KIERUNKI I PRĄDY WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI (rok akadem. 2013/2014; st. stacjonarne i niestacjonarne)

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU NA OCENĘ 3,0-3,5 (egzamin pisemny – obowiązkowy):
1. główne cechy ideologii liberalizmu, konserwatyzmu, ideologii lewicowych, inne ideologie społeczno-polityczne;

Liberalizm :

- początki liberalizmu sięgają XVI i XVII wieku.
- tendencje liberalne wywodziły się z intelektualnych prądów „wieku rozumów” (czyli epoki oświecenia)
- francuscy les philosophes, którzy jako pierwsi sformułowani pojęcie ideologii, występowali przeciwko monarchii absolutnej oraz dogmatom kościoła

oskarżając te instytucje o hamowanie postępu ludzkości. Krytykowali ówczesne instytucje oświatowe, ponieważ ich zdaniem nie pozwalały uczniom
rozwijać się intelektualnie
- polityka i ustawodawstwo liberalne stoi na straży ekonomicznej wolności jednostki, zapewniając jej swobodę konkurencji i gromadzenia majątku.
- chociaż liberałowie przyznają każdemu prawo do prywatnej własności, mają sprzeczne poglądy na temat tego j ak dalece powinno się sterować

procesami gospodarczymi. Wyznawcy klasycznego liberalizmu uważają, że rząd powinien trzymać ręce tak daleko od gospodarki, jak to tylko
możliwe. Przeciwnego zdania są reformatorscy liberałowie. Wg. Nich państwo powinno sterować gospodarką, aby nie dopuścić do ograniczenia
wolności handlu, chronić środowisko oraz zapewnić zdrowie i bezpieczeństwo pracownikom i konsumentom, np. poprzez normowanie czasu pracy
i odpowiednie warunki pracy.
Liberalna gospodarka a edukacja :

- liberalne zapatrywanie na ekonomię odzwierciedla się w polityce edukacyjnej i systemie szkolnictwa. Przy tworzeniu strategii eduka cyjnej liberał
będzie brał pod uwagę ekonomiczne potrzeby społeczeństwa i wymagania w zakresie zatrudnienia. Społeczeństwa liberalne dążą do formułowania
takich programów edukacyjnych, które sprzyjają swobodnemu podejmowaniu decyzji związanych z wyborem zawodu. Warto jednak zwrócić uwagę,
że edukacyjnym decyzjom zawsze towarzyszy element niepewności (wybór zawodu nie zawsze oznacza znalezienia pracy).

- przekonanie o potędze umysłu i skuteczności metody naukowej, która może zbadać wszystkie problemy polityczne i społeczne.
- możliwość wyrażania własnych opinii bez strachu kary
- niezbywalne prawo do życia, wolności i własności – rząd tworzy się po to, aby te prawa chronił
- rozdzielenie Kościoła od państwa

- jednostka jest ważniejsza od społeczeństwa
- idealny ustrój polityczny to taki, w którym jednostka ma praktycznie nieograniczone możliwości realizacji własnych dążeń, a państwo stara się jak
najmniej ingerować w jej działania.
- w edukacji troska o pojedynczych uczniów i ich postępy, sprzeciwiali się poświęcaniu indywidualnych potrzeb dla dobra grupy.

- warunkiem postępu jest zapewnienie swobody myśli ludzkiej: przyszłość może być lepsza niż przeszłość, pod warunkiem, że wyzwoli się ludzką energię
i kreatywność, wykorzysta metody naukowe oraz zapewni człowiekowi swobodę dociekania prawdy i działania

Konserwatyzm:

- dążenie do podtrzymania trwałości instytucji i zachowania status quo

- tradycja jako czynnik gwarantujący spójność społeczeństwa
- hierarchiczna koncepcja porządku społecznego – ludzie pod pewnym względem nie są sobie równi – różnią się zdolnościami i urodzeniem. Z uwagi
na te różnice ludzie są przypisywani do określonych klas
- uzależnienie rodzaju wychowania od zdolności lub statusu społecznego ucznia
- poszukując norm i wartości należy zwrócić się ku przeszłości

- konserwatyści nieufnie traktują zmiany i innowacje
- społeczeństwo to organizm, w którym klasy społeczne i ich przedstawiciele pracują dla dobra ogółu
- społeczeństwo spajają kulturowe więzy, takie jak wspólny język, narodowość, tradycja i zwyczaje
- ludzie to grzeszne istoty, spowodowane egotyzmem i samolubnymi popędami. Jeżeli popędów tych nie krępują tradycje i instytucje społeczne to

wtedy może zapanować przemoc, anarchia i wyzysk.
- podstawowe instytucje: kościół, rodzina i szkoła. Szkoła jako instytucja społeczna pielęgnuje i ugruntowuje wartości wpajane przez kościół i rodzinę
- szkoła to skarbnica wartości kulturowych. Rolą szkoły jest zapoznanie młodego człowieka z jego dziedzictwem i zaszczepienie w nim poczucia
przynależności do grupy, której tradycje ta instytucja reprezentuje.

Ideologie lewicowe

- wspólnota jest podstawą jednostki, ludzie to istoty społeczne, zdolne do działania jedynie zbiorowego
- najważniejsze jest dążenie do równości i sprawiedliwości
- pochodzenie nie ma znaczenia w procesie zdobywania wykształcenia i zawodu

- władza decyduje o własności, jej źródłem jest zbiorowy wysiłek. Własność jest niesprawiedliwa, rodzi rywalizację, powoduje konflikty

Inne ideologie społeczno-polityczne:
Nacjonalizm

:

- nacjonalizm w szerokim rozumieniu to utożsamianie się z własnym narodem i lojalność wobec niego

- edukacja jest wykorzystywana do tego aby w planowy sposób wpajać obywatelom poczucie identyfikacji z państwem
- w państwie narodowym rola oświaty polega na takim wychowaniu dziecka, by z osoby neutralnej narodowo przeistoczyła się w Niem ca, Chińczyka
itd.
- postawa społeczno-polityczna podporządkowująca interesy innych narodów celom własnego.

Faszyzm

: (z wł.- wiązka, związek) - doktryna polityczna, która wyrosła ze sprzeciwu wobec demokracji parlamentarnej; wykorzystała ona filozofię

Heglowską do koncepcji modelu idealnego państwa gdzie państwo to nie twór historyczny, ale wynik ewolucji "ducha narodu", ewolucji tej jednostka
powinna się całkowicie podporządkować. Faszyzm postuluje za silnym przywództwem i solidaryzmem społecznym, głosi kult narodu. Doktryna ta
propaguje takie cechy i hasła jak: odwaga, siła, energia; W faszyzmie koncepcja państwa oraz narodu realizowana była poprzez rozbudowany
aparat przymusu, ciągłą kontrolę policyjną, ostrą cenzurę oraz nieustanne zastraszenie obywateli.

Komunizm

: (łac.- wspólny, powszechny) - system społeczno-polityczny, który głosił istnienie powszechnej, ogólnej równości oraz niczym nieograniczony

dostęp do wszystkich dóbr, a który jednocześnie eliminował wszelkie formy własności prywatnej. W jego programie było zniesienie ucisku i wyzysku
społecznego. Główne hasła to równość i sprawiedliwość.

pedagogika pozytywizmu

– istotą orientacji pozytywistycznej w pedagogice jako dyscyplinie naukowej jest dążenie do wytwarzania wiedzy pewnej

o rzeczywistości edukacyjnej i oświatowej, przydatnej do przewidywania tego, co na pewno się zdarzy(może się zdarzyć, dobrze by było, aby się
przydarzyło), czyli wytwarzanie takiej wiedzy, która umożliwia racjonalne, tzn. skuteczne przewidywanie i projektowanie dział ań, zmierzających do
osiągnięcia określonych celów, które gwarantują opanowywanie wszelkiej żywiołowości i czynienie przez to świata bardziej przewidywalnym oraz
uporządkowanym.

Pedagogika uprawiana w orientacji pozytywistycznej oferuje wytwarzanie takiej wiedzy, która pozwala w sposób pewny przewidywać zachowania
ludzi.

pedagogika kultury popularnej,

Pedagogika religii

(J. Maritein, K. Wojtyła):

1.

uważa, że życie duchowe i samostanowienie o sobie przez jednostkę nie jest możliwe bez religii i Boga;

2.

tylko chrześcijaństwo jest czynnikiem ładu wewnętrznego w duszy i dostarcza trwałej podstawy do wychowania, prawdziwe wychowanie musi

być chrześcijańskie;

Celem wychowania religijnego jest kształcenie moralnego charakteru i na tym gruncie doprowadzenie człowieka do zbawienia. Jedynie wychowanie
religijne prowadzi do uczłowieczenia kultury, do uwolnienia od przewagi techniki i do duchowego pogłębienia kultury.

Personalizmu

– jest to kierunek filozofii i wywodzi się z neotomizmu. Założenia personalizmu to:



podmiotem wychowania jest człowiek,



podmiot wychowawczego rozważania - antropologia filozoficzna,



zakłada dobro osoby ludzkiej i jemu ma być przyporządkowane całe życie indywidualne i społeczne,



człowiek jest rozpatrywany jako przedstawiciel gatunku oraz z punktu widzenia duchowego (jego dążenia do Boga).



Jako materialna jednostka jest częścią społeczeństwa i powinno się służyć całemu społeczeństwu.

Pedagogika personalistyczna w oparciu o to koncentruje się na wychowaniu, jest bowiem nauką praktyczną. Odpowiada kim jest człowiek z punktu

widzenia duchowego.
Pedagogika personalistyczna koncentruje się na zasadach typu:



Każdy człowiek jest osobą od poczęcia,



Człowiek posiada swoją godność i wartość, ponieważ jest ona dana mu z natury i jest przypisana jako cecha każdego człowieka,



Osoba ludzka jest wartością najwyższą w świecie bytów stworzonych,



Celem człowieka jest doskonalenie się w swoim istnieniu.

Wartość osoby wyraża się w jej autonomii – to znaczy że osoba ludzka istnieje nie zależnie od innych osób, dlatego relacje zachodzące między
osobami są oparte na godności i wartości. Każdy ma swoje cechy osobowości i duchowości, że każdy istnieje i żyje dla świata. Duchowość osoby jest
cechą zasadnicza w pedagogice personalistycznej, tak aby być doskonałym, bo jest ono obowiązkiem moralnym wynikającym z duchowości

człowieka. Kolejna ważną cechą w pedagogice personalistycznej jest jej integralność – bowiem oznacza że człowiek jest całością spójną
i kompletną. Od siebie samego otrzymuje obowiązki i uprawnienia, a przede wszystkim wartość i wolność. Według tej pedagogiki każdy człowiek jest
wolny.

pedagogika egzystencjalna

– filozofia egzystencjalna kładzie oczywiście nie na jego istotę, esencję, lecz na egzystencję, w jej ludzkiej specyficzności

i konkretnym usytuowaniu oraz na zmienność i pojedynczość. Elementy powyższe określają orientację egzystencjalną w przeciwieństwie esencjalnej.
Dramatyczne ujęcie losu ludzkiego oraz zaakcentowanie wolności i potrzeby autentyzmu.
Subiektywny punkt widzenia i wartościowania jako jedynie autentyczny oraz nacisk na zaangażowanie w otaczającą rzeczywistość którą widzi się
przede wszystkim antropocentrycznie. Niemożliwe jest uzyskanie obiektywnego poznania drugiego człowieka (a także samego siebie). Pozostają oni

głęboko nieufni wobec danych psychologii czy socjologii, które - według nich – nie są w stanie rozszyfrować konkretnej, niepowtarzalnej osobowości
ludzkiej. Niektórzy myśliciele prawie utożsamiają personalizm z egzystencjalizmem ponieważ obydwa te kierunki wyodrębniają człowieka spośród
otaczającego świata i czynią go ośrodkiem swej filozofii. Otóż wielopunktowa zbieżność obu wspomnianych prądów jest rzeczą niewątpliwą; wielu
egzystencjalistów zajmuje pozycje personalistyczne, i odwrotnie. Dokładniejsza jednak analiza wykazuje poważne rozbieżności. Mianowicie

personalizm może wiązać się z koncepcją stałej, niezmiennej natury ludzkiej, określonej jakąś formułą opartą na rozumowaniu; egzystencjalizni
natomiast kładzie nacisk na zmienność i konkret, na elementy przeżyciowe, wolność i decyzję. Personalizm na ogół widzi człowi eka optymistycznie,
egzystencjalizm zaś - pesymistycznie albo przynajmniej w kategoriach dramatu lub tragedii. Dążność do obiektywnego ujęcia, nieraz prowadząca do
schematu, właściwa jest personalizmowi; egzystencjalizm zaś jest filozofią podmiotu, z zasady wrogą wszelkim schematom. Wreszcie bodaj najbardziej

typowa różnica: skrajny egzystencjalizm odrzuca wszelką substancjalność, podczas gdy pojęcie substancji wchodzi do klasycznej definicji osoby
(Boecjusz), od której rozpoczynają się dzieje personalizmu.
Nie wnikając jednak zbytnio w kontrowersje filozoficzne, lecz trzymając się gruntu pedagogiki, spróbujmy określić, jakie są zaczerpnięte
z egzystencjalizmu rysy osoby ludzkiej?
• Egzystencja zostaje postawiona na pierwszym planie w osobie ludzkiej, dzięki temu zyskuje aspekt dynamiczny. Charakterystyczna bowiem

egzystencji jest zmienność, zdolność do „przekraczania" samej siebie.
Następuje zwrócenie się ku konkretnie istniejącemu człowiekowi zamiast ku abstrakcyjnie ujmowanej istocie osoby, stąd mocniej sze zaakcentowanie
indywidualności.
Ponadto cenne jest stwierdzenie, zaczerpnięte z egzystencjalizmu, że mimo zdolności do życia osobowego, można żyć apersonalnie, jak ma to

miejsce u dziecka albo u ludzi nie zdobywających się na własną, osobistą decyzję wskutek ulegania anonimowej opinii czy modzi e. Przed człowiekiem
stanął więc postulat autentycznego urzeczywistnienia swej egzystencji przez rozwój
życia osobowego.
Osoba ludzka otrzymuje znamię „tragicznego optymizmu" - jak mówi E. Mounier, powtarzając za Maurice'em Nedoncelle - że wtedy personalizm

przestaje być „filozofią niedzielnego popołudnia". Mounier zwraca również uwagę, że każdy z nas ma jedyne i niepowtarzalne „miejsce, datę, rodzinę,
charakter", krótko mówiąc, swoją konkretną sytuację. Usytuowanie człowieka budzi w nim niejednokrotnie niepokój, ale i zawier a wezwanie, a więc
prowadzi do „egzystencjalnego zaangażowania", także społecznego

49

.

• Filozofia egzystencjalna podkreśla w szczególny sposób wolność człowieka jako specyficzną jego cechę wyróżniającą go spośród całego świata.

• Zasadniczego znaczenia nabiera moment dialogu, relacji. Jean Lacroix twierdzi, że relacja nie jest bynajmniej atrybutem, lecz konstytutywną
cechą osoby ludzkiej.
Osobę w ujęciu egzystencjalnym cechują:
1. zaakcentowanie egzystencji w pełnej jej znajomości,

2. jednostkowość,
3. autentyczność,
4. „tragiczny optymizm",
5. konkretne usytuowanie,

6. zaangażowanie,
7. wolnośći
8. dialogiczność.
Wydaje się, że wyliczone cechy można ograniczyć do trzech, a mianowicie:
autentyczność (cecha 3.), ponieważ wiąże się ona z urzeczywistnieniem jedynej, niepowtarzalnej egzystencji w całym wachlarzu jej zmiennych

możliwości (cecha 1. i 2.);
zaangażowanie (cecha 6.), które wynika z właściwego odkrycia swego konkretnego usytuowania z jego trudnościami, konfliktami, całym
tragizmem (cecha 4. i 5.); dialogiczność (cecha 8.), opierająca się w gruncie rzeczy na uznaniu wolności zarówno własnej, jak innych (cecha 7.).
Trzy powyższe cechy można rozumieć jako podstawę kategorii pedagogiczne, które należałoby wprowadzić do wychowania egzystencj alnego.

Dialogu,



Dialog w pedagogice określany jest jako sposób bycia czy tez jako uniwersalna podstawa każdej sytuacji edukacyjnej;



ma zająć to miejsce traktowania dialogu tylko jako jednej z metod wychowawczych;



dialog miedzy nauczycielem a uczniem przestaje być jedną z wielu metod wychowawczych na rzecz stania sie istota procesu

wychowawczego zmierzającego do ogarnięcia całości osobowości tak ucznia jak i nauczyciela w ich wzajemnej interakcji;

Pedagogika Waldorfska

- przeniesiona na grunt naszego kraju z Niemiec. Twórcą jej był Rudolf Steiner.

Pojmował człowieka inaczej niż go uczono. Stwierdził, że spirytualistyczną wiedzę należy poszerzyć. Twierdził, że warto założyć własne towarzystwo,
w którym połączy się ze sobą mądrość, Boga, rozwój, działanie-Towarzystwo Antropozoiczne. Zrzeszało ludzi, którzy pragnęli rozwijać siebie, poprzez

swój rozwój chcieli wpływać na rozwój społeczeństwa w dwóch warstwach- edukacyjnej i duchowej. Członkami mogli zostać różni ludzie, ale
zadeklarować musieli się, że ich życie oparte jest na miłości, że będą poszerzać swoją wiedzę duchową.
Na człowieka patrzył holistycznie. Natura to transcendencja. Uważał, że bardzo ważne jest odnalezienie JA- swojej prawdziwej natury. Poszukiwał
odpowiedzi na pytania o istotę człowieka. Człowiek według antropozofów powinien kierować się uczciwością. Powinien znaleźć drogę duszy do

duszy tzn. człowieka do człowieka. By móc z drugim człowiekiem pracować należy go zrozumieć. By zrealizować to założenie zbudował wielki dom
z kopułą imitującą wszechświat.

Pedagogi ka M arii M ont essori

- Celem tej metody jest stworzenie szansy na wszechstronny rozwój fizyczny, duchowy, kulturowy i społeczny.

Pedagogika Marii Montessori zakłada realizację określonych zadań:

-uczenie przez działanie
-wspieranie spontanicznej i twórczej aktywności dzieci
-metoda samokontroli
-wychowania przez nauczania
-brak kar cielesnych

-szacunek do pracy innych
-ćwiczenia fizyczne gry, zabawy
Założyła1-szy dom dla małych dzieci.

Chcąc budzić w dziecku wrażliwość zmysłowa Montessori wprowadza do swojej szkoły specjalnej zabawki mające, zapoznać dziecko z rożnymi
kształtami, materiałami oraz rozbudzić jego zmysły dotyku, wzroku, węchu. Tak samo uczenie i rozwijanie sfery umysłowej dziecka powinno opierać się
na kojarzeniu wrażeń z pewnymi czynnościami. Ugruntowany mechanizm skojarzeń jest więc podstawą rozwoju dziecka w koncepcji M. Montessori

i „Nowego Wych” jako proces dający w efekcie podstawy do samokształcenia.

Pedagogika Janusza Korczaka

– nosi wspólne cechy z pedagogiką Nilla. Korczaka jest twórcą nowoczesnego antyautorytarnego systemu

wychowania. Jego radykalizm w myśleniu, konsekwencja w działaniu oraz miłość w odczuwaniu i obejmowaniu wzajemnych relacji z dziećmi
stworzyły niepowtarzalną koncepcję Nowego Wychowania, której istotą jest poszukiwanie gwarancji dla ludzkiej, a nade wszystko dziecięcej wolności

i dla sensu ludzkiego życia. Ze względu na treść pedagogiczną Nowego Wychowania podkreśla się w dziełach Janusza Korczaka 3 g łówne jego
zakresy:



Treści ogólnoludzkie, które powinny być udostępnione całemu społeczeństwu, adresowane do rodziców i dzieci;



Treści ogólno pedagogiczne - do wykorzystania w kształceniu i doskonaleniu kadry pedagogicznej;



Treści szczegółowe- do wykorzystania szczególnie przez wychowawców zatrudnionych w placówkach opiekuńczo -wychowawczych.

Studiując jego pisma pedagogiczne, odnajdziemy w nich apel do wychowawców, by zatroszczyli się o takie prawa dziecka, jak:



Prawo do szacunku (dla niewiedzy, dla smutku, niepowodzeń i łez; dla misterium poprawy, dla młodego wysiłku i ufności, dla pracy poznania,
dla tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla własnych słabości)



Prawo do miłości (do piersi matki, atmosfery ciepła i troskliwości) i przyjaźni



Prawo do tajemnicy (tajemnicy osoby, jak i własnych spraw, przeżyć i doznań)



Prawo do samostanowienia (prawo antytezy, prawo do oporu, do protestu, do upominania się i do żądania, o wypowiadania własnych myśli,
do życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością)



Prawo do własności (siebie - do samoposiadania i do swoich rzeczy)



Prawo do własnego rozwoju i dojrzewania



Prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i badania



Prawo do sprawiedliwości w życiu

Dziecko, bowiem nie może być dodatkiem do życia dorosłych ani tym bardziej przedmiotem ich manipulacji, ale samoistna siłą i wartością, z którą

należy liczyć. Twierdził, że dorośli często nie dopuszczają dzieci do ich spraw codziennych, uznając je za małe i niedoświadczone. Korczak przeciwny
jest generalizowaniu, absolutyzowaniu dzieci w ogóle, gdyż tak naprawdę w procesie wychowania zawsze mamy do czynienia tylko z konkretnymi
indywiduum.
Był kreatorem takich wartości jak:



Miłość do bliźnich,



Sprawiedliwość,



Godność,



Szacunek,



Piękno i prawda.

Najczęściej wydobywanymi poglądami Korczaka są:



Prawa dziecka, które są tożsame z prawami osób dorosłych,



Indywidualne podejście wychowawców do każdego dziecka,



Jego wyjątkowa rola w życiu społecznym.

Wyróżnia się następujące idee przewodnie:



Szacunek dla dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność, jako podmiotu.



Prawo dziecka do opieki oraz odpowiedzialność społeczeństwa dorosłych za warunki życia dziecka.



Zasada (i praktyka) partnerstwa dziecka w procesie wychowania.



Poszukiwanie syntezy wiedzy o dziecku.



Techniki działania pedagogicznego jako konsekwencja przyjętych ogólnych założeń systemu opiekuńczo - wychowawczego.



Koncepcja wychowawcy, wynikająca z ogólnej postawy Korczaka wobec dziecka.

Zdaniem Korczaka, pseudowychowawcy nie powinni być dopuszczani do pracy z dziećmi. Dostrzegł, że pedagog jest zawsze podmiotem w stosunku

do wychowanka, a ten przedmiotem jego oddziaływań. Pociąga to za sobą konsekwencje w postaci przywłaszczenia sobie przez dorosłych praw do
decydowania o losie wychowanków i oferowania im „jedynie słusznych” interpretacji, prowadząc do ustanawiania pewnych typów działań jako
moralnie naturalnych i niepodlegających ocenie. Proces ten polega na wyłączeniu pewnych ludzi (w tym przypadku dzieci i młodzieży) ze zbioru
podmiotów moralnych, a tym samym odseparowaniu ich czynów i ocen moralnych. To, co jest zabronione dla jednych, dozwolone jest dla drugich.

Pedagogika Petera Petersena

–

jest najbardziej uznaną postacią wśród pedagogów niemieckich czasów

pedagogiki

reform. Twórca jednej z wielu

szkół eksperymentalnych, która po Kongresie Międzynarodowej Ligi Nowego

Wychowania w 1927 roku została nazwana planem Jenajskim. Włączył

się w eksperymenty pedagogiczne prowadzone w Hamburgu. Został tam w 1920 roku dyrektorem eksperymentalnej szkoły średniej..Hamburskie szkoły
wspólnoty charakteryzowały się typową dla Nowego Wychowania negacją szkoły tradycyjnej i karności, dążyły do stworzenia warunków do

samodzielności i twórczości dzieci działających we wspólnocie. Idee te wycisnęły piętno na krystalizujących się w tym czasie poglądach Petersena.
W 1924 roku utworzył przy

uniwersytecie w Jenie uniwersytecką szkołę ćwiczeń zaprojektowaną w duchu pedagogiki reform. W dalszych latach jego

dążenia koncentrowały się na popularyzacji eksperymentu i jego ugruntowaniu w oficjalnej pedagogice. Służyło temu utworzone w 1926 roku Koło
Przyjaciół Szkoły Uniwersyteckiej, oraz coroczne spotkania zwane ''tygodniami pedagogicznymi'', które zyskały z czasem rangę międzynarodową

Petersen został bardziej doceniony za osiągnięcia praktyczne niż naukowe. Dzisiejsi niemieccy badacze jego pracy zwracają uwagę na wysiłki
stworzenia samodzielnej ''pozbawionej iluzji'' nauki o wychowaniu, którą sam Petersen nazwał realizmem pedagogicznym. Zamiarem reformatora była
taka antropologia pedagogiczna, która miała opisać człowieka w jego konkretnym bycie i ugruntować pojęcie wychowania na podst awie
koncepcji wspólnoty. Zgodnie z duchem nowych czasów, Petersen głosił i zrealizował w swej szkole koncepcję dominacji wychowania nad
nauczaniem. Jednakże osią jego teorii pedagogicznej było pojęcie wspólnoty, wokół którego narosło wiele interpretacji. Sam Petersen definiował je

opisowo. Twierdził, że ''wspólnota jest wszechstronnym duchowym związkiem ludzi wynikającym z naturalnego popędu, jest ona źródłem wszelkiej
twórczej siły, zatem powinna stać się celem życia''. Petersen odwrócił tu ideę pedagogiki indywidualistycznej, twierdząc, że to wspólnota jest
warunkiem twórczości. Wyraźnie odcinał się nie tylko od pedagogiki indywidualistycznej, ale i od socjalnej, zakładając, że wspólnota jest duchową
zasadą np. szkoły, regulującą życie społeczności. Ludzie nie tracą tu swej podmiotowości czy wolności na rzecz otoczenia społecznego i jego form,

lecz podporządkowują się idei duchowej. Cała jego koncepcja opierała się na wierze w niezmienny i odwieczny sens bytu, na takim pojęciu
wychowania, które oznaczało dążenie do dobra i miłości. Specyfiką wykładni wspólnoty u Petersena, odpowiadającą duchowi epoki, było
twierdzenie, że ową ideę uosabia wychowawca będący jednocześnie jej przywódcą. Wspólnota w tej teorii ewoluuje od wspólnoty naturalnej, przez
naród, do ludzkości przy czym na tym ostatnim etapie staje się wspólnotą kulturalną. Naród był postrzegany przez Petersena jako organiczna całość

zachowująca swą jednolitość i tożsamość dzięki miłości. Uważał, że siły działające wewnątrz wspólnoty są niedostrzegalne, ale przez to wychowawczo
jeszcze bardziej skuteczne. Twierdził, że istnieje wyłącznie dobro, zło bowiem mogło być tylko skutkiem nienaturalnych wpływów zewnętrznych,
błędnego, wypaczonego wychowania. Chciał postrzegać człowieka jako istotę z natury dobrą, ale jednocześnie nie mógł odrzucić stanowiska,
że dobra i wartości kultury są źródłem człowieczeństwa. To, co w dziejach myśli pedagogicznej było dychotomią, w poglądach Petersena dążyło do

jedności. Dzięki wspólnocie człowiek mógł, jego zdaniem, współużytkować dobra duchowe i materialne. Przeczył on jednak idei moralnego postępu,
twierdząc, że we wspólnocie jest wciąż ponawiany proces kształtowania się sił moralnych nowego pokolenia. Wolność w poglądach Petersena nie
była abstrakcyjną wolnością filozofów, lecz realnym, swobodnym rozwojem sił duchowych człowieka w jego naturalnym środowisku, jakim miała być
wspólnota. Jedyny dopuszczalny przymus to przymus sytuacji pedagogicznej. Zagadnienie wspólnoty miało rozwiązać również dyskutowany w okresie

międzywojennym problem wzajemnych relacji między jednostką, a grupą społeczną. Według Petersena, atrybutem indywidualności był stan
wewnętrznej harmonii, woli działania i stanów uczuciowych. Dopiero taka indywidualność zmierzająca do osiągnięcia celów ponadosobowych -
celów wspólnoty - staje się osobowością. Cechami osobowości były tu wolność i kreatywność. Jednostka we wspólnocie - inaczej niż w tradycyjnym
społeczeństwie - miała być aktywna i działać dobrowolnie.

Pedagogika Celestyna Freineta

Idee Freinet oscylują wokół charakterystycznych koncepcji naturalizmu i Nowego Wychowania. Odrzucił z ped. naturalistycznej skrajny biologizm,
zachowując jednocześnie zasadę indywidualizacji w procesie nauczania dla wykrywania uzdolnień, zainteresowań przy jednoczesnym niwelowaniu

i korygowaniu niepożądanych postaw, przez włączenie jednostki w kolektyw rówieśników
Osiągnięciem ped. freinetowskiej jest swobodna ekspresja, zbudował całą gamę technik pozwalających na aktywizację osobowości i pozwalających
na wkraczanie w wiele dziedzin twórczości kulturalnej.



Techniki wypracowane przez Freinet:

1.

Swobodny tekst- indywidualnie tworzone teksty były prezentowane na forum klasy, omawiane a ten, który się najbardziej spodobał stawał się
treścią zajęć łączących w sobie edukacje językową, artystyczna i światopoglądową. Teksty te były powielane przez dzieci i wymieniane miedzy
szkołami, rówieśnikami z kraju i zagranicy korespondencja, odwiedziny. Stwarzało to w naturalny sposób postawę solidaryzmu społ.

2.

Drukarnia szkolna

3.

Gazetka szkolna- zawierała 3 rubryki: krytykę, winszowanie i życzymy sobie.

4.

Fiszki samokontrole- były gwarancja pełnego i samodzielnego opanowania materiału; 1 fiszka zawierała problem, 2- odpowiedz, 3- test}w ten
sposób F. uwolnił szkołę od tradycyjnych metod kontroli i oceniania edukacji ucznia.

5.

Doświadczenie poszukujące- wielopostaciowa tech., gromadzenie w różnych formach informacji potrzebnych do rozwiązania konkretnego
problemu wynikającego z aktualnych zainteresowań i doświadczenia dziecka.

Z czasem w miarę rozwijania się ped. F. powstała Komisja Wymiany Międzyszkolnej oraz Komisja Korespondencji Dźwiękowej. Cała korespondencja
przechowywana jest w Książce Życia (kronika szkolna). Ped. F. jest otwarta- tzn.że każdy jej propagator ma prawo wnieść coś swojego do niej. Zasada
wychowania przez samodzielną pracę- praca to nie tylko konieczność życiowa, ale też wyznacznik ludzkiej egzystencji. Porządek do pracy badawczej
wnosi tygodniowy

plan pracy + grafik wykonania. Samokontrola w szkole F. uwalnia ucznia od lęku przed nietrafną oceną. Inny ważny element w ped.

F. to sprawności, zdobywane prze ucznia i wklejane do jego karnetu. Indywidualne tempo pracy ucznia zapewniają doświadczenia poszukujące.
Klasa jako zbiorowość i miejsce pracy- raz jest warsztatem tkackim, raz drukarnią, salą plastyczną itp.… Duży nacisk kładziona na to, aby ekspresja
dziecka była wszechstronna. Dużą rolę w kształtowaniu postaw odgrywała Spółdzielnia klasowa. Zasada wychowawcza: wykroczenie =
zadośćuczynienie, kara jest zawsze błędem. Wych. moralne odbywało się zawsze we wspólnym działaniu i w atmosferze szacunku dla dziecka.

„Maksymalny rozwój osobowości w obrębie kolektywu, któremu dziecko służy i z którego usług korzysta”;). Zwracano uwagę, aby dziecko unikało
pracy zbiorowej i wykonywanej wg narzuconego rytmu i tej samej treści. Bliższa naturze dziecka jest praca indywidualna. Szkoła to wspólnota
dorosłych i dzieci, wspólnie zarządzają pracą i życiem. Kształcenie i wychowanie dokonuje się przez działanie. Jest to szkoła nowoczesna, otwarta na
środowisko społ.

Wg Freineta istnieje równowaga pomiędzy wychowaniem a nauczaniem, nie ma wyższości.

Krytyka:



Na +:



Opieranie się na doświadczeniu



Otwartość na dynamikę cywilizacji



Nowe formy i techniki



Szkoła alternatywna



Koncepcja otwarta z założenia



Na -:



Odrzucenie koncepcji dedukcyjnych



Przesadna wiara w możliwości dziecka



Nadmierna koncentracja na zainteresowaniach



Zbytnie zaufanie spontaniczności i autonomii

2. nurty krytyczne – pedagogika krytyczna (radykalna),

Emancypacyjna

– zlikwidować szkoły w takiej formie jaka znamy. Jej założeniem jest przekonanie, że uświadamianie sobie ograniczeń pozwoli

jednostce na lepsze ukierunkowanie i wykorzystanie własnego potencjału. Wpływ marksizmu i szkoły frankfurckiej. Emancypacja w znaczeniu
wyzwolenia się od przesądu, bigoterii, ignorancji, odwagę w dochodzeniu do wiedzy własnym rozumem i odrzucanie w tej sferze zewnętrznych

autorytetów

Antyautorytarna

– nie poddawanie się ślepo autorytetom. Antyautorytarna krytyka wychowania, która najpierw sprowadza się do krytyki sprawowania

władzy i społeczeństwa a po wystąpieniach studentów w 1968 r. pojawia się krytyka, skierowana przeciwko wychowaniu represyjnemu,
autorytarnemu. Prekursorem pedagogiki autyautorytarnej w aspekcie politycznym był wybitny humanista i filozof Theodor W. Adorno, który

opublikował w 1966 r. esej zatytułowany "Wychowanie po Oświęcimiu". Ogromny wpływ na dyskusję o wychowaniu antyautorytarnym wywarł
angielski pedagog Aleksander Sutherland Neill. Jego zdaniem prawie wszystkie dzieci są źle wychowywane, ponieważ tylko niektóre z nich dorastają
w rodzinie, która zapewnia wolność, możliwość bycia sobą. Dobra natura dziecka jest deformowana przez społeczeństwo, a szczeg ólnie przez
rodziców i nauczycieli. "Wszyscy próbują zmienić, "uformować" charakter dziecka, poprzez narzucanie własnej osobowości dziecku. Tego typu

podejście nie jest w interesie dziecka. Jest to idea formowania człowieka na własne podobieństwo". A. S. Neill uważa, że nauczyciele jeszcze
w większym stopniu niż rodzicie wykorzystują swoją instytucjonalną przewagę nad dziećmi. Wielu z nich nie interesują potrzeby, uzdolnienia i rozwój
uczniów, boją się zmian kształcenia, czy wychowania. Celem wychowania ma być wolny człowiek, który jest w pełni szczęśliwy i żyje w harmonii
z pokoleniem ludzi dorosłych. Wychowanie ma polegać na rozwijaniu i wspieraniu zainteresowań i ciekawości dziecka, a przez to będzie ono

szczęśliwe, będzie w pełni sobą. A. S. Neill, zauważył, że "dziecko posiada wrodzoną roztropność i wrodzony zmysł rzeczywistości. Jeśli pozostawi się mu
swobodę, nie skrępowaną żadnymi sugestiami dorosłych, dziecko rozwinie się na miarę swych maksymalnych możliwości"

Pedagogika negatywna (antypedagogika)

Istota pedagogiki negatywnej:
Jest krytyką teorii i praktyki pedagogicznej, jest wprowadzeniem w pedagogikę jako teorię krytyczną, stała się teoretyczną re fleksją i praktyką

edukacyjną. Pojęcie wychowanie zastąpiła pojęciem „wspomaganie”, „wspieranie”. Głosi wolność, równość i braterstwo, odpowiedzialność za siebie
samego – spostrzega człowieka w sposób zbliżony do jego romantycznej wizji. (Jest radykalnym odłamem romantyzmu jako sprzeciwu przeciwko
scjentyzmowi). Wychowanie traktuje jako wroga moralności i etyki, dostrzega „nienawistną” dorosłości. Zakłada, że kryzys wychowania i nauk
o wychowaniu nastąpił w wyniku podporządkowywania się społeczeństwu.

Cel i zadania:
-

odszyfrowywanie w strukturach społecznych kontekstów pedagogicznych wpływów,

-

koncentracja na krytycznej analizie obiektów pedagogicznej teorii i praktyki,

-

badanie rozbieżności między stanem postulowanym a rzeczywistością oraz diagnozowanie struktury i uwarunkowań niepowodzeń praktyki

wychowawczej,

-

rezygnacja z wychowania na rzecz życzliwego wspierania dziecka w jego samodzielnych poszukiwaniach i wyborach, (rezygnacja nie oznacza
pozostawienia dzieci samym sobie, chodzi o uświadomienie sobie, że są jeszcze inne formy kontaktów międzyludzkich),

-

wspólne kształtowanie teraźniejszości bez stawiania innym warunków.

Odrzuca:
-

nastawienie by innych wychowywać, kształtować i zmieniać, które staje się swoistym mechanizmem samonapędzającej się walki o dominację
władzy,

-

chęć kontrolowania innych, gdyż strach nie jest racjonalnym powodem zachowań,

-

oczekiwań wobec innych, ponieważ niszczą one trwanie wzajemnych relacji międzyludzkich,

-

presji, by z czymś walczyć, gdyż pozostajemy wówczas niewolnikami zwalczanego.

Zakłada, że:
-

dziecko wie lepiej co dla niego jest dobre i umie dokonać wyboru,

-

aby umożliwić dziecku pełny rozwój wspieranie musi wyrażać się następująco:
1.

w poszanowaniu dla dziecka,

2.

uznanie jego praw,

3.

w tolerancji dla jego uczuć,

4.

w godności by na podstawie zachowań poznać:

o

prawdziwą naturę swego dziecka,

o

dziecko tkwiące w nas samych,

o

prawa rządzące życiem uczuciowym, gdyż dziecko przeżywa swoje uczucia znacznie intensywniej

Przedmiot badań – pseudowychowanie:
1.

Wymiar negatywny: kiedy staje się przedmiotem moralnej krytyki i potępienia,

2.

Wymiar pozytywny: pojawia się w sytuacji uwydatniania dzięki niemu pożądanych stanów czy wartości.

Rodzaje postaw pedagogicznych:
1.

Postawy wrogie wobec dziecka, a mianowicie:

o

wrogość subiektywna: jest wyrazem osobistej nienawiści do dzieci czy ich nielubienia,

o

wrogość obiektywna: jest wyrazem obowiązującej w szkole przemocy strukturalnej czy symbolicznej wbrew własnej woli blokując lub degradując

tym samym rozwój psychofizyczny podopiecznych.

Szkodliwe praktyki wychowania:
-

krzywdzenie aktywne: pozbawianie dzieci przysługujących im praw bez względu na to, czy jest to czynione świadomie czy nie,

-

krzywdzenie bierne: sprowadza się do braku zainteresowania dziećmi, niemyślenia o nich, ignorowania ich potrzeb, opinii i odczuć.

Przekonania, które skazują pedagoga na niepowodzenie:
-

Na miłość zasługuje jedynie to dziecko, które spełnia wyznaczone mu obowiązki.

-

Nienawiść, gniew, złe zachowanie u dziecka można wyeliminować poprzez zakazy.

-

Wychowawcy zasługują a priori na szacunek.

-

Dzieci nie zasługują a priori na szacunek.

-

Posłuszeństwo czyni dzieci silnymi.

-

Wysoka samoocena u dziecka czy poczucie własnej wartości są szkodliwe i niepożądane.

-

Tylko skromność, zaniżona samoocena przysporzy dziecku przyjaciół.

-

Nie jest pożądane okazywanie innym miłości i delikatności.

-

Złe jest odwoływanie się do potrzeb dziecka.

-

Szorstkość i obojętność w stosunkach międzyludzkich oznaczają dobre przygotowanie do życia.

-

Symulowana wdzięczność jest lepsza niż szczere wyrażanie niewdzięczności.

-

Zachowanie, działanie jest ważniejsze niż rzeczywiste „ja”.

-

Wychowawcy i Bóg nie przeżyliby żadnej krytyki.

-

Ciało jest czymś brudnym i wstydliwym.

-

Porywczość, naturalność szkodzi uczuciom.

-

Wychowawcy są istotami bez popędów i bez winy.

-

Wychowawcy zawsze mają rację.

humanistyczna;

pedagogika miejsca

– perspektywa teoretyczna badań nad edukacją, opisująca dialektyczną relację "człowiek – przestrzeń/miejsce", jako znaczącą

dla procesów uczenia się i rozwoju; także tworzenia się biografii/tożsamości ludzkich, relacji społecznych/kapitału społecznego, wspólnot/ruchów
społecznych.
Przejęcie perspektywy pedagogiki miejsca i proponowanego przez nią spektrum pojęciowego, pozwala na ponowną analizę i reinterpretację
"starych" problemów społeczno-politycznych, w tym edukacyjnych, co owocuje rozszerzeniem dyskursu publicznego o głosy artykułowane z różnych

miejsc; dostrzeżeniem kolejnych poziomów zależności i wymiarów analizowanych zjawisk. Pedagogika miejsca pozwala na problematyzację kategorii
takich jak przestrzeń i miejsce, w różnorakich kontekstach społecznych / edukacyjnych. Nowatorska perspektywa teoretyczna pedagogiki miejsca
ugruntowuje swoje miejsce w obszarze polskich nauk o edukacji, dzięki Marii Mendel - badaczce, autorce i redaktorce znaczących publikacji w tym
zakresie

pedagogika feministyczna

– ruch feministyczny wyrównania praw i obowiązków między płciami. Emancypacja feministyczna konieczny dostęp do

4 elementów 1) edukacja, 2) własność, 3) polityka, 4) role społeczne. Płeć kulturowa – nie tylko wygląd ale też zachowanie społeczne typowe dla
mężczyzn lub kobiet.

Gender

– jest to suma cech osobowości, zachowań, stereotypów i ról płciowych przyjmowanych przez kobiety i mężczyzn w ramach danej kultury

w drodze socjalizacji, nie wynikających bezpośrednio z biologicznych różnic w budowie ciała pomiędzy płciami, czyli dymorfizmu płciowego. Gender,
czyli kulturowy komponent tożsamości płciowej, przekazywany jest poszczególnym jednostkom w sposób performatywny, czyli poprzez uczenie się,
odgrywanie i powtarzanie zachowań innych osób tej samej płci. Na płeć społeczną składać się może np. sposób ubierania się, sposób zachowania,
oczekiwane funkcje w ramach społeczeństwa, sprawowana władza itp. Gender odróżnia się tym od płci biologicznej (ang. sex), czyli sumy cech

fizycznych i zachowań seksualnych wynikających z odmiennych funkcji i ról obu płci w procesie rozmnażania płciowego. Światowa Organizacja
Zdrowia (WHO) definiuje gender jako stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty, jakie dane społeczeństwo uznaje za
odpowiednie dla mężczyzn i kobiet.Studia wyższe i badania naukowe nad społeczno-kulturową tożsamością płciową prowadzi się na kierunku gender
studies. Kierunek ten powstał w Stanach Zjednoczonych w latach 80. XX wieku. Obecnie można go odnaleźć również na uczelniach w Polsce.



pedagogika prenatalna,



rodziny,

inkluzyjna

– nauka społeczna o procesie wtórnej socjalizacji. Prościej rzecz ujmując, można powiedzieć, że „pedagogika inkluzyjna” zajmuje się

wdrażaniem osób niedostosowanych społecznie do środowiska, w którym ona funkcjonuje. Rolą pedagoga w tym procesi e jest zastosowanie takich

metod, środków i technik, aby jednostka niedostosowana nabyła pewien system wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej
społeczności.



twórczości,

Pedagogika kultury

– zgodnie z którą człowiek jest istotą uczestniczącą w procesie przeżywania i tworzenia wartości. W modelu tym wychowanie

polega na przygotowaniu człowieka do życia w świecie kultury i tworzenia jej wartości.

