1

Psychologiczne aspekty władzy i przywództwa

dr A. Stru y ska-Kujałowicz

Psychologia władzy - podstawowe modele i paradygmaty badawcze

Determinanty uzyskiwania i sprawowania władzy

Kategorie, poprzez pryzmat których rozwa ana jest władza (Wiatr, 1980)

wpływu

behawioralne

strukturalne

konfliktu

instrumentalne

teleologiczne

Definicje władzy

Władza – to zjawisko uniwersalne wła ciwe zarówno przyrodzie, jak i ludziom oraz bytom

idealnym, polega na naturalnej zasadzie panowania jednych i podporz dkowywania si im

drugich (Arystoteles)

Władza w uj ciu Maxa Webera (1947)

mo liwo przeprowadzenia przez jednego z aktorów relacji społecznej swojej woli niezale nie

od oporu i sprzeciwu innych aktorów interakcji

Weber wyró nił trzy rodzaje władzy:

Władza

tradycyjna - u wi cona wielowiekowym przestrzeganiem zwyczaju, uzasadniała ona

wyró nion pozycj władcy

Władza

charyzmatyczna - opiera si na „osobistej zdolno ci jednostki podporz dkowywania

sobie ludzi”

Władza

legalna - do jej sprawowania uprawniony jest ka dy, kto działa w ramach przyznanych

mu kompetencji, okre lonych przez obowi zuj cy porz dek normatywny (biurokratyczna)

Wybrane inne definicje władzy:

A ma władz nad B w takim stopniu, w jakim mo e spowodowa , by B uczynił to, czego by nie

uczynił bez oddziaływania A (Dahl, 1957)

zdolno do wpływania na innych oraz wielko wpływu wywieranego przez jedn osob na

inn (Kipnis, 1972; 1976)

władza jednostki to jej zdolno do wywierania wpływu na innych minus zdolno owych

innych do wywierania wpływu na jednostk (Wojciszke, 2002, s. 403-405)

sprawowanie władzy jest definiowane jako umiej tno wywierania wpływu na innych i

zarazem opierania si wpływowi innych (Grzelak, Nowak, 2001, s. 202)

władza to mo liwo wywierania wpływu na innych, czyli mo liwo doprowadzania do

zmiany postaw lub zachowa grup albo indywidualnych osób (Stoner, Freeman, Gilbert, 2001, s.

335)

mo liwy, potencjalny wpływ opieraj cy si na podstawach władzy; zdolno osoby lub grupy

wywołania zmiany lub zapobiegni cia jej u innych (Raven, 1999, s. 162)

zdolno do modyfikowania stanów innych osób poprzez dysponowanie nagrodami i karami (w

formie materialnej lub społecznej), (Keltner, Gruenfeld, Anderson, 2003, s. 265-266)

ró nica mi dzy stopniem kontroli zachowania B przez A, a stopniem kontroli A przez B (Mika,

1982)

istot władzy jest asymetria kontroli nad wytworzonymi wynikami, których skutki oddziałuj

na innych, co prowadzi do kontroli ich losów (Dépret, Fiske, 1999, s. 463; Fiske, 1993, s. 623)

ilo kontroli posiadanej przez jednostk nad innymi (Georgesen, Harris, 2000, s. 1239)

2

Podstawowe cechy definicyjne poj cia władzy

potencjalna mo no zmiany stanu innych osób,

asymetria wpływu,

asymetria kontroli nad zasobami istotnymi dla innych,

kontrola losu innych osób.

Formy władzy

•

formalna

•

nieformalna

•

polityczna

•

ekonomiczna

•

nauczycielska

•

rodzicielska, itd.

Władza a poziom analizy:

•

indywidualny

•

diadowy

•

intragrupowy

•

intergrupowy

Wielko posiadanej władzy

Władza człowieka jest tym wi ksza, im bardziej jego potencjalna mo liwo wywierania wpływu

na pozostałych członków grupy przekracza ich mo liwo wywierania wpływu na niego

Wielko władzy posiadanej przez osob A nad osob B jest wprost proporcjonalna do znaczenia

dla osoby B celów, kontrolowanych przez osob A i odwrotnie proporcjonalna do alternatywnych

(poza relacj z osob A) sposobów osi gni cia tych celów przez osob B.

władza opiera si nie na bezwzgl dnej warto ci zasobów, ale na ich wa no ci dla osób

zale nych oraz zale y od tego, czy istniej alternatywne ródła tych zasobów (dost pne)

Władza jako relacja wielokierunkowa

W relacjach hierarchicznych (zale no ci) - władza jednej ze stron jest zwykle znacz co

wi ksza, ale ... bardzo rzadko, je li w ogóle, cała władza jest skupiona tylko po jednej stronie.

Władza a inne formy podporz dkowania woli

Wpływ

Władza to potencjalna mo liwo wpływania na zachowania innych, wpływ za to realizacja

tego potencjału.

