438

Zmienia si´ skóra Êwiata

Ewolucja liryki Jana Kasprowicza

Droga życiowa Jana Kasprowicza – z chłopskiej chaty na Ku-

jawach po sławę poetycką i gronostaje rektora uniwersytetu lwowskie-
go – odzwierciedla charakterystyczny rys epoki, w której ambitni
przedstawiciele nizin społecznych awansowali do rangi współtwórców
kultury narodowej (dotyczy to także Reymonta).

Pierwszy etap twórczoÊci – liryka spo∏eczna

Od debiutu czasopiśmienniczego w roku 1882 aż po początkowe

lata dziewięćdziesiąte XIX wieku podejmował Kasprowicz w swoich
wierszach tematykę znaną mu z własnych doświadczeń życiowych: co-
dzienną egzystencję wsi i jej mieszkańców, ich nieustanną walkę o prze-
trwanie w świecie, w którym biedota zna tylko trud pracy i stałą troskę

o zaspokojenie elementarnych potrzeb życio-
wych, takich jak dach nad głową, miska strawy
i odzienie chroniące przed chłodem. Z wierszy
o takiej tematyce, określanych mianem poezji
chłopskiej lub społecznej, najbardziej znany jest
cykl 40 sonetów

Z chałupy (1888).

We wczesnych wierszach Kasprowicza

mamy do czynienia nie tylko z prostą kontynu-
acją tematyki i obrazowania liryki pozytywi-
stycznej. O swoistości tych wierszy stanowi

brak lirycznego komentarza do losów skrzywdzonych przez świat
bohaterów, poczucie braku nadziei na odmianę rzeczywistości, do-
puszczenie do głosu „opowiadacza” wywodzącego się z tego samego
kręgu społecznego co bohaterowie wierszy, wreszcie tendencja do
„przyczernienia” obrazu i nagromadzenia w nim zdarzeń świadczą-
cych o przewadze zła i cierpienia w świecie.

Okres symboliczny –

Krzak dzikiej ró˝y

W roku 1898 ukazał się tom wierszy Jana Kasprowicza zatytu-

łowany

Krzak dzikiej róży, będący dowodem zdecydowanego odejścia

poety od problemów społecznych ku problematyce uniwersalno–filo-

Jan Kasprowicz (1860–1926) –
ukoƒczy∏ studia na uniwersytecie we
Wroc∏awiu. Wspó∏pracowa∏ z lwowskà
prasà i da∏ si´ poznaç jako poeta,
dramatopisarz i krytyk literacki.
Pierwszy tom wierszy, zatytu∏owany
Poezje, wyda∏ w roku 1889.

Jacek Malczewski
Portret Jana
Kasprowicza,
1903

439

www.wsip.com.pl

zoficznej. Wraz ze zmianą tematyki odmienił się także warsztat po-
etycki Kasprowicza. Wyraziste, niemal epickie obrazy i konkretność
języka nazywającego rzeczy i zdarzenia ustąpiły miejsca chwytom
artystycznym typowym dla epoki modernizmu: obrazom o znacze-
niu przenośnym i symbolicznym, językowi o wyraźnym nacechowa-
niu literackim, odpowiedniemu do przekazywania nastrojów i stanów
psychicznych. Realne i konkretnie doświadczane zło i krzywda o pod-
łożu społecznym zostały zastąpione przez znacznie mniej wyraziste
poczucie smutku świata, duchowego cierpienia wrażliwych jednostek,
kryzysu idei i braku światopoglądowego oparcia. W ten sposób dołą-
czył Kasprowicz do poetów modernistycznych. Trzeba jednak przy-
znać, że w owych typowych dla epoki tematach i chwytach poetyc-
kich osiągnął doskonałość artystyczną. Znakomitym tego przykładem
jest tytułowy, czteroczęściowy cykl wierszy tego zbioru.

Krzak dzikiej róży
w Ciemnych Smreczynach

I

W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,

Gdzie pawiookie drzemią stawy,

Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy

Na plamy szarych złomów ciska.

Jan
Kasprowicz
Krzak
dzikiej
ró˝y
w Ciemnych
Smreczynach