- sięga XIX w. początek ma na gruncie niemieckim.
Kultura- sfera duchowa narodu, wartości absolutne takie jak prawda, dobro, piękno. Dzieła sztuki stanowią dziedzictwo narodowe. Poprzez
obcowanie ucznia z tym dziedzictwem jest on w stanie dokonywać dobrych wyborów. Nauczyciel jest niezbędny do wskazywania uczniowi słusznych
wyborów i podsunięcia uczniowi odpowiednich wartości kulturalnych. Niemcy uważali, że ich kultura jest najwyższa, w dzisiejszych czasach akceptuje

się różność kultur, ale w każdej kulturze są wzory doskonałości, do których należy dążyć.
Ped. Kultury BILDUNG nawiązuje do paideii greckiej i rzymskiej humanitas, zakłada istnienie obiektywnego uniwersum ludzkich wytworów dziedzictwa,
szczególnej roli wartości kultury, osobistego procesu rozumienia.
Pedagogika kultury to wychowanie w duchu kultury, dóbr kulturalnych i dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń. Zachęcanie do korzystania ze

wszelkich obiektów kulturalnych a szczególności muzeów. Pedagogika kultury ( ujecie drugie, bardziej rozbudowane) Ligierski - „Pedagogika Kultury
jest pedagogiką ludzkiej duchowości”. Pedagogika naturalistyczna – wychowanie to przygotowanie do życia przyrodniczego i społecznego.
Pedagogika kultury – opozycja do jednostronności pedagogiki naturalistycznej, kierunek antynaturalistyczny do wychowania w kulturze. Kierunek ten
powstał na przełomie XIX i XX w. Uznawał człowieka jako istotę kulturową, uczestniczącą w procesie przyswajania, przeżywania i tworzenia

przedmiotowych wartości kulturowych jak teksty, dzieła sztuki, moralność, obyczaje i prawo. Ped. Kultury wychodzi z założenia, że między wartościami
reprezentującymi różne dziedziny kultury, a osobowością człowieka zachodzą wzajemne oddziaływania.
Istota pedagogiki kultury:

1.

każde zjawisko psychiczne tworzy sensowną całość określoną przez świat tradycji kulturalnej

2.

to, co w życiu ma sens i wartość nie jest samowystarczalne, gdyż wartości nabywa dzięki uczestnictwu w różnych dziedzinach istniejących
poza jednostką (duch przedmiotowy)

3.

przedmiotowe wartości – nauka, sztuka, religia są autonomiczne i zachowują się, istnieją dzięki ciągłemu tworzeniu, wysiłkowi twórczemu ludzi
(między wartościami a osobowością zachodzą oddziaływania – człowiek tworząc przyswaja wartości przedmiotowe i dzięki temu wzbogaca

swoją osobowość)

4.

wychowanie – celem jego jest przygotowanie człowieka do czynnego i twórczego udziału w kulturze, w życiu kulturalnym, przez
wprowadzenie człowieka w świat wartości kulturowych i na tej podstawie do rozwoju duchowego człowieka i wdrożenie do tworzeni a
nowych wartości.

Różnice między pedagogiką kultury a pedagogiką socjologiczną i pedagogiką indywidualistyczną:

W stosunku do pedagogiki indywidualnej pedagogika kultury podkreśla zależność rozwoju duchowego człowieka od przyswojenia sobie wartości
kulturowych danej epoki. Rozwój duchowy człowieka zależy od tego na ile człowiek potrafi wejść w wartości przekazywane i panujące w danej
epoce (dobra przedmiotowe).
W stosunku do pedagogiki socjalistycznej pedagogika kultury podkreśla znaczenie wartości przedmiotowych w rozwoju człowieka.

Pedagogika kultury nie jest kierunkiem jednolitym. Różnice dotyczą pojmowania życia duchowego oraz środków, które wiodą do urzeczywistnienia
w psychice wychowanka:



kontekst aksjologiczny: podkreśla wzajemną zależność między kulturą a życiem duchowym człowieka. Zadaniem wychowania jest

przygotowanie człowieka do czynnego udziału w kulturze w kształtowaniu harmonijnej osobowości.



kontekst aktualistyczny (ped. włoska XX w.) zakłada ponadczasowy rozwój i ciągłe (wieczne) kształtowanie się ducha. Dąży do zniesienia
w wychowaniu. wszelkich przeszkód, granic przestrzennych i czasowych.

Teoria pedagogiczna B. Nawroczyńskiego jako przykład dorobku polskiej pedagogiki kultury.

Założenia pedagogiki B. Nawroczyńskiego:

1.

unika założeń metafizycznych;

2.

ścisłość terminologiczna – wynika z korzystania z badań empirycznych dostarczanych przez psychologię i socjologię. Życie duchowe
człowieka kształtuje się wokoło wartości: wykształcenie – charakter – osobowość.

3.

celem działań pedagogicznych jest kształtowanie osobowości, która jest najwyższą i najpełniejszą strukturą idealną;

4.

skłonności i popędy są dobrym materiałem, które należy uszlachetniać i rozwijać;

5.

istotą wychowania i nauczania – organizowanie wszystkich pierwiastków duszy ludzkiej wokół ideałów jako podstawy kształtowania
osobowości;

Czynniki kształtujące osobowość:

wewnętrzne: zdolności i zainteresowania wychowanków;
zewnętrzne: wytwory tworzące przedmiotową kulturę społeczeństwa (literatura, sztuka, prawo, religia, nauka).
Wykształcenie – zespolenie indywidualności wychowanka z przyswojoną przez niego kulturą. „Wykształcenie jest to dobro osobiste – wytwór
kształcenia, motyw działań i źródło twórczości”. Gordon uważa, że wykształcenie jest równocześnie dobrem kulturalnym ponieważ tworzy strukturę

duchową. Kultura – ma charakter dynamiczny (rozwija się) ponieważ jednostka poznając ją przyczynia się do jej rozwoju. Rola twórczości – człowiek
uczy się rozumieć dobra kultury rozwijając procesy twórcze prowadzące do powstania nowych dóbr. Kultura ma przygotować twórców
i kontynuatorów dóbr narodowych (kultura narodowa).Związek kultury i kształcenia (ścisły związek) – nauczanie i kształcenie są to procesy, które mają
przygotować przyszłych członków społeczeństwa kulturalnego. Wychowanie i nauczanie kształtuje samodzielne jednostki, twórcze osobowości.

Ostateczny cel wychowania – rozwój społeczeństw kulturalnych przez tworzenie warunków do kształcenia przyszłych jej członków.

Pedagogika czasu wolnego

– to zamierzone i celowe działanie wychowawców i środowiska społecznego ukierunkowane na wywołanie trwałych

zmian w osobowości wychowanka, przejawiających się rozbudzeniem zainteresowania różnymi formami wczasowania oraz internalizacji określonych
potrzeb, wartości, motywacji i postaw związanych z racjonalnym (pożytecznym, rozumnym) spędzaniem czasu wolnego.



Wychowanie człowieka do rekreacji i turystyki



Kształtowanie odpowiedzialności i świadome wpływanie każdej jednostki na zdrowie własnej rodziny



Wykształcenie w każdym podmiocie odpowiedzialności za stworzenie odpowiednich warunków do uprawiania kultury fizycznej

2. Stwarzanie nowych zachowań jednostek i grup społecznych.

edukacja do demokracji (edukacja obywatelska):

Społeczeństwo obywatelskie

– społeczeństwo, w którym zespół instytucji oraz zespół dobrowolnych spontanicznych organizacji, związków

i stowarzyszeń jest podstawą samodzielnego, wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli, a zarazem stanowi wyraz ich własnej aktywności,
inicjatywy i potrzeb. OBYWATEL członek społeczności politycznej, który w związku z tą przynależnością ma prawa i obowiązki.

Edukacja obywatelska –

Autorzy raportu polski termin edukacja obywatelska utożsamiają z niemieckim politische Bildung oraz angielskim civic

education. Jest to termin, który stosunkowo niedawno wszedł do języka polskiego i ciągle bywa bardzo rozmaicie interpretowany. Według autorów
raportu edukacja obywatelska to zorganizowane, systematyczne działania edukacyjne, które mają na celu wyposażenie młodzieży i dorosłych
w niezbędną wiedzę oraz umiejętności uczestnictwa w życiu politycznym i społecznym. Edukacja obywatelska to narzędzie demokratyzacji państwa.

Pedagogika międzykulturowa

-

CELE: otwartość wobec świata i porozumienie się w skali światowej między ludźmi o różnej rasie, języku, religii,

pochodzeniu, tradycji, stylu życia; zaangażowanie na rzecz pokoju, równości, braterstwa i solidarności we własnym kraju jak i na całym świecie;
opowiadanie się za sprawiedliwym światem bez wojen, wyzysku, ucisku i głodu; rozbudzanie świadomości aksjologicznej ( wartościowej). Apeluje się
o pozbywanie się poczucia wyższości kulturowej, dialog i negocjacje, wymianę wartości, znoszenie barier, poszanowanie odmiennych sposobów
życia, tolerancję, wyzbywanie się uprzedzeń i stereotypów etnicznych, przeciwstawianie się wszelkim formom ksenofobii, dyskryminacji, rasizmu

i wrogości wobec mniejszości, itp.

Gestalt

- Koncepcja pedagogiki gestalt polega na tym, że edukacja koncentruje się na emocjonalnej i poznawczej sferze uczenia się, dbając

zarazem o ich integrację i współgranie. Istotą interakcji w tym przypadku jest równowaga między treścią zajęć a uczniem, z uwzględnieniem jego
biografii, potrzeb fizycznych, duchowych i moralnych; z kształtowaniem jego umiejętności komunikowania się z samym sobą i otoczeniem oraz między

grupą jako całością. Chodzi tu o uzyskanie równowagi między dawaniem a przyjmowaniem, słuchaniem a mówieniem, aktywnością a biernością.
Głównymi celami wychowania w pedagogice Gestalt są:



wprowadzenie jednostki do kształtowania własnych umiejętności,



poznanie własnych potrzeb i zainteresowań, ich dalsze rozwijanie,



dostrzeganie szans poszerzania potencjału działań i przeżyć,



samostanowienie z jednoczesną świadomością więzi społecznych,



przyczynianie się do autonomii osoby,



doskonalenie zdolności doznawania i postrzegania,



zdolność rozpoznawania oczekiwań i gotowość odpowiadających im zachowań.

Pedagogika Gestalt ( ujęcie drugie, bardziej rozbudowane) pojawiła się w latach 80 jako pedagogika alternatywna, której istotą była wiedza +
doświadczenie (integruje wiedzę i doświadczenie). Ośrodki: Francja, przedstawiciel Peztold i USA, przedstawiciel Brown. Gestaltyzm jest przykładem
integracji filozofii, pedagogiki i psychoterapii zmierzającej do holistycznego postrzegania świata i człowieka oraz wspieranie procesów rozwojowych
w ich humanistycznym wymiarze (centralną postacią jest człowiek).

Założenia pedagogika Gestalt - 3 autonomiczne wymiary:
1.

Edukacja przez stapianie się łączy terapię Gestalt z procesem nauczania w szkole. Istotą tego wymiaru jest koncentracja na emocjonalnej
i poznawczej sferze uczenia się przy czym jest ona zgodnie z tą sferą mamy na myśli łączenie, stapianie się emocji i poznania (działanie
i przeżywanie). Akcentowanie wychowania i kształcenia – łączenie emocji, postaw wartości – służy rozwijaniu aktywności podmiotu i dociekania

do jego człowieczeństwa (zgodnie z wartościami).

2.

Zajęcia integracyjne skoncentrowane na temacie (metoda Ruth Cohn) polega na zaangażowaniu osobowości uczestników procesu
edukacyjnego oraz towarzyszącym im trudności w proces przekazywania wiedzy. Interakcje jakie występują między procesem edukac yjnym
i trudnościami ma doprowadzić do równowagi:

a)

między treściami a tematem zajęć (JA/TO);

b)

między osobą wychowania a umiejętnością komunikowania się z osobą i z innymi (JA/TY);

c)

między grupą a całością (JA/MY).

