James Clifford, Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, przeł. E. Dżurak,

J. Iracka, E. Klekot, M. Krupa, S. Sikora, M. Sznajderman, Warszawa 2000

[…]Współczesna „etnografia” okoliczności, bez przerwy przemieszczająca się pomiędzy kulturami,

nie aspiruje, jak antropologia —jej zachodnie alter ego — do badań nad całościowym ujęciem zróżnicowania

ludzkości czy jej rozwoju. Etnografia bezustannie się przemieszcza; skupiona jednocześnie na lokalnej

specyfice, a zarazem na szeroką skalę porównawcza; jest równocześnie formą zamieszkiwania i podróży,

w świecie, w którym te dwa doświadczenia coraz mniej różnią się od siebie.

(s. 16)

Tożsamość jednostki pojawia się jako złożony problem kulturowy w części poświęconej dwóm uchodźcom-

poliglotom: Josephowi Conradowi i Bronisławowi Malinowskiemu, polskim rozbitkom na wybrzeżach Anglii

i angielszczyzny. Obaj byli autorami brzemiennych w skutki rozważań nad miejscowymi wyobrażeniami

o życiu zbiorowym i, choć w różnym stopniu ironiczni, obaj stworzyli wizję człowieka opartą na akceptacji

ograniczonych rzeczywistości i form ekspresji. Pisali oni, przyjmując tę serio traktowaną fikcję, jaką jest

„kultura”, w chwili, gdy ta etnograficzna (relatywistyczna i pluralistyczna) idea zaczynała być używana

we współczesny sposób. W tym miejscu, i w całej książce, próbuję nadać temu użyciu wymiar historyczny

i spojrzeć poza nie, szukając pojęcia, które potrafiłoby zachować różnicujące funkcje kultury, jednocześnie

przedstawiając tożsamość zbiorową jako hybrydyczny, często nieciągły proces tworzenia. Kultura jest mocno

skompromitowaną ideą, bez której jeszcze nie potrafię się obejść.

[…]

Wkraczając w świat, gdzie wszystko jest ze sobą powiązane, jest się zawsze, choć w różnym stopniu,

„nieautentycznym”: pochwyconym między jakieś kultury, wplątanym w inne. Ponieważ dyskurs w globalnych

systemach władzy tworzony jest vis-á-vis, poczucie inności czy odmienności nigdy nie może leżeć jedynie

w ciągłości jakiejś kultury albo tradycji. Tożsamość zależy od okoliczności, a nie od esencji.

(ss. 17-18)

Obecne stulecie było świadkiem dramatycznego wzrostu ludzkiej ruchliwości, na którą składa się turystyka,

migracje zarobkowe, imigracja, rozrastanie się miast. Coraz więcej ludzi „zamieszkuje” z pomocą środków

masowej komunikacji, samochodów, samolotów. W miastach na sześciu kontynentach osiedlają się

społeczności obcokrajowców i wtapiają się w otoczenie, choć często tylko częściowo, w specyficzny sposób.

„Egzotyka

”

jest niesłychanie bliska. I odwrotnie — wydaje się, że na ziemi nie ma już odległych krain, gdzie

nie odczuwałoby się obecności „nowoczesnych” produktów, mediów i władzy. Obowiązująca dawniej

topograf

i

a i doświadczenie podróży uległy rozsadzeniu. Już nie opuszcza się domu, ufając, że znajdzie się coś

absolutnie nowego, inny czas, inną przestrzeń. Odmienność spotyka się w sąsiedniej dzielnicy, a to, co znane,

odkrywa na końcu świata. Ta dez-„orientacja” znalazła odbicie na kartach książki. Na przykład

dwudziestowieczna etnografia akademicka nie jawi się jako całościowa praktyka interpretowania odmiennych

sposobów życia, lecz jako cykl odrębnych dialogów, dyktatów i pomysłów. Różnica „kulturowa” nie oznacza

już ustalonej, egzotycznej inności, stosunki ja—inny są bardziej kwestią władzy i retoryki niż esencji. Cała

struktura oczekiwań, jeśli chodzi o autentyczność kultury i sztuki, zostaje podana w wątpliwość.

(s. 21)