1 

 

Psychologiczne aspekty władzy i przywództwa 

dr A. Stru y ska-Kujałowicz 

 

Psychologia władzy - podstawowe modele i paradygmaty badawcze 

Determinanty uzyskiwania i sprawowania władzy 

 

Kategorie, poprzez pryzmat których rozwa ana jest władza (Wiatr, 1980) 

wpływu 

behawioralne 

strukturalne 

konfliktu 

instrumentalne 

teleologiczne 

 

Definicje władzy 

Władza – to zjawisko uniwersalne wła ciwe zarówno przyrodzie, jak i ludziom oraz bytom 

idealnym, polega na naturalnej zasadzie panowania jednych i podporz dkowywania si  im 

drugich (Arystoteles) 

 

Władza w uj ciu Maxa Webera (1947) 

mo liwo  przeprowadzenia przez jednego z aktorów relacji społecznej swojej woli niezale nie 

od oporu i sprzeciwu innych aktorów interakcji 

Weber wyró nił trzy rodzaje władzy: 

Władza 

tradycyjna - u wi cona wielowiekowym przestrzeganiem zwyczaju, uzasadniała ona 

wyró nion  pozycj  władcy 

Władza 

charyzmatyczna - opiera si  na „osobistej zdolno ci jednostki podporz dkowywania 

sobie ludzi” 

Władza 

legalna - do jej sprawowania uprawniony jest ka dy, kto działa w ramach przyznanych 

mu kompetencji, okre lonych przez obowi zuj cy porz dek normatywny (biurokratyczna) 

 

Wybrane inne definicje władzy: 

A ma władz  nad B w takim stopniu, w jakim mo e spowodowa , by B uczynił to, czego by nie 

uczynił bez oddziaływania A (Dahl, 1957) 

zdolno  do wpływania na innych oraz wielko  wpływu wywieranego przez jedn  osob  na 

inn  (Kipnis, 1972; 1976) 

władza jednostki to jej zdolno  do wywierania wpływu na innych minus zdolno  owych 

innych do wywierania wpływu na jednostk  (Wojciszke, 2002, s. 403-405) 

sprawowanie władzy jest definiowane jako umiej tno  wywierania wpływu na innych i 

zarazem opierania si  wpływowi innych (Grzelak, Nowak, 2001, s. 202) 

władza to mo liwo  wywierania wpływu na innych, czyli mo liwo  doprowadzania do 

zmiany postaw lub zachowa  grup albo indywidualnych osób (Stoner, Freeman, Gilbert, 2001, s. 

335) 

mo liwy, potencjalny wpływ opieraj cy si  na podstawach władzy; zdolno  osoby lub grupy 

wywołania zmiany lub zapobiegni cia jej u innych (Raven, 1999, s. 162) 

zdolno  do modyfikowania stanów innych osób poprzez dysponowanie nagrodami i karami (w 

formie materialnej lub społecznej), (Keltner, Gruenfeld, Anderson, 2003, s. 265-266) 

ró nica mi dzy stopniem kontroli zachowania B przez A, a stopniem kontroli A przez B (Mika, 

1982) 

istot  władzy jest asymetria kontroli nad wytworzonymi wynikami, których skutki oddziałuj  

na innych, co prowadzi do kontroli ich losów (Dépret, Fiske, 1999, s. 463; Fiske, 1993, s. 623) 

ilo  kontroli posiadanej przez jednostk  nad innymi (Georgesen, Harris, 2000, s. 1239) 

 

2 

 

Podstawowe cechy definicyjne poj cia władzy 

potencjalna mo no  zmiany stanu innych osób, 

asymetria wpływu, 

asymetria kontroli nad zasobami istotnymi dla innych, 

kontrola losu innych osób. 

 

Formy władzy 

•

   formalna  

•

   nieformalna 

 

•

   polityczna 

•

   ekonomiczna 

•

   nauczycielska 

•

   rodzicielska, itd. 

 

Władza a poziom analizy: 

•

   indywidualny 

•

   diadowy 

•

   intragrupowy 

•

   intergrupowy 

 

Wielko  posiadanej władzy 

Władza człowieka jest tym wi ksza, im bardziej jego potencjalna mo liwo  wywierania wpływu 

na pozostałych członków grupy przekracza ich mo liwo  wywierania wpływu na niego 

 

Wielko  władzy posiadanej przez osob  A nad osob  B jest wprost proporcjonalna do znaczenia 

dla osoby B celów, kontrolowanych przez osob  A i odwrotnie proporcjonalna do alternatywnych 

(poza relacj  z osob  A) sposobów osi gni cia tych celów przez osob  B. 

  władza opiera si  nie na bezwzgl dnej warto ci zasobów, ale na ich wa no ci dla osób 

zale nych oraz zale y od tego, czy istniej  alternatywne  ródła tych zasobów (dost pne) 

 

Władza jako relacja wielokierunkowa 

W relacjach hierarchicznych (zale no ci) - władza jednej ze stron jest zwykle znacz co 

wi ksza, ale ... bardzo rzadko, je li w ogóle, cała władza jest skupiona tylko po jednej stronie. 

 

Władza a inne formy podporz dkowania woli 

 

Wpływ 

Władza to potencjalna mo liwo  wpływania na zachowania innych,  wpływ za  to realizacja 

tego  potencjału. 

Ka dy, kto ma wpływ, ma władz . Nie ka dy jednak, kto posiada władz  jest wpływowy. 

 

Zale no  

Osoba B jest zale na od osoby A, je eli d y do celów, których osi gni cie jest mo liwe w 

wyniku odpowiednich działa  osoby A. 

Władza jest efektem zale no ci i wynika z posiadania zasobów, które s  dla innych wa ne 

 

Kontrola 

Aby posiadanie zasobów dawało rzeczywist  władz , musz  by  spełnione dwa warunki: 

posiadanie zasobów musi ł czy  si  z mo liwo ci  decydowania o nich, czyli ich 

kontrolowaniem. Kontrola ta musi by  rzeczywista, czyli dawa  prawo do autentycznego 

rozporz dzania zasobami b d cymi w dyspozycji

 

brak lub niejednoznaczno  zasad dysponowania tym zasobem (istnienie takich zasad 

powoduje,  e osoba b d ca w posiadaniu danego zasobu nie mo e sama i w dowolny sposób nim 

rozporz dza  i musi ona przestrzega  okre lonych reguł)

 

Posiadane zasoby daj  władz , gdy sprawuje si  nad nimi rzeczywist  i nieobwarowan  

szczegółowymi procedurami kontrol  

 

3 

 

Autorytet 

jedna z postaci władzy, zdolno  sprawowania władzy w wyniku dysponowania okre lonymi 

warto ciami: 

- wiedz  (władza ekspercka) 

- warto ciami etycznymi (autorytet moralny) 

- tytułem / stanowiskiem – autorytet formalny (władza z mocy prawa) 

 

Autorytet (Zieleniewski) 

 

autorytet zewn trzny, który opiera si  na formalnych insygniach władzy (ceremonia 

wprowadzania na urz d, publiczne oznaki rangi, tytuły i nazwy stanowisk, samochód, 

gabinet, sekretarka itp.) 

 

autorytet rzeczywisty oparty na wiedzy i kompetencjach kierowniczych, ale te  obejmuj cy 

cechy, osobowo , styl zachowa , itd. 

 

Poj cia pokrewne władzy 

dominacja – cz sto jest predyktorem władzy, poniewa  jednostki zachowuj ce si  dominuj co 

zwykle osi gaj  wy sze pozycje w hierarchii władzy 

status - presti , jakim s  obdarzane poszczególne pozycje społeczne 

 

Zarz dzanie a przywództwo 

zarz dzanie 

planowanie, organizowanie i kontrola 

koncentracja na utrzymaniu równowagi 

korzystanie z ustalonych sposobów rozwi zywania problemów 

realizowanie wizji 

 

przywództwo 

d enie do zmiany 

inspirowanie innych do bardziej wyt onej pracy w celu uzyskania lepszych efektów 

okazywanie entuzjazmu, pasji 

cz ste korzystanie z wyobra ni i kreatywnych technik szukania rozwi za  w celu 

wprowadzenia zmian 

stworzenie wizji - okre lanie dalekosi nego celu 

 

Przewodzenie oznacza wpływanie, ukierunkowywanie, aktywne wypracowywanie wizji, podczas 

gdy zarz dzanie wi e si  z organizowaniem i nadzorem nad realizacj  zada , 

odpowiedzialno ci  za realizacj  i osi ganie celów 

Liderzy - przywódcy s  architektami i projektantami przyszło ci organizacji, podczas gdy 

kierownicy, mened erowie wykazuj  si  umiej tno ciami rozwi zywania problemów, sprawnej 

administracji i nadzoru nad realizacj  zada  

 

Osoba o najwi kszej władzy w grupie to jej przywódca 

Kiedy przywódca nie jest wyra nie okre lony czy przypisany ju  małe 3 osobowe grupy same 

wyłaniaj  przywódc , deleguj  pewne jednostki do tej roli 

Przywództwo to pozycja w grupie teoretycznie mo liwa do zdobycia dla ka dego jej członka. 

Praktycznie jest to znacznie trudniejsze 

 

4 

 

Trzy główne grupy teorii, podej , koncepcji przywództwa: 

1.

 

teorie cech - teoria wielkiego człowieka, wybitnej jednostki - przywódc  zostaje osoba 

posiadaj ca odpowiednie cechy 

2.

 

teorie behawioralne - przywódc  zostaje osoba zachowuj ca si  w odpowiedni sposób 

3.

 

teorie sytuacyjne (zale no ciowe, interakcyjne) – uwzgl dniaj  zarówno cechy osoby, 

jak i natur  sytuacji 

 

Ad. 1 Teoria cech czyli lider jako wielka osobowo  

 

Teoria Wybitnej Jednostki – Great Man History 

 „urodzeni przywódcy”: Aleksander Wielki, Joanna d'Arc, Napoleon, Abraham Lincoln, Winston 

Churchill, Józef Stalin, Charles de Gaulle, John F. Kennedy, Martin Luther King 

  Platon  - przywódc  zostaje osoba o ponadprzeci tnej inteligencji, wizji, osobowo ci, 

odwadze i sprawno ci fizycznej; mentalnie i fizycznie przewy szaj ca innych; ci inni z 

wdzi czno ci  uczyni  z niej lidera 

  LeBon  - osoba o odpowiednim presti u: nabytym  - wynikaj cym z nazwiska, bogactwa, 

tradycji, sławy lub osobistym (rzadszym i trudniejszym do wykreowania) - wrodzonym 

uroku i mocy. Osoby maj ce presti  wywołuj  u innych fascynacj  i podziw, dlatego budz  

posłuch i nie s  krytykowani czy kwestionowani 

  Weber  - charyzma „zespół cech charakteru umo liwiaj cych wywieranie wpływu na 

otoczenie; cechy te sprawiaj ,  e osoba ta postrzegana jest jako ponadprzeci tna, obdarzona 

ponadnaturalnymi, ponadludzkimi, a przynajmniej wyj tkowymi mocami i wła ciwo ciami” 

 

Przywódców cechuje(wyniki metaanalizy, Lord, De Vader, Alliger, 1986): 

wy sza inteligencja, 

aktywno , energia, 

skłonno  do podejmowania odpowiedzialno ci, 

podejmowanie inicjatywy, odwaga, 

dominacja, upór, stanowczo , 

ambicja (orientacja na sukces), 

ekstrawersja, 

dobre przystosowanie społeczne (brak objawów zaburze  zachowania), 

wy sza tolerancja na stres, 

kreatywno , 

wy szy status społeczno-ekonomiczny i wy sze wykształcenie 

 

