- mnogie nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami przy

bitwie przy Chicimiem przy 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja

budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 fragmentu dosc

szczegolowo opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne preparowania, a pozniej bardzo uwaznie, dzien po dniu wypadki pamietnej bitwy, az do

rozpoczecia ukladow jak i rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem

goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osoby wspolczesnych,

zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na kwestie naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie,

obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy wizja owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. W calej 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi przy krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc niesie 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, specyficznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami przy walce jak i rowniez

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody przy pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi wyrazisty kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika

pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie pokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic. Pointa:

poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym i slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich refleksji

pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu

rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie obecnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym

stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale przy

uczuciach. Pomysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono calkowity szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz dostrzec stalosc przy uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwie kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez

autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka jak i

rowniez nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwie wazne, zasadnicze prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

atrakcyjna stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec

zaskakiwac odbiorce, dowodzic mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt

kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich, dywanom skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich

tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez

swoj naszego kraju rodowod uznawala za najwyzszy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten oznacza sie

tez sarmackim od slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na dwie nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie

sie roznia – mozna zatem mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - na wstepie oznacza styl zycia szlachty przy XV jak i rowniez XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie

szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

znalazla poczucie, ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej roli polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej

roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu - stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii jak i

rowniez milosci fauny i flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl nierzadko polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach 1688 - 1696

"Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje

nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w kraju, ktory nie wystepuje za jak oplacic armii, ludzie

nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, zas mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, gdyz szlachta przy wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich przy sluzbie wojskowej.

Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych przy utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa

naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze moga sluzyc pociechom do gry. Wszyscy dbaja o

prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy ow

lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem

napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy przy

Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Caloksztalt przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga

i tej pomoc przy zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny

odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Sporo jest przy nich krytyki,

bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna pozycje

w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow beda znakomitym podlozem poznania osoby i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada na temat

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki zapewnia mu chec

zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni jego. W

koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W okolicach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow"

zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja wlasna

klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i korzysci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie

wizja typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej

epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

2. Monolog skierowany do osoby, wziety przy cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich wplywu

na los polityczne przy owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk moga one przyczynic sie,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja wizja zycia przy XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal przy nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie nierzadko sa aczkolwiek uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie

tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest wymieniony juz przy

tytule, zas przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, nazbyt mlody

ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z

tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze dzieki temu Krasicki obrazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie

wydaje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej wady i zle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, rozmowy prowadzonej za

posrednictwem dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach.

Mowa satyry wydaje sie byc pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego

obrazuje rowniez zwykle cechy Polakow, ktorzy wobec alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie umieja sie pod polityce, i jednoczesnie uwielbiaja

debatowac i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Okazuje sie, ze przy Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Ten

brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla przy sposob niewatpliwy i przystepny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co autor chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej przy

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. przy. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i

rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi

zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli:

zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich,

bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do calego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. W calej sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zachowujac ze spotykamy ludzi doskonalych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna te rolety miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie

w tej okolicy tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem

szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej

sytuacji trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zaakceptowac

zna posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swej zycie przy klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to troche normalnego.

Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. Nigdy nie

przyzwyczai sie do niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, okresla sie pod fakt, ze powstala pani po

pierwszym rozbiorze Lokalny, moze zatem Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, jednak zyl przy nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osoby naturalne, owymi, jakimi beda, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w duzej mierze wiecej zdobyc.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie www tego, ktory ma moc. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwie wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i przy

lesie", zas nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare przy Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

nierzadko teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Zas zatem swiat w bajkach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z glebokiej troski na temat kraj,

pochodzace z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno byc

szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej byc

powinna zdatnosc obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program

reform Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w tej dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Polakow. Oni, wg

Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal system reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych struktury wladz

panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra pod

owczesne ludnosc.

Do listy utworow wypada jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana

wydaje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― jest napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome

publiczna i na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Lokalny, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem jak i rowniez

ukazal zuchow jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady i racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― beda przedstawieni jak

prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, jak doprowadza do upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia

silna i wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele powiada, ale zwykle bez sensu; dziwi sie, ze

Starosta pozwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac

corke przymusem za malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia

jego niedostatek zainteresowania zasobem wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na

sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zarobic;

Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez chce zlapac sposobnosc finansowa, jak

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie

nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez

rokoka.

Klasycyzm kladl napor na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na wzrost tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal odczucie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial przy tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego bylo rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Pomijajac literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane przy malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej

problematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w 3 dziedzinach istnienia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowe metody ksztalcenia. Byl maz pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania maksymy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 r. oddano do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym przy 1764 r. krolem Lokalny zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow. Komendantem

uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna jak i rowniez wszechstronna

wiedze oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod angielskim „Spektakorze―,

wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform. Redagowany przy pierwszym

momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i rozne tematy. Na lamach

tego czasopisma pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie.

Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow,

pisza o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany za posrednictwem 21 lat. Z inicjatywy krola przy 1765 r. zalozono w

stolicy polski pierwszy przy dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie zaczely miec

miejsce trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 r. dla teatru zaczyna tworzyc

F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne beda dobre ksiazki dlatego przy 1775 r. powolana Obecnosc

do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali

przy nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym jak i

rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha

pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne

stylem pelnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa,

np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to wspanialy

hymn pod czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy

jest uczucie, ogarniajaca calkowity narod. W calej imie tej milosci zada od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy

przy uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie na

rzecz jego zacna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze

poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany na

kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny polega wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w godnosc szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on przy pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos przy dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest jedynie proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl przy wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze naszym Slowacki chcial dac

odpowiedz na testowanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie

sugerujac, ze rzady tych ludzi dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku wydaje sie byc zamach pod cara. Ludzie jest przy tej sprawie podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Szczep,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak

potrzebuje liderow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, azeby zabic

tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem przy dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny

mlodych, pierwotnego pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane jak bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki

entuzjazm zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania przy walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po tych

propozycji lub obszaru pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci badz po

smierci. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, przy ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera. To

symbol przezycia idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

maz do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo smierc

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych,

prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna

zostanie przez roznych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc przedstawiona za

posrednictwem Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny.

Idealu tamtego nie mozna zdobyc ale mozemy don sklaniac sie. Muzyka robi z osoby istoty bardzo dobre. Miara tej doskonalosci wydaje sie byc

porownanie do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na

bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez tam

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za istnienia, a nawet po smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwie groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl przy cieniu obszernych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady 3 jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie w

wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek dama Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, niz ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia przy niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

historii i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, ktorym przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal dzialalnosc sil politycznych o charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor przy wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie do panstwa jak i rowniez

monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy

ekranu sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka glownych typow pierwotnego charakteru. Wlasnosci typowe beda najlepiej wyrazne w charakterystyce

Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez calkowity narod naszego kraju oraz cenzurka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny ze

Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo

bez krola, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie

spisku. Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego

pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne sily i izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce.

Ukazujac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc i brak religii narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w

kategoriach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera

mnostwo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zatrzymac sie przy

Termopilami, w ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na

to patrzy Polakom tamtego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu przy powstaniu, czyli

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wobec powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje nam tylko

represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk

mozemy dowiedziec sie z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze mnogie postacie historyczne, w

tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce jak i

rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud po ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie

zaakceptowac kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego cierpienia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda

przeznaczone fajnego przez Boga i powiazane na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia i szydzi pochodzace z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia

zazna maz szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej na temat natchnienie, poparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy zuchow ( beda nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu badz klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Deficyt jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie