matura z matematyki marzec 2016 odpowiedzi

( matura_z_matematyki_marzec_2016_odpowiedzi.pdf )

http://zippyshare.co.pl/dl/?id=matura_z_matematyki_marzec_2016_odpowiedzi#

Podobne: matura z matematyki wsip marzec 2014 odpowiedzi, matura z matematyki 2016 odpowiedzi, matura z matematyki wsip 2014 odpowiedzi,

matura z matematyki 2014 odpowiedzi, matura z matematyki 2017 odpowiedzi, matura z matematyki nowa era 2015 odpowiedzi,

matura z matematyki 2015 odpowiedzi, matura z matematyki 2010 odpowiedz, matura matematyka 2016 odpowiedzi,

1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: stan rzeczy, w ktorej

wypada bedzie zadecydowac pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa jednakowo wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko

organizm zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go za zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie go od tych propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja mu sie od czasu nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―,

patrzac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli jestesmy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory jest do nas analogiczny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen

w zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jakie mozliwosci zostalo powiedziane przez

bogow, przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie powinien spotkac dziecka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz

nieszczescia. Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym wplywem

bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Staje sie on rownolegle ofiara

jak i rowniez winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra jak

i rowniez wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny.

Nad jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca,

odrzucic widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali dywanom w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go

na dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

odsetek ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc

osoby skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe,

ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu

jego imienia powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do ludzi.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka sile jak Bog,

jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal mu moc

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to on odwroci od czasu Niego ludzi. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota,

dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, chce sie gwoli niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jakie mozliwosci rozgniewalo bogow.

Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak trafic do panstwa cieni, gdyz zona odrzucic zakopala swoim ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic na ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

poprzednio. Zyl dlugo, az w koncu przypomniano w piwnicy o poprzednio i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc wysoki

kamien na gore. Syzyf wzial sie do roboty, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo za drugim,

trzecim, dziesiatym wspolnie. Syzyf stale wznosi kamien, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania

nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji na ziemiach rodzimych do roboty Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil powrocic do Cypru. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w ten sposob mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie za wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie

stopic i aby nie schodzil zbyt skromnie wody, gdyz piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

symbolem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi

sie byc zauwazona za posrednictwem nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem naprawde

Michas zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na 3 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla jak i rowniez na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka,

sztuka otoczenia zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

jednostki konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Na tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli chodzi o postury ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej swiadomosci w

jakims wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

jakie mozliwosci niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter jak i rowniez

Kora"). Legendy dla dawnych pelnily funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem

bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna przesadza

zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w pelni pojac literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow,

toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza

tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona".

„Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a

mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek powstaja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Tylko w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

4. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi zyjacych.

Na taki obrot sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej do niej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila

odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego wybrania. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z niej na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Owego ciosu

odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon,

nieustannie stawiany w sytuacji wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc

wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca powiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania na polu batalii i do gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzor – obrazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory odrzucic chce odstapic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc go wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca image swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tego, ktory odrzucic obcuje wraz

ze sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota odrzucic wspomni,

jakiegokolwiek badz serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tym nie chodzi o bitwe na sen wieczny i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, ktora

podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jakie mozliwosci przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a

przerabia sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam nawet zorientowac, gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

cenic rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy zgodnie z natura, brac od otoczenia tyle, tak jak potrzeba, odrzucic za

mnostwo, ale i odrzucic za malo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze mniemanie, ze zapisywanie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za istnienia poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta przynosi tym samym wyraz

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze pozostana kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych czy tez historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w czynieniu

dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jakie mozliwosci widac wyraznie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane naprawde, ze jest dozwolone je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, dwoch miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany naprawde, ze przesadza odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez

spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow zachodniej

Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy w charakterze cos

doskonalego, a ow lampy prowadza naszego biura do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu do dorastajacych ludzi.

Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system

wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje pociechy. Bogini

odrzucic zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej pociechy: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma strzalami

pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Aczkolwiek i wtenczas smutek srodku przebywajacej w glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit

tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do partnera na 3 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja koloryt religijny

2. maja koloryt uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny jak i rowniez duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

jednak, ze legendy odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy duze znaczenie. Dawny one gwoli nich naprawde cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich spora role. Ujawnia to argument, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za sprawa

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

jak i rowniez kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni posiadali podobny poglad

na dane sprawy, jak my teraz.

Wrocmy jednak do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i sa obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlek, jaka okazuje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni osoby odpowiadali na te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane na niepowodzenie oraz sam akt wyboru,

niezaleznie od tego, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja napotkac

za strony wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja jednego

powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa calkowicie

rozne. Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Pragnie uczcic sen

wieczny brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie na temat swoje

istnienie i odrzucic chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce

zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba jak i rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal ustawa boskie. Dlatego zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet oraz to zdolalo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze potrafi byc zacny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest on rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. Podczas

konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce

zeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie

praw boskich, ktore sa wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak zwykly czlek, a odrzucic krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie

demokracji w panstwie, swoim ojciec go nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory okazuje sie byc

mlodszy od czasu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace z

postaci okazuje sie byc wartoscia w „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest on wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug niej jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc.

Kobieta jednak mniema, ze nie powinna postapic odmiennie. Role ktora narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci jak i

rowniez kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednak pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze

uwaza, ze racja okazuje sie byc po do niej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma

zastrzezen, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje

wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi

sposobnosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic odrzucic moglo uchronic Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Po utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu.

Jednostka miary opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu

takze wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie rodzaje literackie, znane z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do

ukazania waznych dziedziny. Wlasciwa rozumienie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia

ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz

przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie przeznaczona jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze na trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez jest dozwolone

tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy dziela

sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia on

losy chojrakow na tle wydarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu okazuje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez mysl, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna jak

rowniez tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol

i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami mogli byc jedynie mezczyzni, grali wiec rowniez i role

kobiece. Po tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi go do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji.

Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z

tego wzgledu, ze racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie do kleski chojrakow. Antygona,

za przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej ukochanego, a swojego

syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc

wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie sen

wieczny lub kleske. Nalezy dodac, ze na temat ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie

czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga jak i

rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi

z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie pochodzace z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzech. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

4. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego koloryt

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, oraz gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez

wyruszyl w swiat. Wlasnosc roztrwonil jednak szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony syn wrocil do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotow syna, ktory byl jak umarly, oraz teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

przebywanie w gospodzie. Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby

powinni okazywac innym osobom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, jednak jako

wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym ziemi,

ani miedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci,

odszukac jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i

rowniez prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on

wczesniej jak i rowniez odszedl od czasu wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada niektore cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej

przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci

wiaze sie pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec

przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Wedlug dzis

dzien samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja tytul odpierajac ich racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze plany Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu

sie do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze

jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara,

kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi role

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu

krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka w obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci

herosa, w ktorej za swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej miejsce

wybiera wzgorze, aby byc blizej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. Po swej ostatniej spowiedzi przypomina

wartosci ktore nadawaly sens swoim zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Aczkolwiek na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga w centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole.

Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany okazuje sie byc takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Dokladnie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora zaprasza do tanca czlonkow

roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak zeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele jednak zostal w tym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i uznawane

w okreslonej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym jakie mozliwosci rosnie na polu

jak i rowniez niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec

przekonuje do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie zabawy na kazdego z ludzi.

Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera komplet nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zachowac sie obok stole rycerz.

Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza

osoby interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora

zacheca do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak zeby tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja roboty. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl

sie w kosciele jednak zostal w tym miejscu zabity. Uswiadamiamy tu spor spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc

wyposazonym przywileje. Pobudza sie posrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie

do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jakie mozliwosci nobilitowalo tenze

tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, jakie mozliwosci z

czasem, w XVI w., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy owe, ogarniajace niekiedy po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze

wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja:

wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw na jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w Szwajcarii. Po XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja

w ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj koloryt hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej

niejednokrotnie nawiazywali osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w

ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast gwoli, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, to znaczy rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz

w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, osobom opowiada

wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu pochodzace z

konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, to znaczy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa takze znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie pochodzace z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w

sredniowieczu, opiewaja skale i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. kraj szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym chetniej boli swoim zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od momentu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim, stara sie czuc w podobny sposob On, rozmyslac

podobnie. Jednak przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych

matek, osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch

barw: czarnej i srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, jest w stanie dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila

zdrow kolor, srebrny - gdyz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala.

Matka powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich

pociechy, ale takze z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz takze

przyjmuje na swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja

do szalenstwa. Z kolei Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow

jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna pierwowzor nie zostanie musiala naprawde

cierpiec jak ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wiecej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― mamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie potezniejsza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace wyraznie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasnosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala glowna zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy jak i rowniez dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy pochodzace z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego zastosowania.

Tych nieuzywanych dzis slow jest w „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na

temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Bog i czlek. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednak to czlek zostal

utworzony na wizerunek i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest odszukac w w piwnicy doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace

z Nim. Akcentuje ona fundamentalne wartosci dziecka, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do

zdobywania informacji, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego

postepowania. Powinnismy przystanac na chwile i zastanowic sie o lokalnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest

raz za razem mniej obecny w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli

owe wartosci, ktore przestaja istniec dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jakie mozliwosci najwazniejsze, to znaczy

nasze istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Namietnosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w sredniowieczu. Przykladem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w wszelakiej epoce. Namietnosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie

byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna niejednokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy

czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym ktora wage dzierzy dla jego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil na swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Na polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego

do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych gwoli tworczosci religijnej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem

zywotow swietych, opartych na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe

mialy koloryt dydaktyczny. Tworzenie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez

zakonnikow w kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych na dodatek miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

odmiana dramatyczna okazuje sie byc misterium, jakie mozliwosci po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc

dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow

zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria

zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym

Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z istnienia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie dziecka na poprawna droge.

Pierwszym bohaterem moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia,

toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Panstwu utworow.

1-wsza faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka.

W sredniowieczu w srodku swiata dziecka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary ludzi, ktorzy postrzegali

Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal ich glosy jak i rowniez raczyl darowac spokojne, pobozne zycie

jak i rowniez miejsce w raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Po sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza wiare wygrania

tejze walki. Po utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic

sa ow lampy w stanie darowac czlowiekowi doglebnego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac trudno, i milowac". Szarzynski

upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz ze

swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku kalendarzowego Jana

Laskiego). Czas do niej powstania do dzis budzi zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

zwiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest explicite do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna

Bozego, zawiera blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o

slownictwie i odmianach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela

(dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby

pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz

deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownolegle stanowila nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - w pierwszej kolejnosci polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i jedyny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i ich odbicie w literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie na ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie srodku do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje w zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany

„slodkiej Francji― i oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Podlug Boleslaw powstal

sie w sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony w utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

regula, ze ktorykolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje poetow, sa

one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza -

raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial ludzi do rozmyslania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do tzw.

spraw ostatecznych obok sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowanie sie na spotkanie wraz ze smiercia.

Mialy temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez ukonczenia nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w reku i tym podobne. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale na wstepie

grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze

dywanom czlowiek przejdzie przez istnienie skromniej, tym jego zebranie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

1-wsza zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny koloryt wiersza. Spotykamy w niej prosby ogolne: o wysluchanie modlitwy,

na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie morzem soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

swe dziecko, chce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi ludzi o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, gdyz jest on jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od momentu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow wedlug przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, ze to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i na blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa miala charakter

przewaznie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

elementu lub reguly budowy). Charakter piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne

do niej odmiany, zwiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej

wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto w tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

skladow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Rodzaj ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wowczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej najczesciej pasterza,

pochodzace z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko

sielanki narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego

przedstawiana byla w sposob realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla

dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie

za zyciem natury jak i rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, zapoczatkowanie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie na jednym jedynie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo tenze gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednak glosow przekonujacych, ze na

temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we

kazdego z nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zwiazane z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie pochodzace z przykrymi

gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde

nawet ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, nawet

osobiste ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje

w piwnicy nim na stale imie.

30. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje czytelnika

do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

tatusiek ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, takich jak gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca zas dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto dziecka na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i roboty na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok odrzucic zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jakie mozliwosci

przynosi zysk i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje

taniej jak i rowniez sprzedawac drozej w innych okolicach.

Seks Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac ich zbytnio.

Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz informacji praktycznej reprezentant tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn

XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni na temat spustoszeniu

Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce

„O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan.

Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor jak i

rowniez la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Niemcy, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek

korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu oferuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest niemadry przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni

naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja pochodzace z tragedii wnioskow.

Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem okazuje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy odstapic Helene poslom i uchronic ojczyzne od czasu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to przewazajacym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Lokalny, swiadczy w ten sposob podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Stalosc i potega panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlek powinien nawet z radoscia

umierac za nia.

32. Wymien jak i rowniez omow powody motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jakie mozliwosci ludzkie nie

jawi sie byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw

gwoli urokow natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo

hulac, kiedy epoka po temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal brak cierpienia, uciecha

duchowa jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok dzwiekach muzy, w aurze

tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w trakcie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza

wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka

wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie

w piesni "Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i

rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do

greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu,

pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, laczy

rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednak przedstawiony w tym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze swobodnie

odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem intensywnej troski na temat losy osobistej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac

sobie sprawe pochodzace z odpowiedzialnosci ktora na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy

prawa jak i rowniez sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanom myslec na temat prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze

dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow

niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod

adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie

sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do

katastrofy pewne szczegoly, ktore pomimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach,

starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy lokalny balagan). Uwazaja przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego

obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Beda one w wiekszosci powazne, ich tematyka okazuje sie byc zas obfita. Wystarczy zrealizowac

przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

natury i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament wedlug klesce

Polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osoby ( kobiety i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli prawda i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego stanowiska dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu czlowieka

na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osoby, bo dzierzy czyste serduszko i

tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

ksiega Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali istnienie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o klopotach i

klopotach codziennych, nawet praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa

egzystencja pelna zalet, gdzie wyrasta sie grzecznie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Profesja na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i

rowniez pewne wikt, wysilek zas jest motywem do dumy. Po roboty mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Czlek

zyje na wsi w harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, gdyz to w istocie

oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na

temat nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw

poety przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie jak i rowniez radosc. Uciechy plynace pochodzace z zycia dziecka na

wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

w obcowaniu w z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na

temat swojej milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na

tekst, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje

i zawiera utwory, ktore sa lub przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak

alegorycznych, pelnych powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i

zwiazki dworskie. Bez watpienia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Ow

wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone,

jednak prawdziwe niewatpliwie sa uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i bohaterowie

utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace

pochodzace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i marki zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tym poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace na swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu

wiejskiego, dzielem rak tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i zamozne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz

chlopem nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor na temat

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan obawia sie, badz czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

znajda sie na lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, mowi tylko na temat

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jakie mozliwosci otrzymuja odpust. Teraz

wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze na stu urzednikow, jeden okazuje sie byc

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne lapowki

jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady,

prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana

wini Tatusiek Ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac

im to gesi, to kokosz. Przy przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala znowu zwozic

ziarna poki odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz

domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o

stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc

zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa zadowoleni. Pan karci

Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia tok calego do niej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

jest dozwolone sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic ma obowiazek posiadac jedynie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc swoich korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek

zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Relacja malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace

do urzedow nie powinno sie pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne

nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z

truskawkami i tym podobne. Latem jest dozwolone z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i

rowniez pozytek. Beda juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka

swieze, sa tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osoby zle

operuja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta

futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Aczkolwiek i podczas mrozu nalezy dogladac

gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez jest dozwolone z towarami, albo rowniez u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w innej

okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmawia dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy obie strony

posiadaly wiecej powierzenia. Chlop rowniez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta

zahacza problem spoleczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze

wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten

sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie

mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci.

Piosenka panny innej mowi na temat tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich do pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera

pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze swej pracy zony i rodzine, a fach jego okazuje sie byc

znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza nastepnie wszystkie przyjemnosci roboty, chwali wieczorne spiewy

jak i rowniez tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe

poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan form, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu

przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, zywosc umyslu obserwacji jak i rowniez umiejetnosc

krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w planecie, zastanawiaja morzem

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas mieszkania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje nieomal wszystkie przemyslenia i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za ksiega stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze

melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, patrzac na owe czasy... ― Kochanowski tworzy dwie

postury charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze okazuje sie

byc miec dziewicze sumienie, radzi, aby korzystac z szansie do zabawy, ale rozwaznie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w sobie. Po „Piesni na temat cnocie― poeta

stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz ze swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te

banki pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji na posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi panstwami jest

wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela pozostana tez znane nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego

ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory

brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach

zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII jest dozwolone odnalezc takze topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy

osobowe, idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz

swojej majetnosci. Wskazowki powstale sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny

model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr wiecej jeszcze zycia. Tego typu ideal stworzony jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat –

wariant renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski,

M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Dobry ozenek,

obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje

rej zajecia gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat

swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca jak i rowniez troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc

nie wynika jednak pochodzace z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest niewinnosc ( jak u stoikow) rozumiana w

charakterze czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego

szczescia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu

poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za jedna z zasadniczych wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe

istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z natura i odrzucic szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych wartosci w wybranych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug dziecka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac

zycie jak i rowniez w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wypracowac spokoj wewnetrzny

broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje sie

byc wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego z obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia

sie tu takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej gwoli roznych ludzi jest

zroznicowane prawo. Miedzy innymi prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne gwoli

szlachty jak i rowniez inne gwoli mieszczan. Sadze ze, tenze problem okazuje sie byc nadal obecny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie

posiadajacy wplywy jak i rowniez takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani w

duzej mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w ich

kwestii jest o wiele przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy przenigdy kazdego

czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate,

tworzyc nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze

szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal pochodzace z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol,

szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci wielokrotnie musza spacerowac do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. W

dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj zbyt male zasoby finansowe na rozwoj pracowni jak i rowniez zakup obslugi naukowych, czasem nawet na

utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a odrzucic

tych, jacy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek

ma obowiazek byc prawnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic

urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy

regulamin prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny odrzucic sa naprawde wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od czasu

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez ludzi wyksztalconych jak i

rowniez szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy bezuzyteczne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone na ten plan wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie.

Modrzewski oferuje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz glowny prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Namietnosc

ojczyzny okazuje sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie

wiazac w jedna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra wspolnego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic komplet:

majatek, sily, zdrowie, szczescie, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

rywalizacji domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

krajowe od szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowej. Jednak

heretycy nie sa spojni, odrzucic tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow.

Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie

byc naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, w podobny sposob publicznego, a

takze prywatnego. Heretycy nie moga nawet odpierac panstwa poprzednio poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest

zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec krola do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do

przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia ich ochrony prawniczej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo

wowczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej a mianowicie np. szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie maja obszar w kraju jak rowniez

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownolegle przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, iz nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie dziecka poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany pochodzace z pozycji kalwina i

w duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jakie mozliwosci jest szczegolnie widoczne w krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na

temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do

istnienia w przepychu i sztuczne zawyzanie liczby swietych, na ktorych bezustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom

danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego jedynie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow jednak takze

papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym koloryt sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia go i kosztuje ponad zwyczajnych ludzi. Podczas gdy mnich

tenze jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za

swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka na temat

plebanie, ktory pochowal swego psa na cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest to

niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie

zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jakie mozliwosci w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie odrzucic

rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic wzruszaja ich spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w odprawianej mszy

swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim warunki, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, jakie mozliwosci obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak

okazuje sie byc na odrzucic odpowiedzi wraz ze strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne

pochodzace z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego

motywu powrotow dusz wedlug smierci, do miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne,

w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada

wlasny sen a mianowicie we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim

coreczka okazuje sie byc szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie istnienie Jana na wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja kwestii pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, prowadzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej jeszcze w

odcinku kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc sens calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku,

rozpaczy, strachu. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

lata swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jakis z

wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu, ktory

niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - mowi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w stulecia

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie najczesciej z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda

staje sie czestokroc tlem gwoli prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna robota w polu i obok gospodarstwie powoduje radosc

sasiadom wsi jak i rowniez jest gwoli nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze krajowej

siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje wiec nie idea, ale sposob, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna na ciezka prace oraz na srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

niej sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stulecia jest, wedlug Szymonowica, miejscem

wyzysku: miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne

strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i tworzac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym pod spodem

umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Wytwarza to podejrzenie o zdrada i zwiazek z inna pasterka – Doryda, jakie mozliwosci konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne

gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu milosci na

zachowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak koloryt jego wierszy

wykracza hen poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego,

jakie mozliwosci powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go zastrzezen, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest idealnym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. Szczegolnie wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch sonetach

– IV jak i rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, okazuje sie byc wyrazem obawy poety na temat wynik

bezustannej walki, ktora kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od czasu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W

swojej batalii z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi jedynie obecnosc

Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, swiat i odepchnac pokusy swojego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest afekt do Boga. Bog okazuje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu, doczesnosc zabiera

czlowieka od czasu Boga, zawadza mu sciezke do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii (

Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma koloryt

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), jednak najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas wciaz silna jak i

rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow poprzednio tym,

ze niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. Po tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania za posrednictwem rozstapienie jak

rowniez obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci za losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego wysilku, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie osoby beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw narodowych.

Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

pochodzace z dobrem panstwa, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc wroga,

naruszyc go jak i rowniez nie dopuscic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, aktualne i

skomplikowane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie,

lub wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci jakie mozliwosci sa na jego

czele powinni wreczac przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 chorob Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga obawia sie, ze fakt tenze moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

4. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie

byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia swoich celow, jakie mozliwosci prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada wolnosci

prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek

Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie on

na gruncie niezaleznosci od czasu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego z stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od czasu narodzin az do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja jak i rowniez

wychowaniem pociechy szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i rowniez

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

swoich zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego,

przynosza mnostwo pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za posrednictwem

caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i

rowniez warzyw jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w milym towarzystwie kompanow i rodziny, zaleca zabawy, polowania, polow, co przynosi pozytek jak i rowniez daje uciecha.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i sprzedawac drozej w innych

okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko totez, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tego wysokiego postaci spolecznego ma obowiazek posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swe przemyslenia na temat tego sytuacje oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd

Tatarow na Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i odrzucic znajacy

barier. Piesn ow przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem h2o i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina na roli

przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Ogromny wplyw na tworczosc poety mialo rowniez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory jako jakis z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten okazuje sie

byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci wlasnej

wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po swoim smierci pozostana czytane jak i rowniez podziwiane

za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jakie mozliwosci bylo zwykle dla owczesnych humanistow,

gdzie niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka

XXIII jak rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii

stoickiej, jakkolwiek nie da sie zamaskowac zawartej w niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego

przemyslenia na tenze temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

pielegnowana w sercu dziecka moze byc gwoli niego jednoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od czasu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Bez watpienia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swe przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwyzszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze

wszystkie zalety stanowiace cnote sa cenne, jednak najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta sciezka

do niebios, Tym, jakie mozliwosci sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, aby tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie

wedlug swiecie w poszukiwaniu przygod i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, oraz nastepnie komplet znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

za kazdym razem znajdzie epoka na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia

potrzask, dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze

na temat wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki dotychczasowy

dobrze wychowane i zeby posiadaly owe zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w „Piesniach― miala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia dziecka jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie zgodne z prawami cnoty, daj

szanse czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z radosci

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla odrzucic wolna od czasu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak rozmaite. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie

filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo

unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co zdaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie,

ludzka zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tego swiata odrzucic zapewniaja

doglebnego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna jedynie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wobec Boga,

jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od czasu trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez obawy

poprzednio smiercia. Tym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie pochodzace z problemami, wreczac sile sakralna i porzadne szczescie jak rowniez czynic odpornym na postrach przed smiercia.