3. Agogika (prowadzenie, kierowanie) integracyjna zw. Holistyczną określana jest mianem antropologii stosowanej. Mówi, że człowiek jest

podmiotem ciała, psychiki i ducha, żyjącym nierozerwalnie ze środowiskiem społecznym i ekologicznym. Zakłada związek człowiek a ze środowiskiem
społecznym i przyrody.
Pedagogika Gestalt różni się od innych prądów i kierunków przede wszystkim humanizacją stosunków międzyludzkich i upodmiotowieniem jednostki
bez względu na wiek i rolę społeczną oraz liczenie się z zainteresowaniami, potrzebami zarówno wychowanka jak i wychowawcy. Jest to pedagogika

wychodząca od wychowawcy, przypisuje dużą rolę systemowi wartości wychowania (tych wartości, które uważa za najważniejsze).
Cele wychowania:
1. Naczelne:



odnalezienie własnej tożsamości wychowanka, samookreślenie, samourzeczywistnienie (kim jestem);



samorealizacja - osobisty rozwój, eliminacja blokad;



wzrost jednostki (rozwój własnego potencjału), odpowiedzialność za siebie, własne zainteresowania, koncentracja na własnych potrzebach;



dążenie każdego do wielostronnego rozwoju (intelektualny, emocjonalny, cykliczny).

2. Kierunkowe:



wdrażanie wychowanka do ukształtowania własnych umiejętności i zdolności



poznanie samego siebie (własnych potrzeb, zainteresowań, troska o ich rozwój)



świadomość wychowanka, rozwijanie możliwości przeżyć i możliwości działania, samorozwoju w ścisłym powiązaniu ze środowiskiem społecznym;



społeczna aktywność zaangażowanie przy jednoczesnej autoodpowiedzialności i autonomii jednostki.

Cele kierunkowe są ważne są ważne w realizacji w placówkach wychowawczych, penitencjarnych oraz w szkołach.

Rola pedagoga w procesie edukacji:
1. Pedagog powinien uświadomić sobie najpierw cele, które chce osiągnąć po przez działania, a później metody i środki.
2. Relacje między wychowawcą a wychowankiem powinny być oparte na intersubiektywności (akceptacja wychowanka jako osoby równoprawnej z

wychowawcą) co zachodzi między stykającymi się osobami. Dla wychowawcy ważne jest jak przekazać wiedzę wychowankowi, ale najważniejsze
jest to jak realizować intersubiektywność. W tak rozumianym wychowaniu wyklucza się dominacje celów kształcenia. Wychowawca akcentuje to jakie
relacje zachodzą między nim a wychowankiem. Intersubiektywność występuje również w relacjach rodzic – dziecko i polega na postrzeganiu dziecka
jako pełnowartościowej osoby, integralnej wewnętrznie.

Hasło dla wychowawcy – Ja zapraszam do uczenia się.
Pedagogika Gestalt wymaga:
1. Bezpośredniego komunikatu z wychowankiem ( ja zapraszam ...);
2. Komentując postawę wychowanka mówić bezpośrednio do niego (ty ...);

3. Stymulowanie aktywności wychowanka i kształtowanie poczucia odpowiedzialności za siebie.
4. Mówiąc o wymaganiach mówi się o rozwijaniu sytuacji horyzontalnej nauczania, polega ona na tym, że interakcje między podmi otami powinny
rozwijać się od partnerskiego współistnienia ku kontaktom między nimi jako różnymi ale pełnowartościowymi uczestnikami.
Zasady pedagogiki Gestalt:
1. Pierwszeństwo relacji wychowawca – wychowanek. Mówi ona, że między podmiotami występuje pełne zaufanie. Jeżeli występuje zakłócenie to

pierwszeństwo ma naprawa relacji Ja – Ty; Ja – My, a nie temat lekcji.
2. Tworzenie sytuacji horyzontalnej nauczania – uczenia się. Mówi, że w procesie uczenia konieczne jest zaufanie i wzajemny szacunek. Dwa podłoża
tej zasady:

-

społeczno-emocjonalny

-

merytoryczny

W zależności od tego w jakiej sytuacji znajduje się nauczyciel powinien wyjść od poziomu pierwszego aby uzyskać pełną harmonię interakcji.
3. Zajmowanie się jednością ciała, psychiki i duszy. Wymaga uwzględnienia w równym stopniu uzyskania wymiarów poznania zmysłowego,
duchowego, emocjonalnego, umysłowego oraz doświadczenia. Nie zabrania nauczycielowi wyrażać emocje, potrzeby, które w tradycyjnym

wychowaniu są nieakceptowane.
4. Uczynienia punktem wyjścia do zajęć tego, co w danym momencie angażuje uczniów. W treściach kształcenia należy uwzględniać to co w danym
momencie ma znaczenie dla wychowanków, ale musi to być dostosowane do rozwoju uczniów. Dobór treści powinien być dokonywany wspólnie
z uczniami.

5. Zajmowanie się jednością człowiek – środowisko. Postuluje kształtowanie świadomej odpowiedzialności wychowanka za więzi społeczne w działaniu
zarówno wobec tych, których lubię jak i nie lubię.
6. Uczenia się przez przeżywanie i działanie. Wymaga od nauczyciela organizowania sytuacji, w których uczniowie sami doświadczają ważnych spraw,
mogą je zrozumieć w działaniu.

W Polsce nie znajduje zastosowania. Występują pewne elementy: terapii gier interdyscyplinarnych, relaksacja itp.
Krytyka koncepcji:
Jest zbyt radykalna, zarzuca się jej, że eksponuje samorozwój, samoodpowiedzialność, samouczenia, a nie odpowiada jak ukształtować
u wychowanka miłość, postawę altruizmu. Ta pedagogika koncentruje się na przeżywaniu danej chwili (tu i teraz), a nie uwzględnia aspektu
historycznego w rozwoju człowieka, nie docenia dominującej roli kultury w życiu człowieka. Pedagogika Gestalt jest jednym z kierunków wychowania,

w którym aktywność wychodzi od wychowawcy, wyzwala szerokie możliwości komunikacyjne.

Ekologiczna

Ekologia( z j. grec. oikos- dom, domostwo, miejsce zamieszkania, środowisko). Termin ten został po raz pierwszy użyty prze Ernesta Haechela w 1869 r.
dla określenia nauki, której przedmiotem zainteresowania jest „ całokształt oddziaływań między organizmami i ich środowiskiem , ożywionym

i nieożywionym”. Są różne definicje ekologii, np.:
-jedna z dziedzin biologii;
-nauka zajmująca się strukturą i funkcjonowaniem organizmów żywych
C.J.Krebs- ekologia- nauka o zależnościach decydujących o liczebności i rozmieszczeniu organizmów

Nowoczesną ekologię datuje się od 1930r. i łączy z nazwiskiem Karola Eltona. To nauka o zależnościach między wszystkimi żywymi organizmami,
roślinami, zwierzętami, ludźmi a ich środowiskiem życia włączając sposoby, w jakie działalność człowieka wpływa na inne populacje i ich naturalne
środowiska. Istotne w tej definicji jest położenie nacisku na wzajemne zależności różnorodnych gatunków od siebie, na wywierające na nie wpływ
chemiczne, fizyczne, biologiczne składniki otoczenia czy środowiska, w którym żyją.

Ekosystem – grupa organizmów zamieszkujących pewien obszar geograficzny wraz z tym obszarem, określenie to po raz pierwszy zostało użyte przez
oksfordzkiego ekologa A.G.Tawnsleya-1934r.
1. Powstanie i rozwój ruchu ekologicznego
Początków międzynarodowego ruchu ekologicznego należy szukać w latach 60 XX w. Celem działań było odejście od konsumpcyjnego stylu życia,

zwrot ku naturze oraz duchowości, a także kultywowanie takich cech osobowościowych jak tolerancja i troska o przyrodę. Kolejna fala
zainteresowania problemami ekologicznymi wystąpiła na początku lat 80- zauważono i opisano systemy zbliżającego się kryzysu ekologicznego Ziemi.
Główne zagrożenia ekologiczne dla współczesnego świata:
-niszczenie środowiska przyrodniczego;

-nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych
-wzrost globalnej produkcji przemysłowej
-niekontrolowany rozwój nauki i techniki
-zbyt duży przyrost naturalny ludzkości
Programy i kursy ekologiczne kładą nacisk na uświadomienie konieczności walki z zagrożeniami, jakie dla środowiska naturalneg o przynoszą

tendencje. W analizach przyczyn i przejawów kryzysu ekologicznego szczególną uwagę zwraca się na zanieczyszczenie środowiska. Wśród skutków
oddziaływania zanieczyszczeń na człowieka i jego środowiska wymienia się:
-choroby układu oddechowego i krążenia;
-zakłócenie równowagi termicznej tzw. efekt cieplarniany

-korozja wpływająca na niszczenie infrastruktury
Ponadto znaczące zanieczyszczenie wód przez ścieki miejskie, przemysłowe i rolnicze, a także skażone opady. Prowadzi to do narastających
problemów z wodą pitną, która jest uzdatniana za pomocą chloru i węgli aktywnych. Ważnym zjawiskiem jest BIOTERRORYZM- terroryzm ekologiczny,
który polega na wytwarzaniu substancji chemicznych o toksycznym działaniu mających na celu zastraszenie określonych grup ludn ości w celu

wymuszenia własnych żądań np. broń chemiczna. Wszystkie te czynniki składają się na zaburzenie równowagi ekologicznej Ziemi. W rzeczywistości ich
wystąpienie jest zależne od świadomości człowieka i jego działań.
Podejście 1
* Świat jak „maszyna”- możliwa do kierowania i kontrolowania przez człowieka

Podejście 2



Krytycy- świat jako żywy organizm. Metafora „maszyny” jest nieadekwatna. Nie można jej stosować wobec przyrody ożywionej, gdyż „maszyny nie

wzrastają z ziaren i nie wykluwają się, nie odbudowują własnych części na molekularnym poziomie(...)tak jak czynią to istoty żyjące. Serce ludzkie
pracuje jak pompa, ale w niczym nie przypomina maszyny stworzonej przez człowieka, jest pompą, która rośnie i naprawia się samodzielnie” ( James

Lovelock, Lynn Morgulis)
Na gruncie filozoficzno- religijnym pojawiło się szereg sposobów myślenia o relacjach człowieka z przyrodą. Etapy:



pełna symbioza człowieka z przyrodą( kultura antyczna, regiony, gdzie były religie animistyczne, totemizm)



idea uświęcenia i ubóstwienia przyrody( religia, filozofia Dalekiego wschodu- hinduizm, taoizm, buddyzm)



oddzielenie człowieka od świata przyrody i przypisanie mu nadrzędnej roli( tradycja judeochrześcijańska, protestancka)



zanegowanie idei postępu i zwrócenie się ku Naturze, próba zrozumienia jej znaczenia, dążenie do jedności z przyrodą tzw. punkt zwrotny

Wraz z pojawieniem się punktu zwrotnego F. Capry mówi się o narastaniu ery ekologicznej. Ma być wyznaczona przez 3 główne wartości:
-referencje
-odpowiedzialność

-wstrzemięźliwość
Zakłada się w tym podejściu, że wszelkie działania człowieka muszą uwzględniać dobro całej Ziemi jako planety i organizmów ją zamieszkujących.
Postuluje się stworzenie nowej etyki i filozofii nakazującej poszanowanie życia na Ziemi. Dominującym światopoglądem ma stać się

EKOCENTRYZM - (zaprzeczenie antropocentryzmu). Przeformułowanie pojęć dobrobytu i postępu. Nauka i technika mają być przekształcone
w narzędzia jej obrony. Uzyskanie świadomości ekologicznej.
3. Główne nurty we współczesnej ekologii.