Ka dy, kto ma wpływ, ma władz . Nie ka dy jednak, kto posiada władz jest wpływowy.

Zale no

Osoba B jest zale na od osoby A, je eli d y do celów, których osi gni cie jest mo liwe w

wyniku odpowiednich działa osoby A.

Władza jest efektem zale no ci i wynika z posiadania zasobów, które s dla innych wa ne

Kontrola

Aby posiadanie zasobów dawało rzeczywist władz , musz by spełnione dwa warunki:

posiadanie zasobów musi ł czy si z mo liwo ci decydowania o nich, czyli ich

kontrolowaniem. Kontrola ta musi by rzeczywista, czyli dawa prawo do autentycznego

rozporz dzania zasobami b d cymi w dyspozycji

brak lub niejednoznaczno zasad dysponowania tym zasobem (istnienie takich zasad

powoduje, e osoba b d ca w posiadaniu danego zasobu nie mo e sama i w dowolny sposób nim

rozporz dza i musi ona przestrzega okre lonych reguł)

Posiadane zasoby daj władz , gdy sprawuje si nad nimi rzeczywist i nieobwarowan

szczegółowymi procedurami kontrol

3

Autorytet

jedna z postaci władzy, zdolno sprawowania władzy w wyniku dysponowania okre lonymi

warto ciami:

- wiedz (władza ekspercka)

- warto ciami etycznymi (autorytet moralny)

- tytułem / stanowiskiem – autorytet formalny (władza z mocy prawa)

Autorytet (Zieleniewski)

autorytet zewn trzny, który opiera si na formalnych insygniach władzy (ceremonia

wprowadzania na urz d, publiczne oznaki rangi, tytuły i nazwy stanowisk, samochód,

gabinet, sekretarka itp.)

autorytet rzeczywisty oparty na wiedzy i kompetencjach kierowniczych, ale te obejmuj cy

cechy, osobowo , styl zachowa , itd.

Poj cia pokrewne władzy

dominacja – cz sto jest predyktorem władzy, poniewa jednostki zachowuj ce si dominuj co

zwykle osi gaj wy sze pozycje w hierarchii władzy

status - presti , jakim s obdarzane poszczególne pozycje społeczne

Zarz dzanie a przywództwo

zarz dzanie

planowanie, organizowanie i kontrola

koncentracja na utrzymaniu równowagi

korzystanie z ustalonych sposobów rozwi zywania problemów

realizowanie wizji

przywództwo

d enie do zmiany

inspirowanie innych do bardziej wyt onej pracy w celu uzyskania lepszych efektów

okazywanie entuzjazmu, pasji

cz ste korzystanie z wyobra ni i kreatywnych technik szukania rozwi za w celu

wprowadzenia zmian

stworzenie wizji - okre lanie dalekosi nego celu

Przewodzenie oznacza wpływanie, ukierunkowywanie, aktywne wypracowywanie wizji, podczas

gdy zarz dzanie wi e si z organizowaniem i nadzorem nad realizacj zada ,

odpowiedzialno ci za realizacj i osi ganie celów

Liderzy - przywódcy s architektami i projektantami przyszło ci organizacji, podczas gdy

kierownicy, mened erowie wykazuj si umiej tno ciami rozwi zywania problemów, sprawnej

administracji i nadzoru nad realizacj zada

Osoba o najwi kszej władzy w grupie to jej przywódca

Kiedy przywódca nie jest wyra nie okre lony czy przypisany ju małe 3 osobowe grupy same

wyłaniaj przywódc , deleguj pewne jednostki do tej roli

Przywództwo to pozycja w grupie teoretycznie mo liwa do zdobycia dla ka dego jej członka.

Praktycznie jest to znacznie trudniejsze

4

Trzy główne grupy teorii, podej , koncepcji przywództwa:

1.

teorie cech - teoria wielkiego człowieka, wybitnej jednostki - przywódc zostaje osoba

posiadaj ca odpowiednie cechy

2.

teorie behawioralne - przywódc zostaje osoba zachowuj ca si w odpowiedni sposób

3.

teorie sytuacyjne (zale no ciowe, interakcyjne) – uwzgl dniaj zarówno cechy osoby,

jak i natur sytuacji

Ad. 1 Teoria cech czyli lider jako wielka osobowo

Teoria Wybitnej Jednostki – Great Man History

„urodzeni przywódcy”: Aleksander Wielki, Joanna d'Arc, Napoleon, Abraham Lincoln, Winston

Churchill, Józef Stalin, Charles de Gaulle, John F. Kennedy, Martin Luther King

Platon - przywódc zostaje osoba o ponadprzeci tnej inteligencji, wizji, osobowo ci,

odwadze i sprawno ci fizycznej; mentalnie i fizycznie przewy szaj ca innych; ci inni z

wdzi czno ci uczyni z niej lidera

LeBon - osoba o odpowiednim presti u: nabytym - wynikaj cym z nazwiska, bogactwa,

tradycji, sławy lub osobistym (rzadszym i trudniejszym do wykreowania) - wrodzonym

uroku i mocy. Osoby maj ce presti wywołuj u innych fascynacj i podziw, dlatego budz

posłuch i nie s krytykowani czy kwestionowani

Weber - charyzma „zespół cech charakteru umo liwiaj cych wywieranie wpływu na

otoczenie; cechy te sprawiaj , e osoba ta postrzegana jest jako ponadprzeci tna, obdarzona

ponadnaturalnymi, ponadludzkimi, a przynajmniej wyj tkowymi mocami i wła ciwo ciami”

Przywódców cechuje(wyniki metaanalizy, Lord, De Vader, Alliger, 1986):

wy sza inteligencja,

aktywno , energia,

skłonno do podejmowania odpowiedzialno ci,

podejmowanie inicjatywy, odwaga,

dominacja, upór, stanowczo ,

ambicja (orientacja na sukces),

ekstrawersja,

dobre przystosowanie społeczne (brak objawów zaburze zachowania),

wy sza tolerancja na stres,

kreatywno ,

wy szy status społeczno-ekonomiczny i wy sze wykształcenie

Z charyzm koreluje:

Wzrost (charyzmatyczni liderzy zwykle s wysocy);

Pochodzenie z małej rodziny (badacze nie precyzuj poj cia "mała rodzina" o rodzinie

wielodzietnej mówi si , gdy jest w niej co najmniej trójka dzieci). Wybitni przywódcy

polityczni zwykle byli najstarszymi, rzadziej rodkowymi dzie mi. Stosunkowo rzadko staj

si wybitnymi przywódcami dzieci najmłodsze i jedynacy.

Inteligencja. Liderzy maj istotnie wy szy iloraz inteligencji mierzony standardowymi

testami inteligencji (np. WAIS).

Umiej tno ci społeczne. Zwłaszcza umiej tno odczytywania i nadawania komunikatów

niewerbalnych jest wa n cech skorelowan z byciem liderem charyzmatycznym

Ekstrawersja rozumiana jako zainteresowanie lud mi, posiadanie umiej tno ci społecznych,

potrzeba i pragnienie przebywania z lud mi, skłonno do poszukiwania silnych bod ców.

M sko czyli: skłonno do dominacji, ambicja, agresywno .

D enie do przejmowania odpowiedzialno ci na siebie.

Brak zaburze emocjonalnych. Pod tym poj ciem rozumie si przede wszystkim brak

zaburze zachowania. (Niektóre wyj tki: Hitler, Stalin, Jimi Jones).

Wewn trzne poczucie kontroli

5

Cechy, które ró ni przywódców od nie-przywódców wg S. A. Kirkpatrick i E. A. Locke'a

ambicja i energia

pragnienie przewodzenia innym i wywierania na nich wpływu

uczciwo i prawo

wiara w siebie

inteligencja

gł boka wiedza w dziedzinie obj tej zakresem odpowiedzialno ci przywódcy

Chocia miliony ludzi charakteryzuj si wieloma z tych cech, nigdy nie stan si

przywódcami.

A wielu niekwestionowanych przywódców nie wykazywało tych cech, np. Abraham Lincoln

był introwertykiem o markotnym usposobieniu, a Napoleon miał niski wzrost.

Rozumienie przywództwa jako wynikaj cego ze specyficznych ponadprzeci tnych wła ciwo ci

stwarza pewne niebezpiecze stwa:

sprawia, e ludzie mog s dzi , e nie maj nawet co aspirowa do ról przywódczych, bo nie

maj pewnych cech; a z drugiej strony mog oczekiwa , e je li wypracuj jakie cechy w sobie

to automatycznie zostan przywódcami;

mog te s dzi , e tylko osoby o takich cechach mog przynie jak warto ciow zmian

społeczn , e udział zwykłych ludzi si nie liczy, a to mo e osłabi ich motywacj do

uczestniczenia w yciu społecznym i do pocz tkowania zmian w istniej cym systemie – rodzi

bezład, zniech cenie i akceptowanie sytuacji

W badaniach przeprowadzonych w AT&T przez Managerial Assessment Center (2000)

stwierdzono dodatni korelacj pomi dzy efektywno ci liderów, a takimi ich atrybutami

osobowymi jak:

umiej tno komunikacji interpersonalnej,

potrzeba rozwoju,

zdolno do budowania relacji mi dzyludzkich,

umiej tno radzenia sobie z ryzykiem i niepewno ci ,

umiej tno ci organizatorskie, zwłaszcza planowania i kontroli realizacji planu,

zdolno inicjatywy i sterowania samym sob ,

odporno na stres.