Z charyzm  koreluje: 

  Wzrost (charyzmatyczni liderzy zwykle s  wysocy);  

  Pochodzenie z małej rodziny (badacze nie precyzuj  poj cia "mała rodzina" o rodzinie 

wielodzietnej mówi si , gdy jest w niej co najmniej trójka dzieci). Wybitni przywódcy 

polityczni zwykle byli najstarszymi, rzadziej  rodkowymi dzie mi. Stosunkowo rzadko staj  

si  wybitnymi przywódcami dzieci najmłodsze i jedynacy. 

  Inteligencja. Liderzy maj  istotnie wy szy iloraz inteligencji mierzony standardowymi 

testami inteligencji (np. WAIS).  

  Umiej tno ci społeczne. Zwłaszcza umiej tno  odczytywania i nadawania komunikatów 

niewerbalnych jest wa n  cech  skorelowan  z byciem liderem charyzmatycznym  

  Ekstrawersja rozumiana jako zainteresowanie lud mi, posiadanie umiej tno ci społecznych, 

potrzeba i pragnienie przebywania z lud mi, skłonno  do poszukiwania silnych bod ców.  

  M sko  czyli: skłonno  do dominacji, ambicja, agresywno .  

  D enie do przejmowania odpowiedzialno ci na siebie.  

  Brak zaburze  emocjonalnych. Pod tym poj ciem rozumie si  przede wszystkim brak 

zaburze  zachowania. (Niektóre wyj tki: Hitler, Stalin, Jimi Jones). 

  Wewn trzne poczucie kontroli 

 

5 

 

Cechy, które ró ni  przywódców od nie-przywódców wg S. A. Kirkpatrick i E. A. Locke'a 

ambicja i energia 

pragnienie przewodzenia innym i wywierania na nich wpływu 

uczciwo  i prawo  

wiara w siebie 

inteligencja 

gł boka wiedza w dziedzinie obj tej zakresem odpowiedzialno ci przywódcy 

 

 

Chocia  miliony ludzi charakteryzuj  si  wieloma z tych cech, nigdy nie stan  si  

przywódcami. 

A wielu niekwestionowanych przywódców nie wykazywało tych cech, np. Abraham Lincoln 

był introwertykiem o markotnym usposobieniu, a Napoleon miał niski wzrost. 

Rozumienie przywództwa jako wynikaj cego ze specyficznych ponadprzeci tnych wła ciwo ci 

stwarza pewne niebezpiecze stwa: 

sprawia,  e ludzie mog  s dzi ,  e nie maj  nawet co aspirowa  do ról przywódczych, bo nie 

maj  pewnych cech; a z drugiej strony mog  oczekiwa ,  e je li wypracuj  jakie  cechy w sobie 

to automatycznie zostan  przywódcami; 

mog  te  s dzi ,  e tylko osoby o takich cechach mog  przynie  jak  warto ciow  zmian  

społeczn ,  e udział zwykłych ludzi si  nie liczy, a to mo e osłabi  ich motywacj  do 

uczestniczenia w  yciu społecznym i do pocz tkowania zmian w istniej cym systemie – rodzi 

bezład, zniech cenie i akceptowanie sytuacji 

 

W badaniach przeprowadzonych w AT&T przez Managerial Assessment Center (2000) 

stwierdzono dodatni  korelacj  pomi dzy efektywno ci  liderów, a takimi ich atrybutami 

osobowymi jak: 

umiej tno  komunikacji interpersonalnej, 

potrzeba rozwoju, 

zdolno  do budowania relacji mi dzyludzkich, 

umiej tno  radzenia sobie z ryzykiem i niepewno ci , 

umiej tno ci organizatorskie, zwłaszcza planowania i kontroli realizacji planu, 

zdolno  inicjatywy i sterowania samym sob , 

odporno  na stres.