W podejściu do przyrody występują 2 nurty i 2 koncepcje edukacji ekologicznej.
Ekologia głównego nurtu(ekologia płytka lub umiarkowana)
-diagnozowanie krytycznego stanu środowiska
-konieczność ochrony zasobów naturalnych

-unikanie zanieczyszczenia i skażania ziemi
zainteresowanie-
-wdrażanie utylizacji odpadów i ograniczanie potrzeb materialnych związanych z eksploatacją Ziemi
-człowiek powinien zdać sobie sprawę z zagrożeń, jakie niesie niekontrolowana działalność i dążyć do ochrony środowiska naturalnego;

-nacisk położony na skutki, jakie dewastacja środowiska naturalnego wywiera na gatunek ludzki, człowiek powinien rozważnie gospodarować
zasobami naturalnymi, działać tak, by chronić swój gatunek przed zagładą
-naczelna idea: „Używaj, ale nie nadużywaj”
Ekologię umiarkowaną charakteryzuje wiara w to, że kryzys ekologiczny można zlikwidować za pomocą nowoczesnych technologii i rozwiązań
cywilnoprawnych. W ekologii i edukacji ekologicznej istnieje wiele rywalizujących nurtów, alternatywnych dyskursów( np. ekologia człowieka, ekologia

głęboka, ekoetyka, ekologia społeczna, ekofeminizm- z każdej można wyprowadzić określoną koncepcję edukacji ekologicznej. Cechą odróżniającą
te nurty od ekologii płytkiej jest brak wiary w prawne reformy i regulacje, które mają na celu rozwiązanie globalnych problemów ekologicznych. Nurty
te łączy odrzucenie bądź przeformułowanie antropocentryzmu, czyli podejście, które zakłada, że człowiek znajduje się w centrum wszechświata
i wszelkie inne byty są mu podległe w sposób naturalny. Człowiek ma prawo do nieograniczonego korzystania z wszelkich zasobów naturalnych

i wykorzystywania pozostałych elementów przyrody na swoje potrzeby. Świat został stworzony dla człowieka.

Pedagogika pragmatyzmu

1.GENEZA PRAGMATYZMU

Pragmatyzm jest jedną z najbardziej popularnych koncepcji XX w. Pedagogika pragmatyzmu ma swoje początki w Stanach Zjednoczonych jest

używana w codziennej praktyce szkolnej. Pragmatyzm został zapoczątkowany przez osadników amerykańskich, którzy zajmując coraz większe tereny
Ameryki Zachodniej zaczęli przystosowywać środowisko naturalne do własnych potrzeb. Zdobywane doświadczenia miały ogromny wpływ na zmianę
poziomu życia, oraz zmieniały ich samych i całe społeczeństwo. Wkrótce potem stosunek, jaki mieli względem natury, rozszerzył się na inne dziedziny
życia a wręcz na cały wszechświat. Wszystko, co odtąd robili miało na celu zmiany prowadzące do poprawy życia.

Tak, więc w okresie, kiedy powstawał pragmatyzm to jest na przełomie XIX i XX w doszło do dynamicznego rozwoju nauki, przemysłu
i nowych technologii. Zaczęto Wierzyć, że bazując na doświadczeniach osadników podbijających dziki zachód można doprowadzić do polepszenia
życia na ziemi. W tym właśnie czasie doszło do niejako uprawomocnienia pragmatyzmu i zaczął być on powszechnie stosowany. Pragmatyzm zaczął
ingerować również w ideologię progresywizmu.

Podejście pragmatyczne, potwierdzało reformistyczne postawy progresywistów tzn.: opierało się na założeniu, które mówiło o tym, że „jeśli problem
można zdefiniować, to można go także rozwiązać”
2.FILOZOFICZNE PODSTAWY PEDAGOGIKI PRAGMATYZMU J. DEWEYA

Za ojca pragmatyzmu pedagogicznego uważa się Johna Deweya żyjącego w latach 1859-1952r W swych teoriach nawiązywał on do wybitnych
przedstawicieli filozofii pragmatyzmu takich jak: CHARLES PEIRC (1839-1914) I WILLIAM JAMES (1842-1910) Charles Peirc uważał, że aby wiedza była

godna zaufania to powinna potrafić poprawnie przewidzieć skutki podejmowanych działań. William James chciał, aby filozofia pragmatyzmu
pozwoliła ludziom myśleć i postępować zgodnie z potrzebami natomiast kryterium prawdy dotyczy osobistego przekonania o potwierdzeniu lub nie
naszych przewidywań wobec świata.

3. FUNKCJA FILOZOFII

J Dewey uważał, że filozofia, która jest ograniczona do abstrakcyjnych rozważań nie ma wartości, ponieważ pomija ona świat rzeczywisty. Jego
zdaniem powinna ona być „praktycznym przedsięwzięciem, czyli powinna pomagać ludziom w codziennym życiu. Dewey twierdził że filozofowie
powinni przestać dążyć do odkrywania „absolutnej prawdy „ natomiast powinni się skoncentrować na problemach współczesnego społeczeństwa.
Filozofia powinna być URZYTECZNA.

4. PRAGMATYCZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA

J Dewey był zwolennikiem empirycznego naturalizmu i uważał, że człowiek jest integralną częścią natury. Człowiek zyskał zdolność myślenia
w procesie ewolucji i dlatego nie ma ono nic wspólnego z metafizyką natomiast, lecz jest aktywną formą związku między człowiekiem i środowiskiem.
Dewey twierdził, że UMYSŁ służy do określenia sposobów działania i konsekwencji. Służy również do powstrzymywania niewłaściwych reakcji. Jest to

przystosowanie się, związane ze zdobywaniem kontroli nad środowiskiem.

Pragmatyści podejmują też temat WOLNOŚCI CZŁOWIEKA

Człowiek, który napotyka na swojej drodze jakąś przeszkodę posługując się inteligencją zaczynają dociekać i szukają przyczyn powstania danego
problemu. Środowisko nie ma GOTOWEGO CHARAKTERU zmienia się pod wpływem płynnych sytuacji, człowiek napotykając na ni e reaguje pod

wpływem nawyku, dopiero pod wpływem napotkanej przeszkody, zmienia swoje postępowanie aż doprowadzi do zamierzonego efektu. W czasie
takich wzajemnych INTERAKCJI zmianom podlega zarówno człowiek jak i środowisko. Pragmatyści uważają, że świat ciągle się zmienia i nigdy nie
będzie miał zakończonej postaci. Pragmatyści uważają również, że człowiek nigdy nie jest po prostu ofiarą tego, co się dzieje, ale również nie jest
zupełnie wolny. Problem, przed którym staje wymaga od niego decyzji „ ZROBIC COŚ CZY NIE „to jest wybór wolnej woli. Wybór człowieka polega,

więc na ocenianiu danej sytuacji, w której jednak środowisko ma też coś do powiedzenia, jednak, jeżeli człowiek postępuje int eligentnie, wówczas
środowisko nie dominuje i nie zniewala człowieka.
5. POGLĄD NA RZECZYWISTOŚC

Dla Deweya pytanie, czym naprawdę jest rzeczywistość nie ma wielkiego znaczenia, ponieważ owa rzeczywistość jest wszystkim, co przydarza się
człowiekowi, więc nie da się określić definicją i tak naprawdę nie ma potrzeby by ją określać. Według Deweya świat fizyczny poprzedza każde

doświadczenie człowieka. Można, więc powiedzieć, że rzeczywistością jest to, co wydarza się w danym momencie.

6. PROBLEM PRAWDY I WIEDZY
Pragmatycy uważali, że żadna wiedza nie jest ABSOLUTNA, ODWIECZNA, NIEZMIENNA. Prawda jest to coś, co jest użyteczne i ma zastosowanie
w praktyce. Dewey uważał prawdę za „dynamiczną serię procesów, „dzięki którym można osiągnąć zamierzony cel. (Filozofia Deweya była zwana

INSTRUMENTALIZMEM). To, co uważamy za prawdziwe jest, jest prawdą w danej sytuacji, i ma charakter odwracalny. Dewey i jego następcy twierdzili,
że to nie prawda, że wiedza istnieje bez człowieka. Pragmatyści uważali, że aby odkryć wiedzę i dotrzeć do rozwiązania (w danej sytuacji) jest
potrzebne doświadczenie. Dewey uważał, że wiedzy i prawdy nie można posiąść. Wiedza jest procesem a nie rzeczą, którą można gromadzić. Wiedza
jest pokazana jako sposób działania w danej sytuacji. Pragmatyzm twierdzi, że prawdziwość prawdy i wiedzy zależą od OSOBY CZASU, W KTÓRYM

DZIEJE SIĘ DANA RZECZ, MIEJSCA
I OKOLICZNOŚCI. To, że prawda ma wymiar społeczny oznacza, że większość osób na bazie własnego doświadczenia uzna pewne sposoby za
skuteczne w dojściu do określonego celu.

7. ŻRÓDŁO WARTOŚCI

J Dewey podkreśla EMPIRYCZNĄ teorię wartości opiera się ona na określeniu wartości w trakcie konkretnego działania ludzkiego. To, co według ludzi
ma jakąś wartość staje się częścią „zwyczaju społecznego”, a to, co nie ma wartości - „zanika.” Wartość również zależy od ludzi, miejsca, czasu i
okoliczności.

8.POGLĄDY J DEWEYA NA EDUKACJĘ

J Dewey krytykował tradycyjną edukację wyznaczył jej trzy podstawowe cechy:
1.Jej przedmiot był tworzony przez informacje i kwalifikacje powstałe w przeszłości a głównym zadaniem szkół było przekazanie ich młodszym
pokoleniom

2.Kształcenie moralne polegało na kształtowaniu sposobów postępowania, które również powstały w przeszłości i były uznawane jako standardy.

3. „Ogólny wzór” organizacji szkolnictwa tworzył ze szkół placówki, które były bardzo odcięte od innych instytucji społecznych takich jak Np. RODZINA.
Według Deweya cele oraz metody nauczania były zdeterminowane przez te cechy. Według tradycyjnego nauczania przygotowanie młodego
człowieka do życia w społeczeństwie polegało na przekazaniu materiału kształcenia, który zawierał gotową wiedzę. Uczniowie powinni być ulegli
i posłuszni.

Podręczniki były traktowane jako „MĄDROŚC PRZESZŁOŚCI” .

Nauczyciele wg Deweya to „ORGANY”, które łączą uczniów z materiałem nauczania.

To oznacza, że nauczyciele służą do przekazywania wiedzy, natomiast zasady, według których powinno się postępować są niejako narzucane.
Dewey twierdzi, że preferowane metody nauki nie mają związku ze zdolnościami i posiadanym doświadczeniem dzieci.Ponieważ Dewey był przeciwny
traktowaniu wiedzy jako ukończonego produktu jak również był on przeciwny nauczaniu tylko i wyłącznie przez przyswajanie sobi e wiedzy książkowej,

dlatego stworzył własną propozycję nauczania. Do najważniejszych elementów tego nauczania należały:

1.Uczenie się przez działanie i doświadczenie

2.Indywidualiżm pedagogiczny

3.Edukacja dla demokracji

Ad1. Uczenie się przez doświadczenie i działanie

Dla Deweya edukacja nie jest tylko środkiem do osiągnięcia określonego celu, lecz celem samym w sobie. Pragmatyści największą wartość edukacji
widzieli w tym, że ma ona bezpośredni związek z życiem. Uważali oni, że „całe życie jest edukacyjne” a „ cała edukacja jest życiem”. W szkołach

uczniowie powinni uczyć się przez życie. Według Deweya „gram doświadczenia więcej waży niż tona wiedzy teoretycznej” W szkole powinna
odbywać się wymiana doświadczeń osobistych i przez to powinien dokonywać się proces budowy doświadczenia wspólnego. Nauczyciel nie
powinien przekazywać niezawodnej wiedzy, lecz powinien on być przewodnikiem w procesie edukacyjnym. Nauczyciel powinien niejako stać z boku i
być tylko „nośnikiem” doświadczenia nie wolno mu zakłócać wolności uczniów i wtrącać się pomiędzy nich a proces doświadczenia. Edukacja jest

procesem doświadczenia, ale nie ma końca, jest zmienny, dlatego proces nauczania jest ciągły. Dzięki temu, że program szkolny jest oparty na
doświadczeniach jak również potrzebach uczniów może mobilizować do ciągłego uczenia się. Taka edukacja umożliwia wykorzystanie zdobytej
wiedzy w życiu codziennym. Dewey odrzucił również dwa podstawowe założenia starego nauczania, które zaznaczały odmienność wiedzy ogólnej
od zawodowej oraz dzieliły wiedzę na teoretyczną i praktyczną. Podziały te wynikały z założenia, że tylko część społeczeństwa może rozwijać się
intelektualnie a zdecydowana większość może jedynie zdobyć praktyczne kwalifikacje niezbędne do przetrwania w społeczeństwie i wykorzystać

zdobytą wiedzę w pracy zawodowej. Pragmatyści w tym Dewey uważali, że to działanie jest źródłem wiedzy i dlatego uczenie się powinno być
oparte na działaniu, gdyż przez działanie człowiek rekonstruuje swoje doświadczenie. Przez rekonstrukcję doświadczenia można rozumieć: korzystanie
ze zdobytego już wcześniej doświadczenia. Podsumowując uczenie się można nazwać procesem badawczym nastawionym na rozwiązywanie
problemów.

Ad2.Indywidualizm pedagogiczny.

Dewey podkreśla indywidualizm pedagogiczny. Jest on ważny na dwojaki sposób myślenia:
-subiektywny – reakcje dzieci są różne, ponieważ są zależne od indywidualnego charakteru dziecka

-obiektywny – warunki życia dzieci są różne

Ponieważ każde dziecko jest inne i dorasta w różnych warunkach to niemożliwością jest objąć to jedną definicją. Pragmatyści brali pod uwagę te
różnice i dopiero oni zaczęli zauważać piękno indywidualności każdej jednostki. Ta indywidualność była punktem wyjścia dla procesu uczenia się.
Dewey uważa, że wychowanie nie tylko musi zapewniać indywidualizm, ale również musi uczyć każdego człowieka zdolności przystosowania się do
zaistniałych warunków w przeciwnym razie człowiek może być przytłoczony zmianami, które się wokół dokonują i może stać się bezradny wobec nich.

Ad3. Edukacja i demokracja
Pomimo, że Dewey kładł nacisk na indywidualizm pedagogiczny to jednak w jego poglądach widzimy ogromny nacisk na współdziałanie. Uważał on,
że właśnie współdziałanie jest podstawą aktywności człowieka również edukacyjnej. Dewey uważa również, że w społeczeństwie nie istnieje
jednostka, która jest zupełnie wyodrębniona ze społeczeństwa tzn., że każdy człowiek jest częścią większej całości, jaką jest społeczeństwo. Ludzie

w tym społeczeństwie mają wspólne cele i podobne sposoby do osiągania tych właśnie celów. Fakt, że jednostki mogą współdziałać ze sobą
i wymieniać własne doświadczenia między sobą prowadzi do rozwoju jednostki. Można to również uważać za podstawę demokracji. Dla Deweya
demokracja to nie tylko forma rządów, ale przede wszystkim forma wspólnego Życia i wzajemna wymiana doświadczeń. Według Deweya
demokracja jest po prostu sposobem życia, którego najważniejszym czynnikiem jest demokratyczna edukacja. Pragmatyści uważali, że człowiek uczy
się przez całe życie. Zarówno edukacja i demokracja są sposobem życia, są ze sobą ściśle związane. Demokracja jest bezpośrednio związana

z dążeniem pragmatystów do równości społecznej. Według nich każdy człowiek bez względu na pochodzenie i kolor skóry ma prawo do równości
społecznej.

Neopragmatyzmu

- Richard Rorty(ur.1931r.)- współczesny kontynuator myśli Johna Deweya, twórca koncepcji krytycznego pragmatyzmu.

Neopragmatyzm Richarda Rorty'ego. Rorty niezadowolony ze współczesnej amerykańskiej edukacji, uważa, że kandydaci na studia wyższe są

niedouczeni. Ideałem według niego, byłoby aby niższe szczeble szkoły kształtowały obywateli piśmiennych- wyższe samo rozwijające się jednostki.
Celem edukacji w politycznym liberalizmie R. Rorty'ego jest urzeczywistnianie idei, aby wolność stawała się miejscem autokreacji jednostki.
Edukacja ma umożliwić ludziom wybór sposobów życia, które przyniosłyby im najwyższy stopień rozwoju i samorealizacji. Ludzie muszą
mieć możliwość kształtowania własnego życia i nikt nie może określać losu innych. Poli tyka nie powinna zadawać pytania, jacy ludzie

powinni być idealnie ani jakie wartości duchowe powinni wyznawać. Powinna ona po prostu stawiać kwestię: jak można maksymalizować
warunki sprzyjające autokreacji, jednocześnie eliminując możliwość okrucieństwa.

postmodernizmu (postsrukturalistyczna)

– postmoderniści odrzucają modernistyczną ideę, że nauka sama w sobie jest uprzywilejowaną formą rozumu

i pośrednikiem prawdy. Postmoderniści zarzucają modernizmowi, że gloryfikuje historię i kulturę Zachodu wiążąc losy innych nacji z Europą i USA

i patrząc na nie przez pryzmat zachodniego stylu życia.

treści z wykładów.

LITERATURA ZAWIERAJĄCA OMÓWIENIA ZAGADNIEŃ I UZUPELNIAJĄCA: - Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z.Kwieciński,
B.Śliwierski, tom 1, Warszawa 2006, s. 196-464. - Pedagogika, tom 4, Subdyscypliny i dziedziny wiedzy o edukacji, red. B.Śliwerski, Gdańsk 2010. -
B.Śliwierski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 2001. - H.Berner, Współczesne kierunki pedagogiczne, przekł. K.Natoniewska, [w:]
Pedagogika, tom 1 Podstawy nauk o wychowaniu, red. B.Śliwerski, Gdańsk 2006, s. 195-275 (rozdział 4). - G.L.Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy
edukacji, przekł. A.Kacmajor, A.Sulak, Gdańsk 2003. - M.Czerepaniak-Walczak, Wychowanie do czasu wolnego: poszukiwanie miejsca dla homo ludens w
świecie homo faber, [w:] Wychowanie. Pojęcia, procesy, konteksty, tom 2, red. M.Dudziakowa, M.Czerepaniak-Walczak, Gdańsk 2007, s. 303-324.

LITERATURA DO EGZAMINU NA OCENĘ 4,0-5,0 (egzamin ustny – st.stacjonarne; pisemny – st.niestacjonarne): 1. Ideologia a edukacja, [w:] G.L.Gutek,
Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, przekł. A.Kacmajor, A.Sulak, Gdańsk 2003, rozdz. 9, s. 142-160. 2. M.S.Szymański, Od pedagogiki dla
cudzoziemców do pedagogiki międzykulturowej w Republice Federalnej Niemiec, czyli modernizm i postmodernizm, [w:] Edukacja międzykulturowa. W
kręgu potrzeb, oczekiwań, stereotypów, red. J.Nikitorowicz, Białystok 1995, s. 89-109. 3. M.Buber, Wychowanie, „Znak” 1968, nr 4, s. 442-461. 4.
B.Milerski, Pedagogika dialogu: filozoficzne inspiracje i perspektywy, [w:] Pedagogika dialogu. Dialog warunkiem rozwoju osobowego i społecznego, red.
E.Dąbrowa, D.Jankowska, Warszawa 2008, s. 27-39. 5. W.Żłobicki, Pedagogika Gestalt – jako sztuka kontaktu nauczyciela z uczniem. Próba wglądu w
alternatywę edukacyjną, [w:] Nowe konteksty (dla) edukacji alternatywnej XXI w., red. B.Śliwierski, Kraków 2001, s. 562-572. 6. E.Erikson, Dzieciństwo i
społeczeństwo, przekł. P.Hejmej, Poznań 2000, s. 131-164. 7. C.R.Rogers, Sposób bycia, przekł. M.Karpiński, Poznań 2002, s. 304-327. 8. I.Illich, Odszkolnić
społeczeństwo, przekł. Ł.Mojsak, Warszawa 2010, s. 37-61. 9. M.Mendel, Pedagogika miejsca i animacja na miejsce wrażliwa, [w:] Pedagogika miejsca, red.
M.Mendel, Wrocław 2006, s. 21-37. 10. H.A.Giroux, Reprodukcja. Opór i akomodacja, rzekł. P.Kwieciński, [w:] H.A.Giroux, L.Witkowski, Edukacja i sfera
publiczna. Idee i doświadczenia pedagogiki radykalnej, Impuls, Kraków 2010, s. 111-137. 11. M.Czerepaniak-Walczak, Pedagogika emancypacyjna. Rozwój
świadomości krytycznej człowieka, Gdańsk 2006, s. 15-40, 55-72. 12. L.Kopciewicz, Rodzaj i edukacja. Studium fenomenograficzne z zastosowaniem teorii
społecznej Pierre’a Bourdieu, Wrocław 2007, s. 13-36. 13. B.Milerski, Pedagogika kultury, [w:] Pedagogika, tom 4, Subdyscypliny i dziedziny wiedzy o
edukacji, red. B.Śliwerski, Gdańsk 2010, s. 69-94. 14. T.W.Adorno, Wychowanie po Oświęcimiu, przekł. J.Zychowicz, „Znak” 1978, nr 285, s. 353-365. 15.
A.Miller, Zniewolone dzieciństwo. Ukryte źródła tyranii, przekł. B.Przybyłowska, Poznań 1999, s. 30-82. 16. A.Gromkowska-Melosik, Pedagogika rodzaju
(gender), [w:] Pedagogika, tom 4, Subdyscypliny i dziedziny wiedzy o edukacji, red. B.Śliwerski, Gdańsk 2010, s. 199-207. 17. Z.Kwieciński, Problem
pedagogii nurtów głównych i pobocznych, [w:] M.Jaworska-Witkowska, Z.Kwieciński, Nurty pedagogii. Naukowe, dyskretne, odlotowe, Kraków 2011, s. 19-
31. 18. B.Śliwerski, Pedagogika alternatywna, [w:] Pedagogika, tom 4, Subdyscypliny i dziedziny wiedzy o edukacji, red. B.Śli werski, Gdańsk 2010, s. 443-
465. 19. R.G.Paulston, Pedagogika porównawcza jako pole nakreślania konceptualnych map teorii i paradygmatów, przekł. Z.Melosik, K.Sobolewska-Myślik,
[w:] Spory o edukację, red. Z.Kwieciński, L.Witkowski, Warszawa 1993, s. 25-50