Kochanowski, ktory wielokrotnie w swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odszukac w niej ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja jednak pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, chociaz w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza 3

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal w nagrode za wyrok w sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora go nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno okazuje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes na rowni wraz ze sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly okazuje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos pochodzace z bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski —

dworzanin badz ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego okresu

opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol

dobrego wina przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek miedzynarodowy,

ponad komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie —

Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

stworzona w chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje

sie do Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Obecnie zas pyta z

ktoryms niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny stan ducha, inne sa tez zagadnienia. W mnostwo utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), definiuje pytania myslicielskie (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje morzem

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo gwoli Kochanowskiego najwazniejszym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w swoim zyciu

najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy odrzucic gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i

rowniez nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i typow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia dziecka, porusza rzeczy jednostki, oraz calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza w, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, iz tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane w charakterze wskazowka gwoli

jednostki, jednak dla kazdego z, bowiem stosowac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma koloryt uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie 20 wersach w lapidarny sposob przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

zachecaja go do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy

do mnie rzad pochodzace z tymi pany: szedlem spac trzezwo, oraz wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na celem osmieszenie jak i rowniez

krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu,

zaufania, oraz przede wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien wspominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w wiec kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby zostawic po w

piwnicy dobre przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz

odrzucic na darmo Bog odroznil dziecka od zwierzakow, dajac mu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden

plan – sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra

wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych

talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania

porzadku, praw, umilowania prawdziwej wolnosci. Z kolei ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia w reku wojowac z

wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce odstapic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic komplet dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde

rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac domow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wspanialego przyslowia na temat Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy

odrzucic pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak w

piwnicy kupi, ze i poprzednio szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to w istocie odroznia ten narod od czasu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam ich nie przestrzega w zyciu. Robi to gwoli pieniedzy:

„kazaniu sie odrzucic dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz od

czasu poczatku istnienia naszego panstwa, ale badz takie procedura duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Wowczas gdy zawiedzie jakis

element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a nie tylko czesc ciala – panstwa – jest dozwolone tu rozpoczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z okolicznosci upadku niepodleglosci

Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz nedzne spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture

takze zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – obnizona do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jakie

mozliwosci ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw postaci, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem konsekwencjami

kazdego czynu, odrzucic reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma koloryt uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na przykladach antycznych.

Dzielo ten jest napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. Po utworze tym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow jak rowniez zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl.

Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i pustka, co

czlowiecze nie jest mnie obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg ustaw postaci, ich zachowan; od czasu patriotow

poczawszy, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy pochodzace z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w tejze epoce produkuje sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, ktora

wszystkim przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni,

mysla egoistycznie, sa chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Facio musi pracowac na panskim polu, robota nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, iz „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego z warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jakie mozliwosci? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jakie mozliwosci innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―.

„Prawo dac powinien rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie

dawal zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie zostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego z warstw spolecznych,

to bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody

i apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela

jak i rowniez do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i

wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc

bardzo swobodnie zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w bliskosci pochodzace z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A.

Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy

poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek wszechstronny, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja artysci tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez

lansujaca dobre. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy

ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami 3

reprezentatywnych gwoli polskiego spoleczenstwa stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. I tak Pleban zahacza problemy

sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski

wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od

czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach

domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem

bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia

wladzy publicznej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem

innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

slabosci toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w sobie dziedziny uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy

narodu, odrzucic unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie

do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci.

A wiec dzielo ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie dziecka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny forma, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszej firmie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i

charakteryzuje owa „poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc chorob

spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa

jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w XVI stulecia,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych odkrywamy tez w licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swego stylu, na temat

forme trzymanych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, oraz o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych

tworcow rodzimych. Nawiazania do antyku w dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

wedlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna dojrzec rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego,

w podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego ponad tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje

swiat za wielka melodie, znajduje rozlegle wartosci natury i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tego terminu wowczas w 18 wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli

okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie objasnienie to pozostalo

przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Podlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ow wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu jednak

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy polnocnej od

ukonczenia XV do konca XVI stulecia. Jest on rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak: dekoniunktura

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak i

rowniez religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje

w srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i pustka co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za

oficjalny jej poczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich

wojen religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, ze

nalezy wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia ludzi od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i zbieranie dobr. Swoje

to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem sa wydane w 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa polskiego. Jako

katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat

sposobach ich przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje slabosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak

wiec najbardziej normalni powinni istniec ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc chorob Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". Po

sposob sugestywny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, milosci dla niej samej. Napad skierowany okazuje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat

swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

gdyz laczy ich jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody

szczegolnie na sejmach budzi u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV

jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa

porazka dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadzacej do zgody i

do potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

jednak utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow

narodu. Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co okazuje sie

byc jednoznaczne pochodzace z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Oblicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od czasu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow

przewiduje rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej

tekst zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech

glownych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia zasadnicze

problemy nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy brak

stalego systemu alarmowego obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno -

obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w

jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z

pierwszych rodzimych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli ostatecznie o grozacym

im ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia w piwnicy dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo, jednak w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo jak i rowniez umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej batalii o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, stare ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on pelny podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia

ludzi w tym miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje uczucie do wioski, tamtego istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez

ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, oraz kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, silny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednak to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na inny los, uciazliwa wizja, batalia o byt, przetrwanie

4. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne dzierzy ukazywac problemy duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 ulamkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a

mianowicie "skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przechowuje sie wiec jak czlek (samotny, czuje sie

zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), okazuje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci

(lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona

korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz

prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej

przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie

nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore

maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma koloryt symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego koloryt skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie pod spodem wplywem periodu dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, rezonans

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

4. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy poprzednio jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

trzyma sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly opowiastke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal on o artyzm jezyka, forma swojego wzoru i postac uprawianych typow,

a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), to znaczy przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, nalezy sie zabawiac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie jakie mozliwosci nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednak moralne: cnota uczciwosci,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jakie mozliwosci sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie przenigdy bawic, jednak mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- mnogie nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

4. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej

anarchii, kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w

wojsku, poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w bitwie

pod spodem Chicimiem w 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja

budzic patriotyzm, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie pochodzace z 10 frakcji dosc szczegolowo opisujacych

na wstepie obustronne przyrzadzania, a potem bardzo starannie, dzien wedlug dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga.

Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, ze

uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy wizerunek owczesnego istnienia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Polsce XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Po 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod spodem dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi w krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i

pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, to znaczy taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce jak i

rowniez sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw na zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: team dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne sa dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu owymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi wyrazisty kontrast

pochodzace z pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow

kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od czasu nich

uwolnic. Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym okresie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica,

przekazuja wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, mniemanie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji

na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach postaci rycerskiego

jak i rowniez wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja

rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale w uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je przeprowadzic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz spostrzec stalosc w uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga stac sie tematem gwoli

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem

a na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka

staje sie brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich wplyw na istnienie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac mistrzostwa

pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt uprzejmy, przykladala duza wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj lokalny

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie takze sarmackim od

czasu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial literatury na wiecej niz jeden nurty okazuje sie byc wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory –

wiec uprzejmy i dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly takze miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna wiec mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV stulecia. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty w XV jak i rowniez XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz

najdalej na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej roli jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia -

istnienie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze czesci orientalizmu,

wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, gdzie sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki obejmuja okres ekipy

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

jak i rowniez milosci natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski

pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych rodzimych epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w

latach 1688 - 1696 "Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie mnostwo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w polsce, ktory nie ma za jakie

mozliwosci oplacic armii, ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje zadnej z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego z mszy, oraz mysli jedynie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, gdyz szlachta w wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w sluzbie wojskowej.

Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka spraw szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore

chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze moga sluzyc wychowankom do zabawy. Wszyscy dbaja o wlasne dobro,

odrzucic interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje czysta dla siebie

jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza klopot

nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta

nie broni sie, gdyz jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje tok

bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w zwyciestwie morzem

poganami. Umilowanie ojczyzny widac w przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest w nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

raczej znaczna pozycje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym pochodzeniem

poznania ludzi i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych.

Pas opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki

zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a odrzucic milosc do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dotychczasowy

wynikiem swoim zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje rowniez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do

pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go.

W koncu Pas zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W okolicach Krakowa upatrzyl

sobie kandydatke na zone. W innej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow"

zawiera rozlegly obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase

mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie

wizerunek typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi

tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

2. Monolog skierowany do kogos, wziety w cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe pochodzace z ich

wplywu na istnienie polityczne w owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk moga one przyczynic sie, stal

sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak bajki, ukazuja wizerunek zycia w XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w nich najwieksze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie istniec

nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest

umieszczony juz w tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe

pochodzenie, zbyt mlody wiek, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i

tradycje. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone,

ze w ten sposob Krasicki obrazuje zalety krola. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego polityki

wewnetrznej, oraz jednoczesnie okazuje sie byc atakiem na sarmacje, na jej usterki i nedzne przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, konwersacji prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Mowa satyry okazuje

sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

zwykle cechy Polakow, ktorzy obok alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie pojmuja sie na polityce, a przy tym uwielbiaja debatowac i pod

spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie

zjawisk prezentowana byla w sposob niewatpliwy i jowialny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i

unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje

dosiegaja V. w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami –

parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w w piwnicy elementy bohaterskie i

komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a

znacznym i podnioslym sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy

zakonami dominikanow jak i rowniez karmelitow. Zakonnicy walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak

i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku posiadal mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia ogol

walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i

porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, deklarujac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― okazuje sie byc atakiem na jedna pochodzace z najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl

sie tu tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz ze

sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz

za kazdym razem trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem powszechny, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i odrzucic zna posmaku

wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to troche normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza

sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On dawniej byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie do niewoli, za

kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, okresla sie na fakt, ze powstala kobieta po pierwszym rozbiorze Lokalny, moze

wiec Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, jednak zyl w nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl zasobny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

ludzi naturalne, owymi, jakimi sa, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna w duzej mierze wiecej

uzyskac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje ustawa silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem sily,

bezwzglednosci jak i rowniez okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys,

slaby i w lesie", oraz nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare w Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego z swietych. Aczkolwiek gdy spada na jego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Oraz zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role literatury oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski na temat

kraj, pochodzace z leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno istniec

szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej

istniec powinna uzytecznosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czym poparl znacznie

program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o wymogu utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych strukturze

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza

mezczyzn o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra na

owczesne ludnosc.

Do listy utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma on

charakter doskonaly – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen masowych, calosc zas

utrzymana okazuje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac

na reputacje publiczna jak rowniez na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc odmian

ustrojowych Lokalny, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia dialogow

prezentujacych jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi jak i

rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich przeciwnicy to: tata Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jakie mozliwosci doprowadza do upadku

Lokalny, podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku

swego zycia potezna i wyzwolona z pod spodem obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale przewaznie

bez sensu; zadziwia sie, ze Starosta zezwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie

byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za

maz, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego brak zainteresowania

zasobem wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje za swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zapracowac; Szarmancki okazuje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow na zagranicznych wojazach, totez chce zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego go nie nauczyly, niczego interesujacego sie

odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego stylu mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja odrzucic sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego stalo rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Pomijajac literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej problematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w 3 dziedzinach istnienia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody nauczania. Byl on pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej panstwa.

Na sejmie konwokacyjnym w 1764 roku kalendarzowego krolem Lokalny zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta

Szkole Rycerzy. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna

jak i rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor―

wzorowane na angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec aktualne i rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton,

reportaz, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica,

zabieraja w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany za

posrednictwem 21 czasow. Z inicjatywy krola w 1765 roku kalendarzowego zalozono w stolicy polski pierwszy w dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Team polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewny majatek. Krol przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa.

Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, owe zas pelnily

nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze

dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne sa dobre lektury dlatego w 1775 roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag

Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie nowych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego krola. Brali w

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak

jego przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Wynik

komiczny osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym jak i

rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha

miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych wowczas puchar, jakie mozliwosci wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtenczas kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest afekt,

ogarniajaca caly narod. Po imie tejze milosci zada od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu. Jego

pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego porzadna. Pycha

popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo

panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez poswiecil sie dla porzadna ludzi.

Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w imie szczescia ludzkosci, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest jedynie proba marki ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, gdzie uczestniczyl w wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tym Slowacki chcial dac replika na zapytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie

sugerujac, ze rzady ludzi ludzi dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn kleski. Ale odrzucic jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach na cara. Ludnosc jest w tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Lud,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak

potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic

tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem w dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, ich pragnienie

wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal zaprzepaszczony, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania w walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i

postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – odrzucic

byly wiec rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub

stanowiska pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie ich smierci czy tez po zgonu. Smierc

uwydatnia dopiero ich wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, w ktory odrzucic sklada ciala bohatera. To symbol

przezycia idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze on

do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi

porzadnych, prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich

wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przezyc historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna zostanie przez innych

pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a

mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu tego nie mozna uzyskac ale jest dozwolone don sklaniac sie. Muzyka robi z ludzi istoty doskonale. Miara tejze

doskonalosci okazuje sie byc porownanie do hostii. Po wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada

wartosci. Wydaje sie tez w tym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za istnienia, a nawet wedlug smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu

po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl w cieniu wspanialych ludzi,

odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uregulowac naleznosc kazda indywidualnosc

za swoja odmiennosc, innosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzeczywiste, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady 3 jednosci: epoka miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja koloryt rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: legend

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic caly narod, niz ocalic go ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) gwoli zycia w niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa opowiesci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc

sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal ich od zony, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je wiec autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. Gwoli

Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych typow ich charakteru. Cechy typowe sa najlepiej wyrazne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego posrednio

posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym

najezdzca przez caly narod lokalny oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami w

charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez krola, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie

spisku. Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego

rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy

wierzyli tylko we wlasne sily i izolowali sie od czasu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca

narodu w walce. Odslaniajac szeroko przyczyny kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej

interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez

owijania w bawelne do powstania, zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna zwazac go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa powstrzymac sie pod spodem

Termopilami, gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tego

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w powstaniu, wobec tego

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska

wobec powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk odrzucic odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na

temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie

postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl

nieszczescie o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez

patrzec obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo za zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic

pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, sa

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia jak rowniez szydzi pochodzace z tych jacy w dostaniu

bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas,

wowczas gdy za istnienia zazna on szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej na temat natchnienie, poparcie w czynieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona na Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie